Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 4

DEPED COPY Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim ng iyong tinalakay na paksa. Ipaulit sa mga mag-aaral ang panalangin nang may damdamin. Iproseso muli ang panalangin upang maging gabay ito sa mag-aaral sa paggamit ng internet at social networking sites. Subukin Natin 1. Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. 2. Pagkatapos masagutan ng mga mag-aaral ang gawain, muli itong iproseso. Mahalaga na maipakita ang kanilang pagninilay sa kanilang mga sagot. Ibigay ang mga sagot sa mag-aaral upang hindi sila maligaw ng pagkakatuto. Muli itong pagnilayan. 3. Sabihin sa mga mag-aaral: “Magaling! Tagumpay mong naipakita ang iyong pagmamahal sa katotohanan lalo na sa internet at social networking sites. Ikaw ay ganap na Mabuting Netizen! Ang galing mo, mag-aaral sa ikaapat na baitang! Ngayon, handa ka na sa susunod na aralin. Kaya mo iyan at galingan mo pa! 4. Magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan. 29 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Aralin 7 Aking Tutularan: Pagiging MapagpasensiyaLayunin: Nakapagsasagawa nang may mapanuring pag- iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas sa katotohananPaksa/Pagpapahalaga: Mapagpasensiya (Patience)Mga Kagamitan: kuwaderno, sagutang papel, Reflection Booklet, Commitment Booklet, bond paper o board paper.DEPED COPYIntegrasyon:Filipino – Sining ng PakikipagtalastasanPamamaraan:Alamin Natin 1. Ipabasa at ipaunawa ang kuwento sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. 2. Ipasagot ang sumusunod: a. Tukuyin ang katangiang ipinakita ni Rolando. Kahanga-hanga ba ang kaniyang ginawa? Patunayan. b. Papaano niya tinulungan ang kaniyang ama? Ikuwento ito sa klase nang may paghanga sa ginawa ni Rolando. c. Masasabi mo bang mapagpasensiya ang batang si Rolando? Basahin ang bahagi mula sa kuwento na nagpapakita ng kaniyang pagtitiis at pagpapasensiya. d. Kung ikaw si Rolando, paano mo maipakikita ang pagiging mapagpasensiya at maparaan? e. Ipaliwanag na kakambal ng pagiging mapagpasensiya ang pagtitiis at pagtitiyaga. 30 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYIsagawa Natin Gawain 1 1. Pangkatin ang klase sa tatlo. 2. Pahanayin ang mga miyembro ng bawat pangkat nang dala-dalawa. Paghawakin ang kamay ng mga mag-aaral at pagdikitin ang kanang paa ng isang mag-aaral at kaliwang paa ng kapareha nito. 3. Isang mag-aaral ang magsisilbing poste sa bawat pangkat. 4. Sa simula ng laro, tatlong magkakapareha ang mag-uunahan sa pag-ikot sa poste. Ang huling pareha na makabalik ang siyang bubunot ng papel na may nakasulat na sitwasyon na sasagutan ng mga mag-aaral. Ang mga sitwasyong ito ay dapat tumukoy sa pagpapahalaga sa ugaling mapagpasensiya. Halimbawa ng sitwasyon: May usapan kayo ng kaibigan mo na maglalaro sa Plasa subalit hindi ka pinayagan ng iyong Tatay na lumabas ng bahay dahil umaambon. Ano ang gagawin mo? 5. Matapos masagot ng pareha, ang kasunod naman nilang pareha ang siyang mag-uunahan. 6. Matapos ang paglalaro, lagumin ang ginawa ng mga mag-aaral. Tanungin sila kung ano ang naramdaman sa gawain. Ano ang kanilang natutuhan? Anong pagpapahalaga ang naipakita? Sikaping mapalabas sa talakayan ang kahalagahan ng pagpapahalagang ito. Gawain 2 1. Sa pagkakataong ito, ang bawat pangkat ay bibigyang muli ng guro ng mga sitwasyong susuriin. 31 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY2. Pagkatapos masuri ng mga mag-aaral, papapaghandain sila ng maikling dula-dulaan mula sa sitwasyong sinuri. Bigyan sila ng limang minutong paghahanda at limang minutong pagpapalabas. 3. Bago isagawa ang gawain, ipaliwanag muna sa mga mag-aaral ang pamantayang susundin sa pagsukat ng kanilang gawain gamit ang pamantayan na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. 4. Sa pagtatapos ng dula-dulaan, gabayan ang mga mag-aaral na tukuyin kung anong pagpapahalaga ang dapat taglayin ng isang mag-aaral kung sakaling magkakaroon ng ganoong karanasan. 5. Lagumin ang natutuhan ng mga mag-aaral mula sa maikling dula- dulaang ipinakita.Isapuso Natin 1. Magkaroon ng maikling pagbabalik-aral ng mga gawain. Sa tulong ng guro, hayaang pagnilayan ng mga mag-aaral kung ano ang tumimo sa kanilang puso. 2. Ipasulat ang napagnilayan ng mga mag-aaral sa kanilang Reflection Booklet gamit ang gabay na tanong na nasa Kagamitan ng Mag- aaral. 3. Ipabasa at ipaliwanag ang Tandaan Natin. Bigyang-diin at pahalagahan sa talakayan ang ugaling mapagpasensiya.Isabuhay Natin 1. Magpagawa sa mga mag-aaral ng Commitment Booklet gamit ang template na katulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipagawa ito sa kanilang kuwaderno. 2. Ipaliwanag nang mabuti sa mga mag-aaral ang dapat gawin. Pasagutan sa mga mag-aaral ang dalawang kolum sa kaliwang bahagi ng booklet. 32 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 3. Ang dalawang kolum naman sa kanang bahagi ng booklet ay pasasagutan ng mga mag-aaral sa kanilang mga magulang. Kung walang magulang, maaaring ang kaniyang guardian ang sumagot. Maaari itong gawing takdang-aralin. 4. Kinabukasan, tulungan ang mga mag-aaral na pagnilayan ang kanilang sagot. Lagyan ng repleksiyon sa ilalim ng booklet. Subukin Natin 1. Ipahanda ang papel na sagutan. 2. Ipasagot ang Subukin Natin na makikita sa Kagamitan ng Mag- aaral. 3. Iwasto ang mga maling sagot ng mga mag-aaral at ito ay talakayin upang maintindihan nilang mabuti. 4. Bigyang papuri ang mga mag-aaral na nakakuha ng may apat at limang sagot dahil sila ay nagpapatunay na naunawaan o nagkaroon ng kasanayan sa pagpapahalagang pinag-usapan. Batiin ang mga mag-aaral pagkatapos ng aralin at ihanda sa susunod na leksiyon. Maaaring magbigay ang guro ng takdang-aralin kung kinakailangan. 33 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Aralin 8 Pagtitimpi, Pinahahalagahang UgaliLayunin: Nakapagsasagawa nang may mapanuring pag- iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas sa katotohananPaksa/Pagpapahalaga: Mapagtimpi (Self-Control)Mga Kagamitan: kuwadernoIntegrasyon: Filipino – Sining ng PakikipagtalastasanDEPED COPYPamamaraan:Alamin Natin 1. Ihanda ang mga mag-aaral sa pamantayan sa pagbasa. 2. Ipabasa ang kuwentong pinamagatang “Sally, Batang Mapagtimpi”. 3. Ipasagot ang mga tanong sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbigay ng iba’t ibang sagot. Magkaroon ng talakayan sa sagot ng mga mag-aaral.Isagawa Natin 1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1. Ipaalala sa kanila na kailangan nilang ipakita ang kanilang tunay na saloobin sa bawat sitwasyon. 2. Ipoproseso ang mga sagot sa paraang talakayan. 3. Sa pangalawang gawain, ilagay sa loob ng kahon ang kasabihang “Ang batang marunong magtimpi ay palaging masaya at palangiti.” 4. Ihanda ang mga mag-aaral sa pamantayan sa pakikinig bago sila pumili ng isang mag-aaral na lalaki at babae na tatalakay sa kasabihan. 34 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo. Bawat pangkat ay bubunot ng kanilang gawain na tulad ng sumusunod:Unang Pangkat - Gagawa ng isang mosaic-slogan ang mga mag-aaral tungkol sa nasabing kasabihan.Pangalawang Pangkat - Gagawa ang mga mag-aaral ng isang maikling debate tungkol sa pagiging mapagtimpiPangatlong Pangat - Magpapakita ng munting iskit ang mga mag-aaral tungkol sa batang marunong magtimpi.DEPED COPY 6. Hayaang magbigay ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral tungkol sa ginawa ng bawat pangkat upang malaman kung tumimo sa kanila ang pagpapahalagang tinatalakay. 7. Sabihin sa mga mag-aaral na maging makatotohanan at mapanuri sa kanilang saloobin. Isapuso Natin Sa mga nakaraang gawaing ipinagawa, ang mga mag-aaral ay handa nang isapuso ang ugaling mapagtimpi. 1. Sundin ang panuto at ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga sitwasyon sa Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng Mag- aaral. 2. Ipapaliwanag sa mga mag-aaral kung bakit ang sagot nila ay palaging ginagawa, minsan lang ginagawa, o hindi ginagawa. 3. Ipakompleto sa mga mag-aaral ang mga salitang makikita sa kahon na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. 4. Talakayin sa buong klase ang mga sagot ng mga mag-aaral nang may mapanuring pagsusuri. 35 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYTandaan Natin Mahalaga ang bahaging ito dahil sa mensaheng isinisiwalat. Bigyang-diin ang bawat pangungusap na nagsasaad ng pagiging mapagtimpi dahilito ang magiging gabay ng mga mag-aaral sa pakikitungo sa kapuwa-tao.Isabuhay Natin 1. Sabihin sa mga mag-aaral, “Bilang mag-aaral, paano mo maipalalabas ang pagiging mapagtimpi sa bawat miyembro ng iyong pamilya?” Ipatala ang kanilang sagot sa kanilang kuwaderno. 2. Iproseso ang sagot ng mag-aaral sa paraan ng pag-uusap sa harap ng klase. 3. Matapos ito, ipabigkas sa mag-aaral, “Mahal na mahal ko ang aking pamilya. Para sa kanila ay kakayanin kong magtimpi sa abot ng aking makakaya.” 4. Ipaliliwanag ng mag-aaral sa harap ng klase ang kaniyang sagot upang mabigyang pagpapahalaga ang ugaling pagtitimpi.Subukin Natin 1. Ipasagot sa mga mag-aaral ang Subukin Natin upang tumatak sa kanilang isipan ang araling tinalakay. 2. Basahin ang panuto upang maging handa ang mag-aaral. 3. Maaaring magtanong muli sa mag-aaral kung ano ang kanilang naramdaman sa pagsagot o habang binabasa ang mga tanong. 4. Maaaring pumili ang guro ng pinakamagandang sagot at tatalakayin bago mag-umpisa sa susunod na aralin. Batiin ang mag-aaral sa kanilang ipinamalas na kaalaman tungkolsa pagiging mapagtimpi at handa na silang magpatuloy sa susunod naaralin. 36 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Aralin 9 Ako, Mahinahon sa Lahat ng PagkakataonLayunin: Nakapagsasagawa nang may mapanuring pag- iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas sa katotohananPaksa/Pagpapahalaga: Pagkamahinahon (Calmness)Mga Kagamitan: kuwaderno, sulatang papelIntegrasyon: Filipino – Sining ng PakikipagtalastasanDEPED COPYPamamaraan:Alamin Natin 1. Ipasuri ang larawan sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag- aaral. 2. Hingan ng mga kuro-kuro at saloobin ang mga mag-aaral hinggil sa larawan. 3. Ipasagot ang mga tanong: a. Ano ang mensaheng ipinakikita sa larawan? b. Pansinin ang mga tauhan. Ano ang pagkakaiba-iba sa reaksiyon nila nang marinig ang balita sa radyo? c. Sino sa kanila ang nais mong tularan kung makararanas ka ng ganitong pangyayari? Ipaliwanag. d. Tukuyin ang ugaling ipinakita ng ama sa larawan. Tama ba ang ipinakita ng ama? Bakit? 4. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbigay ng kanilang karanasan na nagpapakita ng pagiging mahinahon. 37 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYIsagawa NatinGawain 1 1. Maaaring gawin ang unang gawain sa paraang oral na pagtatanong o maaari rin namang pasulat. 2. Hingan ng saloobin o kuro-kuro ang mga mag-aaral kung ano ang kanilang gagawin sa mga sitwasyong ibinigay sa Gawain 1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral para maipakita ang pagiging mahinahon.Gawain 2 1. Pangkatin ang klase sa tatlo. 2. Magkaroon ng bahaginan ng karanasan na nagpapakita ng pagiging mahinahon ang bawat miyembro ng pangkat. 3. Papiliin ang bawat pangkat ng isang karanasan na iuulat sa klase gamit ang alinmang graphic organizer na nasa Kagamitan ng Mag- aaral. 4. Magkaroon ng paglalagom sa gawain. Ipaliwanag sa mga mag- aaral na kailangang maging mapanuri ang pag-iisip nila at maging mahinahon sa lahat ng pagkakataon.Isapuso Natin 1. Sa bahaging ito, hayaang malayang maisulat ng mga mag-aaral ang kanilang karanasan o damdamin at kung ano ang kanilang natutuhan sa ugaling pinahahalagahan gamit ang Self-Assessment Organizer na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Halimbawa: Kaya ko nang maging mahinahon kung may tumutukso o nang-iinis sa akin. 38 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 2. Ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng Tandaan Natin. Dapat maikintal sa isip at puso ng mga mag-aaral ang pagpapahalaga sa ugaling pagkamahinahon. Isabuhay Natin 1. Muling magsagawa ng repleksiyon ang mga mag-aaral. 2. Gamit ang template sa Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag- aaral, ang mga mag-aaral ay magbibigay ng dalawang karanasan na nagpapatunay na sila ay mahinahon kung may hinaharap na problema sa pamilya o paaralan. Ipaliliwanag nila kung paano nila ito ginawa. Gagawin nila ito sa kanilang kuwaderno. Subukin Natin 1. Bago ipagawa ang bahaging ito, magbalik-aral muna sa mga pansitwasyong tanong sa naunang gawain upang namnamin ng mga mag-aaral ang ugaling pagiging mahinahon. 2. Ipagawa ang tseklis sa Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag- aaral bilang pagtatasa. Purihin ang mga mag-aaral sa pagtatapos ng mga aralin sa Yunit I. Batiin sila at ipagmalaking sabihin na maaari na silang mag-aral ng susunod na Yunit o aralin. 39 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit I Magtakda ng Mungkahing Gawain bilang hudyat ng pagtataposng unang yunit sa Unang Markahan. Ang pamantayan sa pagkatuto ayinilaan upang akayin ang mag-aaral sa makubuluhang gawain na maykaakibat na pagpapahalaga gaya ng pagsasabi ng katotohanan anumanang maging bunga nito. Nakapagsusuri ng katotohanan bago gumawa nganumang hakbangin; pagsangguni sa taong kinauukulan, nakapagninilayng katotohanan mula sa mga balitang napakinggan, patalastas na nabasao narinig, napapanood na programang pantelebisyon, nababasa sa internetat social networking sites; nakapagsasagawa nang may mapanuring pag-iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan. Iminumungkahi ang gawain upang magkaroon ng lubos napagpapayaman ng kaisipan at pagpapahalaga.6:00 – 9:00 umaga Lakad Para sa Kalusugan Magkakaroon ng Lakad Para sa Kalusugan. Ito ay may layuninna mahikayat ang mga mag-aaral, magulang, miyembro ng barangay atsanggunian na maging aktibo sa pangangalaga ng katawan at pananagutangpansarili. Nais din ng programa na makiisa sa pagdadala ng placard atmagbigay ng nutri flyers para magkaroon ng kamalayan ang mga mag-aaral sa kahalagahan ng mabuting miyembro ng pamilya. Ang mga lalahok sa programa ay inaasahang maglalagay ng lasongdilaw at berde na nagsisimbolo ng masusing pag-iisip at kaliwanagan ngpagdedesisyon. Pagkatapos ng Lakad Para sa Kalusugan, ito ay susundanagad ng Pambungad na Palatuntunan na gaganapin sa gymnasium o saisang malaking bulwagan. Ang piling mag-aaral ang siyang magiging hostsng programa. Ito ay para tumimo sa isip ng manonood na kayang humarapng mga mag-aaral sa maraming tao, na may dangal, pagmamalaki athandang humarap sa hamon ng pagkakataon. 40 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY9:00 – 11:30 ng umaga Pambungad na Programa Ito ay isang simpleng halimbawa ng programa. Pambansang Awit………………………………………………. Panalangin……………………………………………………….. Pambungad na Pananalita……………………………………… Pampasiglang Bilang……………………………………………. Panalanging Pangwakas ……………………………………….. Susundan agad ito ng panonood ng isang dokumentaryo tungkol sa isang mag-aaral na tiniis ang lahat para makapagtapos ng pag-aaral. Habang inihahanda ang panonoorin ng mga mag-aaral, maaaring magtanong ng tulad nito: Mahalaga ba ang makapag-aral kahit na malayo ang tinatahak mo papuntang paaralan? Kaya mo bang tahakin ang bundok at ilog basta makapag-aral ka lang? Paano mo mapangangalagaan ang iyong sarili kung malakas ang ulan o mainit ang araw sa pagIalakad papunta sa paaralan? Ilan ito sa mga tanong na maaaring maghatid ng motibasyon sa mga mag- aaral, magulang at mga miyembro ng barangay at mga bisita, ng magiging takbo ng istorya sa dokumentaryo. Pagkatapos ng dokumentaryo, magbigay ng isang malinis na papel at ipasulat ang mga aral sa napanood. Iproseso ang mga sagot nila sa paraang ano ang magiging magandang dulot ng dokumentaryo bilang kasapi ng pamilya ___________________________________. Maaaring magtanong sa mga manonood. Matapos masagot ang mga tanong, maaaring mag-iwan ng isang makabuluhang salawikain, sanaysay o ideolohiya tungkol sa napanood. Bigyan ng 15-30 minuto sa pagmemeryenda/pagkain ng pananghalian at magtakda ng oras ng pagbalik sa bulwagan. 1:00 – 2:30 ng hapon Press Conference Magkakaroon ng Press Conference sa temang “Mga Mag-aaral sa Ika- 21 Siglo: Mabuting Kasapi ng Pamilya at Paaralan Tungo sa Globalisasyon”. Maaaring mag-imbita ng sumusunod na tagapagsalita o Resource Speakers: 41 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY1. Eksperto sa Nutrisyon (Nutritionist) o kaya ay School Nurse 2. Eksperto sa Lengguwahe (Language Expert) 3. Eksperto sa Kasaysayan (Historian) 4. School Psychologist o Guidance Counselor Pagkatapos makapagsalita ng Resource Speakers, magkakaroon ngpanel interview ang mga manonood para lalong maintindihan at mapalawakpa ang kaalaman. Magbibigay ng Reflection Paper na maaaring sulatin o maaaringdoon iguhit ng mga mag-aaral ang kanilang naramdaman pagkataposng mini press conference. Ang kanilang mga ginawa ay ilalagay sa isangReflection board at mag-uulat sa harap ng bulwagan ang napiling lidertungkol sa kanilang ginawang obra.2:30 – 3:30 ng hapon Gallery Walk Matapos ang press conference ay hikayatin ang mga manonoodna tumungo sa isang gallery ng magagandang pag-uugali gaya ngkatatagan ng loob, pagkamatiyaga, pagkamatiisin, mapanuring pag-iisip,pagkakaroon ng bukas na isipan, pagmamahal sa katotohanan, pagigingmapagpasensiya at mahinahon.3:30 – 4:30 ng hapon Tree Planting Maglalaan ng oras para sa pagtatanim ng mga bisita. Isang punlakada isang kinatawan gaya ng sumusunod: pangulo ng mag-aaral, guro,samahan ng mga magulang, punong barangay, bisita na galing sa pribadongsektor, nurtionist o maaaring nurse ng paaralan o dibisyon, language expertat historian. 42 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYAppendix A - Unang Markahang Pagsusulit Yunit II. Panuto para sa bilang 1-5:Piliin ang tamang sagot sa bawat bilang. 1. Napili ka ng iyong guro na siyang maging tagapagdaloy ng palatuntunan, ano ang iyong gagawin? A. Pipilitin ko ang aking kamag-aral na palitan ako. B. Sasabihin kong ayokong maging tagapagdaloy ng palatuntunan. C. Lalakasan ko ang aking loob at tatanggapin ang ibinigay na gawain. D. Magdadahilan ako na masakit ang aking lalamunan at hirap sa pagsasalita. E. Makikiusap ako na iba na lamang ang gawing tagapagdaloy ng palatuntunan. 2. Maraming nilabhang damit ang Nanay. Ipinasasampay niya ang mga ito kay Annie. Ano ang dapat gawin ni Annie? A. Itago ang mga damit na ipinasasampay ng nanay. B. Magkunwari na hindi narinig ang utos ng nanay. C. Magsabi sa Nanay na hindi niya ito kayang gawin. D. Iutos sa nakababatang kapatid ang pagsasampay ng damit. E. Pagtiyagaang isampay ang mga damit para makatulong sa nanay. 3. Oras ng rises, mahaba ang pila sa pagbili ng pagkain sa kantina. Nasa bandang hulihan ng pila si Paolo. Kung ikaw si Paolo, ano ang gagawin mo? A. Hindi na pipila at titiisin na lamang ang gutom. B. Sisingit sa bandang gitna ng pila para mapabilis. 212 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY C. Magtitiis na pumila hanggang sa makaabot sa unahan. D. Pupunta sa unahan ng pila at makikiusap na paunahin siya. E. Uutusan ang kamag-aral na nasa may unahan ng pila na ibili na lamang siya ng pagkain. 4. Narinig ni Mark na may parating na bagyo at sinuspinde na ang mga klase sa kalapit na lugar. Ano ang dapat gawin ni Mark? A. Magdasal na lalong lumakas ang ulan. B. Muling matulog dahil wala na rin sigurong klase sa kanilang paaralan. C. Tawagan ang mga kamag-aral at sabihing wala na rin silang pasok. D. Sabihin sa nanay na ayaw niyang pumasok sa paaralan dahil umuulan. E. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon para sa mahahalagang pahayag. 5. Tuwang-tuwa ka dahil pinasalubungan ka ng tatay ng isang kahong “loombands”. Itinago mo ito bago pumasok sa paaralan. Pagdating mo sa bahay, nakakalat ang mga ito at ang iba ay itinapon ng iyong nakababatang kapatid. Ano ang gagawin mo? A. Mag-iiiyak ako. B. Aawayin ko ang aking kapatid. C. Sasabihin ko sa tatay na paluin ang aking kapatid. D. Itatapon ko na lamang ang natitira pang “loombands”. E. Magtitimpi ako at iaayos ang natitirang “loombands”. II. Panuto para sa bilang 6-10: Ilahad ang inyong mga sagot sa sumusunod na tanong sa bawat talata. 6. Isinama ka ni nanay sa palengke. Marami kayong pinamili kaya’t kailangan kang magbitbit ng mabigat na bayong. Ano ang dapat mong gawin? 213 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7. Palaging nawawala ang lapis ni Ronnie sa kaniyang pencil case. Nalaman niyang si Gabriel, ang kaniyang katabi sa upuan ang kumukuha nito. Kung ikaw si Ronnie, ano ang sasabihin mo kay Gabriel?8. Sinabi ng iyong kalarong si Tessie na hindi mo dapat kaibiganin ang isa pa ninyong kalaro na si Yvette sapagkat hindi maganda ang ugali nito. Ano ang sasabihin mo kay Tessie?9. Pista sa inyong lugar. Kinausap ka ng inyong punong barangay na sumali sa paligsahan sa plasa. Alam niyang magaling kang sumayaw at kumanta pero nahihiya ka. Ano ang magiging pasiya mo?10. Pinuri si Buena ng kaniyang guro dahil napakaayos ng mga aklat sa kanilang mini library. Alam ni Buena na ang kaniyang kamag-aral na si Krizzie ang nag-ayos ng bahaging ito. Ano ang dapat sabihin ni Buena sa kaniyang guro?DEPED COPYIII. Panuto para sa bilang 11-20: naman Gumuhit ng sa patlang kung tama ang ginawa atkung mali.______ 11. Matiyaga kong tinapos ang aking takdang-aralin kahit inaantok na ako.______ 12. Kahit alam kong mapapagalitan ako ni nanay, sinabi ko pa rin na ako ang nakabasag ng pinggan.______ 13. Tinanggihan ko ang ibinigay sa aking parte sa programa sapagkat nahihiya ako______ 14. Hindi ko inaway ang aking kamag-aral nang matapunan niya ng sopas ang aking kuwaderno.______ 15. Sinulatan ng bunso kong kapatid ang aking kuwaderno. Inaway ko siya at sinaktan 214 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______ 16. May dumating kaming bisita at tiniis kong matulog sa sopa.______ 17. May nabasa akong mga dapat gawin kung may bagyo. Isa-isa ko iyong inunawa at inalam kung maaaring ilapat sa sitwasyon namin sa aming bahay.______ 18. Nainis ako nang sabihin sa akin ng aking guro na hindi masyadong maganda ang isinulat kong talata.DEPED COPY______ 19. Gutom na ako kaya siningitan ko ang aking kamag- aral sa pila sa pagbili sa kantina.______ 20. Hindi ko sinabi sa guro na isa ako sa mga gumawa ng proyekto sapagkat hindi maayos ang pagkakagawa nito. IV. Panuto para sa bilang 21-30: Tapusin ang pangungusap ayon sa iniisip mong tamang gawin. 21. Hindi ako sigurado kung ang narinig kong balita sa radyo ay totoo o hindi. Ako ay _____________________________________. 22. Kinukulit ako ng aking kamag-aral. Siya ay aking_______________. 23 Sinabi ng aking kaibigan na masama sa kalusugan ang pag-inom ng malamig na juice sa umaga. Ako ay ________________________. 24. Pinagsabihan ako ni tatay sapagkat napabayaan ko ang aking bunsong kapatid. Ako ay ______________________________. 25. Isinali kami ng aming guro sa rondalya. Hindi pa ako masyadong mahusay tumugtog ng bandurya. Sasabihin ko sa guro na ___________________________. 26. Malayo ang paaralan sa aming bahay at kailangan akong maglakad. Ako ay ________________________________. 215 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

27. Medyo maluwag ang nabiling sapatos ni nanay. Kailangan kong gamitin iyon pagpasok sa paaralan. Ako ay ___________________.28. Tumatakbo ang aking kamag-aral at ako ay nabangga. Natumba ako at nasaktan. Ako ay ______________________________.29. Hindi ako nakapasok sa paaralan nang nakaraang araw sapagkat ginabi ako sa panonood ng telebisyon. Nang tanungin ako ng guro, ang sinabi ko ay _______________________________.30. Maingay ang katabi kong kamag-aral. Hindi ko marinig ang sinasabi ng guro. Ako ay ______________________________.DEPED COPYV. Panuto para sa bilang 31-35:Isulat ang titik ng ipinakikitang pag-uugali.A - Katatagan ng Loob; B - Pagkamatiyaga; C - Pagkamapagtiis;D - Pagkamapagpasensiya; E - Pagmamahal sa Katotohanan; atF - PagkamahinahonSitwasyon Pagpapahalagang Ipinakita31 Sinasabi ang totoo kahit mapagalitan.32. Hindi nagagalit kahit may ginawang mali ang kamag-aral o kaibigan.33. Isinasakatuparan ang iniatang na gawain kahit hindi madali.34. Hindi sumisingit sa mahabang pila sa pagbili sa tindahan.35. Ipinakikita ang kakayahan kahit kinakabahan.Susi sa Pagwawasto: 16.  31. E 17.  32. D 1. C 11.  18.  33. B 2. E 12.  19.  34. C 3. C 13.  20.  35.A 4. E 14.  5. E 15.  216 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit II1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang layunin ng pagtatayang sasagutan nila.2. Bigyan sila ng labinlimang minuto upang sagutin ang mga katanungan.3. Iwasto ang kanilang sagot at gawin itong gabay upang mabigyan ng pagpapalalim ang pagpapahalagang mahina pa sa kanila.I. Panuto:Gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain? LagyanDEPED COPYng tsek (ü) ang iyong sagot. Palagi Paminsan- Hindi ko Gawain minsan ginagawa mga 1. Tinatanggap ko angnegatibong puna ng maluwag saaking kalooban.2. Nagbibigay ako ng tulong sa mgabiktima ng kalamidad.3. Hindi ako nag-iingay kapag alamkong may natutulog pa sa bahay.4. Hindi ako gumagamit ng mgasalitang nakasasakit sa damdaminng aking kapuwa.5. Nakikinig ako sa aking guro kapag siyaay nagpapaliwanag ng aming aralin.6. Tumutulong akong maglinis ngmga kanal sa barangay.7. Iniingatan ko ang palaruan saaming paaralan.8. Humihingi ako ng tawad kapagnakagagawa ako ng pagkakamalisa aking kapuwa.9. Sumasali ako sa “Oplan Linis” ngaming barangay.10. Nakikibahagi ako sa paglilibangng mga kaibigan. 217 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYII. Sagutin ang mga tanong. Isulat ang letra ng iyong sagot sa sagutang papel. 1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pagiging mahinahon sa kilos at damdamin? A. Nakikipag-away sa mga ayaw kumampi kapag may ipinaglalaban. B. Nakikiayon sa sinasabi ng kapuwa para maiwasan ang gulo. C. Nakikipag-usap ng maayos sa kapuwa upang magkaunawaan. D. Kumakampi sa mas marami ang umaayon upang hindi mapag-isa. 2. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng totoong pagiging bukas-palad? A. Naghulog ng dalawang piso sa collection box kahit walang nakakakita. B. Ibinahagi ang pagkain sa katabing walang pagkain dahil nakatingin ang guro. C. Dinala ang mga damit na ayaw nang gamitin para sa mga biktima ng baha para magkaroon nang mas madaming puntos ang aming grupo. D. Dumalo sa pag-eempake ng mga relief goods para sa mga nasalanta ng bagyo. 3. Bakit kailangan igalang ang kapuwa? A. Para mapanatili ang mapayapang pamayanan B. Para igalang ka din ng kapuwa C. Para walang magalit sa iyo D. Para masaya ang lahat 4. Bilang mag-aaral, alin sa sumusunod ang paggalang sa karapatan ng may sakit ang kaya mong gawin? A. Pagbigay ng prutas at damit B. Pagbisita sa may sakit C. Pagbibigay ng payo sa may sakit D. Pagbibigay ng gamot sa may sakit 5. Paano maipakikita ang pag-unawa sa damdamin ng kapuwa? A. Sa pakikiiyak sa kanila B. Sa pakikipag-usap sa kanila 218 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Sa pagbibigay ng sariling kuwento sa kanila D. Sa pakikinig sa oras na may problema sila at pagbibigay ng payoIII. Basahin ang sitwasyon at magbigay ng iyong pasiya. 1. Narinig mo sa isa mong kamag-aral na ang iyong katabi ay nang- umit ng pera sa kantina ng paaralan. Isinulat mo ito sa facebook at marami ang nagkomento. Nalaman mong hindi pala totoo ang narinig mong balita. Paano mo itutuwid ang iyong pagkakamali? 2. Nagpunta si Christian sa silid-aklatan ng Mababang Paaralan ng Bagolayag. Napansin niya ang maayos na pagkakasalansan ng mga aklat. Malinis din ang paligid ng lugar. Paano niya mapananatili ang kaaya-ayang paligid ng silid-aklatan? 3. Nililinis na mabuti ang mga eskuwela ni Gng. Ligaya ang palikuran ng kanilang silid-aralan sa tuwing gagamitin nila ito. Ano ang iyong maitutulong upang mapanatili ang kaayusan nito? 4. Napakaraming bata ang nakatira sa ilalim ng tulay. Nakikita mo sila tuwing papasok ka sa paaralan. Sa hapon nama’y makikita mo silang namamalimos sa mga lansangan. Ano ang magagawa mo para sa kanila? 5. May sakit ang iyong kalaro. Nais mo siyang puntahan dahil wala kang makalaro sa labas ng bahay. Sabi ng nanay niya hindi pa siya puwedeng maglaro. Ano ang gagawin mo?DEPED COPYSusi sa PagwawastoI. Asahan ang iba’t ibang sagot ng mga mag-aaral na maaaring gamiting gabay sa pagtutuwid ng kanilang pagpapahalaga.II. 1. C 4. A B C D 2. A D 5. D 3. A B C D 219 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYIII. Ito ang inaasahang mga sagot, subalit maaaring magbigay ng iba’t ibang sagot ang mga mag-aaral. 1. Lalapit ako sa kamag-aral na nagawan ko ng pagkakamali at hihingi ako ng tawad sa kaniya. 2. Aayusin ko ang mga aklat at upuan sa tuwing gagamitin ko ang silid-aklatan. 3. Lilinisin ko ito sa tuwing ako ay gagamit ng aming palikuran. 4. Ipagbibigay alam ko ang kanilang kalagayan sa kinauukulang ahensiya ng pamahalaan. 5. Hindi ko aabalahin ang kaniyang pagpapahinga at hihintayin ko siyang gumaling. 220 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit IIII. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)Panuto: Kompletuhin ang mga bugtong, salawikain, linya ng tula at kanta. Punan ang patlang ng tamang salita.1. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makararating sa p p p p p p p p n p pp p p p p p p p pDEPED COPY2. Ang paa ay apat, hindi maka ppppp p p p p a a mong ppppp p p p p3. Sa dagat at bundok, sa simoy at sa bughaw.4. Ikaw at ako, hindi man magkalahi ay dapat matutong magmahal. Isipin mong tayong lahat ay p p p p aap p p p aa p p p p p p p p5. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila, gaya ng pag-ibig sa tinubuang aa aaII. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) Para sa bilang 1 – 5 Panuto: Piliin ang letra ng mga larawang nagpapakita ng sitwasyong makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng kapaligiran. 221 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Batang lalaki na Mga bata ng Magkakaklase na nagtatapon ng isang paaralan na kumakain habang plastik na bote sa naglalakad ngunitbasurahan na may pinagbubukod- tatak na Hindi bukod ang mga itinatapon ang papel, lata, boteng plastik kung saan- Nabubulok plastik at babasaginA B saan CIsang grupo ng mga Mga batang tao na naglilinis ng gumagawa ng Mga bata na estero at drainage proyekto gamit ang nagkakampanya lumang diyaryo,D mga boteng plastik, para i-recyle o karton, at iba pa. gamitin muli ang E mga patapong bagay FDEPED COPYPanuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ano ang iyong gagawin kung ikaw ang nasa ganitong kalagayan? Isulat ang letra ng iyong sagot sa kuwaderno. 6. Pinasalubungan ka ng iyong ninang ng isang malaking balot ng tsokolateng galing sa Japan. Pag-uwi ninyo ng nanay mo sa bahay, nakita ng iyong kapatid na bunso ang pasalubong na bigay sa iyo. Namilog ang kaniyang mga mata, bakas ang tuwa. A. Aalukin ko siya kung gusto niya. B. Bibigyan ko siya pati na rin ang iba ko pang mga kapatid. C. Tatanungin ko siya kung kumakain siya ng tsokolate. D. Kunwari ay sasabihan ko siya na hindi ko siya bibigyan. 7. Naatasan ang inyong pangkat na magtanghal sa palatuntunang inihanda para sa mga mag-aaral mula sa Malaysia upang maipakilala sa kanila ang kulturang Filipino. Alin sa sumusunod ang pipiliin ninyo? A. Sumayaw ng Pandanggo sa Ilaw B. Umawit ng nauusong kanta ngayon. C. Lumikha ng bagong himig at tugtugin sa piano. D. Sumayaw ng katutubong sayaw ng Malaysia 222 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 8. Bumisita sa inyong bahay ang iyong kaibigan kasama ang pinsan niyang balikbayan. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang ihahain mo sa kanilang meryenda? A. suman sa ibos at tsokolateng tablea B. spaghetti at pineapple juice C. pizza at softdrinks D. siopao at pansit 9. Napansin mong walang gaanong kumakausap sa bago ninyong kaklase dahil hindi siya marunong mag-Filipino. Ano ang gagawin mo? A. Hindi ko na lang din siya kakausapin dahil baka nahihiya siya. B. Ngingitian ko siya. C. Kakaibiganin ko siya at sa abot ng makakaya ay tuturuan ko siya ng Filipino. D. Kakausapin ko ang aming guro at ipaaalam kong hindi marunong mag-Filipino ang bago naming kaklase. 10. Naatasan kang mag-ulat ukol sa isang kaugaliang Filipino. Alin ang pinakamainam na piliin? Ipaliwanag kung bakit iyon ang napili. A. Utang na Loob B. Pagkamagalang C. Bahala Na D. Paghahanda kung may pista 11. Ang Pilipinas ay may iba’t ibang pangkat etniko na mayaman sa napakaraming kultura. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng kultura? A. Ang magagandang tanawin sa isang lugar B. Ang mga katutubong kasuotan, kuwentong bayan, sayaw, awit, laro at iba pa. C. Ang mga kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga tao sa isang lugar. D. Ang mga lumang kagamitan at paraan ng pamumuhay. 223 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY12. Ang sumusunod ay ilan sa mga kultura ng ating bansa. Alin ang hindi? A. Pagmamano B. Pagsisimba tuwing araw ng pagsamba C. Pag-aasawa nang wala sa edad D. Pamahiin tuwing may patay 13. Alin sa sumusunod ang pagpapahalaga sa sarili mong kultura? A. Panonood ng mga pagtatanghal ng mga katutubong sayaw at awitin. B. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan nang may pagmamayabang. C. Pagbili ng mga produktong galing sa ibang bansa. D. Pagtangkilik sa mga Filipinong kinikilala sa pandaigdigang larangan. 14. Sino sa sumusunod ang may pagmamalaki at pagpapahalaga sa sarili niyang kultura? A. Ang mahusay na boksingerong si Larry na palaging sinasabi na siya ay galing sa kanilang probinsiya sa General Santos. B. Ang sikat na mang-aawit na si Mia na panay ang Ingles sa kaniyang mga panayam sa Pilipinas. C. Ang magaling na rapper na si Adel d Em na palaging bumabalik sa kaniyang kinagisnang probinsiya para tumulong sa kaniyang dating mga kababayan. D. Ang magandang si Maria na nagwagi bilang Miss World na Tagalog ang ginamit sa kaniyang panayam at pasasalamat. 15. Si Isabel ay isang Tasaday. Nang siya ay makapag-aral sa kabayanan at makapagtapos, bumalik siya sa kanilang lugar at tinulungan ang kaniyang mga kasama na baguhin ang mali nilang kinasanayan tulad ng hindi pagkakaroon ng tamang palikuran at ang pag-aasawa nang wala sa edad. May pagpapahalaga ba siya sa kanilang pangkat etniko? A. Mayroon B. Wala 224 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY C. Maaari D. Hindi ko alam 16. Anong batas sa pagpapanatili ng kaayusan at pangangalaga sa kapaligiran ang dapat ipasunod sa ilog na malinis? A. Bawal Manigarilyo Dito B. Huwag Magtapon ng Basura C. Tumawid sa Tamang Tawiran D. Iwasan ang Pagtapak sa Damuhan 17. Anong batas sa pagpapaganda ng kapaligiran sa inyong paaralan ang dapat mong sundin? A. Munting Basura, Pakibulsa Muna B. Huwag Magtakbuhan sa Hagdan C. Bawal Magsalita Nang Malakas sa Pasilyo D. Panatilihing Tahimik Anumang Oras 18. Alin ang pamayanang hindi nakasusunod ang mamamayan sa mga batas at panuntunang pinaiiral ukol sa pangangalaga nang kapaligiran? A. Ang Brgy. Kay-inam na sama-sama ang mga tao sa paglilinis ng mga kanal bago dumating ang tag-ulan. B. Ang Brgy. Maunlad na hindi magkakakilala ang mga nakatatanda dahil maagang umaalis para sa trabaho at gabi na ring umuuwi. C. Ang Brgy. Pinagkaisahan na nagkakaisa ang mga naninirahan sa paghihiwa-hiwalay ng basura sa kanilang lugar. D. Ang Brgy. Maligaya na masigasig ang kapitan sa pagpapairal ng proyekto ukol sa malinis na hangin at paninigarilyo. 19. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng disiplina sa pangangalaga sa kalikasan kahit walang nakakakita? A. Sa Parke hindi mo pinipitas ang mga magagandang bulaklak na nakikita mo. 225 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY B. Sa palikuran ay ipina-flush mo ang kubeta at hindi itinatapon ang tissue sa toilet bowl para malinis na magamit ng ibang tao. C. Sa palaruan ay itinatapon mo ang iyong basura sa ilalim ng slide dahil may tagalinis naman dito. D. Sa daan ay inilalaglag mo ang mga basura galing sa iyong bulsa mula sa paaralan. 20. Nagmamadali kang umuwi dahil may dadaluhan kang birthday party ng iyong kapitbahay. Paglabas mo ng silid-aralan, nakita mong umaapaw ang basura sa labas. Ikaw na lang ang tao dahil nauna nang umuwi ang iyong mga kaklase. Ano ang gagawin mo? A. Pababayaan ang basura dahil baka mahuli sa birthday party na iyong dadaluhan. B. Mabilisang aayusin ang mga basura sa sako bago umuwi. C. Magkukunwaring hindi nakita ang umaapaw na basura sa sako. D. Magkikibit-balikat dahil hindi naman ikaw ang tagalinis sa araw na iyon. 21. Palagi ninyong nararanasan ang pagbaha sa Metro Manila. Ano kaya ang dahilan kung bakit nangyayari ito? A. Maling paraan ng pagtatapon ng basura sa ating paligid na bumabara sa mga estero at kanal. B. Talagang mas malakas na ang buhos ng ulan sa ngayon. C. Masyado nang makapal ang tao sa Metro Manila. D. Tinatakpan ng mga tao ang mga drainage. 22. Bakit kailangang malaman ng mga tao na ipinagbabawal ang pagsusunog ng basura? A. Maaari itong maging sanhi ng pagkasunog ng mga bahay sa paligid. B. Puwedeng i-recycle ang mga patapong bagay na susunugin. C. Ang pagsusunog ng basura ay puwedeng magbunga ng maruming hangin at kapaligiran. D. Ang pagsusunog ay ipinagbabawal ng batas. 226 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 23. Ano ang gagawin mo bilang isang mamamayang may disiplina upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran? A. Sumunod paminsan-minsan sa mga batas na may kinalaman sa kapaligiran. B. Palagiang pagwawalis sa bakuran at kalsada. C. Madalas na pagtapon ng basura sa kanto kung saan dumadaan ang trak ng basura. D. Pagsasagawa ng paghihiwa-hiwalay ng basura sa halip na pagsunog sa mga ito, at pag-recycle ng mga patapong bagay. 24. Ano ang kahulugan ng “recycling”? A. Paggamit muli ng mga patapong bagay na puwedeng mapakinabangan B. Paghihiwa-hiwalay ng mga basura. C. Paglilinis ng mga maruming boteng babasagin at plastik. D. Pagsusunog ng mga pinagsama-samang basura. 25. Ano ang puwedeng mangyari kung patuloy na walang disiplina ang mga tao sa pamamahala ng kanilang basura? A. Magiging malinis pa rin ang paligid dahil may nangongolekta naman ng basura. B. Tuluyan nang magiging marumi at walang kaayusan ang ating kapaligiran. C. Maraming tao ang yayaman dahil sa pagbebenta ng mga basurang naiipon. D. Mag-aaway-away ang mga tao dahil mag-uunahan sa pagkuha ng basura na puwedeng ibenta. III. Unawain at Suriin A. Basahin ang mga sitwasyon. Iguhit ang masayang mukha kung ito ay paraan para mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran at malungkot na mukha kung hindi naman. 227 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 1. Nagtatapon ako ng basura kung saan-saan lalo na kapag walang nakakakita. 2. Ang basura sa aming tahanan ay pinagbubukod-bukod para magamit pang muli ang mga ito. 3. Pinagsasabihan ko ang aking mga kaklase na itapon sa tamang tapunan ang mga basurang papel. 4. Nililinisan namin ang mga basyong lata ng gatas upang taniman ng mga halaman. 5. Nakikiisa ako sa kampanya para mag-recycle ng mga patapong bagay. B. Suriin ang mga halimbawa ng kaugaliang Filipino sa ibaba. Isulat ang PAN kung sa palagay mo ay dapat panatilihin, PANIBAGO kung dapat panatilihin ngunit may dapat baguhin at IWA kung dapat ay iwaksi na dahil hindi nakabubuti sa ating pamumuhay bilang mga Filipino. 1. Paggalang sa mga Nakatatanda 2. Paghahanda tuwing may Pista 3. Pagpapabukas ng Maaaring Gawin Ngayon 4. Pagtanaw ng Utang na Loob 5. BayanihanSusi sa Pagwawasto (Key to Correction) I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness) (5 aytems) 1. paroroonan 2. lakad 3. langit 4. magkakapatid 5. lupa II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) (25 aytems) Para sa 1-5 (A, B, D, E, F) 228 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6. B 16. B 7. A 17. A 8. A 18. B 9. C 19. B10. B 20. B11. A 21. A12. C 22. C13. C 23. D14. B 24. A15. A 25. BDEPED COPYIII. Unawain at Suriin (10 aytems)A. 1.  2.  3.  4.  5. B 1. PAN 2. PANIBAGO 3. IWA 4. PANIBAGO 5. PAN 229 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Yunit IVI. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng tamang pangangalaga sa sarili? a. Kumain ng sapat at tamang pagkain. b. Pag-eehersisyo minsan sa isang linggo. c. Pag-iwas sa pag-inom ng gatas dahil nakasisira ito ng tiyan. d. Natutulog nang walo hanggang sampung oras bawat araw. 2. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapamalas ng pagpapahalaga sa ating kapuwa? a. Pagbabahagi ng pagkain sa walang makain b. Umaakay sa mga matatandang tumatawid sa lansangan c. Pagbibigay ng tulong sa mga piling nasalanta ng bagyo d. Pinakikitunguhan ang mga taong may kapansanan tulad ng pakikitungo ko sa iba. 3. Namasyal kayo sa Manila Zoo. Nakita mong binabato ng isang batang katulad mo ang isang buwaya. Ano ang gagawin mo? a. Babatuhin ko rin ang buwaya. b. Pagsasabihan siya ng mabibigat na salita. c. Isusumbong ko siya sa namamahala ng Zoo d. Pagsasabihan ko siya na hindi tama ang kaniyang ginagawa. 4. Ang Clean and Green ay isang paraan ng pagsasaluntian ng kapaligiran at pagpapanatiling maayos at malinis nito. Ano ang dapat mong gawin sa nasabing programa? a. Huwag pansinin b. Makisali at suportahan ito. c. Ipagwalang-bahala. d. Ipakita ang pakikilahok paminsan-minsan 230 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 5. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at pagmamalasakit sa ating kalikasan? a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi. c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa aming silid-aralan. d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran. 6. Kumakain ka ng kasoy. Nang maubos mo ito, napagpasiyahan mong huwag itapon ang buto nito. Sa anong paraan nakatulong ang batang katulad mo sa pagsasagawa ng ugaling ipinakita? a. Hindi pangangalaga sa mga halaman. b. Pagpapahalaga sa pagpapatubo at pagpaparami ng halaman c. Pagpapakita ng kalinisan sa kapaligiran d. Pagpaparami ng kalat na buto 7. Alin sa sumusunod ang tama? a. Ang pagputol sa malalaking puno ay nagpapakita ng proteksiyon sa kapaligiran. b. Ang pag-iisprey ng insecticide sa mga gulayan ay tanda ng pagpapanatili ng balanseng kapaligiran. c. Ang pagsusunog ng mga tuyong dahon ng mga halaman ay tamang paraan upang tugunan ang problema sa basura. d. Ang pangangalaga at paghanga sa mga bulaklak at iba pang halaman ay isang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa ating Diyos. 8. Ang sumusunod ay nagpapakita ng pagmamahal sa ligaw na hayop maliban sa _______________________. a. Pagtirador sa mga Philippine Eagle b. Paggawa ng tirahan para silungan ng usa c. Paghikayat sa kaibigan na alagaan ang mga ligaw na hayop 231 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

d. Panonood ng mga programa tungkol sa mga ligaw hayop upang madagdagan ang kaalaman tungkol sa mga ito9. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga sa mga gamit o kagamitan sa inyong bahay? a. Itinatago ko sa kahong matibay ang mga gamit o kasangkapang hindi ko na ginagamit b. Tumutulong ako sa paglilinis ng mga gamit o kagamitan sa display cabinet para magandang tingnan. c. Iniiwan ko sa mesa ang mga baso, pinggan, kutsara at tinidor na ginamit ko sa pagkain. d. Ginagamit ko nang may wastong pag-iingat ang mga gamit o kagamitan sa aming bahay upang hindi masira.DEPED COPY10. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at pagmamalasakit sa ating kalikasan? a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi. c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa aming silid-aralan. d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.II. Lagyan ng tsek (P) kung ang pahayag ay tama at ekis (O) kung mali.______ 11. Pinahahalagahan ko ang aking buhay dahil kaloob______ 12. ito ng Diyos. Nilikha ng Diyos ang ating kapuwa upang maging______ 13. katuwang natin sa ano mang pagsubok kaya______ 14. pahalagahan natin sila.______ 15. Magiging masaya at panatag ang loob natin kung______ 16. tayo ay malusog. Nakakapag-isip tayo nang mabuti kapag tayo ay gutom. Huhuli ako ng tarsier at ipagmamalaki ko ito sa mga kaibigan ko. Tinatanggap ko nang maluwag sa kalooban ko ang aking kapatid na may kapansanan. 232 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______ 17. Naipakikita ko ang paggalang sa aking kapuwa sa pamamagitan ng pagsunod sa lahat ng nais niyang______ 18. gawin kabilang ang pagliban sa klase.______ 19. Ang pagtulong sa kapuwa sa panahon ng kahirapan,______ 20 kaguluhan at malnutrisyon ay tanda ng pagmamahal.______ 21. Tayo ay nilikha upang ihayag o ipakilala ang kadakilaan ng______ 22. Diyos sa pamamagitan ng paggawa ng kabutihan sa kapuwa.______ 23. Ang pagbibigay ng damo sa alagang kabayo ay tamang______ 24. pangangalaga nito.______ 25 Susuportahan ko ang panghuhuli ng mga Philippine Eagle. Ang pagiging luntian ng kapaligiran ay sumasagisag sa kalusugan ng katawan at isip. Maaaring maubos ang mga halaman dahil sa ating kapabayaan. Ang paghihiwalay ng basurang nabubulok sa hindi nabubulok ay tamang paraan ng pagbabasura. Sinusuportahan ko ang mga samahang nagtataguyod ng wastong gamit ng likas na yaman.DEPED COPY III. Unawain ang sumusunod na sitwasyon at sabihin kung ano ang iyong gagawin. 26. Puro tocino, hotdog, fried chicken lamang ang kinakain mo. Nanghihina na ang iyong katawan. 27. Alam mong masustansiya ang gulay. Ngunit ayaw mong kumain nito. Inimbitahan ka ng kaibigan mo ngunit ang ulam nila ay gulay. 28. Gutom na gutom ka at wala kayong ulam kundi gulay at isda. Ayaw mong kumain ng mga ito. 29. Nakita mong basang-basa ng pawis ang damit ng iyong kapatid dahil naglinis siya sa bakuran at nagdilig ng mga halaman. Gusto niyang maligo agad. 30. Niyaya ka ng iyong tatay sa paghingi ng binhi ng itatanim ngunit niyaya ka ng iyong kaklase na maglaro sa plasa. 233 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

31. Walang espasyo sa inyong paaralan upang pagtamnan ng mga halaman ngunit hangad mong tumulong sa pagkakamit ng layunin ng Programang Clean and Green. 32. Nakita mo ang iyong mga kaibigan na sinisipa ang aso upang sumunod ito. 33. Mukhang napabayaan na ang bahay ng iyong alagang aso. May nagkalat na mga dumi sa loob nito. 34. Marumi na ang kanal sa tapat ng aming bahay. Ayokong magkaroon ng pagkabara ng basura dito. 35. May nakita akong patay na daga sa likod ng aming bahay. Malapit kami sa ilog.Para sa bilang 36-40 Ang mga nasa parihaba ay mga likha ng Diyos, mga biyayang handogNiya sa atin. Sa loob ng puso isulat kung ano ang mga maaari mong gawinbilang tanda ng pasasalamat sa mga biyayang ito. Isulat ang sagot sa loobng puso.DEPED COPYPamilya Kapuwa 234 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ligaw na hayop HalamanDEPED COPY KalikasanSUSI SA PAGWAWASTO:I 1. a 6. b 2. c 7. d 3. d 8. a 4. b 9. d 5. d 10. dII 11. P 16. P 21. O 12. P 17. O 22. P 13. P 18. O 23. P 14. O 19. P 24. P 15. O 20. P 25. PIV. Para sa bilang 26–35 at 36-40, inaasahang magbibigay ng iba’t ibang kasagutan ang mga mag-aaral 235 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYAppendix B B.1. Mapa ng Pilipinas (para sa Yunit III – Aralin 1) Paggagamitan: Maaaring gumuhit ng mapa ng Pilipinas omagpakita ng yari nang mapa na magagamit sa pangganyak na gawain.Sa palibot ng malaking mapa at idikit ang mga larawan ng halimbawa ngmaterial na kulturang Filipino. 236 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B.2. Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko (para sa Yunit III – Aralin 3) Jacob MaentzDEPED COPYAgta 237 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Agta Cordilleras 238 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Cordilleras 239 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Cordilleras Datu Aguido Mansaka 240 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Mansaka 241 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYMansaka LumadTau’t Bato - Palawan 242 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYTau’t Bato - Palawan 243 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B.3. Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste Management Act of 2003 (para sa Yunit III – Aralin 7)DEPED COPY 244 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY B.4. Sunog Basura Fact Sheet (para sa Yunit III – Aralin 8) 245 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talasalitaan4P’s DEPED COPY- “Pantawid Pamilyang Pilipino Program”, isang pinakamalaking pambansang programa ngBaybayin pamahalaan laban sa kahirapan at para sabiodegradable kaunlarang panlipunan. Ito ay para sa mahihirapblogsite na mamamayan na may edad 0-18 na tutulong sabugtong kanilang pag-aaral at kalusugan sa pamamagitanbullying ng pagbibigay ng itinakdang halaga ng gobyerno. - tumutukoy sa sinaunang script o sistema ng pagsulat at pagbasa ng mga sinaunang Pilipino na kahawig ng mga katabing kabihasnan sa Asya - mga nabubulok na basura tulad ng tira-tirang pagkain, papel, halaman at mga patay na hayop - makabagong teknolohiya na pinagsasamang teksto, imahe, at mga link sa iba pang mga blog at mga web page at iba pang media na may kaugnayan sa paksa - matalinhagang paglalarawan ng mga bagay na ang pangunahing layunin ay hamunin o patalasin ang ating isipan - kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot na pumasok ang isang estudyante sa paaralan 246 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

compost pit - isang uri ng paraan upang maging mataba ang lupa sa pamamagitan ng paggamit ng mga basurang nabubulok bilang pataba sa lupang tatamnancultural diversity - sa Tagalog, kultural na pagkakaiba-iba; tumutukoy sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat etnikong pinanggalingan o cultural background ng mga tao; maaari ding tumukoy sa isang sitwasyon o lipunan kung saan ang mga kasapi o bahagi ay galing sa iba’t ibang pangkat etniko.DEPED COPY Sinasabi ding umiiral ang cultural diversity sa isang lipunan kung may pagtanggap at paggalang sa pagkakaiba-iba ng kulturang pinagmulan ng mga kasapi nito.diwa - isip, kamalayanDSWD - acronym ng Department of Social Welfare and Development, o Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad; ang departamento ng Pamahalaan ng Pilipinas na nangangalaga sa karapatan ng bawat Pilipino sa kagalingang panlipunan at sa pagpapayabong ng pag-unlad ng Pilipinas.ekumenikal - kinabibilangan ng iba’t ibang pangkat ng tao naemail magkakaiba ang relihiyong pinaniniwalaan - pinaikling electronic mail. Ito ang tawag sa liham na ipinadadala sa pamamagitan ng mga website.endangered - mga hayop na nanganganib mawala ang lahianimalsexperiential - karanasan sa pagkatutolearning 247 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.