Б. Майлин. Қызыл жалау

— Сен а г а р т у к ы з м е т к е р !с !ц ро й... Кецеелерщде ак ш а б о л с а , с е й л е с ш б 1з д щ е ц б е к акымызды берг1зуг« куш салсайш ы ... ‘ Бул М усаулы Ермагамбет деген азамат. Кызметтес бол ра н сол мурал1мдерд1 а я р а н ы р о й , болыска cciTTip- мсй ептеп капа сыбырлап: i — Касседе акша бар. Ецбек акы алгандар кур тас тамайтын. Mypa.iiM басы 6ip-CKi сомнан берсецдер, ток- татпас,— дейдй j Будап артык, каидай кемек керсетсш-ау! Мымау шын болса, болыстык атком кызметкерлерше бул мыкты к а­ ра танба, буйт1п отырып елде кенес белел in ecipyre бол- майды. Ел ецбекиплерж кецес манына унрьттуге болмай- ды. Ел мугал1мдершщ кушн дурыстап, ушметтщ сал- гап ураныи толык орындаура болмайды... Ак-карасын сот ашар. Айыбы мойнына койылса, жы- рым жегеи «ардакты ж олдастарды кепке улг1 кыла кенестен аластаран жен! j «Ецбекип казак», № 238, 16/Х— 27 ж . З-б. УЛ ТУСА, МЭНКЕДЕН ТУСЫН! Монке — Кецарал болысынын казары. Мэнксден Мырзагали TyFan. М энкенщ кандай Kici екешн бйчмесек те, колдагы материалга карап Мырзагалнды жоспар- лаута болады: Мырзагали азырак окыган, орысша тж бж етш , эр пэрсеге 6 ip и ырын тыга журет1н, ел сез1мен айтканда «CTi T ip i» ж!г!ттщ тап езь Костанай о к р угМ н Ж аркел аудаиы ез алдына уезд I болып турган кезде (будан 2 — 3 жыл бурын) Мырза­ гали сопда ж ауапты кызметкердж 6ipi болады. 03 i жауапты кызметке отырган сои, 6ip жагынан ептеп пар- тнига Kipin алган сои, Мырзаралн таспай кайтсын?! BipaK, тасуды ц да жен! бар рой, Мырзаралн уактык кылады. Ж астан жырым жеп эдеттенген калпы бола ма, калай «терел1гже» м1н icTepre Kipicefli,— ауылпай- мен ауыз GipiKTipin, жалган документтер де даярлайды; 1) 3 бала, 6ip эйел елд1 деп куэлэщйредь 2) 25-жыл февраль |'шжде кызылшадан елген 6ip баланы 25-шольдж 31 нде туды кылып куэлэнддрады. Ауылнайдыц донгал Mepin бастырып алып, камсыз- дандыру бел!мЫ н кассасына теиш келш калады: -— Акш а давай! 352

Квптея не шыкпайды. Киянатын сезген шаруалар- [ын 6 ip e n -c a p a H журек ж уткандары ептеп сот ecirin жа- ■ алай бастайды. Сотка арыз туседй Ш аруалардын арызы себеп бола ма, элде баска 6ip :ебептердщ «ce6e6i» кесел бола ма — Мырзатали «авто- жтеттен» айырыла бастайды. Партия билеН колдан таяды. Кекше музда сыргаиак гепкен балаларш а зымырап келш ауылыныц ортасына турып калады... Ж отарыдан кулады м деп жаситын М ырзагалн ма, ел аман болса елмесшн деп «Нрнилцс камына» Kipice бе- peftin дегенде, 26-жыл март ш ш д е 9-ауданды к халык Tepreyuiici ойламаган жерден тап болады. — Ж ауап алам,— дейдк Баласы елген катындарды, эйел1 елген еркектк бала таппаган катынды кэгендеген койша катар отыргызып койып, Tepreymi ж ауапка lripicefli: — Балапыздыц елген! рас па! : Балаиын uieiueci бетш шымшнды. — Не дейд1, кудай, шунак-ау. KA/iFa устап отырран 6 ip -e K i каррамыздын кудай е л 1мш керсетпесш!... ■ — С1здщ катыныныздын елгеш рас па? — 0лмей отыр гой, шырарым, елее езни<ен суй!иш1 сурар ед1м. Сол жаманнын елмеген KecipiHeH екшии ка- тын ала-алмай сорлап отырмыи... — С1зд1н июльдщ 31-i куш бала тапканыныз рас па? — Сондай атты кун болса деп ез1м Ь де Нлеп отыр- мыз, шырагым, колга устап отырган карагымыз ел in калып еде.. Алынган ж ауапка корытынды 1стегенде, тергеунн Мэнке улын айыпты деп тауы п, уакы тш а кепы ге 6epin кетедк Буган 7 ай еткен. Б 1рак, белгЫ з себеппен соты кенлккен... Сентябрь iiuiiiAe Мырзагалн К останайга барып кай- тады. Jle n ip e келед1: — 1с басындагы азам аттарды н K e 6 i таные едй B i- рен-саран Tepic карайты ндар бар ед1, оларды конак кы- дып ырзаластым. IciM Ai жапты ры п кай т т ы м !— дейдй Муны ееггкен шаруалар жагасын устайды: — Болмас. П ысыктырын кылды. — Ж есе казынаны ж ед 1 рой. Соны туртш Heci бар екен?! — деп арыз б е р уш ш аясады. «Мешкей деген ж аксы атак» емес, бул ic туралы айыптысы болса, Костанай азаматтары iiuinen шыгара 12-2979 353

жатар. 03ipine сот орындары ум мет акшаеын жеудщ ойыншык емееппн халык кезше керсеткеш жен гой. Елде, Мырзагалидан Kepi, сот орындарынын кетерм- геш керек. «Енбекин казак», № 258, 20,XI-26, З-б. «П Э Л Е Н 1 Н МЫН.Ы СЫ Р Д А .. » «Пэленщ мины сырда, 6 ipi — кырда» деп Арка ел1 макал кылады. Бул рас па? Сыр елш каптап кетксм не кылган пэле? Ш алдау Kiciiii кездеепрш, жогаргы макалдыц жайык сурастыргапымда, шалым муд1рмед1: — Сыр бойьшда адам шагатын бака, шаян, курт- кумырска кеп болады. Арка ел inin эуез кылып жургеш осы foh, — дед!. Сыр елппц эуез кылатын бар пэлей осы болса, мунын жарасы ж ет'л , адам шагатын шаянды ж ок кылатын flapi бар. Денсаулык комиссариатынып докторлары сау болса, оный 6 ip шарасын icTep. Bipan будан баска 6ip пэле болып журее, нагыз дш- кеге rueTini сол болады... Bip жумыспен Кызылорда болысынын 40-ауылына бардык. Ауылдык кенес агасы Коскулак улы Жамаи- кул деген Kici екен. Азырак хат таннды. 18 -жылдан 6epi партия мушеск 1здеспрш журш м е н т молдасыныц yfti- нен таптык. Ж ум а намазына барган шалдар молданыц уйшен шай iiuin отыр екен. — У э , кай балаларсындар? Ж е т м 1зд 1 сурап бш Ы мен арызды жаудыра бастады. — Имапгали кайда, мына Kictoepre арызын айтсын! деп ж алба-ж улба тонды 6ipcyfli шакыртып алды. Иман- галидш 6ip туй еа бар екен. Bip ешпендш eric erinTi, Адамы ушеу екен. Yfii ж ок. Осыган 3 сом 25 тнын са- лык TyciiiTi. — 0 лмелi кедеймш маган салык тусуге жен бе? — дейд1 Имангали. Арыз айтушылардын 6 ipi ауылиайдын. вз! болды: ~ Малымды артык жазды... — дейдь — KiM жазды? — Болыстан келген адам. — 6 з|'т'зде калган T.y6ipi дурыс па?

Ауылнай шынын айтты: мал санын жазумен жумысы жок екен. Катшысы OMiplHe кексе 6eTin кврмейдл екен! — Жалакы берммеген сон катшы ютемейдс ©3iM жаза алмаймын,— дейд1 ауылнай. 40-ауылда 170 шамалы уй бар екен. Адамы 1200 дей. Осылардын ортасынан сайланган ауылдык кенес не екенш e3i де бммейдк «Салыкты артык салды...» деп шаруалармен косылып ез1 жылап отыр. Баска турл1 жумыстарын сурастырып отырсан, бер1- летш ж ауап б 1реу-ак: — Жок! Азырак бегел ген! кооператив болды; — С абал ак кооперативше мушем1з. — К а т а н ашылды? — Ym жыл болды. — Жумысы калай? — Осы куш жабылудын. манында... С абал ак кооператив! бастап ашылганда Бейсембай деген азамат бастык болтан екен. Содан 6epi кайтадан сайланган — сайланбаганын ашып айта алмады... — Бес сомнан акша жиып алып едк содан кайтып не болгаиын б1лмейм!з,— деп отырган журт шу ете калды. Сыр ел1 кедей. Ж алгыз малга гана кедей емес, енер- бш м ге де кедей. Арка ел!не Караганда буларды «аса кедей» деуге болатын. Кенес ушмет! елге толык орнама- ган. Кенес атын жамылган ауылнай калтасындагы мерге гана не. Катшысы жок. Катшыга жалрвание те- ленбейдк Казакстандагы ауылдык кенес катшылары- ньщ бэрше жалование теленгенде, бул елдщ жырылып калган ce6e6 i не? Муны Кызылорданын болыстык аткомы мен уездш аткомы 6 uiefli... Мына куйд1 керш отырганда, «П зле1пн мыны сыр- да...» деген Арка елшщ анызын калай eTipiK дерс!н?! Ауылдык кенес ic 1стемесе, ел1 muKi надан болса, будан артык не пэле бар: алдауыш кожа-молда, паракор акса­ кал, билер кетпешн иыгына салып кесш кылып журген сорлыны кез келген жерде домалатып жемей ме?!.-. Уш м егпн Ka3ipri алга койып отырган улы уранынын 6 ip i— елде кенес жумысьж еркендету. Бул уран — уран куйжше калуга емес, орындалуга салынган уран. Кы- зылорда уездж аткомы (мойыны алые жердег! ел(шн ку йiн e3i 6 Liefli) мына пек астында отырган 40-ауылга коз кырын салып, 6ipep катшы тауып 6epin, ен болмаса салык т!збесш ездер! жазатын кылганы жен. Эйтпеген- 355

до, толып жаткам «тыгыз буйрыктарынын» орындалуы ею талай болар. Б 13 ауылдык кенестерден кур «буйрык орындауды» гама емес, кжерлжт1 де кутем1з. 40-ауылда ккерлж туп'л, бунрыкты дурыс орындаганына кумэнд1м1з. <Нцбекш|' казак», № 271, 6/X1I—26 ж. РАКЫМБАЙДЫН. МАКАЛАСЬ! Ракымбай кецсесше Kipin келгенде устел д т ycxi кол кою ymin катарлап койган кагаз едк Кез1лд1ржт1 имск тумсырына Ые салып, жалбьфаган шашыи кеГпн карай 6ip-eKi синап койды да, оскыртан аттай одыраймп алдыидагы кагазга карады. Кагаздын астынгы жагын- да казакша 6ip газет жатыр. Бул Ракымбай кексе басына отыргалы кермеген napceci едк Ожырайып карап турды да, ycTiiijxeri кагаздарды екпшл жакка ысырып ж1бер!п, газегп колына устады. «Енбекил — Шорттыц iciii!... Муны маган не Дыл деп окелд1 екен?!...— деп куб!рледк Жылмандап катшы келш тур: — Кагаздарга кол конып болдыныз ба? Ракымбайдын ойындагы— тунг! лшкеи пиво, Бердн байдын кызып отырып «сен карнериссш!» деп тЫ T»ri3reHi, Ж умабайдын катынынын кадалып карап, бул Караганда inm куйд1рс жымнып кулгеш — 6ipinin арты- нан 6ipi т1збектелш Ракымбайдын ойын бел in тур едк Катшыныц сез!н елсмедкау деймш, газегп колымен керсет1п: — Мынаны неге экелдщ? — дедк — ©3ini3 жаздыр деп буйрык 6epin едпоз гой. Bip жылга жазйырып едж. Byrin почтамен келген сон, пзге керек бола ма деп устелмйзге койдырып ед1м,— деп кат­ шы гапу етшгендей болды. — Мен, оку ушш емес, редактор айткан сон жаздыра салгам. Ш кафка апарып сала сал,— дедк Какпагы алкы-салкы жаткам кара шкафтын iuiine «Енбекил казак» Kipin те кеттк Редактордык шап бермеа кандай, Ракымбайга кешеде ксз келш калып:

— Э й, сендер газет алып журсшдер ме? — деп сурады. Ракымбай мургынап кулдс — Алдырып турмыз. — Каз1рде айтыс макалалары кеп шыгып ж ур, окып кврген шыгарсын. Алдырган ra3eni окымады деу epci гой. — И я,— деп Ракымбай басын изей салды. Осы бас изеумен кутылам ба деп едй болмады — ре­ дактор тагы жабысты: — Ондагы айтыс мэселелерге калай карайсын? Окымаган, бйшеген нэрсеге калай карау керек?... Bip aK уидемей калу киын. Квзициржт! азырак дурыс- тап койып: — Ken6ip жерлерше не согласныймын,— дед!. — Ендеше, е з т н щ ойыцды айтып карсы макала жаз! Ракымбай кысылайын дед!. Кырымнан экелген сыр- лы таягымен жерд1 шуки бастады. — К а т а н жазып бе р ест? — деп редактор кысып барады. — Ж акын арада жазып берейш. — Жакыпды кой, кунд1 белп'ле, алдагы ж умага б т - pin маган тапсыр... Ертен ж ума. Ракымбай эл! макала жазган жок. Ж азбай кутылуга болмайды,— 6ip жерде болмаса, 6ip жерде бетше басып уялтады. (Соны табылмаган.) ЕНБЕК АКЫСЫН АЛДЫ Патша заманында малайлардыи дурыс акы ала алмай en6eri еш KeTeTini журтка мэ.'пм. Кепес ук!мет1 орнаганнан 6epi жалшылар бас квтер!п, THicTi en6eriH !здейд!. Кей жерлерде, акысын осы кунде де ала алмай журген жандар толып жатыр. Соида да болса бурынгы- дан едэу!р a.iFa басты. Байлардап жарлы «тепд!к» алды. Акысын бермеген болса, дереу TiiicTi орнына жуг!ре- Ai Мына б!р мысал: Орда аудандык бурынгы Бескум азаматы Ажыгали- улы деген жет1м бала Айткали Бейбалиулы дегенге жалданып T iiic T i акысын ала алмай ж ур екен. Жакында 357

Бекей аудандык екбек бел1м бастыры Шуюршеулы деген сол елге шыкса, балага кездесш табанда жауапка алады. Жетчм балага енбек акысы уш!н тандамалы козылы кон эпередк Ецбепн ж епзш жургендер аз емес едк Кедейдщ акысы байга кетпейд1 екен дсп таркастык. «Енбекил казак», № 157, 22/11—26 ж. 3 6. МЭДЕНИЕТ МУРАЛАРЫ «EcKi заманник мзденнетшенмяжнун, есалапдар гана безед1...» Маркс. М эдениеттшктш н епзп белплершщ 6ipi — еткен за­ маннын мэдениетш тауыса зерттеу. E cki замандардан калган мэденнет белплерш, модениет мураларын кор- гап аман сактау. Мэденнет мураларын аман сактау гылым ушш керек нэрсе. Еылым бул муралар аркасын- да элде кашан болып жогалган мэдениеттщ курылы- сын, жолын зерттеп тарих шыгарады, жана мэденнет жумысына онай жол табады... 1917— 18-жылдарда, азамат согысы уакытында, ка- зактар куйд1рген тастан салган эдем1 мектеп уйлер1н «бул еск1, Николай салдырган уй гой» деп бузып талап алды. Николай салдырмак туг1л, аргы атасы Роман салдырса да, 40-50 белмел! куйд1рген тастан салынган жаксы уйлер казак елше пайдалы, казак даласына сэн ед1, мэденнет мурасы едг Бул — мектеп уйлерш, тем|'р1пен ек1 пар шелек icre- тш алу ушш талап алу казак елшде мэденпеттш жок- тыгынын ycTine, казакта мэденнет деген утымнын жоктыгын, мэдениегп суйет1н казак бойында ондай мшездщ жоктыгын керсетед1. Эйтсе де, кецес ук1мет1 орнагалы, кенес уюмет1 iiuKi- сырткы душпандардан босап курылыс жумысына Kipic- кел1 казак даласында да мэденнет деген сез ауызга алынулы. Мэдениетт1н элш-бш басталулы. Бул багыт- пен казактыц ccKi макалдары, елецдерк ертег1лер1 энде- pi, куйлер1, тарнхи эдебиет1 жннала басталулы; музей- лерге казактыц еск1 кшмдерй карулары, оюлары, мои- шактары жннала басталулы. Казактыц гурып-эдетш,

еткен замандагы. каззрдеп турмысыи зерттейтш комиссиялар елге un>iFa басталулы... Булай болгасын казак даласындагы мэдениет мура- ларын коргамай болмайды. Оларды KopFay жалгыз орта- лык уюмегп'н колынан келмейдь Орындардары кекестер, acipece халык агарту GeaiMflepi бул мураларды KopFay- Fa, зерттеуге Kipicyflepi керек-ак. Бул жумыска елдщ араласуы керек. Елде ры лы м уйымдары ашылып окытушылар, кенсе кызметкерлери партия мушелер! бастап Tycyi керек. Осы кунге дейш Казакстан уюметй оку комиссариа­ ты казак даласындагы 10— 15 муралар туралы гана кабардар. Дурысында казак даласында мындаган мэдениет муралары бар. Казактын еск1 акындары лансан ауырмалыктар уакытында «кутсыз коныс» — деп конысын жырлаган. Сол жырларда «Жет1 журт б1зден бурын жайлаган ж ер...»,— «жет1 ж урт басып кеткен жер?» деп келедй Осы жет1 журт басып кегп деу1не елд1н дэлелдершщ мурала­ ры: коргандар, молалар, оялар, олардан табылган зат- тар... К азак даласын бурын жег1 журт жайлады ма, жет- nic журт жайлады ма? Кандай журттар жайлады, кан- дай шаруашылык малданды, кандай мэдениет! болды — булардын бэрш зерттеп б1лу казак шаруасына, казак мэденнетше аса керек. М эселен, TeMip уезшде,. Ж емса- рыз елкес1нде 6ip аймак жер айкыш-уйкыш арыкпен т1ркемделген. Бул немене? Б у жерде 6ip заманда 6ip халык суарма eric ioci6iH жасаран болуга Tiiic. Осы apHFbi квп жерде 3 — 4 каланын брындары бар. Бул калаларда отырыкшы, мэдениетт! елдер отырран. Бул ар юмдер? Сол Тем1р уезжде KapaFafl кудык дегеи жер бар. BipKayuM жерде eKi улкен оба кисык саймен косылу- лы. Сайды казса, Ty6i тактаймен шегендеулй Тактайды тессе астынан май сиякты суйык нэрсе шырады. Муны 6ip адам «мунай майын таптым» деп Небелге кабар береди Небелдщ инженер! келш казса Карасайдын узына бойына Ty6i тактайлы. Тактайы емен араштан салынган. Адайдын «мунай» деп жургеш cyFa езплген смен. Инженер карайды да, мунай болмагасын жайьик кетедй сонымен KapaFafl кудык та жайына кала береди Карагай кудык не нэрсе? Оны KiM салран? Максаты не — 6i3re 6earici3. 1908-жылы Орал облысында Гарешкин мерген деген

казак-орыс калаларыиын тусында мня казып жургеи казактар жер астынан 6ip домалак катты парсе тауып алады. Кетпенмен урып сындырса, iiuinen улкенд1п 10 тиыидай кумic акша сау ете туседк Акша деп-депгелск емес, сопактау. Акшада танылмайтыи жазулар бар. Болтаны 6ip тана сез «Бусман» деген сезгс уйкас келс- д 1 Bip болыстын бала-шатасы т ес т акшаны омырау- ларына татып алды. Ондай мысалдар — токсан тогыз, самая отыруда магына жок. Казак даласы толган мола, уй-каланыц ор- ны, арык, камал, кортам... бiрак. 6ipeyi де зерттелметеи...- 6ipcyi туралы да орталыкта матлумат жок. Ел, койшы- койманшы бузып жатыр. Те\\прлан салдыртан Кожахмст Ж асаупдш м с ш т бузылгалы тур. Байтак атанын мола- сыи казактар бузып бес тас алады. Таты осындайлар- Кыскасы, жацадан мэдениет орнату жумысына 6ip колы- мызбен Kipicin жатый, екiншi колымызбсн eci<i мэдениет мураларын бузып жатырмыз. Бул зор кунэ, зор кылмыс. Бул тылымнын кйптш бузып, мулкж урлау. Казакстап уммет! буынын беюттк Казакстанла модеипет жумысы басталды. Казакстап шаруашылыты тузелin келед|'. Казакстанда да eci<i мэдениет мураларын ссспке алатын, кортайтын, зерттеп нэтиже шытаратын, аймак тану материалы ссебшде буларды мектеп програм- маларына Kipri3eTiii, елте бул муралардып M3HiciH Tycin- д iрiп; елд|' талаудан токтатып, корыкшы, кузетил етотi11 уакыт жетт1. Корытып келгенде б1здЙ1 орындардатш оку бе.п'мдер1нен, кекес мекемелер1нен, партия мушелер!иен, ocipece мута.'п'мдерден Ti.ieflTiniMi3 мынау: !) губериел1к, у'ездж оку бел!мдер1 кенестер аркылы аудапдардаты ecKi мэдениет мураларыныц ece6in алый, оку комиссарпатыныц Ciл iм кенес|'не тапсырсын. 2) Есеп тапсыртанда муралар туралы колта тускен матлуматтар жазылсын. 3) Кеиес мекемелер! ездер1|лц сметаларына Kipri3in, бюджсттершен акша шытарып урлаиута, жоталтута айналган мэдениет мураларына бакгашы койсын. 4) MyFa.niMflep, баска сауатты адамдар, тубернелж, уез;лк б!лiM-котамдарынын мушелер! — мацайындаты мэдениет муралары туралы ел аузында журген, я жазба эдебнст болса, материалдар жимап «Ж ана мектеп» журналынын баскармасыпа тапсырсыш 5) Орал губернасындаты Keft6ip обаларды Сартау- дан келген i<cii6ip белrici3 адамдар казып, кер-жер тауып алып кеткен. Мундай оба каза келуш|'лерд»И

документ кагаздары тексерйпсш. Казакстан ук1метшеи алкан документ! болмаса оба каздырылмасын. 6) Окытушылар, партия мушелер1 елге мэдениет муралары туралы, оларды сактаудын кереп туралы yriT-насихат ж урпзсш . 7) Орындаты газет-журналдар бул мэдениет мура- ларын сактау жумысына кен1л бел in енбек cinipcin: Алдымен кортайтын, не куйде турганын жазып 61л- д1рет!н, туртын елдщ аузында журген материалдарды жинайтын мэдениет муралары (лздщ хабарымызша мыналар: 1) Кожахмет Ж асауи м е ш т , моласы (Туристам каласында.) 2) «Кок кесене» мола (Кызылорда уезшде). 3) Сайрам каласынын меш тн д ег! тас багаи (Шым- кент ye3i). 4) «Суганак ата» (Кызылорда уезшде). 5) «Айша Биби» (Эулие ата уезшде). 6) «Бес там» (Кызылорда уезшде). 7) «Аниас» (Кызылорда уезшде). 8) «Жанкент» (Актебе губернесшде). 9) «Байтах ата» (Актебе губернесшде). 10) «Бш еул Ь (YcTipTTin К аракалпак жагынын iuiiii- де). 11) «KapaFafl-кудык» (Актебе губернес1). 12) «Сарайшык» (Орал губернесшде). 13) «Алаша ханнын моласы». Осы айтылган муралардын айналасындагы жолдас- тардын ж1берген матерпалдары ipi жумыстыц бастама- сы болар ед1. Барлык мэдениет мурасы туралы маглуматы бар жолдастардан материал кутем1з. Барлык саналы азаматтарды мэдениет мураларын сактауга, KopFayFa ундеймгз. «Пнбскш! казак», № 258, 20/XI—26, 2-6. САЙЛАУ Сайлауга кел'ген инструктор ауылдык кенестщ жал- пы жиылысын ашып, кун тэрт1б1н жариялады... кенест!ц 6 ip жылдык ec e iiT i баяндамасы, агарту жумысы, коопе­ ратив — тагы баска мэселелерд! айта келш: 3CI

— Е н акыргы мэселе сайлау туралы!— легенде журт- тын кулагы елен ете калды. И я, сайлау мэселеФ — журт кулагын елекдететш мэ­ селе, баскага таные болмаганмен казак сайлауга таные, баягыда Бскмагамбет управитель болганда да сайлау- мен болтан! Ж аппас байдын Акымет! де елге хандык журпзгенде, сайлаудын аркасында жург!зген. Сайлау- да талас болып елге акшаны уыстап шашкандыктан Жаппасбандын Мустапасы «бала граф» аталган! Ол ез алдына 6ip заман гой. Ел арыныц, енбекиллер муныныц акшага сатылган заманы гой. Енд!, кецес укгметшщ тусында сайлауга журттыц козкарасы ©згеше болу керек. Баягыда «ауылнай», «бо- лыс» болып елд1 кинаймын деп сайланса, енд1п сайла-. натындар:елдщ тйгепн орындаймын, ел мунына деп кел- Tipin ic 1стейм|'н деп сайлануы керек. Елде эюмдщке «ба- кыт» K 03i.M eii карамай, ic квз1мсн карау керек. Бул — YKiMeTiMi3AiH салып отырган ураны. Бул уран, баскалар- мен катар, казак ел1нде де орындалуы керек. Орындал- ган жер|' де бар. B ipaiv... Алка котан отырган журт бажырайып ннструктор- дын бет!не карай калды. — Ауылдык кенестщ 6ip жылдык ecenTi баяндамасы туралы Терл1'кбай жолдаска соз бер1лдП Ж у р т жымыц-жымын еп'п 6ipin-6ipi туртедп — Осы не aypeci? Уакыт оздырганша сайлауын неге бастамайды екен? — Терл1кбай неменеЫн айтпакшы? Шалдармен ко- сылып жаздай ел аралаганнан баска Heci бар?! — Берд1байдын кызын сатканын айтар. — Ырыстыдаи алган кек токтыны не кылар скен?.- Ж уантык келген баттиган кара Ki'ci тымакты басы- иан жулып алды: — Ж олдас твре, жумысымыз бар ед1, квп отыра ал- маймыз, сайлауынызды бастасакыз кайтед1?! Ж у рт шу сте калды: — Суйтсеш'з екен! Инструктор к©нбед1. Сайлаудын жайын TyciHflipe ке- л1п: — Ауылдык кенестщ баяидамасын тындап, кате ic- теген ici болса, кезге шукып керсету керек... алдагы ici- 362

нс жол белплел, гстелуге Tiiicii жумыстярлын meJiicin тарту керек! — дедь — Кане ауылнай, евз а з д М . Ауылнай куб1ж1ктен желкесш касиды: — Маган не айт дей аз? — Bip жылдан 6epri icini3Acn есеп бер М з! — Былтыр сайландыи... бнылга дей!н ic атк ард ы м ., — Нендей ic? — Жогаргы орыннын айтканын ол1ми келгеише ic« теген болдык... Инструктор журтка карады: — Бул туралы сурауларыныз бар ма? Баягы жуан тагы катысады: — Сурайтынымыз — сайлауды тез1рек болдырсаныз екен дейм|'з... — Аксакал свз1 дурыс! — деп кейшплер костай ке- тед!... Бул — вткен жылгы Карасей елж деп сайлау едк — «Былтыр сайландым... бнылга дешн ic аткар­ дым...» деп баяндама кггеген Терл|‘кбайды Карагай ел1 кайтадан ауылдык кенеске сайлады деп ед1. Ата баласы гой, элде болса 6ipep жыл болсын деген шыгар. Енд|\\ жылы жакындап келедг Есепп баяндамасы тагы бол- макшы. Былтыргы сею л д ен т: «былтыр сайландым... бнылга д ей т ic аткардым» деп eni ауыз евзбен есеп бе- pin кутылар ма? Э л д е ? .. — Элде, ел eeenri толыгырак алар ма екен?^ Елде агарту жумысы, кооператив жумысы, каз1р сауда-саттык, баска турл! ел шаруашылырына керект i жумыстан не 1стегешн Карасай ел! казбалап сурар ма екен? Сурауга какы бар. Какы толык: ауылдык кенес — глдщ взЫ н сайлаган Keiieci. Кенес басындагылар елдщ кызметкерлерг Олар icKep болса, ел жумысы uirepi бас- накшы. Елде шын кенес yKiMeTi орнап, жалиы ецбекш! ук!мет icine араласпакшы... Муны Карасай ел1 eciH en шыгармасын. Ана, батти- ган жуан кара Kici, аксакалдыгын icTen, сай лау кумар- лыгын KepceTin, биыл тагы сез ш ы гарса, ауы лды к кенес- Tin баяндамасын тындагысы келмесе, оган: — Аксакал, ci3 бара турыныз, сайлау вткен сон ке- лерсЬ,— деу керек. 111ымы солай. Малына карай алмай журген байды ауре кылмай-ак, кедейлер еэдер1 шуй*ркелесш отырып, зкз

калаган адамын сайласын. Эйткеш — сайлау да, сайла- натып адам да кедейдш Foil! «Енбекип казак», № 272, 7/XII—26 ж. Ж1Г1ТШ1Л1К Фельетон Елдсг1 epci мшездердщ эркайсысынын езшше тари­ фы бар FOii. Сонып ш ш де «ж1г!тшшктш» де тарихы бар, cn ri ж1г1т, салт Ж1г!т, суду ж !гК кызы бар уйге кез ке- лш коиса, кызга сез салады. Кыз карыспа болса, суду ж!г1т, сал Ж1'г1тт! елемесе, ондайда ж1г1тт1ц icTen кете- тж <OKiriTUiKniri» болады: кызы бар уйдщ б1рдемесш алып кетед1. Я кызга элец шыгарып, ел кезшде маска- ра кылады. Камбар дейтш акын жпмт Байбосын дегеншц уйше кбнып отырып, кызга сез айтуга жолдаеын ж1берсе, кыз Камбарды кезге шмей журе ж ауап 6epinri. Сонда К,ам- бар ызалаиып: «Кызы едщ Байбосынпык атын Сакып, Ынтыктым сейлесуге келмей жатып, Сырткы елге кол артпаска серт кылып па ец. ........ Ж^гптен аз ел а д е дэмд1 ас татып»,— деп елец шыга­ рып кеткен екен. ........... Бул елдщ ecKi кезшдег! мшезк Соцгы кезде оны-му- ны керш ел кез1 ашылып келедь Ел арасындагы ecni унамсыз мшездердщ K©6i турмыстан соккы Kepin, езшен- 0з i жогалып барады. Соныц 6ipi болып сал xcirirrepAiii «ж!гптпшгЬ> де жогалу керек едк Жогалган шыгар деп те ойлаушы едш. BipaK, кейб1р жерлерде олi де болса да калмай жургенд1г! сезшедк Тама болысынып болыстык кенес бастыгы Канапня Таймасулы, жанында салык комнссиясынын адамы жэ- не болыстык милиция бар, ел аралап шырып, Сэрсембек дегеннщ ушне коиады. Сзрсембектщ улкен уйшдс кем- п ipi мен кызы бар екен. Кемшр жаксылап конак асын 6epin, ж ас ж тттер д ен сес ала ма калай, кызыи Омар дегениin уйше ж ат деп ж1бередй Ж урт yiiKbiFa юршкенде, Канапия кызды 1здест1ре баста йды. Кыз уйде жок. Еш и кайда кетп? М акаш деген милициясын жапына epTin алып (здеп ж урш , Омардыц уйше келш оттыкты жагып ж!берсе, 3G-I

Кснжсш кы I сопла жагыр Г)йслд1н коркак келетМ бар гой. милициями Kt»pin, ойбай салып Омарга тыгылады YA inn ж ак жуп. Осы бул1кт1 басгауга ссн себеп болдын дегендей Ка- напня км и а ызгарлы твгед1: — Кергеиаз! Б1зд1 адам жсйд1 дедш бс? Уйше ж атсак кайтст1н ед1?— дсп се- EpTCHine Канапня CKi милниняны жумсап О мар мен катимым «арестовать» кылады Д эл ел г Омардын каты мы жас екен, ж ас катим алгамлыгы уилн зан жуз1ндс амиш и! Катимым айеллер бн.'пчже апарып тапсырмак шы болады. «Арсстоиайт» лосе, ел журсН зырк сге калады гой, ауыл болим жалимым Омар мен катимым зорга босатым алалы. Бул 2б-жыллык мюм1мде болим отыргам « ж т т - u iiaiK ». Бул ж ii iтшiл iкт1м бурымгылам взгешелiri — кыэ- та «лем и1игарудым ормыма ммлмммя жумсагамдык. Ж1птинл1кп м и л и ц и я аркылы орымлагам болыстык пенсе агасы Камаммямы сот орынлары ыш амина алар юм Орынсыз жерге ммлмммя жумсагандыгы уш!н жа\\- апка тартылуымда свэ жок, огам 6ia де кумам кылмай мыз. BipaK, a.iipinc 6 ijjiH ымтыгатымымыз — Камаммя сот аллимда не деп и.ауам берер екен? — Мем акым емес, болысмым, влек шыгара алмагам сон кызды ммлмцмямен ii.ieмей кайтсГпн,—дер мс екен?! «ПиСскии казак», М 221, 7/Х—2в, 1-6. ТАП 631 Бсйоекеншн боли с кеэшдс килмагамы бар м а, елке б оны нд а гы елд1н ем ушне 6ip казан астыргам гой «Ба- кы ты та сы п» тургам сом бслие жам карай а л м а й , ант к а м и н а я к у ш и м е м журш орымдайтим Кара пауескенш ш п и л е ш а л к а й ы п жатым буйрык бергем1м т а л а й кврге- — Мен iiikiciiujcHiM уй1нде боламын, ауы л м ай , бнлер, м ал ейш е. тугеншелерд| алым, сомда к е л т жетон! Б е й с е к с н н щ салсм1м ест1генде ауылмай, бмлер yuiun к ете ж а з д а й л ы . Б эр Ы жм ы м алгамда Бейсекемм1м а й та - тыны: I1 Ii .i i билип к ал лы , е п м н ге там адамдарды о к, зудш камын кылындар!

О л: — «Бныл тары 031м болам!» деген свз гой. Ол Николай кез1 едк Елдщ езш п , kim кас, KiM дос екен!н айыра алмай журген KC3i едь Ендк огам Караган­ да, Мыркымбайша айтсак, «шуюриплж» кой. Ауылдык, болыстык кецес басында отыргандардьщ 6ipen-capaii те- pic мшезд1лер1 болса да, кепш ш п елмен есептест оты- рады, бурынгы болыс, билёрге Караганда, кшмищ iniKi бауындай адамга жакыи туратын муны, жалгыз мен ай- тып отырганым жок, елдщ айтатыны да осы. Мыркым- байдын катынынан сурасац, жаулыгын кешн карай нте- piHKipen койып: — КерГнде eKiprip болыс не кылмап ед1?! Жатканы- нан турмасын! — дейдк Демей кайтсын, Бейсекецдердщ, Бейсекеи снякты- лардын елге icTeMereHi д ё жок кой. Солар Ka6ipinen кай- та туратын кун болса, баягы кущи кайта тутыза ма деп ел коркады. Коркуына себеп те бар. Н ак Бейсекен сияк*. ты болмаганмен, Бейсекецдермен 6ipre журш саркытын шкендер, осы кунге meftin кескчген аягын жиып кврген емес: сэн-салтанат, байлык эл1 баягы куйшде. ЕЫпнен малай узьпмейдк взш е караган ксдейлерд1 6ip шыбык- пен айдайды. Сыртка да кад1р<мз емес. «Терелермен» таныстыгы да бар. Елге шыккан уюмет адамдары со- лардыц уйше туседь Бай конакасын 6epin, журершде, кедейдш атын лауга жегш береди. Мунын — Бейсендерден neci кем? Буган келш Бен- сендер косылса, не кылатынын, журт айтпай да бмер..- Ш алкар ye3i, Талдыкум елпин байы Кызылбас улы Найман дсйтш, дос-жарларымен калада жатып Талды­ кум ауылдык кенесшщ- агасы Сары улына хат жазады. Хатындапл co3i азгантай. Bipan, «манызды»: эр свзшен элденеше магына ацгарылып тур. Баягы Бейсекеи мар- кумнын сэлем хатынан 6ip де кешн емес. Сезш щ Typin байкату yujin шет жагасын окушылардын алдына тар- тайын: ...«Косшыныц сайлауу болайын деп жатыр. Осы ту- ралы сейлесетш шаруашылыгымыз бар едь Осы катты алысымен кйирмей ауылдык косшы катшысы Каржау- улы екеу1ц кел!..» M ine, кердщдср ме! Tan e3i емес пе? Бейсекеннщ со­ лем хатынан neci кем? Ж алгыз айырма — Бейсекен буй- рыкты пэуескенщ устшде отырып 6epyuii едк Ырак. Н ай м ан дш де олкы емес. ол — калада жатып буйырын отыр! Ауылда жаткан ауылнайды квк шолакпен калага

тепектеткел1 отыр гой, келе калса, дос-жарларынын ке- зшде h h f h кетерш п, эю м ш ш ктщ т1згМ езшде екенГн б1лг1згёл1 отыр... Ауылдык кенес адамдарын жорарыда мактанкырап ед1м. Талдыкум елшщ кенес атасы мунымды актапты: байдын хатын протоколдеп уездж аткомра тапсыра ко- йыпты. Сосын кайтыпты? Сол жагын уездж аткомнен есгге жатармыз. Косшы — уюметтщ жанадан ашкан уйымы едк Ж а ­ на жумыс болган сон кетермелесш ж1берейш деп, бай- лардын ат салысып ж ургсш шьжар деп ойлаура да бо- лады. BipaK, оны icTey ymiH байлардын вшлдж кагазы болу керек кой, елкелж косшы буйрасынын байларды еюл кылдык деген сезш епткен жок едж. Элде байлар косшы уйымынан алые ж уреш дегенд1 кате TyciHin, 6ip буЙ1рден араласкысы келш жур ме екен?! Twiini шалалык кылыпты. Найманнын ауылнайды шакыррандары сейлесетж шаруашылырын естш б ш п алу керек ед1... Сайлау десе, байлар кулагы елендеу1 даусыз. Б угж косшы сайлауын колга алса, ертен кенес сайлауын тары жагалайды. Кой лесе де, Т1'л алмайтын арсыздык бай­ лардын енписше т и т тур. 0ткен жылры таласты байлар бурынры таластын тап 63i кылды деп едй Биыл да- сей- Tin журмесш. Сайлау уйымдарынын ояу болуы керек. Эйтпесе, байлар сайлау басын устап, кенесп бурынры болыстьжтын: — Tan.e3i — кылып журер. «Енбекин казак», № 286, 23-окт. 1-6. КОНАК, АСЫ «Конак келд1» десе, ИЩерт1 болысынын 2-ауылынын шаруалары зыр ете калады,— деп ткшш жазады. — Ce6e6i не екен? — Ce6e6i: болыстык атком кенесждег1 адамдар, бас устайтын 6ip-eKi шалды epTin алып, маиайындагы елге жалпак TycTenic салады.— дейдь — ПэлН.. 19—20-жылдардары, 20— 30 ж1Нтт1 ертш алып ел кезет1н Орынтайдын «май палауы» сек1лд1 бол- ганы-ау! Болса, болсын. Б!з болмасын дегеимен болыс­ тык атком адамдары: 867

— Аштан елейiк пе?.. Копан асымен ел кедейлен- бее,— дейд1 рой. «Келген-кеткенге 6ip токтыдап сойып отырсац, кедейленбегенпий керер ед1м...» де\\чш болман- д ы -а у... — Неге болмасын?! Б i3 айтпаганмен Б Едерл болысыныц cKiiimi ауылын- дагы Мукан Картбай улы айтатын кершедь.. — Бас устайтын ею шалы бар, он шакты адаммен, ЦЛдерп облыстык аткомныц арасы Муканныц yfiine но­ ле калыпты гой. — Токты азайып калды деп Мукан жур едк ААына- лар тагы кырсык болып кездест1 гон,— деп Муканныц Kepuii.aepi кунк-кукк етедк Мурныныц ушы терлеп, кисык таягымен жерд| шу- кылай Tycin: — Кайтсек екен?— деп Мукан катынымен акылда- сады. Мукан катыны Бнбшен шаруашылыгына туткыр адам гой, 6ipep кысылып калганда керек болар деп, ел кешт-конганда аскызып жеп кояды гой деп Мукана да сезд1рмей журген сур eTi бар екен, токтыга тыкыр таял- ганын ce3in соны ортага салады: — Токтыга 6eprici3 сур ет бар, балалардын менинк- Teiiin журген 6ip-eni токтысынын 6ipin соймады деп ек- пелер дейсщ бе?! — дейдк Муканныц жуз1 кубылып кала бередк — Шынында, сур берген сои екпе болмау керек кой?!... Конак асы жеп куныгып калган адам, 6ip уйге кел1п туссе, не кылар екен деп уй imiiiiH сыбырын тындайтын эдет1 гой, болыстык атком агасыныц жолдастары Bn6i- кент'н «шаруашылыгын» eciTin калып. сез салады: — Сурдщ артыкшылыгы жок. Токтысынын тандама- сып сойып, сурд1 ycTine салсын!.. 24-жылгы калыц мал жумысыныц суйрет|'лin журген1н сезу керек кой,— де- седк Енд1, М укан кысылмас па?! KiM болса да — кысылар. Басы сотты болган казак, «бастан кулак салака» деп, астындагы жалгыз атын Tycin 6epeai, жалгыз бу- зауын токтыга айырбастап «теренЬ конак кылады. М у­ ны да, казак «конак асы» дейд|. «Жнендш» туралы зан комнссарпатынын мушелер! талкы сез ашып жур efli, мына конак асы туралы да 6i- 368

pep статьянын басын кылтитып кокса, Мукандардыц токтысы мен сур еН кабат асылмас еди Болыстык атком адамдарыныц да конак асыдан ко­ лы босап, кенсесжде отырып жумыс iereyine дурыс бо- лар едк.. «Ецбекш! казак», № 227, 15/Х—26, 1-6. ЭЛЕКЕМН1Н. АЯК АЛЫСЫ Элмагамбеттж коз! шатынап кетп’, атка Minin ел билегели катарга отырып сез свидетели MeHflirapa ел1- иен жаи бетже келж кврген жок ед|'. Бетже келу кай- да — ашуы келгенде кедеГш арбага тацдырып койып сы- дырушы едй — Мсшмен карсыласатын KiM бар?! Ерегессем, Кос- | таиайды беске бвлем...— деп TyciH суытушы едй Ия, Ннколайдыц кезжде Элматамбет муны icTen едй Менд1гара елжщ кедейж 6ip шыбыкпен айдап едг Н у- _ ралы тукымы келе жатыр дегенде MewuFapa елжщ жы- * латан баласы жубанушы едк.. Ол б|‘р.дэурен гой... BipaK, «айбынды атанын баласы» кемджке квне ме. Кедей тсидiri деген сез Элмагамбеттерге ойыншык кой. — Ойбай-ай, сорлы шунак кулдын icin-ай! — деп Э л ­ матамбет калш-калш eTin i<e3i шатынап уясынан шытып барады. Балалары урейлеш’ п калады: .— Йемене, эке, жай ма?! — Мынаны карашы! — деп газегп усынады. «EuOeKiui казактык» 178-санындагы «Токты меп кы- мыз Kyuij гой» деген Кулмагамбетулы Жынгылдык ка- барына коздер i кадала калады. Жынгыл вздер1мен ауылдас кедей ж1пт. Элмагамбег- т.1н icTereii бузыктыгымын барж т е р т газетке lycipreii де койган! — Кап, бэлем-ай! — деп балалары тштенедё EciKTiH алдындагы Жыцгылдын жулым уйже карап eTKip кездер кадалды... Кедейде онган обзел бар ма, кешрдщ аузындай жа- ман арбасы кирап, icrefi алмай Жынгыл азаптанып жат- са, Элмагамбеттж баласы Эбдграхман, inici Бексултаи жандарыпда 6ip-eKi ж М т бар, кез келе кетедй 369

— Тарт былай салкамынлы! Жолды бер! Сынган арба тартура келср ме, Ж ыцрыл жайын ай- тып, жолдаи бурылып журе берждер десе, мырзалар ашуга мжедй — Сорлы пул, экен Кулмагамбеттщ салдырган жо- лы ма ел Г?! Гарт былай!.. Арба тартылганша болмай, мырзалардыц быттиран майлы жудырыгы Ж ы н ры л д ы ц кум какты желкесше жауа бастайды. — Vp!.. Олт1р!.. Э , дегенше болмай Ж ынрылдын тарамыс денесшен каракошкыл кап ыршып iui>iFa бастайды... Ж ыцрыл доктырра барады. Жарасына куэлге алып, болыстык милнцияга арыз береди BipaK, милиция кунт'кылмай ма калай, ауылдас оты- рып 6ip ай вткенше жауап алуды б1лмейдй Ж ыцрыл милициядан тун1лген соц баскармага му- цын шарып хат жазады. ...«Ауылдас отырып тэртшкер эл! ж ауап алран жок. Сонын ушш с!здерден сураймын — осы жумысты бакы- лап тез1рек жузеге шырарсацыздар екен... тары да кор- камын, кай куш урып, болмаса еллрш тастай ма деп...» Ж ынрылдыц кауыпы орыиды, Мырзабайды баласы- мен урып влпрген Элмарамбет Ж ынрылды бок курлы кере ме. Мэселе, салаксып журген де Ж ынрылды домала- тып елттрш тастауы да мумкш. С от орындары муны тез1рек ынгайына алып. Элма- гамбет мырзаны майлы жудырыкты балаларымен коса Костанайдын шет жарындагы,— ана сырырайган тере- зел1 ак уйге тез1рек конакка шакырса жаксы болар едй Статьясын дзл айтпасак та, ic турше карап, Элекен- т'н ол уйге шакырылуына кумэн кылмаймыз. Мунан баска да Э лекен тн былыры, кылыгы аз емес. Биыл жаз сол ак уйде ай жарым жатып шыкты деп eciTin едш. Ай жарымды тегшде елен кылатын емес, ecKi энше тары басып отыр, сот орындары ешй «кешлшектжтЬ койып, Элекешп баянды кылып жаткызраны жен болар. (Едбекш! казак», № 261, 24/Х1—26 ж. 1-6.

ЕЛ ЗОРЛЛП САЙЛАПТЫ Бныл кыдырып ж у р т Табыи болысынын 5-ауыл мек- тсбже кездесе кетпм. Мектеп маны жыбырлаган адам, скеу-скеу бвл!н1п сейл ест, штагтагы с т е р е л ж т муше кылыи бел in алып жаткан тэр1здь — Жиналган журт уйге KipciH деп айтады,— дегсн хабар шыкты. Журтпен б!рге мен де к!рд!м. Алау-салау земленке- шц улнен бвлмеа сыгылыскан журт. Аккуба келген ж астау бала шыгып сез сейледг — ...Б1зд1н мектсб1м(з кеш ашылгандыктан уммет бюджетже мрмей калган. Сонлыктан журттын жэрде- м1нс муктаж. Бнылша окуды дурыстап ж ургЫ п шык- сак. алдагы жыл ук1мет жэрдем1мен аякка басып кетуВ мгзде сез жок. Бул отырган квите окуды керекшз леп 6i- летж жан болмаска Tiiic. Олай болса, мектепке жэрдем жумысынан еиш м де бас тартпас деп ойлаймын,— дед! жас ж(пт. Б ул. сурастыра келгешмде, мектеп мугаЛ1м1 болып шыкты. Топ ортасынан 6ip сэры ж т т шыгып: — Мектепке жзрдем беру жумысынан KiM де болса бас тартпас кой. кепке бвлгенде пелен келер д е й ст Bi рак ашылган мектентш мугал!м1 кет1п калып. аяксыз калатын куш кеп болады. Содан барып журттын ыита- сы кайтады. Бул 5-ииде еткен жылы да мектеп ашылган. Мугал1м yriTTi согып ж у р т . акырыйда Жокеи аксакал- дын канжыгасына байланып барып, болыска'катшы бо­ лып кетт1... осындай рет! болмаса, журт неге тартын- сын, дед1. Шынында бул окнганын болуы да рас екен, ж !г1т се- si дэлелд1 болып шыкты. BipaK, мугал1м тайсалмады: О ку жумысыныц 6ipiHmi орында тургандыгын, окыту- шылардын вз кызметш кандай «терелжтен» де жогары устайтындыгын, б1рен-саран баска жумыска шыгып ке- туш!лерд1н шин окытушы емес екенджш айтып шыкты. Меи мугал1м сезше суйсшш калдым. Ж урт тарагаи- да оцаша калып танысып, эруакытта хат жазып кабар ласып турмак боллык... Бугаи дол exi жыл в гп . Мугал!мнен б!рталай хаттар ал д ы м . BipaK сол хатгардыц iuiiime оку жумысына бай- л ан ы е гы 6ip ауыз сел жогына мен тан калушы едгм. 371

«Сол мугал1м дс алдыцрыпын аярыи кушып, Жэкешпц каижьтасыпа байланып кетпесе и п едЬ> дсгеи киял ба- сыма келсе де, ез|'м кергендег1 мурал1мнщ ж 1герл1г1, оку iciiie шын бертгендж калпы — бул ойды мешц ба- сымиап таратушы едк.. Byriii олде калай, сол мурал1мнен хат алдым. Хаты- ныц бас жагында турл! сезбеи майдалап келедк осы кашсам да кутылмаспын дегендей, былай актайды: «...0 3in кергешлп артымап, ею'-уш ай етер-етпестсн- ак ел зорлап ауылнайлыкка сайлап едк.. содан 6epi ауылнай болып келе жатырмын...» Мектеп кайда? MyFaaiM бар ма? — Bip ауыз сез жок! Ел ме, 6ip желвкпе мугал1мнщ «пысыктыгына» кы- зыгып ауылнайлыкка сайлай койган foAi . Тегшде сол сайлауда жорарп>1 сэры ж1г1т болмаган-ау деймш, ол болса, мектептщ мугал1маз, балалардын. канрырып кал- гамдырын, ауылнайлыкты eKiniii 6ipi аткарып, мурал1'м- Д'к тж б ш м тандайтындырын айтып, мурал1мд|' «зорлап сайлаудан» куткарран болар едк Уюметтщ Ka3ipri колга алып отырран кызу жумысы- нын 6ipi — оку жумысы. Октябрь TOUKepiciniH 10 жыл- дык тойына шейш хат танымаган жан калмасын деген уран шакырып отыр. Ол уранды толык жузеге асыру ушш елге окытушы керек. «Мектеп ашар едж окытушы жок» деген журттын кыпкылы кулакты жара жаздай- ды. Олай болса, ел мугал1мд1 «зорлап сайлауды» сире- туi керек. О к у жумысына бержген мугал1мдср ез жумыеында болсын!.. «LuGcKuii казак», № 29, 7/11—26 ж. З-б. KYJ1 Ш А Р А Ж Е Н Г Е Й — Ж ол болсын, кайным! Ауылдан кашан шыкты- цыздар? Ж ол ушы кай жер? — деп бакалау кслген кара катын Кулшара женгей свйлеп e.nin барады. Сезшец адам екен, кайдагы-жайдарыны айтып, каратып отыр- гызбады. Гярак, сыпайы адамнын i<03imue квп сейлсп ыеылмаганга шыгар дейм1н, свз1 байланыссыздау шьж- ты: 6ipece erin lueiiTi OHriue кылады; Шаруашылыктыц арасына экеп «Дарылдак караныц ушмен араздыгын 372

I кыстырады. OiVreyip, неге eueHi б е л п аз , конак келгенде тымырайып отырып калатын баска эйелдер секшденбей, б>зд| риза кылып аттандырайын деген калпы epiKci3 се- з ш п турады... Жендйлеу келген сэры бужыр эйел 6i3 барып тускен- нен уйге Kipin-шыгумен болды; 6ipece кулапянан суй- реп самауырынды алып шыгады; 6ipece етепне салып K9Mip тасиды. Журш-турысына, аяк басысына Караган­ да, Кулшара женгейге кызметамен жаккысы келген адам тэр1здент тур. Б ф а к , сынга ш ккен адам она ма, сары бужыр эйелдщ Kipin-шыкканын, аяк басысын, нэр- ссн! кетергенш — бэрш де Кулшара женгей шаншу се- кглд! icepin, сез арасында ала кез1мен карап койып отыр- ды... Бул уй адам жалдайтын бай уй емес едк Келпи шы- гар деуге Кулшара женгейдщ байынан баска бул уйде еркек kiHfliKTi жок секиш едг Сондыктан сары бужыр эйелдщ жайын сурадым. Кулшара женгей кулдг —• Женгей гой,— деде — Кайдагы женгей? — Осы уйдеп аганиын алган токалы... Нангым келмедг Кулшара женгейдщ байы осы ау- ылдагы момыннын 6ipi. Ж асы 40 тан асып кеткен. К ул ­ шара женгей ЗО-Fa келсе — жана келген. М ынау эйел 20-га келген тэр!здг Аюдай акырган Кулшаранын ycri- не кандай адам токал болмакшы?!... Кулшара бейнелей сейледй — Жакын келШхпз едг Байы влген сон, аруак атгап кетпеймш деп, ме'ш'к байымды калады. Байым алмай- мын десе де «мен зорлап алдырдым»... «Квсеу узын болю­ са, кол куймейдЬ дегенд! б1лмейаз бе?! — дедь — Eni катын алган адамды жазаландыратын закды бишейшздер ме? — деп ед1м, Кулшара женгей жымиды: — Бака кайным оньщ амалын уйрегп Fofl. Эуелп катынын айыргап кылып керсетсе, токал алуга бола бе- ретш Kepiiieai Foft. Кагаз жузшде мына калкам екеуК мгздщ енипниз баска,— деп емшектеп баласын алдына алып шопылдатып суйдг Кврер кезге уст1не токал алдырганына, апа катын* нын риза болып тигенд(гше тан болдым. Арадан оптанты кун етпестен, басындагы жаулыгы дал-дул, квз inin алды кегерш icin, Кулш ара женгейдщ куплен ауылнайдьщ уй ш е Kipin келдг 373

— Е , нс болды? Ойбай, кайным, адуын женген урып елеа кылды. Тула бойым кек ала торгайдай. — Мундай боларын баста бишеп пе едщ? — Аруак аттап кетпе деп эркайсылары айткан соц, тие салып ед1м?.. Сурастыра кслс аныкталды, бэрш булдтрш журген сол ауылдагы Жексембай деген ку екен. Токал алып бергенд!п ушш Кулшараныц уйшен 6ip сиыр согыпты. «Эшмдердщ аузын алута» деп 50 сом тагы алыпты... Таяк жегсн катын ауылнайга «спротокол» icieTTipin, сотка арызын жолдады бм ем. Кулшара женгейдщ кэ- сеушщ узарган-узармаганы asipiHe бел паз. «Енбекип казак», № 219, 5/Х—26 ж. САЛКАМ БАЙ ТОБД КЫЛДЫ Салкамбайдын Cip жеттден 6epi басын катырып жур­ ген жумыс — Кулэштщ жайы. Кулэш жалгыз кыз. Ж а- сы биыл 14-тен 15-ке шыгып барады... Ж асы 40— 50-ден аскан катыны елген сур бойдактар, 6ofl6imeci ул таппа- ган сон токал 1здеген бай шалдардын Кулэшка кез1 ту- се бастады... — Кызынды берсен кайтедй бай орын гой,— деген кулак кагыстар да бар. BipaK, 6ip шеиплмеген жумбак — калын малды кайт- пекшН М алдай алса, тунеуп Ыбырайшылатып, милиция малый айдаи к е тт , езш турмеге жабады. Тапты... Дэу1тбай мен Садакбай eKeyi eni еддш байы. Арасында мын сом калынмал журдй Оны сезген жан жок. Акшалай алса, не кылушы ед1?! Жэне сонгы a3ip- де, Салкамбай секшдолердщ кызынын 6 a c i 500-ге ж е т т ж урдь Бес ж уз сом алар болса, алдымен 6ip ат алып Mi­ nin, калганин Keperine жумсамай ма!.. EciKTeH Ракым Kipin келш: — Салкамбай 6epi келш кетнн,— дедь Салкамбайдын ойы шартарапка кете бастады... — М эл ж т! бЫесщ гон. ©31 бай ада*»... перзент ушш 374

6ip эйел алмакшы екен... Baft6iuieci де момын адам. Те- пнде ceniii кызына кол-ак... 500 сомды 6ip колдан санап беремш дейдк.. Буган не дейсщ? — Болады! Ендеше тойынды icTe... Мандайында тебел1 бар, терт аягы алаяк. 6ip кер зт сатып алды. Куданын yfliiie барганда ж алба-жулба болып отыр- масын деп ¥мсындыкка ак безден 6ip пар жаулык, 6ip кейлек алды. ©знпн Kiiin журген бешпетше тыс алды. Катынына карам муртынан кулш: — Кэд1мпдей адам болып калдык кой,— дейд1 С а л ­ камбай... Ж урт есскил— сыр шашпай тура ма, «Салкамбай мын сом алыпты — ж уйрж алаяк атка мшшт1...» дегеи сиякты есектер ел арасына тарап жатты... Ауылпай дшидеп жур: — Салкамбай кайда? «судебный следовательдем» повестке бар, жауапка шакырады... — Нешн жауабы?! — Баргам соц б1лерЫн...— Кызынды нешс сомга сат- тык? — Ойбай, шырагым, баласын саткан KiMfli Kepin едщ? — Алаяк атты кайдан алдыц?.. Салкамбай туттыгып ешнзрсе айта алмай калды... — Жазыктысын, турмеге жабыласык. Салкамбай сурланып Kerri. — Шырагым, жалгыз б1зд ш н гана кересщ бе, элде байларды да жауапка тартасын ба? Мыц, eiri мын сом- иан алган байлар эл1 ушнде отыр гой... Сыртта тургап, сыпайы кшнген, 6ip ж т т кулдк — Э й, отагасы-ай, анкау екеназ гой! Мын тупл, ом мын сом алса да, байларга бЫ ну!ш ме едк.. Олар сен кусап алаяк ат алып мшбейд! гой. М ш е калгамда да, олардын малы кеп, кайдан алдын деп KiM байласпак- шы„. Салкамбай елше кайтты. Жолда келе жаткапда ас- тындагы алаяк ат езше 33ipeftia сек1лд1 Kepincfli, ка- тыныныц без жаулыгы, ала шыт кейлек 6api де сотка

айтуга ж у п р т бара жаткан олл!, сркш бнлег жал- гыз-ак ой: — Осы поледен кутылар болсам, жалшылыкпен 6Hi- piM втсс де, байларга cpin баламлы сатпас ед1м... сорлы басым бкпмеген екем рой, байлар сатса, арка суйейтпй болады скен, мен к|'мге суйенбекишпн? Байга куда бо­ лу, байга кол арту мешн не теши ед1?!... «Екбекш! казак», N° 273, 4/11—26 ж. Ж ОЛАБА! ТОРЫ! Октябрьдш 1-i Kyui Жвлектщ базары кызып жат- канда, Журебек Есенулы мен ГПр1мбет Тэжжулыныц арасындагы к и к ь т щ де кыза бастайды. Еке\\Т eni елд|'ц ж т т агасы. Ocipece, Журебек Есенулы Николай зама- нында азуы шыгып, пэлен жыл ел бастаган, жанды бе- rine каратпаган nici. Keuieri кер жут лацыида Акмеипт уезш уысына сыйдырып, артынан сотка unirnrri гон. Турмеге тусеГмн деп турганда. аруакка жалбарыиа ке- Tefiin дсп акесжш моласына барып куран окыса, жаны- лып кала 6epinTi. — Сорлы какнас ен/ii менен куранды да KonciiiAin бе? деп OKeciniu моласыи тепюлеген Журебек осы бо- латын,—- деп Кызылорда ел1 ацыз кылады. Урыс басы бок жсме, Шр1мбеттш свз1 шымбайына батып бара жаткан сон, ежелден ер мшезд|‘ Журебек жудырыкпен салып втедп Айкай, тебелес! Ж ац-ж ун ... Щ м мбеттщ жудырыгы батып бара жаткан сои Ж у* рекен ураига жабысады: — Жолаба!.. Жолаба!.. Журекенд! былшылдатып урып журш , ею 1пн!нен де- мш алып, IlipiMoeT уран шакырады: — Торы!.. Торы!.. Каи базарга жиналган журт тымакты лактырып Ж1- 6epin. 6i.4CKTi сыбаиып алып уру тебелесше араласып ксл1п ксте.'П. Э , дегенше болмай Ж олаба жагынын ею аламы таякка жыгылады. Журскец аксакалдын 6ip ж ак бет1н кан басып кетедп.. Милиция мылтык атып де­ белее™ зорга басады. Ел eKi Ж|'к. Арага адам журш , «батырларды» юна- 376

ластыра бастайды. Ш р1мбет Тэжшулынык Ж урсбеккс уш турл1 eKncci бар екен: 1) nipixiCcTTi рансоюзга жамаидапты. 2) ЖеЫр такырыпты Keri бар екен. 3) nipiM6eTTi большевикам деп шет какпай кылады екен... Энп'м е екшелене келе ек! жагы да бплiKTi аксакал- дарга береди Ек1 жарынам 7 аксакал uibiFbin, алка котан отырып, бил!к айтады: — П1р1мбет TeiiTeKTirin мойнына алып Журебскке ат-тон айып 6epcin! — «nipixiGeT — коммунист ед i. Урандап согысып, ат-тон айып 6epreHi Heci?» деп 6ipen-capan жастар жага- сын устайды. Бул окнFanын. 6ipimui жагы. Ендц осы уакнра туралы ш егп кабарландыру жагы- на келейпк. Тебелестщ imiiiAe болтан Каскырбайулы Эбутэлш уйше келе сала баскармага хат жазады. Хатыныц турш байкату yuiin ce3inin жанды жерлерш алдарына тар- тайын: «Журсбек Есенулы, бурын — зулым патшанын зама- нында 10 жыл шамасы аксакал болып, ел бастап едь.. басшы болып нашардыц кез|'и aujyFa ce6enuii болып едк..» Ж у ре бе кп cy.Mipefmn мак/ап келш: — «Сорлынын басын бсйкунэ жарды!» деп Mycip- кейди FlipiM6eTTi айыптайды. ^ Кызылорда уездж жастар комнтетппц инструкторы Керейулы жумыспен журш базарга кездессе, осы твбс- лестщ ycTinen шырады. Мэн-жайын сурап канады. Бас- кармага жазгаи хатында Керейулы жолдас: — Ж урсбек. елд1 бушдей шаккан адам квршедь Те- бслесш басы жарылганын кергендер: «Апырмай! Нико­ лай заманында, кецестщ алгашкы орнагаи кез1нде де Журебектш ак flereni алгыс, кара дегеш каргыс болып турып ед|‘. Бакытынын тайганы-ак шырар...» десш тур- ды. Ж урсбек сиякты ада.мдарды TiiicTi орындар ccinc алу керек,— дейдк — Каскырбан Ж уребекп коргап, муаркейдП.. Cesiii ссш иш кылу ymiH хатыныц ап гына кол койганда 03inin партия Myuieci екенш де ескертш кояды... Ж уребскпц жалгыз твбелеа бул емес. Талай жарыл- ган бас. Ат-тон айып алган соц i<eri Girin уГп'пде жаткам кершедй Bipaic, ГКр1мбетте маза ж ок бшем: партия ко­ 377

митет! бипп калып. б и л е т у сыпырып алмаса uri едН деп -кауштенед! — дейдь Ту» болы» тесск тартып ж атса, туе керш шатасады да жатады. — Ж олаба! Ж олаба!..— деп, 6eTi кап-кап болып, Ж уребек келш жабыса кетед! бЫем. — Торы!.. Торы!., деп айкайды салран П!р!мбет ез дауысына» e3i шошып оянады дейдк Журебектш «жолабасы есюден шакырып келе жат-, кап урапы гой. ГПр!мбеттщ «торысына» жол болсыч! Элде, n ip i-мбет жолдас «торыпы» коммунист»! урапы деп тусппл жур мс екен?! «Кнбекич казак», № 245, 4/XI—26 ж. ЖОЛ УСТ1НДЕ Сардала ак карды жамылып, кыр мс» ойы тенелш жым-жылас болып жатыр. Ызрырыктау жел жаяу бо- расындатып, майда карды кырдан асыра куып барады... Тастамбайдын адырына» тусетш кара жолменен, жалгыз ат жеккен 6ip шапалы итбектеп келе жатыр. Шанада ек! Kici: каекыр iuiiKTin жагасып Typin ж.1берш Gipoy шананын тершде шалкая отыр; бул еайлау вткг- зуге шыкка» ж1пт; ecid шидем кушеппц бел!» курмеп буга», жай таба» кайыс eTiriH ыкка карап отырып сы- кырлатып KaFa Tycin орта жастагы 6ip Kici кенирде оты­ рып ат айдап келе;». Бул Ы скак деген едь Журпнш ш щ кап журш окап кылып тастаган кара жолы кок шолак- тыц дшкесше T»in келед!,— шункырга шана согып кет- кепде, кек шолак мыкшнып зорга шырарады... — Б1з не кермедж,— дед! кеппрдеп Ыскак. Тыртыскан Tepi тымактын жактауы музбен cipccin жагын кари бастаган сон, колгапты колымен HTcpiiiKipeii койып, ce3iii айта бердк.. Кап сейледк... Найзабайдын жэб1р 6epreHflirin, муцын шагып барганда ауылнайдыц айпалып карамагандыгын, ен арпясы ауылга 6ipey-Mi- рсу келе калса, eKi жуз жылкысы бар ауылнайдыц жал­ гыз кек щолакты керетппн... барж де, барж де айтты. — Осы, шырарым, баржей д е ауылнайдыц бсргс» азары кушть Осыны кайтем1з? Ю мге арыз 6epeMi3? Ка- лай 4зденсек тендж ал ам ы з?..— дедь Ы скак тынды. «Торе» сейлер, тендж алудыц жешн керсетер деп ойлады. ©йткеш — Keuieri еайлау жиылы- сында жарлы легенде тацдай таре айырылып тур едь «Ауылнай, болыстарыцнан жэб|р керсецдер, олардыц бу- 378

зык iCTepm сезсендер, осы жерде аитындар; ондаи адам- ды кенеске етюзбейм1з» деп едь Ы скак, нак сол жиы- лыста, ауылнайдын коркытып жалгыз еш юсш алганын, баска да бузыктарын T e ric санап erefliH десе де, K 03i жаудырап отырран сон бата алмап едй «Тубжде айтка- ным орнына келсе жаксы, эйтпесе, e3inw Tipwefl жун- дейд1 Foft» деп ойлап едй Сондыктан Ы скак, бул сырын «тереге» онашада айтпакшы едь Б ул и 4-mi ауылга апа- рып салура ат !здегенде, ешюм айтпай-ак Ы скак атын 03i жегш экелж ед1... — Ci3 уйыктап кегищз бе? — деп Ы скак артына ка- йырылды. Капсыра ораран каскыр iiniKTiK жарасыныц ш ж д е б1рдеме козралган секш и болды. Бул сайлаура шыккан Мертайдын басы едГ Мертайдын басы толган киял. Мертайдын басы нелерд! ойламай келедй шырардан 6ip кун бурынры болран «компания» замандастарынын 6ipa- зы бар... Сайлау туралы энп'ме козгалып, Мертайды Талкайыц болысына барсан, Ж а к е та болыс кылып кай- тады екенсж гой деп Ыбырай кудели.. Ыбырай ылш кудели Мертайды сонры эз1рде азырак базарынын ту- суше, журт аузында сез бола бастауына да Ь1бырай се- - беп. Мертайды: «бай да колдайды, пара алудаи да кур емес» деп журген де Ыбырай. SipaK, сол Ыбырай М ер­ тайды канша жек керсе де, Мертайдын у т н е ж ш келе- дй.. Мертай мунын себебж талай 'ойласа да, таба алмайды... C ohfu эз!рде азырак сезгеж — Ы бйрай кел- генде катыны Мэреш жылмандап-кылмандап калады. Мертай муны эшсйж замандастыкпен icTeflTiH шыгар деп ойласа да, элде-неге журег1 туйггюленедй.. Кетержде: «63iM келгенше осы уйге Ыбырай келупп болмасын»идеп айтып кетейш десе де, Мэреш тщ мшез! кандай суйюмд!, есжтщ алдына шырарып салып,— «ка- рагым, сен келгенше жалгызсыраймын гой, сарынамын рой! Тез кайта кер...» деп мунайранда Мертай баска ой- ды умытып, кушактап бетжен cyftin-cyflin алган... Мэрештщ келжшек болып тускендег! cyripeTi М ер­ тайдын карынды кара папкесжде, конган, тустенген же- р!нде, кошеметжде журген мырзаларга: «мынау б1здщ уйдсН келж ш з болады» деп Мертай талай керсеткен... Сапанбайдын конак уйжде онаша жатканда Мэреш eci- не Tycin кетж, жалмажан папкесж тырмалап ашып, су- peTTi алып карангыда суйген де болар... 379

Жылы imiKTiu iiuiiwe буйыгып кернеген к,иял иелер- д1 !здемейдй 6ipece барыи Kyiii кеше еткен сайлауды шолып етедг ел талас. «Я, аруак колдар болсак осы жо- лы колда» деп тулк1 тумакгы шалжита кшп, байлар жур, «б!з байлардыц баса кектеуше риза емесшз. Yai- мет кедейдш, рас болса, ез1м!зд1к суйген адамымызды сайлаймыз» деп, толып жаткан кедейлерд1 ертш алып, жалмандагап 6ipey жур... Мертайдын каладан шыккаида езше берген анты — осы жылгы сайлаудап абыройлы болып кайту едй Сои- дыктап ол eni жагыиа да бузылмай, кай кебш сайда- макшы болды... Дутпай дейтш елдщ жуаиы, пар атыи жегш келш, конакка шакырды. Бай уй рой, уйдш imin жайнатып тастаран... Спырдай болып ескен 6ip кара кыз, уси'-ба- сы малыиып, шай куйып 6epin отыр... Кезшш астымен Мертайра карам кояды! Эй эуреш ш к-ай, Мэреш турган- да, Мертай огам айналып карай ма екен! IHipKin Мэ- решке жететш ойел казактан ещи туар дейсш бе?.. Bi- рак... 6ipaK... Мэреш алдап кетсе... Мэреш б!реумен эри- пе... him болса, ол болсыи — 6ipeyMen кашып кетсе?!.. Терек окапка келш шана дуре erri, Мертай шошып кеткепдей, жагадан басыи шыгарып алды. Шр жак теп жолы узiл iп кетш, сыцар жетекпеи шыгара алмай ksic шолак мы ш кыкрэ тустй — Ай, колы жетшрлердщ байлаганы-ай!..— деп Ыс- как шанадаи тусе салып, жетект1 айналдырды. Мертай жараны азырак кайыра Tycin, imien кылтац- дараи суыр кусап басыи кылтнтып карады... Жапаи туз, жаиды кара жок- Аппак... Кун екшд1 элетше барыи калган. Нуры жасылданып, кулактанып тур. Ылднга ка­ рай ысырылган ж аяу борасын буйраланып буркыраи ыкка келш yfiipiae туседк.. Ы скак кеплргс Minin, кек шолакты шыбырткылап ж!бердй Айиалып Мертайга карады: — Шырагым, элгпп калай (зденем? — Heni? — Ж а к а , элг1 ауылнайдык icin айттым-Foft... Мертай онык 6ipin тыцдаран жок, Мертайдын ойы опда Мэрешпеи эуре сдй МертаГка Мэрештеи баска не керек?! К е й т кеттй _. — Ай, отагасы-ай, дауда neKi3 бар. Д а у а зд щ ко- лыкыз емес кой,— дедй Баска ешнэрсе айтпады. Ыскактык ез ойы да осы едй Ауыл аксакалдарына мунын шаккапда, олар да: cBafiFyc тыныш журсейш!,

дау ceiiiu iienai алган», ендi... мына сез де дэл coFan ту­ ра келдк Ыскак ауыр Kypcinin алып, кек шолакты сирактап айдай бастады. «Еабекш! казак», № 39, 19/11—26, 2-6. КАЛАМ БАТЫРЫ - КАЛМАКАН Он жасар баланы казак, «атка шауып журген аза- мат» дсйдй Азаматка SMip болтан он жылды, 6i3 басы мыздан тым тез етшзетш болдык. Минут сайын кулпыр тан e.viip алыс-жулыс, жсшс-куаныш, жана максат, жа на курсе, он жылдарын опнап ете береди Жылдап icTe летш жумыс кас какканша орындалганныа K e 6 i. Кеше ri кергс1инд| 6yrin танымастай боласын — ж анару, вз- геру!.. Калмакап каламыиыц ушталып, бабыпа келгеш — сонры он жылдын im i. 25-жылы Орынбордан кешш, Кызылордага копые тептж. «Енбекин казак» газетшщ келемдешп кемелше келмсгсн кез1: шыруы тэр т тазд е у, кызмсткерйнн 6ipei.i- пырасы элде калан кездескен адамдар... Осылардыц (шшде арбнган, арык депел1 кара бала журди Баскар- маныц ашамай белд1 кара аты бар, салкамданган ccxi арбасы бар; осы екеунпн «кожасы» элг1 Кара бала. Кожалыгынын куштшг1 сопдай: сол кара атты багатын да ез1, жегетш де e3i, ек аррысы Ti3riiiiii де бетен Kicire устаткан емес! Bip ж ак кабыргасы ашык — узын сарай бар. Кара ат пен салкам арбаныц туратын жер1 сол сарай, «Ат ко­ жасы» Кара баланын да туратын орны сол сарай. О л дэу1рдщ жумысы — б у г н т г е ертсп'мен 6ip ессп. Баскарманыц i<enceci, баскарманыц барлык жауапты кызметкерлер1 — тостагаиныц аумарындай eKi-yiii бел- мсге тыгылып отырганда, элде калай баскарманыц кыз- мсткерлер! боп саналып журген Keii6ip мырзалар — (Ахмет, Сапа сек1лд1) элде неше белмел1 уйлерд1 жекс малданып, жалганды жалпагынан басып турады. Уа- кыттыц e:ii де солай едп Кызылордадагы уй тагдырып ол кезде Акаев еиякты «достар» шеиип журдк Калма- капды айтасыц, сол кездегi Олкелш комсомолдар коми­ тетами жауапты катшысы Садык жолдас потер таба ал- 381

май, баскарманык со тар белмесш коныс кип жургён кез1 ед1 ол! Ашамай белд! кара а т — мып урсан, аягын 6ip бас- панды. Кара бала кеюдщ орнына — ыржыяды, ыцыл- дайды. Бул ыцылдын, келешеп кандай екешн сезген жан болды ма екен cipa... Ол кездеп жумыс тардырыныц бэ- pin Акаев сиякты адамдар ш е и т десен мыкты кателе- сер ск. Сол кездщ езшде де, партия жолынан кайтпай- тын белд1 KOMMyHiicTepiMi3 бар едй Мындап ербш келе жаткан комсомолдарымыз бар едк Жучыстын Ke6i шн- слешскен курсе уетшде орындалып журдй Бул таптык памысты кыздыратын курес едк.. Кара бала деп отыртанымыз, осы KyHri Калмакан акынымыз. Калмакан акынныц каламшылык дэу!ршщ 6ipiniui баспалдаты осымен басталып едь CoFan 6yrin аттай он жыл екен. Жалпы курылысы- мызда бул он жылдын макызы адам айткысыз куштй Тешздей тулап тасыран eMip темендеплердщ талайын калкытып, тербетш, уске шыгарды. Ленин улт саясаты- нын дурыс орындалуы аркасында — мындаран кедей батырак мектеп eciriH аттап, университет 6nipin, «ар- дакты маман» деген атты нелендк Осынын 6ipi Калма­ кан: Казакстан пролетариат жазушыларынын бслд1 му* шссшщ 6ipi боп, «адам жаныныц инженер!» деген кур- метт! атка не болды! ¥лы партияныц басшылыгымен 613 6ipep Калмакан емес, мындаган Калмаканды баулып, катарымызга коса аламыз! — деген серт тап бупн б1здш аузымыздан epiK- ci3 шыгатын секыш. Калмакан каламшылык ен ерМ н он жылын артка салып, улы дэу1‘рдщ акыны деген атка не болып отыр. Bi3 Ka3ip мэдениет1 маркайган елдщ де icTepiH ктеп Калмакан енбегше кортынды жасап отырмыз. Мунымен 6ipre Калмаканга улкен мшдет артпакшымыз: — Ж аз! Кестел! сездщ ернепн тек! Курылыстын эр тарауын Teric шол! Сен енд1 партийный тэрбнелеп ecip- ген шабытына келген ж у й р т с т . Дэур!м1зге сай улы керкем эдебнет тугызуда сенщ орнын белек, осыны айырыкша угын! — демекш|'м!з. Калам батыры Калмакан еткен eMipmin пердес!н ашып 6ipep KeceriH суйкеп егпм . Калганын е з т алдагы жазушылык жумысына азык кыл. Ceni ecipren тарихн дэу!рдщ 6ecirine 6ipre белеш'п келе жаткан жолдаста- рынныц 6ipiMin. Енбек тойынды шын журепммен кут- тыктап колынды кыстым. «Эаебнет майданы», № 9, 1935 ж.

TYCIHIKTCME 1.«Кызыл жалау» (роман). Жазушыныц замаидастарынын айтуына Караганда бул роман толык аякталган. Bipai; колжазбасы жогалып кеткен. Бул ютапка енген тур* 1934, 1935 жылдяры «Эде- бист майданында» жарияланган узтдалерт. «Эяебнег майданы» журналы 1934 жыл № 9, 3—14 бет; 1935 жыл № 7. 15—19 беттер; №8, 3—10беттер; №9, 26—31 беттер. 2. «Консылар» (роман). Бул романнын аякталганы, аякталма- ганы жайында eui6ip дерек жок. Б1рак «Эдебиет майданы» журна- лыныц б1рнеше сандарына жарияланганына жэне «баспага эз1рлеи- ген романпан узшдЬ немесе «Он твртйш1 тарау», «Он бесinшi та- рау» деп apCip уз1нд!н1 агауыиа Караганда бул роман да толык аякталган болуы керек деп айта аламыз, тек толык туршде жария- лап улпре алмаган. Сонын езшде, журналда жарияланган узшдБ лерд1н элпет1нен шыгарманык ндеясы ете айкын. Осы мтапка енген белiri 6ipinuii рет «Эдебиет майданы» журналында жарык кередг. 1933, Л» 4, 18—24 б. № 5, 4-бст; 1935 Хв I, 45—55 б.б. № 2, 23-бет; № 4, 7—14 б.; № 17, 14—29 б.; 1936, № |, 45—55 б.б. № 2, 23— 36 б., Л1» 4, 7—II б. 3. «Ауыл» («Коцсылар» романыныц 6ip тарауы). «Эдебиет май­ даны» 1932 Хв 10, 42—52 б.б. «Социалиста Казахстан», 1932, 6-но- 4. «Тартыс». (роман). Бул романнын да аякталган-аякталмага- ны белгiсiз. Шыгарма жогаргы eKi романпан да бурый жарияланган. Окнгасы кызык api жешл, кедейлер мен' казак байларьшык емi- pi суреттелiiiren. Бipinuii рет «Эдебиет майданы» журналынын ек| санында жарияланган. 1932, X» 2, 2—14 б.б. Хк 3, 24—34 б. 5. «Атылмаган ок». (повесть).— Эдебиет майданы, 1934, X» I— 2, 28—38 б.б. Хв 5, 3—15 б.б. Бул повесть екшш1 рет «Жулдыз» журналынын 1976 ж. Хв 6 санында жарняланды. 6. «Кусайыи Кулбеков». (повесть). Автордын ез! «anriMe» де­ ген. Бул повесть 6ipiHiui рет 1933 жылы «Асулардан асканда» деген онпмелер жннагында жарык керген. «Асулардан асканда» noneci «Жомарттын anriMeci» повеснНн ыкшамдалгпн тур]. БеЙ1мбст 03iiie тэн к1ш1пей1лд1л1кпен барлык повестер1н onri.Me деп атаган, 6ipaK оларды 6i3 повесть деп этап журм1з. Ойткен! кайсыГлр «энг1мес1» романга берг!с1з. 7. «Шабуыл» (пьеса). Кол койган БейiMбет пен Бабнт. «Эдебиет майданы», 1934, Хв 10, 83—98 б.б. Толык емес. Bip nepfleci рана, кал- 8. Баска энг1ме, фельетон, очерктер! тугелдей «Ецбекпн казак» гаэетннц 1926 жылгы сандарында жарияланган. 383