024

ฆานสมั ผสั กม็ ขี ้ึน, เมอ่ื ลิน้ และรสมี ชิวหาวญิ ญาณกม็ ขี นึ้ , เมอ่ื ชวิ หาวญิ ญาณ มี ชิวหาสมั ผัสกม็ ีขน้ึ , เมอ่ื กายและโผฏฐัพพะมี กายวญิ ญาณกม็ ีขน้ึ , เมอ่ื กาย วญิ ญาณมี กายสัมผสั กม็ ขี ้นึ , เม่อื ใจและธรรมมี มโนวญิ ญาณก็มขี ้ึน, เมอื่ มโนวญิ ญาณมี มโนสมั ผัสกม็ ขี ้นึ , เมือ่ สัมผสั ท้ังหกนมี้ อี ยูแ ลว เวทนาก็มขี ึน้ , เม่อื เวทนามี ตณั หากม็ ีขน้ึ , เม่ือตัณหามี อปุ าทานก็มีขนึ้ , เมอ่ื อุปาทานมี ภพก็ มขี นึ้ , เมือ่ ภพมี ชาตกิ ็มีขน้ึ , เม่ือชาตมิ ี ชรา มรณะ โสก ปรเิ ทวทุกข โทมนสั อุ ปายาส กม็ ีขน้ึ พรอ ม, ความเกิดขึน้ พรอ มแหงกองทุกขทง้ั ส้นิ นนั้ ยอมมอี ยา ง น,ี้ ก็เมือ่ ตาและรปู ไมมี จกั ขวุ ิญญาณกม็ ไิ ดม,ี เมอ่ื จกั ขวุ ญิ ญาณไมมี จักขุ สัมผสั กม็ ไิ ดม,ี เม่ือจกั ขสุ มั ผสั ไมมี เวทนาก็มิไดม,ี เมื่อเวทนาไมม ี ตณั หากม็ ิ ไดม ี, เม่ือตณั หาไมม ี อปุ าทานกม็ ิไดม ี, เมอื่ อปุ ทานไมมี ภพก็มไิ ดม,ี เม่ือภพ ไมม ี ชาติกม็ ไิ ดม ี, เมอื่ ชาตไิ มม ี ชราและมรณโสกปรเิ ทวทกุ ขโทมนัสอปุ ายาส กด็ ับไป, ความดับโดยไมเหลือแหงกองทกุ ขทงั้ สน้ิ นนั้ ยอ มมีอยางน.้ี \" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๕. ภวนั ตสงั ขารชายนปญหา ๒๙ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา สงั ขารทัง้ หลายบางอยางท่ไี ม เคยเกดิ ยอ มเกดิ ข้ึนมีบา งหรือ ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร ไมม .ี \" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจา จงอปุ มาใหขา พเจาฟง .\" ถ. \"พระองคจะทรงสาํ คญั ความขอนีเ้ ปน ไฉน, พระท่นี งั่ ซงึ่ เปน ที่ ประทบั แหง พระองคหลงั นี้ ไมเ คยเกดิ เกิดแลว หรอื ?\" ร. \"อะไร ๆ ในท่ีนี้ ซ่ึงไมเ คยเกดิ เกิดแลว ไมม ,ี ของในทนี่ ้ีลว นแตเคย เกิด เกดิ แลว ทง้ั ส้ิน, ไมท ้ังหลายน้ไี ดเกดิ แลว ในปา , ดนิ นไ้ี ดเกิดแลวท่ีแผน ดนิ , เรือนหลงั นี้ไดเกดิ แลวอยางนี้ เพราะอาศัยความเพยี รทพ่ี อจะใหเปน ไดข อง หญิงและบุรุษ.\" ถ. \"ขอ น้นั ฉนั ใด, สงั ขารท้ังหลายบางอยา งที่ไมเ คยเกิด ยอ มเกิดข้นึ ไม ม,ี ท่ีเคยเกดิ จงึ เกิดขึน้ ได ขอน้ีกฉ็ นั นนั้ \" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอุปมาใหขาพเจาฟงอกี .\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา พชื คามและภูตคามทงั้ หลายบางอยา งทีป่ ลูกไวใน แผนดนิ แลว ถงึ ความเจริญงอกงามไพบูลยโดยลําดบั กเ็ ผล็ดดอกออกผล ใช

วา ตนไมท ้ังหลายเหลานั้นไมเ คยเกิด เกิดแลว, ตน ไมทงั้ หลายเหลานน้ั ลว นแต เคยเกดิ เกดิ แลวทงั้ สิน้ . ขอ นฉ้ี ันใด; สังขารท้งั หลายบางอยา ง ทีไ่ มเคยเกดิ ยอมเกดิ ข้ึน ไมม ,ี ทเี่ คยเกิดจงึ เกดิ ข้นึ ได กเ็ หมอื นฉันนน้ั .\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหยิง่ ขน้ึ อกี .\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา ชา งหมอ ทง้ั หลาย ขดุ ดินขนึ้ จากแผน ดนิ แลว ทาํ ภาชนะทั้งหลายตาง ๆ, มิใชวา ภาชนะท้งั หลายนน้ั ไมเ คยเกดิ แลว , ภาชนะทง้ั หลายนน้ั เคยเกดิ จงึ เกิดแลว ขอนนั้ ฉันใด; สังขารทง้ั หลาย บางอยางท่ีไมเ คย เกดิ ยอมเกดิ ขึ้น ไมม ,ี ท่ีเคยเกิดจึงเกดิ ขนึ้ ได ฉนั นนั้ .\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอปุ มาใหข าพเจา ฟงอีก.\" ถ. \"ขอถวายพระพร เหมอื นอยา งวา \"ตวั ของพณิ ไมม ,ี หนังไมม,ี ราง ไมมี, คันไมม,ี ลกู บดิ ไมม ,ี สายไมม ,ี เครอ่ื งดดี ไมมี, ความเพียรทีพ่ อจะใหเกิด เสียงไดของบรุ ษุ ไมม ,ี เสยี งจะเกดิ ขึน้ ไดห รอื ?\" ร. \"ไมไดซ .ิ \" ถ. \"กเ็ มอ่ื ใด ตวั ของพิณม,ี หนังม,ี รางม,ี คันม,ี ลกู บิดมี, สายม,ี เครอ่ื งดีดมี, ความเพียรทพี่ อจะใหเกดิ เสยี งไดของบรุ ษุ มีอยเู สียงจะเกดิ ขึ้น ไดห รือไม ?\" ร. \"ไดซิ.\" ถ. \"ขอ นน้ั ฉันใด, สังขารทงั้ หลายบางอยา งท่ีไมเ คยเกิด ยอ มเกิดขึ้น ไมม,ี ที่เคยเกดิ จงึ เกิดขน้ึ ได ฉันนน้ั .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอุปมาใหย่งิ ขน้ึ อีก\" ถ. \"เหมือนอยา งวา ไมสีไฟไมม,ี ลกู ไมส ไี ฟสําหรับรองขางลา งไมม ,ี เชือกสําหรบั ผูกไมสไี ฟไมม .ี ไมส ําหรบั สีขา งบนไมม ,ี ปุยไมม ี ความเพยี รท่ีพอ จะใหเกดิ ไฟไดของบรุ ษุ ไมม ,ี ไฟนน้ั จะเกดิ ขึ้นไดห รอื ไม ?\" ร. \"ไมไดซ.ิ \" ถ. ก็เม่ือใดไมส ีไฟม,ี ลกู ไมสไี ฟสาํ หรับรองขางลางม,ี เชือกสําหรับผกู ไมส ไี ฟมี, ไมสําหรับสีขางบนม,ี ปยุ ม,ี ความเพยี รทพ่ี อจะใหเกิดไฟไดข องบุรุษ ม,ี ไฟนนั้ จะเกดิ ไดหรือไม ?\" ร. \"ไดซิ.\" ถ. \"ขอ น้ันฉนั ใด, สังขารท้งั หลายบางอยา งทไี่ มเ คยเกดิ ยอ มเกิดข้ึน ไมมี, ท่เี คยเกดิ จึงเกิดขนึ้ ได ฉันนน้ั .\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอปุ มาใหยงิ่ ขน้ึ อีก\"

ถ. \"เหมือนอยา งวา แกวมณไี มม ,ี แสงพระอาทติ ยไ มม,ี โคมยั ไมม ,ี ไฟ นน้ั จะเกดิ ข้นึ ไดหรอื ไม ?\" ร. \"ไมไดซ .ิ \" ถ. \"กเ็ ม่ือใดแลวมณีม,ี แสงพระอาทิตยม ,ี โคมยั ม,ี ไฟนนั้ จะเกดิ ขน้ึ ได หรือไม ?\" ร. \"ไดซ ิ.\" ถ. \"ขอ นัน้ ฉันใด, สงั ขารท้งั หลายบางอยา งท่ไี มเคยเกดิ ยอ มเกดิ ขึ้น ไมม ี, ท่ีเคยเกดิ จึงเกดิ ขน้ึ ได ฉนั น้ัน.\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอปุ มาใหข าพเจาฟงใหยิง่ ขน้ึ อีก.\" ถ. \"เหมือนอยา งวา แวนไมม ,ี แสงสวางไมม ,ี หนา ไมม ,ี ตัวจะเกดิ ขน้ึ ไดหรอื ไม ?\" ร. \"ไมไดซ \"ิ ถ. \"ก็เมื่อใด แวน ม,ี แสงสวา งม,ี หนา ม,ี ตัวจะเกิดขน้ึ ไดหรือไม ?\" ร. \"ไดซ .ิ \" ถ. ขอน้ันฉนั ใด, สงั ขารทงั้ หลายบางอยา งทไ่ี มเคยเกดิ ยอ มเกิดข้นึ ไม ม,ี ที่เคยเกิด จงึ เกดิ ขึน้ ได ฉนั นนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๖. เวทคูปญ หา ๓๐ พระราชาตรสั ถามวา \"เจตภูต (เวทค)ู มีอยหู รือพระผูเปน เจา ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"มหาราช อะไรชือ่ วา เจตภตู (เวทค)ู .\" ร. \"สภาวะที่เปน อยใู นภายใน ยอมเห็นรูปไดดว ยนยั นต า, ฟง เสียงได ดวยห,ู สบู ดมกล่นิ ไดดวยจมูก, ลิม้ รสไดดวยล้ิน, ถูกตองอารมณทจี่ ะพงึ ถกู ตอ งไดด ว ยกาย, รูธรรมทคี่ วรรไู ดด ว ยใจ, เหมือนกะเราทง้ั หลายนง่ั อยทู ี่ ปราสาทนี้แลว ปรารถนาจะดูโดยหนา ตางใด ๆ จะพงึ เหน็ ไดโ ดยหนา ตา ง น้ัน ๆ, ปรารถนาจะดโู ดยหนา ตางขางทศิ บรู พาก็จะเหน็ ไดโดยหนา ตา งขา ง ทิศบูรพา, ปรารถนาจะดโู ดยหนาตา งขางทิศปศ จมิ ก็จะแลเหน็ ไดโ ดยหนา ตางขางทศิ ปศจิม, ปรารถนาจะดโู ดยหนา ตา งขางทิศอดุ ร ก็จะแลเหน็ ไดโ ดย หนา ตา งขา งทศิ อุดร, ปรารถนาจะดโู ดยหนาตา งขางทศิ ทักษณิ กจ็ ะแลเห็นได โดยหนาตางขา งทศิ ทักษิณ, ขอนีฉ้ นั ใด; สภาวะทีเ่ ปน อยใู นภายในนน้ั

ปรารถนาจะเห็นโดยทวารใด ๆ ยอ มเห็นไดโดยทวารนน้ั ๆ.\" ถ. \"ขอถวายพระพร อาตมภาพจะกลา วถงึ ทวารหา, ขอพระองคท รง สดับ ทําในพระทยั ใหชอบเถดิ . ถาสภาวะทเ่ี ปน อยใู นภายในนน้ั จะเหน็ รปู ได ดวยนยั นตา, เหมือนอยางวา เราทงั้ หลายนง่ั อยูท่ปี ราสาทนปี้ รารถนาจะดู โดยพระแกลใด ๆ ก็ยอมจะเหน็ รูปไดโดยพระแกลนัน้ ๆ, ปรารถนาจะดโู ดย พระแกลขางทศิ บรู พา หรือทศิ ปศ จมิ ทศิ อดุ ร ทศิ ทกั ษิณ ก็จะแลเหน็ รปู ไดโดย พระแกลขา งทศิ บูรพา ทศิ ปศ จิม ทศิ อดุ ร ทิศทกั ษิณ, เมอ่ื เปน เชน น;ี้ สภาวะที่ เปน อยูในภายในนน้ั จะเห็นรปู ฟง เสียง สูบดมกล่ิน ลมิ้ รส ถกู ตองโผฏฐพั พะ รู ธรรมารมณ ดว ยตา, ห,ู จมกู , ลิ้น, กาย, ใจ, (ทีม่ ิใชว สิ ยั อกี หาทวารนนั้ ) ก็ได ท้ังน้นั หรอื มหาราช ?\" ร. \"ไมไดหมดทั้งนัน้ ซ.ิ \" ถ. \"คําทีพ่ ระองคตรสั นั้น ขางตนกับขา งปลายมิไดสมกนั อีกอยา งหนง่ึ เหมือนอยางวา เราทัง้ หลายน้งั อยูบนปราสาทนแี้ ลว , เมื่อพระบญั ชรทง้ั หลาย เหลานเ้ี ปด แลว หนั หนา ไปขางนอก ยอ มเห็ฯรูปไดดีกวาทางอากาศอนั ใหญ ขอ นี้ฉันใด, สภาวะทเ่ี ปนอยใู นภายในนนั้ , คร้ันเมื่อทวาร คอื ดวงตาเปด แลว จะพึงเหน็ รปู ไดดกี วา ทางอากาศอนั ใหญ ฉันนนั้ , คร้นั เมอ่ื เปดแลว จมูกเปด แลว ลนิ้ เปดแลว กายเปด แลว จะพึงฟง เสยี งได จะพงึ ดมกลิน่ ได จะพงึ ล้มิ รส ได จะพงึ ถกู ตอ งโผฏฐพั พะได ดีกวาทางอากาศอนั ใหญห รอื ไม ?\" ร. \"ไมไดซิ พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร คาํ ทพ่ี ระองคตรสั นนั้ ขา งตน กับขา งปลายมิไดส ม กนั . อีกอยา งหนง่ึ เหมือนอยา งวา ทนิ นอมาตยน อี้ อกไปยืนอยทู ีภ่ ายนอกซุม พระทวารแลว , พระองคจ ะทรงทราบหรือไม ?\" ร. \"ทราบซิ พระผูเปนเจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร เหมอื นอยา งวา ทนิ นอมาตยน เี้ ขา ไป ณ ภายใน แลว ยนื อยูเฉพาะพระพกั ตรของพระองค ๆ จะทรงทราบหรือไม ?\" ร. \"ทราบซิ พระผูเปน เจา .\" ถ. ขอ นน้ั ฉนั ใด, สภาวะที่เปน อยใู นภายในนั้น จะพึงรรู สท่วี างไวบน ลิน้ วา 'เปนรสเปรีย้ ว, รสเคม็ , รสขม, รสเผด็ , รสฝาด, รสหวาน' หรอื ไม ?\" ร. \"รซู ิ พระผูเปน.\" ถ. \"สภาวะทีเ่ ปน อยูในภายในนนั้ จะพงึ รูรสทงั้ หลายท่ีเขา ไปในภายใน แลววา 'เปนรสเปร้ียว, หรือรสเค็ม, รสขม, รสเผด็ , รสฝาด, รสหวาน' หรอื ไม

?\" ร. \"รไู มไ ดซ ิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"คําที่พระองคต รัสน้ัน ขา งตน กบั ขา งปลายมิไดสมกนั . อกี อยาง หนงึ่ เหมือนอยา งวา บรุ ุษคนหนง่ึ นาํ นา้ํ ผงึ้ มาสกั รอ ยหมอ แลว เทลงในรางให เตม็ แลว ปด ปากของบรุ ุษแลว จะจบั ลงวางไวใ นรางนํา้ ผง้ึ นนั้ , บรุ ษุ นน้ั จะรไู ด ไหมวา 'น้ําผง้ึ นัน้ อรอ ยหรือไมอ รอย ?\" ร. \"รไู มไดซ ิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"เพราะเหตไุ ร จึงรูไมไ ด ?\" ร. \"เพราะนํา้ ผงึ้ ไมไ ดเ ขาไปในปากของบุรษุ นน้ั \" ถ. \"คาํ ท่พี ระองคต รัสน้นั ขา งตน กบั ขา งปลายมไดสมกนั .\" ร. \"ขา พเจา มสามารถจะเจรจากบั พระผเู ปนเจา ผูชา งพูดได; ขอพระผู เปนเจา ขยายความเถิด.\" พระเถรเจา ไดถ วายวิสชั นาใหพ ระเจา มิลนิ ททรงเขาพระราชหฤทยั ดว ยพระอภธิ รรมกถาวา \"ขอถวายพระพร อาศยั ตากบั รปู เกดิ จกั ขวุ ิญญาณ ข้นึ , อาศัยหกู บั เสยี ง เกิดโสตวญิ ญาณข้นึ , อาศัยจมูกกบั กลน่ิ เกิดฆาน วิญญาณขึ้น, อาศยั ลิน้ กับรส เกดิ ชิวหาวญิ ญาขนึ้ , อาศยั กายกับโผฏฐัพพะ เกดิ กายวญิ ญาณขน้ึ , อาศยั ใจกบั ธรรม เกดิ มโนวิญญาณขนึ้ , ผสั สะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัคคตา ชวี ติ ินทรยี  และมนสกิ าร เกดิ พรอมกบั วิญญาณทง้ั หกนนั้ , ธรรมทัง้ หลายยอ มเกิดขึน้ เพราะปจ จัยอยา งน,ี้ แตเจตภตู (เวทค)ู ไม มีอยูใ นน้นั .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๗. จกั ขวุ ิญญาณ มโนวิญญาปญหา ๓๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา จกั ขวุ ญิ ญาณ, โสตวญิ ญาณ ฆานวญิ ญาณ, ชิวหาวญิ ญาณ, กายวิญญาณ, วิญญาณท้ังหา อยางนีอ้ ยา ง ใดอยา งหนงึ่ เกดิ ข้ึนในทใ่ี ด; มโนวิญญาณยอมเกิดขึน้ ในน้นั หรือ ? พระเถรเจา กท็ ลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผูเปน เจา กว็ ญิ ญาณท้งั หานน้ั อยา งใดอยา งหนึง่ เกิดขึน้ กอ น มโนวิญญาณเกิดขึ้นภายหลงั , หรอื วา มโนวญิ ญาณเกิดขึ้นกอน, วญิ ญาณทั้ง หา นัน้ เกดิ ขนึ้ ภายหลงั เลา ?\"

ถ. \"ขอถวายพระพร วญิ ญาณทัง้ หา น้ันเกดิ ขน้ึ กอ น มโนวิญญาณเกดิ ขน้ึ ภายหลงั .\" ร. \"กว็ ิญญาณทงั้ หา น้นั ไดส งั่ มโนวญิ ญาณวา 'เราเกิดข้ึนในทีใ่ ด ทา น จงเกดิ ขึน้ ในทน่ี ้ัน' ดงั น,้ี หรอื วามโนวญิ ญาณบอกวญิ ญาณทง้ั หาวา 'ทานจกั เกิดขนึ้ ในทใี่ ด เราจักเกิดขึน้ ในทน่ี น้ั ' ดังน.้ี \" ถ. \"ขอถวายพระพร ไมอ ยา งนนั้ , ความเจรจาดว ยกนั และกันแหง วญิ ญาณทงั้ หลายเหลานนั้ มไิ ดม ี.\" ร. \"กอ็ ยา งไร วญิ ญาณทงั้ หา นั้นเกิดขึ้นในทใ่ี ด มโนวิญญาณจงึ เกดิ ขึ้นในทนี่ นั่ เลา พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"เพราะมโนวิญญาณเปน ดุจทล่ี ุม เพราะเปน ทวาร เพราะเปน ท่เี คย และเพราะเปน ทีช่ าํ นาญ\" ร. \"วญิ ญาณทงั้ หา เกิดข้ึนในทใ่ี ด มโนวิญญาณเกดิ ขึ้นในทน่ี น้ั , เพราะ มโนวญิ ญาณเปน ดุจทลี่ มุ นนั้ อยา งไร, ขอพระผเู ปน เจา จงอุปมาใหข าพเจา ฟง.\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคจ ะทรงสาํ คญั ความขอ นนั้ ปนไฉน: เหมือนอยา งวา เมอ่ื ฝนตกอยู นาํ้ จะพงึ ไหลไปโดยทไ่ี หนเลา ?\" ร. \"ท่ลี ุมอยทู างไหน นา้ํ กจ็ ะไหลไปโดยทางนั้นแหละ พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"ก็เมื่อเปนอยางนน้ั ฝนตกในสมยั อนื่ อกี , น้ําจะพงึ ไหลไปทางไหน อีกเลา ?\" ร. \"นํ้าคราวกอนไหลไปทางใด, นํ้าคราวหลงั กไ็ หลไปทางน้ัน.\" ถ. \"ขอถวายพระพร นา้ํ คราวกอ นไดส่งั นํา้ คราวหลงั หรือวา 'ถาเราไหล ไปทางใด, ทา นจงไหลไปทางนน้ั ' ดังน,ี้ หรอื วา นาํ้ คราวหลังบอกนํา้ คราวหนา กอ นวา 'ทานจกั ไหลไปทางใด, เราจกั ไหลไปทางนน้ั ' ดงั น.ี้ \" ร. \"หามิได ความเจรจาดว ยกันและกนั ของนาํ้ ทง้ั สองคราวนั้นมิไดม,ี นํา้ ทง้ั สองคราวนน้ั ไหลไป กเ็ พราะทน่ี นั้ ลมุ .\" ถ. \"ขอนน้ั ฉนั ใด, วิญญาณทง้ั หา อยา งใดอยางหน่งึ เกดิ ข้นึ ในทีใ่ ด มโน วญิ ญาณกเ็ กดิ ขึ้นในทนี่ ้นั เพราะเปน ดจุ ทลี่ มุ , วิญญาณทัง้ หานั้น มไิ ดส ัง่ มโน วญิ ญาณวา 'เราเกิดขึ้นในทใี่ ด ทา นจงเกิดข้นึ ในทน่ี นั้ ' ดังน,ี้ มโนวญิ ญาณก็ มิไดบ อกวญิ ญาณทัง้ หาวา 'ทานเกิดขึน้ ในท่ใี ด เราจกั เกิดขึ้นในทนี่ น้ั ' ดงั น.ี้ ความเจรจาดว ยกนั และกนั ของวิญญาณทง้ั หลายนนั้ มไิ ดม,ี มโนวญิ ญาณ เกดิ ขนึ้ กเ็ พราะมโนวิญญาณเปน ดุจที่ลมุ ขอน้กี เ็ หมือนฉะนน้ั .\"

ร. \"วญิ ญาณทง้ั หา อยางใดอยา งหนง่ึ เกิดขน้ึ ในทใ่ี ด มโนวญิ ญาณ ยอ มเกดิ ข้ึนในที่นนั้ เพราะมโนวิญญาณเปน ทวารน้นั อยา งไร ? ขอพระพระผู เปนเจา จงอุปมาใหขาพเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา เมอื งซงึ่ ตั้งอยูใ นท่สี ุดแดนของพระราชา มีกาํ แพง และเสาระเนยี ดแข็งแรงหนา มปี ระตู ๆ เดยี ว, บุรษุ ปรารถนาจะออกไปจาก เมอื งนน้ั บุรษุ นัน้ จะพงึ ออกไปทางไหน.\" ร. \"ออกไปทางประตนู ะซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร บรุ ุษคนอื่นอีก ปรารถนาจะออกไปจากเมอื งนน้ั จะพึงออกไปทางไหน ?\" ร. \"บรุ ษุ คนกอ นออกไปทางใด บรุ ษุ คนทหี ลังกอ็ อกไปทางนนั้ แหละ.\" ถ. บุรุษคนกอนไดส ง่ั คนทีหลังวา 'เราออกไปทางใด ทา นจงออกไป ทางนนั้ ' ดังน,ี้ หรือวาบุรุษคนทหี ลงั บอกบรุ ุษคนกอ นวา 'ทา นจักไปทางใด เรา จกั ไปทางนน้ั ' ดงั นีเ้ ลา ?\" ร. \"หามไิ ด, ความเจรจาดวยกนั และกัน ของบุรุษทง้ั สองนนั้ มิไดม.ี \" ถ. \"ขอ นัน้ ฉนั ใด, วญิ ญาณทงั้ หา อยา งใดอยางหน่งึ เกิดขนึ้ ในท่ใี ด มโนวิญญาณกเ็ กดิ ขนึ้ ในทน่ี น้ั เพราะมโนวญิ ญาณเปนทวาร, วญิ ญาทงั้ หา นั้นมไิ ดส ง่ั มโนวญิ ญาณวา 'เราเกดิ ข้ึนในทใ่ี ด ทานจงเกิดขนึ้ ในทนี่ นั้ ' ดังน,้ี และมโนวิญญาณก็มิไดบอกวญิ ญาณทง้ั หา วา 'ทานจกั เกิดขึน้ ในท่ีใด เราจกั เกดิ ขนึ้ ในทนี่ น้ั ' ดังน.ี้ ความเจรจาดว ยกนั และกนั ของวญิ ญาณท้งั หลายเหลา นน้ั มไิ ดม,ี วิญญาณท้งั หา นนั้ เกดิ เพราะมโนวิญญาณเปน ทวาร ขอ นก้ี ็เหมอื น ฉะนนั้ .\" ร. \"วิญญาณทงั้ หา อยางใดอยางหนึง่ เกดิ ขนึ้ ในท่ใี ด มโนวิญญาณ ยอมเกดิ ขน้ึ ในทีน่ น้ั เพราะมโนวญิ ญาณเปน ท่เี คยนนั้ อยา งไร ? ขอพระผูเปน เจา จงอปุ มาใหข าพเจา ฟง .\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคจ ะทรงสาํ คัญความขอ นนั้ เปนไฉน เกวียนเลมหนงึ่ ไปกอ น, ในภายหลงั เกวียนเลมที่สองจะพงึ ไปทางไหน ?\" ร. \"เกวียนเลม กอนไปทางใด เกวยี นเลม ทหี ลังกไ็ ปทางนน้ั นะซ\"ิ ถ.\"ขอถวายพระพร เกวียนเลม กอ นไดส งั่ เกวียนเลม ทหี ลงั วา 'เราไป ทางใด ทา นจงไปทางน้ัน' ดังน,ี้ หรอื วา เกวยี นเลม ทหี ลงั บอกเวียนเลมกอ นวา 'ทา นจกั ไปทางใด เราจกั ไปทางนนั้ ' ดังน\"้ี ร. \"หามิได, ความเจรจาดวยกันและกัน ของเกวยี นทง้ั หลายนนั้ มิไดม ,ี

เกวียนเลมกอ นไปทางใด เกวยี นเลมทหี ลงั ก็ไปทางนน้ั เพราะเปน ของเคย.\" ถ. \"ขอ น้นั ฉันใด, วญิ ญาณทงั้ หา อยา งใดอยางหนึง่ เกิดข้นึ ในท่ใี ด มโน วิญญาณยอ มเกดิ ขึ้นในทนี่ น้ั เพราะมโนวญิ ญาณเปน ทเี่ คย, วญิ ญาณทั้งหา นั้นมไิ ดส ง่ั มโนวญิ ญาณวา 'เราเกิดขึ้นในทใี่ ด ทา นจงเกดิ ขึน้ ในทนี่ น้ั ' ดังน,้ี และมโนวญิ ญาณกม็ ไิ ดบอกวญิ ญาณทงั้ หา วา 'ทานจกั เกดิ ขึ้นในทีใ่ ด เราจัก เกิดขนึ้ ในทน่ี นั้ ' ดงั น,้ี ความเจรจาดวยกนั และกัน ของวิญญาณทง้ั หลายเหลา นน้ั มิได, วญิ ญาณท้งั หาเกดิ ขึ้นเพราะมโนวญิ ญาณเปน ที่เคย ขอ นกี้ เ็ หมอื น ฉะนน้ั . ร. \"วิญญาณทง้ั หา อยางใดอยางหนง่ึ เกิดขนึ้ ในทีใ่ ด มโนวญิ ญาณ ยอมเกิดขึ้นในท่นี น้ั เพราะมโนวิญญาณเปน ทช่ี าํ นาญนน้ั อยา งไร ? ขอพระผู เปน เจา จงอุปมาใหข า พเจา ฟง .\" ถ. \"คนแรกเรยี นศลิ ป คอื วิธนี บั อนั ตางโดยชอ่ื วา มทุ ธา คณนา สงั ขา เลขา ยอมมคี วามเงอื่ งชา, ภายหลงั ในสมยั อ่นื เพราะไดต รติ รองทําชาํ นาญ ยอ มไมม คี วามเช่ืองชา เหมอื นอยา งกอ นฉนั ใด; วญิ ญาณทัง้ หาอยา งใดอยาง หนง่ึ เกิดข้ึนในทใี่ ด มโนวญิ ญาณยอมเกิดขน้ึ ในทน่ี น้ั เพราะมโนวิญญาณเปน ท่ีชํานาญ, วญิ ญาณทัง้ หาน้ันมไิ ดส ง่ั มโนวิญญาณวา 'เราเกดิ ข้นึ ในทใ่ี ด ทา น จงเกิดขนึ้ ในทนี่ น้ั ' ดังน,้ี และมโนวิญญาณก็มิไดบอกวญิ ญาณท้ังหา วา 'ทา น จกั เกิดขน้ึ ในทใ่ี ด เราจักเกดิ ข้นึ ในทนี่ น้ั ' ดังน,ี้ ความเจรจาดวยกนั และกนั ของ วิญญาณทงั้ หลายนน้ั มิไดม,ี วญิ ญาณท้ังหานนั้ เกิดข้นึ เพราะมโนวญิ ญาณ เปน ทชี่ ํานาญ ขอนก้ี ็เหมอื นฉะนน้ั .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๘. ผัสสลกั ขณปญ หา ๓๒ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา มโนวญิ ญาณเกิดขึ้นในทใ่ี ด, เวทนาก็เกดิ ขน้ึ ในท่นี นั้ หรือ ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร มโนวิญญาณเกดิ ขึน้ ในทใี่ ด แมผัสสะ แมเวทนา แมสัญญา แมเ จตนา แมว จิ ารก็ยอมเกิดในที่นน้ั ; ธรรมท้งั หลายมผี สั สะเปน ตน ยอมเกดิ ขึ้นในทน่ี น้ั แมท ้ังหมด.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ผัสสะมลี ักษณะอยางไร ?\" ถ. \"ผสั สะมีลักษณะถกู ตอ ง.\"

ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอปุ มาใหข าพเจา ฟง.\" ถ. \"เหมือนอยา งวา แกะสองตวั จะชนกัน, พงึ เห็นจกั ษวุ าเหมอื นแกะ ตัวหนง่ึ ในแกะท้ังสองนน้ั , พงึ เหน็ รูปวา เหมือนแกะตวั ทสี่ อง, พงึ เหน็ ผสั สะวา เหมอื นความถกู กันแหง แกะท้งั สองนนั้ .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา ของอปุ มาใหยงิ่ ขน้ึ ไปอกี .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา ฝา มอื ทง้ั สองจะปรบกนั พงึ เหน็ จักษวุ าเหมอื นฝา มือขางน้ัน, พงึ เหน็ รปู วา เหมือนฝา มือขางที่สอง, พงึ เหน็ ผัสสะวา เหมอื น ความถกู กนั แหง ฝา มือทงั้ สองขา งนน้ั .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอุปมาใหข าพเจา ฟงอีก. ถ. \"เหมือนอยา งวา คนถือไมก รบั สองอันจะตีกัน, พงึ เหน็ จักษวุ า เหมือนไมก รับอันหนึ่ง ในไมก รับทง้ั สองอนั น้ัน, พึงเหน็ รูปวา เหมอื นไมก รับอัน ที่สอง, พงึ เห็นผสั สะวา เหมอื นความถูกกนั แหงไมก รบั ทง้ั สองอนั นน้ั .\" ร. \"พระผูเปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๘. ผสั สลกั ขณปญหา ๓๒ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา มโนวญิ ญาณเกดิ ข้ึนในท่ีใด, เวทนากเ็ กดิ ขน้ึ ในที่นน้ั หรือ ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร มโนวญิ ญาณเกดิ ข้นึ ในท่ใี ด แมผ สั สะ แมเวทนา แมส ัญญา แมเจตนา แมว จิ ารก็ยอ มเกดิ ในท่ีนน้ั ; ธรรมท้งั หลายมีผัสสะเปน ตน ยอมเกดิ ขนึ้ ในทน่ี ้ันแมท ั้งหมด.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ผสั สะมีลกั ษณะอยางไร ?\" ถ. \"ผสั สะมีลกั ษณะถูกตอ ง.\" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจา จงอปุ มาใหขาพเจาฟง.\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา แกะสองตัวจะชนกัน, พงึ เห็นจักษวุ าเหมือนแกะ ตัวหนงึ่ ในแกะท้งั สองนนั้ , พงึ เหน็ รูปวา เหมือนแกะตัวทส่ี อง, พงึ เหน็ ผสั สะวา เหมือนความถกู กันแหง แกะทงั้ สองนนั้ .\" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจาของอปุ มาใหยงิ่ ขนึ้ ไปอกี .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา ฝามือทงั้ สองจะปรบกนั พงึ เหน็ จกั ษวุ า เหมอื นฝา มือขา งน้ัน, พงึ เหน็ รูปวา เหมอื นฝา มอื ขา งทีส่ อง, พงึ เหน็ ผัสสะวา เหมือน ความถกู กนั แหง ฝา มอื ทงั้ สองขางนั้น.\"

ร. \"ขอพระผูเ ปน เจาจงอุปมาใหขา พเจา ฟง อกี . ถ. \"เหมือนอยา งวา คนถอื ไมกรบั สองอันจะตีกนั , พึงเหน็ จักษวุ า เหมือนไมก รบั อนั หนึ่ง ในไมก รับท้ังสองอันนน้ั , พงึ เหน็ รูปวา เหมือนไมก รับอัน ทส่ี อง, พงึ เหน็ ผัสสะวา เหมอื นความถูกกนั แหง ไมก รบั ทง้ั สองอนั นนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๙. เวทนาลกั ขณปญหา ๓๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา เวทนามลี ักษณะอยา งไร ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"มหาราช เวทนามลี กั ษณะรูสกึ และมีลกั ษณะ เสวย.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหขาพเจาฟง .\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา บรุ ุษคนหนงึ่ ทาํ ความชอบไวแดพ ระเจา แผนดนิ ๆ กท็ รงยินดี พระราชทานบาํ เหนจ็ แกบ ุรษุ นน้ั ๆ บาํ เรอตนใหอมิ่ เอิบบริบรู ณ ดว ยกามคุณทง้ั หา เพราะบาํ เหน็จทไ่ี ดรับพระราชทานนน้ั , บรุ ษุ น้ันจงึ มา คํานงึ อยวู า 'เราไดท าํ ความชอบไวแ ดพระเจา แผนดินในกาลกอนแลว , พระ เจาแผน ดนิ ทรงยนิ ดี พระราชทานบาํ เหน็จแกเรา, เราจงึ ไดเ สวยเวทนาอนั น้ี มี การทไ่ี ดทาํ ความชอบน้นั เปน เหต'ุ ก็อกี นัยหนง่ึ เหมือนอยา งวา บรุ ษุ คนหง่ึ ทาํ กศุ ลไวแลว ครน้ั สน้ิ ชพี แลว ก็ไดไปบงั เกิดในสคุ ตโิ ลกสวรรค, บุรุษนนั้ ก็บําเรอ ตนใหอ ่มิ เอิบบริบูรณด ว ยกามคุณหา อันเปนทพิ ยอยใู นที่นนั้ , บรุ ษุ นั้นจึงมา คํานงึ วา 'เราไดทํากุศลกรรมไวในปางกอนแหละ เราจงึ ไดเสวยเวทนาอนั น้ี มี การท่ไี ดท าํ กุศลกรรมอันนน้ั เปนเหต'ุ ดังนี้ ขอ นม้ี ีอุปมาฉนั ใด; เวทนามี ลักษณะรูส กึ และมีลกั ษณะเสวย กเ็ หมือนกนั ฉะนัน้ .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๑๐. สัญญาลักขณปญหา ๓๔ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา สัญญามลี กั ษณะอยา งไร ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"สัญญามลี กั ษณะกําหนดร.ู \" ร. \"สัญญา กาํ หนดรอู ยา งไร ?\" ถ. \"สัญญา กาํ หนดรสู เี ขียว สีเหลือง สีแดง สีขาว และสแี สด; สัญญา

มีลักษณะกาํ หนดรูอยา งนี้แหละ มหาราช.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอุปมาใหข า พเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา เจาพนกั งานผูจ ดั การพระคลังหลวง เขา ไปสพู ระ คลังหลวงแลว เหน็ เครื่องราชปู โภคท้ังหลาย ท่ีมสี ีเขียว สีเหลือง สีแดง สขี าว และสีแสดแลวกก็ าํ หนดจําได ขอ นฉ้ี ันใด, สญั ญามีลกั ษณะกําหนดจาํ เหมือน ฉะนนั้ .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๑๑. เจตนาลกั ขณปญหา ๓๕ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา เจตนามลี กั ษณะเปน อยางไร ?\" พระเถรเจา กท็ ลู ตอบวา \"มหาราช เจตนามลี กั ษณะดํารแิ ละลักษณะ แตง.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหขาพเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา บรุ ษุ คนหนง่ึ แตง ยาพษิ แลวดมื่ กนิ เองบาง ใหคน อน่ื ด่ืมกนิ บาง, บุรุษนนั้ กจ็ ะไดเ สวยทกุ ขดวยตนเอง, แมถ งึ คนอน่ื ก็จะไดเ สวย ทุกข ขอ น้ฉี นั ใด; บคุ คลบางคนในโลกนี้ ดําริอกศุ ลกรรมดว ยเจตนาแลว ครน้ั ส้ินชพี แลว ก็จะไปเกดิ ในอบาย ทคุ ติ วนิ บิ าต นรก, แมผ ใู ดสาํ เหนยี กตามบรุ ษุ น้ัน ครัน้ สิน้ ชพี แลว ผนู ้นั กจ็ ะไปเกดิ ในอบาย ทุคติ วนิ บิ าต นรก ขอนกี้ ็เหมอื น ฉะนั้น. อกี อยา งหนง่ึ เหมอื นอยางวา บรุ ุษคนหนง่ึ แตง เนยใส เนยขน นา้ํ มนั นํา้ ผงึ้ น้ําออ ย ใหม ีรสกลมเกลยี วกนั แลว ดมื่ กนิ เองบาง ใหคนอน่ื ดืม่ บาง, บรุ ุษนน้ั กจ็ ะพงึ ไดความสขุ ดว ยตนเอง แมค นอืน่ กพ็ งึ ไดค วามสุขดว ย ขอ นฉี้ ัน ใด; บคุ คลบางคนในโลกน้ี ดํารกิ ุศลกรรมดว ยเจตนาแลว คร้นั สนิ้ ชีพแลวกจ็ ะ ไปเกดิ ในสุคตโิ ลกสวรรค, แมผใู ดสําเหนยี กตามบคุ คลนน้ั คร้นั สน้ิ ชพี แลว ก็ จะไปเกดิ ในสคุ ติในโลกสวรรค ขอ นี้ก็เหมอื นฉะนน้ั . เจตนามีลกั ษณะดาํ ริและ มีลักษณะแตงอยา งน.้ี \" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๒. วญิ ญาณลกั ขณปญหา ๓๖ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา วิญญาณมีลกั ษณะอยางไร ?\"

พระเถรเจา ทูลตอบวา \"มหาราช วญิ ญาณมีลักษณะรแู จง .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอปุ มาใหข า พเจาฟง.\" ถ. \"เหมือนอยา งวา คนรกั ษาพระนครนง่ั อยูทีถ่ นนสแี่ ยก ณ ทา มกลาง แหงพระนครแลว จะพงึ แลเหน็ บุรษุ ทีม่ าอยแู ตท ิศตะวันออก ทิศใต ทศิ ตะวัน ตก ทศิ เหนือได ฉนั ใด; บคุ คลเหน็ รูปใดดวยนัยนตา ฟง เสียงดวยหู สูบดม กลิน่ ดวยจมกู ล้มิ รสดว ยลิ้น ถูกตองโผฏฐพั พะ (ส่ิงทค่ี วรถูกตอ ง) ดวยกาย รู ธรรมารมณด ว ยใจ ก็ยอ มรูรปู เสียง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ เหลา นั้นไดช ดั ดว ย วิญญาณ ขอ นก้ี ็เหมอื นฉะน้ัน. วิญญาณมลี ักษณะรแู จง อยา งน.้ี \" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๓. วติ กั กลกั ขณปญหา ๓๗ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา วติ กมลี กั ษณะอยา งไร ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"มหาราช วิตกมลี กั ษณะแนบกบั จติ .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอุปมาใหขาพเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา นายชางไมเ ขา ปากไม ทที่ าํ บรกิ รรมดแี ลว ใหส นทิ ขอนฉ้ี นั ใด, วติ กมลี ักษณะแนบกบั จิต เหมอื นฉะน้นั .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๔. วิจารลักขณปญ หา ๓๘ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา วจิ ารมีลกั ษณะอยา งไร ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"มหาราช วิจารมลี กั ษณะตามเคลา .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอปุ มาใหขาพเจาฟง.\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา กังสดาลอนั บุคคลเคาะแลว ภายหลังยงั ครวญ ครางอย;ู พงึ เหน็ วิตกวา เหมอื นความเคาะ, พงึ เหน็ วจิ ารวาเหมอื นความ ครวญคราง.\" ร. \"พระผูเ ปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" วรรคส่ี ๑. มนสกิ ารลกั ขณปญ หา ๓๙

พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา มนสกิ ารมีลักษณะอยางไร ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"มหาราช นสกิ ารมีลกั ษณะนกึ .\" ร. \"พระผูเ ปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๒. เอกภาวคตปญ หา ๔๐ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา ธรรมทัง้ หลายทถ่ี งึ ความเปน อนั เดียวกนั เหลา นี้ อาจแยกออกบัญญตั ิใหต างกนั วา 'น่ีผัสสะ นเี่ วทนา นสี่ ัญญา นี่เจตนา น่ีวญิ ญาณ นวี่ ิตก น่วี ิจาร' ดงั นี้ ไดห รอื ไม ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ขอถวายพระพร การทจ่ี ะแยกออก บญั ญัตใิ หต า งกันดงั นนั้ ไมได. \" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอุปมาใหข า พเจา ฟง.\" ถ. \"เหมอื นอยา งวา พนักงานผแู ตง เคร่ืองเสวยของพระราชา เมือ่ จะ แตง พยญั ชนะสปู ะวิกัติ ก็คงจะแทรกนมสม บาง เกลือบา ง ขงิ บา ง ผกั ชยี ่ีหรา บา ง พรกิ บา ง เครื่องปรงุ อน่ื ๆ บา ง ลงในพยญั ชนะสปู ะวกิ ตั ินั้น; พระราชาจะ รบั ส่ังใหช าวเครือ่ งน้นั แยกเอารสแหง ของทีแ่ ทรกลงในพยัญชนะสูปะวกิ ตั ินนั้ มาถวายเปนอยา ง ๆ ท้งั หมด; ชาวเครื่องนนั้ อาจแยกรสทป่ี รุงเขา เปน อันเดียว กันแลวน้ัน มาถวายเปนอยาง ๆ คือ รสเปรยี้ วบา ง รสเคม็ บาง รสขมบาง รส เผด็ บาง รสฝาดบาง รสหวานบาง ดงั นี้ ไดห รือไม ?\" ร. \"การท่จี ะแยกรสปรุงเขาเปนอันเดยี วกนั แลว ออกใหเ ปนอยา ง ๆ ดัง น้นั ไมได, กแ็ ตรสเหลา นัน้ ยอ มปรากฏชัดตามลกั ษณะของตัว ๆ เอง.\" ถ. \"ขอนน้ั ฉันใด, การที่จะแยกธรรมทง้ั หลายนน้ั ออกบญั ญัติใหตาง กันดังนนั้ ไมไ ด, ก็แตว า ธรรมทั้งหลายนนั้ ยอ มปรากฏชดั ตามลักษณะของตวั ๆ เองฉันนนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" พระเถรเจา ทลู ถามวา \"ขอถวายพระพร เกลอื เปนของรูไดดวยจกั ษุ หรอื ?\" พระราชาตรัสตอบวา \"รูไดด วยจกั ษุซิ พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"พระองคทรงพจิ ารณาจงดี.\" ร. \"รไู ดดวยลน้ิ หรอื .\"

ถ. \"ขอถวายพระพร รไู ดดว ยลิน้ .\" ร. \"รไู ดด ว ยล้ินอยางเดยี วหรอื .\" ถ. \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"ถาอยา งนน้ั เรอ่ื งอะไรโคจึงตอ งขนมันมาดว ยเกวยี นเลา , นาํ มาแต เกลือกแ็ ลวกนั .\" ถ. \"ไมอ าจนํามาแตเกลอื , เพราะสภาวะทง้ั หลายเหลา น้ี คือ เกลือกบั นํ้าหนกั เขากนั เปนอนั เดียว ตางกันแตโ ดยความเปน อารมณ. \" ถ. \"ขอถวายพระพร คนอาจชั่งเกลือดว ยตาชั่งไดห รอื ไม ?\" ร. \"ไดซิ เพราะผูเปน เจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร ไมไ ด, ชง่ั ไดแ ตน ้าํ หนักตางหาก.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๓. ปญ จายตนกัมมนพิ พตั ตปญหา ๔๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา อายตนะหา อยา งเกดิ แตกรรม ตางกนั หรือเกดิ แตกรรมอันเดยี วกนั .\" พระเถรเจา ถวายวิสัชนาวา \"ขอถวายพระพร เกิดแตกรรมตา งกนั , หากเกดิ แตก รรมเดียวกนั ไม. \" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจา จงอปุ มาใหข าพเจาฟง .\" ถ. \"พระองคจะทรงพระดาํ ริเห็นขอ ความนนั้ เปน ไฉน: ถาใคร ๆ จะ หวา นพชื หา อยา งในไรเดียวกัน, ผลของพชื ทตี่ า งกนั นน้ั ก็คงเปน ตางกนั มใิ ช หรอื ?\" ร. \"อยางนน้ั คงเปน ตา งกนั .\" ถ. \"ขอ นน้ั ฉนั ใด, อายตนะหา อยา ง กเ็ กิดแตก รรมตา งกนั , หาเกิดแต กรรมเดียวกนั ไม ฉนั นน้ั .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๔. กมั มนานากรณปญหา ๔๒ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา เหตไุ ฉนมนษุ ยท งั้ หลายจึงไม เหมอื นกนั หมด, บางพวกมอี ายุนอ ย บางพวกมอี ายยุ นื , บางพวกมโี รคมาก

บางพวกมีโรคนอย, บางพวกมีสที ราม บางพวกมีสีด,ี บางพวกมอี าํ นาจนอ ย บางพวกมีอาํ นาจมาก, บางพวกมสี มบตั นิ อ ย บางพวกมสี มบตั ิมาก, บางพวก มีตระกลู ต่าํ บางพวกมตี ระกลู สงู , บางพวกมปี ญ ญาทราม บางพวกมปี ญ ญา ดี.\" พระเถรเจา ทลู ถามวา \"ขอถวายพระพร เหตุไฉนตน ไมท ง้ั หลายจึงไม เหมอื นกนั หมด, บางตนมีผลเปรีย้ ว บางตน มผี ลกรอ ย (อญเญลวณา) บาง ตนมีผลขม บางตน มีผลเผ็ด บางตนมผี ลฝาด บางตน มีผลหวาน.\" ร. \"ขา พเจา เขา ใจวา เปน เพราะพชื ตางกนั .\" ถ. \"ขอน้ันฉันใด, มนุษยท ้ังหลายไมเหมอื นกันหมด บางพวกมีอายุ นอ ย บางพวกมีอายยุ นื , บางพวกมโี รคมาก บางพวกมโี รคนอ ย, บางพวกมีสี ทราม บางพวกมีสีด,ี บางพวกมีอาํ นาจนอ ย บางพวกมสี มบตั ิมาก, บางพวก มตี ระกลู ตาํ่ บางพวกมีตระกลู สงู , บางพวกมปี ญ ญาทราม บางพวกมปี ญ ญา ดี ดงั นี้ ก็เพราะกรรมตา งกนั ฉันนนั้ . ถงึ พระผมู ีพระภาคเจา ก็ไดตรสั (แกส ภุ า มาณพ) วา \"มาณพ สตั วท ง้ั หลายมีกรรมเปนของตน เปน ผูรบั ผลของกรรม มี กรรมเปน กาํ เนดิ มกี รรมเปน เผาพนั ธุ มกี รรมเปนทพ่ี ึ่งอาศัย, กรรมยอม จําแนกสัตวท งั้ หลายใหเ ปน ผเู ลวทรามาง ดีบา ง ดงั น.้ี \" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๕. ปฏิกจั เจววายามกรณปญ หา ๔๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา กลาววา 'บรรพชาของอาตมภาพ มีประโยชนท ่ีจะไดรวู า ทาํ อยา งไรทกุ ขน ้จี ะดับไป และทกุ ขอ นื่ จะไมเ กิดขึ้น' ดงั น.ี้ ตองการอะไรดวยความพยายามไวกอ น, เมอื่ ถงึ กาลเขา จงึ คอย พยายามไมไดห รือ ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร เมอ่ื ถึงกาลเขา ความ พยายามไมท าํ ธรุ ะใหสาํ เรจ็ ได, ความพยายามไวก อ น ยอ มทาํ ธุระใหส าํ เร็จ ได.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอุปมาใหขา พเจาฟง .\" ถ. \"พระองคจ ะทรงดําริเหน็ ความขอ นนั้ เปน ไฉน: พระองคท รงระหาย อยากจะเสวยน้ําในเวลาใด, พระองคจงึ ตรัสส่งั ใหข ดุ บอน้ํา ขุดสระ ดว ยพระ ราชประสงคจะไดเ สวยนา้ํ ในเวลานน้ั หรอื ?\"

ร. \"หามไิ ด.\" ถ. \"เมอ่ื ถึงกาลเขา ความพยายามไมท าํ ธรุ ะใหส าํ เรจ็ ได, ความ พยายามไวก อ น ยอ มทาํ ธุระใหส ําเร็จได กเ็ หมอื นฉะนน้ั .\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอปุ มาใหข า พเจา ฟงอีก.\" ถ. \"พระองคจะทรงดํารเิ หน็ ความขอนนั้ เปน ไฉน: พระองคท รงหวิ อยากจะเสวยพระกระยาหารในเวลาใด, พระองคจ งึ ตรสั สงั่ ใหไถนา ใหป ลกู ขาวสาลี ใหเ กบ็ เมล็ดขา วมา ดว ยพระราชประสงคจ ะเสวยพระกระยาหารใน เวลาน้นั หรือ ?\" ร. \"หามิได.\" ถ. \"เมอ่ื ถงึ กาลเขา ความพยามไมท ําธุระใหส าํ เร็จได กเ็ หมอื นกนั .\" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจาจงอุปมาใหขาพเจาฟงอีก.\" ถ. \"พระองคจ ะทรงพระดาํ ริเหน็ ความขอ นน้ั เปน ไฉน: สงครามมีขึน้ แก พระองคใ นเวลาใด, พระองคจงึ ตรัสสัง่ ใหข ดุ คู ใหก อ กําแพง ใหปก เสา ระเนยี ด ใหถมดินทาํ เชงิ เทนิ ใหรวบรวมเสบียงอาหาร ในเวลานน้ั , และพระ องคจะหดั ทรงชาง หัดทรงมา หัดทรงรถ หดั ทรงธนู หัดทรงพระแสง ในเวลา นน้ั หรอื ?\" ร. \"หามิได. \" ถ. \"เม่อื ถงึ กาลเขา ความพยายามไมทาํ ธรุ ะใหสาํ เร็จได, ความ พยายามไวกอน ยอ มทาํ ธรุ ะใหส าํ เรจ็ ได ก็เหมือนฉะนนั้ ; ถงึ พระผมู พี ระภาค เจา กไ็ ดตรสั วา \"บุคคลรวู า สิ่งใดเปน ประโยชนแกตควรรีบขวนขวายดวย ปญ ญาของตน. เหมอื นอยา งวา คนขบั เกวยี น ละทางใหญท รี่ าบเสีย ขนึ้ สูทาง ทไ่ี มราบแลว มีเพลาหกั แลว จอ ยอยู ฉันใด, คนโงเลา หลกี จากธรรม หนั หา สภาพท่ไี มเ ปน ธรรมแลว ถงึ ปากแหงมัจจรุ าชแลว โศกเศรา อยู เหมอื นคนขับ เกวียน มีเพลาหกั แลว ฉนั นนั้ ดังน.้ี \" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๖. ปกติอคั คินริ ยัคคีอณุ หาการปญหา ๔๔ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา พูดอยวู า 'ไฟนรกรอ นมากกวา ไฟ ปกติ, ศิลานอ ย ๆ ทิง้ ลงไปในไฟปกติ แมช กั สบู เผาอยวู นั ยงั คาํ่ กไ็ มแหลกยอย ไป, ศิลาใหญแ มประมาณเทา เรือนยอด ทิ้งลงไปในไฟนรกครูเดยี ว กแ็ หลก

ยอยไป; ขอนขี้ าพเจา ยงั ไมเ ช่ือ. และพระผเู ปนเจา พูดอยวู า 'สตั วท เ่ี กดิ ในนรก นน้ั แมไหมอยหู ลายพนั ป กไ็ มแ หลกยอ ยไป;' ขอ น้ีขาพเจาก็ไมเช่อื .\" พระเถรเจา ทลู ถามวา \"ขอถวายพระพร พระองคจะทรงพระดําริเห็น ขอน้นั เปน อยา งไร: นางมงั กรกด็ ี นางจระเขก็ดี นางเตา กด็ ี นางนกยงู กด็ ี นาง นกพริ าบก็ดี กลนื กอ นศลิ าและกรวดอันแขง็ กินเปนอาหาร ไมใชห รือ ?\" ร. \"อยา งนน้ั พระผูเ ปน เจา .\" ถ. \"กอนศิลาและกรวดนนั้ เขา ไปในภายในกะเพาะ ซงึ่ อยูในทอ งของ สัตวเหลา นนั้ แหลกยอ ยไปไมใ ชหรือ ?\" ร. \"อยา งนนั้ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ครรภใ นทองของสตั วเหลานนั้ แหลกยอ ยไปเหมอื นกนั หรอื ?\" ร. \"หามิได พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร เพราะเหตุอะไร จงึ ไมแ หลกยอ ยไป.\" ร. \"ขา พเจา เขา ใจวา เพราะกรรมเปนใหญ. \" ถ. \"ขอ นนั้ ฉันใด, สตั วท ้ังหลายทเี่ กดิ ในนรก ไหมอ ยูใ นนรก แมห ลาย พันป ก็ไมแ หลกยอ ยไป คอื วา ยังเกดิ นในนรกน้นั นนั่ เอง เจริญอยูไดในนรกนน้ั นนั่ เอง ตายอยใู นนรกนน้ั นน่ั เอง เพราะกรรมเปน ใหญเหมอื นกันฉนั นนั้ . แม พระผูมพี ระภาคเจากไ็ ดต รสั วา \"บาปกรรมนน้ั ยังไมส นิ้ เพียงใด สัตวผเู กิดใน นรกนน้ั ยงั ไมตายเพยี งนนั้ ดงั น.้ี \" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอุปมาใหข า พเจา ฟง อีก.\" พระเถรเจา ชกั เรือ่ งนางราชสหี  นางเสอื โครง นางเสือเหลอื ง นางสนุ ขั อนั กนิ เนอ้ื ซง่ึ ตดิ กระดูกอันแข็งเปน อาหาร, และหญงิ ชาวโยนกซง่ึ เปน นาง กษตั รยิ กด็ ี เปน นางพราหมณีก็ดี เปนหญงิ แมเรอื นก็ดี มีชาตลิ ะเอยี ดออน บริโภคขัชชะมงั สาหารอนั แขง็ เปน อาหาร, ของท่เี ปน อาหารอันเขาไปภายใน กระเพาะ ซง่ึ อยูใ นทองสตั วแ ละหญิงเหลา นัน้ ยอมแหลกยอ ยไป, สวนครรภท ี่ ต้ังขึน้ ในทองของสตั วแ ละหญิงเหลา นนั้ ยอ มไมแ หลกยอ ยไป เพราะกรรมเปน ใหญ, มาแสดงโดยขออปุ มาอปุ ไมย ใหพ ระเจา มิลนิ ท เขา พระราชหฤทยั โดย นัยหนหลัง. ร. \"พระผูเปน เจา ชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๗. ปฐวสี นั ธารกปญหา ๔๕

พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา พูดอยวู า 'แผนดินอันใหญน ตี้ ั้ง อยูบ นนํ้า, น้ําตั้งอยบู นลม, ลมตง้ั อยูบนอากาศ;' แมขอ น้ี ขาพเจา ยังไมเ ชอื่ .\" พระเถรเจา จับธรมกรกจุมนํา้ ยกขึน้ อธบิ ายใหพระเจา มลิ นิ ทเขา พระ ราชหฤทยั วา \"นํา้ นลี้ มอมุ ไว ฉันใด แมนา้ํ นน้ั ลมกอ็ มุ ไวฉนั นน้ั .\" ร. \"พระผูเปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๘. นโิ รธนพิ พานปญหา ๔๖ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา นิพพาน คือ นโิ รธหรอื ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร นิพพาน คือ นิโรธ.\" ร. \"นิพาน คอื นโิ รธอยา งไร ?\" ถ. \"บุถุชนคนเขลาทัง้ หลายทัง้ ปวง ยนิ ดีเพลดิ เพลนิ หมกมุน อยูใน อายตนะภายในภายนอก อนั กระแสตัณฆาพัดใหล อยไปอย,ู อาตมภาพจงึ กลาววา 'ไมพ น ไปจากชาติ ชรา มรณะ โสก ปริเทวะ ทกุ ข โทมนัส อุปมายาส ไมพน ไปจากทุกขไ ด.' สวนอริยสาวก ผไู ดสดบั แลว ยอ มไมยินดเี พลดิ เพลิน หมกหมนุ อยใู นอายตนะภายในภายนอก, เมื่อทา นไมย นิ ดเี พิลดเพลนิ หมกมนุ เชน นน้ั ตณั หา คือ ความทะยานอยากยอ มดบั ไป, เพราะตณั หาดับไป อปุ าทาน คอื การถือมน่ั กด็ บั ไป, เพราะอปุ าทานดบั ภพ คอื กรรมกด็ บั ไป, เพราะภพดบั ชาติ คอื ความเกดิ ก็ดับไป, เพราะชาตดิ บั ชรา คือ ความแก มรณะ คือ ความตาย โสก คอื ความแหงใจ ปรเิ ทวะ คอื ความรา่ํ ไรราํ พัน ทุกข คอื ความเจ็บกาย โทมนัส คือ ความเสยี ใจ อปุ ายาส คือ ความคับใจก็ ยอมดับไป, ความดบั แหง กองทุกขส นิ้ เชงิ นั้น ยอ มมีดว ยอบุ ายอยา งน.้ี นิพพาน คือ นโิ รธดวยประการอยา งน.้ี \" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๙. นพิ พานลภนปญหา ๔๗ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา คนทง้ั หลายยอ มไดน ิพพานหมด ทกุ คนหรือ ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"คนทง้ั หลายไดน พิ พานหมดทกุ คนหามไิ ด, ยก ไวแ ตผ ใู ดปฏบิ ัติชอบ รูเฉพาะธรรมท่ีควรรเู ฉพาะ คือ กาํ หนดรู ธรรมทค่ี วร

กาํ หนดรู ละธรรมทคี่ วรละ เจรญิ ธรรมท่ีควรเจริญ ทาํ ใหแ จงธรรมท่คี วรทําให แจง , ผนู นั้ ยอมไดน พิ พาน.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๐. นิพพานสขุ ภาวชานนปญ หา ๔๘ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา ผใู ดไมไ ดนพิ พาน ผนู ้ันรหู รอื วา 'นพิ พานเปน สขุ .\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร รูได. \" ร. \"รูไดอ ยางไร ?\" ถ. \"พระองคจะทรงสาํ คญั ความขอ นั้นเปน ไฉน: มือและเทาของผใู ดไม ขาด ผนู นั้ จะรไู ดห รือวา 'การถูกตดั มอื เทาเปน เหตุแหงทกุ ข.\" ร. \"รไู ดซ ิ พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"รูไดอ ยางไร ?\" ร. \"ไดฟ งเสยี งครางของคนอน่ื ผูมมี อื เทา อนั ขาดแลว กร็ ไู ดซพิ ระผเู ปน เจา.\" ถ. \"ขอ น้นั ฉนั ใด, ผใู ดไมไดน ิพพาน ไดฟ ง เสียงของคนทเ่ี ห็นนิพพาน ก็ รูไ ดวา 'นิพพานเปน สขุ ' ฉนั นั้น.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" วรรคท่หี า ๑. พทุ ธอตั ถนิ ตั ถิภาวปญหา ๔๙ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา ไดเ ห็นพระพทุ ธเจา หรอื ไม ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร อาตมภาพไมไดเห็น.\" ร. \"เม่ือพระผเู ปน เจา ไมไ ดเหน็ พระอาจารยของพระผเู ปน เจาไดเ ห็น หรอื ไม ?\" ถ. \"อาจารยข องอาตมภาพกไ็ มเ หน็ .\" ร. \"ถา อยา งนน้ั พระพทุ ธเจา มไิ มมหี รอื ?\" ถ. \"พระองคไดทอดพระเนตรเห็นแมน ้ําอหู านทีที่ปา หมิ พานตห รอื ไม

?\" ร. \"ขา พเจา ไมไ ดเห็น.\" ถ. \"เมือ่ พระองคไ มไดทอดพระนครเหน็ พระราชบิดาของพระองคได ทอดพระเนตรเห็นหรอื ไม ?\" ร. \"พระราชบดิ าของขาพเจา กไ็ มไดเ หน็ .\" ถ. \"ถาอยา งนน้ั แมน า้ํ อหู านทีมิไมม หี รือ ?\" ร. \"มอี ย,ู แตข าพเจา และบดิ าของขาพเจา ไมไ ดเ หน็ .\" ถ. \"ขอนนั้ ฉนั ใด, อาตมภาพและอาจารยข องอาตมภาพก็ไมไ ดเห็น พระผูมีพระภาคเจา เหมือนฉะน้ัน, แตพ ระผมู พี ระภาคมอี ยูจรงิ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๒. พทุ ธานุตตรภาวปญหา ๕๐ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา พระพทุ ธเจา ไมมใี ครจะยิง่ กวาไป ไดห รอื ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผเู ปน เจา กไ็ มไดเหน็ พระพทุ ธเจา ทาํ ไมจงึ ทราบไดวา 'พระ พทุ ธเจา ไมม ีใครจะย่งิ กวาไปได. \" ถ. \"พระองคจ ะทรงดาํ ริเหน็ ความขอนนั้ เปน ไฉน: คนที่ยงั ไมเหน็ มหาสมทุ รเลย จะรไู ดห รือวา มหาสมทุ รใหญล กึ เหลอื ท่จี ะนับยากทจี่ ะหยงั่ ถงึ , แมน ้ําใหญท ้ังหา คอื คงคา ยมนุ า อจริ วดี สรภู มหีไหลลงไปสูมหาสมทุ ร ไมข าดสาย, มหาสมทุ รนน้ั กไ็ มปรากฏที่จะบกพรอ ง หรอื เต็มข้นึ กวา เกา ดงั น.้ี \" ร. \"เขาตองรูไดซ ิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอ นนั้ ฉันใด, ถงึ อาตมภาพไดเ หน็ พระอรหนั ตสาวกทป่ี รินพิ พาน แลว ก็รไู ดวา 'พระผมู ีพระภาคไมม ีใครจะย่ิงกวาไปได' เหมือนฉะนนั้ .\" ร. \"พระผูเ ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๓. พทุ ธอนตุ ตรภาวชานนปญ หา ๕๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา ประชมุ ชนอนื่ ๆ จะสามารถรูได

หรือไมวา 'พระพทุ ธเจาไมม ใี ครจะย่ิงกวาไปได. \" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร เขาสามารถจะรูได.\" ร. \"รไู ดอยางไร พระผูเ ปน เจา .\" ถ. \"เรือ่ งเคยมแี ลว พระเถรเจา องคห นง่ึ ชอ่ื ติสสะ เปน อาจารย หนงั สือ, เธอทาํ กาลกริ ิยาลว งไปหลายปแ ลว กิตติศพั ทข องเธอยงั ปรากฏอยู เพราะอะไร ?\" ร. \"เพราะลายมือนะซิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอนน้ั ฉนั ใด, ผใู ดเห็นธรรม ผูนนั้ กช็ ่ือวา ไดเ หน็ พระผมู พี ระภาค เจา เหมอื นฉะนนั้ , เพราะวาพระธรรมเปนของทีพ่ ระผมู พี ระภาคทรงแสดงไว แลว.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๔. ธัมมทิฏฐปญหา ๕๒ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา ไดเ หน็ พระธรรมหรอื ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร สาวกทง้ั หลายตอ งประพฤติ ตามแบบแผนของพระพทุ ธเจา ตามพระบญั ญัตขิ องพระพุทธเจา จนสน้ิ ชวี ติ .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๕. นจสังกมตปิ ฏิสันธหนปญ หา ๕๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา วิญญาณไมเ ลือ่ นไป ก็แต ปฏสิ นธไิ ดหรือ ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"ขอ นัน้ อยา งไร ขอพระผเู ปนเจา จงอุปมาใหขา พเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา บุรุษผหู น่งึ จะจดุ ไฟจากดวงไฟ, ดวงไฟเลือ่ นไป จากดวงไฟหรือ ?\" ร. \"หามไิ ด พระผูเปน เจา .\" ถ. \"ขอ น้นั ฉันใด, วิญญาณยอ มไมเล่ือนไป กแ็ ตป ฏิสนธิใดเหมือน ฉะนนั้ .\"

ร. \"พระผูเ ปน เจาจงอปุ มาใหข าพเจา ฟง อกี .\" ถ. \"พระองคท รงจาํ ไดห รอื ไมว า เมอ่ื พระองคยงั ทรงพระเยาวไ ดทรง เรียนแตคาํ โศลก (คําโคลง) บางอยา ง ในสํานกั แหง อาจารยผ สู อนใหแ ตคํา โศลก.\" ร. \"จาํ ได. \" ถ. \"คาํ โศลกเลอ่ื นไปจากอาจารยหรือ ?\" ร. \"หามไิ ด. \" ถ. \"ขอน้ันฉนั ใด, วิญญาณยอ มไมเล่อื นไป ก็แตปฏิสนธไิ ดเหมือน ฉะน้นั .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๖. เวทคูปญหา ๕๔ พระราชาตรสั ถามวา \"เจตภตู มีอยูหรอื พระผูเ ปน เจา ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร เจตภตู ไมม โี ดยพระปรมัตถ. \" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๗. อิมมั หากายาอญั ญกายสงั กมนปญหา ๕๕ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา สภาพอนั ใดอันหนงึ่ ทเี่ ลอ่ื นออก จากกายนีแ้ ลว ไปสูกายอนื่ มอี ยหู รอื ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร ไมม ีเลย.\" ร. \"ถา วา ไมมี สตั วจักพน จากบาปกรรมไดม ิใชห รอื ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ถา สตั วไมต อ งปฏิสนธิ ก็พน จากบาปกรรมได; เพราะเหตุใดเลา สตั วย งั ตอ งปฏิสนธิอย,ู เพราะเหตุนนั้ จงึ ยงั ไมพน จาก บาปกรรมได.\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจา จงอุปมาใหขา พเจาฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา บรุ ษุ ผูหนึง่ จะลักมะมว งของบรุ ุษอกี คนหน่ึง เขา จะตอ งโทษหรอื ไม ?\" ร. \"ตอ งซิ พระผเู ปนเจา \" ถ. \"เขาไมไดลกั มะมว งทีบ่ ุรษุ นนั้ เพาะไว ทําไมจงึ ตอ งโทษเลา ?\"

ร. \"มะมว งทบี่ รุ ุษลักนนั้ อาศยั มะมว งทเ่ี พาะ จงึ ไดบงั เกดิ เพราะเหตุ นนั้ เขาจงึ ตองโทษ.\" ถ. \"ขอน้ันฉนั ใด, บคุ คลทํากรรมดีกต็ าม ชว่ั ก็ตาม ดวยนามรูปน.้ี นาม รูปอนื่ ยอ มปฏสิ นธดิ วยกรรมอนั นน้ั , เพราะเหตนุ น้ั สัตวจ งึ ไมพ น จาก บาปกรรมได.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๘. กัมมผลอตั ถภิ าวปญหา ๕๖ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา กรรมทเี่ ปนกุศลกต็ าม อกุศลก็ ตาม ท่นี ามรูปอันนที้ าํ แลว, กรรมเหลานนั้ จะอยทู ไ่ี หน ?\" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"กรรมเหลานัน้ ตองตดิ ตามไป เหมอื นกะเงาติด ตามตัวไปฉะนนั้ .\" ร. \"พระผเู ปน เจา จะสามารถชี้กรรมเหลานนั้ วา 'อยทู น่ี ่ี หรือที่น'่ี ได หรือ ?\" ถ. \"อาตมภาพไมสามารถ.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหข า พเจา ฟง .\" ถ. \"พระองคจะทรงพระดาํ ริเห็นความขอนนั้ เปนไฉน: ตนไมเ หลา ใดยงั ไมอ อกผล พระองคจะทรงสามารถช้ีผลของตน ไมเ หลา นนั้ วา 'อยทู นี่ หี้ รอื ทีน่ '่ี ไดห รอื ?\" ร. \"ไมได พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอ น้นั ฉนั ใด, ถึงอาตมภาพก็ไมสามารถทีจ่ ะช้กี รรมเหลานน้ั ไดวา 'อยทู น่ี ่หี รอื ทนี่ 'ี่ เหมอื นฉะนนั้ .\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๙. อุปช ชนชานนปญหาที่ ๕๗ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา สัตวใดจะบังเกดิ สตั วน้ันจะรไู ด หรือวา 'เราจกั บงั เกิด' ดังน.้ี \" พระเถรเจา ทูลตอบวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจาจงอปุ มาใหขา พเจาฟง .\"

ถ. \"เหมือนอยา งวา ชาวนาหวา นพืชลงในแผน ดนิ แลว เมอื่ ฝนตกดี ยอ มรไู ดว า 'ธญั ญชาติทั้งหลายจักออกรวง' ดงั น้ี หรือไม ?\" ร. \"เขารไู ดซิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอนัน้ ฉนั ใด, สัตวท่จี ะบงั เกดิ กร็ ูไดวา 'เราจกั บังเกดิ ' ฉนั นนั้ .\" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๐. พุทธนทิ ัสสนปญ หาท่ี ๕๘ พระราชาตรสั ถามวา \"พระพทุ ธเจา มหี รือ พระผูเปนเจา ?\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"ขอถวายพระพร มอี ยู.\" ร. \"พระผูเปน เจา สามารถจะชี้ไดห รือวา 'พระพุทธเจา อยทู ี่น้ี หรือท่นี .ี้ \" ถ. \"พระผูม พี ระภาคปรินพิ พานแลว ดว ยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ (ดับ หมดสน้ิ เชอ้ื ไมม ีเหลือ), อาตมภาพไมสามารถทจ่ี ะชไ้ี ดว า 'อยทู น่ี ี้หรือท่ีน.ี้ \" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอุปมาใหขา พเจา ฟง.\" ถ. \"พระองคจะทรงพระดําริเห็นความขอนนั้ เปนไฉน: เปลวแหง กองไฟ อันใหญท ลี่ ุกโพลงอยดู ับไปแลว พระองคจ ะทรงสามารถช้ีไดห รอื วา 'อยทู น่ี ี้ หรอื ทนี่ .ี้ \" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหขาพเจาฟง.\" ถ. \"พระองคจ ะทรงพระดําริเห็นความขอนน้ั เปนไฉน: เปลวแหง กองไฟ อันใหญท ีล่ ุกโพลงอยดู ับไปแลว พระองคจ ะทรงสามารถชไี้ ดหรอื วา 'อยูทีน่ ้ี หรอื ทน่ี .ี้ \" ร. \"ไมสามารถเลย เพราะวาเปลวไฟนนั้ ดับแลว ถงึ ความไมมีบัญญัติ เสยี แลว.\" ถ. \"ขอ นัน้ ฉันใด, พระผมู ีพระภาคเจา เสดจ็ ดบั ขนั ธปรนิ พิ พานแลว ดวยอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาต,ิ ใคร ๆ ไมส ามารถจะช้ไี ดว า 'อยูทนี่ ห้ี รือท่นี '้ี ดงั น.ี้ กแ็ ตว า สามารถจะช้ไี ดด ว ยธรรมกาย, เพราะวาพระธรรม พระผูมพี ระภาค เจา ทรงแสดงไวแลว.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" วรรคท่หี ก

๑. กายอัปปยปญหา ๕๙ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา กายเปน ท่รี กั ของบรรพชติ ทง้ั หลายหรือ ?\" พระเถรเจา ถวายวิสัชนาวา \"ขอถวายพระพร กายซงึ่ จะเปนทร่ี ักของ บรรพชิตทง่ั หลายหามิได. \" ร. \"เม่อื ไมมีความรัก เหตไุ ฉนบรรพชิตทั้งหลายจงึ ตอ งทะนบุ าํ รุง ตอ ง หวงกนั เลา ?\" ถ. \"เมือ่ พระองคเสดจ็ ไปสูง านพระราชสงคราม บางคราวเคยตอง อาวธุ ของขา ศึกบางหรือไม ?\" ร. \"เคยบาง.\" ถ. \"แผลทีต่ อ งอาวุธนน้ั พระองคท รงพอกยาสาํ หรบั พอก ทรงทานํา้ มนั ทรงพนั ไวดวยผาเน้อื ละเอียดมใิ ชห รือ ?\" ร. \"อยา งนนั้ .\" ถ. \"แผลเปน ทรี่ ักของพระองคห รือ, จึงตองทรงทาํ อยา งนนั้ ?\" ร. \"หามิได เพราะวาขา พเจา ทําไวอ ยางนน้ั ก็เพื่อจะใหเนอื้ งอกขึ้นดงั เกา.\" ถ. \"ขอ นน้ั ฉันใด, กายไมเ ปน ท่รี ักของบรรพชติ ทัง้ หลาย, ก็แตวา บรรพชติ ท้งั หลายซง่ึ ไมห มกมุนทะนบุ าํ รุงกายไว กเ็ พอื่ จะอนเุ คราะหแ ก พรหมจรรย ขอนกี้ ็ฉันนน้ั . เออก็ กายนี้ พระผูม ีพระภาคเจา ตรสั วา เปรยี บ ประดุจแผล, เหตนุ น้ั บรรพชติ ทง้ั หลายไมห มกมนุ ทะนุบาํ รงุ กายเหมอื นรกั ษา แผล, ถึงพระผมู พี ระภาคเจา กไ็ ดตรสั คาํ นี้ไวว า 'กายนีม้ ที วารเกา มีแผลอนั ใหญ มหี นงั อนั สดปกปด ไว คายของโสโครกออกโดยรอบ ไมส ะอาดมกี ลิน่ เหมน็ ' ดังน.้ี \" ร. \"พระผูเ ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๒. สัมปต ตกาลปญ หา ๖๐ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา พระพทุ ธเจา ทรงรอู ะไรหมด ทรง เห็นอะไรหมด มิใชหรอื ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ขอถวายพระพร.\"

ร. \"เมอื่ เปน อยา งนนั้ เหตุไฉนพระองคจ งึ ทรงบญั ญัติสกิ ขาบทแก สาวกทั้งหลายโดยลําดบั .\" ถ. \"หมอผูใ ดผหู นง่ึ ซง่ึ เปน ผูร ูจกั ยาในแผน ดินนห้ี มด มีอยบู า งหรอื ?\" ร. \"มีซิ พระผูเปนเจา .\" ถ. \"หมอนน้ั ตอ เมอื่ ถงึ กาลจงึ ใหค นไขด ื่มยา หรอื ยงั ไมท นั ถึงกาล กใ็ ห ดม่ื .\" ร. \"ตอ ถงึ กาล จงึ ใหด ่ืม ยงั ไมถงึ กาล ก็ยงั ไมใ หด ื่ม.\" ถ. \"ขอ นั้นฉันใด, พระผูมีพระภาคเจาทรงรอู ะไรหมด ทรงเหน็ อะไร หมด ยงั ไมถ งึ กาล ก็ยงั ไมทรงบญั ญัติสกิ ขาบทแกสาวกท้งั หลาย, ตอ ถงึ กาล แลว จึงทรงบญั ญัติสกิ ขาบท ใหเ ปนพระบญั ญตั ทิ ไ่ี มควรจะลวงตลอดชีพไว แกส าวกทง่ั หลาย ขอ น้กี ็ฉนั น้ัน.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๓. ทวตั ติงสมหาปรุ สิ ลักขณปญ หา ๖๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา พระพทุ ธเจา ประกอบดวย มหา ปุรสิ ลักษณะสามสิบสอง รงุ เรอื งดวยอนพุ ยัญชนะแปดสบิ มพี ระพรรณดจุ ทอง มีพระฉวดี จุ ทอง มพี ระรัศมปี ระมาณวาหน่งึ หรอื ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระพทุ ธมารดาและพระพุทธบดิ าทง้ั หลาย ประกอบดวย มหา ปรุ ิสลักษณะสามสบิ สอง รงุ เรอื งดวยอนพุ ยญั ชนะแปดสบิ มพี ระพรรณดุจทอง มีพระฉวีดจุ ทอง มพี ระรัศมปี ระมาณวาหนง่ึ เหมอื นพระองคหรอื ?\" ถ. \"หามิได. \" ร. \"ก็เม่อื เปน อยางนนั้ คาํ วา 'พระพทุ ธเจา ประกอบดว ยมหาปรุ สิ ลักษณะสามสบิ สอง รงุ เรอื งดวยอนพุ ยัญชนะแปดสบิ มีพระพรรณดจุ ทอง มี พระฉวดี ุจทอง มีพระรัศมปี ระมาณวาหนงึ่ ' ดงั น้ี น้ีจะชอบหรอื ; พระผูเปนเจา เพราะธรรมดาบตุ รฝายขา งมารดา ก็คลา ยมารดา บุตรขา งฝายบิดา กค็ ลา ย บดิ า.\" ถ. \"บัวบางอยา งมกี ลีบรอ ยหนงึ่ มหี รอื ไม ?\" ร. \"มซี .ิ \"

ถ. \"บัวนนั้ เกดิ ท่ีไหน ?\" ร. \"เกิดในเปอกตมแชอยูในนาํ้ .\" ถ. \"บวั นน้ั มีสี มีกลน่ิ มีรส เหมอื นดงั เปอกตมหรอื ?\" ร. \"หามไิ ด. \" ถ. \"ถาเชน นนั้ บัวนน้ั มสี ี มกี ล่นิ มีรส เหมอื นนาํ้ หรือ ?\" ร. \"หามิได. \" ถ. \"ขอ น้นั ฉันใด. พระผูมพี ระภาคเจาประกอบดวยมหาปรุ ิสลกั ษณะ สามสบิ สอง รงุ เรืองดว ยอนพุ ยญั ชนะแปดสิบ มพี ระพรรณดจุ ทอง มพี ระฉวี ดจุ ทอง มีพระรศั มีประมาณวาหนง่ึ , สวนพระพทุ ธมารดาและพระพทุ ธบดิ า ของพระองค มไิ ดป ระกอบดว ยมหาปรุ สิ ลกั ษณะสามสามสิบ และมไิ ดร งุ เรือง ดว ยอนพุ ยัญชนะแปดสิบ หามพี ระพรรณและพระฉวดี ุจทองไม และหามพี ระ รศั มีประมาณวาหนง่ึ ไม ขอนกี้ ฉ็ นั นนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๔. พรหมจารปี ญ หา ๖๒ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา พระพทุ ธเจา ทรงประพฤติอยา ง พรหมหรือ ?\" พระเถรเจา ถวายวิสชั นาวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"ถา อยา งนน้ั พระพทุ ธเจา มเิ ปน ศิษยข องพรหมหรือ ?\" ถ. \"ชา งพระทนี่ งั่ ของพระองคม มี ใิ ชห รอื ?\" ร. \"มีซ.ิ \" ถ. \"ชางพระทน่ี ง่ั น้ัน บางคราวเคยรอยเสยี งดังดุจนกกะเรียนบา งมใิ ช หรอื ?\" ร. \"เคยบา ง พระผูเปน เจา .\" ถ. \"ก็ถา อยา งนั้น ชางมิเปน ศษิ ยข องนกกะเรยี นหรือ ?\" ร. \"หามไิ ด.\" ถ. \"พรหมเปน ผมู คี วามรู หรอื เปน ผหู าความรูมิได ?\" ร. \"เปนผมู คี วามรซู .ิ \" ถ. \"ถา อยางนนั้ พรหมเปน ศษิ ยของพระผมู ีพระภาคเจา .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\"

๕. อุปสมั ปน นปญ หา ๖๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา อปุ สมั ปทาดหี รือ ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผเู ปน เจา อุปสัมปทาของพระผมู พี ระภาคเจา มีหรอื ไม ?\" ถ. \"พระผูมพี ระภาคเจาอปุ สมบทที่โคนแหง ตนโพธ์ิ พรอมกนั กบั เวลา ที่พระองคตรัสรสู ัพพัญตุ ญาณ, อปุ สัมปทาของพระผมู ีพระภาคเจา ทคี่ นอนื่ ให เหมอื นพระองคทรงบญั ญัติสกิ ขาบท ใหเ ปนพระบญั ญตั ิ ไมควรลวงตลอด ชพี ไวแ กพระสาวกท้ังหลายมไิ ดมี.\" ร. \"พระผูเปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๖. อัสสปุ ญ หา ๖๔ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา ผหู นง่ึ มารดาตายแลว รอ งไห, ผู หนง่ึ รองไหเ พราะความรักในธรรม, นํ้าตาของคนท่งั สองทร่ี อ งไหอ ยู น้ําตาของ ใครเปนเภสชั ของใครหาเปน เภสชั ไม. \" พระเถรเจา ถวายวิสชั นาวา \"ขอถวายพระพร นาํ้ ตาของคนหนึง่ ขนุ รอน เพราะราคะโทสะโมหะ, น้ําของคนหน่ึงใสเยน็ เพราะปต ดิ โสมนสั ; นาํ้ ตา เย็นนั่นแหละเปนเภสชั , นา้ํ ตาขนุ นน่ั แหละหาเปนเภสัชไม.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๗. รสปฏสิ ังเวทีปญหา ๖๕ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา คนทยี่ ังมีราคะกบั คนทป่ี ราศจาก ราคะแลวตางกันอยา งไร ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ขอถวายพระพร ผหู นง่ึ ยงั หมกมุน ผหู นงึ่ ไมหมกมนุ .\" ร. \"ขอท่ีวา หมกมุนและไมห มกมุน นน้ั อยางไร ?\" ถ. \"คอื คนหนงึ่ ยงั มีความตองการ, ผหู นง่ึ ไมม คี วามตอ งการ.\" ร. \"พระผูเปน เจา ขา พเจา เหน็ อยา งนวี้ า 'บคุ คลท่ยี ังมรี าคะและบคุ คล

ท่ีปราศจากราคะแลว ยอมปรารถนาแตข องเค้ียวของกินทีด่ ดี วยกนั หมดทกุ คน ไมม ใี ครปรารถนาของเลว.\" ถ. \"บุคคลท่ียงั ไมปราศจากราคะ บริโภคโภชนะ ทง้ั รูสกึ รส ทงั้ รสู ึก ความกาํ หนดั ในรส, สวนบุคคลทีป่ ราศจากราคะแลว บรโิ ภคโภชนะ รสู ึกแต รส หารสู กึ ความกาํ หนดั ในรสไม.\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๘. ปญญายปติฏฐานปญหา ๖๖ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา ปญญาอยูท ่ไี หน ?\" พระเถรเจา ถวายวิสัชนาวา \"ขอถวายพระพร มิไดอ ยทู ี่ไหน.\" ร. \"ก็ถาอยา งนั้น ปญ ญามิไดมหี รือ ?\" ถ. \"ลมอยูท่ไี หน ?\" ร. \"มไิ ดอยทู ไ่ี หน.\" ถ. \"ถา อยา งนน้ั ลมมิไมม ีหรอื ?\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๙. สงั สารปญ หา ๖๗ พระราชาตรัสถามวา \"พระผูเ ปนเจา พระผูเปนเจา กลาวอยวู า 'สงสาร ๆ' ดงั นี้นนั้ , สงสารน้ันคืออยา งไร ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ขอถวายพระพร บุคคลเกิดแลวในทนี่ ี้ ตายแลว ในทน่ี ,ี้ ตายแลว ในท่ีน้ี เกดิ ขึน้ ในที่อ่นื เกดิ แลวในทนี่ ้ัน ตายแลวในท่ี นั้นแหละ. ตายแลวในทน่ี น้ั เกดิ ขน้ึ ในทอ่ี ื่น, ความเกิด ๆ ตาย ๆ นี้แหละช่ือวา สงสาร.\" ร. \"ขอพระผูเปน เจาจงอุปมาใหขาพเจาฟง.\" ถ. \"เหมอื นบุรษุ คนหนง่ึ ไดบรโิ ภคมะมวงอนั สุกแลว เพาะเมลด็ ไว, หนอแตกจากเมลด็ นนั้ เกิดเปน ตนมะมว งใหญจ นถึงเผลด็ ผล, บุรุษน้นั ได บริโภคอีก แลวก็เพาะเมลด็ ไว, หนอแตกจากเมล็ดนนั้ เกดิ เปนตนมะมว งใหญ จนถงึ เผลด็ ผลเปน ลําดับ ๆ มาดงั น,ี้ ที่สุดของตน มะมว งทงั้ หลายนน้ั มไิ ด ปรากฏดวยประการดังนี้ ขอน้ีฉันใด; บุคคลเกดิ แลวในทน่ี ี้ ตายในทน่ี ,ี้ ตาย

แลว ในทนี่ ี้ เกดิ ข้นึ ในทอ่ี นื่ เกิดแลวในทน่ี น้ั ตายในท่ีนนั้ แหละ, ตายแลวในท่ี นั้น เกิดข้นึ ในทอี่ ื่น. ความเกดิ ๆ ตาย ๆ นแี้ หละชอื่ วา สงสาร ขอ น้ีกฉ็ นั น้ัน.\" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๑๐. จิรกตสารณปย หา ๖๘ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา บุคคลจะระลึกถงึ สงิ่ ที่ลว งไปแลว และสิง่ ทท่ี าํ ไวน าน ๆ ไดด วยอะไร ?\" พระเถรเจา ถวายวิสชั นาวา \"ขอถวายพระพร ระลึกไดดว ยสต.ิ \" ร. \"ระลึกไดด วยจิต มิไดระลกึ ไดดว ยสติมิใชห รือ ?\" ถ. \"พระองคทรงระลึกถงึ ราชกจิ อยา งใดอยา งหนงึ่ ทพี่ ระองคไ ดทรง ทาํ ไวแลว ลมื เสยี ไดบางหรอื ?\" ร. \"ไมได พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ในสมยั นนั้ พระองคไ มม จี ติ หรอื ?\" ร. \"ในสมัยนัน้ มใิ ชวาขา พเจา จะไมม จี ติ หามิได แตใ นสมยั นนั้ ไมมี สต.ิ \" ถ. \"ก็เม่อื อยา งน้นั เหตไุ รพระองคจ งึ ตรัสวา 'ระลกึ ไดดวยจติ , มิได ระลึกไดด ว ยสตเิ ลา ?\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๑. สติอภิชานนปญหา ๖๙ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา ความระลึกทง้ั ปวง ยอ มเกดิ ขนึ้ แตค วามรเู องหรือตอผูอ นื่ เตอื นจงึ จะเกิด.\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ขอถวายพระพร เกดิ แตค วามรเู องบา ง ตอ ผอู น่ื เตือนจึงเกิดขนึ้ บา ง.\" ร. \"ความระลกึ ทัง้ ปวง ตอ งมเี พราะความรูเอง มเี พราะผอู ่นื เตือนหามิ ได.\" ถ. \"ถาวา ไมมเี พราะผูอนื่ เตอื นจริงดังนนั้ กจิ ที่จะควรทําดว ยการงาน ดว ยศิลปะ ดว ยวทิ ยามิไมม หี รือ, บุคคลผเู ปนอาจารยม ไิ มม ปี ระโยชนอ ะไร หรอื ; เพราะเหตใุ ด สตมิ ีอยเู พราะผูอ น่ื เตอื น เพราะเหตุนน้ั กจิ ท่จี ะควรทาํ ดว ย

การงาน ดว ยศลิ ปะ ดวยวิทยาของผมู ีศิลปะจึงม,ี และจงึ ตอ งการอาจารยท ง้ั หลาย.\" ร. \"พระผูเปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" วรรคที่เจ็ด ๑. สตอิ าการปญ หา ๗๐ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา สติยอ มเกดิ ข้นึ ดว ยอาการเทาไร ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ขอถวายพระพร สตยิ อมเกดิ ขนึ้ ดว ย อาการสิบหกอยาง คอื : เกิดขึน้ แกผรู ูบ า ง เกดิ ขน้ึ เพราะความเตอื นบา ง เกดิ ขึ้นเพราะวิญญาณอาศัยนมิ ติ อนั สําคญั บา ง เกดิ ขึ้นเพราะวญิ ญาณอาศัยสิ่ง ทเ่ี ปนประโยชนบา ง เกิดข้นึ เพราะวญิ ญาณอาศยั ส่งิ ทไ่ี มเ ปนประโยชนบาง เกดิ ข้นึ เพราะนมิ ติ อนั เหมือนกนั บา ง เกดิ ขน้ึ เพราะนมิ ิตอนั ผดิ กนั บา ง เกิดข้นึ เพราะลกั ษณะบาง เกดิ ขึ้นเพราะความระลึกบาง เกดิ ขน้ึ เพราะความสังเกต บาง เกดิ ขน้ึ เพราะความนับบาง เกดิ ขน้ึ เพราะความจาํ บา ง เกดิ ขนึ้ เพราะ ภาวนาบาง เกดิ ขนึ้ เพราะแกต ํารบั ออกดูบา ง เกิดขนึ้ เพราะความเก็บไวบา ง เกิดข้ึนเพราะความเคยพบบา ง. สตเิ กดิ ข้นึ แกผ รู ูอยางไร ? ทานผรู ูท้งั หลายผูระลกึ ชาติได เชน พระ อานนทแ ละอบุ าสกิ าขชุ ชุตตราหรอื ทา นผอู นื่ ยอ มระลกึ ชาตไิ ด, สติเกดิ ขน้ึ แก ทา นผูรอู ยางน.ี้ \" สติเกิดขึ้นเพราะความเตอื นอยางไร ? ผูม สี ตฟิ น เฟอนโดยปกตผิ อู ืน่ เตอื นใหร ะลึกได, สตเิ กดิ ขนึ้ เพราะความเตอื นอยางน.้ี สติเกิดขึน้ เพราะวญิ ญาณอาศัยนมิ ิตอันสาํ คัญอยา งไร เมอื่ ใดได อภเิ ษกในสมบัตกิ ็ดี ไดบ รรลโุ สดาปต ตผิ ลกด็ ี เมอ่ื นน้ั สติกําหนดจํากเ็ กิดขน้ึ . สติเกดิ ข้นึ เพราะวิญญาณอาศัยนมิ ิตอนั สาํ คัญอยา งน.้ี สตเิ กดิ ขึ้นเพราะวญิ ญาณอาศยั ส่ิงที่เปน ประโยชนอ ยางไร ? คนได ความสุขในท่ีใด กร็ ะลึกถงึ ทน่ี ้นั วา 'เราไดความสุขในท่โี นน ,' สติเกดิ ขน้ึ เพราะ วญิ ญาณอาศยั สิ่งทเี่ ปนประโยชนอยา งน.้ี สตเิ กดิ ข้นึ เพราะวญิ ญาณ อาศัยสง่ิ ท่ีไมเ ปน ประโยชนอ ยา งไร ? คนได

ความทกุ ขในทีใ่ ด กร็ ะลกึ ถงึ ทนี่ น้ั วา 'เราเคยไดค วามทกุ ขใ นทท่ี โ่ี นน,' สติยอม เกิดเพราะวิญญาณอาศัยสงิ่ ทีไ่ มเ ปน ประโยชนอยางน.้ี สตเิ กดิ ขน้ึ เพราะนมิ ิตทเ่ี หมอื นกันอยางไร ? ไดเ ห็นคนทคี่ ลายกนั แลว ระลกึ ถึงมารดาก็ดี บดิ าก็ดี พี่ชายนองชายกด็ ี พห่ี ญงิ นอ งหญงิ กด็ ,ี ไดเ ห็นอูฐ ก็ดี โคกด็ ี ลากด็ ี ท่คี ลายกันแลว ระลกึ ถงึ สตั วเ ชน นนั้ ตวั อนื่ , สติเกิดขน้ึ เพราะ นมิ ิตที่เหมือนกันอยา งน.ี้ สตเิ กดิ ขน้ึ เพราะนมิ ติ ทไี่ มเหมอื นกนั อยา งไร ? ระลึกไดวา 'สีของสตั ว ตวั โนน เชน น,ี้ เสยี งของคนโนน เชน น,้ี กล่นิ รสสัมผสั ของวตั ถุโนน เชน น้ี ๆ, สตเิ กดิ ข้นึ เพราะนมิ ติ ที่ไมเ หมอื นกนั อยา งน.ี้ สตเิ กิดข้นึ เพราะลักษณะอยา งไร ? เจาของเหน็ โคของตวั แลว รูไดจ ําได เพราะตาํ หนิ เพราะลกั ษณะ, สติเกิดขึ้นเพราะลกั ษณะอยา งน.้ี สตเิ กดิ ขนึ้ เพราะความระลึกอยางไร ? ผมู สี ตฟิ น เฟอนโดยปกติ ผอู นื่ เตือนวา 'ระลึกดูเถดิ ๆ' ดงั นี้ ใหระลกึ ไดบ อย ๆ, สติเกดิ ขึ้นเพราะความระลึก อยา งน.ี้ สตเิ กิดขนึ้ เพราะความสงั เกตอยา งไร ? เพราะเราไดเคยเรียนหนังสือรู ไดวา 'ตออักษรตวั น.ี้ ' จะตองเขยี นอกั ษรตวั นน้ั ', สตเิ กิดขึน้ เพราะความสงั เกต อยางน.้ี สตเิ กิดขน้ึ เพราะความนบั อยางไร ? เพราะเคยไดเรียนความนบั ผนู บั จงึ นบั ไดม าก, สตเิ กดิ ขึ้นเพราะความนบั อยางน.ี้ สติเกดิ ขึ้นเพราะความจาํ อยา งไร ? เพราะไดเคยเรียนความจํา ผูจําจงึ จาํ ไดม าก, สตเิ กิดขนึ้ เพราะความจาํ อยา งน.ี้ สติเกดิ ขน้ึ เพราะภาวนาอยางไร ? ภกิ ษใุ นศาสนานี้ ระลกึ ถงึ ขนั ธ สันดานที่ตนอาศัยอยูในกาลกอ นไดหลายอยางตา ง ๆ กนั คือ ระลกึ ไดชาติ หนงึ่ บา ง สองชาตบิ าง สามชาตบิ า ง สช่ี าตบิ าง หา ชาตบิ าง สิบชาตบิ า ง ย่สี ิบ ชาติบา ง สามสบิ ชาตบิ า ง สสี่ บิ ชาตบิ าง หา สิบชาติบา ง รอยชาติบา ง พนั ชาติ บา ง แสนชาติบา ง ตลอดสังวัฏฏกปั ป (คือ กัปปท ่เี ส่ือม) เปน อันมากบา ง ตลอดวิวัฏฏกปั ป (คือ กัปปท ่เี จริญ) เปน อนั มากบาง วา ในทโ่ี นน เราไดเ ปนผู มีชอ่ื อยางนนั้ มโี คตรอยา งนน้ั มพี รรณอยา งน้นั มอี าหารอยางน้นั เสวยสขุ เสวยทกุ ขอยางนนั้ มที ส่ี ดุ อายเุ ทา นนั้ ครัน้ เล่ือนไปจากทน่ี น้ั แลว ไดไ ปเกดิ ในที่ โนน แมใ นทนี่ นั้ เราไดเ ปน ผมู ีช่อื อยา งนน้ั มีโคตรอยา งนนั้ มพี รรณอยา งนัน้ มี อาหารอยา งนน้ั เสวยสขุ เสวยทกุ ขอยา งนน้ั มที ่ีสดุ อายเุ ทาน้นั คร้นั เลอื่ นไป

จากนนั้ แลว มาเกดิ ขึ้นในทน่ี ,้ี ทานระลึกขนั ธสันดานท่ีตนเคยอาศยั อยใู นกาล กอ นหลายอยา งตา ง ๆ กัน พรอมทงั้ อาการและเพศพรรณฉะน,ี้ สติเกดิ ขึ้น เพราะภาวนาอยางน.้ี สตเิ กดิ ขึ้นเพราะแกต ํารบั ออกดูอยางไร ? เหมอื นพระเจา แผน ดนิ ทรง ระลกึ ถงึ พระราชกําหนดสาํ หรบั ปกครองแผนดิน ตรัสสงั่ ใหนาํ คมั ภรี ทจ่ี ารึก พระราชบญั ญตั ิมาทอดพระเนตรแลว ทรงระลึกพระราชกาํ หนดขอ น้นั ได, สติ เกดิ ข้นึ เพราะแกต าํ รบั ออกดูอยา งน.้ี สตเิ กิดขน้ึ เพราะความเก็บไวอ ยา งไร ? ไดเหน็ ของทเี่ ก็บไวแลว ระลกึ ขึ้นได, สตเิ กดิ ขน้ึ เพราะความเก็บไวอยา งน.้ี สตเิ กิดข้นึ เพราะเคยพบอยางไร ? เพราะไดเ ห็น ระลกึ ถงึ รูปได เพราะ ไดฟ ง ระลึกถึงเสียงได เพราะไดด ม ระลึกถึงกลนิ่ ได เพราะไดช ิม ระลกึ ถึงรส ได เพราะไดถกู ตอง ระลึกถงึ สมั ผัสได เพราะไดรแู จง ระลึกถึงธมั มารมณไ ด, สตเิ กิดข้นึ เพราะเคยพบอยา งน.ี้ สติเกิดขึ้นดวยอาการสิบหกอยา งเหลา น้แี ล ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชางฉลาดจริง ๆ.\" ๒. วสั สสตปญ หา ๗๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา กลา วอยวู า 'ผูใดทาํ อกศุ ล กรรม ถงึ รอยป ในเวลาจะตาย กลบั ไดสติระลกึ ถึงพทุ ธคุณดวงเดยี ว ผนู ั้นจะเกิดขึน้ ในเทวดา;' ขอ นี้ขา พเจา ไมเ ชอ่ื . อนงึ่ พระผูเ ปนเจา กลาวอยวู า 'คนจะเกดิ ใน นรกเพราะทาํ ปาณาติบาตคราวเดยี ว;' แมข อนีข้ าพเจา กไ็ มเชือ่ .\" พระเถรเจา ทลู ตอบวา \"พระองคจะทรงสาํ คญั เห็นความนนั้ เปนไฉน: ศลิ าแมเล็กนอกจากอยใู นเรอื จะลอยน้ําไดหรอื ไม ?\" ร. \"ลอยไมไ ด. \" ถ. \"ศิลาแมร อ ยเกวยี น บรรทกุ ลงในเรอื แลว จะลอยนาํ้ ไดหรอื ไม ?\" ร. \"ลอยไดซ .ิ \" ถ. \"กุศลกรรมทัง้ หลาย ควรเหน็ เหมอื นเรอื ฉะนน้ั .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๓. อนาคตปญ หา ๗๒

พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา พยายามเพ่ือจะละทกุ ขท ี่ลวงไป แลว หรือ ?\" ถ. \"หามิได. \" ร. \"พระผเู ปน เจา พยายามเพอ่ื จะละทกุ ขท ่ยี งั ไมม าถึงหรือ ?\" ถ. \"หามิได. \" ร. \"พระผเู ปน เจา พยายามเพือ่ จะละทุกขท เี่ กิดขึน้ บัดนหี้ รอื ?\" ถ. \"หามไิ ด. \" ร. \"ถาวา พระผเู ปน เจา มไิ ดพ ยายามเพ่ือจะละทุกขท ี่ลว งไปแลว ทย่ี ัง ไมมาถงึ ที่เกิดข้ึนบดั น,้ี ถา เชน นนั้ พระผเู ปน เจา พยายามเพ่ือประโยชนอ ะไร เลา ?\" ถ. \"อาตมภาพ พยายามเพือ่ ประโยชนว า 'ทาํ อยา งไรหนอทกุ ขน จ้ี ะพงึ ดับไปดว ย ทกุ ขอ่ืนจะไมพ งึ เกิดขน้ึ ดวย.\" ร. \"ทุกขทย่ี งั ไมมาถงึ มหี รือ พระผเู ปนเจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ไมม .ี \" ร. \"พระผเู ปน เจา ก็ฉลาดเหลอื เกนิ จงึ พยายามเพื่อจะละทกุ ขซึง่ ไมม ี อยู.\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระเจาแผนดนิ ทเ่ี ปนปฏิปก ษขาศึกปจจามติ ร เคยยกมาประชิดพระนครมบี างหรือ ?\" ร. \"มบี าง.\" ถ. \"พระองคต รสั สงั่ ใหข ุดคู กอกาํ แพง ปก เสาระเนยี ด ถมเชงิ เทิน รวบ รวมเสบียงอาหารในเวลานน้ั หรือ ?\" ร. \"หามไิ ด ของเหลา นนั้ ตองตระเตรียมไวก อ น.\" ถ. \"พระองคหดั ทรงชา ง ทรงมา ทรงรถ ทรงธนู ทรงพระแสงในเวลา นน้ั หรอื ?\" ร. \"หามิได ตองหัดไวก อ น.\" ถ. \"การทท่ี ําดงั นน้ั เพ่ือประโยชนอ ะไร ?\" ร. \"เพื่อประโยชนจะกันภัยทยี่ ังไมม าถึง.\" ถ. \"ภยั ท่ยี งั ไมม าถงึ มหี รือ ขอถวายพระพร ?\" ร. \"ไมม ี.\" ถ. \"พระองคกฉ็ ลาดเหมอื นกัน จงึ ตระเตรยี มเพ่อื จะกนั ภัยทีย่ งั ไมม า

ถงึ .\" ร. \"ขอพระผูเปน เจา จงอปุ มาใหขาพเจาฟงอีก.\" ถ. \"พระองคจะทรงสาํ คัญเหน็ ความนน้ั เปน ไฉน: เม่ือใด พระองคทรง ระหาย เมอ่ื นนั้ จงึ ตรสั ส่ังใหข ดุ สระ ดว ยพระราชประสงคจ ะเสวยนาํ้ ดังนน้ั หรอื ?\" ร. \"หามไิ ด ตองตระเตรียมไวก อ น.\" ถ. \"เพอ่ื ประโยชนอ ะไร ?\" ร. \"เพ่ือประโยชนจะกันความระหายทยี่ ังไมมาถงึ .\" ถ. \"ความระหายทยี่ งั ไมม าถงึ มีหรือ ขอถวายพระพร ?\" ร. \"ไมมี.\" ถ. \"พระองคกฉ็ ลาดเหลือเกนิ จงึ ตระเตรียมเพอ่ื ประโยชนจ ะกนั ความ ระหายท่ียงั ไมม าถงึ .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอปุ มาใหข า พเจา ฟง อีก.\" ถ. \"พระองคจ ะทรงสาํ คัญเหน็ ความนน้ั เปน ไฉน: เมื่อใด พระองคท รง หวิ อยากจะเสวยพระอาหาร เมื่อนนั้ จงึ ตรสั สงั่ ใหไ ถนา หวา นขา วสาลี ดว ย พระราชประสงคจ ะเสวยพระอาหาร ดังนนั้ หรือ ?\" ร. \"หามไิ ด ตองตระเตรยี มไวก อ น.\" ถ. \"เพ่ือประโยชนอะไร ?\" ร. \"เพอ่ื ประโยชนจ ะกนั ความหิวทย่ี งั ไมมาถึง.\" ถ. \"ความหวิ ทย่ี งั ไมม าถงึ มีหรือ ขอถวายพระพร ?\" ร. \"ไมม .ี \" ถ. \"พระองคกฉ็ ลาดเหลือเกนิ จงึ ไดต ระเตรียมเพอ่ื จะกนั ความหิวทย่ี งั ไมม าถงึ .\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๔. ทรู พรหมโลกปญหา ๗๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา พรหมโลก แตทนี่ ้ีไปไกลเทาไร ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ไกลมาก ศิลาประมาณเทา เรือน มียอด ตกจากพรหมโลกนน้ั แลว วนั หนง่ึ กนั คนื หนงึ่ ตกลงมาไดส ห่ี มนื่ แปดพนั โยชน ตอ ลวงส่เี ดือนจงึ จะตกถึงพนื้ แผน ดิน.\"

ร. \"พระผเู ปน เจากลาวอยวู า 'ภกิ ษผุ ูม ฤี ทธิ์ ถึงความแกลว กลา ในจติ อนั ตรธานในชมพูทวีปแลว ไปปรากฏในพรหมโลกในทนั ใดเหมอื นบรุ ุษมี กําลงั เหยยี ดแขนท่คี ไู ปแลว หรือคแู ขนท่เี หยยี ดไวแ ลว ฉะน้ัน;' คําน้ี ขา พเจา ไมเชอ่ื วา จะไปตลอดหลายรอ ยโยชนไดเร็วเกิน ดงั นั้น.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ชาตภิ มู ขิ องพระองคอยทู ไี่ หน ?\" ร. \"ขา พเจา เกดิ ทเี่ กาะชื่อ อลสนั ทะ.\" ถ. \"เกาะ อลสนั ทะ แตท นี่ ้ีไปไกลเทาไร ?\" ร. \"ประมาณสองรอยโยชน. \" ถ. \"พระองคทรงจาํ ไดบางหรอื ไมว า ทรงทาํ ราชกิจอยางใดอยางหนงึ่ ในทนี่ ้นั แลว ทรงระลึกถงึ .\" ร. \"ระลึกอยบู า ง.\" ถ. \"พระองคเสดจ็ ไปไดป ระมาณสองรอ ยโยชนเร็วนกั .\" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๕. พรหมโลกกัสมรี ปญหา ๗๔ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา คนตาย ณ ท่นี ี้ ผหู นงึ่ ไปเกิดใน พรหมโลก ผหู น่งึ ไปเกิดในประเทศกสั มีระ (แคชเมยี ร) ใครจะเกดิ ชา กวา ใคร จะเกดิ เร็วกวา .\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"เทา กนั .\" ร. \"พระผเู ปน เจา จงอุปมาใหข า พเจา ฟง .\" ถ. \"พระนครทพ่ี ระองคป ระสตู อิ ยูท่ไี หน.\" ร. \"ขา พเจา เกดิ ท่ี กลสคิ าม.\" ถ. \"กลสคิ าม แตท ีน่ ไ้ี ปไกลเทาไร ?\" ร. \"ประมาณสองรอยโยชน. \" ถ. \"ประเทศกสั มรี ะ แตท น่ี ี้ไปไกลเทาไร ?\" ร. \"สบิ สองโยชน. \" ถ. \"ขอเชิญพระองคท รงนกึ ถงึ กลสิคาม.\" ร. \"นกึ แลว .\" ถ. \"ขอพระองคท รงนกึ ถงึ ประเทศกสั มรี ะ.\" ร. \"นกึ แลว .\"

ถ. \"ท่ตี าํ บลไหนทรงระลกึ ไดช า ทีต่ าํ บลไหนทรงระลึกไดเรว็ ?\" ร. \"เทากนั .\" ถ. \"พระองคท รงระลึกทสี่ องตาํ บลนนั้ ไดเทา กนั ฉันใด, คนตายแลว ณ ทน่ี ี้ ผหู นง่ึ ไปเกิดในพรหมโลก ผหู นงึ่ ไปเกดิ ในประเทศกนั มีระ คนทัง้ สอง น้ันเกิดพรอมกนั ฉนั น้นั .\" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจาจงอุปมาใหข าพเจาฟง อีก.\" ถ. \"พระองคจะทรงสาํ คญั เหน็ ความนน้ั เปน ไฉน: นกสองตัวบนิ ไปใน อากาศ, ตัวหนงึ่ จบั ทีต่ นไมส ูง ตัวหน่งึ จบั ท่ตี น ไมตา่ํ นกสองตวั นนั้ จบั พรอ ม กัน เงาของตัวไหนจะปรากฏ ณ พนื้ กอน เงาของตัวไหนจะปรากฏทหี ลงั ?\" ร. \"พรอมกนั .\" ถ. \"เงาของนกสองตวั ปรากฏ ณ พน้ื พรอมกนั ฉนั ใด, คนตายแลว ณ ทนี่ ี้ ผูห นึ่งไปเกิดในพรหมโลก ผหู นงึ่ ไปเกดิ ในประเทศกสั มรี ะ คนทั้งสองนน้ั เกิดพรอมกนั ฉนั นนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๖. ปรโลกคตนีลปตาทิวณั ณคตปญ หา ๗๕ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา ขา พเจาจกั ถามถงึ เหตุทนั ดว น: สตั วผจู ะไปสปู รโลก ไปดว ยสไี หน คอื ดว ยสีเขยี ว หรอื สีแดง หรอื สีเหลือง หรอื สีขาว หรอื สแี สด หรือสปี ภสั สร, กห็ รอื วา ไปดว ยเพศชา ง เพศมา หรือ ดวยรปู รถ ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"มหาบพิตร ขอ นัน้ พระผมู พี ระภาคหาได ทรงบัญญตั ไิ วไ ม, ขอนน้ั มิไดมีในพระพุทธวจนะ คือ พระไตรปฎก.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ถา วา พระสมณโคดมมไิ ดท รงบญั ญตั ิไว, ใครจะรไู ด อยางวา 'สัตวจ ะไปสูป รโลกน้นั หรือมิไดไ ป,' อาชวี กใดจกั กลาววา 'โลกน้ไี มมี โลกอน่ื ไมมี สตั วมิไดไปปรโลก' ดงั นี้ คาํ ของอาชวี กนน้ั เปนจรงิ อยา งนน้ั หรือ, อาชวี กนนั้ เปน อาจารยผ ฉู ลาดหรือ พระผเู ปน เจา.\" ถ. \"ขอถวายพระพร มหาบพติ ร ทรงสดับคาํ ของอาตมภาพหรอื ?\" ร. \"ฟง ซิ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร คําของอาตมภาพหลดุ ออกจากปากแลวไปเขา พระกรรณของมหาบพิตรนน้ั เมอ่ื ในระหวา งทาง กม็ ไิ ดทาํ การอะไรหรือ

มหาบพิตรทรงเหน็ เปน สเี ขียว สเี หลอื ง ฯลฯ ทย่ี อดไมบ า ง ?\" ร. \"ไมเ หน็ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ถา ไมทรงเห็น, คาํ ของอาตมภาพคงไมไ ดเขาพระกรรณ มหาบพิตร,มหาบพิตรรบั สั่งเหลวไหล.\" ร. \"พระผเู ปน เจา ขา พเจา หาไดพูดเหลวไหลไม, คาํ พูดของพระผูเ ปน เจา แมจะไมปรากฏวา เขยี วหรือเหลอื งในระหวา งทางกจ็ รงิ แตก็ไดมาเขา หู ขาพเจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร ขอ นน้ั ฉนั ใด, สตั วเมื่อไปสปู รโลก แมจ ะไมป รากฏ วา เขียวหรอื เหลืองในระหวา งทางก็จรงิ ถงึ กระนน้ั สตั วก ไ็ ดไ ปปรโลกจริง เหมือนคาํ พูดท่ไี ปเขาหู ฉะน้นั .\" ร. \"อศั จรรยแปลกประหลาดจรงิ พระผเู ปน เจา , ขอพระผูเปนเจา จง เสวยราชสมบตั อิ นั ใหญห ลวง ในสกลชมพทู วีปเถิด. พระผเู ปน เจา ขันธห านี้ ไมไปสปู รโลกดว ย และมไิ ดท ํากรรม กเ็ กิดขน้ึ ไดดวย, เมอื่ เปนเชน นี้ สงสาร ก็ ตองไมม.ี \" ถ. \"ขอถวายพระพร มหาบพติ ร จะใหท ํานาหรอื ?\" ร. \"ทาํ ซิ พระผเู ปน เจา ขาพเจา จักทํานา จะใหห วา นขาวสาลี.\" ถ. \"ขา วสาลขี องมหาบพติ รทข่ี ้ึนในแผน ดนิ แลว ออกรวงทีย่ อด, ขาว สาลีนนั้ คนไมไ ดป ลกู จักออกรวงท่ยี อดไดห รือ ?\" ร. \"จรงิ อยู ขา วสาลนี ั้น ตอ งปลกู ลงทแ่ี ผน ดิน จงึ จะออกรวงทยี่ อดได, หรือคนไมไ ดทาํ จกั ออกรวงท่ียอดก็ไมได. \" ถ. \"ถา เชนนนั้ ขา วสาลกี ไ็ มม ี ขอถวายพระพร.\" ร. \"มซี ิ พระผเู ปนเจา, ถา วา ขาวสาลที ีป่ ลกู ลงทแ่ี ผน ดนิ จะพงึ ออกรวง ท่ียอด, ขา วสาลีกต็ องสาํ เรจ็ ผลท่ียอด; ถาขา วสาลีจะพงึ ออกรวงไดเ องโดยไม ตองเพาะปลูก, ทรัพย คอื ขา วสาลจี ะตอ งเกิดขน้ึ ไดเ อง จะตอ งทาํ ขวญั ตนเอง ละซ.ิ \" ถ. \"ขอถวายพระพร ขอนน้ั ฉนั ใด, ถา วา ขนั ธหา น้ีจะพงึ ไปสปู รโลก ดวยไซร, คนตาบอด จะตอ งเปนคนตาบอดอยรู ํา่ ไป, คนใบ จะตองเปน คนใบ อยรู ่ําไป, จะตองทาํ บญุ เอาประโยชนอ ะไร; ถา วา ขันธห านีไ้ มตอ งมกี รรมทไี่ ด ทาํ ไว ก็เกิดขน้ึ ได, สตั วจ ะตอ งไปนรก เพราะอกุศลกรรม ขอน้ี กฉ็ นั นนั้ .\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอุปมาใหข า พเจา ฟง .\" ถ. \"เหมือนอยา งวา ดวงไฟทบี่ ุคคลจดุ ตอ กันไป จะพึงเล่ือนไปติดดวง

อน่ื หรือเลือ่ นไปยงั เปลวไฟอนื่ จะวา ดวงไฟนน้ั เกิดขึ้นเอง โดยมไิ ดอาศัยจดุ ตอกันหรอื ?\" ร. \"หามไิ ด พระผูเปนเจา , เปลวไฟเลอื่ นไปได หรอื ดวงไฟกต็ อกบั ดวง ไฟอื่นใหเ กิดแสงสวา งหรอื เปลวได, จะวาไมไ ดอ าศยั จุดตอ กนั แลว เกดิ ขน้ึ เอง ไมไ ดเ ลย.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ขอ นนั้ ฉนั ใด, ขันธห า น้ี ก็ไปสูป รโลกหาไดไม, จะ เกิดขน้ึ เองโดยไมไดอาศยั กรรมทท่ี าํ ไว กห็ าไดไ ม ขอ นกี้ ฉ็ นั นนั้ .\" ร. \"พระผูเปน เจา เวทนาขนั ธไ ปสูป รโลกหรอื ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร ถา เวทนาขันธไ ปสูปรโลกไซร, สตั วทง้ั หลายผู เสวยเวทนาในเบญจขันธน เี้ อง เปน ตัวเวทนาขนั ธท ไี่ ปสูปรโลกหรือ ?\" ร. \"หามไิ ด.\" ถ. \"เพราะเหตนุ ้นั มหาบพติ รจงทรงทราบวา \"เวทนาขนั ธม ิไดไปสูปร โลก.\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอปุ มาใหข าพเจาฟง.\" ถ. \"ขอถวายพระพร กระจกเงาของมหาบพติ รมีหรือ.\" ร. \"มี พระผเู ปน เจา.\" ถ. \"มหาบพิตร โปรดหยบิ ตงั้ ไวเบือ้ งพระพกั ตร. \" ร. \"ตง้ั เสร็จแลว .\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระเนตร พระกรรณ พระนาสิก พระทนตข อง มหาบพติ ร ปรากฏในกระจกเงาน,ี้ หรือวา มหาบพติ รทรงจดั สรรขน้ึ ใหม ?\" ร. \"ท่ีปรากฏในกระจกเปนตา หู จมกู ฟน ของขาพเจา ทงั้ นน้ั .\" ถ. \"ถาอยา งนน้ั พระเนตร พระกรรณ พระนาสกิ พระทนตข อง มหาบพิตรหลดุ ถอนออกไป มหาบพิตรกลายเปน คนบอดเปน คนหนวกไปหรือ ?\" ร. \"หามิได พระผเู ปนเจา , เงาอาศัยตวั ขา พเจา ไปปรากฏในกระจก, ขาพเจา ไมไดทาํ กห็ ามิได. \" ถ. \"ขอถวายพระพร ขอนนั้ ฉนั ใด, ขนั ธหา นไี้ ปสูปรโลกหาไดไม, ทงั้ จะ เกิดข้ึนเองโดยมิไดท ํากรรม ก็หาไดไม, สตั วอาศัยเบญจขันธนเี้ อง ปฏสิ นธิใน ครรภม ารดา ดวยกศุ ลกรรมและอกุศลกรรมที่ตนไดทาํ ไว ขอ นกี้ ฉ็ นั นน้ั .\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\"

๗. มาตกุ จุ ฉิปฏิสนั ธปิ ญ หา ๗๖ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา สตั วเมอ่ื จะปฏิสนธใิ นครรภ มารดา ไปปฏสิ นธิโดยทวารไหน ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ทวารสาํ หรับปฏิสนธิไมมี ขอถวายพระ พร.\" ร. \"ขอพระผเู ปน เจาจงอุปมาใหขา พเจา ฟง .\" ถ. \"หีบแกว ของมหาบพิตร มีอยูห รือ\" ร. \"มี พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอมหาบพติ ร ทรงคิดเขา ในหบี แกว .\" ร. \"คดิ แลว.\" ถ. \"พระจติ ของมหาบพิตร เมื่อไปในหีบแลว ไปโดยทวารไหน ?\" ร. \"ไมตองอาศยั ทวาร พระผเู ปนเจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร ขอ นน้ั ก็เปน เชน เดยี วกนั , สัตวเมือ่ จะปฏิสนธใิ น ครรภม ารดา ไมต องอาศัยทวาร เหมือนพระจิตของมหาบพติ รคิดเขา สหู ีบแกว ฉะนนั้ .\" ร. \"อศั จรรยแ ปลกประหลาดจริงพระผเู ปน เจา , พระผูเปนเจา แก ปญหาเปรยี บเทียบไพเราะยงิ่ นัก; พระผูเปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ, หากวา พระ พทุ ธเจา ยังทรงอยู พระองคจ ะพงึ ประทานสาธุการเปน แน. \" ๘. สตั ตโพชฌังคปญหา ๗๗ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา โพชฌงคมีเทา ไร ?\" พระเถรเจา ถวายวิสชั นาวา \"ขอถวายพระพร มเี จ็ด.\" ร. \"พระพทุ ธเจา ตรสั รดู ว ยโพชฌงคเทา ไร พระผูเปนเจา ?\" ถ. \"ดว ยธมั มวจิ ยสมั โพชฌงคอยา งเดียว ขอถวายพระพร.\" ร. \"เม่ือเปนเชน นนั้ เหตไุ ฉนจึงกลาววา โพชฌงคเ จด็ เลา พระผูเปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคจะทรงพระราชดําริเหน็ ความ ขอน้เี ปน ไฉน: ดาบอนั สอดอยูในฝก มือไมไ ดจ บั ไว ยังจักอาจตดั ใหข าดไดห รือ ?\" ร. \"ไมไ ดเลย.\"

ถ. \"เวนจากธมั มวจิ ยสัมโพชฌงคเ สยี แลว พระพทุ ธเจา ก็ตรสั รู แตโ ดย ลาํ พงั โพชฌงคหกไมไ ด เหมือนกนั ฉันนน้ั แล ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผูเ ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๙. ปาปปุญญพหุตรปญ หา ๗๘ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา บญุ กด็ ี บาปก็ดี อยา งไหนจะมี มากกวา \" พระเถรเจา ถวายวิสชั นาวา \"ขอถวายพระพร บุญแหละมีมากกวา บาปมนี อ ย.\" ร. \"เพราะเหตอุ ะไร ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร เม่อื คนกระทาํ บาป ยอ มไดความรอนใจวา 'เราได กระทําบาปไว' ดังน,้ี เหตฉุ ะนน้ั บาปจงึ ไมเ จริญ. เมอื่ คนกระทาํ บญุ ยอ มไม ไดค นเดอื ดรอ นใจ, เมอ่ื ไมเดือดรอนใจ ปราโมทยกย็ อ มเกดิ , เมื่อใจเบกิ บาน ปติก็ยอ มเกดิ , เมื่ออมิ่ ใจ ใจคอก็สงบ, ครั้นมีใจคอสงบแลว กย็ อ มไดเ สวยสุข, เมอ่ื มีสขุ จิตกต็ ้ังมนั่ เปน สมาธ,ิ คร้นั มีจติ ตั้งมั่นเปน สมาธิแลว กย็ อมรชู ัดตาม เปนแลวอยา งไร, เพราะเหตนุ ้นั บุญจึงเจริญ. บรุ ุษผถู ูกตดั มือเทา แลว ได ถวายดอกอุบลแดพระผูมีพระภาคเจา กาํ หนงึ่ แลว จักไมไปสวู นิ ิบาตตลอด กาลยดื ยาว มปี ระมาณถงึ เกา สบิ เอ็ดกัปป: แมเพราะเหตนุ ี้แล ขอถวายพระ พร อาตมภาพจงึ กลา ววา บญุ มีมากกวา บาปมนี อ ย ดงั น.้ี \" ร. \"พระผูเปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๑๐. ชานอชานปญ หา ๗๙ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปนเจา คนผูรอู ยู กระทําบาปกรรม และ คนผไู มรอู ยู กระทําบาปกรรม บาปของใครมากกวา ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ผูใดไมร อู ยู กระทาํ บาปกรรม บาปของผู นนั้ มากกวา ขอถวายพระพร.\" ร. \"ถา อยา งนน้ั ราชบตุ รกด็ ี ราชมหาอมาตยก ็ดี ของขาพเจา ผไู มร ู กระทาํ ความผดิ ลง ขา พเจามติ อ งลงโทษแกเขาทวคี ณู หรอื ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคจ ะทรงพระราชดําริความขอ น้ีเปนไฉน: ผู

หนง่ึ รอู ยูและอกี ผูหน่ึงไมรอู ยู ทง้ั สองคนนน้ั จะพงึ จบั กอ นเหล็กทไ่ี ฟเผาให รอนโชนเปน เปลว คนไหนจะถูกลวกหนักกวา ?\" ร. \"คนผูไมรซู ิ พระผเู ปนเจา.\" ถ. \"ผใู ดไมร ู กระทาํ บาปกรรม บาปของผนู น้ั มากกวา เหมือนกนั ฉะนั้น แล ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผูเปน เจา ชา งฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๑. อตุ ตรกรุ ุปญหา ๘๐ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา ใคร ๆ จะพงึ สามารถไปสอู ุตตรกุ รทุ วีปก็ดี สพู รหมโลกก็ดี สทู วีปอนื่ ก็ดี กับทั้งกาย คือประชมุ แหง ธาตุสอ่ี ันนี้ มี บา งหรือ ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร มีอย.ู \" ร. \"ไปไดอยางไร พระผเู ปนเจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคท รงจําไดอ ยบู างหรอื วา พระองคเ คยทรง กระโดดขึ้นไดจากพนื้ แผน ดนิ นี้ คืบหนึ่งบา ง ศอกหนึ่งบา ง.\" ร. \"จาํ ไดอยู ขา พเจา กระโดดขึ้นถึงแปดศอกก็ได.\" ถ. \"พระองคทรงกระโดดอยา งไร จงึ ขึ้นไปไดถงึ แปดศอกก็ได.\" ร. \"ขาพเจา ทาํ จติ ใหเกดิ ขน้ึ กอ นวา 'ขา พเจา จักข้นึ ไปใหถงึ นนั้ ,' กาย ของขาพเจา ก็เบาขึน้ พรอ มกบั จิตอันเกิดขนึ้ .\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระภกิ ษุผมู ฤี ทธ์ิ ถึงความเปน ผูมอี าํ นาจทางจติ ยกกายข้นึ รวมไวใ นจติ แลว ยอ มไปสเู วหาสไดด ว ยอํานาจแหงจิตเหมอื นกัน ฉะนน้ั .\" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๑๒. ทีฆอัฏฐกิ ปญ หา ๘๑ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา กลาวอยวู า 'กระดูกท่ยี าวถงึ รอ ย โยชนก ็ม'ี ดังน,้ี แตตน ไมย ังไมมถี งึ รอยโยชน กระดกู ทยี่ าวถึงรอ ยโยชนจ ักมี แตไหน.\" พระเถรเจา ถวายวิสัชนาวา \"ขอถวายพระพร พระองคจ กั ทรงพระราช

ดาํ ริความขอนเ้ี ปนไฉน: พระองคเคยไดท รงสดบั อยูหรอื วาปลาในพระ มหาสมุทรยาวถึงหารอ ยโยชนก ็ม.ี \" ร. \"เคยไดฟง อย.ู \" ถ. \"กระดกู ของปลาที่ยาวหา รอยโยชน จกั ยาวถึงรอ ยโยชนม ใิ ชห รอื ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผูเปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๓. อสั สาสปสสาสปญหา ๘๒ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา กลา วอยา งนี้วา 'อาจกระทาํ ลม อัสสาสะปสสาสะใหส งบได' ดงั นม้ี ิใชหรือ ?\" พระเถรเจา ทลู รบั วา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"อาจอยา งไรนะ พระผเู ปน เจา ?\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระองคจ ะทรงพระราชดํารคิ วามขอ น้เี ปน ไฉน: พระองคเ คยไดทรงฟง ใคร ๆ นอนกรนบา งหรอื เปลา ?\" ร. \"เคยไดฟง .\" ถ. \"ขอถวายพระพร เสียงนน้ั ของคนมีกายไมไดอ บรมแลว มีศีลไมไ ด อบรมแลว มีจติ ไมไ ดอ บรมแลว มีปญญาไมไ ดอบรมแลว เมื่อกายพลิก ตะแคงยงั สงบแลว , ไฉนลมอสั สาสะปสสาสะของทา นผมู ีกายไดอ บรมแลว มี ศลี ไดอบรมแลว มีจิตไดอบรมแลว มีปญญาไดอบรมแลว บรรลุจตุตถฌาน แลว จกั ไมสงบเลา.\" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจริง ๆ.\" ๑๔. สมุททปญ หา ๘๓ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปนเจา คาํ ท่ีเรียกกันวาทะเล ๆ ดงั น้ี ดว ย เหตไุ ร จงึ เรียกน้าํ วาทะเล ดงั น.้ี \" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"ขอถวายพระพร นาํ้ มปี ระมาณเทา ใด รส เคม็ กม็ ปี ระมาณเพียงเทา นนั้ , รสเค็มมปี ระมาณเพยี งเทา ใด น้ํากม็ ปี ระมา เพยี งเทา นน้ั , เหตุฉะนนั้ จงึ ไดเ รียกกันวาทะเล ดงั น.้ี \" ร. \"พระผเู ปน เจา ชา งฉลาดจริง ๆ.\"

พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา เพราะเหตุไร ทะเลจงึ มรี สเปน อัน เดยี ว คือ มรี สเคม็ .\" พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา \"เพราะเหตตุ ัง้ ขงั อยูนาน ขอถวายพระ พร.\" ร. \"พระผูเ ปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๕. สุขุมเฉทนปญ หา ๘๔ พระราชาตรสั ถามวา \"พระผเู ปน เจา บคุ คลอาจตดั ของท้งั ปวงทสี่ ขุ ุม ไดหรอื ?\" พระเถรเจา ถวายวสิ ัชนาวา \"ขอถวายพระพร.\" ร. \"อะไรท่ีชอื่ วา ของทงั้ ปวงทส่ี ุขุมนะ พระผเู ปน เจา .\" ถ. \"ขอถวายพระพร ธรรมชอ่ื วา ของสขุ มุ กวา ของทง้ั ปวง แตธ รรมเปน สภาพสขุ มุ ลวนหามไิ ด, คําวา สขุ มุ กด็ ี หยาบกด็ ี เปน ชอื่ สาํ หรับเรยี กธรรมทัง้ หลาย, ของอนั ใดอนั หนง่ึ อนั บคุ คลจะพงึ ตดั บุคคลยอมตดั ของนั้นไดห มดดวย ปญญา, เคร่อื งตัดรองปญญาลงไปมิไดม .ี \" ร. \"พระผูเปน เจา ชางฉลาดจรงิ ๆ.\" ๑๖. ปญญาวเิ สสปญ หา ๘๕ พระราชาตรสั ถามวา “ พระผเู ปน เจา ปญญาอยูที่ไหน ?” พระเถรเจา ถวายวสิ ชั นาวา “ ปญ ญาหาไดอยทู ี่ไหน ๆ ไม” ร. “ถา อยา งนนั้ ปญ ญาก็ไมม ีนะซ”ิ ถ. “ขอถวายพระพร มหาบพติ รจะทรงหมายเน้อื ความขอนั้นเปน ไฉน :ลมอยูท ี่ไหน ?” ร. “ลมหาไดอยทู ่ไี หน ๆ ไม.” ถ. “ถาอยา งนน้ั ลมก็ไมมนี ะซ”ิ ร. “ พระผเู ปน เจาชางฉลาดจรงิ ๆ” ๑๗. วิญญาณาทนิ านตั ถภาวปญหา ๘๖ พระราชาตรัสถามวา \"พระผเู ปน เจา ธรรมเหลาน้ี คือ วิญญาณกด็ ี ปญญากด็ ี เจตภูตกด็ ี มอี รรถกต็ า งกัน มพี ยญั ชนะกต็ า งกัน หรอื วา มีอรรถ เปน อนั เดยี วกนั ตางแตพยญั ชนะ.\"

พระเถรเจา ถวายวิสัชนาวา \"ขอถวายพระพร วิญญาณมอี ันรูแ จงเปน ลักษณะ ปญ ญามอี นั รทู ัว่ ถงึ เปน ลกั ษณะ เจตภูตอนั บณั ฑิตเขาไปคน หาไมไ ด โดยพระปรมตั ถ. \" ร. \"ถาวา เจตภตู อันบัณฑติ เขา ไปคนหาไมได โดยพระปรมตั ถ, เมอื่ เปนเชน นี้ ใครเลาเหน็ รปู ดว ยนยั นตา ฟง เสียงดว ยหู สบู กล่ินดว ยจมูก ลิม้ รส ดว ยลิ้น ตอ งโผฏฐพั พะดวยกาย รธู รรมารมณด วยใจ.\" ถ. \"ขอถวายพระพร ถา เจตภตู เห็นรูปดว ยนยั นตา ฯลฯ รแู จง ธรรมารมณดว ยใจ, เจตภตู นัน้ เมอื่ ทวาร คอื จกั ษุ โสต ฆาน ชิวหา กาย เพกิ ถอนข้ึนเสยี ใหส นิ้ แลว จะมหิ นั หนาออกภายนอกทางอากาศอันกวา งใหญ เหน็ รปู ฟง เสียง สูบกลน่ิ ล้มิ รส ตอ งโผฏฐพั พะชัดเจนดขี ้นึ กวา หรือ.\" ร. \"หามไิ ด.\" ถ. \"ถาอยา งนนั้ เจตภตู อนั บณั ฑติ เขา ไปหาไมได โดยพระปรมัตถนะซิ ขอถวายพระพร.\" ร. \"พระผเู ปน เจาชา งฉลาดจริง ๆ.\" ๑๘. อรูปววัตถภาวทกุ กรปญ หา ๘๗ พระเถรเจา กลา วขึ้นวา \"ขอถวายพระพร พระผมู ีพระภาคเจาไดทรง กระทาํ การทกี่ ระทําไดยากนกั .\" พระราชาตรสั ถามวา \"การอะไร พระผูเปน เจา .\" ถ. \"พระองคต รัสจําแนกอรปู ธรรม คือ จติ และเจตสิกทง้ั หลายเหลา นี้ ทเ่ี ปนไปในอารมณอ ันเดียวกนั วา นี้ผัสสะ นเ้ี วทนา นีส้ ญั ญา นีเ้ จตนา นจ้ี ติ ดังน.ี้ \" ร. \"ขอพระผูเ ปน เจา จงอปุ มาใหข า พเจาฟง .\" ถ. \"ขอถวายพระพร เหมือนอยา งวา บรุ ุษผหู นง่ึ หยัง่ ลงสูมหาสมทุ ร ดว ยเรอื แลว กอบเอานาํ้ ขน้ึ มาดว ยองุ มือแลว ชมิ รสดวยลนิ้ แลว เขาจะพงึ รไู ด หรอื วา 'นี้นาํ้ แหง นํ้าแมคงคา นนี้ า้ํ แหงแมน าํ้ ยมนุ า นน้ี า้ํ แหง แมน าํ้ อจิรวดี นี้ นํา้ แหง แมน าํ้ สรภู นีน้ า้ํ แหงแมน า้ํ มห'ี ดงั น้ี ฉนั ใด.\" ร. \"ยากท่ีจะรูไ ด.\" ถ. \"ขอถวายพระพร พระผมู พี ระภาคเจาทรงกระทาํ การทก่ี ระทาํ ได ยากกวานน้ั คอื ตรัสจําแนกอรปู ธรรม คือ จิตและเจตสิกทั้งหลายเหลา นี้ ที่

เปน ไปในอารมณอันเดยี วกนั วา นีผ้ สั สะ ฯลฯ น้ีจติ ดังน.้ี \" พระราชาทรงอนโุ มทนาวา \"ชอบละ.\" ๑๙. ทกุ กรปญ หา ๘๘ พระเถรเจา ทลู ถามวา \"ขอถวายพระพร พระองคท รงทราบอยหู รือ เด๋ียวนเี้ วลาเทา ไรแลว ?\" พระราชาตรัสบอกวา \"ทราบอยู เดยี๋ วนี้ประถมยามลวงไปแลว กําลงั เปน มัชฌมิ ยาม, เจา พนกั งานตามคบสวา ง และสง่ั ใหป ระโคมแตรส่คี ัน, พวก ขา ราชการจกั กลบั ไปจากพระลาน.\" พวกโยนกอมาตยกราบทลู วา \"ขอเดชะ ภิกษุรปู นี้เปน บณั ฑติ แท. \" พระราชาตรัสตอบวา \"เออ พนาย พระเถรเจาเปนบัณฑติ แท, ถา อาจารยจ ะพงึ เปนเหมือนทา น และอนั เตวาสกิ จะพงึ เปน เหมือนเราไมช า อันเต วาสิกจะพงึ เปน บณั ฑติ รูธรรมท่วั ถึง.\" พระราชาทรงพระปราโมทย ดวยปญหาพยากรณข องพระนาคเสนเถร เจา แลว ทรงถวายผา กัมพลราคาแสนกระษาปณใหค รองแลว ตรสั ปวารณา วา \"พระผเู ปน เจานาคเสน ตงั้ แตว ันนี้เปน ตนไป ขาพเจาจะแตง ภตั ตาหารไว ถวายพระผเู ปน เจา รอ ยแปดภาค และสิง่ ใดส่งิ หนึง่ ทเี่ ปฯ กปั ปยะอนั มีในวงั น้ี ขา พเจา ปวารณาดว ยสงิ่ นนั้ .\" ถ. \"อยาเลย ขอถวายพระพร อาตมภาพพอเลีย้ งชพี ได.\" ร. \"ขา พเจา กท็ ราบอยูวา 'พระผเู ปนเจา พอเลย้ี งชพี ได' กแ็ ตขอพระผู เปนเจา จงรักษาตนดว ย, จงรักษาขา พเจา ไวด วย; พระผเู ปนเจา จะรกั ษาตน อยางไร: ความครหาของผอู นื่ จะพึงมมี าวา 'พระนาคเสนกระทํามิลนิ ทราชา ใหเ ลอ่ื มใสไดแ ลว แตก ็ไมไดอ ะไรสักหนอ ย' ดงั น,้ี เหตฉุ ะนน้ั ขอพระผเู ปนเจา จงรักษาตนใหพ นปรปั ปวาทอยางน;ี้ พระผเู ปนเจา จะรักษาขาพเจา อยา งไร: คําครหาของผอู นื่ จะพงึ มมี าวา 'มิลินทราชาเลือ่ มใสแลว แตห ากระทําอาการ ของผเู ลอื่ มใสไม' ดังน,้ี เหตฉุ ะนน้ั ขอพระผูเปนเจา จงรกั ษาขา พเจาใหพ น จากปรัปปวาทอยางน.ี้ \" ถ. \"ขอถวายพระพร อยา งนนั้ เอาเปน ไดกนั .\" ร. \"มอี ุปมาวา ราชสหี อ นั เปนพญาเนือ้ แมต องขังอยใู นกรงทอง กห็ ัน หนา ออกอยา งเดียว ฉนั ใด, ถงึ วา ขาพเจา อยูค รองเรอื นกจ็ ริง แตก ็อยหู นั หนา

ออกนอกเปน นิตย ฉนั นนั้ ; ถา ขาพเจาจะพงึ ออกบวชบา ง กค็ งจะมชี วี ติ อยไู ด ไมนาน เพราะศตั รขู องขา พเจามีมาก.\" ลําดับนน้ั พระนาคเสนผูมอี ายุ คร้ันถวายวสิ ชั นาปญหาแกพ ระเจา มิ ลนิ ทเสร็จแลว ลกุ จากอาสนก ลบั ไปสสู งั ฆาราม. และเมื่อพระเถรเจา หลกี ไป แลว ไมช า ทา วเธอทรงพระอนุสรถึงปญหาทพี่ ระองคไดต รสั ถามแลวเปน อยา ง ไร และพระเถรเจาถวายวสิ ชั นาแลวเปนอยา งไร. แตน ้ันทรงพระราชดาํ ริเหน็ วา \"พระองคต รสั ถามชอบแลวทกุ ขอ และพระเถรเจา ก็ไดถ วายวิสัชนาชอบ แลว ทกุ ขอ .\" ฝา ยพระนาคเสนเถรเจา ก็คาํ นึงถงึ และดํารเิ ห็นเหมือนกนั เชน น้นั . ครั้นลว งราตรนี ้ันแลว ถึงเวลาเชา พระเถรเจา ครองผาตามสมณวัตรแลว ถือบาตรจวี รเขา ไปสูพระราชนิเวศนแหง พระเจา มิลนิ ท น่ังบนอาสนท แ่ี ตง ถวาย. ขณะนน้ั ทาวเธอถวายนมัสการแกพ ระเถรเจา แลว เสดจ็ พระประทับ ณ ทส่ี มควรแหง หนงึ่ แลว ตรัสแกพระเถรเจา วา \"ขอพระผูเปน เจาอยา ไดด าํ ริเหน็ วา 'ขา พเจา ดีใจวา ไดถามปญ หากะพระผเู ปนเจา แลวนอนหลบั ตลอดราตรี ซงึ่ ยงั เหลืออยนู ้นั , ขอพระเปน ผูเจา อยา ไดเ ห็นดงั นเ้ี ลย; ขาพเจา ไดคาํ นงึ ถงึ ปญ หาที่ขาพเจาไดถ ามเปน อยา งไร และพระผูเ ปน เจา ไดวสิ ัชนาแลว เปน อยา งไร ตลอดราตรีซึง่ ยังเหลอื อยนู ั้น; เหน็ วา ขาพเจาไดถามชอบแลว ทกุ ขอ และพระผูเปนเจาก็ไดว สิ ชั นาชอบแลว ทกุ ขอ.\" แมพ ระเถรเจา กถ็ วายพระพร วา \"ขอถวายพระพร ขอพระองคอยา ไดทรงพระราชดาํ ริเห็นวา 'อาตมภาพดี ใจวา ไดถวายวิสชั นาปญหาแกพระองคแลว กระทาํ ราตรีซ่ึงยงั เหลอื อยนู ้ันให ลว งไปดว ยความโสมนัสนนั้ , ขอพระองคอ ยา ไดทรงเหน็ ดงั นนั้ เลย' อาตมภาพ ก็ไดคํานงึ ถึงปญ หาทพี่ ระองคไดตรัสถามเปน อยางไร และอาตมภาพไดถวาย วิสัชนาเปน อยา งไร ตลอดราตรซี ่งึ ยงั เหลืออยนู ัน้ ; เหน็ วา พระองคตรัสถาม ชอบแลว ทุกขอ และอาตมภาพกไ็ ดถวายวสิ ชั นาชอบแลว ทุกขอ เหมอื นกนั .\" พระมหานาคทั้งสองนน้ั ตา งอนโุ มทนาสุภาสิตของกนั และกัน ดว ยประการ ฉะน้ีแล. ปุจฉาวสิ ัชนา มลิ นิ ทปญ หา จบ. ปรารภเมณฑกปญ หา

พระเจามิลินทผ ูช างตรสั ทรงสันทดั ในการเถียงปญหา ทรงพระ ปญ ญาลว งสามญั ชน มพี ระปรชี าญาณลบลน เหน็ แจงในเหตผุ ลเสดจ็ เขาไป หาพระนาคเสนเถรเจา เพือ่ ความแตกฉานแหงพระปรชี าเสดจ็ อยใู นฉายาที่ เปน รม เงาของพระเถรเจา เฝา ตรัสถามปญหา ไดพระปญ ญาแตกฉาน ทรง พระไตรปฎ กธรรมแลว ในสวนแหง ราตรีวนั หนงึ่ เสด็จอยู ณ ทสี่ งัด ทรง พจิ ารณาถงึ นวังคสัตถศุ าสนา คอื พระพทุ ธวจนะมอี งคเกา ประการ ทรงพระ ญาณเลง็ เห็นเมณฑกปญ หา คือ ปริศนาสองเงอ่ื นดจุ เขาแกะ ซง่ึ วิสัชนาแกได เปนอันยาก และประกอบไปดว ยอุบายเครื่องจะยดโทษขนึ้ กลา วได อนั มีใน พระศาสนาของสมเด็จพระธรรมราชา ท่ที รงภาสติ ไวโ ดยบรรยายก็มี ทรง หมายภาสติ ไวก ม็ ที รงภาสติ ไวต ามสภาพกด็ .ี เพราะไมร แู จง อรรถาธบิ ายแหง ภาสิตทงั้ หลายในเมณฑกปญ หาทีส่ มเดจ็ พระชินพุทธเจา ทรงภาสิตไวน น้ั ใน อนาคตกาลไกล จกั มคี วามเขาใจผดิ ในเมณฑกปญหานนั้ แลว เถยี งกนั ข้ึน. เอาเถดิ เราจกั ใหพ ระธรรมกถกึ เลื่อมใสเหน็ ชอบดว ยแลว จักอาราธนาใหตัด สินเมณฑกปญ หาท้ังหลายเสีย, ในอนาคตกาล ชนทงั้ หลายจกั ไดแ สดงตาม ทางทท่ี า นไดแกไวแ ลว นน้ั . ครัน้ ราตรีสวา ง อรณุ ขึ้นแลว ทรงสนานพระเศยี รเกลาแลว ทรงประณม พระหตั ถเ หนือพระเศียร ทรงพระอนุสรถงึ สมเด็จพระสมั มนาสัมพทุ ธเจา ทง้ั อดีต อนาคต ปจจุบันแลว ทรงสมาทานพรตบทแปดประการ โดยทรงพระราช ปณิธานตงั้ พระราชหฤทยั วา \"เราจกั สมาทานองคคณุ แปดประการ บาํ เพญ็ ตบะธรรม คือ จําศลี ใหถว นเจด็ วนั ขา งหนา แตวันนไี้ ป, ครนั้ บาํ เพญ็ ตบะธรรม ครบกําหนดนนั้ แลว จกั อาราธนาพระอาจารยใหเ ตม็ ใจแลว จักถามเมณฑก ปญ หาทาน.\" ขณะน้ัน ทา ยเธอทรงผลัดคพู ระภูษากาสาวพสั ตร ทรงสวมลองพระ สกอันโลน ไวบนพระเศยี ร ถอื เพศมนุ แี ลว ทรงสมาทานองคคุณแปดประการ ดงั ตอไปน้ี ถว นเจด็ วนั น.้ี ๑. เราจะหยุดวาราชการ ๒. เราจะไมยงั จติ อันประกอบดวยราคะใหเ กดิ ขนึ้ ๓. เราจะไมย งั จติ ยงั ประกอบดวยโทสะใหเ กิดขึน้ ๔. เราจะไมยงั จติ อนั ประกอบดวยโมหะใหเ กดิ ข้ึน ๕. เราจะเปน ผปู ระพฤตสิ ุภาพ แมแกพวกบุรษุ ชนซง่ึ เปนทาสกรรมกร ๖. เราจกั รักษากายกรรมและวจีกรรม ใหบ ริสุทธ์ปิ ราศจากโทษ

๗. เราจะรักษาอายตนะทั้งหกไมใหม สี วนเหลอื ๘. เราจะต้ังจติ ไวใ นเมตตาภาวนา ครั้นทรงสมาทานองคคุณแปดประการเหลา น้ีแลว ทรงต้ังพระหฤทยั อยใู น องคคณุ แปดประการนน้ั อยา งเดียว ไมเ สดจ็ ออกขางนอกถว นเจ็ดวนั แลว ใน วันท่แี ปด พอเวลาราตรสี วา งแลว รบี เสวยพระกระยาหารแตเ ชาแลว เสดจ็ เขา ไปหาพระนาคเสนเถรเจา มดี วงพระเนตรอันทอดลง ตรัสแตพอประมาณ มี พระอิริยาบถสงบเสงย่ี ม มีพระหฤทยั แนว ไมสา ยไปสา ยมา ทรงพระปราโมทย เบกิ บานพระราชหฤทยั สดใสชมุ ช่นื แลวเปน อยางยง่ิ ทรงถวายนมสั การแทบ บาทของพระเถรเจา ดว ยพระเศยี รเกลา แลว เสดจ็ ยนื ณ ท่สี มควรสว นขา ง หนง่ึ แลว ตรัสดงั น:ี้ - \"พระผเู ปน เจา ขอความบางเรื่องทข่ี า พเจาจะตองหารอื กบั พระผเู ปน เจา มีอย.ู ใคร ๆ อนื่ ไมควรปรารถนาใหม าเปนทส่ี ามในขอ ความเรอื่ งนนั้ เขา ดวย, ปญ หานนั้ จะตองถามไดแ ตใ นปาอันเปนโอกาสวา งสงัดประกอบดวย องคแ ปดประการ เปน สมณสารปู , ในทน่ี น้ั ขา พเจา ไมต องกระทาํ ใหเ ปนขอ ท่ี จะตอ งปกปด ไมตอ งกระทาํ ใหเปนขอ ลลี้ บั ซง่ึ จะตองซอ นเรน , เมื่อความหารือ กนั ดว ยความประสงคอ นั ดมี อี ยู ขาพเจา ก็คงจะฟง ความลับได. ความขอ นนั้ ควรพิจารณาเห็นโดยขออปุ มา. เหมือนอะไรเลา ? เหมอื นอยางมหาปฐพี เมื่อ การจะตอ งผง่ั มีอยู กค็ วรเปน ท่ีผง่ั ฉนั ใด, ขอ น้กี ็ฉันนนั้ .\" เสดจ็ เขา ไปสปู าอนั สงัดกับพระอาจารยแ ลว ตรัสวา \"พระผเู ปน เจา บรุ ุษในโลกผูจะใครห ารือการณ ควรเวน สถานแปดตําบลเสยี บุรษุ ผเู ปน วญิ ู ขน ไมห ารือขอ ความในสถานเหลา นน้ั , สถานแปดตาํ บลนน้ั เปน ไฉน สถาน แปดตําบลนัน้ คอื : ๑. สถานท่ีไมส มา่ํ เสมอ ควรเวนเสยี ๒. สถานท่มี ภี ยั ควรเวน เสยี ๓. สถานที่ลมพดั จดั ควรเวน เสยี ๔. สถานทม่ี ขี องกาํ บงั ควรเวน เสยี ๕. เทวสถาน ควรเวนเสยี ๖. ทางเปลย่ี ว ควรเวน เสยี ๗. ตะพานทเี่ ดินขาม ควรเวน เสีย ๘. ทา น้ํา ควรเวน เสยี สถานแปดตําบลนีค้ วรเวน เสยี .\"

พระเถรเจา ทูลถามวา \"มีโทษอะไร ในสถานแปดตําบลนน้ั ขอถวาย พระพร. ร. \"ขอ ความทห่ี ารือกนั ในสถานทีไ่ มส มาํ่ เสมอ ยอมแพรง พรายเซง็ แซ อ้ือฉาวไมมดี ;ี ในสถานทมี่ ีภยั ใจยอ มหวาด คนหวาด พจิ ารณาเหน็ ความได ถกู ตอ งหามิได: ในสถานทีล่ มพัดจัดนกั เสยี งฟง ไมถ นดั : ในสถานท่มี ีของ กาํ บัง คนทัง้ หลายไปแอบฟง ความได: ขอ ความที่หารือกันในเทวสถาน กาย เปน หนกั ไป: ขอ ความทห่ี ารอื กนั ในทางเปลย่ี วเปน ของเสยี เปลา: ทต่ี ะพาน เขยา อยูเพราะฝเ ทา; ที่ทา นาํ้ ขา วยอมปรากฏทั่วไป.\" พระราชาตรสั ตอ ไปวา \"บุคคลแปดจาํ พวกเหลา นี้ ใครหารือดวยยอม กระทําขอความที่หารอื ดวยใหเ สีย, บุคคลแปดจําพวกนน้ั เปน ไฉน ? ๑. คนราคจริต ๒. คนโทสจรติ ๓. คนโมหจริต ๔. คนมานจรติ ๕. คนโลภ ๖. คนเกยี จคราน ๗. คนมีความคดิ แตอยา งเดียว ๘. คนพาล บคุ คลแปดจาํ พวกเหลา น้ี ยอ มกระทาํ ขอความทห่ี ารอื ดว ยใหเสยี .\" ถ. \"เขามโี ทษอะไร.\" ร. \"คนราคจรติ ยอมกระทําขอความทห่ี ารอื ดวยใหเสยี ดวยอํานาจ ราคะ, คนโทสจริต ดวยอาํ นาจโทสะ, คนโมหจริต ดวยอาํ นาจโมหะ, คนมาน จริต ดวยอาํ นาจมานะ, คนโลภ ดวยอํานาจความโลภ, คนเกยี จคาน ดว ย อํานาจความเกยี จคราน, คนมคี วามคิดแตอยา งเดยี วดว ยอาํ นาจความเปน คนมีความคิดแตอยา งเดยี ว, คนพาล ดว ยอาํ นาจความเปนพาล.\" พระราชาตรสั ตอไปวา \"บุคคลเกา จําพวกเหลาน้ี ยอ มเปด ความลับที่ หารือดวย หาปด ไวไ ม, บุคคลเกา จาํ พวกนน้ั เปนไฉน? ๑. คนราคจรติ ๒. คนโทสจรติ ๓. คนโมหจรติ ๔. คนขลาด