Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Б. Нұржекеұлы. т6

Б. Нұржекеұлы. т6

Published by biblioteka_tld, 2020-06-08 01:03:03

Description: Б. Нұржекеұлы. т6

Search

Read the Text Version

БЕКСШАН

БЕКС¥ЛТАН Н ¥РЖ ЕКЕ-¥Л Ы ТЬуды жылатк,ан тун



БЕКС¥ЛТАН Н ¥РЖ ЕК Е-¥Л Ы VI-том ТЬуды жььлатк,ан тун # Алматы “Жалын баспасы\" 2009

У ДК 821.512.122 Б Б К 84 (5 Кдз) 7-44 Н-86 Казахстан Республнкасыныц Мэденнет жэне акларат мшнгпрлтшн багларламасы бойынша шыгарылып отыр ТАЛДЫКОРГАН ОРТАЛЫКТАНДЫРЫЛГАН К1ТАПХАНА |[_ 8 5 Нуржеке-улы Б. Б.Нуржскс-улы. Шыгармалар жинагы. Гауды жылаткдн гуи. Певестер мен эцпмелер. 6-т. Алматы: \"Жалын баспасы” ЖШС, 2009. — 3206+16 бет жапсырма. ISBN 9965-693-81-1 353РУ- 5 Жазушынын бул томына непзшен онпмелер1 жыйнакталган. “Коршбейтш кесеу”, “Муденщ катыны”, “Рабиттщ коз жасы”, “Айрыкша жекпе-жек\". \"Орны толмайтын оюншГ эщтмелершде тарихи такырыптар козгалса, “Махабат MepeKeci”, “Bip ерксктщ купыйасы” эротикалык жагдайта жетектейш. “Шарапатты жандар” топтамасы адамдар арасындаты сыйластык, бауырмалдык, мортпк секщщ onereai касиеттерд! улп етещ. . - 47U02Z2Z530U2i0U1l 02-2009 УДК 821.512.122 И 408 (05)—09 ББК 84 (5 Кдз) 7-44 ISBN 9965-693-81-1 (6-т) © Нуржекс-улы Бексултан.. 2009 ©\"Жалын баспасы” ЖШС. 2009

ffla w h t ojcujum ^m щ и C E 3IM С У РЕТК ЕР1Н Е ХАТ Кдлдр/а Бексултан ага! Дшрменнщ тасындай шыр айналган дуние ппрюннщдецгелеп астында ci3де 60-кд келш калган екеназ. Казак, эдебиетшде езшддк орны бар кабыргалы каламгер ретшде аздщ куанышьщызга ортакз'аскдн кутгыкзаушылар, жакрылык, •плек, ниеттесппн бмддруиплер мен шырармашылыгыцызга сез арнаушылар аз болмайды, эрине. Сол кептщ 6ipi болып мен де озге оз коцьммдд биддрпм келедь ©з кецшмдд рана емес, ci3 \"жаныма жакдш такдгрып\" деп, ойелдер жайлы тебдрене калам тербеп, бутшдей жазушылык.дарыньщызды арнап жургенде, мен сол эйел кейшкерлерщи атынан ci3re 6ip ауыз леб1з б1длдрсем, riryy танитьш, с1здДжакрш б1леттнойелдер кауымы мешмен толык, крсылар деп ойлаймьш. Эйткет эйелтаботатын, эйел жан дуниесш 031 угып кдна крймай, езгелерге де укдыру жолында талай жыл тынымсыз ецбектену эрюмнщ крлынан келе бермейтшш 6i3 жакры тусшем1з. ©йелдер туралы жазу — сушспеншшк, махабат туралы жазу, сырлы сез1мдер сыйкрфына бойлау, демек, суйсппп жазуга туршъгн такрфып. Kp3ip кдй эйелмен сейлесе калсацыз да: \"Е, менщ ем!р1мнен алденеше ютап жазуга болар едд\", — деп курсшедд. Эр эйелдщ OMipi 6ip-6ip ютап екеш де рас. Эр баласьшьщ дуниеге келушщ 03i 6ip-6ip хикаяга татиды. Эйелге кдюыкдайтын, эйелге соз арнамайтын еркек болмайды. Б1рак,солардьщ6opi эйелдщ багасын 6iAe бермейпш де шындык, Bipey созден кдшып, 6ipey атак,- мансабына дак, туаруден к,оркд.ш, басына бэле ттлеп алудан сакуанып, эйел такрфыбын оцашада ёрмек ет^еш болмаса, мэселе етш кетеруге коп жазупш бара бермейдд. Ал а з олай емесаз. \"Оньщ касында элдеюмдер жургенше, каддрш бметш, ерке-назын ептеп те болса тусшетш б1здщ жургегпм1з жакры емес пе? Эрине, ж еар эйелдщ жаньшда журудщ eceri коп. Алайда оьпрдд осекке багындыруга болмайды. BipiMi3 эйелЬпзден крркдш, екппшмз осектен кашамыз деп жургенде, ею ортада Ж бектей жакры эйелдд не болсац сол бол деп, тагдырдьщ таукыметше жалгыздан-жалгыз калдьфганымыз калай болады? >Kecip, жалгызшкт! эйелдердщ жаньшда тек оцбагандар мен бузылгандар гана журу! керек пе? Мен оз басым, >Юбектщ кара басын ею еркекке айырбаста-

Ц | » Я | Щ » - 1 я я ______________________________ маймьш. Оныцдосгыгы енерге деген адалдыгымен, кул/иадамзатка жакрылык, талейтш улкен журепмен комбат. Екппц 6ipi болса, оган тек эйел деп кдрасам, онда, арине, эцпме баскдша\", —деп, бул туралы шк|рщ1зд] \"Ерлнзайыптылар\" романыцызда ашык. б М ргеназ. Артыцыздан кдншама сез ерепнш б1ле тура, осы 6ip назж те шетш такырыпты мойныцызга мпудет етю артып, соган адалдырыцыздан танбай келеаз. Эр адам езшше 6ip алем болса, эйел жаны мулдетупоз туцпшк, Эйелдщ купияга толы жандуниес! ci3Ai шын К)1|зык:п.гратындып.1на жазгандарьщыз куа. \"03i yiiiin жазгандар — мэцплж ушш жазады\", - деген екен Р. Эмерсон. Кецес еюметз кезшдеп 6ip кинофилпчде \"болашакхагы эйел мусшш\" ундппц алты крлды Шива кудайына укратып крйганы еспрзде болар. Жетгас жыл бойы \"эйелдд ерлермен тец кукыкзы етем1з\" деп 11гуылдаскдндагы жеткен жепсптопз осы. Эйелге айел Доп кэрау дацгаза урандардыц асгыпда мулдо озгеше армага lyciri кетп. Эйелд! ецбекппл есекке, кызыкдгыл маймылга, жук тарпу,ш1 жануарга гецеген кдлжьщ эцпмелер шыга бастады. Эйел жаратылысын ондай хайуандар турмак, ез жартысы еркекпен салыстырудыц 03i обал екенш туйсшетш жандар еркениегп елдердщ езшде де мыцныц 6ipi шыгар. Эйедч эйел деп таныган еркек кдна онымен дурыс ка'гынас жасай алады. Ол жас па, nopi ме, суду ма, жок, па — эйел жаратылысыныц ерекшелшнTycineriii жан рана оны шыгармашылырына аркау е т т алып, тушымды ой, толранысты niKip айта алса керек. KiM-юмшц де езше карац!Ъ1 парсе туралы жазуга батылы бармайды гой. Bip дастаркан басында азддц 80-деп карт анамен, алты жасар кд.13 баламен б1рдей калжындасып, эркайсысыньщ ез жасына лайык, сезбен кецшн тауып, еркелетш, сол аркрьлы озущздц де еркелеп отырганыцызды Kopin, азддч табигашцызды, шыгарма- шыльпыцыздыц сырын алгаш тусшгендей болганмын. Муньщ о:й жасанды емес, туа бггкен касиетоцз екендптн укканмын. Tiirri кейде б1реулердщ езпрз унатпаган кдольпына да “эйел бала гой\" деп кецш ш кпен жумсак,тык, таньггып отыруыцыз — эйел жаратылысын терец тусше б1лгендптщздщ Kepinici деп бьлемш. Тек кана эйел такырыбында емес, ci3 жалпы шыгармашы- льпъщызда сезЬвд басты багдар епп устанасыз. Ал жазушы 03i сез1мтал болмаса, сез1м/у ойдан курастырып жазу мумшн емес. Сондык,тан да с1зддц жазгандарьщызда шынайылык, басым, кебшесе кэддмп ешрдеп ci3Ai кешпкерлерщ1зд1Ц TipuriAiriHeH ажырата алмай кдлып жатамыз. \"Журегще кара да, жаза бер\", — деген сез осындайда айтылса керек. Ci3 ез эцпмелерш.13де де эйел бойындагы жасырын сулулык,ты 6ip KpwbiFbinan не 6ip сезшен тани крятьш сунгылалыгьпц.узбсчi эр кешпкериизгс кайталанбас даралык,бере б кеаз. \"Курбакасын- ау\", —деп, етепне сурше-кабына журш, отбасына береке-тетулык, уялатып, шалыныч кабакын багумен откен oMipiHe макул MeffipiMAi

Ш щ ды ф ы м т кт Щ » Бэтжан ала, кеч ойлап, мол niuiin, алды-артын тугендеп отыратьш [лескулдей акдьлдыайел \"Беу, кд/урш (ялмеген Kj>i3дэурешм-ай\", — деп езеп вртене курсшген жартыкеш кещл Гулбаршьш сиякцы сез1мтал api уяты мол кейшкерлер1д 1з — курыштан сомдалгандай саликдлы тулгалар. Эйел взш сыйларан, тусшген жанра кдй жардайда да адал дос, кдмкрр апке, ытипатты кдрындас кдлпын сакуап кдла алады. Оны тусшуге epeci жетпегендер “узын етекпш бос ж1бермейд1\" деп кустаналауга бешм турады. Бул жердеп ci3Ain бар \"кшэч1з\" — езгелер жасырып-жауып, кдгмтаймын деп жургенде, туншык,тырыи алгандарын сезбей кдлатын асыл сез1мдерд! жаркдгратьш, жайып салып, \"6api еткшпп, енер FaHa мэцгшк\" деп тусшетш пайымыцыз болса керек. Ана сэбиш KpAFa алган сайын 6ip жачалык, ашып, тацданудан танбайды. Сол сияк,ты ci3 де эр эцпмеч1зде эйелдд жача 6ip кдфынан танып, озйрздщ де жача 6ip кдсиет1ц1здд таньггып, тапканьщызды тапкдндай окдгрмандарыдызра усынумен келеаз. Орыс жазушысы Константин Симонов: \"Ж ас жазушы, улкен жазушы деген болмайды. Ж азушы не бар, не жок, Кдлганы тэж1рибемен келедГ, —деген екен. Сол айткандай, ci3 еч алгашкы туындычыз \"Кшэл1 махабат\" повеач1зде-ак; “Эйел адасса, ак, жолынан тайса, OFaH оныч жаратылысы емес, тек кдна махабат кшэлй\", —деген ой туйгеназ. AKjjAFa багына бермейтш махабат есш алмаса, 6ipeyre еркелепа келгеш, жанына жылу 1здегешушш жас эйелдд кшэлай салу — очайдьщ очайы. Ал ci3 ондайдан басынан-ак,аулакрыз — эйел осалдьпын оньщ тэрбиесшен, мшез- кулкдшан 1здемей, жан калтарысьшда бурьш жаткдн шын себебш табуга тырысу, мше, азддч эдеби шындыгыцыз осыдан бастау алган. Бул курдел1 м1ндетп жан-жакцы ашып керсету жолында жылтыракзы алтьшга балап адасу, куйзелу, торьпу — 6api де болуы даусыз. BipaK, макратьщызра барар багытга адалдык, унем1 басым тусш отырады. Суршген жерде бойын тисгей сала алга умтылу, жача эсер аркылы жан жарасын емдеуге тырысу, езгеше мшез- кыльпды кдйткенде акдап альш, кдндай жардайда да шьпарма- пылырычыздыч алтын аркдуы — эйел жанын тусше бкуден айнымау — азддц кейшкерлер1ч1зге ортак, басты кдсиет. Эрюмнщ-ак, nip тутатын uiaFUHОганы — туран жер1 бар. Жаны жабыркдган сет юм-юмшч де аульша тартып кетюа кеп турады. Жер-Анасына т э т тигенде, жуз есе жача куш дарып турегелетш грек ачызындары Антей батыр сиякцы енер адамдары ушш ескен жерддч KA\\ipi ерекше. Qcipece тауда туьш, таура кдрап ескен жандардьщ мшез1 де тау сиякзы тусшшаз больш кершедд Bi3 ymiH мызрымас алыптай сезглетш таудьщ 0з1нде нитей улкен езгер1сгер етш жатады. Муждледд астынан су журш ше1едд тасы куннен, Судан тозып угзлед) деген сияк,ты. Таура кдрап ескен жандар да ecrin сыргкд бдуурмей, нитей куйрейтш мшез иелер( болуы керек. Баскдны айтпаранда, тау тулгалы Мукдгалидыч мучын

Ъ ексут а н H yfa jceke-ym _______________________________ замандастары тусше б1лгенде, сондай казынадан ерге айырылып кдлар ма едж, 'юлец жанры елец жазам деп, жанып кеткен uibiFap\" деп далбасалап отырар ма едж. С е д ц жапт кейшкерлерирзддц арасында да мунды муциа жалкап, шггей мужшп, кудж-шубэш кеп ойлайтын секеминл, \"менщ нэзж жанымды кш тусшер\" куйреу1к жандар кеп кездесетии де аздщ тауиа карап ескен балалыгыцыздыц acepi болар деп ойлаймын. Жазушыньщ езше iuireH шыкдсаншыгармаларыньщ6epi ыстык, шыгар. Эркайсысыньщ налай толгандырып, кдндай азапка салганы, налай дуииеге келш, каз баскаи кезшен окырмандар курмепне ие 6oAFaHFa дешнг1 толианысын бастан кеш кенджтен. ешкайсысыньщ ботенддг! жок, болар. Ал сугакп жазушысыныц жазгандарын 1здеп журш окцтын окырманы соныц пшнен 6ipeyin беле-жара унатуы сезаз. Мен осы орайда аздщ \"Кугумен кешкен румыр\" романыцызды ерекше атагым келедг Кутумен кешкен гумыр — босна сурген e.Mip сеилденш, кецмде аяныш тудырады. Аяулы kj>i3 Кайныкештщ eMip бойы тш н ’ricren еткен \"этгец-ай\" окшшд ешюмд! бей-жай калдырмастай тандыр. \"Кеюрегшде кыз куншде кылгиып еиген сол кектесшдд eui6ip куш aAi кунге жулып тастай алмай келедь Этже eKeyiHin арасьшдагы катынастар айп»1льш бггпеген ецпме тар1здд, арада крфык, жылга жуык, уакыт етсе де, кендл ппркш алапдап, соныц соцын ем 13дейдд...\" 39 жылдаи кейшп Кайныкештщ куй осындай. Тэлкекке тускен тагдырын ез акылымен езге арнага салып, ypiM- бутакзы, енегел1 сггбасыныц ардакцы анасьша айналып отырса да, Кайныкештщ шла алацы алемет. &пке екеушщ арасындагы эцгдме сол 39 жыл бурьш ай-п.1льш бггкеншен ол хабарсыз. Ай бетшде де дак, бар дегенмен, Этженщ Эуеспен ойынынан тутанган ертгщ жазыкрыз курбаны болтан Кайныкеш жайы ез»шлл жнпт кещлше крбалжу зуаргеш аньж,-тын. Туган жерш meKci3 суйген, аласа шокысыныц оз1н аскар тауга балап, “Баркорнеудей\" эдем1 аи шыгарран, арулардыц кез курты ардагер жи-птщ кек жолымен болса да крлын канна бояуы окырманды epiKci3 тпзркенддрген-дд. Осыдан кейш де оныц эн шыркап, кузга гашьпдык, сезш айтын отыруын санац кабылдай алмайтындай. “Жанры eAincii(, япьфмай\" дегендей, соншалыкзы мелддр махабатгыц осылай аянталгандигы автордыц шебер тапкырлыгы деп багалауиа лайык, Кайныкеш болса Эпкенщ неге хабарсыз кеткенддп жайлы неше гурл1 куддк ойлап артынша \"жаман ойFa бержгеншц e3in жамандык, ойлагандай Kepin\" шошынып, Этженщ 6ip хабарын eciyAi армандаумен жур. Акыры куткеш Этженщ кайта оралган \"Баркернеу\" am туршде жетедд оган. Сол сэт Кайныкеш дегешне ж еткен жандай, будан ариы т1р лпш де кызьжар ештеце калмагандай, дуниеден баз кешедь Кугумен еткен гумыры ендд гана магынага ие болиандай 6i3 де жециудж сезшейз. Бул романньщ да алтын озеп — махабат. Арсыздык,пен намыс,

fflayiki ojcbimnkflH тун жауыздык,пен адалдык, енер мен кдраулык,арасындагы тартыстар бул жолы кара купггщ устем тус)омен аяк,талады. Алайда ею жуздшк, аярлык, жауыздык,тардыц 6api \"Баркернеудей\" ан кдсында тукке арзымай кдлады. Кара ниет каз1рше устемддкке ие бола турранымен, онер мен эддлетпн, 6api6ip жецетшдитне сешм пайда болады. Осындай улагатгы ойларра жетелер шырарманы кдйталап окатан сайын эйел жанын езшдей тусше бшендИщзге деген ризашылык, кернейдь Осыдан кешн ЖаЪан шах, Муде сиякзы адам кднын уртгап mice де бел булк етпейтш арыстан журек ерлерш аюялымен, юлльпымен, сулульпымен табындырып, оз ьфкдшда устай бмген эйелдер образьш сети шыраруьщыз зацды да. Кейде кдЬарлы ханды да 6ip куцшщ культа айналдырган тылсым махабат куддрет! аздщ кдламьщызда коп юлрлы алмасгай сан кдфымен кубыла кулшлрьт танылуда. Осы жерде озге айтар аз рана базьшамыз да бар. Оттай альт, музга салган, тас кдрацгы тундддемде жарюлраган кунге айналдьфар махабат жош 6ip баска, кей-кейдетесектен-тесекке еш себеп-салдарсыз, талгам-талгаусыз оцай ауыса салатын ейел-еркек кейшкерлерщ1зге кдтаддау кдрасацыз деген ттлек айткым келедд. Сушспеншшкке крмагай обырлык, емес, арлы сез1м, жан тазальпы жарасатынын ci3 юм- юмнен де артык, тусшеаз гой... Моралддык,1уррыдан KipiiiiKci3 кейшкер сомдауды ci3 басынан- ак, мак,сат тутпагансыз. Жазушылык, танымыцызды сергек сезЬпщзге суарьт, \"журек тубше терец бойлау\" аркдглы тапкдн асылыцызды жарюлратып усынумен келеаз. Коркем эдебиетгщ басты мшдеп тек кдна шындыкцы айту жэне адам жаньша ущле зертгеу болса, ci3 осы екеуш де тем1ркдзык,е т т алган жазушысыз. Басты макратыцыз — тек кдна шындьщгы жазу, ешкршан да шындьпрган ауыткдшау. Маркиз де Садтыц жан турппгерлж шьтармаларын адамзат кдбылдагысы келмей, кднша кдталтыйым салганымен, окдллмай калган емес. © йткет онда ем1рдщ езшдей шындык, бар. Мынау дуние тек жакрылык, i3riAiKTeH рана турмайтынын, онда Сад суретгеген окдпалардьщ да орын алып жататынын бьчетш журт oFaH да айналып сокрай отьфа алмайды. Шындыкцыц кдшанда ойып алар оз орны бар. Сондыкц-ан да ci3 болтан нэрсеш боямасыз баяндаура умтыласыз. Оны и м кцлай кдбылдайды, кдндай кррытьшды шырарады — унем! окрфманньщ улесше кдлдырып отырасыз. Жазушьшыц букпеаз шындыкцы жазранын сезген саналы оцырманныц сонда оныц шьпарма- шылыгына деген тлтипаты арта туспек. Кещл деген коп нэрсе. Кдфгынды кдлрык, б1рдщ акрфран акранында дуниеге келген аздщ олпрден керген крыншылык,- крюастырыцыз да аз болмаса керек. Kp3ipri кргам тегерпш-ш aAFa айналдыратын басты нэрсе — пара беру болып туррандыгы, парамен майламайынша, тот баскандай сыкрфлап, icrip суйем жылжымайтындыгы ci3 сиязргы жандардьщ жуйкесш жукдртары 9

Ъ вксут ан Ч Н ф М е-щ ы анык. Су курлы сурауы жок, апал-тепл байлырыньщ и пл тн коре алмай крцсып отырган халкцша зиялылардыц жаны ашымайды деген сез туб1р1мен бекер. Мундасац, муцы мод жоцгасац, жогы жетш-артылатын халкдтыц жагдайы ойлы перзегггипц кдбыргасын неге кайысгырмасын. \"Кдйнайды кдныц, ашиды жаныц, мшеэдерш коргенде\" деген Абай заманы эм басымызда е к е н д т неге ашындырмасын, “1ш кдзандай кдйнайды, куресерге дэрмен жок,\" жаедай саналыныц жтерш кум етуде. Теппде, кемшшказ кргам болмайды, ал 6i3re солтустжпен оцгустисгей ауыспалы, аласапыран озгерютергетолы, гасырлар тогысы, мыцжылдык,бастауыде1ендей ауыз толтырып айтарлык, ерекше кезецде oMip суру буйырыпты. Кцыншылык, адамдарды илеп алды. Уакцгг кдясымына шыдамай, крлындагы кдламын жогалп.тп алгандар бар, Жокщылык, мгына iAecin, мулде баска арналы жолга тусш кеткендер бар. Саясатка араласамьш деп 11плгармашылык,бет-бейнесш аларепп алган калам кайраткерлер! де аз емес. Акранда туьш, кргрык, б1рдщ беапнде тербетглген а зд щ ерж-ж1герщ1здщ мык,тылып>1на куанамыз. Крламыцыз крлыцызда, сезгмталдыгыцыз, сергектийаз бойыцызда, iuiKi дуниещздщ байлыгын тона-гкан жокрыз. Адамныц буюл ешршщ езеп 6ip рана махабатган туратындыгына окдлрманыцызды иландыра бь\\ген сетмшдзге адалсыз. Сушенашплиспцаягы кшалау, екпе артуга уласып жатса, ол ушш эл1де эйелдердджазгырмайсыз. К ейткерпцз муныц да баянсыз, етюнгш болып шыкранына тацыркайды, еюнедд, 6ipaK, 6epi6ip махабатган кудер узбейдд. Адамныц езге сапдяндыгына тусшкгпкпен карасацыз да, махабат саткртдыгына келгенде кдламыцыздан найзагай ушцындайды. \"0ш алудан ерипген едет\" ецпмещзде осылайша, жаман эдетке ушрленген келшшектщ сез1мнен журдай жалацаиггыгын аяусыз ошкерелейаз. Кезш карьпргырса да кунге теллпруш крймайтьш кунбагыс мшез кешпкерлерщзден аздщ талая етерипз 6ipey-aK,— \"сез1мн!ц оты да кейде сабырмен, кейде шалкрт, ер сотпц ез жагдайына карай жануга тик:. Сонда гана гумыры узак, болмак,\". Ею адамныц binrbiK,ce3iMi 6ip-6ipiHe отберш, жылу 6eAicin, баянды болмак, Каддрл1 Бексултан ага! Биылгы жылан жылы — йздщ жылыцыз. Жы/\\ан деген — ту а суык, кез келген адам батылы барып жолай бермейтш жендис. Ал 6ip Караганда, ол сондай крргансыз болып коршедд. Twi — оныц кррганыш етер каруы epi сезгм мушесг Ci3 де кейде сез1мтал жаныцызды б1реулер байкаусызда жаралап алмасын дегендей, кдлжыц сезда цорганыш етш багатын сияцтысыз. BipaK, imKi жылулыгыцыз мол, ет журепщ здщ елжзрегеи жумсацекенш аздд жакрш танитын epoip жан жогары багалайды. Н эзш ен (Э сиэ Орынбаева) \"Крзак, эдебие-п\", 23.02.01.



Ъ вкоцт ан Н ^п/свке-щ ы TEM IP КДКЛАН Бакдггсыздык, та т а б и т апат сеюлдд: кдйдагы кдмсыз сэтщде сап ете кдлады. Ж асы к,ырык;гьщ екеушеп аскднда, Акдш ойда жок, сумдыкдф ушырады: жиы рм а ж ы л отаскдн зайы бы ж уйке ауруьш а шалдьпып, умггке толы eMipi 6ip-aK, кунде уйкы-туйкы болды. TipiraH, кутал елш ш нен ауыр екенш ол э дегеннен-ак, укцы: GAire кднша кдусап кдйгырганмеп, шарасыздьпъщды керш, е р ж а з кдтаясьщ, кдтаясьщ да, эрекет кдлласыц; ал-пр1нщ дерл кунде жацаланып, жаныцды кеулеп уцгидд д е жатады. Yui жыддьщ шпнде эйел!нщ xeAi Акдшты с ансы рап ы да, кендйспрдд де. Есецпреген куйден ендд-ендд ес ж ы я басгаган шакуа, уй шаруасыньщ непзп ауыртпалыгьш аркдлап журген улкен кдлзы турмыскд шыкхы. Куда-жекжатгармен араласып- кураласы п ж ургенде, Кдлмбат дейтан кудаш асымен аз1л- крлжьщ ы айрьпдиа ж арасып крлды. Ол 83i Акдпгган он ж ас Kiiui, 6ip ул, 6ip кдлз тутан кэп-кэдьмпдей кашп эйел-дд. Kyfteyi 6ip курылыс м екемесш де бел1м баскдрады екен. Акэштьщ ацрарраны: эйел шпмджтен алыцкдфап, айтьщкырап отырганды унатады да, есесше куйеушщ шжен сайын уш е ш е бередд; am eyip, эйелш щ алдында ж у з1 теменхшк. Не кудай атып, кещ лдеомен эш кере боп калган, не жендеп эйелш щ айы зы н э-м кдндыра алмаган пакдф. Не эйел1 — барлык, пен токзъщгы кетер е алмай iciran-Ke6iHin журген бале. Кдлай болганда да, кудашасы кургыр Акдштьщ кедш н аландата бердд. Акршты арбатан куш — acipece Кд>гмбапъщ кез1 мен ce3i. Елден кдлсылмай: \"Кудашадан кудай аткдн кур кдлады, куда. Кудай атып крлмасын, крмданьщыз\", —дейдд кулш. Оны журт, арине, э з ш деп утады, ал Акдш, соны айткднда кезш щ агы мен кдрасы н 6ip аунатып ж1бергенш керш, ш ынында да кдмданьщыз деген крмшылауды ащарады. Ошакдаты шаланы лак,тырып ж1берсец, оты эуел1 лып етш, арты нш а акдщн 12

_____________________ УЛаудм ojcbuum kfiH т ун жулдызша ж щ ш жерш барьш сенедд гой, ж алт караганында, Капчбапъщ да жанары сэуле« й тастап созыла барьш узкедь Сол эдем керипс кэзш суырьш, есшен кетпейдь Эзьлден a p ire KeTin, А кдш тьщ о йы ш ы ндап б узы ла басгаганын К ом бат та ацгартан сеюлдд, сощ ы 6ip отырыста: \"Б1зде басы бос ею-уш эйел icreftAi, солармен оздд танысты- райыншы\", — деп тайсакуады. О ны сын Акаш душпан K93i кд>ш ж асатан а й л асы д е п ук,ты. \"© й тш ж е ц ге та й л ы к , жасасацыз, кудашалык, м1ндеттен куты-ласыз\", — деп, б1рден ьпы на ж ы галд ы . \" О з г е эркдйсы сы н 6ip-6ipA en таныстырам. Кездесетш ж ер1мз — тек ресторан\", — дед1 К,ымбат, езш ш е муны шошытарлыкуай ш арт крйьш. “О зд щ меселйаздд кайтармаспыз, — дед] Акаш бэрш е дайьш ьщтай танытьш.— Эрб1ршщ артьш ан е зщ зб е н оцаш а та г а отыруга да кррсы е м е с тз\". \"Крйдам, — деген Кд>гмбат Акдштьщ бет жузше кезш сыгарайта сьшай карап.— \"Келшшектерщ де курысын, езщ де крса куры!\" — деп крцкмлдап журм есещ з жарады гой\". Э зид щ астарында шындыты да барьш боддрпа келш: 1‘Крцкдоударым бар, крлка салмас един гой. О дан да буддана бастатанынды мойындасащ пы!\" — деп, касакдна екпе ацрарпы . С ол ce3i нысаната деп тиген сеюлдд, Комбат, теп, эзьл де айтпай, дал алдаты дуйсенбдде Гулшара деген келшшекп кешю алтыда \"Алатау\" ресторанына алып келуге ант iiirin уэде бердь Гулшара Кдшбатган да ж ас боп шыкцы. Кдлмбатгьщ айтуьша Караганда, куйеуичен ажыраскдньш а терт-бес айдан асыпты. “Э йелш осындай болса екен!\" —дейтшдей-ак,эдем. Ed дурыс еркек айрылатындай адам емес. Билей журш, Акаш суыртпакуап сыр тартгы: — Куйеущ з, cipe, свдд кавгантан болар? — Кдвранды. Эл1 де кызганады. — Демек, суйетш болтаны гой? — Солай шыгар. — Ойбай-ау, енд| неге буйтш журоз? — Ci3 м е т куйеум мен кайта табыстырута мшдет а л ь т па едшдз?— Эйелдщ э з ш екенш де, шыны екенш де дауыс ыргаганан ажырата алмай, Акаш 6ip сэт адырын кадды. Сол-ак,екен суракцы Гулшара 03i жаудыртты:— Кеппрероз, ашып айтьщызшы, ci3 уйленетш эйел тацдап ж у р о з б е элде ермек кь1латьш 6ipey !здеп ж у р о з бе? 13

Ъ вксут ан У Щ и Ь -ч т ______________________________ — К ом бат айткдн шьтар, менщ эйаым, уш жы л болды, ауру. Улкега куйеуге тиген соц, кдз1р уйде е й к^зымныц крльша кррап кдлдым. Шешелер1 к ез алдарында агыршнда, оларды ipeH^d-rin, крлай уйленем? — TyciHiKTi. © ц п м ен щ auibiFbi жак,сы, айтыцызшы, ей ел щ з тунде ci3Ai каж ет кььла ма? Ж ок, Оран менщ к ез алдында ж у р гетм де жетедь Ауруы устаганда ыдыс-аякцы шагып, усп-басьш жульш элек салмай ма? — Ж ок, ©Mipi ейгш керген емес. Элденеш 1здеп, соны таба алмай журген адамша ауык,-ауык, ацырып крлатыны болмаса, сырт кезге, теп, ауру екенш де сезддрмейдг — Ce3i крлай? — Кеп сейлемейдь Сезш щ к е т дурыс, кеш кцгаш, жагдайга карай. — Т у а тк п . Тамакуы юм жасайды? — Крлдагы кдпдарымныц улкеш — студент, Kiniici — оныншыда. Кдйсысы бурын келсе, сонысы жасай береди. ©зтм де ептеп араласам. Анда-санда шай беруге эйе/им де ж арап крлады. ©irreyip, глдэлдэ TipAiK крй. Баска тускен соц, баспакщыл болады екенсщ, берше кендис, бэрш уйрендйс — Эйелнцз ауыргалы 6epi кезш е шеп салмадыцыз ба? — Ж ок, салгам ж ок. Ал ci3 uii? Ондайдан амансыз ба? — Ондайга елеем бармаймын. Некелеспеген еркектщ крйньша жата алмаймын. Ci3re де айтарым сол; басыцыз бос болса FaHa маган крлкд салыцыз. Эйтпесе, езиуз де ауре болмацыз, мею де эуре кщлмацыз. Rhain ыргагьшан Акдш жацылып барып тузелдг Келшшек б й й н ер -б ш н б е с кул1м етк енд ей болды. ЭйелдД баты л бауырьша тартып, кулак, тубшен шскеп турып: — М ен а зд щ ашыкцъныцызра кдтгы ризамын, — дцад сыбырлап.— Титгей де екпем жок, сазде секпещз. Мундайда iperoKicrieft тусМ судщ e3i — улкен олжа. К ел еа бите Акршты К^лмбат e3i шакдфды. Сездд де e3i бастады. — Н е дейд)? — \"Алмайтын адам аулак, журеш\", - дейдг — Bip кергеннен сы р б ерм ейн д е г е т uibiFap? — Ж ок, олай емес. 0 a i жас крй, куйеуге таем деген у м т бар кершедг

Ш ац^м o jcu m itg m т ун — Ондай у м т болса, а э д эуре щ ллма демей ме маран? \"Уйленбей/у, эйе/u ауру\", — деп ашып-ак, айтканмын. Еш ортада, аддап арагьщызды пнкендей, маран уят болды гой. — Еш уяты жок, OFaH кдгсылманыз. Буйтш кеьцл кетер- геннщ ез1 не турады?! — Дегенмен жас келшшектщ кушагына гарем-ау деп дайындальш, умптенш кдлдьщыз гой. — Эрине. У мпаз шайтан емес пе? — Д есщ з кдйтпасын, тары 6ip келш ш екп керсетем, ол будан элдекдйда эдемт — М ен эдем ш кп ез1мше тусш етш адаммын. Ж анньщ , мшездщ эдем ш гш аз еш эйел эдем1 болмайды. — KiM б1лем солай болса солай шырар. BipaK, менщ ойымша, кддай дегенмен д е эдемш щ аты адем1 гой. — Маган, мысалы, азд щ эдем ш гщ з унайды. — Ойбуй, ci3 онда адам танымайды е к е н а з, кудеке. Bi3 деген батпакра белшеден батып, ак, жер! кдлмаган адамбыз. — Сонда кдлай, куйеуйрзден баскдмен де кунэге кеп батып па едщЫ — Е, жок,-а, он ж ы л эйел болганымды айтам. — Кд1зык, екен, эйел болу батпакка бату ма? — О н ж ы л катын болтан эйел с!з ушш ендд кдлайша тап- таза адам болады? — в й тш елшесек, нагыз былранышкд баткдн 6i3 боламыз да? — Еркектщ ж еш 6ip баска. — Акдгр эйел батпакка батып ж у р е д екен, ci3 де мешмен 6ipre батып-батып алсацызшы! — О л уппн узак, ойлану керек. Олай дегеш, эрине, келгскеш. Такдпмдап, дэл Kp3ip кеспсп уэде алып калганы дурыс па, жок, кеш нге калдырып, асыкраганы акр1л ма,— Акаш осы жагдайга дагдарды. — Ойлап шеппмш таба крятын жумбак, емес крй, журектш, согысына карап-ак, кабак, таньптгайсыз ба? — Bip алданган ж урек тары алданудан к а п ы крркады. — Жумбакуамацызшы, шмге алданып журоз? — Он ж ы л eMipiM алданышпен етш келедг Крйьщызшы, Гулшараньщ касына барайыкргы. EKeyi дасгаркднра би бггпей оралды. Кргмбатта 6ip сыр барын, сол сырды айткрпса, какранра тусеш н деп туркан 15

Шатан МЖМе-тм_______ ________________ эйел екенш Акрш iuud туйокпен адгарды. Едд[ ол Гулшарага жалпадгамай, Кдшбатгыд к едш н аулай сейлеп а 1ырды. Ресторанная ш ы в д н сод; \"Ж аяу барайык, таза ауа жутайык,\", — деп, К о м б ат Акдшкд такси устатпады. Алматыньщ маужыр, жыды куз1 ж аяу кддырыскр крлайлы- ак, Оньщ у спне ею келшшектщ уш де онша кршык, болмай ШЫК.ТЫ, М асад эйелдердд крлтыдгап журу Акдшкр ауыр тидд: денелерш салкдлнта тосып, eKeyi сырт кшмдерш туймелемед!; усплерше жакдсдн, шашкрн жупар Hicrepi басын айналдырды. Гулшарата ед кей е сейлеген сайын еюнхш жагыида келе жаткрн К д тб атгы д ашык,-шашык, омырауы иегшщ астынан атараддап, эйелдш, ашык, тэшн уш ж ы л аймаламатан еркектт есшен тандыра жаздайды. Даланыц ауасы эсер е тп ме, сырткр шыкдсрн сод Гулшара кетерщюлеу мш ез байкртгы. Ушне жеткен кезде, Акдшты крльшан суйреп, кутпеген дылык, керсетп. — Ж урвдз, бас cyFbm кдна шырыдыз! — дедд е тш т.— Есисгщ алдьшан кеткендершдз уят шытар.— Шынында, уят сиядгы кершш, Акдш кдлсыла-крмтырыла ушне юрдд. Юрген со д босатата ангеш шеигп. Крнаджайлык, керсетш, Гулшара сы рт кшмш 1ДД1, ею белмем уйдщ залына сггыртазып, дереу e3i асуйге кррай жупрдд. — \"Куыс уйден куры шыкра\" деген, ды з етю зш ш ай крйып жДберейн, — деп кряды. Кдямбатгыд xsAi аягьш шешш, диваетв жакрщдаута эзер жетп. Ж антая бере кулап, сол куш туядсерппей шалкрсынан сулк, ж ата кетп. Оны керш, Акрштыд ж ещ л масаддьны крлма-крл тарап улгердд: ыщ айсы з жатдайдан уяткр крлмай кутылуды ойлады. Гулшарадан рукрат сурамакдсртура бергеш де сол едд, оны д e3i асьпъш, есисген сэйлей юрдд: — Kp3ip крс кргымда дайын болады, крпаддамадыз! Крркдсрн адам ш а багынып, Акрш крйта о та р а крлды. Устелдщ успне дастаркрн жайып, асадалдан ыдыс экеп крйьш, Гулшара ш ай Э31рлтне Kipicri. Ту сыртьшан iurin- жеп, Акрш оньщ ен е бойьша элдене 1здегендей тш те кррады. TiK сейлеп, -пке кететип болмаса, жам ан да эйел емес сиядгы: майыскрк,муспп миьша ысгык,толкрш шапшьпъш, кумарлык, оты н кру-кру урлейдд. Ашык, омырауы шырьш толтыртан торсык,тай томпиып, диванды д е т м е н тер б епп Кдлмбат жатыр; сымбатымен сшдырлап, тула бойым толтан тэтплпс

9Лаудм д!сытпк/м тун дегендей, токдгешл басып Гулшара ж у р — ашкдрак, н э п а дэмелешп екеуш е алмакезек жутынады. \"Он ж ы л eivdpiM алданышпен етш келедд\", — дегенш е Караганда, К ом б ат — куйеуше риза емес эйел. Сондыкуан онымен п л табысу, балкам, оцайлау. Таты оньщ: “Б1ржола мешга бол\", — дейтш узюдд-кеолдд талабы д а жок, Басы бос, е з ерю езш де дегенмен, Гулшарамен и л табыса крю крындау. Айтарьш ол б!рден ашык,айтгы, кдкга оральш кдддрш кепрудщ кер еп не? Элде кдйта ойланып, тэты етш се екен деген кдллыгы ма екен? Сэл шплген, аузы ашык,кэниак пен 6ip шампанды устелге крйды да, Гулшара Кдямбатгы жулкдмап оятгы. K ereyi 6ip кеткен сон; ту зел у кры н екен, К ом бат 6ip рем кеден кешн- ак, и м курмелш сала бердд. — Осында-ак, крна сал, мына турщмен крйда барасьщ? — деп, Гулшара токдатпак, болып едд, оган кенбедд. — Куда крна жатып сейлессш. М ен у й м е барайын, — дедд есжке тал'пректей бетгеп. — Кудацныц крнатын ойы болганмен, крнуга шарты келмей тур.— Соны айтгы да, Гулшара солай емес пе дегендей, Акдшкд кдрап иегш кркды. Гулшарага езш щ унамаганын Акдш осы жолы анык, тусшдд. Cipe, оньщ басьщ бос емес деген емеуршп де э н ш ей н сылтау. унатпаганьш буркемелеген эддс. Намыскр да украйтьш, ашуга да жакдлндайтын буркдк, сез1м к енет басына шапты да, лып басыла крлды: гамдд унату-унатпау эйелдщ е з кркдясы екеш есше тусп. Кдямбат тагы такси шакдлртпады. С ырткр шы кдан сон, кешеден устатпады да. Таза ауада бой серптш ж аяу жургта келдд. Акдшкд аяк, асты ой тусп: e3i сиякды басыбайлы бола алмайтын адамг'а Кд>1мбат сеюлдд басы бос емес эйел ылайык, Сол ойдьщ ыркдямен крсында келе жаткрн эйелдд кдпсыра кушакдап алды. Кдрсыльгк, байкдлмады, М асты крен андар- мады ма элде 03i соны крлады ма — ол жаты белпаз. Шын iperorace, масгыкдф суйей салармын деген оймен, эйелдд Акрш баурына икемдей гартып токдай крлды. Эбден шаршаган адамша денесш Кдямбат сулк,тастап, кеудесше басын суйедд. Крзгалмайды. \"Неге токдадьщ?\" — деп сурамайды. Турган крлпы уйкдап кеткен сегалдд. Е щ ейнгайелдщ бетш е кррамак^ еА1, кэниэктщ HiciH эпрддц ж угйры >ttWin к етЦ ,:ХЗ^йгел1 3SS-t~5~ I as к*™™* 2-»м v 17 I ^ ОРГАЛЫК

Ъ ексут а н Ч Н ^с вЬ -щ ы ________________ ецкейдд деп кэдды ма, Ком бат бетш иегше такдп шалкдлай бердд. К еш ен щ кемесга ж ары гы жумулы кезш , Д1р1лдей ■пленген ернш анык, байкртгы. Тым ерескел болмайын деп, Акрш эу ам бетш бетше такдды. Кдвчбат кезш ашьш, таргына бердд де, ерш ге ерш тура кеп суйкенген сэт кезш жумьш сел ьщ ы рси курсш д1, Дем дерш орта жолдан узш, eKeyi тунш ыта булкдгнып, узак, cyfticri. Bip кез кушатынан Кдшбатты босата берш, не дерш бымей кысылганынан, кэйтадан бауырьш а тартып, кдйтадан Акщп узак, кушырлана суйдд. К енет мастыты тарап: — ¥ят-ай, маскдра! ¥ я т болды-ау! — деп, кушатынан босатан бойда К ом бат бетш басып тер к айналды. Бкегшен тартып 6epi кдратып едд, жулк^ша босаньш, ж упре басты. Улкен ж ещ ске крлы жеткен крлбасшыдай жымьщ-жымыц етш Акдш артьш ан ак^грын аянлдды К о м б а т у зам ай оцта бурылды. Кдйда Kipin кеткенш керм ей кдлармын деп, Акдш артьш ан ентелей умтылды. KeAeci кешега кесш ете бергеншде куьш жетш, Кдмбатты крлтыкдап алды. — ¥стам ады зш ы ! К ерпплер керш кдлса, уят. — Э д е т андБиан 6ipey болмаса, осы у а к ^ т ф дейш гам уйкуамайды? — Сонда д а усгамацызшы! Ендд кете берпцз, рахмет! Ары кдрай 63iM барам. — Ж о , болмайды. М ен сы й щллсам, сыпыра к^1латын адаммын. Еогифзден енпзш ж1бермей, уйге кдйтпаймын.— К енет 6ip кудцс сап ете кддды: осы кдлпы кдйтып кетсе, мы на ейел айньш кдлып, ендд кдйтып жолы кдай крятын тэр1зденд1. Крлайлы тундд крлдан шытарып алмаута бекщдд.— Шьшымды айтсам, ж аца тана бастан кешкен бак^пымньщ не ец екенш, не туе екенш эл! ажы рата алмай турмын. — Слз соны бак^гг деп санайсы з ба? — Ендд не? С уйсш ш кушакуайтын, суш п аймалайтын efteAi жок, е р к е к п бакдггсыз д ей тш М з рас па? Ондай эйелге жолыкдедн мен, ендеше, неге бакрпты емесган? Элде с етга ж ай мастык, па? — М астык, болса мастык, uibiFap, езЫ де бглмеймш. О з еркеказ, ci3re жарасады, — м етга не? Курысьш, умыты- цызшы! Арамызда ештеце болтан жок, деп есептещзпп! 18 •

_________________ Шафм фыжпкщ тун — М ен ейтш ез1мд1 ез1м алдай алмаймын. Болтан нэрсеш болмады дегеннен не езгередд? — ©згермесе, курысын, крйьщызшы! М енщ куйеугм бар, оздщ эйелпрз бар, уяг емес пе? — ¥ я т е к е ш уят, эр и н е . BipaK, 6ip-6ipiMi3Ai унаты п кдлтанымы з OTipiK п е? Ж а ц а , сонда, 6ip-6ipiMi3Ai ж е к кергенджтен сушспк пе? — Ес1ме салмацызшы! С ау больщыз! — Кдшбат, токца! Токуашы!— Бес крбат уйдщ бурыш ьш айнала берген эйеддд крлынан таргггы.— Комбат, б упнп тунд! умыт дегенше, меге оданда OAiipin кет. Егер осыньщ бэрш мастыкрд, тары 6ip элдекдндай еткшпп сезш ге жаткрюсац, онда сен м е т акршакда санатаньщ. Олай ойласац, ашып айт. Ы кда тьпылран елж кусап буркпп, эйел аяк, асты мулэшм боп крлды. Ендд! сездщ артык, боларын Акрш дер кезш де сездь Баяу, зорлык, деуге жатпайтьшдай а л а з тартыспен К дм батты e3iHe ж акдш датты . К,айда икем делш бара жаткднын эйел бул жолы басы ашык, ащарды. ¥ялыстан кезш жумып, алакднымен итергенсш Акдшты бетшен сипады. Куда мен кудаша бул жолы да узак, сугасп. Е ртеа Акрш туске таман телефон сокцы. Аман-есендИн тэптшггей суратан соц FaHa ептеп а зы тастады: — Тунде кеш оралганыцыз ушш таяк, жемедшдз бе? — О л Kici уйде болса, 6i3re кеш епдей кэддыру кдйда? Ею баласын алып ауылга кеткен, бугш-ертец келш кдлатын шыгар. ©кшшгген Акдш узак, ундей алмай кдлды. Кдп, кудай-ай, кдндай ашык, ауыз едД?! Басе, уйде куйеуа к у пп отырган айел ейтш бунымен ресторанга бара ма? Tyh, есшне дейш epin барса, кеудесшен итерш уш нен шырармас едд гой. — О л Kici келш кдлганша ойнап-кулш алайык, бугш e3iMi3 оцаша барайыкцхы! — \"Ойыннын, азы жак,сы, бастын, тазы ж акры\", apire бармай турганда кряйык, та. — Соны асыкрай отырып акрглдасайыкдгы! К еш е кеп оиымды айта алмадым. Сурайын деген кеп сырым да бар. — С е д ел таниды, мен гой кептщ 6ipiMiH, зияным тие ме деп крркдм. — Мен сенен айрылып крлам ба деп крркдм. Кешеп жерде 19

Ш с у и п а н Н ^п /секе-т ы к е ш е п уакдлтта жолырайыкдпы! Bip у с т е л е н басында эщтмелесш отыр>та д а кдкдлмыз жок, па ендд. . — Алырмай, уят болды-ау! Кдшадьщыз-ау. Ж арайды, аиткдньщызра таты 6ip рет кенеган. \"Кенеган\" дегенш Акдш кец магынада укды. Аздап куддп б олганм ен, \"К удай буйы ртса, кудаш ам 6yriH б1ржола берглер, — деп кутп. Terri умптщ жетегшде Кдшбатгьщ бул кдлльпына жендл-желт болжау да жасады: ей, бул ейел менен бурьш да 61р-екеудщ бауырьшан еткен болар. Солай оиларын сезгендей, кешюсш Кдямбат та сезш б(рден осы ынгайдан бастады: — О з мега 6ip бузылган ейел екен деп ойлаган шыгарсыз, Бузылран екегам бузылган гой, 6ipaic, азд е н бурын буйтш беген еркекпен ресгоранга келген еместн, —дедд усгел басына оты рар-огырмастан.— О сы гамнен ез1м сумдык, крркдм, 6ipaK, неге екенш, а з д щ сезщ здд ж ерге тастай алмадым, Ci3 6epi6ip OFaH се н б е й а з гой. Акдалгандай осыньщ берш неге айтьш отырранымды ез1м де бнумеймш.— Крлын Шымши укдлап, кез1 жыпылыкгап, орньш ан ушьш турегелдд.— Будан да кеш еде ж урш енпмелессек кдйтедд. — Ж арайды ендд, отыршы! Ел к ерш тур, уят болар. Кдпоы кдша жаздаран отырыс ега-уш ремкеден кеган кдйнап ж у р е бердд. Эуелде iuie тускенш шггей кдлап отырган Акдш б1раздан кеган: \"М ае боп кэп, уят бола ма? — деп крркцы. М анаты уялшак, ейелден 6ipTe-6ipTe журнак, та кдлм ай барады : биге ш ы гар-ш ыкдастан-ак, кдз1р муны мойньш ан кушакуап алады. Обалы н е керек, eirreyip, эдем1 билейдд. Акдш е д е т суйкене билеп, мойнынан, самайынан сан рет сугап, сан р ет гаскедд. БЬлгегандд icre дегендей, бетшен кдкдады. EKeyi ресторан ж абы лар кезге деган отырды. ‘Т йге 6ip кениек ала кетешкдш!\" — дедд Кдлмбат даяш ы есептесш жаткднда. Бугш угане ю рпзетш ш содан-ак,урып, Акдш кенет дегб1рс1здене бастады. \"Бул ейел неге буйтедд? 0 л д е куйеуй мен аж ы расайы н деп ж у р ме? Басымды 6ip бэлеге шатьш крймаса ж арар едГ, — деп урейлендд. Bipan,орньшан кеггер1ле берген келш ш екпц келбетше кдрап, кумарльпы ду ете кдлды: ток, балтыр мен томпиран мыкрш муны ымдап шакдярып туррянляй едд. Басьш баяу кетерш, тула бойын тштиилей ерлеп кеп ж анарьш келшшектщ кеуде тусына кдлдды: сыэдап 20

Шафм фмтпк/т тун иш, сагына ацсап, кейлепн ты рс айы рып ж1бере ж аздал тыныстайды. Мунын, кумарэта кдраганы н мак,танышпен байкдп, келшшек кул1м кдккднда, кез1 ушкд>ш шашкдндай эсер кдлдырды- Акдш кэддмп ток, сокддндай ддр erri. Эйелдд е з ыркдлма кенддрсем-ау деп отырьш, эйелдщ сыйкдфьш а e3i арбалды. Кдомбаттыц кврю, кдйсыб1р эйелдердей, б ет ш ппншщ эдемш гшде тана емес: ак, кубадан rep i крцыркдйлау ж узш е э з ы мен кулык,ты кд тар ж а с ы р га н к у м м K03i a cip ece жарасады, алайда сымдай тузу тулгасы, жазык, жонаркдсы мен жалпак,тау бексес1 э й е л таниты н е р к е к п айры кд!а тамсантады. Т эннщ сулульпъшан нэпсш щ т э т п л т н таньггьш крйган табигат-ай десещш! Бурьш аяк, баспаган кдшчыскд тэуекел ету уипн, эйел уйге келген соц та г а era рюмке каниэк uirri. Ynrimiri рюмкеш Акрmi шдозбедд. — Есш бымейтш эйелдд аймалап-куш у кд п,т болатын шыгар, — дедд эзыдеп. — М ен еомдд кешел1 6epi бьлмеймш. — Онда, eciMi3 барда барар жертпздд табайык,— Акдш ецкейе кушакуап, эйелдд орньш ан кетерм елей тургазды . Куш аган жазбаган кдлпы ж атьш белмеге кдрай итермеледд. Табалдырыкцан ары б1р-ега-ак,адым ж ерде екен, eKeyiтесекке умар-жумар кулады. — 031м! ©зш , - дедд Кдлмбат Акдштьщ дегб1р>аздене ддрыдеген крлын сьшайы итерш.— Адам кусал тесек сап жатайык, Алдымен бег-аузымды жуьш келешн. Кд.1мбат1ъщ крйны Акдшты айрыкща тэни етп. Эйелдщ мейлшше таза таншен кумарлык,урлейтш хош т с андап, nanci крздыратьш шырын дэм белшетшдей. Тесшен, мойньшан куныга шскеп, кушырлана соргалаган сайьш т э т а кудык, терецше тартып бара жатгы. Yininini мэргге аймалап жаткднда, ашпауга тш с сырьш эйел абайсыз арц-арлып алды: — Ой, жаным-ай! Ш ын эйел болтаным бупн шыгар, — дед1 алкынып. Сол сездщ ж е л т кулш ы ты п, онсыз да жан ал ьт-ж ан берш жаткдн Акдш эйелдд тесек-м есепм ен буктеп Ж1бере жаздады. ¥йыкд<д тусш кетш шыга алмай жаткдн жолбарысша аласурьт жулкдшды. Сол сэг Кд.гмбат:— Ойбай, агатай-ай, бул н е сумдык,? — деп, тунш ы га ш ы цгары п 21

Ъ вксут т ЧН цШ св-т ы _______________________ лоберш, еш1гш узак,басып, талмаурай кезш жумды. Эйелдщ туцрыш тоят алганын тусшш, тесш е Акаш сылк,кулай кетп. Ш ьш сырьш енд| езг-ак, айтатыньш шггей сезш, Акаш К^ш батгы е д е т асыкцырмады. Б1рак,он жы л куйеуш кушып, одан ею бала тапса да, бугшге дейш айызы кдньш бой агатпай келгенше кдтгы кдйран кдлды. О й ж орамалыньщ осыншама дэл келгенше Акаштьщ e3i де тац. Теп, керш келш е дал басыпты. Кдсчбат, расында да, куйеу1мен ажыраскдлы ж ур екен. Куда шакдфыста, таныстары мен туыстарьша куш бурын сыр бмддрмеу ушш FaHa, eKeyi катар отырыпты. Эйтпесе, сол крнакц-а куйеушщ де болатыньш бул бьлмеггп. Эл1 де кудер узбей, кеппрер деп келген екен, 6ipaK, уйге 6ipre кдйгпапты. Екеушщ тесекте басы торыспаг'аньша тура тер т ай толышы. Ж ум ыс icreyine бегет болгасын, ею баласын Комбат еке-шешесйпкше ауылга апарьш тастапты. \"Е, м ен ер к ек басыммен уш жылга ерган шыдап журсем, сен те р т afiFa 3opFa тезген екенсщ-ау!\" — деп, Акаш ез кунесш югшрейтш, штгей езш e3i акуагансыды. © з айтуьша Караганда, куйеу! К^пчбатгы кептен алдап келитп. Екеушщ арасьшда бугшпдей кдглыщы кдньпу он ж ы лдьщ п т н д е 6ipAe-6ip болмапты, енш ею н, eTKiHmi жауьшдай тасыр-тусырмен тына кдлады екен. Ал дурысы баскрш а болатьшьш курбы ейелдершен алдакдшан ecriirri. С е й тк е н Kyfteyi 6 ip re 1стейтш 6ip эйелм ен белен ж ы л байланысьш ж у р и т . Ащирында елгз ейелдщ Kyfteyi екеуш устап ап мойьшдатьш, К^шбаткд да кеп бэрш баяндап, ею уйдщ ш ы ркь ш апай-топай бузы пты . Кдз1р Крымбатгыц аж ы расу а ры зы ссггга жаткрн кершедг — MaFaH ендд к уйеудщ Keperi ж ок, е ю балам аман болсын, — деп, К ом б ат эщтмесш езш 63i жубаткандай куйде кррьпъшдылады.— Маган ещдщ еегш суйгенщп— осы жетедг — М аган да жетед г —деддАкаш ейелдщ кулагына еркелей сыбырлап.— С енщ кушагьщ, сезщ, тэнщ мен щллыгьщ — 6epi MaFaHжумакцай. С ен м ен уш ш жаралган ейел сеюлдющ. — М аган да солай. М ен мундай бакытгы боп керген емеепш. Bipeyai бакагггы щ,1лу е зщ уш ш де бакдгг крй, Акдш катгы толкут, К^пчбатгы бауырына тарта аунап кетп. Ашкарак, ел1 тойынбаган кушакц-ар тагы кауынггы. 22

________________________________ ЯЩ цды ф ы лат кщ т ун Акдшты осы туннен кеш н оз1н айрыкдиа сезш ген макуаныш биледь \"Маган а зд щ есгш суйгеншдз жетедГ, - деп алкдшган Кдиибатгьщ уш кулагынан кетпедь Дуниедеп купиа кдвыкцъщ крйнын кездейсок, ашкэньша api кдйран кдлады, api кдтты риза. Эргамнщ крлы ж ете бермейтш, эргам ебш тауып тага бермейтш татгшщ юлтш тапкднына кецш хошал. Огбасьша, бала-шагасына еш зиан типзбей-ак,ем1рден а з улесш ала б ш ен ш е шекспз куанышты. Куаныштын, думпу1 ыцылдатып эн айткдщды; — Базардан алып келген тем1р кдкдан, Кдкранмен тулю алады e6iH тапкдн. Ебш тапкдн еркек eTipiicri д е eripiK ем естей айта алады екен. Кдомбаттьщ кдсы на к р ны п кдлган TyHi аяк, асты достарымен Кдпшагайга барып, солармен 6ipre сонда крнып кдлган болды. OFaH эйел1 де нанды, балалары д а сендр ©TipiKTi е й т ш а й та ал ганы н а кец й и TinTi кетер1лдр Кудайдьщ муншалык, e m i кдш жараткдны н бутан деш н e3i де б1лмей келштр Эйел1 ауырралы 6epi сыртгын, санатында жок, уй imiAiK кдна мулле кусал кдлган едд, ал; эж етк е жарайтын адам екеш Кршбаттын, аркдсы нда кенет дэлелдендр \"Е, eMip дегеннщ кдгаыгы осы екен гой!\" — дейдд шггей там саньт. К азш осынын, бэрш е 6ip-aK, тунде ашкдн Кдшбаткд тез1рек гагы жолы гьт, тэты рахаткд батуды асьта ацсады. — Ж уйржтей топтан озган жайтацдайсыц, Анацнан айналайын с е т тапкдн, — дейдд эннщ сезш соган багыштап. Bip аптадай: \"Кдз1р кездесудщ p eri келмей тур, ауылдан адам кеп кдлды\", — деп журдд де, 6ip куш К д м бат крнакдд Акдпггы телефонмен 03i шакдгрды: — Ж у м ы с та н к е ш н ш ай im in к д йты ц ы з, — дед1 сыпайылап.— Ерте келсещз, ерте кдйтасыз. — Крнбаган соц, крнак, крнак, бола ма? — Bip-6ipiHe бутшдей тим ейтш 6i3 сияк,ты адамдарга жары м-жартылай крнак, болган да кднагат шыгар. \"Крндырмасар, келмеймш\", — десегцз, онда езидз 6L\\epci3, — ЛСД! де, телефонды тастай салды. Крсыны жок,жерде Кдшбатгьщ кджт ете кдлраны Акдшты 23

Ъексутан Нф)/секв-уш_____________________ 6ipa3 абыржытгы. Б1здей кддалган суык, сезпс санасын зыр етю зш туйреп е го : ондаи-ондай эз1лдд кетере алмаса, онда не болтаны? \"Бутшдеш\" не, \"жартылайы\" не? Уйленбейсщ деген е к п е а м е элде еркелеген cm gj ма? Кдлай болганда да Акдш с а б ы р сак,таганды он; санады. Ж у м ы стан к еш н шампаны мен шоколадын алып К^мбатагане келдг ¥ зы н ак,ш ацкдн халаты келецдеп, eciicri Ком бат айрыкды кер1ктенш ашты. Бугш п кездесуге улкен мэн 6epin д айы н далганы н А кдш б1р ден укды. Т елеф онды тастай салганнан кеш н кегцлшде кррдаланып калган кудж-сезисгер1 курт epin кря бердд. \"Е, онысы: \"М ен керуге ынтыгьш турсам, сен кдй-кэйдагыны айгасьщ\", — деп кешгеш болды гой\", — деп багалады. Халатпен ж ургенш щ e3i асыккдн ынтыкцыгы сегалдь Ж айнаты п дасгаркрнжасапты. Бауырсак, rricipin, крзы турапты. Ишмддтн, сусыньш — бэрш даярлапты. Кулы тойга эз1рленгендей. Устелдщ у с п н кез1 шалганнан-ак, Акэштьщ к е ц ш н е ж е л 6iTri: осынш а кутшгеш кдддрлегеш гой. Акдштьщ келгеш не К ом бат шат-шадыман куанды. Ьфгльпымен де, сез1мен де бул да аздщ 6ip уйицз, мен де а з д щ 6 ip э й е л н у зб ш д егенд ей Кельне, ацгартгы . Акдш ризаш ы лы щ ан масайрап, \"Айналайын!\" — деп калуга шак, отырды. Т есектеп К ом бат Tirrri тацкдлдырды. М ына дуниеде Акрппъщ кушагынан да баска б1рдемеш керген иэ бар деп ойлаган адам емес сеюлдд. Bip кун бойы аш байлап, жаца гана енесш е ж1берген кулынша куныгып аймалайды. Суйсшш ыцырсыганы; керш п кезш жумып, созылып аузын ашкдны, б о й ы н а н ж а н ы ш ы гы п б а р а ж аткд нд ай KG3i ш аты нап аласурганы; судан шыгып кдп туншьпып бара жаткдн балыкуай жанталасып булкдгнганы — соньщ бэрш керш ж атьш кушагьща басу — нагыз жумакуьщ ж ан рахаты. ©ртше куйш, тэтпеш е балк^ш кетпеу уппн, езш зорлап суытып; ауып бара жаткдн акагл-есшен айрылып кдлмау уппн, сез1мш теж еп, эсерш ттзпндеп, Акдш т а аз электенбедь Аспанныц асты мен жердш,усгшде Комбат екеушен баска к^ыбыр еткен епггеце ж ок^ай айналаны мулде умыткдн, екеуш ен баскрга тас-керец, тасмылкру жагд айдан ендд-енд! айыгд б ерген сэтге кулак,тубшен сот угамш окдггандай суык, ун шыкцы: — C i3 м енен бурын да талай эйелмен жургеназ. Алдаисыз. 24

Шафм ojcumnik/m тун 0Ai жумакдан кетш улгермеген Акдш тозакдъщ лебшен TiiipKeHe селк етп: ойьш ы ма, ш ы ны ма? — Алдайтындай, мен саган кдшан ейтш айтгым? — MaFaH айтп асац ы з, Г улш арага айты псы з. Bepi6ip емес пе? — Солай-ак, болсьш дейж. Ал аддаганымды кдйдан быдщ? — Быддм. Унс1з шалкдлап Кд>мбат пен Акдш 6ipa3 жатгы. — Тусшбеддм, — дедд Акдш акдлрында тукке тусшбегенш жасырмай.— Алдайды деп гам айтгы? — Ешгам. ©3iM бмддм. — Ой, бкгшдм-ай, э!— Ж амбастай аунап кеде жаткдн Акдшты Кдлмбат крлыньщ сыртымен кдгып ждбердд. Сылк, кдйтадан шалкдсынан тусп. Э з ш шытар деген yMiT а м де бар-ды, 6ipaK, аймалайьш деп тесш е карай бара ж аткдн крлы да жолы болмай кдйта оралды.— Сатан не болды? Kp3ip FaHa кушакуап жатпадьщ ба? — Акдлмак, болганымды д а сонда быддм. Талай-талай тэж1рибе жинакд’араньщызды таньптьщыз, Эйелддга е зы емесш Акрш осы ж олы андарды. Келеке кддлтандай керш ем бе деп, кулш жаберуден сакуанды. — Мен жиырма жыл кдтыныньщ крйнында жаткдн еркек емесган бе, Кдлмбат? О не дегенщ? — М ен де 6ip еркекке он ж ы л кдтын болтан адаммьш. ©згеге ютегендд еркек е з эйелш е ютемейдд. — Кдй еркек те крлынан келгенш алдым§н е з эйелшен аямайды. Теж1рибеш бетен б!реуден жинайды дегендд е з басы м 6ipiHmi р е т e c rin турм ьш . Кдлзык, ек е н с щ .— ©Ai де крркдкд-ап Кд>мбатгы кушарьша тарггы. Ыркдлна суык, батынып, emeyip, бул жолы крлын кркрады.— Кушакдашы! — дедд Акдш кулагынан су йе сыбы рлап.— М ен с е т ж ан- тэтм м ен аймаласам, сен мега жан-танщмен кушакд-асан,, одан баскднын, кереп не? Жок,тан езгеге куддктенем деп, ез кдязьпымызды 63iMi3 азайтьш алармыз. — О сы айткдныцыздын, 6epi аса тэж1рибел1 адамньщ ce3i сиякды. — Мен сенен улкенмш, сондыкд-ан тэж1рибел1 болуым занды. С ез емес сездд айткднша, аям ай аш ш ы кушагъщды, анппы! Алысуга украйтын тэтп кдуышу тесектщ усгш тары уйкд.1- туйкд.1 етп. 25

Ъвксщтан НфМя-щы_________ ______________ Акдш ел ж атпай уш не оралды. Студент улкен к^лзы, к ен ж еа де ештецеден куджтенбедк гэзеттщ жумысында мундай-мундай кеш нулер кезегаш болтан куш бурым да кездесе беретш. Era уйдщ де сыйлы еркеп болу айрыкдга шабыткр белеп, Акэпггы ырыкрыз ьщылдатгы: — Базардан алып келген TeMip кдкран, Кдкданмен тулга алады ебш тапкдн. \"Ебш тапкрн era асайды” дегендд бабаларымыз осындайды е з басгарьшан кеш кен сон; айткдн болар деп ойлады. Eprred редакторы Акршты жазылым наукэнына байланыс1Ы гасапармен Ак^ебеге ж1берд1. Алты кун журш аман-есен оралды. Эуеж айдан тура К^шбатпгане тартгы. Аптыта, асыга крцы рау басты. Элдегамнщ кезайнадан кдратанын тесиспц арты келецкелене кдлтанынан 6i/yii. Е а к тез ашыльш, Комбат ьггьш сырткд шыкцы. Бетшен урей шалые б1рдеме га>1лан, еткендей болды. Бас салута умтыла берген Акрштыц кеудеа эйелдщ алакднына предад. — KyfteyiM келш крлды. — Кдйдаты куйеущ? — Т а ту л асам д еп, эке -ш е ш е с ш epTin KeAiirri. ©3iM хабарласам.— Соны айтты да, зы п етш крйта Kipin кетп. Акрш крлкд-журеп суырылып бара жаткдндай сезшдд. Кррлантаннан кезш ен ж а с ш ытып кете жаздады. \"Ендд с е т к ер м е с тн !” — дедд ызалана крлт бурылып. \" 0 з ш хабар- ласам”, — дегеш e3iM хабарлаоф нш а сен ауре болмай-ак, крй д е ге т гой? Таты такси устап е з угане келдд. Улкен кызы eeix ашк^н бойда куантаньшан: — Ой, папа! — деп кушакуай алды. Акдштьщ ж у р еп елж1реп, мейрл1 сез1мнен K83i жасаурап кетп. Булардьщ дыбырьш еепп, кенж е кдозы да белмеден атьш шыкхы. — Сен жок, болсац, бугал уй бос крлтандай болады екен, папа! — дед! ол да келе бас салып. Ш ьшайы бакдят, натыз куаныш дегеннщ осы екенш Акрш бугал болмысымен балкда тусшдс ©зш щ урлык, пр ш ш пнен шггей т т р к е н ш , езш е e3i 1реюгагендей куйде кшмш win куйбендеп, босагада бегелщгареп крлды. Аяк, кшмш шешш, теруйге аттай бергенде, алдында туртан эйелш баикдды. 26

_____________________ УЛацдм э/сытпкрн тун Мешмен кдлай амандасар екенсщ дегендей, сьшай кдрап турран сеюлденде — Кдлайсьщ? — деп Акдш OFaH да кушагын аш ты.— Сагындьщ ба? — С агы н баганда, — дедд эйелД б а ягы сы н ш а на зд ы байсалдылыкрен. — С ен м е т шьш сагьшасьщ ю й, ш ьш сагынасьщ, б1лем. Уйге езьмен 6ipre мейрэм экелгенш керш, Акдш теб еа кекке жеткендей куанды. 0 зш e3i шггей секй: гамнщ ым екенш ажы рата алмаганы ма, Кдгмбат муны еш кршан булай кутпейдь буййп сагынбайды, стан кереп — тек эншешн еркекйй. Эке, уйдщ Heci болудын, осыншалык, рахат екенш бурын Акдш бугпптдей бакрптылыкрен, эй, сезш беген шьтар!? Мурнынан мешрлене шскеп, эйелш ерншен суйдь Аурудьщ eiu6ip б елпа байкдлмады, баягысынша мешрлене кдраган баягы эйель Б ей 6epi кдрап келе жаткдн сиякуанды. \"Kici ж ары Kicire ж а р болмайды, балапандай баурьщ а баскдн- менен\", — деген кдзак, кдндай кемецгер! \"Буйн эйел1ммен 6ipre жатайын, — деп ойлады Акдш.— Бэлгам, жазылуына ce6i тиер\". Эйел1 де солай ойлап, сокан дайындадран сегалдд, жатар кезде: — Кдйда жатасьщ? — дед1 сап-сау кунйсш ш е куммдей сурап. Бетше кдн ж у п р т , ажарланьш кдлрандай керщлд. — Кдсьща. ©3iM де солай ойлагам дегендей, ж алт б у р ы л ь т жатьш уйге Kipin кетй. Бэлшаткд алгаш бататын Kicime журексш щ ю реп, шггей сэтй болса екен деп сыйынып, Акрш асыкрай шешшдь Сол сэт, кдс кд>1лрандай, к ез алдьша Кдымбатгьщ торсотан Teci, ток,жумыр 6eKceci елесгеде “Сауьпып кетсе, менщ эйел1мнщ сымбаты да ешюмнен сорлы емес\", — деп ойлады езш e3i жубаткдндай. Сып е й п керпенщ асгьша гарде Уш жы л 6ip-6ipiHeH тосыркдп кдлган era дене урке дрялдеп, уйкеле жакдшдасты. Акдш кдярын ж аты п эйелш кушагъгаа тартгы. Сол крльш мойын асгьша салып, оц крлымен аркдсын сипай баурына kjjcth. К у суйеп кдлган екен байрустьщ. Тек Tepi астынан жауы рыны м ен ж амбас суйеп алакднына кдткд1л тидь T eci тарты лы п кдцкдга ук,сап, ы р сы йган 27

Ъ вксут ш H rfn ice ke -w u ________ _______________ кдбыргасы б1легше батты. М е т р мен кумарлыдган бурын Акэшты аяньпн билдд. Бурын ceprmeAi мамыкща алдымен омырауына уйкелетш ею анарыньщ ам орнында бар екеш де 3opFa б ш н е д . Кумар сезшд! крздырмак,оймен эйелшщ омырауын, твои аймалай сипап, ак дры н ю ндкке кдрай ылдилады. Ырю>ша кене шалкдлап эйем де дайындык.байкдггы. Акдш шынтагын ■ripen, етпетгей икемделд. Апаладгадкдрап, сэл асьпыстык, жасады. Содан болды ма элде баскд б1рдеде аяк, асты эсер erri ме, эйелк — О йбай! — деп, ы ш кд на ьггып кета. — Адырын!— Акдш эйелш крлынан сипап, кдйтадан керпенщ астына тартты. Кдздары м ecrin кдла ма деп кдсылды.— Ж арайды , ж а й жатайык, керпеге Kipuri! Туе к ерш ж атып кенет ояньш кеткен адамша Акдш 6ipa3 уак^гг езш е e3i кеде алмады. Акдрында езш зорлап жедш, эйелш акдры н шашьшан сипады. Кезш кдрадгыда жумып, e3i FaHa еститш эксиш ен унш шыгар.май курешд. Акдш апта бойы дел-сал, api-cepi куйде ж урд. Мундай хэлге ез1н TycipreH э й ел ш щ бе элде К дш баттыц ба — кдйсысыньщ к д льп ы екенш ауелгтде анык,б1ле алмаган. Кун откен сайын К д м б ап ы ж т ойлай басгаганын коп узамай 03i де байкдды. \" К д р ы д б еске келгенде муным не: рашыдгык, па, жындылык, па?\" — д е й д танданьгп. О ны Кдмбатгыц акыдлы c©3i, айткдн niicipi мазаламайды; аймалап кушкдны, кдмылдыд тэп тл т н е ьщьфеи суйсшгеш елестеп; эйелдд алакдны тиген, саусакы ycraFaH жерлер! тары сол carri а д сайды. Кумарлык, дегеннщ кды н ce3iM екенш кдлайша бурьш б1лмей келгенш е кдйран. Бул, cipa, акылга билетеrin сез1м емес. Акдфы К дм баткд телепон сокуы. Еркек алды. Ундемей кря салды. Кудашасыныд тук болмагандай куйеу1мен кдйта туры п жаткдньш а K©3i ж етп . \"Он ж ы л ©MipiM алданьпппен оп т\", — д е п ©юнгеш кдйда? ©ripiK болтаны ма? Элде куйеуш ен ©кпелесш кдлган э й е л д д аш ы ш ан кездег! ашу c©3i м е? Бэлюм, куйеуш балалары у ш ш к е и п р д м е екен, э?\" — деп, ойы он сакдд жупрд. Eprreci кеш к ш к тэты телепон содгы. К дм бат кетерд. Ерюн сейлесуге к р у т барын адгартты: — Кдлайсыдйдр? Ауыдддн ешгам хабарласпады ма? —ддд.

_________________ ЯЛауды фъимпицттун Ауылдас б1реумен сейлесш тургансыганын А крш тусш е крйды. — О сымен 6iTriK пе, жок, тары жольпам ы з ба? — К рл тимей кетп, ертец угаце 03iM апары п берермш. Epreci туске таман Акдшкд К ом бат e3i телепон сокцы. — Т к егш е ж етш тоятгаран ер кек ендд мега 1здей крймас деп ойлап ем, кдлайша хабарласа кдлдыцыз? — дедд еалран жердей. Кеп кун ызалы, ашулы журген Акдштьщ аузына айбынды сездщ 6ipAe-6ipi туспедд. — Кдлайсьщ? Кдйдан соръш турсьщ ? — дедд саскдлакрап. — Мен 6ip уйде оцаша отырмын. Heaepi бала-шагасымен ауылга кеткен. Кеде аласыз ба? Ашу-ыза, екпе-наз дегендд табан асты умытып, Акдш усгелшщ усгш апыл-рупыл ж инай сап жупрдд. ©зшщ кщын-баласы бола турьш, бетен эйелмен байланыс жасайтьш еркектер жайы нда Акдш аз эндтме еспмеген-дд. Ондайларды 6ipey нарыз еркек деп макхайды, 6ipey урлык,- ш ьта балап датгайды. Ал Акрштыц ойынша, макхау мен даттау эддл бага емес, адамды мундайра итермелейтш — табири кдж еттш к. Кджеттшкт1 сегу табираттьщ езш юнэлэумен барабар. Мэселен, тоймаган адамды тары тамак, жегега уппн неге 6ipey макхап, неге 6ipey датгаура тгас? Аш ж урген адамды аяйсьщ гой кдйта. С ол сиякхы, жыныстык, кднагат та еркек пен эйелдщ езшддк мукхажы. \"С ен неге барьщмен базар боп отыра бермейсщ? Н еге унем1 езщ е рахат жардайды ацсайсыц?\" — деп, оларды кцлай жазрырарсьщ? Тек, эрине, ар-уятган атгап кетуге болмайды. ©йткега ар- уят та табиги кджетгшк. Кымбаткд жеткенш е Акдш езш акхайтын осы тек и талай туж ы ры м ж асап улгердд. \"© з ку йеу ш ен толык, кднагат таппаган соц, сыртган кджетш 1здегега уппн Кддибат жазыкхы емес, — деп туйдд.— О тбасын сейтш аман сакхаганы — оньщ да езш ше амал-айласы\". Осындай oftFa келген соц, занды эрекетпен айналысып жаткдн адамша, Кд>шбатгы алацсыз, армансыз узак, аймалап кушты. Туе ауа жумысыма кдйта оралармын деп болжаган Акдш уйш е кде кдрая зорга кдйтгы. \"Турайык, HOMipre ж1беретш дуниелердд бугш нен кдлдырмай кдрап 6epyiM керек\", — деп, ега-уш рет крпандап керш едд, \"Гэзет 6ip 29

Ъексутан Н^фЬ-щы саган кдрап кдлса да, ертец акырзаман болса да, крйшы!\" - дедд Кдямбат кушарынан шырдрмай. Буйырраны да сол, еркелегеш д е сол. Эйелддц ейтш езш е ынгыккдны Акдшкд api унады, ертец редакгорра не деп OTipiK айтарын ойласа, api урейленддрдд: буйте берсе, 6ip куш бедел-абыройдан журдай болары сезаз-дд. Кдлмбатпен ж асы ры н ж ольпу б1раздан кейш Акдштыц ец мщ детп жумысьш ьщ 6ipiHe айналды. Кдй куш, кдй кезде, кди ж ер д е жолыгатындарын куш бурьш KeAicin, барлык, жагдайды сотая алдын ала ыцгайлап, eKeyi ею жакты кдм- кдрекет кддльш эб1герленедд. Беген кез бен есек сезден 6ipirin кдшу 6ipiHe 6ipiHынтыкдырьш, жакдшдастыра тусеттн тар1здд. 0p6ip e a rn жолыгыс сешм крсып, кднатгандырып тасгайды. Араласкдн сайьш Кдымбатгыц кдллыры да ашылып, аймалау мен сыйпалаудыц алуан-алуан тэтп турш туындатгы. Булырып келген талантгыц кез1 бурк,-сарк,алайтьш ашылып кеткендей. Адам ипркш нщ акдтл-ойы м ен мшез-кулкдгнда рана емес, таншде д е туа бпкен еюжуцадлж бар сегалдд: баекдны татьш, бетендд байкдп керуге ол да ерекш е ынтык, \"Апьфмай, урлырым ашыльш кдлса, маекдра-ау!\" — деп, Акдш шггей елердей урейленцад, алайда Кдшбатгыц кушарында шш уцпген жыланша кдябыр-жыбыр боп жаткднга кдтгы кумартады. \"Крй, 6ip бэлеге уш ы рам ай турганда токгатайын\", — деуге эл1 келмейдд; элдене ж ш а з байлап, ж1бермей тартады да турады. \"©м1рдш, кдязырын кер у де кунэ ме, не де болса тэуекел\", — деп, бэрш е крлды б1р-ак,алтейдд. Сейткеншщ e3i еркекке тэн ерлж екенше 6ip турл1 сешмдд. О л сешмдшгш е з кдтарларыныц сьф крш айткдн сездерь осы тлрншштнде еркек- эйелден еспген эщтмелер!, к е р г е т мен б!лгет — 6api бекгге туседд. Ойлап кдраса, барлык, еркектщ бул жолга азды-кеггп туспегеш барлык, заманда да некен-саяк, Соган кдратанда, жаратылыегьщ e3i сондайга бегам. О заман мен бу заманда кунэаз пенде ете сирек. Пенде болу, eMip суру дегеннщ 93i е ц эуел1 кунэге бату uibiFap, им быедд ?! К унэаздД nepiurre деп, адам санаты на крспай сейлейттттМз содан болар, бэлюм?! Ж азры турым К ом бат кушацтасып жатып Акдшкд кутпеген жацалык, айтгы: ж у к п больш кдлыпты. Еспгенде eci шыгъш: — Кдшан? Клмнен? - дедд шошьш. Tirni, ддусы ерганен ты с урейлр шыкып кетп. 30

________________________ Шауды фъштк&н тун — Юмнен болушы едд, мен осы куш куйеу1мдд кдсыма жолатпаймьш. Акдш н е icrepiH, не дерш бшчедд. Ара кэтынастьщ аяп>1 мундайга согарын, теп, ойламанты. Bipax, airreyip, к ещ л тукгаршде кд>1лац берген алкашкы сез1м куддк едд: баланьщ менен екенш Кдамбат крлай дэлелдейдд, 6ip уйде, кдсында жаткдн куйеуш ж олапф м жок, дегенш е кдйтш сенедд? — Крйшы, сен де адам сенбейтш ер те к п айта бередд екенсщ. Крйнында жаткдн ез куйеуш, е з эйелше крльш жупртпей ты ныш ж ата бередд екен, а, теп? О нда н ео н е куйеу боп жур? — О здщ сенбейтшшдздд бьлгем. — Еуропанын, ерк еп сенсе сенетга шыгар, кдз1рше, airreyip, 6ipAe-6ip казак, сенщ оньщ а сене крймайды. С ездщ шынына келеек, солай екенш е сенщ езщ нщ де сешмщ шамалы шытар? — Мен анык, сенем. — Сенсен, айга крйшы, кдй куш сонда? — Ана 6ip уйге бардык, крй? Сол куш. — Оны кдлай бмдщ? — Б|дадм. ©не бойым сонда ерекш е балкржан, — О д есщде болсьш, балкрпан-балкрпчаганга байланысты емес. Дэрнерге бар, тексерт. — О з немене, басыма бале болады деп коркдсыз ба баладан? Крркдай-ак, крйьщыз. — Маселе коркрдн-крркдпатанда ма екен? — Ендд неде? Акдш жауап кдтпай узак, у н о з кдлды. Сол ею арада араларьшан кара мысык, ж упрш еткен сыкдалданды. BipaK, сыр бермей, ауырлау айтып крйдым ба деп ьщгайсызданып, кендл аулай сейледд: — Ж арайды, — дедд Кдямбатгы кушагына тарта кулш,— Сен гамдиа десец, бала со н ш болады. \"Баланьщ ш ын экесш шеше тана биедд\", — дейдд казак, М ен д е соган крсылам. — А йтар с а з айты лган соц, ендд м эйм ецкелем ей-ак, крйьщыз!— Жулкьгньш, т е р к карап жатгы. Акдш аркдеьшан сыйпап, такдла кеп тагы кушакуады. — Ею эйел1 бар мен сиякдгы еркек пен ею Kyfteyi бар сен сиякды эйелддц арасында мундай куддк болуга т и к крй, Кдлмбат. М енщ уш кдлзым бар, ул т у ь т бермек ойьщ болса, оран карсыльным жок, 31

¥> ekcw m m Н ф М в -щ м _______________________________ Ш б и крйматанмен, ad6i босап, Комбат жш алкана басгады. Ендд сезд1 соза берудщ ар ты к,екетн ацгарып, Акдш алакрны мен аягына ерис б е р т , кеудеам ен ж у з т , эйелдщ твсш е карай оцмендей ©рлеп бара жатты. ©кпелесер с э п ен ecrin аман-есен етш кетп. М а м ы р д ы ц а я г ы н а т а м а н Ак,аш iccanapM eH Ташкенте ж о л ш екп. Bip топ гэзепш нщ п тн др жатдайы ж ам ан болмады. Дегенмен ел жата, баласын ем1зетш кез1 есш е тускен айелше елепзш, Кдмбатты ойлай беретшге айналды. Акдяры болматан соц, кеш тетщюреп Алматыга телепон сокуы. Элден уакдггган кейш тана Kyfteyi кэтердт — Бул Т эш к е н н е н той, — дедд Акдш б1рден баты л орысшалап.— Кдлмбатгы бола ма екен? — Юм шакдлрады? — Асмат Кадиров.— ©збектиа деуге келетшдей аузына тускен а т сол болды. А р ж акцаты адам у н о з кдлды. Cipa, Кдьмбатгы шакдфып келуге кеткен болар деп шамалады. Bip кезде телепон лып у з ш п кетп. Н е туткдны Kyfteyi кря салды, не техникалык, кшэрэтген ез-езшен аж ьфап кетп. Солай тьштаны да дурыс болтан сегадлд, эйтпесе 6ip палете арандап крлар ма е/у, гам бтледд. Э йелш е айдаладаты Т эшкеннен бетен еркек телепон сотып жатса, крндай адам отан куана крйсьш? Кдте болды, барж кигеннщ намысы 6ip, еркекп ей п п кррламауы керек- ■п, бекер-ак, телепон сокды. Будлдрш алдым-ау деген кудпшен Тэшкеннен беймазалау оралды. Туске таман хабарласып байкдрмьш деп сггыртанындд, Кд.1м бат алдьш орап, e3i сейлесп. — Слз жок, болсацыз, буюл Алматы кдцырап бос калган сиякуанады. М ына ж е п кун матан жылта татыды. Тустен к е й н а л ь т кетшдзпп 6ip жакдф. Эйелдщ ейтш ьгнтьгк, сейлегеш суйегш балкдггып ж1бер- гендей сезьлдь Ш етгеу крнакуйдщ 6ipineH жалынып ж у р т 6ip белме зорта жалдады. Куйеушщ касынан шыкдфн эйелдей емес, Кдымбат белмеге гарер-юрместен бас салды. — М еш анык, эйел кдялтан ci3ci3. Ci3re дешн эйел боп, эйелдщ калай бой агытатынын б!лген емеспш. Ш ын куйеу1м е зщ а з, - дедд баурына ю руге кепе-карнеу асытьиг Эйелдщ жетепне ергеш ьщтайсыздау кершгенмен, оньщ 32

УЛлцды фъттк/м тун макуатаны мен ынтыкудны бойьш ыстык, буша шарпыды. Тесекке бастары тиген соц уятган устам кетш, бар кцмыл кумарлыкцъщ билнтне кеигп. Кенет Акдштьщ есш е эйелдщ ж ук п екеш тусш, тесш е галт кулай кетп. — Ток,тамашы! Ток,тамашы! — дед! Кдымбат узддге жалынып. — Балата зиян гой, кдтгы болмайтын ш ьтар? — Еш зияны жок, Крркдай-ак, крй, алдырып тастатам. — Неге? — Ешюмге кереп жок, баланы туьш, ж ы н урЫп па? Сол ушш озш куцпрттеу болса да кш ай сезшш, Акдш саофньш ан эйелдд кушакуай етпетгедд. EipaK, екеуш щ ендит эрекетт уйлеспедд. Э й ел муны кеудесш ен итерш тастап, жалма-жан атьш турьш, жулкушып киш е бастады. — Кушбат, крйсацшы! Адамша ж ендеп сэйлесеш к те. — Айуанша болмаса, адамша сейлесуге менщ мэдениеттм жетпейдь © з тецшдздд тауьш ап свйлесераз. — Токуай туршы, \"Мьшалар жынды шытар жарты сатат отырмаган соц, белмеш несш е алды?\" — дейдд гой есисгщ алдында отыртан эйел. Bipre шытайыкщы, тым курыса! — О зге бггкен эйелдщ 6api жынды болатыньш бммеунл ме еддщз? Долдана ж алт кдрады да, eciKii итерш ашып, лак,тыра ciAKin сарт ешозш жапты. Солк, еткен ciAKimc Акдшкд бетше тиген шапалакуай эсер e m . Ce3i де, кдялыты да мыйына найза кдлагандай т т р к е н т п . Тэп-тэтп, суп-суйюмдд эйел квз алдында езгерш у-зэр теки. Анандай анггы сэз аузынан шыкдан адамда idci сыйлайгындай кдсиет болады дегенге илану кцы н. KiM д е болса в з ш щ ш ы н ай ы б е тш ecTin ашулантанда, элдешмнен жэб1рленгенде керсетуге тшс. Кдлыпты жатдайда адамньщ 6api акдялды, 6api мэдениегп. Оларды сынайтын сэт — осындай кез. \"Кетпесец, одан api, —д е д артынан кейш.— Басьщ алтын болса да, ен д кврмегетм сен бол”. Асыкдай ки1нш жатып, К дм батты ц элп к у л ы ш н а танданыстан басын элденеше шайкдды. Уш перзент туы п берген, занды эйелш ен взш артык, санатаны ма, мына кдялыты не болтаны?.. Несш бешкеш кдлп, несше булданады сонша... Баскдсын кеш се де, эйелш жынды дегенш кеше крймас. Осыншалык, бейшл ауыз эйел 33

Ъвксувтн H^ojceke-ytu____________ деп юм ойлаган?! О л ейтш булше кдлатындай бул не айпы ? вл ш -е ш ш , белм еге юргеннен-ак, бас салып езеуреп ед1, арасында ж ар ты сагат етпей жатып-ак, езгерш сала бердд. Не сезшде, не кылытында бэтуэ жок, кылт етш кубыла кдлатыны кдндай кррк^шышты. Д олы болтанда да бейшара долы екен. Негурлым апппы айткдн сайын айызы кднатын сеюлдендь Будан зортысын кермей туртанда, бул эйелден осы сыйымен кутылтаны абырой н агар . Эдетшше ыцылдап елец айтып, Акдш ушне асыкрай жаяу крйтгы: — 1ле д е й м ш , е н д е ш е , 1ле д ей м ш , 0 т е шык,сан 1леден, м ш е дейм ш . Kici ж а р ы Kicire ж а р болмайды, ©з ж а р ы ц н ы н , TiAeyiH и л е д ей м ш . Крзак, нпрган айтуын айткднменен, айткрныныц берш орындай бермейди Сонысыньщ e3i — ерекшелж. Крпчбапы 1здемеуге Акдштьщ ж аны да, теш де туп-тура жиырма кун шыдады. Ж иырм а 6ipiHini куш жай эншешн бар-жоты н б1лу уш ш жумы сьш а телепон сокцы. Кдсында отыратын келшшек кетердь Кргмбат уш кун бурын демалыс алып аулына кетшн. Соны еспгенде, ишнде алдене селк ете кдлтандай кершдр демек, б1ржола кетуге оньщ да бешнгеш гой. Сонда, теп, оньщ айткдн 6ipAe-6ip сезш е сенуге болмай ма? \"C i3 жок, болсацыз, бугал Алматы кдцырап бос кдлтан сиякуанады\", — дегеш крйда? Алдау ушш, арбау уипн тана айткрны ма? Дэулетшен белш беретш бай емес, щязмепмен кршамет керсететш бастык, емес, муны не ушш арбайды? Тек тесектеп тэн крюыты уш ш бе? Соньщ, cipa, куйеушен тоят таппайтьш ы да erripiK. Акуалу ушш айта салганы ш ьтар? Онда оньщ гам болтаны? Эй, соньщ бупп журген баскд 6ip сыры бар-ау. Элде энш ейш есекке бола куйеушен кек кдйтармак, боп ж ургеш ме? К езш е ш еп салганы шын болса, Kyfteyi онда е з эйелш е icreft алматанды icren, баскрныц бабын кдлай тауып ж ур? Мумюн емес. Ендеше, не кещлдеа бар дегеш, не тоят таптырмайды дегеш — екеушщ 6ipi eripiK. Олай болса, Кршбат — eripirace e6i бар эйел. ©ripiraui ме, ку ма, крлайда, eftreyip, тесектеп тэтплш тым езгеше. О ны мойындамау — обал. Шалкдлаи кушып, 34

Ш гуды фымтк&н тун етпетгей кушкдазып, ер крмыльщнан нэр жутады. Бугал д ен еа емшш турган apcapFa толы. Бал ж иы п ж аткдн арадай булк1л кдш ылы 6 ip тэтттден 6ip тэ т п г е ш омы лды рады. Соррылай суйп, талмаурай суйсшш, ауа мен нэр сэл жетпей жаткдндай жутынады. Бэрш кермей, бэрш еспмей, барлык, дун и ет барынша умытып, денесш тек кумарлык, б й н щ ыркдымен кубы лта ы ргайды . А йрыкдна ыкдгластьщ ыррайымен Акдштьщ да таланты ашыльш, кдй жагдайдыц кдншалык, т э т а екенш титгей емеурш нен топшылай кряды. Сейтш, крял мен крмылдьщ у йлеспп тесектщ устш тап 6ip жумакда айналдырып Ж1берупп едд. Кдлмбатгьщ езш 1здемесе де, сол жумакдъщ дэмш умыта крю крын сиякды. Кушаты, т э т , акдалы — 6epi ацсайды. Сикдлрлап тастагандай 6ip сумдыгы бар. Кун еткен сайын Акдлпъщ к у й езгере бердь Табиги ттлек баскд TipmiAiKTi тумандатып, ен е бойы н езеуретш билеп барады. Егер Кдлмбат келе кдлрандай болса, т е с е к уипн татуласа салайыншы деген оймен у й н е телепон сокцы. — Кдлмбат жок, бул юм екен? — дедд Kyfteyi 6ipAeH куджтенш. — Ж умысынан едд, — дей салды. Ж акдш арада Кдшбатган крйыр жок, екеш белгш болды, Енд[ не icTeyi керек? Бойьш курсап, д енесш буып, шхген 6ip куш сырткд тепсшедд. Соньщ думпушен бугал вн е бойы кез1 ашылмаган сыздауыкдга сыздайды. Б1тпейтш_азапкд Акрш азар шыдайды. Бурын булк етпей бэрш е тезе беретш дене, дэндеп кдлрандыкд-ан, куга-туш сол уйренцикп куйдд 1здеп крнайды. Емш бжгенджтен, емделмей ж ата алмады, акргры Акдш кешюсш аяндаи парк ж акрд бетгедд. Ж ургенге жэргем ш н е бермейдд екен. Ею caFar аралап, эйел турмак, эргтмелесер еркек таппай тундлш оралды. Элем толы адамнан 6ip серж таппай сыцар кдлранына жабыркдды. У йне такала бере есше кенет Гулшара тусп: ол да естш жалрыздьждъщ азабы н тартып ж урген ш ыгар? Тары 6ip барын сынап керсе кдйтедд? Алдьш ала телепон сокрай-акдукеннен кэниэк пен кэмпит оратып алды да, тэуекел деп Гулшаранжше тж е тарпы . Кдс ^Рзймзй-ак, келш жета. Кррырау басарда ептеп крбалжыды. \"Уганде жок,боп шыкра, тйтп жакры болар едд\", - деп ойлады басар крнырауды б а с ь т крйран сор. Крнша тындаса да, 35

Ъвксутан Цфо1свке-щм_______________________ есж тщ аргы жатынан eui6ip дыбыс есги алмады. Таты басты. Таты тып-тыныш. Кете берейш деп Kepi бурылганында, уретшлеу унмен: — Kim бул? — дегендд кулаты шалды. Cipa, есйсгщ тубше кеп тьшдап турган болу керек. — М ен гой, Акдш. Тыкырлап, сыкдгрлап, асыкдай, есж узак, аты лды . Е й кулпы, 6ip шьш жырдан босаткднша 6ipa3 уак^гг еткен болу керек. — Адасып ж у р а з бе? Ю рщЫ —дедд Гулшара келу себебш кднша ту сш ей н д есе де тусш е алмай туртанын кзржиген турш ен танытып. — Есю таны сты еске алып, аман-есендитцдд б1лешн деп келд1м. — Рахмет. Ж у р т жатырмыз. Кдямбатгьщ жагдайы кдлай? К ептен хабарласа алмай кетам , демалыскд шыкдтап па? Келш ш ек кдрмакты б1рден тастады. Кдямбат екеущнщ аракртынасьщ маган белгш дегендд адгарткдны болар, cipa. — О л ю сш щ е з т1зпш езш е тигел1 6ip айдан асты, хабар- ласпаймыз.— Эйел api кдузамады. Шамньщ куцпртпгшен бе, жудеу, жабыркдцкдл кер1ндд. Ауру адамдай сулесок, 9irreyip, эцпм еге тарта беруден езге эддс таппады.— Кудай бьледд, уйкдап жаткдн ж ерщ нен оятып ж1берд1м-ау деймш? — Д ал таптьщыз. Демалайьш деп диванга кдгсайып ем, кез1М ш н ш кетагп. — Э й, ез1м д е 6ip б ейм аза адаммын, уйкдлцды бузьш обальща кдлганымды кдрашы! — Е ркек ояткдн эйел куанбай ма кдйта, кдлзыкрыз. Акдш окд1С басьш к е т е р т , эйелдщ бетше ац-тац кдрады: булай эз1лдеу бурынгы Гулшарага мулде украмайды. \"Неге тандднасыз?\" — деген адамша эйел де бутан батжац erin 6ip кдрады да, ж ы м иы п бетш терю б у р ь т экета. Cipa, жанагы эз1лше уялганы болар. Э йткенм ен эйелдщ элп э з ш Акдпггы е м е к с т п крйды. Ойнап-кулейш деген ттлек ойында mein, соны орындаудьщ тек те п л и таба алмай ж урген тусьша тап келген сиякуанды. — Э йел ояткднды крйып, айелмен эщтмелесуге зармыз. К у ьт шыкдисад, кдеьщда юшкене оты рьт кдйгайын деп келдум. 36

___________________ ffla y(kt филатк^м тун — Слздд мен ешдошан куып шыкдон емеспш, езйрз ез аягьщызбен кеткеназ. Ал ендеше! Мунысы т и т айыптау гой. Эйткенмен астары жакры: долайдо, aftreyip, баягысындой безш ш турран жок, Ж ок, жерден шошытып алмаса, бугш с©здер1 жарасар-ау, cipa. — Bip-6ipiMi3Ain жардайымызды 6L\\e турып, б1р-б1р1м1здщ журепм1здд ауыртып алмайыкдгы. Кдрттыкуьщ босарасьш дорып турран acipece м е т аяшы! — Буйтш дортгыкдо cayFa сурарьщыз бар, тып-тыныш уйдоап жатдон жер1мнен оятпауьщ ы з кер ек едд. Оятдон екеназ, ендд е з крлыцызбен уйкуатып барьш 6ip-aK, кетеаз. — Келкптм. С е т уйкуатпай, б упн бул уйден шыкдаймьш. — М ен эл1 жумысган келгел1 енггеме шжем ж ок, Ci3 сэл теледидорра дорай отырьщыз, мен жалдоу эйелдщ жылдам тамары жумыртдо куырьш ж1берешн.— Салден кешн дойта оралды до,— е з кэниэгшдздд езпцзге беретш болдым, — дедд устелге достардон жайьгп жатьш.— Уйде жаман ш арап дона долыпты, ондойра ci3 аузьщызды былрамайтьш шырарсыз. — Дурыс. М ен ушш де, езщ унпн де бэрш естш 6ip езщ шеше берсещш. — Бугш рана м а ылри ма? — Мэцп. — Mauri ештене жок, Дегенмен кещл аулаган еп ртщ зге де рахмет. Адош ш т е й тан; долды: бурынкысынан мулде басдо ейел сиякды; тщ, дис сейлейтш едд; эз1л айтып, с е з дорыстырьт, кэддмпдей юшпей1л боп долыпты, жалрыздык,тьщ жег! азабынан бул до эбден шаршаган-ау, балюм. Осы уйдщ еркеп кусап кэниэкп Адош e3i куйды. \"Мен шарап япейш\", — дегенше кенбей, Гулшарара до кэниэктан шпаздд. Мен ендд куйеуге тие алмайтыныма анык, кез!м ж етп. Kp3ip ж е а р эйелден ж е р б е л аяк, адып ж у р п а з . Еркекке эйел кереп жок,бул не доиган заман екенш, —деп, езш щ неге езгергенш Гулшара эдеш тусшддргендей болды. Есесше эйелге зар боп журген мен сиякды до кеп. Еркек эйелге; эйел еркекке керек болмаушы ма едд, доз1р эйелдщ Ke6iеркекп сыйлаганды еркекке багынудеп тусшетш бале болды гой. Сыйласдон, тусш юкен ж ерде барыну, 37

Ъексутан М ф М я-т ы барындыруды ойлаудын, ©3i у я т ем ес пе? ©мдрдщ тым саясатганып кеткеншщ Kecipi гой соньщ 6opi. Е, курысын, келпп, мьшаны сенщ м е т , менщ с е т тусшш, сыйлап, унатып GTyiMia у ш ш ппеш кип!— О рны нан туры п Гулшараньщ кдсына келд1 де, e3i алдымен iurin сап, ашыркдна ымдап, аш ш ы лы гы н б асу ymiH м ен с е ш сукнм к ер е к дегендд ац зарп ы . 1лесе шип крйган вйел кдпждкуап, бетш крлымен келегейледд. Ербендеген era крлынан шап берш кушакд-ай алды. — Ж а р а й д ы , бетсмнен рана, — дедд Гулшара басын шайкрп. — Макул, — дедд Акдш эй-ш ай жок, epiHre жабысьш, Булкдшранын крйранша келш ш екп кушагынан босатпады.— М уньщ есеп емес, —дедд сонан сон, кдйтадан озше тартьш.— Ендд зорлатпай, в з еркщ м ен с у т з ! Келш ш ек ундемей ке/йсп. Алкдша тулаган омырауьша кдрай Акдш тьщ аузы ентелей женелгенде, жырылып кетердей гула бойы ддрыдеп к е ш . Ендд Акрш батыл кушакдап, эйелдд ж атьш белмеге кдрай икемдеп о д е т шегшддрдд. Оньщ ниетш Гулшара, эрине, бдлдд, 6ipaK, онш а тусшбегенсш элде байкдмарансьш, ыркдшан шыкрады. Кдымбатты Ак,аш будан к е ш н д е ум ы та алмады. Гулшараньщ бетэдемшг1 оныганен аргык,болранмен, кддлыры салкдшдау екен. Элде алрапгкдл жолы ашыла алмады ма, airreyip, era ойлы адамша элденеге алац боп жаткдндай эсер кдлдырды. Онш а да унатпай, кдрсыласуга да кецш сокдай, еркексш бара жаткдн соц, энш еш н ыкдллассыз коне салды ма д еп куддктенедд. С ол ойынан 6ip турл1 ыцрайсызданады, о з багасын ©3i кенргендей крбалжиды. Коп жумбакдъщ курмеуш екппш кезжкенде ш еш пек едд. Гулшара соны сезгендей, э дегеннен эдем! кылыкрен кдрсы алды. — © таен жолы аздап мае боп кдлыппьш, кецшщзден шыга алмасам, кеппрщв! Будан кешн пппей жакры керем, - дедд уяла кушарьша Kipin, бетш иьпъша басып турьш. Акдшты солкд.1Льпы-ак,елж1ретп. Ризалыкрен аркдеьшан сыйпалап, бет-аузын шекелей суйш, мешрленш аймалады. — K erepin экетеш н бе? —дедд крлын томен соза ецкейш. — Ж о к, езйч-ак, барайьш, агатай. — Гулшара бул жолы белек мш ез танытты. 38

________________ЯЛаудм фышпк/т тун Эуелпде аузына абайсыз тусш кеткен сегалдд едь к ей н кдйталап айтып, \"агатай\" дегендд эдет кдлп, кулагына эбден куйып крйды. Батыл, батыра сейлейтш эйелдщ оцаша крлыкуа мейлшше уяц, барынша i3eTri екенше, кебше бэрш у н а з аткдратынына кдйран кэдды. Bip дамылдаган сэт баурына тартып, еркелете шашынан сыйпады. — Bij>6ipiMi3AeHбштааз келгендд сурамасак, 6ip-6ipiMi3AiH, жагдайымызды ж ендеп бглмесек, онда 6ip-6ipiMi3re немкурайды болганымыз деп тусшем мен. Солай ма? — Сурагьщыз келгендд сурай бершдз, агатай. — Егер элдеб1р себеппен ж ауап б ер п ц келмесе, 1реююмеймш, онда айтпай-ак, крй. BipaK, м енщ ы лш бш тм келед1 де турады: неге ажырастындар? — Ец алдымен соны б ш щ з келетшш ез1м д е шамалагам, BipaK, Кдпмбат айткдн шыгар деп ем. М ен, агатай, ауылда тэрбие алган адаммын. Сондык,тан о зд ер д щ кезбен кдраганда, к ем ш ш п м кеп: намы станбайты н ж ерде намыстанамын, уялмайтын ж ерде уялам, е ц ж ам аны — ез1мдд ез1м к рргай алм айм ын. Кдлскдсы, eM ipre бешм1м жок, бейшарамын. Ажыраскдлы 6epi осыган кез1м эбден ж ета. — Намыстану, уялу кемшшкке жататынын е з басым 6ipiHuii per сенен естш турмьш. — Кемшш к болатыны: менщ намысым да, уятым да — 6api жалган, агатай. 0з1мдд крргауга намыстанып, ©з1мдд крргаудан уяльш ескен адаммын. KyfteyiM — е те кернсп ж т т . ©Keci де, ш е ш еа д е улкен щязметкер. Елдщ крлы 6ip белмеге жетпей жургенде, олар 6i3re осы е й белмем уйд! кд н ал м ай -ак, а л ы п б е р д г Б ак£1т с ы зд ы гы м со л , б ал а кетерм ед1м . KyfteyiM 6 ip ж ы л дан кеш н -ак , баск,а келшшекгермен кыдыра бастады. Блеем де блмегенсуйм. Ш ынымды айтсам, кдизганады дегеннен намыстандым. К ом бат екеум1з К ^зП и-де 6ipre окг,1гамыз. Аса дос болмасак, та, аралас-куралас журдце К ешн куйеулер1м1з де т л табысып алды. EKeyi Акрайдан кдтарластырып саяжай галлы. Ащыры сол саяжай туб1м1зге ж етп . Куднсгендд ме, жок, кездейсок, солаи болды ма, блмеймш, агатай. Oirreyip, eKeyi саяжайда era келшшекпен жаткднда К^гмбат усплерш ен т у а п кдлыпты. Олар ш ш сш 3Ai жур, ал менщ куйеу^м, ©3i де сондай 6ip сылтауды купи жургендей, ею сезге келместен ажырасып кетп. Мен тати жендеп ганалескем де жок, \"Кеппр!\" —десе, 39

Ш с у а п т Н ^ ф Ь -щ ы ______________ _______________ кеипре де салатын едЫ. Tan 6ip ол менщ успмнен тускендей, тастады д а кетп. Bip ай етпей-ак, баскрга уйленш алды. Шыныеды аитшы, Kepicimue сендердщ успдерщнен куйеулерщ тусш кдлмады ма? Неге олаи сурадыцыз? Кдлмбат баскдша 61рдеме деп пе едд? Сасьш кдлып, сез тасьпандай болмау ушш: — Оден сураган емеспш, - дей салды. Текб1рак,Кдлмбапыц бэрш тузецюреп айткднынан нитей тжсшген. — Мен, агатай, а зд е н кдтты етшем: алдеп кетпещзпп! Маган ештецещздщ кереп жок, тек аптасына, он кунде 6ip кдтынасып турсадыз, жетедд. Ентгамге кдж егаз боп ж ап а- жалгыз кддганнан сумдык,крркэм. Телепон соеып, хал-жагдей сурап, ейт-буйт деп анде-санде урсып крйсацыз де мейль Э ш -eyip, жым-жылас жок,боп кетпещзпп! Суйем десем, erripiK болар, унайсыз маган, унайсыз, агатай. — С ен де унайсьщ. С ен кумасац, мен кеш ейм ш ендд. BipaK,6ip куш жастау 6ipeyre айырбастап жгбересщ гой меш. — Ж ок, агатай, айырбастамаймын. О зден о баста айрылып крлганыма кешн екшддм, ендд айрылмаймын. — М ен де айрылмаймын. Айрылмаймын! — дедд Акдш эйелдд алакднымен аймалап. — Ж аным, агатай! Келшшектщ бглеп мойнына орала кеткенде, кдцгып калган балапанга пана боп, жеттмек к ецш н жубатьш жаткдндай куй кепгп. Мешрленш меюрендд. Он шакцы куннен кешн Кдлмбатгы Акдш 1здемейтшдей куйте ж ел т. Гулшара умытгырып, кецш нен ыгыстыра бастады. Ce3i, ici, кдллыгы, Mempi — Гулшараньщ буюл TipuiiAiri — шынайы. Оньщ салмагы да, cyindMi де сода. ©3iMcimn, бэрш cypayFa, бэрш сенш айта беруге болады. Cepirin акдллдесьщ сиякды. Куанса де сабырлы, кдйгьгрса да сабырлы. Агатайлаганы Акщнкд айрыкдпа унамды. Bip эдетт. Гулшара ылги дасгаркдн жайып кдрсы алады. Келетшш ертерек айтса, демдеп тамак,жасап кряды. \"Эйелиаз ауру гой, уялмацыз, кдяздарьщызга жудыра алмайтын шжюмдерщздд маган-ак, экеп тасгацыз! Дос-душпаньщыз бар, ycri-басьщызды дурыстап ж урпнз. Утпсгейтш, Tirin беретш к ш м щ з болса, тук те кдлсылмацыз. Э й елщ п ге кдлаи ай тар едещз, м аган да солай айта бердщз\", — деп етшдд. 40

_____________________ fflaythi olcbmmkjm тун Акдильщ ойынша, ондайды airryFa барган эйел — белдд б1ржола бекем бутан эйел. Кудай быедд, егер е з кез1мен кермесе, мундай да эйел болады дегенге сене крюы еюталай- ды. ©зш баты ж анган, бакрпты еркектей сезшдд. Кудайдьщ Гулшарага тап к е л п р ге тн е кеций тасыды, уйренидкп энш кдйта ыцылдай бастады: — Базардан алып келген тем1р кдкнан, Кдкданмен тулю алады e6iH тапкдн. Эне-мше дегенше тары 6ip ай да ете ш ьщ ы . Бежшнен оку б тр ген халык,ем!ша бар екен, соны тауып, Акдш эйелш тары емдетш кердь \"Ж азылады, ара, жазам\", — дедд ж ас ж й т тексерш керш. О ны естш, куанганиан кдгздарында ес кдлмады. Уйлерше кдшкдн береке кдйта Kipin келе жаткдндай коршдд. Аяк, асты ауыс-куйю больш, гэзетгщ редакторы баскд Kf>i3MeiKe кетп де, орнына орынбасары отьфды, ал Акдш орынбасарлыкдд жорарылады. Кдлзметке аса кумарлыгы болмаганмен, ж еке ж ещ л машине мшгендд imi онш а ж ек кермедд. Алташ мэшинемен келгенш быгенде, Гулшарада зэре кдлмады. — Агатай, оньщыз не? Екшпп ейтпендзнл, алыстан тусш, ж аяу келщ з! — дед> ш ы ж -быж безек боп.— Кериплердщ де кезш е туспещз, шопырра да сенбещз. Теп, осымызды ез1м1зден баска 6ip адам бымесшнп! ' Ондай сакдык, ойында жок, Акаш ойланьш калды. — Е, бысе 6iAciH, керсе кер е берсш, — дедд кдсакдна кайтер екен деп.— С енщ басын, бос, м е т керш ы ерщ танымайды, неден крркдмыз? — Ондай батырлыкдъщ тукке кереп жок, агатай. Шындаи келгенде, менщ коркдгауыма болады: мык;гаса, осек кдялар, айтады да кряды, крркдятатын кдязмеп, тартып алатын партбелеп жок, BipaK, меш бьлген адам 6 a p i6 ip ci3Ai табады. Ka3ip адамга алдымен кдязметтщ e3i жау, агатай. B ip ey кдыранады, 6 ip e y 03i дэметедд, сондыкхан сак, ж у р геш ф з жакры. Ж иналыскд салады, партиядан шыгарады, уй шплрзге эйплейдь Ондайдьщ Шразын кердж , талайы н еепдж , Кдйтеаз, бэленщ бетш ары кдысьш. Ойпи кдмын жегеш Акдшкд унады. Ашкридары кекейге крнады: 6api орынды, 6api рас. Бул эйел муны ылри естш 41

Ш сут ан Нффвке-фы риза кдялады, барлык,жагдайын езшен артык,ойлайды. Кейде, тш п, жалгыз улыньщ уайымьш жеген uieineci сиякцы. Ж арайды, —дед! басынан сыйпай кушагына таргып.— Сак,ж у р десен, сак,журешн. ©irreyip, сен урейленбеш. Эйел урейленсе, еркектен береке кдшады. Орьшбасар болганына он кундей еткенде, ойда жокуа К ом б ат телепон сокды. \"Таныстарымнан еспддм\", - деп, кызмепмен кугтыкд'ады; аы умыта алмай жургенш, жазган- дарьш тугел окдлп туратыньш, баяил барган уйлершде оцаша отырранын; керш, еткендд еске алып, ж ай энпм елесю а рана келетшш беле мэн 6epin айпы . — \"Bip кунп таныскд мьщ кун салем\" деген. Мэшинещзбен зыр ете кдласыз гой. М ен де кеп отыра алмаймын, бас салар деп крркрай-ак, крйьщыз, — дедд кулш. Бэлсшгендей болмайын деп, 6apyFa уйгарды. Кдямбат кулпыры п кетш тг Ш аш ы н кдлскдртып, ж ацаш а тарап жапдызраны тпгп жарасымды. Эдемзленш, эдеш купнгеш керш т-ак , тур. Кушагын ж ая кдрсы алып, сушп амандасты. — \"Ж акры ньщ кеп ж!бек орамал кепкенше\" деген, мен KemipiMAi адаммьш, — дедд езш кетермелеп.— О зд щ мундай екпеппл екеншдздд и м б1лген, телепон соратьш nibiFap-ay деп осынша кутпм. Ойпырмай, тастан бетер кдтгы екеназ. Еркектщ солай болтаны да дурыс шыгар, и м быедд. Жарайды, ж а ц а кд>1зметщ1зд1 ы ры м етш азд ап ж у айы к, М эселе к длзм еттщ ж о г а р ы л а р а н ы н д а е м е с , KiciHin кдбглетш баралаганда гой. 0з1рлеп крйган шайы мен кэниэгш эп-сэтге экелш, Кдямбат Акдшкд кдрсылык, айтардай ы лаж кдлдырмады. ©3i де iurreft соны п л е п отырды ма, ол да, am eyip, эйелдщ ыркдянан шыга алмады. Тэта кушарында кумарьшан шьпып Кдзгмбатпентары 6ip, соцры рет крйындаскдясы келдд. Онысы Гулшараньщ алдында саткдлндык, екенш бгле тура ronciciH ты я алмады. \"Сонры рет крй, — дедд езш api жубатыи api ак,тап.— Будан к е ш н кер м ейм ш , ж олы кдайм ы н. 0 й е л басымен ез1 шакдярганда, бупнше десш кдйтармайын\". Акдш ол сертш орайы келген жардайдьщ аркдсында орындады да. 0 й ел ш емдеп ж урген ж ас жМ т дереу таза ауа, тауга апару керек деген сон, апай-топай демалыс алып, атакды Кдркдра жайлауьша тартгы да кетп. Ж айлау эйелше жакеты. О н [пакт ы кунде оналып, жиырма куннщ шлнде ептеп жуйел1 42

9______________________ Лаудм фмжМут тун эцпме айта алатындай дэрежеге жетп. Терт жыл бойы анда- санда булайш а сейлесш , ж ауаптасы п кдлатын шак,тары жарты кунге, ары кеткенде 6ip тэулжке азар созылып, к енет кдйта бузыла салатын. Содан запыс болтан Акрш тэты сейте ме деп купп, шггей урейленш журдд де, аман-есен апта еткен соц, урешн у м т жеце бастады. Крлага сол умилен крйта оралды. — Ата, бул аурудан кулантаза сауытып кету сирек, — дрл1 емпп жш т.— Ж урюшде, сезш де н е крглыгьщйд, am eyip, 6ip эрекетшде азды-кепп ауытку байкдлуы мумкш. Оны шдтцзден 6iAeci3де к ен еаз, мандайьщызта жазтанды керес1з. Егер алда-жалда кдс-крбагына ci3 кррамай кетсещз, онда бул Kicire болашак, жок; ендд кдйталаса, ewdpi жазылмайды. Акэштьщ спбасындаты ез Tipinwri Гулшарамен анда-санда байланысып туруьша тоскруыл болмады. Отан тага ыкдал еткен — айелдщ айрыкща мшезь — Ci3 ею ж акда б1рдей жупрш эуре-сарсац болмацызшы, ататай! Юмге кджетпрек боп жатсацыз, сол жак,та больщыз. М ен е з кушмд1 ез1м к е р е алам той, e3ipiue эйелнцзге кдрацызшы. С оныц сауытып, кргздарына карай алатындай хэлге ж еткенш ен ci3 де, м ен де зи ян шекпейм1з. К айта сауабы тиедг — дедд ж алы ны п.— Элш зге кар айл асу — юмнщ д е болса мусылмандык, мшдеп, ататай. Ал балалары- цыздьщ анасын батьш-кагу — ci3 уш ш тш тен тж елей парыз. Егер меш титтей сыйлайтыньщыз рас болса, ейелнцзд! тук 1р енж 1тпетрзип! ©CTireH Г улш ара 6 ip KyHi те л е п о н соты п у ш н е e3i шакдфды. — Ататай, мен тустен кейш уйде болам, м щ детп турде келнцзпп! Егер айы пка буйырмасацыз, аздап кана а к т а шыгарып, арзан гана 6ip гул алып келсегрз, Tiirri катьш кетер едь — ледд купиялап. — Не болды? Айтшы! Келген соц, ататай. Ci3 отан куанбауьщыз да мумкш. Ал мен ушш будан еткен куаныш ж ер элемде болмайды. Апырмай, ол кандай куаныш ?\" — деген кдозытушы- лы крен кдш ан ж етк ен ш е Акдш дегб1р таппады . EciKTi ашканнан-ак, агатайлап Гулшара мойнына асыла Kerri. Мен ана болатын болдым! — дедд кезш е ж а с алып:— О з меш нагыз ейел кдялдьщыз, ататай! Бупн тастап кегсегрз 43

Ш с у т а * M jtM e -u m ___________ ___________________ де, мен енд| а зге еле-елгенше ризамьш. К учм бол д есечз де, конем. Ептеп урейленсе де, онысын бпуурмей, Акдш устам- дылыкрен Гулшараны кеудесше кргсып, ерншщ ушымен рана аузьшан суйдь Анык, айел болганьщ к у п ы болсын! Ж акры аякцвлып, 6opi баянды болсын! — Ш ын ба, аратай! Ш ынымен куанасыз ба? \"Басыма бале болды-ау\", — деп крналмайсыз ба? — Кдязыкрьщ, неге крналам? — Ой, агатай, о зден балалы болганымды бДлсе, оны 6ip улкен эцпмеге айналдыррысы келетш алдм коп крй. Крлайда менен крркдацызш ы, титтей де зиянымды типзбеуге тырысам. Крладан кет, ауылта бар десещз, барайын. Бар айткдньщ ы зды орындаймьш, агатай. Ендд араласпаймын, кермейм ш д е с е ч з, амал жок, OFaHда конем. EipaK,оран Нед» еш ганэлемеймш. Агатай, ш ын сенщшпп, мен енд! бала табам деп ойламаган эйелмш гой. Дэрнерге де сенбей, ж у к п екенсЬ дегенде, шошып: \"Баскд б1реумен шатастырып алтан шьпарсьщй,ар?\" — деддм. Кдйдан б к ей ш мундай да бола беретшш. Куйеу1м: \"Балатаппайсьщ\", —деген сон;, надандык, крй, таппайды екем деп журшш н. Ой, ататай-ай, меш крншалык, бакдытгы еткеш чздд б1лсечз! Келпцзпп, занды эйелирз болмасам да, аздд шьш жакры керетш айел боп шай береш н. Айтпащпы, кш э сонда м е т р куйеу1мнен болтаны ма? — Е, крйдан б кей ш . М ьша ойел1 де бала котермеп пе? Еспмеген адамша Гулшара кенет ундемей крйды. ©Ai хабардар боп турады екен деп ойламасын дед* ме, oineyip, 6ip оймен ундемедд. Ойда жокцэ балалы болтаны Акдшты эжептау1р мазалады. Гулшараньщ куанышьша к у м эт жок, Оньщ жагдайын жакры тусшедд. ©3i Kpmyi керек? Ойлайтыны — осы жэйт. © з ойел1 бар еркектщ баскр эйелге баруы — кдллмыс. О ны бмедд. Баскр эйелден баласы болуы — ол одан откен кдялмыс. О ны да мойьшдайды. Мундай кдялмыскр эу басга бармауы кер ек едд, барды. Болар ic болды. Ендд н е icreyi керек? \"Ж ок, кртелесшпш\", — деп, Гулшарадан бас тартып, одан туатьш баласьшан безш кетсе, сонда кртелт тузеле ме? Элде оларта крлынан келген кдмкррлытын жасап,

____________________Шацдм ojcwmkm тун тагдырдьщ талешне тап келпргенш мойымай кетергеш дурыс па? Мэселе кенет курделенш кеткен кезде бас саугалап, занды эйеммнщ кезш е шеп салшным крте екен дегендд сылтауратып, езшен екенш бш п турьш баласьш, баласьшьщ анасын орта жолда тасгап кеткеш адамгершшк пе? Ойынша, ол да кдялмыс. Bip кдялмысты eKiHuii кдялмыспен ту зе г е ю ер кекттпне жараспас. BipeyAep бш п крп быкрытып журсе, эрине, оцай тимейдд. Эрнбердден сон; эйеш мен кдлздары бшчесе, оган да мейль Мыкцаса, кргзметшен кетер, сотгамас. К у йеу аз бала тугаи жалгыз басты айеддерге ерекше кдмкррлык, жасап жаткдн еюметтщ 03i емес пе? Олардьщ е р к е к а з бала тумайтынын бымей сггырран жок, шыгар? 1иггей осылай бекшш, тэуекелге мшгенше Акрш 03i де риза. Кдшш жагдайда кдшала б1лу, шыдау, тек ©3i б ш п шепйм кдбылдау ол да еркектщ е п тш п деп укуы. \"Базардан алып келген т е й р кдкдан, Кдкдганмен тулю алады ебш тапкдн\", — дегендд содан 6epi мулде баскр манмен amyFa кеш п. Ыцылдап эн caAFaH сайьш ©з сырьш ©3i рана тусшш, купия жымиягьш. ©crin кундер етш жаткрнда, ендд м е т умыткрн шыгар деп журген К^гмбат тары аяк, асты телепон сокцы. — ©ЗЩ13 бглетш уйде оцаш а оты рм ы н, кел е крйы - цызшы! — дедд erim n. Крйтсе де бармауга ты р ы сьт, ©те тыгыз жумыспен, ертещт немфге баратьпГ мемлекетпк хабардьщ крзакща аудармасын кррап сгтырганьш а й т ь т к о р т едд, болмады.— © те мацызды 6ip нэрсе айтам, К е й н айгсам, кеш болады, — дед! кдязыкдырып. Алдап крлга туарм ек-ау деп укды Акрш, крыша жальшса да кенбедд. — Телепонмен-ак,айтшы! Кудай акдя, 6ip м инет уакрпым жок, — деп кррганды. Акдяры крлы тимейтш ш е нанды-ау деймш: — Телепонмен айткрнньщ acepi болмайды, хаткр ж азып ж1берейн бе? — дедд кенет. Сонша булдамай, айтсацшы! © те мацызды болса, айтар ец. Cipa, онш а емес-ау? — дедд бул да э д е й крмшылап. Жарайды, айтсам айтайын. BipaK, кулап крлмас уппн, крсыцыздаия устелден бе, орындыкдан ба, б1рдемеден кртты устап оты рыцы з. М ен ары ойлап, 6epi ойлап, акдяры 45

Ъвкушан H rfnlceke-w u ____________________ куйеушмен ажырасуды уйгардым, - дедд даусын барынша салмакуап. Оньщ Heci ете мацызды мэселе екенш тусше алмай, Акдш 6ipa3 у н а з кдлды. \"Сонан соц б1ржола сенш болам\" деп куантпак, па? ©з ойынан e3i шошьш кеш . — Куйеус1з эйелдердщ санын кебейтш кдйтесщ? Крйсацшы! — дедд акдлл айткднсып. М ен крйганмен, ол крймайтындай жардай болып тур. — Не боп кдлды сонша? — О зден ж у к п болып кдлыппын. — Кдшан? — © гкен уйге барраннан. — ©й, сен де айтады екенсщ! Одан 6epi кднша заман етп? Куйеущ кдсында жатыр, одан емес, неге менен болады? — М енщ де амалсыз ажырасайьш деп турганым содан. О збен сол болганнан 6epi мен оны кдсыма 6ipAe-6ip жолаткдн емеспш. Баланьщ езш ен емесш оп-оцай бш п кряды. О з неге кдшкдкуайсыз? © з баладыздан б езе а з бе? ©гкенде: \"М енен емес\", — деп сылтаураттьщыз, ендд анык, азд ен болганда, неге бас тартасыз? — М ен саган бала тауып бер деддм бе, Кдлмбат? © з бала- шарам жетедд, кудай соларра амандык, берсш. — Ci3, сонда, м е т осы куш кермей кетпеказ бе? \"¥л туып бер\", — дегеншдздд умьггып улгерген екенйз, э? Слзден бала кетерсем д е керепм жок, па? — О ндай сез аузымнан шыккдн жок,крй, Кдлмбат. Кдшан саган керегщ жок, деддм? — К ерепм болса, осынша уакдггга 6ip хабарласар еддщз гой. М ен керек болмасам д а бала керек шыгар, ендд сол уш ш келш турасыз, гпнльтктан куйеу1ммен ажырасам да, бул ж олы баланы туам. К дм батгьщ сезш ен элдеб1р екпенщ ашуы мен ызкарын ацрарып, Акдш амалдап жумсакуау ж ауаптаса бастады. — Б алатуамдепезщнщде, баскдныц да басын кдтырганша, жастык,тын, кд.1зы р ы н м ол к е р ш кд латы нд ай ж ардай жасасацшы. — Ж ардай жасап отырганда неге к елм ей аз ендд? ©лде баскд б1реудд тауьш алдьщыз ба? — К дйдарыны айтад ы ек е н с щ . Ж а з бойы ейел!мдд Кдркдрара апарып емдетпм. Одан келгел! 6epi крл тимей 46

fflat/cki фытпк&н тун кегл. Bip-eKi рет жумысьща телепон согым ем, жауап бермедь Онсыз да еле алмай журген куданды б1ржола керге тыгуга беюнгенсщ бе, немене? — С ездщ кдлскдсы, баланы тума д е й т гой? — Сейткенщ саган да, маган да тшмдд деп ойлаймьш. — Ал мен бас каш а ойлаймьш. Балацызды тусам, ci3, airreyip, менен алые кете алмайсыз. Егер ул тусам, тптп жакдлн ж уреаз, тумасам, естш ж ым-жылас ж ок,боп Kereci3. Слзден айрыльш калам. — Бар крркдлнышьщ менен айрыльш калу болса, оган куанар ем гой, эгтец! Ж арайды , егер баланы алдыратын болсац, соньщ алдында 6ip жолыгайык, кунш е зщ айт. Кдгмбат ундемей турьш-турып: — Ж арайды , ойланайын, — дедд ж абы ркду унм ен.— Еркек эйелдд айналдырушы едд, ciaAi мен айналдырдым-ау, маекдра! Эйткенмен ез жоспарымды ашып айтайьш: мен бул баланы туам. Егер менен емес деп куйеу1м шатак, mbiFapca, эрине, амалсыз ажырасам. Ал шатакрыз шыдай берсе, онда e3i бьлеш. С ау больщыз. Телепонды К^гмбат тасгай салды. Ш екесш ен шьш-шып тер шыкданын Акдш кдз1р б1дад. Эйелдщ эл п кдллыры: \"О збен акдллдаспаймын, туам ба, жок, па, ез1м бьлем\", — дегендд ацгарткдны сиякды. Bip кезде бул эйелдщ 6epi тэгп, 6epi кь1зык,ед1, ендд ойласа, сау басына сакдгна ттлеп алган сеюлдд. Алдан кутылмаса, шындап кутыла алмайтьш шыгар, cipa. 0 й , акдлры арандапы-ау! ©Tipiri ме, шыны ма, оны 6ip кудай б1лсш. Айлап крйнына жатпайтын муньщ Kyfteyi eai неме ме, -ripi неме м е e3i? \"Ад ебш тапкдаш батырым, ендд тауып кер ебш! — дедд езш e3i кекетш. Тулю тусетш кдкданга, мше, езщ тустщ. Кдкдан болганда, крндай кдкдан жене: TeMip кдкран\". — Базардан алып келген TeMip кэкдтан, Кдкданмен гулю алады ебш тапкдн, — дедд Акдш ьщылдай мырс епп. Орьшдыкда шалкдлай керш п, ез жагдайына e3i басын шайкдды. Кднша шайкдеа да, \"тем1р какдан\" дегеннен баска сез аузына да туспедд, есш е де туспед!. Ойлай да алмай, сейлей де алмай калган сиякуы. Тек басын шайкай бердд. 1996.

Шсуипан Hifalceke-wu БЭЙСЕРКЕНЩ KJ>I3bI \"Сэмет м — e p itt Бот вйы м, EkJ к взi оттайым\" Букдр ж ырау Ертедеп уйсщдер м ен K33ip де ездерш уйсшб13 дейтш улы ж у з кдзакуары Тэщртау, ал кдггай мен орыс Тиэн-Шэн ата г а н а й м а к д а Р есей окдлмыстысы FleTip neT ipieim Семеновтьщ бул — еганнп рет аяк, басуы. Е а к езеш нщ бойьша улы жуз приставы Перемшплский •пккен кгаз уйде ж а п ф н оны тацсэр|де сатыр-сутыр ете калган okjjc дыбыс оятып лабердд. ¥йщ и сокддн боран екен. Кек шыгып, тендрек керштенш кеткенмен, тау етеп а м салкдгн, орыс к у н п зб е а бойынша 1857-жылдын, 31-мамыры болатын. Семенов пен пристав жылы орындарьшан упшп-ушьш турегелк'П . Уыкдар м ен керегелер сыкырлап, тунддк пен туырлыкуар желп-желп, сарт-сарттулап,шацырак, шайкакуап шарт сьша жаздады. Сар-гур, ар-гур еткен злдеб1р алып куш ж е р елемдд уй-мушмен, тау-тасымен аспанга кетерш экетш бара жаткандай. — М ьш ау ж а й боран емес, дауыл гой, — дедд пристав апыл-рупыл кшнш жатып. Сэл ты на калган боран сол сэт кайта yffipin, зецб1ректщ добьшша ысквдэа сокуы. EciK езеш нщ ацгарынан кдкыльш, ыппдына шьщкан дауыл приставтьщ ушн ipreciHeH кетерш тендердд де тастады. Уык,-кереге шарт-шурт сыньш, тесенип текеметгщ желжулкдиан ш ел кайырыла кетершп, бастарын саугалаган Семенов пен приставты усплершен туншыкуыра жалп етюзш жауып тастады. Айнала айгай-шу, баж-буж шошынган, шакдфган, буйырган дауыстар. Семеновтын, некерлер1 кеппасш тйскен дэу палатка да арканга ьана ш и п желп-желп, жалп-жалп етш ж ер сок№ 1лап ж атьф. Оньщ ар жагында тэты уш-терт уй тецкер1лген тумакцай тендиш 48 •

Шщды о/сылткрн тун кдлыпты. Текеметгщ асгынан э зер шыкдфн С ем енов пен пристав крзакц-apFa кулю болмас ушш, тез-тез бойларын жиып, аспаган-саспаган адамша дауыстарын соларга эдеш ecriprin, дереу некерлерше дуние-мулжке не большдар деп буйырып жатгы . Б оранньщ бурк,-саркд>1 басылм аганына кдрамастан, зщптгей-зщптгей уш-терт ж ш т пен бес-алты эйел жалма-жан приставтьщ ж ьпы лган уш н жабы ла Tire бастады. Уш ж ш т бакднмен ж абы ла кетерш ж ел ш айкдган шацыракцы зорга устап турганын керш, мадайдаш: еркек- эйелдщ 6api ас ь та кем екке ж упрю п. Уй, боранньщ ж ул к рт- тарткднына кдрамастан, эп-сэтге крйта тшлдд. Ж елдщ ызгары ецменшен етш бара жатса да, Семенов кэзакцардьщ уй тискенше, уй тж кендеп кдглыкгарына кргзыга, тацдана карады. Басгарына крындык,тускен адамдардай емес, той жасап жаткдндардай дабырласып, 6ip-6ipiHe айкдйлай сейлеп, сакдллдап кулкедд. Боран берекел1рш кдш ыра ма десе, кдгзык, 6ip ермек тауьш бергендей. \"Дауыл уйдд тэбы кулатьш кетсе, тагы е с п п ж абы ла кегер ме екен?\" — дед! тацлднып. Дауылдьщ тагы согатьшьша да, уйдщ тагы кулайтынына да С еменов сешмдд едд. Крлдарына орыс курегш альш, 6ip кезде ею ж ш т уйдщ ipreciH сырт айналдыра кдза бастады. Эуелпде украганмен, кдсына келш кдраган соц тусшдд: жауы н жауса, су уйге ю рмесш деген айлалары екен. Беларкрннан уш жакдщ тартьш, утпын уш кдзыкрен беюткендерш де кердд: дауыл кдйтд сокра, уйдд кдйта ж ьпъш тастамасын деген сак,тык,тарын д а тусшдд, алайда осы уш кдзык, манагыдай дауылдан мьша дэу уйдд кулатпай устап кдлады дегенге сене крймады. Соны дэлелдепа келгендей-ак, езен нщ ангары ж акуан ыскргра, ышкрша сокдфн суык, жел уй ту пл жерд щ ш ебш д е жулып екетердей кэрлешп, кэддмп крлмен ыргагандай ж у л к р т- ж ул к рт ж1бердд. Семенов, ушырьш экете ме деп саскднынан, ж ер бауырлап ж ата кдлды. Тагы тоцкдйып калган т и г а р деп, ж ара гаж ен уйге кдрап едд, ол OAi кд лкд йьт тур екен. Ецкейе ж упрш уйге юрдд де кетп. Пысылдай, ысылдай iAecin пристав та соцынан жетп. Уйдд боран ары алюдд, 6epi алюдд. Кереге-шацыракцъщ сынып кетердей шыкдлр ете калганы болмаса, уй орньшан бул жолы крзгалмады. Ж е р беттнде кр1лпык, крлдырмайын деп ю ж ш т, ана жакуа боран уыдеп, гуглдеп элек боп жатса, 49


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook