024

ถ. \"ขอถวายพระพร บคุ คลผูใดผูหนง่ึ ใ นโลกนใี้ หท านสมาทานศลี กระทาํ อุโบสถกรรม, บุคคลน้ัน เปนผรู า เรงิ แลว รา เริงทวั่ แลว ยนิ ดีแลว ยนิ ดที ว่ั แลว บนั เทงิ ทวั่ แลว มใี จเล่ือมใสแลว มคี วามรแู จงเกิดแลว: ปติของบคุ คลนน้ั ยอมเกดิ สบื ๆ, กุศลยอ ม เจรญิ ยง่ิ ๆ แกบ ุคคลผูมีใจปติแลว ; นํา้ พงึ เขาไปในบอท่ีสมบูรณด วยนาํ้ มากโดยทาง หนง่ึ พงึ ออกโดยทางหนงึ่ , แมเมื่อนา้ํ ออกอยู นา้ํ กย็ อมเกดิ ขน้ึ สบื ๆ, นา้ํ น้นั เปน ของอนั ใคร ๆ ไมอาจใหถ ึงซึง่ ความสนิ้ ไป ฉันใด: กุศลยอมเจริญยิ่งข้นึ ๆ ฉนั นนั้ นนั่ เทยี วแล. ขอถวายพระพร บุรษุ พงึ นึกถงึ กุศลทกี่ ระทําแลว แมส ้ินรอยป, เมื่อบุรษุ นนั้ นกึ ถึงอยู กศุ ลยอ มเจริญยง่ิ ๆ, กศุ ลนั้น เปน ของอันบรุ ุษนัน้ อาจเพื่อจะแบง ปนกบั ดวยชน ทง้ั หลาย ผูม คี วามปรารถนาอยางไร. ขอถวายพระพร กศุ ลเปน ของมากกวา ดวยเหตุใด เหตนุ น้ั อันน.ี้ ฝายบคุ คล ผูก ระทําอกุศล เปน ผมู คี วามเดือดรอ นในภายหลงั , จิตของบุคคลผูม ีความเดอื ดรอน ยอมทอ ถอยหดหหู นั กลับ ยอ มไมคลี่คลาย ยอมเศรา โศกเรา รอ น เส่อื มสิ้นไป ยอมไม เจริญรอบ ยอมครอบงําในจติ น้นั เทานนั้ . ขอถวายพระพร ในเม่อื หาดทรายในแมน า้ํ อนั แหง สงู ขึน้ และยบุ ลงขยบั เขย้อื น อยู นา้ํ นอยมาอยขู า งบน ยอมเสือ่ มหายไป ยอ มไมเจริญรอบ ยอมตดิ อยูในทน่ี น้ั เทา นนั้ ฉันใด; จติ ของบุคคลผูกระทาํ อกศุ ล ยอ มทอ ถอยหดหหู นั กลับ ยอมไมคลีค่ ลาย ยอม เศราโศกเรา รอ น เสอื่ มสนิ้ ไป ยอมไมเ จรญิ รอบ ยอมครอบงาํ ในจิตนนั้ เทา นน้ั ฉันนน้ั นนั่ เทียวแล. ขอถวายพระพร อกุศลเปน ของนอ ยดว ยเหตุใด เหตนุ ้ันอนั น.้ี \" ร. \"ดีแลว พระผเู ปน เจา นาคเสน ขอ วสิ ัชนาปญ หาของพระผูเ ปนเจา นน้ั สม อยางนน้ั , ขา พเจายอมรับรองอยางนน้ั .\" ๑๐. สุปนปญ หา ๗๗ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา นาคเสน บุรุษและสตรที ง้ั หลายในโลกนี้ เห็นสบุ นิ ดบี างช่วั บา ง เคยเห็นบา ง ยงั ไมเ คยเห็นบาง เคยทาํ แลว บา ง ยังไมเคยทําแลว บา ง เปนของเกษมบาง เปนไปกบั ดวยภัยบา ง มีในทไี่ กลา ง มีในทใี่ กลบ า ง ยอ มเหน็ สบุ นิ ทงั้ หลายที่ควรพรรณนา มใิ ชพ ันเดยี ว มอี ยา งเปนอนั มาก. อะไรชือ่ สบุ ินนนั้ และคน ชนิดไร ยอมเหน็ สบุ นิ นน้ั ?\" พระเถรเจา ทูลวา \"ขอถวายพระพร นมิ ิตใด ยอ มเขา ใกลคลองแหง จติ นมิ ติ น้ัน ชอ่ื วาสบุ นิ . ชนทงั้ หลายเหลา นห้ี กพวก ยอ มเหน็ สบุ ิน คอื ชนผูป ระกอบดวยลมกาํ เริบ ยอมเหน็ สุบนิ หนง่ึ ชนผปู ระกอบดวยดีกาํ เริบ ยอ มเห็นสบุ นิ หน่งึ ชนผปู ระกอบดว ย

เสมหะกาํ เรบิ ยอ มเหน็ สุบนิ หนง่ึ ชนเหน็ สบุ นิ เพราะเทวดาอปุ สงั หรณห นง่ึ ชนเห็นสบุ ิน เพราะตนเคยประพฤตมิ าหนึง่ ชนเหน็ สุบนิ เพราะนมิ ติ ในกอนหน่งึ . บุคคลยอมเหน็ สุบิน อันใดเพราะบรุ พนิมิต สบุ ินอันนน้ั แหละแน สบุ นิ เหลือจากนนั้ ไมแน. \" ร. \"พระผเู ปน เจา นาคเสน บคุ คลใด ยอ มเห็นสบุ นิ เพราะบุรพนมิ ิต จิตของ บุคคลน้ัน ไปเลอื กเอานมิ ติ เองหรอื , หรือวานมิ ติ นั้น เขา ใกลค ลองแหง จิตของบุคคลนน้ั หรือวา ธรรมารมณอ ื่นมาบอกแกจ ิตนนั้ ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร จิตของบคุ คลน้นั หาไปเลือกนิมติ นน้ั ไม และธรรมารมณไ ร ๆ อนื่ ก็หาไดมาบอกแกจติ นนั้ ไม, อันทแี่ ทน ิมติ นนั้ นน่ั แล เขา ใกลค ลองแหง จติ ของ บคุ คลน้นั . กระจกหาไดไ มเลือกเอาเงาในทไี่ หน ๆ เองไม, อะไร ๆ อนื่ ก็หาไดน ําเงามา ใหขน้ึ สูก ระจกไม, อนั ท่แี ทเ งามาแตท ใ่ี ดทห่ี นง่ึ เขา ใกลคลองแหงกระจกฉนั ใดกด็ ;ี จติ ของบุคคลนน้ั หาไดไปเลือกเอานมิ ติ นน้ั เองไม ธรรมารมณไร ๆ อนื่ กห็ าไดม าบอกไม, อันที่แท นมิ ติ มาแตท ่ใี ดทหี่ นง่ึ เขาใกลค ลองแหง จิตของบคุ คลนน้ั ฉนั น้นั นน่ั เทยี วแล.\" ร. \"จติ นน้ั ใด ยอ มเหน็ สบุ นิ จติ นั้น ยอมรวู า 'ผล คอื สุขเกษม หรือทกุ ขภ ยั จักมี อยา งน'ี้ ดงั น้บี า งหรือ?\" ถ. \"จติ นน้ั ยอมไมร ูเ ลยวา 'ผล คอื สขุ เกษมหรอื ทกุ ขภ ยั จักม'ี ดงั น:้ี กใ็ นเมอื ง นิมติ เกดิ ขึ้นแลว บุคคลผูเ หน็ สบุ ิน ยอ มกลาวแกชนทงั้ หลายอนื่ ชนทงั้ หลายเหลานนั้ จงึ บอกเนื้อความให. \" ร. \"เชิญพระผูเปน เจาแสดงเหต.ุ \" ถ. \"ขอถวายพระพร เปรยี บเหมอื นกระหรอื ไฝหรอื ตอมตงั้ ขนึ้ ในสรรี ะเพอื่ ลาภ เพ่ือเส่อื มลาภ เพือ่ ยศ เพ่อื เสือ่ มยศ เพ่อื นนิ ทา เพอ่ื สรรเสรญิ หรอื เพอ่ื สขุ เพอื่ ทกุ ข. ตอมเหลา นี้ รแู ลวจึงเกิดขน้ึ บา ง หรอื วา 'เราทง้ั หลาย จกั ยังประโยชนช อื่ น้ีใหส าํ เร็จ ฉะน?้ี \" ร. \"หาไม ตอมเหลาน้นั ยอมเกิดพรอมในโอกาสเชน ใด บคุ คลผูร นู มิ ติ ทั้งหลาย เห็นตอมเหลา น้ันในโอกาสนนั้ แลว ยอ มทาํ นายวา 'ผลจักมีอยา งน'้ี ฉะน.้ี \" ถ. \"จิตนั้นใด ยอ มเหน็ สบุ นิ จิตนั้น ยอมไมร ูวา ' ผล คอื สขุ เกษม หรอื ทกุ ขภยั จักมอี ยา งน'้ี ดงั น:ี้ ก็ครั้นนมิ ติ เกดิ ขนึ้ แลว บคุ คลผเู ห็นสบุ ินนนั้ กลาวแกชนท้งั หลายอื่น ชนทง้ั หลายเหลา นน้ั จงึ บอกเนอ้ื ความให ฉันนน้ั นนั่ เทยี วแล.\" ร. \"บคุ คลใด เหน็ สบุ นิ บคุ คลน้นั หลบั อยเู ห็นหรอื วา ตน่ื อยเู หน็ ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร บุคคลนนั้ ใด เหน็ สบุ นิ บุคคลน้ัน หลบั อยยู อมไมเหน็ แม ตน่ื อยกู ็ยอ มไมเหน็ , ก็แตในเมอื่ ความหลบั หยง่ั ลงแลว ในเมื่อภวงั คย งั ไมถงึ พรอ มแลว บคุ คลยอ มเหน็ สุบนิ ในระหวางนน้ั . จิตของบคุ คลผูข้ึนสคู วามหลบั เปน ของถงึ ภวงั ค

แลว, จิตท่เี ปน ของถึงภวงั คแ ลว ยอ มไมเปน ไป, จติ ทไ่ี มเ ปน ไปแลว ยอมไมร ูแ จงซ่งึ สขุ และทกุ ข, สุบินยอ มไมมีแกบ คุ คลผูไมร ูแจง, ในเมอ่ื จิตเปนไปอยบู คุ คลจงึ เหน็ สบุ นิ . ขอถวายพระพร เงาในกระจกแมใ สดี ยอ มไมปรากฏในเวลามวั มดื ไมส วา ง ฉนั ใด, ในเมอ่ื จติ ข้ึนสูความหลบั ถงึ ภวงั คแ ลว ในเมอื่ สรรี ะแมต ้ังอยู จิตเปน ของไมเปน ไป, ครัน้ จิตไมเ ปนไปแลว บคุ คลยอ มไมเหน็ สุบนิ ฉนั นน้ั . ขอถวายพระพร สรรี ะ บรมบพิตรควรทรงเหน็ ประดุจกระจก, ความหลับ บรม บพติ รควรทรงเหน็ ราวกะความมดื , จติ บรมบพติ รควรทรงเหน็ ประหนง่ึ ความสวา ง. ขอถวายพระพร อกี ประการหนง่ึ แสงแหง พระอาทิตยท ี่มีหมอกบงั เสีย ยอมไม ปรากฏ, รัศมีพระอาทิตยมอี ยู กย็ อมไมเ ปน ไป, คร้ันรัศมพี ระอาทติ ยไ มเ ปนไปแลว ความสวา งกย็ อ มไมม ี ฉนั ใด; จิตของบคุ คลผขู น้ึ พรอมสคู วามหลับ เปน ของถงึ ภวังค จิตทีถ่ งึ ภวังค ยอ มไมเ ปนไป, ครนั้ จิตไมเปนไปแลว บุคคลก็ยอมไมเหน็ สุบิน ฉนั นน้ั นน่ั เทียวแล. ขอถวายพระพร สรรี ะ บรมบพติ รควรทรงเหน็ อยา งพระอาทิตย, ความหลบั บรมบพิตรควรทรงเหน็ ดงั ความที่หมอกบงั เสยี ฉะนนั้ , จติ บรมบพติ รควรทรงเห็นเชน รศั มพี ระอาทติ ย. ขอถวายพระพร ครนั้ เม่ือสรรี ะของบุคคลทง้ั หลายสองแมม อี ยจู ติ เปน ของไม เปน ไปแลว คอื เมอื่ สรรี ะของบคุ คลผขู น้ึ พรอมสูความหลบั แลว ถงึ ภวงั คแ ลว แมมีอยู จติ เปนของไมเ ปนไปแลว หนงึ่ , ครน้ั เม่อื สรรี ะของบคุ คลผเู ขานโิ รธ แมม อี ยู จติ เปน ของ ไมเ ปน ไปแลวหนง่ึ , จิตของบคุ คลผูตื่นอยู เปน ของวนุ วายเปด เผยปรากฏไมเ สมอ, นมิ ติ ยอ มไมเขา ถงึ คลองแหง จติ ของบุคคลเหน็ ปานน้ัน. ขอถวายพระพร ชนทงั้ หลายผปู รารถนาความลับ ยอมเวน บุรษุ ผูเปดเผย ผู ปรากฏ ผูไ มก ระทาํ ผไู มควรความลับ ฉนั ใด, เนื้อความดจุ ทพิ ย ยอ มไมเ ขาถึงคลองจติ แหงบคุ คลผูตืน่ อยู ก็ฉันนนั้ แล, เพราะเหตนุ ัน้ บคุ คลผูต่นื อยู ยอมไมเ ห็นสบุ นิ . ขอถวายพระพร อกี อยา งหนึง่ เนือ้ ความดุจทิพย ยอมไมเ ขา ถงึ คลองจิตแหง บคุ คลผูต ื่นอยนู ั้น เปรยี บเหมือนกุศลธรรมทง้ั หลายทเี่ ปน ฝายปญญาเคร่อื งตรัสรู ยอ ม ไมย ังภกิ ษผุ มู อี าชวี ะทาํ ลายแลว ผูป ระพฤติไมควร ผเู ปน บาปมิตร ผทู ศุ ีล ผเู กยี จครา น ผมู คี วามเพยี รตา่ํ ชา ใหเ ขาถงึ คลองจติ ฉะนนั้ , เพราะเหตนุ นั้ บคุ คลผตู น่ื อยู ยอ มไมเหน็ สุบนิ .\" ร. \"พระผเู ปน เจา นาคเสน เบอื้ งตน ทามกลาง และท่ีสดุ ของความหลับมหี รอื ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร เบือ้ งตน ของความหลบั ก็ดี ทา มกลางของความหลบั ก็มี ทสี่ ุดของความหลบั กม็ .ี \"

ร. \"อะไรเปนเบอื้ งตน อะไรเปน ทา มกลาง อะไรเปน ทส่ี ุด?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ความทกี่ ายเกยี จคราน ความที่กายยอหยอน ความทกี่ าย มีกําลงั ชัว่ ความทกี่ ายออนเพลยี ความที่กายไมควรแกการงาน อนั ใด อันนี้ เปน เบอื้ งตน แหง ความหลบั : ผใู ดอนั ความหลบั ดจุ วานรครอบงําแลว จติ ทเี่ กลื่อนกลน ยงั ตืน่ อยู อันนี้ เปน ทามกลางแหง ความหลับ; ความถงึ ภวงั ค เปนท่สี ดุ ของความหลับ; บุคคล ผูเขาถงึ ทา มกลางของความหลบั อนั ความหลับดุจวานรครอบงําแลว ยอ มเหน็ สบุ ิน. ขอถวายพระพร ผูบ าํ เพญ็ เพยี รบางคน มจี ิตตงั้ ม่ัน มีธรรมต้ังอยแู ลว มีปญ ญา เครอื่ งรไู มหวน่ั ไหว หยง่ั ลงสปู า มเี สยี งอื้อองึ ละแลว คดิ อยูซ ่ึงเนอ้ื ความอันสุขุม, ผูนัน้ ไม หย่งั ลงสคู วามหลบั ในปา นนั้ , ผนู นั้ มจี ิตตัง้ มั่น มจี ิตมีอารมณอ นั เดียว ยอ มแทงตลอดซ่ึง เนอื้ ความอันสขุ ุม ฉันใด, บุคคลผตู ่นื ไมถงึ พรอมความหลับ เขาถงึ เฉพาะ ซงึ่ ความหลบั ดุจวานร อนั ความหลบั ดุจวานรครอบงําแลว ยอมเหน็ สบุ นิ ฉนั นน้ั นั่นเทยี วแล. ขอถวายพระพร ความตืน่ อยู บรมบพิตรควรทรงเหน็ เหมอื นเสยี งอ้ือองึ , บคุ คล ผอู ันความหลบั ดุจวานรครอบงํา บรมบพิตรควรทรงเหน็ ดุจปา อนั สงดั , บคุ คลผูตนื่ อยู ไมถ งึ พรอมความหลบั อันความหลับดุจวานรครอบงําแลว ยอ มเหน็ สบุ นิ ราวกะบุคคล ผบู าํ เพญ็ เพยี รนน้ั ละเสยี ซง่ึ เสยี งออื้ องึ เวน เสยี ซ่ึงความหลับ เปนผมู ีตนเปน ทา มกลาง ยอ มแทงตลอดซ่ึงเนื้อความอนั สขุ มุ ฉะนนั้ .\" ร. \"ดแี ลว พระผูเปนเจา นาคเสนผูเจริญ ขอวสิ ชั นาปญหาของพระผูเปน เจา นน้ั สมอยา งนนั้ , ขา พเจา ยอมรบั รองอยา งนนั้ .\" วรรคท่เี กา ๑. กาลากาลมรณปญหา ๗๘ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา นาคเสน สตั วท งั้ หลายทง้ั ปวงท่ตี าย ยอม ตายในกาล หรอื ยอ มตายในสมยั ไมใ ชกาลบาง?\" พระเถรเจา ทูลวา \"ความตายในกาลกม็ ี ความตายในสมยั ไมใ ชก าลกม็ ี ขอ ถวายพระพร.\" ร. \"สตั วทง้ั หลายเหลา น้นั พวกไหนตายในกาล พวกไหนตายในสมยั ไมใ ช กาล?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ก็ผลมะมวงผลหวา หรอื ผลไมช นิดอื่นดบิ และสกุ ซงึ่ หลน แลวจากตน บรมบพิตรเคยทอดพระเนตรหรอื ?\"

ร. \"เคยเหน็ ซิ พระผูเปนเจา. ถ. \"ผลไมท้ังปวงซงึ่ หลน จากตน ยอ มหลน ในกาลอยางเดยี วหรอื วาหลนในสมัย ไมใ ชก าลบา ง?\" ร. \"ผลไมท ัง้ ปวงท่งี อมหลดุ หลน ยอมหลน ในกาล; บรรดาผลไมทงั้ ปวงท่เี หลือ จากนั้น ผลไมบ างอยา งหนอนไชหลน บางอยา งนกตหี ลน บางอยา งลมตหี ลน บางอยา งเนา ขา งในหลน , ผลไมทงั้ ปวงเหลานน้ั ยอมหลน ในสมยั ไมใชกาล.\" ถ. \"ขอถวายพระพร สตั วท ้ังหลายทก่ี าํ หนดความชรากําจดั แลว ตาย ชอื่ วา ยอม ตายในกาล; สตั วทงั้ หลายอนั เหลือจากนน้ั บางพวกตายดวยกรรมชกั นาํ บางพวกตาย ดว ยคติชกั นาํ บางพวกตายดว ยกริ ยิ าชกั นาํ ฉนั นนั้ นนั่ เทยี วแล.\" ร. \"พระผเู ปน เจา นาคเสน สตั วทงั้ หลายทง้ั ปวงทตี่ ายดว ยกรรมชักนาํ คติชกั นํา กิริยาชักนาํ กาํ ลงั ความชราชักนาํ กช็ อ่ื วาตายในกาลเหมือนกนั ; ถงึ สตั วที่ตายในครรภ มารดา กช็ ื่อวา ตายในกาลเหมอื น, ถึงสัตวที่ตายในเรอื นอยูไฟ, ท่อี ายไุ ดเดอื นหน่งึ จึง ตาย... ท่อี ายไุ ดรอ งปจึงตาย ก็ชอ่ื วา ตายในกาลเหมือนกัน. ดว ยเหตนุ ้ี ธรรมดาวา ความ ตายในสมยั ไมใ ชก าล ไมม ีเลย; เหตุวา สตั วเ หลาใดเหลาหนง่ึ ยอ มตาย สัตวเหลา นนั้ ทง้ั ปวง ช่อื วา ตายในกาลเหมอื นกนั .\" ถ. \"ขอถวายพระพร บคุ ลทง้ั หลายเจ็ดเหลา น้ี แมม ีอายุมากกช็ ่อื วา ตายในสมยั ไมใชกาล คือ:- (๑) บุคคลผหู วิ อาหาร เมอ่ื ไมไ ดโภชนะ มภี ายในอนั โรค คือ ความหวิ เขา เบียดเบียนแลว แมอายมุ าก ก็ชือ่ วา ตายในสมยั ไมใชก าล, (๒) บุคคลผูอ ยากนา้ํ เมอ่ื ไมไ ดนาํ้ ควรดื่ม มหี ทยั เหือดแหง แมม ีอายมุ าก ก็ชอ่ื วา ตายในสมยั ไมใชก าล, (๓) บคุ คลทงี่ กู ัดอนั กาํ ลงั พษิ เบยี ดเบยี นเฉพาะแลว เมอื่ ไมไดผแู กไ ข แมม ีอายุ มาก ก็ชอ่ื วา ตายในสมยั ไมใชก าล, (๔) บุคคลผกู นิ ยาพิษ คร้ันองั คาพยพนอยใหญเรา รอ นอยู ไมไ ดย ากแก แมมี อายมุ าก ก็ชอ่ื วา ตายในสมยั ไมใ ชก าล, (๕) บุคคลถูกไฟไหม เมือ่ ไมไ ดของทด่ี บั พษิ ไฟ แมม ีอายมุ าก ก็ชอ่ื วา ตายใน สมัยไมใชก าล, (๖) บุคคลตกน้ํา เมอื่ ไมไ ดท อ่ี าศยั แมมอี ายุมาก ก็ชือ่ วา ตายในสมยั ไมใ ชก าล, (๗) บคุ คลผูอนั หอกประหารเอาเจบ็ เมอ่ื ไมไ ดห มอรักษา แมม อี ายมุ าก กช็ ่ือวา ตายในสมยั ไมใ ชกาล.

ขอถวายพระพร บคุ คลทง้ั หลายเจด็ เหลาน้แี ล แมมีอายมุ ากกช็ อ่ื วาตายในสมยั ไมใ ชก าล. อาตมภาพกลา วโดยสวนหนึ่งในบคุ คลเจ็ดแมเ หลานน้ั . ขอถวายพระพร กาลกิริยายอ มมแี กสตั วท ้ังหลาย โดยแปดอยางคอื :- (๑) โดยโรคมีลมเปนสมฏุ ฐาน, (๒) โดยโรคมดี ีเปนสมุฏฐาน, (๓) โดยโรคมเี สมหะเปน สมฏุ ฐาน, (๔) โดยโรคมสี ันนิบาตเปนสมฏุ ฐาน, (๕) โดยความแปรเปล่ยี นฤด,ู (๖) โดยความบริหารอรยิ าบถไมเ สมอ, (๗) โดยความเพยี รแหง ผูอ ื่น, (๘) โดยวิบากแหง กรรม, ในแปดอยา งนน้ั กาลกิรยิ าโดยวิบากแหง กรรมน่นั แล เปนกาลกริ ยิ าทีค่ วรได โดยสมัย, กาลกริ ิยาทเ่ี หลือจากนนั้ เปน กาลกิริยาท่ีควรไดโ ดยกาลไมใชส มยั กค็ าถา ประพันธนี้มีอยูวา:- \"สัตวต ายดว ยความหิวอาหาร ดวยความอยากนาํ้ และอนั งูกัดตายดวยยาพษิ ดวยไฟ นาํ้ หอกทงั้ หลาย ชอื่ วาตายในสมยั ไมใชกาลน้นั . สัตวต ายดวยลมและดี ดวย เสมหะ ดว ยสนั นิบาต และดว ยฤดทู งั้ หลาย และดว ยความบรหิ ารอรยิ าบถไมเสมอ และ ความเพียรแหง ผูอน่ื ท้งั หลาย ชือ่ วา ตายในสมยั ไมใชก าลน้ัน\" ดังน.้ี ขอถวายพระพร สตั วท ง้ั หลายบางพวกตายดว ยวบิ ากแหงอกุศลกรรมน้นั ๆ ท่ี ไดท ําไวในกาลกอน. สตั วในโลกนี้ทใ่ี หเ ขาตายดวยความหิวอาหารในชาตกิ อน เปน ผู อันความหวิ อาหารเบียดเบยี นแลวซบเซาแลว ดว ยความหวิ อาหาร ลําบากอยู มหี วั ใจ แหง เหีย่ ว ถงึ ความเหือดแหง แลว เกรยี มอยูไหมอยู ภายใน ยอมตายเมอื่ เดก็ บาง กลางคนบา ง แกบ าง ดวยความหิวอาหารนั่นแล สนิ้ แสนปเปน อนั มาก; ความตายน้ี ของสัตวน น้ั ควรไดโ ดยสมัย. สัตวที่ใหเ ขาตายโดยความอยากนา้ํ ในชาตกิ อ น เปน นชิ ฌามตณั หกิ เปรตเศรา หมองผอมมีหวั ใจแหง ยอมตายเมื่อเดก็ บา ง กลางคนบา ง แกบา ง ดวยความอยากนั้น นนั่ แล สน้ิ แสนปเ ปนอนั มาก; ความตายนีข้ องสตั วน ีค้ วรไดโ ดยสมยั . สัตวท ี่ใหง กู ดั เขาตายในชาตกิ อ น วนเวยี นอยูใ นปากงูเหลือม แตป ากงเู หลอื ม ในปากงเู หา แตปากงเู หา อนั งทู ั้งหลายเหลานนั้ เกนิ แลว และกินแลว อนั งทู ั้งหลายนน้ั แหละกัดแลว ยอ มตายเม่ือเด็กบาง กลางคนบา ง แกบา ง สนิ้ แสนปเปน อนั มาก; ความ ตายนข้ี องสตั วนน้ั ควรไดโดยสมยั .

สัตวท ่ีใหย าพษิ เขากนิ ตายในชาตกิ อน มีองั คาพยพนอ ยใหญไหมอยู มีสรีระ แตกอยู ยงั กลน่ิ ศพใหฟ งุ ไปอยู ยอ มตายเมือ่ เดก็ บา ง กลางคนบาง แกบ า ง ดวยยาพษิ น่ันแล สน้ิ แสนปเ ปน อนั มาก; ความตายน้ขี องสัตวน น้ั ควรไดโ ดยสมัย. สตั วท ใี่ หเ ขาตายดวยไฟในชาติกอน วนเวยี นในภเู ขาไฟแตภเู ขาไฟ ในยมวสิ ัย แตยมวิสัย มีตวั ไหมแ ลวและไหมแ ลว ยอ มตายเม่อื เด็กบา ง กลางคนบา ง แกบาง ดว ย ไฟนนั่ แล สนิ้ แสนปเปน อันมาก; ความตายน้ีของสัตวน ้ันควรไดโ ดยสมยั . สตั วท ่ใี หเ ขาตายดวยนา้ํ ในชาตกิ อน มตี ัวอนั นาํ้ เบียดเบยี นแลว กําจัดแลว ทาํ ลายแลว และทุรพล มจี ิตกําเรบิ ยอมตายเมือ่ เดก็ บาง กลางคนบา ง แกบา ง ดวยน้ํา น่ันแล สนิ้ แสนปเปนอนั มาก ความตายนข้ี องสัตวนน้ั ควรไดโดยสมัย. สัตวทใี่ หเ ขาตายดว ยหอกในชาติกอ น เปน ผถู ูกเขาตัดทาํ ลายทบุ ตี ถกู เขา เบยี ดเบียนดว ยปลายหอก ยอ มตายเมอื่ เดก็ บา ง กลางคนบา ง แกบา ง ดวยหอกนน่ั แล ส้ินแสนปเปน อนั มาก; ความตายนข้ี องสตั วน ัน้ ควรไดโ ดยสมยั .\" ร. \"พระผูเปน เจานาคเสน พระผูเปนเจา กลาวคําใดวา 'ความตายในสมัยไมใ ช กาลมีอย'ู ดงั น้ี เชญิ พระผเู ปนเจา แสดงเหตุในคาํ น้นั แกขา พเจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร กองเพลงิ ใหญไหมห ญา และไมก ิง่ ไมใ บไม มเี ชอ้ื ตดิ แลว ยอมดบั เพราะความสนิ้ เชอ้ื , เพลิงนน้ั โลกกลาววา ไมม ีเหตรุ า ยหาอนั ตรายมิได ชอ่ื วา ยอ มดบั ในสมยั ' ฉะน้ี ฉนั ใด, บคุ คลผใู ดผูหนง่ึ เปน อยูสน้ิ พนั วนั เปน อนั มาก แกแ ลว ดว ย อํานาจความชรา ไมม เี หตุรา ยหาอนั ตรายมิได ยอมตายเพราะสน้ิ อายุ บคุ คลนนั้ อันโลก กลาววา 'เปนผเู ขา ถึงความตายในสมยั ' ฉะนี้ ฉนั นั้นนนั่ เทยี วแล.\" อีกนยั หนง่ึ ครน้ั หญา และไมก ิง่ ไมใบไมไหมแลว มหาเมฆตกลงดับเพลิงใหญ นนั้ เสยี กองเพลงิ ใหญน ัน้ ช่อื วาดบั ในสมัยหรอื หนอแล?\" ร. \"หาไมเลย.\" ถ. \"เพราะเหตุไร ขอถวายพระพร กองเพลงิ มใี นภายหลังไมเปน ของมีคติเสมอ กันกบั กองเพลิงกอน?\" ร. \"กองเพลงิ นน้ั อันเมฆจรมาเบียดเบยี น จงึ ดับแลว ในกาลไมใ ชส มยั ซ.ิ \" ถ. \"บคุ คลผูใดผูหนง่ึ ตายในสมัยไมใชก าล บคุ คลน้นั เปน ผูอ นั โรคจรมา เบยี ดเบียนแลว คือ อนั โรคตงั้ ข้ึนพรอ มแตล ม อันโรคตง้ั ขึ้นพรอ มแตดี อันโรคต้ังขึ้น พรอ มแตเสมหะ อนั โรคเกิดแตความประชมุ พรอมแหง ลมและดเี สมหะ อนั โรคเกดิ แต ความแปรเปลยี่ นแหง ฤดู อนั โรคเกิดแตบริหารอริ ยิ าบถไมเสมอ อนั โรคเกดิ แตค วาม เพียรแหง ผูอื่นหรืออนั ความหิวอาหาร อันความอยากนา้ํ อันงกู ัด อันความกนิ ยาพษิ อนั

ไฟ อันนา้ํ อนั หอกเบยี ดเบยี นแลว ชื่อวายอ มตายในสมยั ไมใ ชก าลฉนั น้ันนัน่ เทยี วแล. อนั นเี้ ปน เหตใุ นขอทส่ี ัตวตายในสมยั ไมใ ชก าลน.ี้ ขอถวายพระพร อนง่ึ มหาวลาหกตงั้ ข้นึ แลวในอากาศตกลงยงั ท่ลี มุ และท่ีดอน ใหเต็ม มหาวลาหกนนั้ โลกกลา ววา 'เมฆไมม เี หตรุ ายหาอนั ตรายมไิ ด' ดังนี้ ฉนั ใด, บคุ คลผูใ ดผหู น่งึ เปน อยนู าน ครํา่ ครา แลว ดวยอํานาจความชรา เปนผูไมมีเหตุรายหา อันตรายมไิ ด ยอมตายเพราะสนิ้ อายุ บคุ คลน้นั โลกกลา ววา 'เขาถงึ ความตายในสมัย' ฉะน้ี ฉนั นั้นนน่ั เทยี วแล. อนึง่ เหมือนอยางวา มหาวลาหกตง้ั ขึน้ แลวในอากาศพงึ ถงึ ความอนั ตรธานไป ดว ยลมมากในระหวางนน่ั เทียว, วลาหกนน้ั เปน ของช่ือวา หายแลว ในสมัยบางหรอื ขอ ถวายพระพร?\" ร. \"หาไม. \" ถ. \"ขอถวายพระพร กเ็ พราะเหตุไรวลาหกมีในภายหลงั ไมเ ปนของมีคติเสมอ กันกบั ดว ยวลาหกกอนเลา ?\" ร. \"วลาหกน้ันอันลมทจี่ รมาเบยี ดเบียนแลว ถงึ ซงึ่ กาลไมใ ชสมัยหายแลวซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บุคคลผูใดผูหนง่ึ ตายในสมยั ไมใ ชก าล บคุ คลผูน้นั อันโรคท่ี จรมาเบียดเบยี นแลว คอื อนั โรคตง้ั ขึ้นพรอ มแตล ม... และอันกาํ ลงั แหง หอกเบยี ดเบียน แลว ยอ มตายในสมัยมิใชก าล ฉนั นน้ั นนั่ เทยี วแล. ความตายในสมยั มิใชก าลมอี ยูดวย เหตใุ ด เหตนุ นั้ อันน.้ี ขอถวายพระพร อีกอยา งหนงึ่ อสรพิษมกี าํ ลังโกรธแลว กดั บุรษุ คนหนง่ึ , พิษ ของอสรพษิ ไมม เี หตรุ ายหาอนั ตรายมไิ ด ยงั บุรุษนนั้ ใหถ ึงความตาย, พิษนนั้ โลกกลา ว วา 'ไมมเี หตุรา ยหาอนั ตรายมไิ ด ถงึ ทส่ี ุด' ฉะน้ี ฉนั ใด;บคุ คลผูใดผหู นง่ึ เปนอยูนาย แก แลวดวยอํานาจความชรา ไมม เี หตรุ ายหาอนั ตรายมิได ยอ มตายเพราะสน้ิ อายุ บคุ คล นน้ั โลกกลาววา 'ไมม ีเหตุรา ยหาอันตรายมไิ ด ถึงทส่ี ุดแหงชวี ิต เขาถงึ ความตายที่ควร ไดใ นสมยั ' ฉะนี้ ฉนั นน้ั น่ันเทยี วแล. ขอถวายพระพร อกี อยา งหนึ่ง เปรียบเหมอื นหมองู ใหยาแกบคุ คลทอี่ สรพิษมี กาํ ลงั กัดแลว พงึ กระทาํ ใหไ มม พี ษิ ในระหวา งนนั่ เทยี ว พิษนนั้ เปน ของช่อื วา หายแลว ใน สมยั บา งหรือหนอแล?\" ร. \"หาไมเลย พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"เพราะเหตุไร พษิ มใี นภายหลังนนั้ ไมไ ดเ ปน ของมคี ตเิ สมอกันกบั ดว ยพษิ กอนเลา ขอถวายพระพร?\"

ร. \"พิษอนั ยาทจ่ี รมาเบียดเบยี นแลว ยงั ไมถ ึงทส่ี ดุ นน่ั เทยี วหายแลวซิ พระผูเปน เจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร บคุ คลผใู ดผหู นงึ่ ตายในสมัยมใิ ชก าล บุคคลนัน้ เปน ผูอ นั โรคทีจ่ รมาเบยี ดเบียนแลว คือ อันโรคตง้ั ขน้ึ พรอมแตลม....และอนั กาํ ลังแหง หอก เบียดเบียนแลว ยอมตายในสมัยมิใชกาลฉันนน้ั นนั่ เทียวแล. ความตายในสมัยมิใชก าล มอี ยดู วยเหตุใด เหตนุ น้ั อนั น.้ี ขอถวายพระพร อกี อยา งหนึ่ง นายขมงั ธนแู ผลงศรไป. ถาศรนน้ั ไปสูท ไี่ ป อยา งไรและทางท่ีไปและทส่ี ดุ , ศรน้นั โลกกลาววา 'ไมม เี หตุรา ยหาอนั ตรายมิได ชอ่ื วา ไปแลวสทู ไ่ี ปอยางไร และทางท่ีไปและทส่ี ดุ ' ฉะนี้ ฉันใด; บุคคลผูใดผหู น่งึ เปน อยนู าน แกแ ลวดวยอาํ นาจความชราไมม เี หตรุ า ยหาอันตรายมไิ ด ยอมตายเพราะสน้ิ อายุ บคุ คลนนั้ โลกกลาววา 'ไมมเี หตุรา ยหาอนั ตรายมไิ ด เขาถึงความตายในสมัย' ฉะนี้ ฉนั น้ันนัน่ เทยี วแล. ขอถวายพระพร อีกอยา งหนงึ่ เปรียบเหมอื นนายขมงั ธนแู ผงศรไป, ใคร ๆ ถือเอาศรของนายขมงั ธนนู น้ั เสยี ในขณะนัน้ นน่ั เทยี ว, ศรนน้ั เชอ่ื วา ไปแลว สูที่ไปอยางไร และทางทไี่ ปและที่สุดบางหรือหนอแล?\" ร. \"หาไมเลย พระผเู ปน เจา.\" ถ. \"เพราะเหตุไร ศรมใี นภายหลงั น้ันไมไ ดเปน ของมีคตเิ สมอกันกบั ดวยศรกอน เลา ขอถวายพระพร?\" ร. \"เพราะความถือเอาซงึ่ จรมา ความไปของศรนัน้ จงึ ขาดแลว ซิ.\" ถ. \"บุคคลผใู ดผหู นง่ึ ตายในสมยั มใิ ชก าล บุคคลน้ันเปน ผูอ นั โรคซ่งึ จรมา เบียดเบียนแลว คือ อนั โรคต้งั ขึน้ พรอมแตล ม...และอันกาํ ลงั แหง หอกเบยี ดเบยี นแลว ยอ มตายในสมยั มใิ ชกาล ฉนั นนั้ นน่ั เทยี วแล. ความตายในสมยั มิใชก าลมอี ยูดว ยเหตใุ ด เหตุนนั้ อันน.ี้ ขอถวายพระพร อกี อยา งหนงึ่ บุคคลผใู ดผหู นงึ่ เคาะภาชนะทแี่ ลวดวยโลหะ, เสียงแหง ภาชนะนนั้ เกิดแลว แตความเคาะ ยอมไปสทู ี่ไปอยา งไร และทางท่ไี ปและทสี่ ดุ , เสยี งนัน้ โลกกลาววา 'ไมมีเหตุรายหาอนั ตรายมิได ช่ือวาไปแลว สทู ีไ่ ปอยา งไร และทาง ทไ่ี ปและท่สี ุด' ฉะน้ี ฉันใด; บุคคลผใู ดผหู น่งึ เปน อยูสน้ิ พนั วันเปน อนั มาก คร่ําคราแลว ดวยสามารถความชรา ไมมเี หตุรายหาอนั ตรายมไิ ด ยอ มตายดว ยเหตสุ ิน้ อายุ บุคคล นั้นโลกกลา ววา 'ไมมเี หตรุ า ยหาอนั ตรายมไิ ด เขา ถงึ ความตายในสมยั ' ฉะน้ี ฉนั นนั้ นน่ั เทยี วแล.

ขอถวายพระพร อกี อยา งหนึง่ บุคคลผใู ดผูหนง่ึ เคาะภาชนะที่แลว ดวยโลหะ เสยี งแหง ภาชนะนนั้ พงึ เกิดแตค วามเคาะ, ครนั้ เสยี งเกิดแลว ไปยงั ไมไกล ใคร ๆ มาจบั ตอง เสียงก็ตอ งเงยี บพรอ มกนั กับความจบั ตอ ง, เสยี งน้นั เปน ของชอ่ื วา ไปแลว สูที่ไป อยางไร และทางทีไ่ ปและท่ีสดุ บา งหรือหนอแล?\" ร. \"หาไมเ ลย พระผูเปน เจา .\" ถ. \"เพราะเหตอุ ะไร เสียงมีในภายหลงั ไมไดเ ปนของมีคติเสมอ ๆ กนั กบั ดว ย เสยี งกอ นเลา ขอถวายพระพร?\" ร. \"เสยี งนนั้ หยดุ หายแลว ดว ยความทใี่ คร ๆ จบั ตองซงึ่ จรมาซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บคุ คลผูใ ดผหู นึง่ ตายในสมัยมใิ ชก าลบุคคลน้นั เปน ผอู นั โรคซ่งึ จรมาเบยี ดเบยี นแลว คอื โรคตั้งขึ้นพรอ มแตลม...และอันกําลงั หอกเบยี ดเบยี น แลว ยอ มตายในสมยั มิใชก าล ฉนั นั้นนนั่ แล. ความตายในสมัยมิใชกาลมอี ยูดว ยเหตใุ ด เหตุนน้ั อันน.้ี ขอถวายพระพร อนง่ึ เหมอื นอยา งวา พชื แหงขา วเปลอื กงอกงามแลว ในนา เปน ของมรี วงคลุมแผเ กลอื่ นกลน มาก เพราะฝนตกมากยอ มถงึ สมยั เปน ที่เกบ็ เก่ยี วแหง ขา ว กลา , ขา วเปลอื กนนั้ โลกกลา ววา 'ไมมเี หตรุ า ยหาอนั ตรายมิได เปน ของช่ือวา ถึงพรอ ม ดว ยสมัยแลว' ฉะนี้ ฉนั ใด;บุคคลผใู ดผหู นงึ่ เปนอยสู น้ิ พนั วนั เปน อันมาก คร่ําคราแลว ดวยความชรา ไมม เี หตุรา ยหาอันตรายมไิ ด ยอ มตายเพราะเหตุสนิ้ อายุ บุคคลนนั้ โลก กลาววา 'ไมมเี หตุรา ยหาอนั ตรายมิได เขา ถึงความตายในสมยั ' ฉะน้ี ฉนั นน้ั นนั่ เทยี ว แล. อนงึ่ เปรียบเหมอื นพชื ขา วเปลอื กงอกงามแลว ในนา วิกลดว ยนํา้ พงึ ตายเสยี , ขาวเปลอื กนัน้ เปน ของชอื่ วา ถึงพรอมดว ยสมัยแลวบางหรอื ขอถวายพระพร?\" ร. \"หาไมเ ลย.\" ถ. \"เพราะเหตไุ รเลา ขอถวายพระพร ขาวเปลอื กมีในภายหลงั ไมไดเ ปน ของมี คตเิ สมอกนั กบั ดว ยขา วเปลอื กกอน?\" ร. \"ขาวเปลือกนน้ั อนั ความรอ นซงึ่ จรมาเบยี ดเบียนแลว จงึ ตายแลว ซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บคุ คลผใู ดผูหน่งึ ตายในสมัยมใิ ชก าลบุคคลนน้ั เปน ผูอัน โรคจรมาเบยี ดเบยี นแลว คอื อันโรคตง้ั ขนึ้ พรอมแตลม...และอันกําลงั แหงหอก เบยี ดเบียนแลว จงึ ตายในสมยั มใิ ชก าลฉนั นนั้ นนั่ เทยี วแล. ความตายในสมัยมิใชก าลมี อยดู วยเหตุใด เหตนุ ั้นอนั น.ี้ ขอถวายพระพร บรมบพิตรเคยทรงสดับวา 'หนอนทง้ั หลายตงั้ ขน้ึ แลว กระทาํ ขา วกลา รุนอันสมบู รณแลว ใหฉิบหายไปทง้ั ราก ฉะนห้ี รอื ?\" ร. \"เรอื่ งนน้ั ขาพเจาเคยไดย ินและเคยเหน็ .\"

ถ. \"ขา วกลานน้ั ฉบิ หายในกาล หรอื วาฉบิ หายในสมยั มิใชกาล?\" ร. \"ในสมัยมิใชก าลซ;ิ ถาวา หนอนทัง้ หลายไมเ คีย้ วกนิ ขา วกลา นน้ั ไซร, ขา ว กลา นน้ั พงึ ถงึ สมยั เปนทเ่ี กี่ยว.\" ถ. \"ขา วกลา พงึ ฉบิ หายดวยเหตเุ ขาเบียดเบยี นซงึ่ จรมาแลว, ขาวกลา ทไ่ี มมีเหตุ เขาเบียดเบียน ยอ มถงึ สมยั ทเ่ี กีย่ วหรือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"อยา งนนั้ ซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บุคคลผูใดผูห นึง่ ตายในสมัยมิใชก าล บุคคลนนั้ เปน ผอู ัน โรคซึ่งจรมาเบยี ดเบยี นแลว คอื อันโรคต้ังขึน้ มาพรอมแตลม...และอนั กําลังแหงหอก เบียดเบียนแลว ยอมตายในสมยั มใิ ชกาลฉันนน้ั นน่ั เทยี วแล. ความตายในสมยั มิใชก าล มอี ยดู ว ยเหตุใด เหตุนนั้ อนั น.้ี ขอถวายพระพร อกี ประการหนึง่ บรมบพติ รเคยทรงสดบั วา 'ในเม่อื ขาวกลา ถงึ พรอมแลว ทรงรวงนอมไปแลว ถงึ ความเปนกอแลว หา ฝนตกลงกระทําขาวกลา ใหฉ บิ หาย กระทาํ ใหไมมผี ล' ฉะนี้ บา งหรือ?\" ร. \"เร่ืองนน้ั ขาพเจาเคยไดยนิ ดวย เคยไดเห็นดวย.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ขา วกลา นนั้ ฉบิ หายในกาล หรือวา ในสมัยมิใชก าลเลา?\" ร. \"ในสมัยมใิ ชกาล; ถาวา หา ฝนไมพ งึ ตกลงไซร, ขา วกลานนั้ พงึ ถงึ สมัยเปน ที่ เกยี่ ว.\" ถ. \"ขาวกลายอ มฉิบหายดว ยเหตุเขา เบยี ดเบียนซง่ึ จรมา, ขา วกลาอนั เหตุนน้ั ไม เขา เบยี ดเบยี นแลว ยอมถงึ สมัยเปนท่เี ก่ยี วหรอื ขอถวายพระ?\" ร. \"อยางนน้ั ซ.ิ \" ถ.\"ขอถวายพระพร บคุ คลผูใ ดผหู นงึ่ ตายในสมยั มใิ ชก าล บคุ คลนนั้ เปน ผูอัน โรคซึง่ จรมาเบยี ดเบียนแลว คือ อันโรคต้งั ขึ้นพรอ มแตล ม...และอันกําลงั แหง หอก เบยี ดเบียนแลว ยอมตายในสมยั มิใชกาลฉนั นน้ั นน่ั เทียวแล. ความตายในสมัยมิใชก าล มีอยูดวยเหตใุ ด เหตนุ นั้ อนั น.ี้ \" ร. \"พระผูเปน เจา นาคเสน นา อัศจรรย พระผูเปน เจา นาคเสนของไมเ คยมี ๆ แลว, เหตุพระผูเปน เจา สาํ แดงดแี ลว, ขออุปมาเพื่อแสดงความตายในสมัยมใิ ชก าลวา 'ความตายในสมยั มิใชกาลมอี ย'ู ฉะน้ี พระผเู ปนเจา สาํ แดงดแี ลว กระทําใหต้นื แลว กระทาํ ใหป รากฏแลว กระทาํ ใหเ ปน ชัดแลว . แมบ ุคคลผฟู ุงซา นดว ยหาความคิดมไิ ด ก็ พงึ เขาใจวา 'ความตายในสมยั มิใชกาลมอี ยู' ฉะนี้ ดว ยขอ อุปมาอันหนง่ึ ๆ กอ น; จะ กลา วไปไย บคุ คลผูม ีความคิดจะไมพึงเขา ใจฉะนนั้ . ขาพเจาทราบแลว ดว ยขออปุ มา

เปนประถมทีเดยี ววา 'ความตายในสมยั มใิ ชกาลมอี ย'ู ฉะน,ี้ ก็แตขา พเจาอยากฟง เน้อื ความเครื่องนาํ ออกอ่นื ๆ จึงยงั ไมยอมรับรองเสยี แตช้นั ตน.\" ๒. ปรินิพพตุ เจตยิ ปาฏิหารยิ ปญหา ๗๙ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา นาคเสน ปาฏหิ ารยิ ม ใี นจิตกาธารแหงพระ อรหันตทงั้ หลายผปู รินพิ พานแลวทกุ พวก, หรือวา บางพวกจงึ ม?ี \" พระเถรเจา ทูลวา \"บางพวกมี บางพวกไมม ี ขอถวายพระพร.\" ร. \"พวกไหนมี พวกไหนไมม ี พระผูเ ปนเจา.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ปาฏหิ ารยิ มใี นจิตกาธารแหง พระอรหนั ตผ ูป รินพิ พานแลว เพราะความอธษิ ฐานแหง บคุ คลสามพวก ๆ ใดพวกหนง่ึ , บรรดาบคุ คลสามพวกนัน้ พวกไหนบา ง? ขอถวายพระพร พระอรหนั ตในโลกนี้ เม่อื ยงั ดาํ รงชีพอยอู ธษิ ฐานไวเพอ่ื ความ เอ็นดูเทพดาและมนุษยทงั้ หลายวา 'ขอปาฏิหารยิ ในจิตกาธารจงมีอยา งน'ี้ ดังน,ี้ ปาฏิหารยิ ก ย็ อ มมีในจติ กาธารแหงพระอรหนั ตนน้ั ดว ยสามารถแหงความอธษิ ฐาน; ปาฏหิ ารยิ ม ีในจิตกาธารแหง พระอรหนั ตผปู รินิพพานแลว ดว ยสามารถแหงความ อธษิ ฐานของทานเองอยา งนี้หนึง่ . เทวดาทงั้ หลายสําแดงปาฏหิ าริยในจติ กาธาร แหง พระอรหนั ตผ ปู รินพิ พาน แลว เพอ่ื ความเอ็นดแู กม นษุ ยท ง้ั หลายวา 'พระสทั ธรรมจกั เปน ของอนั สตั วท งั้ หลาย ประคับประคองไวเ ปน นติ ยด ว ยปาฏหิ ารยิ น,้ี และมนษุ ยท ง้ั หลายเล่อื มใสแลว จกั เจริญ ดวยกุศล' ดังน;ี้ ปาฏหิ ารยิ ก ็มีในจิตกาธารแหง พระอรหนั ตผ ปู รินิพพานแลว ดว ยความ อธิษฐานแหง เทพดาทงั้ หลายอยา งนหี้ นง่ึ . สตรีหรือบรุ ษุ มศี รทั ธาเล่อื มใสแลว เปน บณั ฑติ ฉลาดมปี ญญาถงึ พรอมดว ย ปญ ญา คิดโดยแยบคายแลว จงึ อธษิ ฐานของหอมดอกไม ผา หรอื วัตถสุ งิ่ ใดส่งิ หนง่ึ แลวยกขน้ึ ไวในจติ กาธารวา 'ปาฏิหาริยน จ้ี งมเี ถดิ ' ดังน,ี้ ปาฏหิ าริยก ็มใี นจติ รกาธาร แหง พระอรหันตผูปรนิ พิ พานแลว ดว ยสามารถแหง ความอธิษฐานแหง สตรหี รอื บุรุษนัน้ ; ปาฏหิ ารยิ ม ใี นจิตกาธารแหง พระอรหนั ตผปู รินพิ พานแลว ดวยอํานาจแหงความ อธษิ ฐานของมนษุ ยท ง้ั หลายอยา งนห้ี นงึ่ . ปาฏหิ ารยิ ม ีในจติ กาธารแหง พระอรหนั ตผ ู ปรินิพพานแลว ดวยอาํ นาจแหง ความอธษิ ฐานของบุคคลผใู ดผหู นึ่ง แหงบุคคลสาม พวกเหลา นแี้ ล.

ขอถวายพระพร ถา วา ความอธษิ ฐานของชนทัง้ หลายเหลา น้นั ไมม ีไซร, ปาฏหิ ารยิ ในจติ กาธารแมแหง พระขีณาสพผมู ีอภิญญาหกประการ ผถู งึ แลวซึง่ ความ เปนผูมีอาํ นาจในจิต กย็ อ มไมม .ี แตถึงปาฏิหาริยไ มม ี เทวดามนษุ ยท ง้ั หลายเพงความ ประพฤตขิ องทานบรสิ ทุ ธิดแี ลว พงึ หยัง่ ลง พงึ เขาใจ พงึ เช่อื ถอื วา 'พระพทุ ธโอรสน้ี ปรินิพพานดแี ลว' ฉะน.ี้ \" ร. \"ดีแลว พระผูเปน เจา นาคเสน ขอ วสิ ชั นาปญหาของพระผูเปน เจา สมอยา ง น้นั , ขา พเจา ยอมรบั รองอยางนนั้ .\" ๓. เอกจั จาเนกัจจานํ ธมั มาภิสมยปญ หา ๘๐ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา นาคเสน ธรรมาภสิ มยั ความตรสั รธู รรมเกิด มีแกบ คุ คลท้งั หลายทงั้ ปวง ผปู ฏบิ ตั โิ ดยชอบหรอื , หรอื วา ไมเกิดมแี กบ คุ คลบาง จําพวก.\" พระเถรเจา ทลู วา \"เกิดมแี กบคุ คลบางจําพวก, ไมเกดิ มแี กบ ุคคลบางจาํ พวก, ขอถวายพระพร.\" ร. \"เกดิ มแี กบคุ คลพวกไร, ไมเ กิดมแี กบคุ คลพวกไร พระผูเ ปนเจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ธรรมาภสิ มัยไมเกดิ มแี กบ ุคคลผูเกิดในดิรัจฉานแมป ฏบิ ตั ิ ดีแลว , และธรรมาภิสมัยไมเ กิดมแี กบ ุคคลผเู กดิ ในเปตวสิ ยั แกบุคคลผมู จิ ฉาทิฏฐิ แก บุคคลโกง แกบ ุคคลผฆู ามารดา แกบ คุ คลผูฆาบิดา แกบ ุคคลผูฆ า พระอรหนั ต แก บุคคลผูทาํ ลายสงฆ แกบ คุ คลผทู ําโลหิตใหหอขนึ้ ในพระกายแหง พระพุทธเจา แกบคุ คล ผูลักสงั วาส แกบ ุคคลผูหลกี ไปสูล ัทธแิ หง เดยี รถีย แกบ คุ คลผปู ระทษุ รา ยนางภิกษณุ ี แก บคุ คลผูตองครุกาบตั สิ บิ สามอันใดอันหนง่ึ แลวไมอยูกรรม แกบัณเฑาะก แกอุภโตพยัญ ชนก แมป ฏบิ ัตดิ ีแลว , อนง่ึ ธรรมาภสิ มัยไมเ กดิ มีแมแ กม นุษยยังเด็กผูม ีอายตุ ํ่ากวา เจ็ด ป. ธรรมาภสมยั ไมเกิดมีแกบคุ คลสิบหกจาํ พวกเหลา นแี้ มป ฏิบตั ดิ แี ลว.\" ร. \"ธรรมาภิสมยั เกิดมหี รอื ไมเ กดิ มีแกบคุ คลสิบหา จาํ พวก ซง่ึ เปน ผปู ด ทางดี แลว ก็ยกไวเ ถดิ , พระผเู ปน เจา ก็แตเ พราะเหตุไรธรรมาภิสมัยจงึ ไมเ กิดมีแกเ ด็กนอยผมู ี อายุตาํ่ กวาเจด็ ป แมเ ปน ผูป ฏบิ ัติดแี ลว? ปญหาในขอ นี้ยงั มีอยกู อน. ราคะไมมีแกท ารก , โทสะกไ็ มม ,ี โมหะก็ไมม ,ี มานะกไ็ มม ,ี ความเหน็ ผิดก็ไมม ,ี ความชงิ ชงั กไ็ มม ี กามวติ ก กไ็ มม ี ไมใ ชห รือ? ธรรมดาเดก็ นอยนั้นไมเ จอื แลวดว ยกเิ ลสทงั้ หลายประกอบถงึ ที่แลว ยอมควรจะตรสั รขู องจรงิ ส่ีดวยความตรสั รอู ยา งเอก.\"

ถ. \"ขอถวายพระพร อาตมภาพกลา ววา 'ธรรมาภิสมัยไมเ กิดมีแกเ ด็กนอ ยผูม ี อายุตํา่ กวาเจด็ ป แมปฏิบัติดแี ลว ' ฉะน้ี ดว ยเหตไุ ร. เหตุน้ันนนั่ แลในปญ หาน.ี้ ขอถวายพระพร ถา วา เดก็ นอ ยผูม อี ายตุ า่ํ กวา เจ็ดป พงึ กาํ หนดั ในอารมณเ ปน ทต่ี ัง้ แหง ความกําหนัด พึงประทุษรา ยในอารมณเ ปน ที่ตงั้ แหงความประทษุ รา ย พงึ หลง ในอารมณเปน ทีต่ ง้ั แหง ความหลง พงึ มวั เมาในอารมณเ ปน ท่ตี ง้ั แหง ความมวั เมา พงึ รู แจงซ่งึ ความเห็น พงึ รูแจง ซง่ึ ความยนิ ดแี ละความไมย นิ ดี พงึ ตรึกถงึ อกศุ ลไซร, ธรรมาภสิ มัยพึงเกิดมีแกเ ดก็ นอ ยน้นั . เออก็จติ ของเดก็ นอ ยผมู อี ายตุ า่ํ กวาเจ็ดปเ ปนของ ไมมกี าํ ลงั มกี าํ ลงั ชว่ั เลก็ นอ ย ออ นแอไมม แี จง , สว นนพิ พานธาตุซง่ึ ไมม ีปจ จัยปรงุ แตง เปนของหนกั มากใหญโต; เดก็ นอ ยผมู อี ายุตํา่ กวา เจ็ดป ไมอาจตรัสรนู พิ พานธาตซุ ง่ึ ไม มีปจ จยั ปรงุ แตงเปนของหนกั มากใหญโ ต ดวยจติ ซ่ึงมกี าํ ลังชว่ั เล็กนอยออนแอไมมแี จง นั้น. ขอถวายพระพร เปรียบเหมอื นพญาเขาสเิ นรเุ ปน ของหนกั ใหญโ ต บุรษุ จะพงึ อาจเพ่ือจะยกพญาเขาสิเนารุนั้นดว ยเร่ยี วแรงกําลงั และความเพยี รอนั มีอยตู ามปกติ ของตนไดหรอื ขอถวายพระพร?\" ร. \"ไมอาจเลย พระผูเปน เจา .\" ถ. \"เพราะเหตุไร ขอถวายพระพร?\" ร. \"เพราะความท่บี รุ ษุ มกี าํ ลงั ทราม และเพราะความทพ่ี ญาเขาสิเนรุเปน ของ ใหญซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร จิตเดก็ นอ ยผมู ีอายตุ าํ่ กวา เจด็ ป เปน ของไมมกี าํ ลงั มกี าํ ลงั ชัว่ เลก็ นอยออ นแอไมมแี จง , สว นนพิ พานธาตุซึง่ ไมม ปี จจัยปรุงแตง เปน ของหนกั มาก ใหญโต, เดก็ นอ ยผูม อี ายุตา่ํ กวาเจด็ ป ไมอ าจตรัสรูนพิ พานธาตุซ่งึ ไมม ปี จจัยปรงุ แตง เปนของหนกั มากใหญโ ต ดว ยจิตซ่ึงมีกาํ ลงั ชวั่ เลก็ นอ ย ซง่ึ ออนแอไมมีแจง ฉันนน้ั นนั่ เทยี วแล, ดว ยเหตนุ นั้ ธรรมาภิสมัยยอมไมเกิดมีแกเ ด็กนอ ยผมู อี ายุตาํ่ กวาเจ็ดปแม ปฏิบตั ิดแี ลว. ขอถวายพระพร อนง่ึ ราวกะวาแผน ดินใหญน ี้ เปน ของยาวรีหนากวา งขวาง มากมายใหญโ ต, โคร ๆ จะอาจใหแผน ดนิ ใหญน น้ั ชมุ ดวยหยาดนาํ้ หยาดนดิ เดยี วทาํ ใหล่นื ไดหรือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"ไมอ าจเลย.\" ถ. \"เพราะเหตุไร ขอถวายพระพร?\" ร. \"เพราะความทน่ี าํ้ หยาดหน่ึงเปน ของนิดเดียว, และเพราะความที่ แผน ดินใหญเปน ของโตซ.ิ \"

ถ. \"ขอถวายพระพร จิตของเดก็ นอ ยผูมีอายตุ า่ํ กวา เจด็ ป เปนของไมมกี ําลัง มี กาํ ลงั ชวั่ เลก็ นอ ย ออ นแอ ไมม แี จง, สวนนิพพานธาตุซึง่ ไมมีปจ จยั ปรงุ แตง เปน ของ ยาวรหี นากวา งขวางมากมายใหญโ ต, เดก็ นอยผูมอี ายตุ าํ่ กวา เจด็ ป ไมอ าจตรัสรู นพิ พานธาตุ ซงึ่ ไมมปี จจัยปรงุ แตง เปน ของใหญ ดว ยจติ ซ่งึ มีกาํ ลังชว่ั เล็กนอ ยออ นแอ ไมม ีแจง นน้ั ฉนั นน้ั นน่ั แลเทยี ว, ดวยเหตนุ น้ั ธรรมาภิสมยั ยอ มไมเ กดิ มีแกเ ด็กนอ ยผมู ี อายุต่าํ กวา เจด็ ป แมปฏบิ ตั ดิ แี ลว . ขอถวายพระพร อนง่ึ ราวกะไฟอนั เปน ของไมม กี าํ ลัง มกี าํ ลงั ชวั่ เลก็ นอ ยนิด เดียว, ใคร ๆ จะอาจกาํ จดั ความมดื ในโลกกบั ทงั้ เทวดาสอ งใหสวา งดว ยไฟนอยเพยี ง เทา น้นั ไดห รือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"ไมอาจเลย.\" ถ. \"เพราะเหตไุ ร ขอถวายพระพร?\" ร. \"เพราะความทไ่ี ฟเปน ของนอ ย, และเพราะความทโี่ ลกเปนของใหญซิ.\" ถ. \"ของถวายพระพร จิตของเดก็ นอ ยผูม อี ายุตํ่ากวา เจ็ดป เปน ของไมม กี าํ ลงั มี กําลงั ชว่ั เลก็ นอ ย ออ นแอ ไมม ีแจง , และจิตน้นั เปน ของอนั ความมอื คอื ความไมรูเทา อยางใหญป ดแลว, เพราะเหตนุ ้ัน ยากท่ีเดก็ นอ ยจะสอ งแสงสวาง คอื ความรเู ทาได ฉัน น้นั นน่ั เทยี วแล, ดว ยเหตนุ น้ั ธรรมาภสิ ัย ยอมไมเกิดมีแกเ ดก็ นอ ยผมู อี ายุต่าํ กวาเจด็ ป แมป ฏบิ ตั ิดีแลว ขอถวายพระพร. อีกประการหนง่ึ ราวกะหนอนกนิ หนอ ไม เปนสัตวกระสบั กระสายผอม และมี กายมีอณูเปน ประมาณ เหน็ ชางประเสรฐิ ผูม นี ํ้ามันแตกทั่วโดยสว นสาม มอี วยั วะยาว เกา ศอก กวา งสามศอก โอบออ มสบิ ศอก สงู แปดศอก ยนื อยู พึงครา มาเพ่อื จะกลนื กนิ หนอนกนิ หนอ ไมน้ัน จะพึงอาจกลนื กนิ ชางประเสริฐน้นั ไดหรือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"ไมอ าจเลย.\" ถ. \"เพราะเหตุอะไร ขอถวายพระพร?\" ร. \"เพราะความท่ีหนอนกนิ หนอไมเ ปนสัตวเ ลก็ และเพราะความท่ชี า งประเสรฐิ เปน สตั วใหญซ ิ.\" ถ. \"จติ ของเดก็ นอยผมู ีอายตุ า่ํ กวา เจ็ดป เปน ของไมม ีกาํ ลัง มกี าํ ลงั ช่ัว เลก็ นอย ออ นแอ ไมม แี จง, สว นนพิ พานธาตุ ซงึ่ หาปจจยั ปรุงแตม ิได เปน ของใหญ, เดก็ นอยน้นั ไมส ามารถจะตรสั รูนพิ พานธาตุซ่งึ หาปจ จยั ปรงุ แตมิได เปน ของใหญ ดว ยจติ มกี าํ ลงั ชวั่ เล็กนอย ออนแอ ไมมีแจง นน้ั ฉนั นนั้ น่ันเทยี วแล, ดวยเหตนุ ั้น ธรรมาภสิ ยั ยอมไมเกดิ มี แกเ ดก็ นอยผมู ีอายตุ ่าํ กวา เจด็ ป แมป ฏิบัตดิ ีแลว .\"

ร. \"ดแี ลว พระผเู ปนเจา นาคเสน ขอวสิ ชั นาปญ หาของพระผูเปน เจา สมอยาง นั้น, ขาพเจา ยอมรบั รองอยา งนน้ั .\" ๔. นพิ พานอทกุ ขมิสสภาวปญ หา ๘๑ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา นาคเสน นพิ พานเปน สุขสวนเดยี วหรือ หรือวา เจือดวยทกุ ข? \" พระเถรเจา ทลู วา \"ขอถวายพระพร นพิ พานเปนสขุ สวนเดยี วหาเจือดวยทกุ ข ไม. \" ร. \"ขาพเจา ไมเ ชือ่ คาํ วา 'นพิ พานเปนสขุ สว นเดยี ว' นน้ั . ขา พเจา เหน็ ในปญ หา ขอนอ้ี ยางนว้ี า 'นิพพานเปน ของเจือดว ยทกุ ข' ฉะน;้ี และขาพเจา จับเหตใุ นปญ หาขอนี้ วา 'นพิ พานเปน ของเจือดว ยทุกข' ฉะนไ้ี ด, เหตใุ นปญ หาขอ นี้ เปน ไฉน? คือ ชนเหลา ใด แสวงหานพิ พาน ความเพยี รยงั กิเลสใหเ รารอน ยอมปรากฏแกก ายและจติ แหง ชน เหลานั้น, และความระวงั การยืน การเดนิ การนงั่ การนอน และอาหาร, การ ปราบปรามความงว งเหงา ความลาํ บากแหงอายตนะทง้ั หลาย ความละทรพั ยท ่คี วร สงวนและญาตมิ ติ รเปน ทรี่ ัก ยอมปรากฏแกกายและจิตแหงชนเหลา นน้ั ; ชนเหลา ใด เหลา หนง่ึ ในโลกเปนผถู งึ ความสขุ อมิ่ ไปดวยความสขุ ชนเหลา นนั้ ทั้งหมด เขายอมยงั อายตนะทง้ั หลายใหย ินดี ใหเ จรญิ จิตดวยกามคณุ ทง้ั หา คือ เขายงั จกั ษใุ หย นิ ดใี หเ จรญิ ดว ยรปู ที่เปน สภุ นมิ ิตมอี ยา งมาก ยังใจใหเ อบิ อาบ, ยงั โสตใหยินดีใหเจรญิ จติ ดว ยเสยี ท่ี เปนสภุ นิมติ มอี ยางมาก คอื ขับรองและประโคมเคร่ืองดนตรที ่ียงั ใจใหเ อิบอาบ, ยงั ฆา นะใหย ินดีใหเจรญิ จิตดวยกล่ินท่เี ปน สุภนมิ ติ มีอยา งมาก คือ ดอกไม ผลไม ใบไม เปลือกไม รากไม แกน ไม ทย่ี งั ใจใหเ อิบอาบ, ยงั ชวิ หาใหย นิ ดี ใหเ จรญิ จิตดวยรสทเี่ ปน สุภนิมิตมีอยางมาก คอื ของควรเคยี้ ว ของควรบริโภค ของควรลมิ้ ของควรดม่ื ของควร ชมิ ทย่ี งั ใจใหเอบิ อาบ, ยังกายใหย ินดี ใหเ จรญิ จิต ดว ยผสั สะที่เปน สภุ นมิ ิตมีอยา งมาก คอื ละเอียดนมุ ออ นละมนุ ทย่ี ังใจใหเ อบิ อาบ, ยังใจใหย นิ ดี ใหเ จรญิ ดวยความตรึก ความทําในใจมีอยา งมาก คอื อารมณดแี ละชวั่ อารมณง ามและไมง าม ทย่ี ังใจใหเอบิ อาบ. ทา นทัง้ หลายกําจัดเสยี ฆาเสยี ดับเสีย ทอนเสีย ปด เสยี กน้ั เสยี ซ่งึ ความเจรญิ แหง จกั ษุ โสต ฆานะ ชวิ หา กาย ใจนนั้ , ดวยเหตนุ น้ั แมก ายของผูแสวงหานพิ พาน ก็ เรา รอ น แมจ ิตของผแู สวงหานิพพาน ก็เรารอน, ครน้ั กายเรารอน ผูแ สวงหานพิ พาน ก็ ยอมเสวยทกุ ขเวทนาท่เี ปน ไปในกาย, ครน้ั จติ เรารอน ผูแ สวงหานิพพาน กย็ อ มเสวย ทุกขเวทนาทีเ่ ปนไปในจติ , แมป ริพพาชกชอื่ มาคนั ทยิ ะ เมอ่ื ตเิ ตียนพระผูมพี ระภาคเจา

กไ็ ดกลา วอยา งนว้ี า \"พระสมณโคดมฆา ความเจริญเสีย\" ฉะน.้ี เหตนุ ี้เปน เหตทุ ่ขี าพเจา กลาวในปญหาขอ นี้วา \"นิพพานเปน ของเจือดวยทกุ ข\" ฉะน.้ี ถ. \"ขอถวายพระพร นพิ พานไมเจือดว ยทกุ ขเ ลย นพิ พานเปน สุขสว นเดยี ว. ก็ แตบรมบพติ รรับส่ังขอ ใดวา 'นพิ พานเปน ทกุ ข.' ขอน้นั จะชื่อวา นพิ พานเปนทกุ ขกห็ าไม , ก็แตข อ น้ัน เปน สว นเบอื้ งตน แหงการทําใหแจง ซง่ึ นพิ พาน, ขอ นนั้ เปน การแสวงหา นพิ พาน. นิพพานเปน สุขสว นเดียวแท หาเจอื ดวยทุกขไ ม. อาตมภาพจะกลา วเหตใุ น ปญ หาน้ันถวาย. ขน้ึ ชือ่ วา สขุ ในราชสมบัตมิ ีแดพ ระราชาทงั้ หลายหรอื ขอถวายพระพร?\" ร. \"มซี ิ พระผเู ปนเจา สุขในราชสมบัติมแี ดพ ระราชาทง้ั หลาย\" ถ. \"ราชสมบตั ินั้นเจอื ทกุ ขบ า งหรอื ขอถวายพระพร?\" ร. \"หามิได พระผูเปนเจา .\" ถ. \"กเ็ พอื่ เหตุไร ขอถวายพระพร พระราชาเหลา นั้น ครั้นปจจันตชนบทกาํ เริบ แลว จงึ ตองพรอ มดวยอมาตยร าชภฏั ขุนพลทวยหาญทงั้ หลาย เสดจ็ ไปประทับแรมเปน ผอู ันเหลอื ม และยงุ ลม และแดดเบียดเบยี นแลว ตองทรงวง่ิ ไปในทเ่ี สมอและไมเสมอ ทรงกระทําการรบกันใหญดว ย ถึงซง่ึ ความไมแ นพระหฤทัยในพระชนมชพี ดวย เพอ่ื อนั ทรงเกยี ดกันเสียซึง่ ขาศึกทงั้ หลายทอ่ี าศยั ปจจนั ตชนบทอยเู หลา นน้ั แล?\" ร. \"ขอ น้นั หาชอ่ื วาเปน สขุ ในราชสมบัตไิ ม, ขอ น้นั เปนสว นเบื้องตน แหง ความ แสวงหาสุขในราชสมบัต.ิ พระราชาทง้ั หลายแสวงหาราชสมบัติ ดวยความทุกขแลว ยอมเสวยสขุ ในราชสมบตั .ิ เม่อื เปนเชน น้ี สขุ ในราชสมบตั ไิ มเ จือดว ยทกุ ข, สขุ ในราช สมบตั ินัน้ กต็ า งหากทกุ ขต างหาก.\" ถ. \"ขอถวายพระพร นพิ พานเปน สุขสวนเดยี ว ไมเ จือดวยทกุ ข, กแ็ ตชนเหลาใด แสวงหานพิ พานน้นั ชนเหลา นนั้ ตอ งยังกายและจิตใหระสาํ่ ระสาย ตอ งระวงั การยนื การเดิน การนง่ั การนอน และอาหารตอ งปราบปรามความงว งเหงา ตองใหอายตนะ ลาํ บาก ตอ งสละกายและชวี ติ ตองแสวงหานพิ พานดว ยความทกุ ข แลว ยอ มเสวย นิพพานอันเปน สุขสว นเดยี ว ดจุ พระราชาท้ังหลาย กาํ จดั ปจจามติ รเสยี ไดแลว เสวยสขุ ในราชสมบัติ ฉะน้นั . เม่อื เปน เชน นี้ นพิ พานเปน สขุ สว นเดียวไมเจือดว ยทกุ ข, นิพพาน ตา งหาก ทกุ ขตางหาก ฉนั นนั้ แล. ขอถวายพระพร บรมบพติ รจงทรงสดับเหตใุ นปญหาวา 'นิพพานเปน สขุ สว น เดียว ไมเจอื ดว ยทกุ ข ทุกขต า งหาก นพิ พานตา งหาก' ฉะนอ้ี ่นื อีกใหย ง่ิ ขน้ึ ไป. ชื่อวาสขุ เกดิ แตศ ิลปศาสตร มแี กอ าจารยท ง้ั หลายผมู ศี ิลปศาสตรห รือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"มซี ิ พระผูเ ปน เจา สขุ เกดิ แตศ ลิ ปศาสตร มีแกอ าจารยท ้งั หลายผูม ศี ิลป ศาตร. \"

ถ. \"เออก็ สุขเกดิ แตศ ลิ ปศาสตรน ้นั เจือดว ยทกุ ขห รือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"ไมเจอื เลย.\" ถ. \"กเ็ พ่อื เหตอุ ะไร ขอถวายพระพร อาจารยเ หลานนั้ เมอื่ ยังเปน ศิษยท านอยู ยังกายใหร อ นรน เพราะไมเปน อนั นอนไมเ ปนอันกินดว ยตอ งวางจิตของตนเสยี ประพฤติตามจติ ของผอู ่นื คอื ตอ งกราบไหวแ ละบาํ รงุ อาจารยท ัง้ หลาย และตองตกั นาํ้ มาให กวาดทอี่ ยู ใหไมชาํ ระฟน นา้ํ บว นปาก รบั ของเปน เดนไปท้ิง กลบกลนิ่ ไมส ะอาด ใหอ าบนํา้ นวดเฟนเทา?\" ร. \"ขอ นั้น ไมชอ่ื วา สุขเกดิ แตศ ลิ ปศาสตร ขอ น้ัน เปน สว นเบอ้ื งตนแหง การ แสวงหาศลิ ปศาสตร. อาจารยท้ังหลาย แสวงหาศิลปศาสตรดวยความทกุ ข แลว ได เสวยสขุ เกดิ แตศ ลิ ปศาสตร. เม่ือเปน เชน น้ี สขุ เกิดแตศลิ ปศาสตร ไมเ จอื ดวยทกุ ข, สุข เกดิ แตศ ิลปศาสตรนัน้ ตา งหากทกุ ขต างหาก.\" ถ. \"นิพพานเปน สุขสว นเดยี ว ไมเ จือดว ยทกุ ข, ก็แตช นเหลาใดแสวงหานพิ พาน นั้น ชนเหลา นน้ั ยงั กายและจิตใหเ ดอื ดรอน ตองระวงั รกั ษาอิรยิ าบถทงั้ ส่ีและอาหาร ปราบปรามความงว งเหงา ยงั อายตนะทั้งหลายใหลาํ บาก แลวไดเ สวยนพิ พานอนั เปน สุขสว นเดยี ว ประดุจอาจารยไดเสวยสุขเกดิ แตศิลปศาสตร ฉะนนั้ . เมอ่ื เปนเชน นี้ นพิ พานเปน สขุ สว นเดียว ไมเ จอื ทุกข, ทกุ ขต า งหาก นพิ พานตา งหาก ฉนั นน้ั แล.\" ร. \"ดีแลว พระผูเปนเจา นาคเสน ขอวสิ ชั นาปญหาของพระผูเปน เจา สมอยาง นน้ั , ขาพเจา ยอมรับรองอยางนนั้ .\" ๕. นพิ พานปญ หา ๘๒ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา นาคเสนผูเจรญิ พระผูเปนเจา กลาวคําวา \"นพิ พาน นพิ พาน\" ดงั น้ี อนั ใด กพ็ ระผเู ปน เจาอาจแสดงรูปสัณฐาน วยั หรอื ประมาณ แหงนพิ พานนนั้ โดยอุปมา โดยเหตุ โดยปจ จยั หรือโดยนัยไดห รือ?\" พระเถรเจา ทลู วา \"ขอถวายพระพร นพิ พานเปน ธรรมชาตไิ มม สี ว นเปรยี บ เพราะฉะนนั้ อาตมภาพไมอ าจแสดงรูปเปนตน แหง นพิ พานโดยอุปมาเปนตน ถวายได.\" ร. \"ขาพเจา ไมเ คารพรับขอ ซง่ึ รปู เปน ตน แหง นพิ พาน อนั มอี ยเู ปน ธรรมดาแตหา ปรากฏโดยอุปมาเปน ตน หาไดไม, ขอพระผเู ปน เจา อุปมาใหขา พเจาทราบโดยเหต?ุ \" ถ. \"ขอ ซงึ่ ทรงพระปรารภน้นั จงยกไว อาตมภาพจะใหบรมบพิตรทรงทราบโดย เหตุการณบัดน.้ี มหาสมทุ รมีอยหู รือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"มหาสมุทรน้ันมีอย.ู \"

ถ. \"ถา วา ใคร ๆ ทูลถามบรมบพิตรอยา งนว้ี า 'นาํ้ ในมหาสมทุ รเทา ไร, และสัตว ทงั้ หลายทอ่ี าศัยมหาสมทุ รเทา ไร' ฉะน;้ี บรมบพติ รเปน ผอู ันเขาทลู ถามอยางน้ี จะทรง พยากรณแ กเขาวา กะไร?\" ร. \"ถา วา ใคร ๆ ถามขา พเจา อยางนี้ไซร, ขา พเจา จะตอ งตอบเขาวา 'ทา นมา ถามเราผูไ มควรถามล การถามน้ันอนั ใคร ๆ ไมพ งึ ถาม, เหตวุ า ปญ หานน้ั ตองยกเวน , มหาสมทุ รอนั นกั ปราชญผูปรากฏในโลกไมแกไขแลว, เพราะฉะนนั้ เราก็ไมส ามารถจะ กาํ หนดนบั นาํ้ ในมหาสมทุ รและสัตวท ้งั หลายทอี่ าศยั อยูใ นนนั้ ได' ขาพเจา ตองตอบเขา อยา งน.้ี \" ถ. \"เพราะเหตไุ รเลา ขอถวายพระพร บรมบพติ รตอ งตรัสตอบเขาอยางน้ี ใน เรอ่ื งมหาสมทุ รอันมีอยูเปน ธรรมดา? บรมบพิตรควรทรงคาํ นวณนับแลว รบั สงั่ กะเขาวา 'น้าํ ในมหาสมทุ รเทา น้ี และสตั วท ัง้ หลายเทา นี้ อาศยั อยใู นมหาสมทุ ร' ฉะน้ี ไมใ ชห รอื ?\" ร. \"ไมอ าจบอกไดซ,ิ เพราะวาปญ หาน้นั ไมใ ชว ิสัย.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ใคร ๆ ไมอ าจกาํ หนดนับนา้ํ ในมหาสมทุ รซง่ึ มอี ยเู ปน ธรรมดา และสัตวทั้งหลายทอี่ าศยั อยใู นนัน้ ได ฉนั ใด, ใคร ๆ ไมอาจแสดงรูปเปนตน แหง นิพพานอันมีอยูเปน ธรรมดา โดยอปุ มาเปน ตน ได ฉนั นน้ั แล. ขอถวายพระพร ทานผมู ี ฤทธถิ์ งึ ซงึ่ ความเปนผมู ีอาํ นาจในจติ พงึ คาํ นวณนับน้าํ ในมหาสมทุ ร และสัตวท งั้ หลาย อนั อาศยั อยใู นนนั้ ได, กแ็ ตทานไมอ าจแสดงรูปเปนตน แหง นิพพานโดยอปุ มาเปน ตน ได เลย. ขอบรมบพิตรทรงสดบั เหตซุ งึ่ วา 'ใคร ๆ ไมอ าจแสดงรูปเปนตน แหง นพิ พาน อนั มอี ยูเ ปน ธรรมดา โดยอุปมาเปน ตน'แมอน่ื อกี ใหย ง่ิ ขน้ึ ไป. เทวดาทง้ั หลายชื่ออรูป กายกิ า มีอยหู รือ ขอถวายพระพร?\" ร. \"เทพดาทง้ั หลายช่อื อรูปกายกิ า มีอยูซ .ิ \" ถ. \"ก็บรมบพติ รอาจทรงแสดงรูปเปนตน แหง อรปู กายกิ าเทพดาทงั้ หลาย เหลาน้นั โดยอปุ มาเปน ตน ไดห รอื ขอถวายพระพา?\" ร. \"ไมอาจเลย พระผูเปน เจา .\" ถ. \"ถาอยางนนั้ อรูปกายกิ าเทพดาทง้ั หลาย ไมม หี รอื ขอถวายพระพร?\" ร. \"อรูปกายิกาเทพดาทั้งหลายมอี ยู พระผเู ปนเจา , กแ็ ตใคร ๆ ไมอ าจแสดงรปู เปนตน แหง อรูปกายกิ าเทพดาเหลา นนั้ โดยอปุ มาเปน ตน ได. \" ถ. \"ขอถวายพระพร ใคร ๆ ไมอ าจแสดงรปู เปนตน แหง อรปู กายกิ าเทพดา ทัง้ หลายอนั เปน สัตวมีอยโู ดยอปุ มาเปน ตน ได ฉันใด, ใคร ๆ ก็ไมอาจแสดงรปู เปน ตน แหง นพิ พานอนั มอี ยเู ปน ธรรมดา โดยอปุ มาเปน ตน ได ฉนั นนั้ แล.\"

ร. \"พระผเู ปน เจานาคเสน ผเู จรญิ นพิ พาเปน เอกนั ตสุขจริง ก็แตใคร ๆ ไมอ าจ แสดงรูปเปนตน แหงนพิ พานโดยอุปมาเปน ตน ได. ถงึ กระนนั้ การแสดงคณุ แหง นพิ พาน เทียบเขา ดวยเหตทุ งั้ หลายอนื่ คงมอี ยหู รือแสดงเหตุอะไร ๆ สกั วา ชอ้ี ุปมากค็ งมอี ย.ู \" ถ. \"ขอถวายพระพร การแสดงคณุ แหงนิพพานเทยี บเขา ดว ยเหตทุ ัง้ หลายอน่ื โดยธรรมดาของตน ยอมไมม ,ี ก็แตอาจแสดงเหตุอะไร ๆ สักวา ชี้อปุ มาโดยคณุ ได. \" ร. \"ดแี ลว พระผูเ ปน เจา นาคเสน ผูเจริญ ขา พเจาจะไดเหตุสกั วา ความช้แี จง แมแตโ ดยเอกเทศ ดวยประการใด ขอพระผูเ ปน เจา แสดงโดยพลนั ดว ยประการน้ัน, และขอพระผูเปน เจา ดับความกระวนกระวายหวั ใจของขา พเจา , และขอไดแ นะนํา ขา พเจา ดวยลมกลา ว คอื ถอ ยคําอันเยอื กเยน็ และไพเราะ.\" ถ. \"ขอถวายพระพร คุณหนึ่งประการ แหง ดอกบัว, คุณสองประการ แหง นา้ํ , คุณสามประการ แหง ยา, คุณสีป่ ระการ แหงมหาสมทุ ร, คณุ หาประการ แหง โภชนะ, คุณสบิ ประการ แหงอากาศ, คณุ สามประการ แหง แกว มณ,ี คุณสามประการ แหง จันทนแ ดง, คณุ สามประการ แหง สัปปอ ยางใส, คุณหาประการแหงยอดภเู ขา แตล ว นเปนคุณควรเทียบกบั นพิ พาน.\" ร. \"พระผูเปน เจา นาคเสน ผเู จริญ คุณประการหน่งึ แหง ดอกบัวควรเทียบกบั นพิ พานเปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ดอกบวั อนั นา้ํ ไมซมึ ตดิ อยูได ฉันใด พระนพิ พานอนั กิเลส ท้งั ปวงกไ็ มซ มึ ติดอยูไ ด ฉันนนั้ แล. คุณประการหนึ่งแหงดอกบวั ควรเทยี บกับนพิ พาน.\" ร. \"คณุ สองประการแหง นา้ํ ควรเทียบกับนพิ พานเปน ไฉนเลา พระผเู ปน เจา?\" ถ. \"ขอถวายพระพร นา้ํ เปน ของเยน็ เปน ของดับความกระวนกระวายเสยี ฉันใด , นิพพานก็เปน ของเยน็ เปน ของดับความกระวนกระจาย คือ กเิ ลสเสยี ฉันนนั้ , นีเ้ ปน คณุ ทห่ี นงึ่ . นา้ํ เปน ของบาํ บัดเสียซงึ่ ความอยากนาํ้ ของหมมู นษุ ยและสัตวท ง้ั หลาย ผู เหนด็ เหนื่อย สะดงุ กลัว อยากนาํ้ และเรารอ นเพราะฤดรู อนฉันใด, นพิ พานกเ็ ปนของ บาํ บดั เสยี ซงึ่ ความกระหาย กลา วคอื กามตณั หา ภวตัณหา วิภวตัณหา ฉนั นนั้ , น้ีเปน คุณท่สี อง. เหลา นี้แลคณุ สองประการแหงน้ํา ควรเทยี บกบั นพิ พาน.\"

ร. \"คณุ สามประการแหง ยา ควรเทยี บกบั นพิ พานเปน ไฉนเลา พระผูเปน เจา?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ยาเปนท่พี ง่ึ แหง สตั วท ั้งหลาย ผูอนั พิษแหง งูเปน ตน เบียดเบียนแลว ฉนั ใด, นิพพานกเ็ ปนท่พี ง่ึ แหงสัตวท งั้ หลาย ผอู นั พิษกลา วคือ กเิ ลส เบียดเบยี นแลว ฉนั นน้ั , นเี่ ปน คณุ ทห่ี นงึ่ . ยาเปน ของกระทาํ ทส่ี ุดแหง โรค ฉนั ใด, นิพพานก็เปน ของกระทาํ ทส่ี ุดแหงทกุ ข ทั้งปวง ฉนั นน้ั , นเี่ ปน คุณที่สอง. ยาเปน ของไมต าย ฉนั ใด, นพิ พานกเ็ ปน ของไมต าย ฉันน้ัน นเี้ ปนคุณที่สาม. เหลา นแี้ ล เปน คณุ สามประการแหง ยาควรเทียบกับนพิ พาน.\" ร. \"คณุ ส่ีประการแหง มหาสมทุ ร ควรเทยี บกับนพิ พานเปน ไฉนเลา พระผเู ปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร มหาสมทุ รเปน ของสญู วา งจากทรากศพทง้ั ปวง ฉนั ใด, นพิ พานก็เปน ของสูญวา งจากทรากศพ กลา วคือ กิเลสทงั้ ปวง ฉนั นนั้ , นีเ่ ปนคณุ ทห่ี นง่ึ . มหาสมทุ รเปน ของใหญแ ลไมเห็นฝง นี้และฝง โนน, ยอ มไมเ ต็มดว ยนา้ํ ทีไ่ หลมา ทัง้ ปวง ฉันใด, นพิ พานก็เปน ของใหญ ไมมฝี ง นแี้ ละฝง โนน , ยอมไมเตม็ ดว ยสัตวท ั้งปวง ฉนั นนั้ , นี่เปน คุณท่ีสอง. มหาสมุทรเปน ที่อยแู หง ภตู ใหญท ง้ั หลาย ฉันใด, นพิ พานก็เปน ทอี่ ยูแหง ภูต ใหญท งั้ หลายขีณาสพ ไมม มี ลทิน ถงึ ซงึ่ กาํ ลงั และเปน ผมู ีความเปน ผสู ามารถ คือ พระ อรหนั ตทง้ั หลายมาก ฉนั นน่ั , นเ่ี ปน คุณทส่ี าม. มหาสมุทรเบกิ บานแลว ดว ยดอกไม กลาวคอื คล่ืนละลอกไพบูลมีอยา งตาง ๆ อนั นับไมไ ด ฉนั ใด, นิพพานก็เบกิ บานแลว ดวยดอกไมกลาว คือ วชิ ชาและวมิ ุตติ อัน บรสิ ทุ ธไิ์ พบลู มีประการตา ง ๆ อันนับไมไ ด ฉนั น้นั , น่ีเปน คณุ ทีส่ .่ี เหลาน้ีแล เปน คณุ สี่ ประการแหง มหาสมทุ รควรเทียบกบั นพิ พาน.\" ร. \"คณุ หา ประการแหงโภชนะ ควรเทียบกบั นพิ พานเปน ไฉนเลา พระผเู ปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร โภชนะเปนของทรงอายุแหงสตั วทงั้ ปวงไว ฉนั ใด, นพิ พาน อันบคุ ลกระทาํ ใหแ จง แลว กเ็ ปนของทรงอายไุ ว เพราะความท่ีชราและมรณะหายไป ฉันนน้ั , นีเ่ ปน คุณทห่ี นึง่ . โภชนะเปน ของยงั กาํ ลงั แหง สตั วท้งั ปวงใหเ จริญ ฉนั ใด, นพิ พานอนั บุคคล กระทาํ ใหแ จง แลว กเ็ ปน ของยังกาํ ลงั ฤทธแ์ิ หงสตั วท งั้ ปวงใหเจรญิ ฉนั นน้ั , นเี่ ปน คุณท่ี สอง.

โภชนะเปน เครอ่ื งเกิดพรรณแหงสตั วท ั้งปวง ฉนั ใด, นิพพานอนั บุคคลกระทําให แจงแลว กเ็ ปน เครือ่ งเกิดพรรณ คือ คุณความดีแหง สตั วท ั้งปวง ฉนั นน้ั , นเ่ี ปน คุณที่ สาม. โภชนะเปน ของระงับความกระวนกระวายแหงสัตวท ้งั ปวงเสยี ฉนั ใด, นพิ พาน อนั บุคคลกระทาํ ใหแจง แลว ก็เปน ของระงบั ความกระวนกระวาย คือ กเิ ลสแหง สัตวท งั้ ปวงเสยี ฉนั นั้น, น่ีเปน คณุ ทสี่ .่ี โภชนะเปน ของบรรเทาความเปน ผมู กี าํ ลงั ช่วั ดวยสามารถความหวิ แหง สัตวท งั้ ปวงเสยี ฉนั ใด, นิพพานอันบคุ คลกระทาํ ใหแ จง แลว กเ็ ปน ของบรรเทาความเปน ผูม ี กาํ ลังชวั่ ดวยสามารถความหวิ กลา วคือ ความทกุ ขทง้ั ปวง ฉนั นน้ั , น่ีเปน คณุ ทหี่ า. เหลา นีแ้ ล คุณหา ประการแหง โภชนะ ควรเทยี บกบั นพิ พาน.\" ร. \"คณุ สิบประการแหง อากาศ ควรเทียบกบั นิพพานเปน ไฉนเลา พระผเู ปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร อากาศยอมไมรเู กิดหนึ่ง ยอ มไมร แู กหน่งึ ยอมไมร ูตาย หนง่ึ ยอ มไมจตุ หิ นงึ่ ยอมไมเ กดิ อกี หนึง่ , ยากทอี่ ะไร ๆ จะขม เหงไดและอนั โจรลกั นาํ ไป ไมไดหนึ่ง ไมอ าศัยอะไร ๆ หนงึ่ เปน ที่ไปแหง นกหนงึ่ ไมม ีเครอ่ื งกางกนั้ หน่ึง หาท่สี ุด มไิ ดห นงึ่ ฉันใด, นิพพานก็ยอมไมร ูเ กิดหนง่ึ ยอ มไมร ูแกหน่ึง ยอมไมรตู ายหนง่ึ ยอมไม จุตหิ นง่ึ ยอมไมเ กดิ อกี หนง่ึ , ยากทีอ่ ะไร ๆ จะขมเหงได และโจรลกั นาํ ไปไมไ ดหนง่ึ ไม อาศัยอะไร ๆ หนง่ึ เปน ทไี่ ปแหง พระอริยเจา หนง่ึ ไมม ีเครื่องกางกนั้ หนงึ่ หาทีส่ ุดมไิ ด หนงึ่ ฉนั นนั้ . เหลา นแ้ี ล คุณสิบประการแหง อากาศ ควรเทียบกับนพิ พาน.\" ร. \"กค็ ณุ สามประการแหง แกว มณี ควรเทยี บกบั นพิ พานเปน ไฉนเลา พระผเู ปน เจา ?\" ถ.\"ขอถวายพระพร แกว มณีเปนของใหผ ลทีใ่ คร ๆ อยากไดฉนั ใด, นิพพานก็ เปนของใหผ ลทใี่ คร ๆ อยากได ฉันนน้ั , นี่เปน คุณทห่ี นง่ึ . แกวมณีกระทาํ ความรา เริง ฉันใด, นิพพานกก็ ระทําความราเริงฉนั นน้ั , นเี่ ปน คุณท่สี อง. แกวมณกี ระทาํ ประโยชนใหร ุง เรืองข้นึ ฉนั ใด, นพิ พานกก็ ระทําประโยชนใ ห รุงเรอื งขน้ึ ฉนั นั้น, นี่เปน คณุ ทสี่ าม. เหลา นแ้ี ล คณุ สามประการแหงแกว มณี ควรเทยี บ ดว ยนพิ พาน.\" ร. \"คณุ สามประการแหง แกนจันทนแ ดง ควรเทียบกับนิพพานเปนไฉนเลา พระ ผูเปน เจา ?\"

ถ. \"ขอถวายพระพร แกน จันทนแ ดงเปนของทหี่ าไดด ว ยยากฉนั ใด, นิพพานก็ เปนของท่หี าไดด วยยาก ฉนั นนั้ , น่เี ปน คุณทหี่ นงึ่ . แกน จนั ทนแดงเปนสงิ่ ทีไ่ มมขี องหอมอน่ื จะเสมอ ฉนั ใด, นพิ พานกเ็ ปน ธรรมชาติไมม ขี องหอมอน่ื เสมอ ฉนั นน้ั , น่ีเปน คุณท่ีสอง. แกน จนั ทนแ ดงเปนของอันบคุ คลผูด สี รรเสรญิ ฉันใด, นพิ พานกเ็ ปน ธรรมชาติ อนั พระอรยิ บคุ คลสรรเสรญิ ฉันนั้น นเี่ ปนคณุ ท่ีสาม. น้แี ล คุณสามประการแหง แกน จันทนแดง ควรเทียบกับนพิ พาน.\" ร.\"ก็คุณสามประการแหง สปั ปอยางใด ควรเทยี บกับนพิ พานเปนไฉนเลา พระผู เปนเจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร สัปปอยา งใส เปนของถึงพรอ มดว ยสฉี นั ใด, นพิ พานกเ็ ปน ของถึงพรอ มดว ยสีกลา ว คือ คุณความดี ฉนั นน้ั , นี่เปนคณุ ทีห่ นึ่ง. สัปปอยางใส เปนของถงึ พรอ มดวยกลนิ่ ฉนั ใด, นพิ พานก็เปน ของถึงพรอม ดว ยกลน่ิ กลาวคือศีล ฉันนน้ั , เปนคณุ ทีส่ อง. สัปปอ ยา งใส เปน ของถงึ พรอมดวยรส ฉนั ใด, นพิ พานกเ็ ปนของถงึ พรอ มดว ย รส ฉันนนั้ , น่ีเปนคณุ ทส่ี าม. เหลา นี้แล เปน คุณสามประการแหง สปั ปอ ยา งใส ควร เทยี บกบั นพิ พาน.\" ร. \"กค็ ณุ หา ประการแหง ยอดภเู ขา ควรเทยี บกบั นพิ พานเปน ไฉนเลา พระผูเปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ยอดภูเขาเปนของสงู ฉนั ใด, นพิ พานก็เปนของสงู ฉนั นนั้ , น่เี ปนคณุ ที่หนงึ่ . ยอดภูเขาเปน ของไมห วนั่ ไหว ฉนั ใด, นพิ พานกเ็ ปนของหวัน่ ไหว ฉนั นัน้ , นเ่ี ปน คณุ ท่สี อง. ยอดภูเขาเปน ของยากที่จะขนึ้ ไปได ฉนั ใด, นพิ พานก็เปน ของยากทก่ี ิเลสท้งั ปวงจะขน้ึ ไปได ฉนั นน้ั , นเี่ ปน คณุ ทีส่ าม. ยอดภูเขาเปนทไี่ มง อกขนึ้ แหง พชื ทงั้ ปวง ฉันใด, นิพพานก็เปน ทไี่ มง อกขึ้นแหง กิเลสทง้ั ปวง ฉนั นนั้ , นีเ่ ปน คณุ ทส่ี ่.ี ยอดภูเขา เปนของพน พเิ ศษแลว จากความเปนทยี่ นิ ดยี ินรายฉนั ใด, นพิ พานก็ เปน ของพนวเิ ศษแลว จากความยนิ ดีและความยนิ รายฉนั นนั้ , นี่เปน คณุ ทีห่ า . เหลา นีแ้ ล คณุ หา ประการแหง ยอดเขาควรเทียบกบั นพิ พาน\" ร. \"ดแี ลว พระผูเปน เจา นาคเสน ขอวสิ ัชนาปญ หาของพระผเู ปนเจา นน้ั สม อยางนนั้ , ขา พเจา ยอมรับรองอยางนนั้ .\"

๖. นพิ พานสัจฉิกรณปญหา ๘๓ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา นาคเสน ผเู จริญ พระผูเปนเจา กลาวอยูวา \"นพิ พานไมใ ชเ ปนธรรมชาตลว งไปแลว ไมใ ชเ ปน ธรรมชาต ยงั ไมม าถงึ ไมใชเปน ธรรม ชาตเกดิ ข้ึนเฉพาะหนา , ไมใ ชเ ปนธรรมชาตเกิดขน้ึ แลว ไมใ ชเปน ธรรมชาตไมเ กิดขน้ึ แลว ไมใ ชเ ปน ธรรมชาตอนั กเิ ลสทง้ั หลายยดึ มัน่ \" ฉะน.ี้ กบ็ ุคคลผูใดผหู น่ึงในโลกนี้ ปฏบิ ตั ิชอบแลว ยอ มกระทาํ ใหแจงซง่ึ นพิ พาน บุคคลผูนนั้ ยอมกระทาํ ใหแ จงซง่ึ นพิ พาน ที่เกดิ ข้ึนแลว หรือวายงั นิพพานใหเ กิดขนึ้ แลวจงึ กระทาํ ใหแ จง?\" พระเถรเจา ทลู วา \"ขอถวายพระพร บคุ คลผูใดผหู น่ึงปฏบิ ัติชอบแลว ยอ ม กระทําใหแ จงซงึ่ นพิ พาน บคุ คลผนู ั้นไมก ระทําใหแ จง ซง่ึ นพิ พานที่เกดิ ข้ึนแลว ไมไดยัง นิพพานใหเ กดิ แลวจงึ กระทาํ ใหแ จง . กแ็ ตว า นพิ พานธาตทุ ่บี ุคคลผูปฏิบตั ิชอบแลว กระทําใหแ จงมอี ย.ู \" ร. \"พระนาคเสนผเู จรญิ พระผเู ปนเจา อยาแสดงปญ หานก้ี ระทําใหป กปด , จง แสดงกระทาํ ใหเปดเผยใหปรากฏ, พระผเู ปน เจาจงเกิดฉนั ทะ เกิดอุตสาหะกระจาย ขอ ความทง้ั ปวงทพ่ี ระผเู ปน เจาศกึ ษาแลวในปญ หาน,ี้ มหาชนนหี้ ลงพรอมแลว เกิด ความสงสัย แลน ไปสูค วามสงสัยในปญหาน,ี้ พระผเู ปน เจาจงทาํ ลายลูกศรกลา วคอื โทษภายในเสยี .\" ถ. \"ขอถวายพระพร นพิ พานธาตุนน้ั เปน ธรรมชาตระงบั แลว เปนสขุ ประณตี , บุคคลผปู ฏิบตั ชิ อบแลว พจิ ารณาสังขารทงั้ หลายตามคาํ พราํ่ สอนของพระพทุ ธเจา ผู ชํานะแลว ยอ มกระทาํ ใหแ จง ซ่ึงนิพพานนน้ั ดวยปญญา. ขอถวายพระพร อนั เตวาสกิ ยอมกระทาํ ใหแ จงซงึ่ วทิ ยาดว ยปญ ญา ตามคาํ พรํ่าสอนแหงอาจารย ฉันใด, บคุ คลผปู ฏิบตั ิชอบแลวยอ มกระทาํ ใหแจง ซง่ึ นพิ พานดวย ปญ ญา ตามคาํ พรา่ํ สอนแหง พระพทุ ธเจา ผชู นะแลว ฉันนนั้ . กน็ พิ พานอนั บณั ฑติ พงึ เห็นอยางไร? พงึ เหน็ โดยความเปน ของไมม เี หตุรา ย โดยความเปน ของไมมอี ันตราย โดยความเปน ของไมมภี ัย โดยความเปน ของเกษม โดยความเปน ของระงบั แลว โดย ความเปน สขุ โดยความเปน ของสําราญ โดยความเปน ของประณีต โดยความเปน ของ สะอาด โดยความเปน ของเยือกเยน็ . ขอถวายพระพร บรุ ษุ รอ นอยูด ว ยไฟอนั โพลงรอ น มีกองไมมากพน จากไฟน้นั ดว ยความพยายามแลว เขา ไปสโู อกาสไมม ไี ฟ พงึ ไดสุขอยางยงิ่ ในทน่ี น้ั ฉนั ใด, บคุ คล

ใดปฏบิ ตั ชิ อบ บุคคลนั้นยอ มกระทาํ ใหแ จง ซึง่ นิพพานอนั เปนสุขอยา งยง่ิ อนั มีความ รอ นพรอ ม คอื ไฟสามอยา งไปปราศแลว ดว ยความกระทาํ ในใจโดยแยบคาย ฉนั นน้ั . ขอถวายพระพร ไฟไดแกไฟสามอยาง บรุ ษุ ผไู ปแลวในไฟไดแ กบ คุ คลปฏิบัติ ชอบแลว โอกาสอนั หาไฟมไิ ดนนั้ ไดแ กน พิ พาน. ขอถวายพระพร อกี อยา งหนง่ึ เหมอื นอยา งวา บุรุษผูไปแลวสกู องสว นแหง ทรากศพงสู นุ ขั และมนษุ ยแ ละคูถ เขาไปแลวสรู ะหวา งปะปนดวยหมทู รากศพ พน จาก ทรากศพนนั้ ดว ยความพยายามแลว เขา ไปสโู อกาสหาทรากศพมไิ ด พึงไดสขุ อยา งยิ่งใน ทีน่ น้ั ฉนั ใด, บุคคลใดปฏบิ ัติชอบแลว บคุ คลนัน้ ยอมกระทําใหแ จง ซง่ึ นพิ พานอนั เปน สขุ อยา งย่ิง อนั ปราศจากทรากศพ กลา วคือ กเิ ลสดว ยความกระทาํ ในใจโดยแยบคาย ฉนั น้นั . ขอถวายพระพร ทรากศพไดแกกามคณุ หา ประการ บรุ ษุ ผูไปสทู รากศพไดแก บคุ คลผูปฏบิ ัตขิ ชอบ โอกาสหาทรากศพมิไดน น้ั ไดแ กน พิ พาน. ขอถวายพระพร อกี อยา งหนึง่ เหมอื นอยา งวา บุรษุ ผูส ะดงุ หวาดกลวั แลว มจี ิต แปรปรวนหมนุ ไปแลว พนจากจติ เชน นน้ั ดว ยความเพียรแลว เขา ไปสทู ห่ี าภัยมไิ ด และ มน่ั คงไมห วนั่ ไหว พงึ ไดบ รมสุขในทน่ี น้ั ฉันใด, บุคคลใดปฏบิ ัติชอบแลว บุคคลนนั้ ยอ ม กระทาํ ใหแ จง ซง่ึ นพิ พานอนั เปน บรมสุข มคี วามกลวั และความสะดงุ ไปปราศแลว ดวย โยนโิ สมนสกิ าร ฉันนน้ั . ขอถวายพระพร ภัยไดแกภัยทอี่ าศยั ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ เปน ไปเนือง ๆ บุรุษผกู ลวั ไดแกบ ุคคลผูปฏิบัตชิ อบ สถานซงึ่ หาภัยมิไดน นั้ ไดแ กน พิ พาน. ขอถวายพระพร อีกอยา งหน่ึง เหมอื นอยา งวา บุรษุ ลมลงทีป่ ระเทศเตม็ ไปดวย เลนตมอนั หมน หมอง ชําระลา งเลนตมนน้ั เสยี ดว ยความเพยี รแลว เขาไปสูประเทศหมด จดไมมีมลทนิ พึงไดบรมสขุ ในทนี่ นั้ ฉนั ใด, บคุ คลใด ปฏิบัติชอบแลว บคุ คลน้นั ยอ ม กระทาํ ใหแจงซ่ึงนพิ พาน อนั เปน บรมสุข อนั มเี ปอ กตมหมน หมอง คอื กเิ ลสไปปราศ แลว ดว ยโยนโิ สมนสกิ าร ฉนั น้นั . ขอถวายพระพร เปอ กตม ไดแกล าภสักการะและความสรรเสริญบุรุษผไู ปสู เปอ กตม ไดแ กบ ุคคลผปู ฏบิ ตั ิชอบ ประเทศอนั บรสิ ุทธห์ิ ามลทนิ มิไดนนั้ ไดแ กนพิ พาน. กแ็ หละ บุคคลผูปฏิบตั ชิ อบแลว ยอมกระทาํ ใหแ จง ซง่ึ นพิ พานนนั้ เปน ไฉน? ขอ ถวายพระพร คือ บุคคลใด ปฏิบัตชิ อบแลว บคุ คลนนั้ ยอ มพจิ ารณาความเปน ไปแหง สังขารทงั้ หลาย, เมื่อพจิ ารณาความเปน ไปแหงสงั ขารทงั้ หลาย ยอ มเห็นความเกิด ความแก ความเจบ็ ไข และความตาย ในสงั ขารทง้ั หลายเหลา นน้ั , บุคคลนน้ั ยอ มไม

เห็นซงึ่ อะไร ๆ ในเบ้ืองตน หรอื ทา มกลางหรอื ทีส่ ดุ ในสงั ขารทง้ั หลายเหลา นน้ั ซง่ึ เขา ถงึ ความเปน ของควรถือเอา. ขอถวายพระพร บรุ ุษยอ มไมเ หน็ ซง่ึ ประเทศแหงหน่งึ ขา งตนหรอื ทา มกลางหรอื ทีส่ ุด ในกอนเหลก็ แดงรอนอยูต ลอดวนั ซง่ึ เขาถงึ ความเปน ของควรถอื เอา ฉนั ใด, บุคคลใด พจิ ารณาความเปน ไปแหง สงั ขารทง้ั หลาย บคุ คลนนั้ เมือ่ พจิ ารณาความ เปนไปแหง สงั ขารทั้งหลายอยู ยอ มเหน็ ความเกิด ความแก ความเจ็บไข และความตาย ในสงั ขารท้ังหลายเหลา นนั้ , ยอมไมเหน็ ความสุขความสาํ ราญหนอ ยหน่งึ ในสังขาร ท้ังหลายเหลา นัน้ , ยอ มไมเ หน็ อะไร ๆ ในเบอ้ื งตน หรอื ทา มกลางหรอื ทส่ี ุด ในสังขาร ทัง้ หลายเหลา นน้ั ซง่ึ เขาถงึ ความเปน ของควรถอื เอา ฉนั นน้ั . เมือ่ บุคคลนัน้ ไดเ หน็ อะไร ๆ ซึ่งเขา ถงึ ความเปน ของควรถอื เอา ความไมสบายในจิตกย็ อมตั้งอยพู รอม, ความเรา รอ นในกายกย็ อ มหยง่ั ลง, บคุ คลน้ัน เปน ผไู มมที ี่ปองกนั ไมม ีท่พี ง่ึ ยอ มเบอ่ื หนา ยในภพ ท้ังหลาย. ขอถวายพระพร บุรุษพงึ เขา ไปสูก องไฟใหญ มีเปลวรุง เรือง, บรุ ุษนนั้ เปนผูไมมี ท่ปี องกนั ไมม ที พี่ ง่ึ ของตนในกองไฟนน้ั พงึ เบอ่ื หนายในไฟ ฉันใด, เม่อื บคุ คลน้นั ไมเห็น อะไร ๆ ซงึ่ เขาถงึ ความเปน ของควรถือเอา ความไมสบายในจติ ยอมตง้ั อยพู รอม, ความ เรารอ นในกายยอ มหยง่ั ลง, บคุ คลน้ัน เปน ผูไมมีท่ีปองกนั ไมมที ่พี ง่ึ พงึ เบอื่ หนา ยในภพ ท้งั หลาย ฉนั นน้ั . เมอ่ื บุคคลนั้นเหน็ ภัยในความเปน ไปแหงสงั ขารทง้ั หลายเปน ปกติ จิต ยอมเกิดข้นึ อยางน้ีวา 'กค็ วามเปน ไปแหงสงั ขารทงั้ หลายนี้ เปนของรอ นพรอ ม รอนแต ตน รอนโดยรอบมที ุกขม าก มคี วามคับแคน มาก;ถา ใคร ๆ มาไดความไมเปนไปแหง สังขารทง้ั หลายไซร, คอื ธรรมชาตนใี้ ด ธรรมเปนท่ีระงบั แหงสังขารทงั้ ปวง ธรรมเปน ที่ สลดั คืนซงึ่ อปุ ธทิ ั้งปวง ธรรมเปนทส่ี น้ิ แหง ตณั หา ธรรมเปน ทีค่ ลายยอม ธรรมเปน ที่ เงยี บหาย ธรรมเปนท่ดี ับ ธรรมชาตนน้ั เปนของระงับแลว ธรรมชาตนน้ั เปน ของประณตี ดังน.้ี จติ นี้ของบคุ คลนนั้ ยอมแลนไป ยอ มเล่อื มใส ยอมรา เริง ในความไมเ ปนไปแหง สงั ขารทงั้ หลายวา 'ความออกไปจากภพทงั้ สาม อันเราไดเฉพาะแลว ' ดว ยประการ ฉะน.ี้ ขอถวายพระพร บรุ ษุ ผเู สยี หายแลว หลีกไปสตู า งประเทศแลว เห็นหนทางท่นี าํ ออกแลว ยอมแลน ไป ยอมพอใจ ยอ มรา เรงิ ในหนทางนน้ั วา 'หนทางเปน ทน่ี ําออกจาก ความพินาศ อนั เราไดเ ฉพาะแลว ' ฉะน้ี ฉนั ใด, จติ ของบคุ คลผูเหน็ ภัยในความเปน ไป แหง สงั ขารทง้ั หลายเปน ปกติ ยอมแลน ไป ยอ มเลื่อมใส ยอ มราเรงิ ในความไมเปน ไป แหงสงั ขารทง้ั หลายวา 'ความออกไปจากภพทงั้ สามอนั เราไดเ ฉพาะแลว'ฉะน้ี ฉะนนั้ . บคุ คลนนั้ ประมวลมา แสวงหาใหเจรญิ กระทาํ ใหม าก ซงึ่ หนทางเพื่อความไมเปน ไป

แหงสังขารทงั้ หลายอย,ู สติวิรยิ ะและปต ิของบคุ คลน้นั ยอ มตัง้ มนั่ เพอ่ื ความไมเปน ไป แหงสังขารทงั้ หลายนนั้ . เมื่อบคุ คลนนั้ กระทาํ ในใจซง่ึ จิตนน้ั เนอื ง ๆ จิตก็กาวลว งความ เปนไปแหง สงั ขารทัง้ หลายเสยี หย่ังลงยงั ความไมเปน ไปแหงสงั ขารทงั้ หลาย;ขอถวาย พระพร บุคคลผูถึงความไมเ ปนไปแหงสงั ขารทง้ั หลายแลว บัณฑติ ยอมกลาววา 'เปน ผู ปฏบิ ัติชอบแลว กระทาํ ใหแจง ซ่ึงนพิ พาน' ฉะน.้ี \" ร. \"ดีแลว พระผเู ปน เจา นาคเสน ขอวิสัชนาปญหาของพระผูเปน เจา สมอยาง นน้ั , ขา พเจา ยอมรับรองอยา งนน้ั . ๗. นพิ พานปฏ ฐานปญ หา ๘๔ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา นาคเสน ประเทศทน่ี พิ พานตง้ั อยู มอี ยใู น ทิศบูรพา หรอื ทิศทกั ษณิ ทิศปศ จิม ทศิ อดุ ร หรอื ขา งบน ขางลา ง ดา นขวาง?\" พระเถรเจา ทูลวา \"ประเทศทนี่ ิพพานตั้งอยู ในทิศบูรพาเปน ตน ไมมี ขอถวาย พระพร.\" ร. \"พระผูเปน เจานาคเสน หากวา โอกาสทตี่ ั้งแหง นพิ พานไมม ีไซร ถา อยา งนน้ั นพิ พานกไ็ มม,ี และนพิ พานทีผ่ ูใ ดกระทาํ ใหแจงความกระทาํ ใหแจงของผนู นั้ ก็เปลา ซ.ิ ขา พเจา จะกลา วเหตุในขอนน้ั ; นาเปน ท่ตี ั้งข้นึ แหงธญั ชาตมิ อี ยู ดอกไมเ ปนท่ีตงั้ ข้นึ แหง กลน่ิ มีอยู กอไมเปน ท่ีต้ังขนึ้ แหง ดอกไมม อี ยู ตน ไมเ ปน ที่ตง้ั ข้นึ แหงผลไมม ีอยู บอ เกิด รัตนะเปน ที่ตง้ั ข้ึนแหงรตั นะมอี ยู บคุ คลผใู ดผูหนง่ึ ปรารถนาของใด ๆ ในทที่ ง้ั หลายนนั้ บุคคลน้นั ไปในทท่ี ัง้ หลายนนั้ นาํ ของนน้ั ๆ มาฉนั ใด; ถา วานพิ พานมอี ยู แมโอกาสเปน ที่ต้ังขนึ้ แหงนพิ พานน้นั ใคร ๆ ตองปรารถนา ฉนั น้ัน. เพราะเหตุซง่ึ โอกาสเปนที่ตง้ั ขน้ึ แหงนพิ พานไมม ี ขา พเจา จงึ กลาววา 'นพิ พานไมม'ี ดงั น,ี้ และนพิ พานอนั ผูใดกระทาํ ให แจง ความกระทําใหแ จง แมข องผูนน้ั ก็เปลา \" ถ. \"ขอถวายพระพร โอกาสเปน ที่ตง้ั แหง นพิ พานไมม ,ี แตน พิ พานนนั้ มีอย,ู บคุ คลผูป ฏบิ ตั ชิ อบแลว ยอมกระทาํ ใหแ จง ซงึ่ พระนพิ พานโดยโยนิโสมนสิการ. ขอถวาย พระพร ธรรมดาไฟ ยอ มมีอยูโ อกาสที่ต้งั ของไฟนนั้ ยอมไมม .ี บคุ คลสไี มส องอันเขา แลว ยอ มไดไฟฉนั ใด, นิพพานมีอยู โอกาสท่ตี งั้ ของนพิ พาน ยอ มไมมี บคุ คลผูปฏิบตั ิชอบ แลว ยอมกระทาํ ใหแจง ซง่ึ นพิ พาน โดยโยนโิ สมนสกิ ารฉันนน้ั ขอถวายพระพร. อกี อยางหน่งึ เหมือนอยางวา แกว ทั้งเจ็ดมอี ยู แกว ทัง้ เจด็ นั้นคือ จกั รแกว ชา ง แกว มา แกว แกว มณี นางแกว ขนุ คลงั แกว ขุนพลแกว โอกาสท่ีตง้ั แหง แกวเจ็ดประการ

นั้น ไมมี แตเมอื่ บรมกษัตริยป ฏิบัตชิ อบแลว แกวเจด็ ประการนนั้ กย็ อ มเกดิ ขน้ึ ดว ย กําลังแหงการปฏิบัติ ฉันใด; นิพพานมอี ยู โอกาสที่ตงั้ แหง นิพพาน ไมมี บุคคลผูป ฏบิ ัตชิ อบแลว ยอ มกระทาํ ใหแ จง ซึ่งนพิ พาน ดว ยโยนิโสมนสกิ ารฉนั น้นั .\" ร. \"พระผูเ ปน เจานาคเสน โอกาสทตี่ งั้ แหง นพิ พานไมมกี ช็ า งเถดิ กแ็ ตฐ านะท่ี บคุ คลตั้งอยูแ ลว ปฏิบตั ิชอบแลว กระทาํ ใหแ จง ซง่ึ นพิ พาน มีอยหู รอื ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ฐานะทบี่ ุคคลตง้ั อยแู ลว ปฏบิ ตั ชิ อบแลว กระทําใหแ จง ซงึ่ นิพพาน มีอย.ู \" ร. \"กฐ็ านะนัน้ เปนไฉน พระผเู ปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ฐานะ คอื ศลี บุคคลตัง้ ม่ันในศลี แลวเม่อื กระทาํ ในใจโดย อุบายทช่ี อบ ตง้ั อยใู นสกลนครและยวนนครก็ดี ในจีนนครและวลิ าตนครก็ดี ในอลสนั ทนครกด็ ี ในนกิ มุ พนครกด็ ี ในกาสนี ครและโกสลนครกด็ ี ในกัสมีรนครกด็ ี ในคนั ธาร นครก็ดี บนยอดภเู ขาก็ดี บนพรหมโลกก็ดี ในทีใ่ ดทห่ี นึ่งกด็ ี ปฏิบัติชอบแลว ยอมกระทํา ใหแจง ซงึ่ พระนิพพาน. ขอถวายพระพร บุรษุ ผใู ดผหู นงึ่ มีจกั ษุ คอื ปญ ญา ตง้ั อยูแ ลว ในทที่ ง้ั หลาย มี สกนครและยวนนครเปน ตน ยอ มเหน็ อากาศ ฉนั ใดบุคคลผูตัง้ มัน่ ในศลี แลว เม่อื กระทํา ในใจโดยอุบายที่ชอบ ต้ังอยแู ลวในทท่ี งั้ หลายมสี กนครและยวนนครเปนตน ปฏบิ ัติชอบ แลว ยอมกระทาํ ใหแจง ซงึ่ นพิ พาน ฉันนั้น. ขอถวายพระพร อีกประการหนงึ่ เหมือนอยา งวา บุรพทิศยอ มมีปรากฏแกบรุ ุษ ผูต้ังอยูใ นทที่ ง้ั หลาย มสี กนครและยวนนครเปนตน ฉนั ใด, เมอ่ื บุคคลตั้งม้ันในศีล กระทําในใจโดยแยบคาย ตง้ั อยใู นทท่ี ้ังหลาย มีสกนครและยวนนครเปน ตน ปฏบิ ัตชิ อบ แลว ความกระทาํ ใหแ จง ซงึ่ นิพพาน กย็ อ มมีปรากฏ ฉนั น้นั .\" ร. \"ดลี ะ พระผเู ปนเจา นาคเสน นพิ พาน พระผเู ปน เจา แสดงแลว, ความกระทํา ใหแ จงซง่ึ นพิ พาน พระผเู ปน เจา แสดงแลว, คุณท้ังหลายแหงศลี พระผเู ปนเจา กระทาํ รอบคอบแลว , สัมมาปฏิบัติ พระผูเปน เจาแสดงแลว, ธงคอื พระธรรม พระผเู ปนเจา ยกขน้ึ แลว , แบบอยา งแหง ธรรม พระผเู ปน เจาใหตง้ั อยูพรอ มแลว, สัมมาปโยคของ บุคคลผปู ระกอบทัว่ ดแี ลว ไมเ ปน หมนั , พระผูเปนเจา ผปู ระเสริฐเลิศแหงหมูช น ขอ วิสัชนาปญหาของพระผูเปน เจา สมอยา งนนั้ , ขา พเจา ยอมรับรองอยา งนัน้ .\" ๘. อนุมานปญ หา ๘๕

ลําดบั นน้ั พระราชามิลนิ ท เสด็จเขาไปหาพระนาคเสน ผูมอี ายโุ ดยสถานทท่ี าน อยู คร้นั เสด็จเขา ไปหาแลว นมัสการพระนาคเสนผมู อี ายแุ ลว ประทบั อยู ณ ทคี่ วรแหง หนง่ึ . ประทับเปนปกติแลว เปนผูใครทรงทราบ ใครทรงสดับ ใครทรงจดจํา ใครท รงเหน็ อาโลกกลา ว คอื พระญาณปรชี า ใครทรงทําลายอัญญาณความไมรเู สีย ใครทรง กระทาํ ญาณาโลกใหเกดิ ขึน้ ใครทรงกระมดื คอื อวชิ ชาใหพนิ าศ เขาไปตง้ั ไวซง่ึ ความรู ย่ิงซงึ่ ปญญา ซงึ่ พระอตุ สาหะ และซง่ึ พระสตสิ ัมปชัญญะแลว จงึ ไดตรสั พระวาจาอนั นี้ กะพระนาคเสน ผมู ีอายวุ า \"พระนาคเสนผเู จรญิ , พระพทุ ธเจา พระผเู ปนเจาไดเห็น หรือ?\" พระเถรเจา ถวายพระพรวา \"อาตมภาพไมไ ดเ หน็ ขอถวายพระพร.\" ร. \"ก็อาจารยท ัง้ หลายของพระผูเปน เจาไดเห็นหรอื ?\" ถ. \"อาจารยทง้ั หลายของอาตมภาพกห็ าไดเ หน็ ไม. \" ร. \"พระพทุ ธเจา พระผเู ปนเจา ก็มไิ ดเหน็ , อาจารยข องพระผูเปน เจา ก็มไิ ดเ หน็ , ถาเชน นนั้ พระพทุ ธเจา กไ็ มม ,ี เพราะวา พระพทุ ธเจา ยอมไมปรากฏในปญหาขอน.ี้ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บรมกษตั ริยผ เู ปนประถมขตั ติยราชวงศข องบรมบพิตร มี หรอื ไม?\" ร. \"มซี ิ สงสยั อะไร.\" ถ. \"ก็บรมบพติ รไดเ คยทรงเหน็ หรือ?\" ร. \"ไมเ คยเหน็ .\" ถ. \"กช็ นทงั้ หลายผสู าํ หรับกราบทลู เตือนบรมบพติ ร คอื ปโุ รหติ เสนาบดี อมาตยผ ูว นิ จิ ฉัย ไดเ คยเหน็ หรือ?\" ร. \"ไมเคยเหน็ เหมอื นกัน.\" ถ. \"ถา วา บรมบพติ รไมไดเคยทรงเหน็ บรมกษัตริยผ เู ปนประถมขตั ติยราชวงศ และชนทงั้ หลายผสู าํ หรบั กราบทูลเตือน กไ็ มไ ดเหน็ บรมกษัตรยิ ผูเปน ประถมขตั ติย ราชวงศจะมีทไี่ หน, เพราะวา ไมป รากฏในปญ หาขอ น.ี้ \" ร. \"เคร่อื งราชปู โภคทง้ั หลายท่บี รมกษัตริย ผเู ปน ประถม ขตั ตยิ ราชวงศ ไดใชส อยยังปรากฏอยู คอื เศวตฉัตร มหามกฏุ ฉลองพระบาท วาลวชิ นี พระขรรคแกว และทบ่ี รรทมทัง้ หลายมรี าคามาก ขา พเจา จงึ ทราบและเชอื่ แนว า 'บรม กษัตรยิ ผ ูเปนประถม ขัตติยราชวงศม จี รงิ .\" ถ. \"ขอถวายพระพร อาตมภาพทราบและเชอ่ื ซงึ่ พระผทู รงพระภาคเจา วา 'มี จริง' เหมือนฉะนนั้ , เหตเุ ปน เครือ่ งใหอาตมภาพทราบและเชื่อแนวา 'พระผูมพี ระภาค

เจานน้ั มอี ยูจริง' ฉะนี้ มีอยู คือ เครอื่ งพทุ ธบรโิ ภคทง้ั หลายทพี่ ระผมู พี ระภาคเจา ผูรผู ู เหน็ ผูอรหนั ตสัมมาสมั พุทธนนั้ ไดท รงใชส อยมอี ย,ู คือ สติปฏฐานส่ี สมั มัปปธานสี่ อิทธิ บาทสี่ อินทรยี ห า พละหา โพชฌงคเจ็ด อริยาษฏางคกิ มรรคแปด, โลกท้งั เทวโลก ยอ มรู ยอ มเชือ่ แนว า 'พระผมู พี ระภาคเจานนั้ มีอย'ู ฉะน.้ี ขอถวายพระพร บรมบพิตรพงึ ทราบ โดยเหตุ โดยปจ จัย โดยนยั โดยทางอนมุ านนว้ี า 'พระผมู พี ระภาคเจา น้นั มีอย'ู ฉะน.ี้ พระผูมพี ระภาคเจา 'ทรงยังประชมุ ชนใหขามจากสงสารกันดารเสด็จปรินิพพานแลว เพราะสนิ้ ไปแหงอปุ ธกิ ลาวคอื เบญจขนั ธ กิเสลกรรม, บรมบพติ รธรรมกิ มหาราช ควร ทรงทราบโดยทรงอนมุ านวา 'พระพทุ ธเจาผสู ูงสุดกวา สตั วสองเทา มอี ยูจรงิ ' ดวย ประการฉะน.ี้ \" ร. \"พระผูเปน เจานาคเสน ขอพระผเู ปน เจา กระทาํ อุปมา.\" ถ. \"ขอถวายพระพร เหมอื นอยางวา นายชา งผตู กแตง พระนครอยากสรางพระ นคร กเ็ ลือกหาพนื้ ทีอ่ นั เสมอ ไมสงู ไมต่ํา ไมมีกรวด และหิน ไมม ีอุปท วะ ไมมโี ทษ นา รนื่ รมยก อ นแลว ใหก ระทาํ พนื้ ทซี่ งึ่ ไมเ สมอใหเสมอ แลว ใหช าํ ระตอไมและหนามแลว จงึ สรา งพระนครลงในพน้ื ทีน่ นั้ พระนครนนั้ แบงกําหนดโดยสวนอยางงาม มคี ูและกาํ แพง ขุดกอ แลว มีประตหู อรบและยุงฉางมนั่ คง มที องสนามและถนนสแ่ี ยก ถนนตดิ ตอกัน สายเดียว ถนนสามแยกเปน อันมาก มที ัง้ ถนนหลวง มพี นื้ เสมอสะอาด มรี า นตลาด แบง ปนตง้ั ไวดแี ลว มสี วนเปน ทย่ี นิ ดแี ละสระใหญสระบัว บรบิ รู ณดว ยนาํ้ ควรด่ืม ประดับแลว ดวยสถานอนั ประเสรฐิ มีอยางมาก เวน จากโทษทจ่ี ะพงึ ตวิ า ไมงามทงั้ ปวง, นายชางผูตกแตงพระนครนน้ั คร้ันพระนครน้นั ถงึ แลว ซงึ่ ความเปน ของไพบูลยโ ดย ประการทง้ั ปวง ก็ไปเสยี ยงั ประเทศอื่น, คร้นั ตอ มา พระนครนัน้ แข็งแรงเจรญิ สุข มี อาหารบรบิ ูรณเกษมสาํ ราญมัง่ คัง่ ไมม ีเหตรุ าย หาอันตรายมิได ขนเปนอนั มาก คบั คง่ั ดว ยชนตา งชาตติ า งภาษา คอื กษัตริย พราหมณ เวสสะ สุททะ นายชา ง นายมา นาย รถ คนเดนิ เทา คนถอื ธนู คนถืออาวธุ ราชบตุ รเขม แข็ง ทหารผกู เกราะไลข า ศึกกลาหาญ บตุ รทาส บุตรอมาตย หมูค นปลา้ํ คนทาํ ครวั ชา งตัดผม ชา งจาระไน ชางดอกไม ชา ง ทอด ชา งเงิน ชา งตะก่ัว ชา งดีบุก ชางโลหะ ชา งลกู ปน ชา งเหลก็ ชา งแกวมณี ชา งทอ ผา ชา งหมอ ชา งเกลือ ชา งหนัง ชา งรถ ชา งงา ชา งเชอื ก ชางหวี ชางดา ย ชา งสาน ชา ง ธนู ชา งสายธนู ชา งศร ชา งเขียน ชา งทาํ ทอ่ี าศัย ชา งยอม คนทาํ งานตา ง ๆ คนทําเครื่อง หอม คนเกย่ี วหญา คนตัดฟน คนทาํ การจา ง คนหาผกั คนหาผลไม คนหารากไม คนหงุ ขา ว คนทาํ ขนม คนหาปลา คนหาเน้อื คนทําของเมา คนฟอนราํ คนโลดเตน คนเลน กล คนขับรอ ง คนเผาศพ คนเทดอกไม พราน หญงิ แพศยา ทาสผี นู ําไปซง่ึ หมอ ชาวสกนคร และชาวยวนนคร จนี นคร วลิ าตนคร ชาวอชุ เชนนี คร ชาวภารนุ ครและกจั ฉกนคร ชาว

กาสีนครและโกสลนคร อปรนั ตกนคร ชาวมคธนคร ชาวสาเกตนคร ชาวโสรัฏฐกนคร ชาวปาเฐยยกนคร ชาวโกตมุ พนครและมธรุ กนคร ชาวอลสันทนคร กสั มีรนคร คนั ธาร นคร ไดเ ขาไปอาศยั อยูใ นพระนครนนั้ , ชนชาวตางประเทศเหน็ พระนครใหม ซึง่ จาํ แนก ภูมิสถานเปน ตน ดหี าทีต่ ิมิได เปน ทนี่ า รน่ื รมยน น้ั แลว ยอ มรโู ดยอนมุ านวา 'นายชาง ผสู รา งพระนครนี้ เปน ผฉู ลาดทเี ดยี ว' ดงั น้ี ฉนั ใดก็ด,ี พระผูมพี ระภาคเจานนั้ เปน ผไู มม ี ผใู ดเสมอ เปนผเู สมอดวยบคุ คลผูหาใครเสมอมไิ ด เปน ผูไมมีบุคคลผเู สมอเปรยี บ เปน ผหู าใคร ๆ เชน ดวยพระองคมไิ ด เปนผูอนั บุคคลไมพ ึงชั่ง ไมพ ึงนบั ไมพงึ ประมาณ เปน ผมู ีพระคุณอนั นบั ไมไ ด เปน ผถู งึ ซง่ึ ความเปยมแหง พระคณุ เปน ผูมปี ญ ญาเคร่ืองเหน็ หาที่สุดมไิ ด เปน ผูม ีพระเดชานภุ าพหาทส่ี ดุ มไิ ด เปน ผมู พี ระวิรยิ ะหาทสี่ ุดมไิ ด เปน ผมู ี พระกําลงั หาทสี่ ดุ มไิ ด เปน ผถู งึ แลวซง่ึ ความเปยมแหง พระพทุ ธพล พระองคย งั มาร พรอ มดว ยเสนาใหปราชยั แลว ทรงทาํ ลายซง่ึ ขา ยคือทฏิ ฐแิ ลว ยงั อวิชชาใหสนิ้ ไปแลว ให วทิ ยาเกดิ ขนึ้ แลวทรงไวซึง่ คบเพลิงกลา วคือพระธรรม ถงึ แลว ซ่งึ ความเปนผูตรสั รู เญยยธรรมทง้ั ปวง มสี งครามอนั ผจญชนะแลว ไดท รงสรา งพระนคร กลา วคอื พระธรรม ไว ฉนั น้นั นนั่ เทียวแล. ขอถวายพระพร ธรรมนครของพระผมู พี ระภาคเจา มศี ลี เปนกาํ แพง มีหิรเิ ปน คู มีญาณเปน ซมุ ประตู มวี ิรยิ ะเปนหอรบ มศี รทั ธาเปน เสาระเนยี ด มสี ตเิ ปน นายประตู มี ปญญาเปนปราสาท มีสุตนั ตปฎกเปน ทอ งสนาม มอี ภิธรรมปฎกเปน ถนนสามแพรง มี วนิ ยั ปฎ กเปน วินิจฉยั สภาคารสถาน มสี ตปิ ฏฐานเปน ถนน. อนึง่ รานทงั้ หลายเหน็ ปานน้ี เปน ของอนั พระผูมีพระภาคเจา เปดไวแ ลว ใน ถนนกลา วคอื สติปฏ ฐาน, คอื รานขายดอกไม รานขายของหอม รานขายผลไม รา น ขายยาถอนพษิ รานขายยาแกโรคตา ง ๆ รา นขายนํา้ อมฤต รานขายแกว รา นขายของ ท้งั ปวง.\" ร. \"พระผเู ปน เจา นาคเสน รา นขายดอกไมของพระผูมพี ระภาคเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ความจาํ แนกอารมณท ั้งหลายเปน ของอันพระผมู พี ระภาค เจาผรู ผู ูเ หน็ ผอู รหันตสมั มาสัมพุทธะนั้น ไดตรสั ไว คอื สญั ญาวา ไมเทย่ี ง สญั ญาวา มใิ ชตัวตน สญั ญาวา ไมง าม สัญญาวา มอี าทนี พ สญั ญาในอนั ละ สญั ญาในวริ าคธรรม สญั ญาในนโิ รธธรรม สญั ญาในความไมน า เพลดิ เพลนิ ยงิ่ ในโลกทงั้ ปวง สญั ญาใน ความไมน า ปรารถนาในสงั ขารท้ังปวง สติระลกึ ลมหายใจออกเขา สญั ยาในซากศพอัน เนา พองขน้ึ สญั ยาในซากศพทีม่ สี เี ขยี ว สญั ญาในซากศพท่มี นี าํ้ เหลืองไหลออกอยู สัญญาในซากศพที่ขาดกลางตัว สัญญาในซากศพทีส่ ตั วก ดั กนิ สัญญาในซากศพทมี่ ี มอื เทาและศรี ษะขาด สญั ญาในซากศพทเี่ ขาสบั ฟน บ่ันเปน ทอ น ๆ สญั ญาในซากศพท่ี

มโี ลหิตไหลออกอยู สญั ญาในซากศพทข่ี าดกลางตวั สญั ญาในซากศพท่ีสตั วก ดั กนิ สัญยาในซากศพที่มมี ือเทา และศีรษะขาด สญั ญาในซากศพทเี่ หลอื แตรางกระดูก สญั ญาในเมตตา สญั ญาในกรณุ า สัญญาในมทุ ติ า สัญยาในอเุ บกขา ระลึกถงึ ความ ตาย สตไิ ปในกายความจาํ แนกอารมณเหลา นีแ้ ล เปนของอนั พระผูม พี ระภาคเจา ได ตรัสไว บคุ คลผูอยากจะพน จากชาติชราและมรณะ ยอ มถือเอาซงึ่ อารมณอนั ใดอนั หนงึ่ , กย็ อมพน จากราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏิ ฐิ และขามสงสาร หา มเสียซ่งึ กระแสแหง ตณั หา ชาํ ระมลทินสามอยา ง ดวยอารมณน ้ัน, ฆาเสียซง่ึ กเิ ลสทง้ั ปวง เขาไปแลว สูพระ นคร คือ พระนิพพาน อนั ไมม ีมลทนิ ไมม ธี ลุ ี หมดจดขาวผอง ไมมคี วามเกดิ ไมม ชี รา ไมมมี รณะ เปน สขุ เปน ของเยน็ หาภัยมิได สูงสดุ กวา เมอื งตามธรรมดา ยงั จิตใหพ น พเิ ศษ เพราะความเปน พระอรหันต. นแี้ ล ขอถวายพระพร บัณฑิตกลา ววา 'รานขาย ดอกไมข องพระผูมีพระภาคเจา '. ทานทง้ั หลาย ถือเอาราคาคอื กระทําความเพยี รเปน ตน เขา ไปสูรา น ซอ้ื เอาอารมณแ ลว จะพน จากทกุ ขทั้งปวงดวยธรรมชาติเปนทพ่ี น น้นั ดว ยประการฉะน.้ี \" ร. \"พระนาคเสนผเู จรญิ รานขายของหอมแหงพระผมู พี ระภาคพทุ ธเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ความจาํ แนกศลี ทง้ั หลายเปน ของอนั พระผูม พี ระภาคเจา ผูรผู เู หน็ ผูอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธะนั้นไดตรัสไว, พทุ ธโอรสแหง พระผมู ีพระภาคเจา ไดล บู ไลข องหอมกลา วคือศีล ยงั โลกทั้งเทวโลกใหตลบไปดว ยกลน่ิ คอื ศีล, ยอมฟงุ ไปในทศิ ใหญทิศนอยตามลมทวนลม. ความจาํ แนกศลี ทัง้ หลายเหลานัน้ เปน ไฉน? คือ ศลี กับทง้ั สรณะ ศลี หา ศลี มอี งคแปด ศีลมอี งคส บิ ปาฏิโมกขสังวรศลี อันนับเขา ในอุทเทสหา . น้ี แล ขอถวายพระพร บัณฑติ กลาววา 'รา นขายของหอมแหงพระผมู ีพระภาคเจา .' แม พุทธพจนน ้ี อนั พระผมู พี ระภาคเจาผเู ทพดาลวงเสยี ซึ่งเทพดา กไ็ ดทรงภาสติ ไววา :- 'กล่นิ แหง บปุ ผชาติยอมไปทวนลมไมได, กล่นิ แหง แกน จนั ทนหรือกลนิ่ แหง กฤษณาและ ดอกมะลิ กย็ อ มไปทวนลมไมได สวนกลนิ่ ของทานผูเ ปน สตั บรุ ุษทงั้ หลาย ยอ มไปทวน ลมได, เหตวุ าทา นผเู ปน สตั บุรษุ ยอ มฟุงไปในทิศทงั้ ปวง, บรรดาคันธชาตทงั้ หลาย เหลา นี้ คอื แกน จนั ทน กฤษณา ดอกบัว และดอกมะลิ คนั ธชาตคือศลี เปน ของไมม ี คนั ธชาตอนื่ จะยิ่งไปกวา. กล่ินกฤษณา กลิ่นแกน จนั ทนเ ปน ของมกี ลนิ่ นอ ย, ฝายกลนิ่ ของทา นผูมีศลี ทัง้ หลาย เปน ของอุดม ยอมฟุงไปในเทพดาและมนษุ ยท ง้ั หลาย' ดงั น.้ี \" ร. \"พระนาคเสนผเู จริญ รานขายผลไมข องพระผูมีพระภาคเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ผลทงั้ หลาย อนั พระผมู พี ระภาคเจา ไดตรสั ไว คอื โสดา ปต ติผล สกทาคามผิ ล อนาคามิผล อรหัตตผล สญุ ญตผลสมาบัติ อนิมิตตผลสมาบตั ิ

อัปปณหิ ติ ผลสมาบัต.ิ บรรดาผลเหลา นนั้ บุคคลผูใดผูห น่ึงยอมปรารถนาผลใด บคุ คล ผูนน้ั ใหราคา คอื ทําความเพียรเปน ตน แลว ซื้อเอาผลท่ีตนปรารถนานนั้ คอื ถา วา ปรารถนาโสดาปต ติผลเปนตน กซ็ ือ้ โสดาปต ตผิ ลเปนตน. ขอถวายพระพร เปรียบเหมอื นไมมะมว งของบรุ ษุ บางคน เปน ไมมีผลเปนนิตย, คนซ้อื ทงั้ หลายยงั ไมมาเพียงใด บุรษุ นน้ั กไ็ มย ังผลทง้ั หลายใหห ลน จากตนเพยี งนนั้ , ครนั้ รบั ราคาจากคนซื้อท้งั หลายผมู าซ้ือแลวจึงกลาววา 'บรุ ษุ ผูเ จริญ ไมมะมว งนนั้ เปน ไมม ผี ลเปนนติ ย ทา นปรารถนาผลชนิดใด จงถอื เอาผลชนดิ นนั้ ดิบกม็ ี สกุ กม็ 'ี ดงั นี้ คน ซือ้ น้นั ถา ปรารถนาผลดบิ ก็ถอื เอาผลดิบตามราคาท่ตี นใหน น้ั ถา ปรารถนาผลสุก ก็ ถอื เอาผลสกุ ตามราคาทีต่ นใหน นั้ ฉนั ใด, บคุ คลผใู ดปรารถนาผลอนั ใด บคุ คลนัน้ ให ราคาคอื ทาํ ความเพยี รเปนตน แลว ซอื้ เอาผลทีต่ นปรารถนานนั้ คอื ถา วาปรารถนา โสดาปต ตผิ ลเปนตน ก็ซอื้ โสดาปตติผลเปนตน ฉนั นัน้ . น้ีแล ขอถวายพระพร บัณฑติ กลาววา 'รานขายผลไมข องพระผมู พี ระภาคเจา .' ชนทง้ั หลายใหร าคากลา วคอื ทําความเพยี รเปน ตน แลว กถ็ อื เอาผลไมกลาว คอื อมฤต ธรรม, เพราะเหตนุ นั้ ชนเหลา ใดไดซ ือ้ ผลไมกลา วคอื อมฤตธรรม, ชนเหลา น้ันเปน ผถู ึง แลว ซง่ึ ความสขุ ดว ยประการฉะน.้ี \" ร. \"พระนาคเสนผเู จรญิ รา นขายยาถอนพษิ ของพระผูมพี ระภาคเจาเปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ยาถอนพษิ ทง้ั หลายทพี่ ระผมู พี ระภาคเจาทรงเปลอ้ื งโลก ทง้ั เทวโลกจากพษิ คอื กิเลส อนั พระองคไดตรสั ไว, ก็ยาถอนพษิ เหลานนั้ ไฉน? คอื อิรย สจั ส่ี อันพระองคไดตรัสไว. คอื ทกุ ขอริยสจั หนงึ่ ทุกขสมทุ ัยอรยิ สัจหนง่ึ ทุกขนโิ รธ อรยิ สจั หนงึ่ ทกุ ขนิโรธคามนิ ปี ฏิปทาอรยิ สจั หนงึ่ . บรรดาอรยิ สัจจส่นี นั้ บุคคลเหลาใด เหลา หนง่ึ เปนผเู พงเพอื่ ความรทู ่วั ถงึ ฟง อยซู ึง่ อรยิ สจั ธรรมสี่ บุคคลเหลานนั้ ยอมพน จากชาตชิ รามรณะและโสกปริปริเทวทกุ ขโทมนัสอปุ ายาสทงั้ หลาย. น้แี ล ขอถวายพระ พร บัณฑติ กลา วา 'รา นขายยาถอนพษิ แหง พระผูมพี ระภาคเจา .' ยาถอนพษิ เหลาใดเหลา หนง่ึ ใน โลกอนั บาํ บดั เสียซงึ่ พษิ ท้ังหลายซงึ่ จะเสมอดว ยยาถอน พษิ คอื ธรรม มิไดมี ภิกษุทง้ั หลายเพราะฉะนั้น ทานทง้ั หลาย จงดมื่ ยาถอนพษิ คือธรรม น้ัน ดว ยประการฉะน.ี้ \" ร. \"พระนาคเสนผเู จริญ รา นขายยาแกโ รคตาง ๆ ของพระผูม ีพระภาคเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ยาแกโ รคตาง ๆ ทงั้ หลาย ท่พี ระผมู ีพระภาคเจา ทรงแกไ ข เทพดาและมนษุ ยท ้งั หลาย อนั พระองคไดตรสั ไวค ือ สติปฏ ฐานส่ี สมั มปั ปธานสี่ อทิ ธิ บาทสี่ อินทรียห า พละหา โพชฌงคเ จ็ด มจิ ฉาสงั กัปปะ มจิ ฉาวาจา มจิ ฉากมั มนั ตะ

มจิ ฉาอาชวี ะ มิจฉาวายามะ มิจฉาสติ มิจฉาสมาธิ ดวยยาแกโรคตาง ๆ เหลาน,้ี และให ทาํ ซง่ึ อนั ยงั ของเสยี คือโลภะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏิ ฐิ วจิ กิ จิ ฉา อุทธจั จะ ถนี มทิ ธะ อหิริ กะและอโนตตปั ปะ สรรพกเิ ลสใหอาเจยี นออกเสยี ดวยยาแกโรคตาง ๆ เหลา น.้ี นีแ้ ล ขอถวายพระพรบัณฑิตกลา ววา 'รา นขายยาแกโรคตา ง ๆ ของพระผมู พี ระภาคเจา .' ยาเหลา ใดเหลา หนึ่งแกโ รคตาง ๆ มอี ยใู นโลกมาก ซง่ึ จะเสมอดวยยาแกโ รคตาง ๆ กลาวคือ ธรรมยอ มไมม .ี ภิกษุทงั้ หลาย เพราะฉะนน้ั ทา นทัง้ หลายจงด่มื ยาแกโ รคตา ง ๆ กลา วคือธรรมนัน้ . ชนเหลา ใด ด่มื ยาแกโ รคตาง ๆ กลา วคอื ธรรมแลว ชนเหลา นนั้ พงึ เปนผหู าแกและตายไม, และชนเหลา ใด เจริญแลว เหน็ แลว ชนเหลา นน้ั เปน ผดู ับแลว เหตสุ ิ้นไปแหง อุปธิ ดวยประการฉะน.้ี \" ร. \"พระนาคเสนผเู จริญ รา นขายนาํ้ อมฤตของพระผมู พี ระภาคเจาเปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร นาํ้ อมฤตอนั พระผูมพี ระภาคเจาไดตรสั ไว พระผมู พี ระภาค เจาไดอ าบโลกทงั้ เทวโลกดว ยนาํ้ อมฤตไรเลา , เทพดามนษุ ยท ้งั หลาย ที่พระผมู พี ระภาค เจาอาบดว ยนา้ํ อมฤตไรเลา ยอ มพน จากชาตชิ ราพยาธมิ รณะ และโสกปรเิ ทวทกุ ข โทมนัสอปุ ายาสทงั้ หลาย นา้ํ อมฤตนนั้ เปน ไฉน? นํา้ อมฤตน้ันไดแกก ายคตาสต.ิ แม พทุ ธพจนนี้ อนั พระผูมพี ระภาคเจาผเู ทพดาลว งเสยี ซง่ึ เทพดา ไดท รงภาสิตไววา 'ภิกษุ ทงั้ หลาย ชนเหลาใดบรโิ ภคกายคตาสติ ชนเหลา นนั้ ชือ่ วา บรโิ ภคอมฤตธรรม' ฉะน.ี้ น้ี แล ขอถวายพระพร บณั ฑติ กลา ววา 'รานขายนา้ํ อมฤตของพระผมู พี ระภาคเจา.' พระผูม ีพระภาคเจา ทอดพระเนตรเหน็ หมูคนผเู จ็บแลว ไดเปด ไวซ ึ่งรา นขายนา้ํ อมฤต, ภกิ ษทุ ง้ั หลาย ทานทง้ั หลายจงซ้อื นาํ้ อมฤตน้นั ดว ยราคาคอื ความเพยี รเปนตน แลว ถือเอานา้ํ อมฤตนนั้ ดวยประการฉะน.้ี \" ร. \"พระนาคเสนผูเ จริญ รา นขายแกวของพระผมู ีพระภาคเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร แกวท้ังหลายอนั พระผมู พี ระภาคเจา ไดตรัสไว พุทธโอรส ทั้งหลายของพระผูมีพระภาคเจา ประดับแลว ดว ยแกว เหลา ใดเลา ยอมยังโลกท้ังเท วโลกใหรงุ เรอื งโพลงแจม กระจา งสอ งสวา งขางบนลา งลา งดา นขวาง. แกว เหลา นน้ั เปน ไฉน? แกวคือศลี แกวคือสมาธิ แกว คอื ปญ ญา แกวคอื วิมุตติ แกวคือวิมุตติญาณทสั สนะ แกว คือปฏสิ ัมภทิ า แกว คอื โพชฌงค. ขอถวายพระพร แกว คือศีลของพระผมู พี ระภาคเจา เปน ไฉน? คอื ปาฏโิ มกข สังวรศลี อนิ ทรียสังวรศลี อาชีวปารสิ ทุ ธศิ ลี ปจจยสนั นิสสติ ศลี จุลลศลี มชั ฌิมศีล มหา ศีล มคั คศลี ผลศีล, โลกทงั้ เทวดาทงั้ มารทงั้ พรหม หมูสตั วทง้ั สมณะพราหมณ ยอมรกั ใครปรารถนา บคุ คลผปู ระดับดวยแกว คอื ศีล. ภิกษุผปู ระดบั ดวยแกว คอื ศีล ยอม ไพโรจนรงุ เรืองทวั่ ทิศใหญท ศิ นอ ยขา งบนขางลา งดานขวาง, ลว งย่งิ ครอบงาํ แกว ทงั้ ปวง

ต้งั อยใู นระหวา งนี้ คือขางลา งตงั้ แตอ เวจอี นั พระผมู พี ระภาคเจา ไดเ ปด ไวในรานขาย แกว . นี้แล ขอถวายพระพรบณั ฑติ กลา ววา 'แกว คอื ศลี ของพระผมู พี ระภาคเจา.'แกว คือ ศลี ท้งั หลายเหน็ ปานน้ี มอี ยูในรา นของพระผมู พี ระภาคเจา , ทา นทง้ั หลายจงซื้อแกว คือศลี น้นั ดว ยราคาคอื ทําความเพยี รเปน ตน แลว ประดับแกวคอื ศีลน้ันดวยประการ ฉะน.้ี ขอถวายพระพร แกว คือ สมาธิของพระผมู ีพระภาคเจา เปนไฉน คือ สมาธิมี วติ กวิจาร, สมาธไิ มมีวิตกมีแตส ักวา วิจาร, สมาธิไมม วี ติ กไมม วี จิ าร, สุญญตสมาธ,ิ อนมิ ิตตสมาธ,ิ อัปปณหิ ติ สมาธ,ิ กามวติ ก พยาบาทวติ ก วิหงิ สาวิตก วตั ถุเครอ่ื งเศรา หมอง คอื มานะ อทุ ธัจจะ ทิฏฐิ วจิ ิกจิ ฉา และความตรึกช่ัวทัง้ หลายมอี ยา งตา ง ๆ ท้ัง ปวง มากระทบสมาธแิ หง ภกิ ษผุ ูประดับดวยแกวคอื สมาธิ ยอมเรี่ยรายกระจดั กระจาย ไป ยอมตั้งอยไู มได เขา ไปติดอยูไ มไ ด. ความทีส่ มาธเิ ปนของอนั กามวติ กเปน ตน มา กระทบแลวไมต ้งั อยูได เพราะเหตุแหง อะไร? เพราะความท่สี มาธิเปน ของบรสิ ุทธ,์ิ เปรียบเหมอื นนํ้าในใบบัว ยอ มเร่ียรายกระจดั กระจายไป ยอมตัง้ อยูไมไ ด เขา ไปติดอยู ไมไ ด, ความทนี่ ้าํ ไมต ิดในใบบัวไดน ้ัน เพราะเหตแุ หง อะไร? เพราะความทใ่ี บบัวเปน ขอ งบรสิ ุทธิ ฉะนนั้ . น้ีแล ขอถวายพระพร บณั ฑิตกลาววา 'แกว คือ สมาธิของพระผมู พี ระ ภาคเจา.' แกว คือ สมาธิทง้ั หลายเหน็ ปานน้ีแล อนั พระผมู พี ระภาคเจาไดเปดไวแ ลวในรา นขาย แกว . ความตรึกช่ัวทง้ั หลาย ยอมไมเ กดิ มแี กบคุ คลผมู ีระเบยี บแหง แกว คือ สมาธิ และ จติ ของบุคคลนั้น ยอมไมฟ งุ ซา น, เพราะฉะนนั้ ทานทงั้ หลายจงประดับ แกวคือสมาธิ นน้ั ดวยประการฉะน.ี้ ขอถวายพระพร แกว คือ ปญ ญาของพระผมู พี ระภาคเจา เปน ไฉน? คอื พระอริย สาวกยอ มรแู จง ตามเปน อยา งไร ดว ยปญญาไรเลา วา 'นี้เปน กศุ ล นีเ้ ปนอกุศล นม้ี โี ทษ นไ้ี มมีโทษ, นค้ี วรเสพ, นไ้ี มค วรเสพ, น้ตี ่ําชา น้ปี ระณีต, นเี้ ปน ของดํา นี้เปน ของขาว, นี้ เปน สว นเปรียบดวยของดาํ และของขาว, นเี้ ปน ตวั ทุกข, น้เี ปนเหตุใหท กุ ขเกดิ ข้นึ พรอม, นีเ้ ปน ธรรมที่ดบั ทุกข น้ีเปน ขอปฏบิ ตั ิใหถ ึงธรรมที่ดับทกุ ข' ฉะน.้ี นแ้ี ล ขอถวายพระพร บณั ฑิตกลาววา 'แกว คือปญ ญาของพระผมู พี ระภาคเจา ' ภพยอมไมเปน ไปนายแกบคุ คลผูมีระเบียบแหง แกว คอื ปญ ญา, บุคคลน้นั ยอมถูกตอ งอมฤตธรรมพลนั , และบคุ คลนัน้ ยอ มไมชอบใจในภพ ดว ยประการฉะน.ี้ ขอถวายพระพร แกวคอื วิมตุ ติของพระผูมพี ระภาคเจา เปน ไฉน? คอื พระอรหัต พระผูม ีพระภาคเจา ตรัสวา แกว คอื วมิ ุตต,ิ ภิกษผุ ูถ งึ พระอรหตั แลว พระผูม ีพระภาคเจา ตรัสวา เธอประดับแกว คอื วิมตุ ตแิ ลว. เปรียบเหมอื นบุรษุ ประดบั พวงแกว มุกดา และ

เครือ่ งประดับเปนวกิ ารแหง แกวมณี ทองคํา แกว ประพาฬ มตี วั อนั ลูบไลด ว ยกฤษณา และแกนจนั ทนแ ดง ตกแตง ดวยดอกกากะทงิ ดอกบนุ นาค ดอกรงั ดอกจาํ ปา ดอกแค ดอกบัว ดอกมะลิ ยอมไพโรจนสองสวางลวงชนอนั เหลือทง้ั หลาย ดว ยอาภรณแลว ดว ย ดอกไมข องหอมและแกว ฉนั ใด, พระขณี าสพผถู ึงพระอรหตั แลว ประดบั วมิ ตุ ตริ ตั นแลว ยอมไพโรจนสอ งสวา งลวงภกิ ษุทง้ั หลายผพู น พิเศษแลว เพราะเปรียบเทียบดวยวมิ ตุ ติ ฉันนน้ั , ความท่พี ระขีณาสพผูประดบั วิมุตตริ ตั นเ ปนผูไพโรจนลว งภิกษผุ พู นพเิ ศษ ทั้งหลายดว ยวมิ ุตตนิ น้ั เพราะเหตุแหง อะไรเพราะเครอื่ งประดบั คือ วมิ ตุ ตริ ัตนเปนยอด แหง สรรพเครอื่ งประดบั ทง้ั หลาย. นี้แล ขอถวายพระพร บณั ฑติ กลา ววา 'แกวคือ วมิ ุตติ ของพระผมู พี ระภาคเจา .' ชนในเรือนยอ มแลดูทา นผเู จา ของเรือน ทรงระเบียบแหงแกวมณ,ี ฝา ยโลกทง้ั เทวโลก ทัง้ หลาย ยอ มแลดทู านผทู รงระเบยี บแหง วิมุตติรัตน ดว ยประการฉะน.ี้ ขอถวายพระพร แกว คือ วมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะของพระผมู พี ระภาคเจา เปนไฉน? คอื พระอรยิ สาวกยอ มพจิ ารณาซึง่ มรรคผลนพิ พานทง้ั หลาย และซง่ึ กเิ ลสทล่ี ะแลวและ กิเลสทย่ี งั เหลอื อยทู ัง้ หลายดว ยญาณใด, ปจ จเวกขณญาณอันพระผมู พี ระภาคเจาตรสั วา แกว คอื วมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ. พระอรยิ เจาทง้ั หลายยอ มตรัสรู ซง่ึ ความเปน ผูกระทาํ กจิ เสรจ็ แลวดวยญาณใด, พระ ชิโนรสทง้ั หลาย ยอมพยายามเพ่อื อนั ไดญาณรตั นนนั้ ดว ยประการฉะน.้ี ขอถวายพระพร แกวคือปฏสิ มั ภิทา ของพระผูม พี ระภาคเจา เปน ไฉน? ปฏิสัมภิทามีสป่ี ระการ คอื อตั ถปฏิสัมภิทา (ปญญาเครือ่ งแตกฉานในอรรถ) ธัมม ปฏิสมั ภทิ า (ปญญาเครอื่ งแตกฉานในธรรม) นริ ุตติปฏสิ ัมภิทา (ปญญาเครื่องแตกฉาน ในถอยคําหรือภาษา) ปฏิภาณปฏิสัมภิทา (ปญญาเคร่อื งแตกฉานในความเขา ใจ). ภิกษุตกแตง ดว ยแกว คอื ปฏิสัมภทิ าเหลา น้ี ยอมเขา บริษทั ใด ๆ ขตั ติยบริษัทหรอื พ ราหมณบริษทั หรอื คฤหบดบี ริษัท หรือสมณบริษทั เปน ผไู มค ร่นั คราม ไมข วยเขนิ ไม ตกใจ ไมสะดงุ กลวั ไมส ยองขน เหมือนกบั ทหารเปน ผกู ลา ในสงคราม มีอาวุธหาอยา ง ผูกสอดแลว มไิ ดก ลัวเขา สสู งครามดวยราํ พึงคิดวา 'ถา วา ขา ศกึ อยูไกล เราจักยงิ ดวยศร ถา อยใู กลแ ตน ัน้ เราจกั พงุ ดวยหอก, ถา อยใู กลแตน นั้ เราจักฟน ดวยดาบ, ถา อยชู ดิ เขา มาอีก เราจกั ตดั ดว ยกระบ่ีใหเ ปนสองทอน, ถา อยชู ิดกนั ทีเดยี ว เราจกั แทงดวยกริช' ฉะน้ี ฉนั ใด, ภิกษผุ ปู ระดบั ดว ยรัตนะ คอื ปฏสิ มั ภทิ าสี่ เปนผกู ลา ไปหาบริษัทรําถงึ คดิ วา 'ผใู ดผหู นง่ึ จกั ถามปญหาในอัตถปฏสิ ัมภิทากะเรา เราจกั ตอบอรรถโดยอรรถแกเขา, คือ จักตอบปจ จยั โดยปจจยั แกเ ขา จักตอบเหตโุ ดยเหตแุ กเ ขา จกั ตอบนัยโดยนัยแกเ ขา, จกั กระทาํ ไมใหเ ขาสงสัย จกั ใหเขายนิ ดีดว ยปญ หาเวยยากรณ. ผใู ดผูหนง่ึ จกั ถาม

ปญหาในธัมมปฏสิ มั ภิทากะเรา เราจกั ตอบธรรมโดยธรรมแกเขา, คอื จกั ตอบอมตธรรม โดยอมตธรรมแกเ ขา จักตอบอสังขตธรรมโดยอสงั ขตธรรมแกเ ขา จกั ตอบนิพพานธรรม โดยนิพพานธรรมแกเ ขา จักตอบสญุ ญตธรรมโดยสญุ ญตธรรมแกเขา จักตอบอนิมิตต ธรรมโดยอนมิ ติ ตธรรมแกเขา จักตอบอปั ปณิหติ ธรรมโดยอปั ปณปิ ต ธรรมแกเขา จกั ตอ บอเนญชธรรม (ธรรม คือ ความเปน ผไู มมตี ัณหา) โดยอเนญชธรรมแกเ ขา, ผูใ ดผหู นงึ่ จักถามปญ หาในนริ ุตติปฏิสัมภทิ ากะเรา เราจักตอบนริ ุตติโดยนริ ุตติแกเขา, คือจกั ตอบ บทโดยบทแกเ ขา จกั ตอบอนบุ ทโดยอนบุ ทแกเ ขา จักตอบอักษรโดยอกั ษรแกเขา จกั ตอบสนธิโดยสนธแิ กเ ขา จกั ตอบพยญั ชนะโดยพยญั ชนะแกเขา จักตอบอนุพยัญชนะ โดยอนุพยญั ชนะแกเขา จักตอบวรรณยุตตโิ ดยวรรณยุตตแิ กเ ขา จักตอบสระโดยสระ แกเ ขา จักตอบบญั ญตั ิโดยบญั ญตั ิแกเ ขา จกั ตอบโวหารโดยโวหารแกเ ขา, จักกระทาํ ไมใ หเ ขาสงสยั จกั ใหเ ขายนิ ดีดวยปญหาเวยยากรณ, ผใู ดผหู น่งึ จักถามปญหาใน ปฏภิ าณปฏสิ ัมภิทากะเรา เราจักตอบปฏภิ าณโดยปฏภิ าณแกเขา คอื จกั ตอบอุปมา โดยอุปมาแกเขา จกั ตอบลักษณะโดยลักษณะแกเขา จกั ตอบรสโดยรสแกเขา, จัก กระทาํ ไมใ หเ ขาสงสัย จักใหเขายินดีดว ยปญ หาเวยยากรณ ฉันน้ันทีเดยี ว. นี้แล ขอ ถวายพระพรบณั ฑิตกลาววา 'แกวคือ ปฏิสมั ภิทาของพระผูม ีพระภาคเจา.' บคุ คลใดซ้ือปฏสิ มั ภิทาทงั้ หลายแลว พงึ ถกู ตองดว ยญาณ, บคุ คลน้นั เปน ผูไ มกลัวไม สะดงุ ยอมรงุ เรอื งลวงโลกทง้ั เทวโลกท้ังหลายดวยประการฉะน.ี้ ขอถวายพระพร แกวคอื โพชฌงคข องพระผมู ีพระภาคเจาเปน ไฉน? คอื สติ สมั โพชฌงคห นง่ึ ธมั มวิจยสมั โพชฌงคห นงึ่ วริ ยิ สัมโพชฌางคหนึ่ง ปต สิ มั โพชฌงคห นงึ่ ปสสัทธสิ มั โพชฌงคห นงึ่ สมาธิสมั โพชฌงคห น่ึง อเุ บกขาสมั โพชฌงคห นง่ึ . ภกิ ษุ ประดบั ดว ยโพชฌงคร ตั นะเจ็ดเหลา นี้ ยอ มครอบงําเสยี ซงึ่ มดื ทง้ั ปวงยงั โลกทัง้ เทวโลก ใหสวางไสว. นแ้ี ล ขอถวายพระพร บัณฑติ กลา ววา 'แกวคอื โพชฌงคข องพระผมู พี ระ ภาคเจา.' โลกทวั้ เทวโลกทง้ั หลายยอ มลุกขน้ึ เพื่อทา นผมู ีระเบียบแหงโพชฌงครตั น. เพราะฉะน้ัน ทา นทง้ั หลายจงซื้อโพชฌงครตั นน น้ั ดว ยราคา คอื กระทําความเพียรเปน ตน แลว ประดบั โพชฌงครัตนน ้ัน ดว ยประการฉะน.ี้ \" ร. \"พระผูเ ปน เจานาคเสน รานขายของทงั้ ปวงแหง พระผมู พี ระภาคเจา เปน ไฉน?\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระพทุ ธวจนะมอี งคเกา พระเจดยี อ นั บรรจพุ ระบรมสารี รกิ ธาต พระเจดียอ ันบรรจบุ รขิ ารซง่ึ เปน พทุ ธบรโิ ภคและสังฆรัตนะ ช่ือวา รา นขายของ ท้งั ปวงแหง พระผมุ ีพระภาคเจา . สมบัติคอื ชาติ สมบัติคอื ทรัพย สมบตั ิคืออายุ สมบตั ิ

คอื ความไมม ีโรค สมบตั คิ ือวรรณ สมบตั คิ อื ปญญา สมบัติเปนของมนุษย สมบัติเปน ทพิ ย สมบัตคิ อื นพิ พาน แตล ว นเปน ของอนั พระผูม พี ระภาคเจา เปดไวใ นรา นขายของทง้ั ปวง. ชนเหลาใดปรารถนาสมบตั เิ หลา นนั้ ๆ ชนเหลา นัน้ ใหร าคาคอื กระทาํ ความเพียร เปนตนแลว ซอ้ื เอาสมบัตทิ ปี่ รารถนาและปรารถนาแลว , บางพวกซือ้ ดว ยสมาทานศลี บางพวกซอื้ ดวยอโุ บสถกรรม, ยอมไดสมบัตทิ ัง้ หลายอาศยั ราคาแมมปี ระมาณนอย. เหมอื นอยางวา ชนทง้ั หลายถือเอางาถว่ั เขยี นและถว่ั ขาวในราน อาศยั แลกดวยขา วสาร ถ่ัวเขียวถ่วั ขาวเลก็ นอ ยบา ง ซือ้ ดวยราคานอ ยบา งฉนั ใด, ชนทง้ั หลายยอมไดส มบตั ิ ทง้ั หลายในรานขายของทงั้ ปวง แหง พระผมู พี ระภาคเจา อาศยั ราคาแมเ ล็กนอย ฉนั นัน้ ; นแี้ ล ขอถวายพระพรบณั ฑติ กลาววา 'รานขายของทง้ั ปวงแหง พระผมู พี ระภาคเจา.' อายุ ความเปน คนไมม ีโรค วรรณ สวรรค ความเปน ผูเ กดิ ในตระกลู สูง และนพิ พานเปน ธรรมชาตไิ มตาย หาปจ จยั ปรงุ แตงมิได มอี ยใู นรา นขายของท้งั ปวง เปน ของพระชนิ พทุ ธเจา. ชนทงั้ หลายยอ มถอื เอาดว ยราคา คอื กระทาํ ความเพียรเปน ตน นอ ยหรอื มาก, ภกิ ษุทงั้ หลาย เพราะฉะน้ี ทา นทง้ั หลายจงซอ้ื ดวยราคา คือความเชอื่ แลว จงเปน ผสู าํ เร็จพรอมดว ยประการฉะน.ี้ ขอถวายพระพร ชนทงั้ หลายเหน็ ปานนี้ ยอ มอาศยั อยูใ นธรรมนครของพระผูมี พระภาคเจาคอื ผูทรงพระสตู ร ผทู รงพระวนิ ัย ผทู รงพระอภิธรรม ผูก ลาวธรรม ผกู ลา ว ชาดก ผกู ลา วทีฆนกิ าย ผกู ลาวมชั ฌิมนิกาย ผกู ลาวสงั ยตุ ตนกิ าย ผกู ลาวอังคุตตร นกิ าย ผกู ลาวขทุ ทกนกิ าย ผถู งึ พรอ มแลว ดว ยศลี ผถู งึ พรอมแลวดวยสมาธิ ผถู งึ พรอ ม แลว ดวยปญ ญา ผูยนิ ดใี นการเจรญิ โพชฌงค ผูม ปี ญ หาเหน็ แจง ผูป ระกอบประโยชน ของตนเนือง ๆ ผมู ีอันอยใู นปา เปนวัตร ผมู อี ันอยูโคนไมเ ปนวัตร ผูม อี นั อยใู นทแ่ี จง เปน วตั ร ผูมีอนั อยใู กลกองไมเ ปน วัตร ผมู อี นั อยูใ นปา ชาเปน วตั ร ผมู อี ันน่งั เปนวตั ร ผมู ีอนั เดินเปน วตั ร ผตู งั้ อยใู นผล ผเู สขะ ผพู รอมเพรยี งแหงผล ผโู สดาบนั ผสู กทาคามี ผเู อนา คามี ผอู รหนั ต ผูไดไ ตรวชิ ชา ผไู ดอภญิ ญาหก ผมู ีฤทธ์ิ ผถู ึงบารมีในปญ ญา ผฉู ลาดใน สติปฏฐาน สมั มัปปธาน อทิ ธิบาท อินทรีย พละ โพชฌงค มรรคอันประเสรฐิ ฌาน วิโมกข สมาบตั ปิ ระกอบดวยสขุ อันละเอยี ด คอื รปู สมาบัติ อรูปสมาบตั ิ, ธรรมนครได เปนสถานเกลอ่ื นกลาดไปดว ยชนเหลา นน้ั ดุจปา ไมออและปา ไมสาละ ฉะนน้ั นพิ นธ คาถาในศาสนานี้กม็ ีอยูวา :- ทา นผูม ีราคะ โทสะ โมหะไปปราศ หาอาสวะมิได มิไดเปน ทาสแหง ตณั หา ไมม ี อปุ าทานเหลา นนั้ ยอมอยูในธรรมนคร ทา นผมู ีปญ ญามงั่ คง ทรงธดุ งคปฏิบัติ ถือเปน วตั รอยูใ นปา มผี า ครอบเศรา หมอง จิตปองนกั ในทีส่ งัดเหลานนั้ ยอมอยใู นธรรมนคร.

ทา นผถู ือน่ัง ถอื อยใู นทีล่ าดปู อนง่ึ ทานผยู นื และจงกรมไปมา ทรงผาบงั สุกลุ ท้ังปวง เหลานนั้ ยอ มอยใู นธรรมนคร. ทา นผรู พู เิ ศษ สันดานดีตรง ทรงผา ไตรจวี ร มที อนหนงั เปนที่สี่ ยนิ ดีในอาสนะเดียวเหลานัน้ ยอมอยใู นธรรมนคร. ทา นผมู ปี ญญารักษาไวซ งึ่ ตน เปน บคุ คลมกั นอ ยสนั โดษตามประโยชนท ่ีไดแ ละไมไ ดทุกประการ มีอาหารนอย มิไดละโมภเหลา นน้ั ยอ มอยใู นธรรมนคร. ทา นผมู ปี ญ ญามกั เพง ยนิ ดีในฌาณ มีจิตสันดานสงบตัง้ มั่นปรารถนาอา กิญจญั ญายตนสมาบัตเิ หลา นน้ั ยอ มอยใู นธรรมนคร. ทานผูปฏิบัตติ ้งั อยูใ นผล พรอ มเพยี งแหง ผล เปนเสขบคุ คลหวงั ประโยชนส ูงสุดเหลา น้ัน ยอ มอยใู นธรรมนคร. ทานผวู ิมลารยิ บุคคล คอื ตัง้ ตนแตพระโสดาบัน ถัดนน้ั พระสกทาคามี พระอนาคามี และพระ ขีณาสวอรหันตเ หลาน้ันยอ มอยใู นธรรมนคร. ทานผฉู ลาดในสติปฏ ฐานยนิ ดใี นการเจริญโพชฌงค มปี ญญาปลงเหน็ แจม ใส ทรงจาํ ไวซ งึ่ พระธรรม เหลา นนั้ ยอ มอยูในธรรมนคร. ทานผฉู ลาดในอทิ ธิบาททง้ั สี่ ยินดใี นสมาธิภาวนากิจ ประกองเนืองนติ ยซง่ึ สัมมปั ปธาน เหลา น้นั ยอมอยใู นธรรมนคร. ทานผถู งึ อภิญญาบารมี ยินดีในโคจรเปน ของพระพทุ ธบดิ าสญั จรในนภากาศเหลา น้นั ยอ มอยใู นธรรมนคร. ทา นผมู จี ักษุทอดลงพอเหมาะ พดู ไพเราะพอประมาณ มที วารอันไดรักษาระวงั ทวั่ ทรมานตวั ดีในธรรมอันอดุ มเหลานัน้ ยอมอยูใ นธรรมนคร. ทานผมู ีไตรวิชชาฉฬภญิ ญา และถึงอทิ ธบิ ารมี ปญญาบารมเี หลานน้ั ยอ มอยูในธรรม นคร. ขอถวายพระพร ภกิ ษุเหลาใด ทรงไวซ ง่ึ ญาณอนั ประเสรฐิ อนั ประมาณไมไ ด ไมม กี เิ ลสเครอ่ื งขอ ง มคี ุณไมพงึ ชงั่ มียศไมพ งึ ชงั่ มีกาํ ลงั ไมพ งึ ชัง่ มเี ดชไมพ ึงชง่ั ยัง ธรรมจักรใหเ ปน ไปเนอื ง ๆ ไดถ งึ ปญ ญาบารม,ี ภิกษเุ หลา นน้ั บัณฑติ กลา ววา ธรรม เสนาบดีในธรรมนครแหง พระผมู พี ระภาคเจา . ภิกษุเหลา ใด มฤี ทธ์ิ มปี ฏิสมั ภทิ าบรรลุแลว มเี วสารัชชธรรมถึงแลว เท่ียวไปใน อากาศ หาผเู สมอยาก ยากทีใ่ คร ๆ จะผจญไดยังสมุทรสาครอันรองรบั แผน ดินและ แผน ดินใหห วนั่ ไหว จบั ตอ งพระจันทรและพระอาทติ ยไ ด ฉลาดในฤทธแิ์ ละอธษิ ฐาน อภินหิ ารไดถงึ อทิ ธิบารม,ี ภิกษเุ หลา น้นั บณั ฑิตกลาววา ปโุ รหติ ในธรรมนครแหง พระผู มพี ระภาคเจา .

ภิกษเุ หลา ใด ถือธุดงค เปน ผมู ีความปรารถนานอ ย ยนิ ดตี ามมเี กลยี ดวญิ ญตั ิ และอเนสนะ เทยี่ วบณิ ฑบาตไมขาด เขาไปสปู าอนั สงวดั ราวกะผง้ึ เคลา เกสรดอกไม แลว เขาไปสูป า อันสงดั ฉะนนั้ มิไดใ ยดีในกายและชวี ติ ถึงพระอรหัต วางอารมณใ น ธุดงคคณุ , ภิกษเุ หลา นนั้ บณั ฑิตกลา ววา ผูพพิ ากษาในธรรมนครแหงพระผูมีพระภาค เจา. ภกิ ษเุ หลา ใด เปน ผบู รสิ ุทธิไ์ มม มี ลทนิ ไมมเี ครอื่ งเศราหมองฉลาดใน จุตปู ปาตญาณ ไดถ งึ ทพิ ยจักษุบารม,ี ภกิ ษุเหลา นัน้ บณั ฑติ กลาววา ผใู หพระนคร รุงเรืองดว ยประทปี ในธรรมนครแหงพระผูม พี ระภาคเจา . ภิกษเุ หลา ใด เปนพหุสตุ มนี กิ ายเปน ท่มี า ๆ ถึงแลว ทรงธรรม ทรงวนิ ยั ทรง มาติกา ฉลาดในการกาํ หนดอักษร ทเ่ี ปน สถิ ิล ธนิต ทีฆะ รสั สะ ครุ ลหุ ทรงนวงั คศาสน, ภิกษุเหลา นนั้ บัณฑติ กลา ววา ผูรกั ษาธรรมในธรรมนคร แหง พระผมู พี ระภาคเจา . ภกิ ษุเหลา ใด รูวินยั ฉลาดในวนิ ยั ฉลาดในนทิ านและการกลา ว ฉลาดในอาบตั ิ อนาบตั ิ ครกุ าบตั ิ ลหุกาบัติ อาบตั เิ ยยี วยาได อาบตั เิ ยียวยาไมได วฏุ ฐาน เทสนา นิคคหะ ปฏกิ รรม โอสารณกรรม นิสสารณกรรม ปฏิสารณกรรม ไดถ งึ วนิ ัยบารม,ี ภกิ ษุ เหลาน้ัน บัณฑติ กลา ววา ผฉู ลาดในรปู ในธรรมนคร แหง พระผูมพี ระภาคเจา . ภิกษุเหลา ใด เปนผเู นอ่ื งดว ยระเบียบดอกไม คือ วมิ ุตติรตั นะอันประเสริฐ ถึง ซ่งึ ความเปน ผนู า เลอื กสรรเลิศ มคี า มาก บณั ฑิตกลาววา ผขู ายดอกไมใ นธรรมนคร แหง พระผมู พี ระภาคเจา . ภิกษเุ หลา ใด เปนผตู รสั รสู ัจจะสี่ มีสัจจะสแี่ ทงตลอดแลว เห็นแลว มีศาสน ธรรมรูวิเศษแลว มคี วามเคลอื บแคลงในสามญั ญผลสข่ี ามไดแลว มคี วามสขุ เกดิ แต ผลไดเฉพาะแลว ยอมจําแนกซึง่ ผลเหลานนั้ แกผปู ฏิบตั ิแมเ หลา อน่ื , ภิกษเุ หลา น้ัน บัณฑิตกลาววา ผูข ายผลไมในธรรมนคร แหง พระผูม พี ระภาคเจา . ภกิ ษุเหลา ใด เปนผูลบู ไลของหอมเลิศ คอื ศีล ทรงคุณมากอยา งเปน อเนก ขจดั เสยี ซ่ึงของเหม็น กลา วคือ กเิ ลส, ภิกษุเหลานน้ั บณั ฑติ กลา ววา ผขู ายของหอมในธรรม นคร แหง พระผูม ีพระภาคเจา . ภกิ ษุเหลา ใด ใครธรรม กลาวแตถ อยคําอนั ไพเราะ บนั เทงิ ยงิ่ ในอภธิ รรม อภิ วินยั ไปสูป ากด็ ี ไปสรู ุกขมลู กด็ ี ไปสูเรือนวา งเปลา ก็ดี ยอ มด่ืมรสเลิศแหงธรรม, หยง่ั ลง รสเลิศแหงธรรมดวยกายวาจาใจ มปี ฏภิ าณย่ิง มปี ฏภิ าณในการแสวงหาธรรม การพูด ถงึ ความมกั นอ ย การพูดถงึ ความสนั โดษ การพดู ถงึ ความสงัดทว่ั การพูดถึงความไม คลุกคลี การพดู ถึงความปรารภความเพยี ร การพดู ถงึ ศีล การพดู ถงึ สมาธิ การพูดถงึ ปญญา การพดู ถงึ วิมตุ ติ การพดู ถึงวมิ ุตติญาณทศั สนะ มใี นทที่ ง้ั หลายใด ๆ แตท ่ีนหี้ รือ

แตทนี่ ้นั เธอกไ็ ปในท่ีทง้ั หลายนน้ั ๆ ยอมดม่ื รสแหง การพดู นนั้ , ภกิ ษุเหลานนั้ บณั ฑติ กลาววา นกั เลงด่ืมในธรรมนคร แหงพระผมู ีพระภาคเจา . ภิกษุเหลา ใด ประกอบตามชาคริยานุโยคตลอดเบื้องตนแหง ราตรี และเบื้อง ปลายแหง ราตรี ใหค ืนและวนั ลว งไปดว ยการน่ัง การยนื และการเดนิ ประกอบตาม ภาวนานโุ ยค ขวนขวายประโยชนตนเพือ่ หา มเสียซงึ่ กเิ ลส, ภิกษเุ หลา นั้น บณั ฑิตกลา ว วา นคราภบิ าลในธรรมนครแหงพระผมู พี ระภาคเจา . ภิกษเุ หลา ใด เปนผมู โี ภคทรพั ย โดยโภคะ กลา วคือธรรมรัตนโภคะ กลา วคอื นิกายเปน ท่มี า และปรยิ ตั ิธรรมและสตุ ะ แทงตลอด ลกั ษณะแหงสระและพยัญชนะที่ แสดงออกแลว เปน ผรู ูแจง แผไ ป, ภกิ ษุเหลานน้ั บณั ฑติ กลา ววา ธรรมเศรษฐีในธรรม นคร แหง พระผมู ีพระภาคเจา . ภิกษเุ หลา ใด เปน ผแู ทงตลอดซง่ึ การแสดงอยางยง่ิ แสดงออกซึง่ ความจาํ แนก ดว ยอารมณท ส่ี ่งั สมแลว ไดถ ึงสกิ ขาคณุ บารม,ี ภิกษุเหลา นน้ั บัณฑติ กลาววา ราช บัณฑติ ในธรรมนคร แหง พระผมู ีพระภาคเจา . ขอถวายพระพร ธรรมนครแหงพระผมู ีพระภาคเจา , จาํ แนกดแี ลว สรางไวดี แลว จัดแจงดแี ลว บริบรู ณดีแลว กะแปลนดีแลว รักษาดแี ลว ปกครองดีแลว ยากท่ี ปจจามติ รจะขม เหงได ดวยประการอยา งน้ี ๆ . ขอถวายพระพร บรมบพติ รพงึ ทรงทราบ โดยปจ จยั โดยเหตุ โดยนัย โดยทรง อนมุ านนี้วา 'พระผูมีพระภาคเจา มีจรงิ ' ฉะน.้ี เห็นพระนครอนั จาํ แนกดแี ลวเปน ทีร่ ืน่ รมยแ หง ใจ ก็รูการท่ีนายชา งผูส รา งเปน ผูม วี ิทยา มากไดโ ดยอนมุ าน ฉนั ใด, เห็นธรรมนครอนั ประเสริฐของพระโลกนาถ ก็รไู ดโ ดยอนมุ าน วา 'พระผมู พี ระภาคเจา มีจรงิ ' ฉะน้ี ฉะนน้ั . เห็นคลน่ื ทง้ั หลายในทะเล กร็ ไู ดโ ดยอนุมานวา 'คลนื่ ทงั้ หลายปรากฏอยู เพราะฉะนน้ั ทะเลนน้ั คงใหญ จักมีจรงิ ' ฉนั ใด, คงรูจักพระพุทธเจาผบู รรเทาเสยี ซง่ึ ความโศก ผไู ม ปราชยั ในท่ีทง้ั ปวง ผถู งึ ธรรมท่สี น้ิ ไปแหง ตณั หา ผพู น จากสาครคือภพได โดยอนุมาน ฉนั นน้ั . เหน็ คลน่ื กลาวคือ ธรรมทงั้ หลายในโลกทงั้ เทวโลกกร็ ูไดโ ดยอนุมานวา 'พระพทุ ธเจา เปนอัครบคุ คล จกั มจี รงิ ดุจความท่คี ล่ืน กลาวคือธรรมแผไปท่วั ' ฉะนน้ั . เห็นภูเขาสงู กร็ ูไดโ ดยอนุมานวา 'ภเู ขานัน้ สูงจักเปน ภเู ขาหิมวันต' ฉันใด, เห็นภูเขา กลา วคอื ธรรมของพระผูมพี ระภาคเจา เปน ของเย็นไมม ีอปุ ธิ เปน ของสงู เปน ของไม หวนั่ ไหว ประดิษฐานอยูดว ยดีแลว กร็ ไู ดโดยอนมุ านวา 'พระผมู ีพระภาคเจา มจี รงิ ' ฉะนี้ ฉนั นนั้ .

เหน็ ภูเขา กลา วคือธรรม กร็ ูไดโดยอนุมานวา 'พระพุทธเจานน้ั จกั เปน ผูเลศิ เปนผูแกลว กลามากแทจ รงิ .' มนุษยทงั้ หลายเหน็ รอยเทา แหงคชสาร กร็ ไู ดโ ดยอนุมานวา 'คชสารนน้ั ใหญจรงิ ' ฉะนี้ ฉนั ใด, เหน็ รอยพระบาทแหง พระพุทธเจาผูป ระเสริฐผใู หมีแจง กรูไดโ ดยอนุมานวา 'พระองคจ กั เปน ยงิ่ จริง' ฉะน้ี ฉันน้ัน. เหน็ มฤคนอ ยท้งั หลายตกใจกลัว ก็รูไ ดโดยอนุมานวา 'มฤคนอ ยเหลา นต้ี กใจนอย เพราะสาํ เนยี งแหงมฤคราช' ฉะน้ี ฉนั ใด, เห็นเดียรถยี ท ั้งหลายมีใจกลวั มากแลว กร็ ไู ด โดยอนุมานวา 'อันพระพทุ ธเจา ผูธ รรมราชาคุกคามแลว' ฉะน้ี ฉนั นัน้ . เห็นแผน ดนิ เยน็ สนทิ แลว หรอื ใบไมส ดเขียวมีนาํ้ มาก ก็รูไดโดยอนมุ านวา 'เยน็ เพราะ มหาเมฆ' ฉะนี้ ฉนั ใด, เหน็ ชนนรี้ า เริงบนั เทิงแลว ก็รไู ดโ ดยอนุมานวา 'อันเมฆ คือ ธรรม ใหเ อบิ อิม่ แลว ' ฉะนี้ ฉนั นน้ั . เหน็ แกลบและตมแผนดนิ เปน โคลนติดอยแู ลว ก็รไู ดโ ดยอนุมานวา 'ลํานํ้าเปน ของใหญ' ฉะนี้ ฉนั ใด, เห็นชนนี้ ผูเปอ นเปรอะแลวดว ยธุลแี ละเปอ กตม คือ กเิ ลส ลางแลว ใน แมนา้ํ คือ ธรรม ทงิ้ เสียแลว ในทะเล กลา วคอื ธรรม, เห็นโลกนท้ี ั้งเทวโลกถงึ อมฤตธรรม แลว ก็รไู ดโ ดยอนมุ านวา 'ธรรมขันธเ ปนของใหญ' ฉะนี้ ฉนั นน้ั . ดมของหอมอยางสงู สุด ก็รูไดโดยอนมุ านวา 'กลิ่นหอมนยี้ อ มฟงุ ไป เพราะฉะนน้ั ดอกไมจกั บานแลว' ฉะน้ี ฉนั ใด, กลิ่นหอมคอื ศีลน้ี ยอ มฟุงไปในโลกท้งั เทวโลก, ก็ควรรู ไดโ ดยอนุมานวา 'พระพทุ ธเจา ผไู มมบี ุคคลอ่นื ยิ่งกวา มจี รงิ ' ฉะน้ี ฉนั นั้น. ขอถวายพระพร ผูมีปญ ญาอาจแสดงพระกาํ ลังแหง พระพทุ ธเจา โดยรอ ยโดย พนั แหง ปจจยั โดยรอยโดยพนั แหงเหตุ โดยรอนโดยพนั แหง นยั โดยรอยโดยพนั แหง อปุ มาเหน็ ปานน้แี ล. นายมาลาการผมู ีฝมอื พึงกระทาํ กองแหง ชัน้ ดอกไมแ ตกองดอกไม ตาง ๆ ใหว จิ ิตรดว ย พยายามแหง บรุ ุษเฉพาะตน ตามคาํ พราํ่ สอนของอาจารย ฉนั ใด, พระผมู พี ระภาคเจา นน้ั มพี ระคุณไมมีที่สน้ิ สุด มพี ระคณุ อันบคุ คลไมพ งึ นับดุจกอง ดอกไมอ ันวิจติ ร ฉันนน้ั แล. บัดนอี้ าตมภาพเปนดุจนายมาลาการผูรอ งกรองบปุ ผชาติใน พระชนิ ศาสน จกั สําแดงพระกาํ ลังแหง พระพทุ ธเจา โดยหนทางแหง บรุ พาจารยบาง โดยกําลงั แหง ความรูของอาตมภาพบา ง โดยเหตแุ ละอนมุ านที่ไมพงึ นบั ไดบ า ง, ขอบรม บพติ รยังความพอพระหฤทยั เพอื่ ทรงสดบั ใหเ กดิ ในปญ หานี้ ดว ยประการฉะน.ี้ \" ร. \"พระนาคเสนผเู จรญิ การสาํ แดงพระพทุ ธพละโดยเหตุและอนมุ านเหน็ ปาน นี้ ยากทช่ี นเหลา อื่นจะกระทาํ ได, เพระาปญ หาเวยยากรณอนั วิจติ รอยา งยงิ่ ของพระผู เปน เจา ขาพเจาเปนผดู ับความสงสยั ไดแ ลว.\"

๙. ธุตงั คปญ หา ๘๖ พระเจามลิ ินท ทอดพระเนตรเห็นภกิ ษุสงฆร ักษาธุดงค คือ ถอื อยูในปา เปนวัตร และทอดพระเนตรเหน็ คฤหสั ถ ต้งั อยใู นพระอนาคามิผล. เพราะทอดพระเนตรเหน็ ชน แมท ้ังสองเหลา นนั้ เปน ตนนั้ เคาใหเ กิดความสงสยั ใหญวา \"ถา ฆราวาสคหิ ิชนตรัสรูธรรม ทั้งหลายไดเ หมือนกนั ธดุ งคคณุ น้ันนา จะไมมผี ลใหญไพศาล, การยา่ํ ยคี ําคนพาลพูด อยางอนื่ ในพระไตรปฎ ก เปนการละเอียดนกั จําเราจะซกั ไซไ ตถ าม ทา นผมู ถี อ ยคํา อยางประเสรฐิ , ทา นจะไดเปด เผยแสดงนาํ ความสงสยั ของเราเสีย\" ดังน.ี้ ลาํ ดบั นนั้ พระเจา มลิ นิ ทเสดจ็ ไปหาพระนาคเสนผมู ีอายุ ทรงนมสั การและ ประทบั ในท่คี วรเปน ปกตแิ ลว ไดต รัสกะพระนาคเสนผมู อี ายวุ า \"มีอยหู รือพระนาคเสนผู เจรญิ คฤหสั ถผ มู กี รรมเกอื้ กลู แกเ รือนเปนกามโภคี อยูครอบครองเรือนอนั เปน ทีน่ อน คบั แคบดว ยบุตรและภรยิ า ใชสอยแกนจนั ทนเปน ของชาวกาสี ทดั ทรงดอกไมข องหอม และเครอื่ งลบู ไล ยนิ ดที องและเงนิ เกลามวยผมอนั วจิ ิตรดว ยแกว มณแี กว มกุ ดาและ ทองคํา เปน ผกู ระทําใหแจง ซึ่งนพิ พานอนั มปี ระโยชนอ ยา งยง่ิ เปน ของละเอยี ด?\" พระเถรเจา ทูลวา \"ขอถวายพระพร คฤหสั ถชนกระทําใหแ จง ซ่ึงนพิ พานไมใชแ ต รอ ยคน สองรอ ยคน สามรอยคน สรี่ อ ยคน หา รอ นคน พนั คน แสนคน รอ ยโกฏคิ น พนั โกฏิคน แสนโกฏคิ น; การตรสั รูของคฤหัสถชนสิบคน ยสี่ ิบคน รอ ยคน พนั คน ยกไวก อน , อาตมภาพจะถวายคาํ ตอบท่ซี ักถามแดบ รมบพติ ร โดยปริยายไหน?\" ร. \"นมิ นตพ ระผเู ปนเจา กลา วปรยิ ายนนั้ เถดิ .\" ถ. \"ขอถวายพระพร ถา เชนนน้ั อาตมภาพจกั ทลู แดบรมบพติ ร, คฤหัสถชน กระทําใหแ จงซ่ึงนพิ พานนน้ั รอ ยคนบาง พนั คนบา ง แสนคนบา ง โกฏิคนบาง รอ ยโกฏิ คนบา ง พันโกฏคิ นบาง แสนโกฏคิ นบา ง. ในเมอื่ มบี คุ คลผถู ึงพรอมซงึ่ นพิ พาน การพูด ถึงขอ ปฏบิ ัติทงั้ หลายของผกู ระทําใหแ จงนพิ พานซงึ่ อาศยั ธดุ งคคุณอันประเสริฐ อัน เปนสลั เลขปฏบิ ตั ิอาจารย ปฏบิ ัติในพระพทุ ธพจน มอี งคเ กาทงั้ ปวง ยอมประชมุ ลงใน ธุดงคคณุ น,ี้ เปรียบเหมือนนาํ้ ทีต่ กลงในท่ีลุมทดี่ อนทเี่ สมอและท่ไี มเ สมอ นา้ํ นน้ั ทงั้ หลาย ยอมไหลแตทที่ งั้ หลายนนั้ ไปประชุมลงในทะเล ฉะนนั้ . แมก ารแสดงเหตตุ าม ความฉลาดรขู องอาตมภาพ กป็ ระชมุ ลงในธุดงคคุณน,ี้ เพราะเหตุน้ี ธดุ งคคุณนจ้ี ักเปน ของมปี ระโยชนท ี่จาํ แนกไวด แี ลว จักเปน ของวจิ ิตรบรบิ รู ณทน่ี าํ มาพรอ มแลว , เปรยี บ เหมือนครูเลขผูฉลาดสอนศษิ ย ตงั้ จาํ นวนเลขรายยอยไวแ ลว ผสมรวมใหครบ ดวยการ แสดงเหตตุ ามความฉลาดรขู องตน, จาํ นวนเลขนน้ั จกั เปน ของครบบรบิ รู ณไมบ กพรอ ง ฉะนั้น.

ขอถวายพระพร ในพระนครสาวัตถี มีอบุ าสกอุบาสกิ าผูเปนอรยิ สาวกแหงพระ ผมู พี ระภาคเจา ประมาณหา โกฏิ ไดตั้งอยูในพระอนาคามผิ ลประมาณสามแสนหา หม่ืน เจ็ดพันคน, ชนเหลา นน้ั ทง้ั หลายลว นเปน คฤหสั ถ ไมใ ชบรรพชิต, ยงั อกี สตั วท ง้ั หลาย ยี่สิบโกฏิไดต รสั รู เพราะยมกปาฏหิ ารยิ ท ่ีโคนไมคัณฑามพพฤกษ ณ พระนครสาวัตถี นนั้ . เทพดาทงั้ หลายเหลือท่ีจะนบั ไดตรสั รู เพราะมหาราหโุ ลวาทสตู ร มงั คลสตู ร สม จิตตปรยิ ายสตู ร ปราภวสูตร ปุราเภทสตู ร กลหวิวาทสตู ร จฬู พยูหสตู ร มหาพยหู สูตร ตวุ ฏกสตู ร และสารปี ตุ ตสตู ร. อุบาสก อุบาสกิ าผเู ปน อรยิ สาวกแหง พระผมู พี ระภาคเจา ประมาณสามแสนหา หมน่ื อยูใ นพระนครราชคฤห, มนษุ ยทัง้ หลายเกา สิบโกฏิ ไดส าํ เร็จ มรรคผลในสมยั เปน ท่ที รมานชา งประเสรฐิ ช่ือ ธนบาล ณ พระนครราชคฤหนน้ั , มนษุ ย ท้งั หลายสิบสโี่ กฏิ ไดสําเร็จมรรคผลในปารายนสมาคม ณ ปาสาณกเจดยี , เทวดา ทัง้ หลายแปดสบิ โกฎิ ไดสาํ เรจ็ มรรคผล ณ ถํา้ ชอื่ อนิ ทสาลคูหา, พรหมท้งั หลายสิบแปด โกฏิและเทพดาทง้ั หลายไมมปี ระมาณ ไดบ รรลุมรรคผล เพราะประถมเทศนา ณ ปา อสิ ิปตนะมฤคทายวนั ใกลก รงุ พาราณส,ี เทพดาทงั้ หลายแปดสิบโกฏิไดบรรลมุ รรคผล เพราะอภิธรรมเทศนา ณ บณั ฑุกัมพลศลิ าในดาวดึงสพภิ พ, มนุษยแ ละเทพดาทงั้ หลาย ผูเล่ือมใสสามสิบโกฏิ ไดบรรลุธรรมวิเศษ เพราะโลกววิ รณปาฏิหาริย ณ ประตูสงั กสั สนครในสมัยเปน ท่ลี งจากเทวโลก. เทพดาทั้งหลายเหลอื ประมาณ ไดบรรลุธรรมวเิ ศษ เพราะพทุ ธวงั สเทสนา และมหาสมัยสตุ ตเทสนา ณ นโิ ครธาราม ใกลก รุงกบิลพัสดแุ ดน สกั กชนบท. มนษุ ยแปดหมน่ื ส่ีพัน ไดบ รรลอุ รยิ มรรคอรยิ ผล ในท่สี มาคมแหงนายสมุ น มาลาการ ในทสี่ มาคมแหงครหทนิ น ในทสี่ มาคมแหง อานนั ทเศรษฐี ในที่สมาคม แหงชมั พุกาชวี ก ในท่ีสมาคมแหง มัณฑูกเทพบตุ ร ในท่สี มาคมแหง มฏั ฐกณุ ฑลีเทวบตุ ร ในทส่ี มาคมแหง นางสุลสานครโสภณิ ี ในทสี่ มาคมแหง นางสิรมิ านครโสภณิ ี ในที่ สมาคมแหง ธดิ าชางหกู ในท่ีสมาคมแหงนางจฬู สภุ ทั ทา ในท่สี มาคมเปน ท่ีแสดงสสุ านะ แกสาเกตพราหมณ ในท่ีสมาคมแหงสนุ าปรันตกะ ในทสี่ มาคมแหง สกั กปญหา ในท่ี สมาคมแหง ตโิ รกุฑฑกัณฑ ในท่สี มาคมแหง รัตนสตู ร. ขอถวายพระพร พระผมู ีพระภาคเจา ยงั ดาํ รงพระชนมอ ยใู นโลกตราบใด พระผู มีพระภาคเจา เสด็จสําราญพระอรยิ าบถอยใู นสถานที่ใด ๆ ณ มหาชนบททงั้ หลายสบิ หก ณ มณฑลทัง้ หลายสาม เทพดามนษุ ยท ง้ั หลายสองคนบาง สามคนบา ง สค่ี นบาง หาคนบา ง รอ ยคนบาง พนั คนบา ง แสนคนบา ง ไดกระทําใหแจงนพิ พานโดยชกุ ชมุ ใน สถานนน้ั ตราบนนั้ . เทพดาเหลาน้นั ลว นเปนคฤหสั ถทงั้ นั้น หาใชบ รรพชติ ไม. เทพดา ประมาณแสนโกฏิเปน อเนกเหลา นีด้ วย เหลา อืน่ ดว ย ลว นเปนกามโภคอี ยคู รอบครอง เคหสถาน ไดก ระทาํ ใหแ จงพระนพิ พานอนั สงบ เปน ประโยชนสูงสดุ .\"

ร. \"พระผูเปน เจา นาคเสน ถา วา คฤหสั ถท ง้ั หลายกระทาํ ใหแจงนพิ พานได, ธุดงคคณุ ทั้งหลายจะใหประโยชนอ ะไรสําเรจ็ ; ดว ยเหตนุ น้ั ธุดงคคุณทง้ั หลายเปนของ หาไดกระทํากจิ ไม. พระผเู ปน เจานาคเสน ถาวา เวน มนตแ ละโอสถ โรคยอ มระงบั ได, จะ ตองการอะไรดว ยการกระทาํ รา งกายใหทพุ พลภาพ มีอันสํารอกและถา ยเปน ตน, ถา วา ขมศัตรูตอบดวยกาํ มือได, จะตองการอะไรดว ยดาบหอกศรธนูเกาทณั ฑแ ละไมค อน ท้งั หลาย; ถา วา เถาวัลยและก่ิงไมเ ปน ตาคตโพรงหนาม เปนเคร่อื งเหนย่ี วข้ึนตน ไมได, จะตองการอะไรดวยการแสวงหาพะองทีย่ าวมนั่ คง; ถา วา การนอนบนแผนดินเปน ของ เสมอทน่ี อนตามปกตเิ ดมิ ได, จะตองการอะไรดวยการแสวงหาท่ีนอนประกอบดวยสริ ิ ใหญ ๆ เปน ทส่ี ัมผัสเปนสุข; ถาวาคนเดยี วเปนผูส ามารถเดินขา มทีก่ นั ดารประกอบดวย ความรงั เกียจมภี ัย เปน ท่ีไมเ สมอได, จะตองการอะไรดว ยการเตรยี มผกู สอดศัสตราวุธ และแสวงหาเพื่อนมาก ๆ; ถา วาสามารถจะขา มแมน า้ํ และทะเลสาบดว ยกาํ ลังแขนได, จะตอ งการอะไรดว ยสะพานม่นั คงและเรอื ; ถา วากระทาํ อาหารและเครื่องนุงหม ดว ย ของมีแหงตนเองเพยี งพอ, จะตอ งการอะไรดวยการคบหาคนอน่ื และเจรจาเปนท่รี กั และวง่ิ ไปขางหลงั ขางหนา ; ถา วา ไดน ํ้าในบอสระแลว , จะตองการอะไรดว ยการขุดบอ อีก ฉนั ใด, ถา วา คฤหัสถกามโภคบี คุ คล กระทาํ ใหแจงนพิ พานได, จะตอ งการอะไรดว ย การสมาทานธดุ งคคุณอันประเสรฐิ ฉันน้นั เลา.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ก็คุณแหง ธดุ งคท ้ังหลายยส่ี บิ แปดเหลาน้เี ปน คณุ มคี วาม เปนของเปน จรงิ อยา งไร ซง่ึ พระพทุ ธเจา ทง้ั ปวงรักใครป รารถนา; คณุ แหงธดุ งคท ้งั หลาย ย่สี ิบแปดเปน ไฉน? คือ ธุดงคใ นศาสนาน้ี (๑) เปน ของมอี าชวี ะบริสทุ ธ.ิ์ (๒) เปน ของมคี วามสุขเปน ผล. (๓) เปนของไมมีโทษ. (๔) เปน ของไมยังผอู น่ื ใหล าํ บาก. (๕) เปน ของไมมภี ัย. (๖) เปน ของไมเบียดเบียนพรอม. (๗) เปน ของมคี วามเจรญิ สว นเดยี ว. (๘) เปน ของหาความเสยี มิได. (๙) เปน เคร่ืองรกั ษาทั่ว. (๑๐)เปน เครอื่ งรักษาทวั่ . (๑๑)เปนของใหผ ลทีป่ รารถนา. (๑๒)เปน เครอื่ งทรมานของสตั วทงั้ ปวง.

(๑๓)เปน ของเกอื้ กลู แกความระวัง. (๑๔)เปน ของสมควร. (๑๕)เปน ของไมอ าศยั ตัณหามานะทฏิ ฐ.ิ (๑๖)เปน เครือ่ งพน พิเศษ. (๑๗)เปนเคร่อื งสน้ิ ไปแหง ราคะ. (๑๘)เปนเครื่องสน้ิ ไปแหง โทสะ. (๑๙)เปนเคร่ืองสิ้นไปแหง โมหะ. (๒๐)เปน เครอื่ งละมานะ. (๒๑)เปน เคร่ืองตัดความตรึกชัว่ เสยี . (๒๒)เปน เครอื่ งขามความสงสยั . (๒๓)เปน เคร่ืองกําจดั ความเกยี จครานเสยี . (๒๔)เปน เครือ่ งละความไมย นิ ดี. (๒๕)เปน เครือ่ งทนทานตอกเิ ลส. (๒๖)เปน ของช่งั ไมได. (๒๗)เปนของไมม ีประมาณ. (๒๘)เปน เครอ่ื งถงึ ธรรมที่สนิ้ ไปแหงสรรพทกุ ข. คุณแหงธุดงคท งั้ หลายยส่ี ิบแปดเหลานี้แล เปนคุณมีความเปน ของเปน จริงอยา งไร ซงึ่ พระพทุ ธเจา ทงั้ ปวงรักใครป รารถนา. ขอถวายพระพร บุคคลเหลา ใด สองเสพธดุ งคคุณท้งั หลายโดยชอบ บคุ คลเหลา นน้ั เปน ผบู รบิ ูรณดวยคุณท้งั หลายสบิ แปดประการ; คณุ สิบแปดประการเปน ไฉน? คอื :- (๑) อาจาระของบคุ คลเหลา นั้นเปน ของบรสิ ทุ ธิด์ .ี (๒) ปฏปิ ทาของบคุ คลเหลานัน้ เปน ของเตม็ ดว ยด.ี (๓) ส่ิงทเ่ี ปนไปทางกายและส่ิงทเ่ี ปน ไปทางวาจา เปน ของอนบุคคลเหลา นน้ั รักษาดี แลว. (๔) มโนสมาจารของบุคคลเหลานนั้ บริสทุ ธด์ิ ี. (๕) ความเพยี รเปนของอันบคุ คลเหลานน้ั ประคองไวด วยดี. (๖) ความเพยี รเปน ของอนั บคุ คลเหลา นน้ั ประคองไวด ว ยดี. (๖) ภัยของบุคคลเหลา นน้ั ยอมเขาไประงบั . (๗) อตั ตานทุ ฏิ ฐขิ องบคุ คลเหลา นั้นไปปราศแลว. (๘) ความอาฆาตเปน ของอนั บคุ คลเหลา นัน้ งดเวน ได. (๙) เมตตาเปน ของอนั บุคคลเหลา นั้นเขาไปตงั้ ไวแลว.

(๑๐)อาหารเปน ของอันบคุ คลเหลา นั้นกาํ หนดรูแลว. (๑๑)บุคคลน้นั เปน ผอู นั สตั วท ง้ั ปวงกระทาํ ความเคารพ. (๑๒)บุคคลนน้ั เปนผูรปู ระมาณในโภชนะ. (๑๓)บคุ คลนน้ั เปนผปู ระกอบตามความเปน ผตู น่ื . (๑๔)บคุ คลนนั้ เปน ผหู าท่ีอยไู มไ ด. (๑๕)บุคคลนน้ั เปน ผมู อี ันอยใู นท่ีสาํ ราญเปนปกต.ิ (๑๖)บคุ คลน้ันเปนผเู กลียดบาป. (๑๗)บคุ คลนนั้ เปนผมู ีความเงียบเปน ท่ีมายินด.ี (๑๘)บคุ คลนน้ั เปน ผไู มประมาทเนืองนติ ย. บุคคลเหลาใด สองเสพธดุ งคคณุ ทง้ั หลายโดยชอบ บุคคลเหลานั้นเปน ผูบ ริบูรณดวย คุณทงั้ หลายสบิ แปดประการเหลาน้ีแล. ขอถวายพระพร บคุ คลสิบเหลา นีเ้ ปน ผคู วรสมาทานธดุ งคคุณ; คอื :- (๑) เปนผมู ศี รทั ธา. (๒) เปน ผูมหี ริ .ิ (๓) เปนผมู ปี ญ ญา. (๔) เปนผไู มล อ ลวง. (๕) เปน ผูมอี าํ นาจในประโยชน (๖) เปน ผูไมม คี วามโลภ. (๗) เปนผูรกั ความศึกษา. (๘) เปน ผูสมาทานมน่ั . (๙) เปน ผมู ปี กติไมโ พนทะนามาก. (๑๐)เปน ผูม เี มตตาเปน ธรรมอย.ู บคุ คลสิบเหลา น้ีแล เปน ผคู วรสมาทานธดุ งคคุณ. ขอถวายพระพร คฤหัสถกามโภคบี ุคคลเหลา ใด กระทาํ ใหแจงซ่ึงนิพพาน คฤหสั ถเ หลา น้ัน ลวนเปน ผมู ีการปฏบิ ัตใิ นธุดงคสิบสาม อันกระทาํ แลว เปน ผมู ีกรรม เปน ภูมใิ นธดุ งคสิบสามอันกระทาํ แลว ในชาติกอ น ๆ; คฤหัสถเ หลา น้ัน ยังอาจาระและ ปฏบิ ัตใิ นธดุ งคคุณสิบสามนนั้ ใหห มดจดแลว จงึ กระทาํ ใหแ จง ซงึ่ นิพพานในกาลน้ไี ด. ขอถวายพระพร เปรียบเหมอื นคนแผลงศรผูฉลาด หัดศษิ ยท ง้ั หลายในชนิด ของแลง ศร การข้นึ คนั ศร การถือคนั ศร การบีบไวในกาํ มอื การใชน ิว้ มอื การตั้งเทา การ จับลูกศร การพาดลูกศร การเหนี่ยวมา การตรวจ การเลง็ ทหี่ มด การแผลงไป ในการยิง หนุ หญาเครื่องกําบงั กองหญา กองฟาก กองดิน โล เปา ในศาลาที่ยงิ แลว แสดงการยงิ

ใหเ ปน ท่ีโปรดปรานในสกั ของพระราชาแลว ยอมไดรถเทยี มอาชาไนย ชาง มา ทรพั ย ควรสงวน เงินและทอง ทาสและทาสี ภริยาบา นสว ย ฉะนน้ั . คฤหสั ถเ วน การสอ งเสพ ธดุ งคทง้ั หลายในชาติกอน ๆ ไมก ระทําใหแจงพระอรหตั ในชาตหิ นง่ึ แท, คฤหสั ถกระทาํ ใหแจงซงึ พระอรหตั กเ็ พราะความเพียรสงู สดุ เพราะการปฏบิ ัตสิ ูงสุด เพราะอาจาระ และกลั ยาณมติ รเหน็ ปานนน้ั . อน่งึ เปรยี บเหมอื นหมอบาดแผล ยังอาจารยใหยนิ ดดี วยทรพั ยห รือดวยวัตร ปฏิบตั ิแลว ศึกษาเนอื ง ๆ ซง่ึ การจบั ศัสตรา เชอื ด กรดี พัน ผูก ถอนลกู ศรออก ลางแผล ใหแ ผลแหง ทายาบอ ย ๆ ใหอ าเจยี น ใหถา ยและอบเนอื ง ๆ เปน ผูม กี ารศกึ ษาอนั กระทํา แลว มมี ืออันกระทาํ ชาํ นาญแลวในวทิ ยาแพทยท ง้ั หลาย จงึ เขาไปใกลคนไขผู กระสบั กระสา ยท้ังหลายเพื่อแกไ ข ฉันใด; คฤหัสถผกู ระทาํ ใหแ จง ซงึ่ นพิ พาน ลวนได ปฏิบัตใิ นธดุ งคคณุ สิบสามในชาติกอ น ๆ ยงั อาจาระและจอ ปฏบิ ัตใิ นธดุ งคคุณสบิ สาม น้ันใหห มดจด จึงเปน ผูกระทาํ ใหแ จง ซึ่งนพิ พานในกาลนี้ได ฉนั นน้ั แล. ธรรมาภิสมยั ยอมไมมีแกบคุ คลทงั้ หลาย ผไู มบริสทุ ธิ์ดวยธดุ งคคณุ ทง้ั หลาย. เปรียบเหมือนความไม งอกงามขนึ้ แหง พชื ท้งั หลาย เพราะไมรดนาํ้ ฉะนน้ั . อกี อยา งหนงึ่ เปรียบเหมอื นความไปสคุ ติ ยอมไมมแี กชนทงั้ หลาย ผไู มกระทาํ กุศล ผูไมปกระทํากรรมงาม ฉะนนั้ . ขอถวายพระพร ธดุ งคคุณเปน ของเสมอดว ยแผนดนิ ดวยใจความวา เปนทีต่ งั้ อาศัยแหง บุคคลผูใ ครค วามหมดจดพิเศษ. ธุดงคคณุ เปน ของเสมอดวยนา้ํ ดวยใจความวา เปน เครอ่ื งลา งมลทนิ คอื กเิ ลส ท้งั ปวง แหง บคุ คลผใู ครความหมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคุณเปนของเสมอดวยยา ดว ยใจความวา เปน เครอื่ งระงับพยาธิ คือ กิ เสลทัง้ ปวง แหงบคุ คลผใู ครความหมดจดพิเศษ. ธดุ งคคุณเปนของเสมอดวยน้าํ อมฤต ดวยใจความวา เปน เครือ่ งใหพ ษิ คอื กิเลสหาย แหง บคุ คลผใู ครค วามหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคณุ เปน ของเสมอดว ยนา ดว ยใจความวา เปน ทง่ี อกขึน้ แหง ขาวกลาคือ สามญั คุณท้ังปวง แหงบุคคลผูใครความหมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคณุ เปนของเสมอดว ยของทกี่ ระทําใหย นิ ดี ดว ยใจความวา เปนผใู ห สมบตั ิอันประเสริฐทง้ั ปวง ทป่ี รารถนาและอยากได แหง บุคคลผใู ครความหมดจด พิเศษ. ธดุ งคคณุ เปน ของเสมอดวยเรอื ดว ยใจความวา เปน เครอ่ื งไปสฝู ง แหง หวง ทะเลใหญคือสงสาร แหง บคุ คลผูใครความหมดจดพเิ ศษ.

ธุดงคคณุ เปนของเสมอดวยเครื่องปอ งกนั ความขลาด ดว ยใจความวา เปน เครอ่ื งกระทาํ ความหายใจคลอง แหง บุคคลผูขลาดตอ ความชราและมรณะ ผใู ครความ หมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคุณเปน ของเสมอดวยมารดา ดว ยใจความวา เปน ผูใหสรรพสามัญคณุ เกดิ แหง บคุ คลผใู ครค วามเจรญิ แหง กุศล ผูใครค วามหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคณุ เปนของเสมอดว ยมติ ร ดว ยใจความวา เปนผไู มห ลอกลวง ในการ แสวงหาสรรพสามญั คณุ แหง บุคคลผใู ครความหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคณุ เปน ของเสมอดวยดอกบวั ดว ยใจความวา เปน ของอนั มลทนิ คือ สรรพกเิ ลสไมต ดิ อยูไ ด แหงบุคคลผูใครค วามหมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคุณเปน ของเสมอดวยของหอมอนั ประเสรฐิ มชี าตสิ ี่ ดว ยใจความวา เปน เครื่องบรรเทาเสยี ซึ่งของเหมน็ คือกเิ ลส แหงบคุ คลผูใครความหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคณุ เปน ของเสมอดว ยภเู ขาใหญอ ันประเสริฐ ดวยใจความวาเปน ของไม หวน่ั ไหวดว ยลม คอื โลกธรรมทง้ั แปด แหง บคุ คลผใู ครความหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคุณเปน ของเสมอดวยอากาศ ดว ยใจความวา เปน ของไมม ที ีย่ ดึ ถอื ในท่ี ท้ังปวง และเปน ของสูงกวา งใหญ แหง บคุ คลผใู ครความหมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคุณเปน ของเสมอดว ยแมน้าํ ดว ยใจความวา เปน ทล่ี อยมลทินคอื กิเลส แหง บุคคลผูใครความหมดจดพิเศษ. ธุดงคคุณเปนของเสมอดว ยคนบอกหนทาง ดว ยใจความวา เปน เครื่องนาํ ออก จากกนั ดารคอื ชาติ และชฏั ปา คอื กิเลส แหง บคุ คลผูใ ครความหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคุณเปนของเสมอดว ยพอคาเกวียนใหญ ดวยใจความวา เปน ผใู หถงึ เมือง คอื นิพพาน ซง่ึ เปน ของสูญจากภัยทงั้ ปวง และเปนของเกษมไมมภี ยั เปน ของประเสรฐิ บวร แหง บคุ คลผใู ครความหมดจดพิเศษ. ธดุ งคคุณเปน ของเสมอดว ยกระจกเช็ดดไี มไ ดม ัว ดวยใจความวา เปน เครอ่ื ง สองความเปนเองของสังขารทง้ั หลาย แหง บุคคลผใู ครค วามหมดจดพเิ ศษ. ธดุ งคคณุ เปน ของเสมอดวยโล ดว ยใจความวา เปน เครอ่ื งปองกนั ไมคอนและ ศรหอกคอื กเิ ลสแหงบคุ คลผใู ครความหมดจดพเิ ศษ. ธุดงคคณุ เปนของเสมอดว ยรม ดว ยใจความวา เปน เครอ่ื งกนั้ ฝนคือกเิ ลส และ แดดอนั รอ นคือไฟสามอยา ง แหง บคุ คลผใู ครค วามหมดจดพิเศษ. ธดุ งคคุณเปน ของเสมอดว ยพระจันทร ดว ยใจความวา เปนของอนั บุคคลผใู คร ความหมดจดพเิ ศษอยากไดแ ละปรารถนา.

ธุดงคคณุ เปนของเสมอดวยพระอาทิตย ดว ยใจความวา เปน ของใหมดื หมอก คือโมหะหายไป แหงบุคคลผใู ครค วามหมดจดพิเศษ. ธุดงคคณุ เปนของเสมอดวยสาคร ดว ยใจความวา เปน ทีต่ ้งั ขน้ึ แหงรตั นะอัน ประเสรฐิ คอื สามญั คณุ ไมใ ชอ ยางเดยี ว และดวยใจความวา เปน ของจะกาํ หนดจะนบั จะประมาณไมไ ด แหง บคุ คลผูใครความหมดจดพิเศษ. ขอถวายพระพร ธดุ งคคณุ เปนของมีอุปการมาก และเปน ของบรรเทาความ กระวนกระวายความเรา รอนทงั้ ปวง เปน ของบรรเทาความไมย นิ ดี เปน ของบรรเทาภยั เปนของบรรเทาภพ เปน ของบรรเทากิเลส เปนของบรรเทามลทนิ เปน ของบรรเทาความ โศก เปน ของบรรเทาทกุ ข เปนของบรรเทาราคะ เปน ของบรรเทาโทสะ เปน ของบรรเทา โมหะ เปน ของบรรเทามานะ เปนของบรรเทาทฏิ ฐิ เปน ของบรรเทาสรรพอกุศล. ธรรม เปน ของนาํ มาซ่งึ ยศ เปน ของนาํ มาซ่ึงความเกอื้ กลู เปนของนํามาซง่ึ ความสขุ เปน ของ กระทาํ ความสาํ ราญ เปน ของกระทาํ ปต ิ เปนของกระทําความเกษมจากโยคะ เปนของ ไมมีโทษ เปน ของมีสขุ ท่ีปรารถนาเปน วบิ าก เปน กองแหง คณุ เปน ตะลอ มแหงคุณ เปน ของมคี ุณจะประมาณจะนบั ไมได เปน ของประเสรฐิ เปน ของเลิศแหง บคุ คล ผใู ครค วาม หมดจดพิเศษ ดว ยประการฉะนแ้ี ล. ขอถวายพระพร มนุษยท ัง้ หลาย เสพโภชนะดว ยสามารถแหงความอปุ ถมั ภ. เสพยาดว ยสามารถแหง ความเกื้อกูล, เสพมติ รดวยสามารถแหงความอปุ การ, เสพเรอื ดวยสามารถแหง อนั ขาม, เสพดอกไมข องหอมดว ยสามารถแหงกลนิ่ ด,ี เสพคนผู ปอ งกนั ความขลาดดว ย สามารถแหง ความไมม ภี ยั , เสพแผนดนิ ดวยสามารถแหง อนั เปน ที่ตงั้ อาศยั , เสพอาจารยด วยสามารถแหงศลิ ปศาสตร, เสพพระเจา แผน ดนิ ดวย สามารถแหง ยศ, เสพแกวมณดี ว ยสามารถแหงอนั ใหผลทีอ่ ยากไดฉันใด; พระอริยเจา ท้ังหลาย เสพธดุ งคคุณ ดว ยสามารถแหง อันใหสรรพสามัญคุณ ฉันนน้ั . ขอถวายพระพร อกี ประการหนึ่ง นาํ้ เพ่ืออนั งอกข้นึ แหงพชื ไฟเพ่อื อนั เผา สงิ่ ของ อาหารเพือ่ อันนาํ กําลงั มา เถาวัลยเพือ่ อนั พันผกู ศสั ตราเพอื่ อันตดั ฟน นํา้ ควรดม่ื เพอ่ื อันบรรเทาความอยากนํ้า ขมุ ทรัพยเ พอ่ื อันกระทําความหายใจคลอง เรือเพ่ืออนั ให ถงึ ฝง ยาเพอ่ื อันระงับพยาธิ ยานเพอ่ื อนั ไปสบาย เครอ่ื งปองกนั ความขลาดเพอื่ อนั บรรเทาความกลวั พระเจา แผนดนิ เพ่อื ประโยชนแ กอนั รักษาทว่ั โลเพื่ออันบงั ทอ นไม กอ นดนิ ไมคอ น ศรและหอก อาจารยเ พอื่ อันพรํ่าสอน มารดาเพ่ืออนั เลีย้ ง กระจกเพื่อ อนั สองดู เครอ่ื งประดับเพือ่ อันงาม ผา เพอ่ื อันปกปด บนั ไดเพื่ออนั ขนึ้ ไป คันช่ังเพ่อื อัน ชัง่ ของ มนตเพ่อื อนั ราย อาวธุ เพื่ออันหา มความคุกคาม ประทปี เพ่ืออันบรรเทาความ มดื ลมเพอ่ื อนั ยงั ความรอ นกระวนกระวายใหด บั หาย ศิลปศาสตรเ พื่ออันสําเร็จการ