С. Муқанов-Тандамалы өлендері

Гуле, гудок, жылт-жылт жалын шашылсын! Гуле, гудок, бурк-бурк тутш атылсын! OpFbrn тулап, Будан будак, Kerri кулап Баска завод тутшше косылсын! 5ipaK тутш,— капиталдын сасыгы, А з-ак уакыт оныц KGKTi басуы. Б 1зге шамдай • Копке барм ай, Ой, кыр кал май ЭЛектрмен булдыр K03in ашуы. Усактагыш1 бас азуды кярш-кярш-карш, Yu боп кетс1‘н кесек кекплл муздай тас. Булк-булк биле, Жораргы уйге Тасты суйре, Тез, жылдам бас, триппр^м2 шагом-арш! К ун 1* кеше Казакстан отар да. Отаршылар оз1’рленген жутарра. TapFbi сул 1*к, Квз1’н жум ып, Tyci кулш Жылмацдаран, канды кылк-кылк жутарра. Бек, би, молда, бай-тереге орын кен, Отаршылар бул бесеуш керген тек. 1 |ктен, сырттан, Ксзек жуткан, Дымьш курткан, Ек1 обырра ецбекхшлдер болран жем. Октябрьмен кезш ашты екбекшь Р а к а тын 63i рана кермскшь Ж умсар KymiH, 1 стер уии'н Анык-шын Енбекпилер енд!р1ске келмеккп. • *Дробилка,- ? Г р и и ц.р— кенд] жорары тасыйтьги мсханикалы кайыс. 155

Е?ш олар сатылмайды саумалга, Квибек емес, бай, молдара алдаура. Пролетариат Ардакты ат, Енбекип тап Ар коред1 ардакты атты алмаура. Квзде магнит, арам заттар кетпеа'н, К ез1НД1 алдап кенге аралас етпесш. Тапса тушн, Арам буйым Д еущ кыйын, Д еп збес сум 6 ip cinicin кеткесш. Т ас ун болсын, тез айнал, тез, дшрмен, Усактап ук, калмасын 6 ip T yftip кен. Сарылда, су, TesipeK жу Тез кепт1р, бу,— Ж есе тоймас алып пешке керек жем. Мын градус ол алыптын. кызуы, Тем1рдей тас шыжыктай боп шыжуы, N Сол кызудан, Тез кызулан! Сол кызудан Таскын су боп насосты ©рлей ж узуь Катты iuiKe тарт алыбым дем1НдП ¥ртты кере аса тынбай жемшд!. Мын. кол болып, Саган толык Тамак 6 epin ©зеп'нд!* талдырмаура сешмдь Демщ жалын, сусынык от, жемщ тас, Д ем щ сайын мын градус жалын шаш. Куй КЫЗЫЛ кыш — Кып-кызыл мыс, Даяр ыдыс... Екпшще, кайратына ием бас! Демд1 жи! ал, курсшдесш K e p ir in , Ж е KOMipAi, кансын эбден »epiriR.

Жемд1 же де, Уртты кере, . Урле кэне, Тас удетсш мыс боп балкып еруш. Кызыл мысым, тынбай саулап соррала! АйдаИардай ирелецдеп жоррала! Жаткан теп’п Мыстан K©6 iK, Денгеленш Калыпка кел, сылк-сылк. кулш ойна да! Жалынменен араласкан ерлерг'м, Тез кутед1 мысынык мол енгенш. Жанын кыйнап, Мысын жыйнал, Бермек сыйлап Социалдык курылыска ецбегш. 1929

АЛТЫН КДЗУШЫЛАР (,.Степняк'* алтын енiiipicin кергенде Емес пе алтын тамаша, Керуге жэне устаура? Мысалы, мыска баласа, КадгГгы тек мыскалра. Сондай алтын тастарра Тырылады урланып, «Урынын» бетш ainnayFa, Турады тас та сурлаиып. Мекендейд1 ол сур тас, >Кет'1 кабат жер астын. Соны да адам е т т паш/ CyHrin барып сен аштыц!.. ¥ндай кылыи у п т т т Сур тасты сыртка суырып, 0 з Tycine тулегпн, Алынды алтын жуылып. Сонша енбекпен алганын» Тонна тастан 6 ip мыскал. Б т п бара — салмагын, Кымбатты KQpin сл устар!.. Ел мен б’фге ез1н. де Ол алтынга иесш. Бейнетшен 6 e3 in5 e, TaFbi тапбай жуйесш! 1929 155



А К, Ы H F А I Пролетар акыны — Эскер солдат. Туран халкы бакытка тартканда, андап, Каламын колына ала, Bipre аттанбай 1 рк1 пмп жолда олар, Калай калмак? Ал, акындар, Кыял, ой, шешен ттлд^ Кэне, жумса, барывды аттан колра ап.I II влец, Сулу сездерщ Табьща азык. Жепстж, Кайрат, Ж оспар Icin жазып, ©зщ де, сылдыр сезбен карам калма, Т1 лге шебср, 1 ске ос ал болма, Нэзж. L Муцаио» 161

Кол, Булшык, erreplH 1сте тугел Кыймылдасын, Осалша калмай кажып. С о ц и ал и ст курылыс,— ¥лы сарай, Сора и 03 колыцменен KaFuc казы^ Тадо

МЭДЕНИ БЭСЕКЁ I Культурная эстафета! Ура! Колхоз жэне совхоздар, ©HAipicrep, уйымдар — Тура Бетш Москвата Койран. Ш уга, Айкайра, ypanFa Кызбаган Совет елшде Жан жок. TyFa TycTi канкызыл, «Ура, ура, уралап» . Умтылды ж урт. Буга>. Аспан босанды, Жер жадрырды. «Кума! Кума, кума!» — Деп жан айтпайды. Сездерп • Жарыс! Ку! Жет! Оз! Бэйге ал! Тума Совет улы боп, 1* tit

Кейш тартып кежеген, Артын алсан., жарыстанГ Дуда Бул журт тугел катнаскан, Эрюмге озу серт, KiM озса, бэйге алар сол. Шыруга озып немесе Буруга Коркып, Осыдан ¥рура Бул жарыстан Баска жол жок, Жолдастар! II Маяп'м — Москва жол нускар! Аярын Аттап капитал, Саган карай корыкпаса-, Басып кореш!.. Саярын Фашист, банкир сыкылды Бояйын канра! Жаяйын Канатымды кеш рек, Дуниенщ жузше. Аяйын Не жанымды ч Культурная эстафета Жарырында! Кояйын Кыймылымды керсетш, Жер жузшщ байына! Маяпн Бостандык жершщ Керсетейш элемге, Сактаура, Ел1м даярын!.. 1931

БАЛК.АШ (Александр Затаевичтщ «Балкаш» деген эшнс арнап жазылган) Кешеп* кулай етпес бул батпак шел, Кермеген орын T e y i n мекендеп ел, Ормансыз, бетегеаз, сусыз, кумсыз, Yfiipin ку топырарын есетш ж е л .- Бул кунде сол шелейтке орнады кут, Ж е р 1* гул, шел1 булак, кайнаган журт, Гулеген гудок, урган курс-курс балга, Салынган сансыз сарай, завод, фабрик. Балкашымда кайпады Калайы, тем!р, алтын, жез, Балкаш кеш таусылмас Бейне таскын булак кез, Талай миллион жыл тунган Булак саулар туды кез. Бул акты арыз, жумыскер, Кэне, тез-тез-тез, тез! Балкаштын коргасын, жез, тем1*рлер1, Ен молы, Одактын бар жерждеп, Т]лейт!н заводтарым азыктанса, Кун санап, куш артып кещр ендК Кен болса машиналар каптаганы, А якка есю ©Mip^i таптаганы, 166

Одактьщ катарында Казакстан Турмыска социалисток аттатаны. (Эннщ кайырмасы) Казаксатан орташа мен кедей, жалшы, Байынан KyHi кеше жесе камшы, 0 нд1*р1'с жумыскер i болып бупн, Аттанды тап жауы деп байга карсы. Енбекпла бауырласып косып басып, Айырды KiMHin досын, юмнщ касын, Колында Ленин туы. Коммунизм Жольгна койды тугел ыкласын. (Эннщ кайырмасы) Орындап Сталиннщ алты шартын, Белсене бар жумыска 6 epin каркын, BiTipin бесжылдыкты торт-ак жылда, Канекей, бар жумыскер, умтыл жалпыц! Квсемщ алдындаты Компартия, Сен сонын жолымен жур, ер артына. Сол о'збен екшндете ic 1‘стесен, Лениннщ орындалмак бар шарты да. (Эннщ кайырмасы)

КДРК.ЫНДАЙ К,¥ЛАШ СЕРМЕСЕМ Баска келген теманын Коя турып едгес1н, Bip -желпштш тасгайын Октябрьдщ он 6eciH. «Октябрь анан он беске ЖеттЬ> деген кушп* ун Кулагыма келген сод, Акындыктыц булагы Таскыкдап, кеулеп, кернесш. Кернесе толкын гул асын, Булкынта бойды куласын, Булшык еттер булюлдеп, Кулашын калам, толкынньш Ирепндей сермесш. Казанындай паровоз Кайнасын кан, бусанып Моншак, маржан терлесш. Мый меруерт сез Tepin, Ой дирижабль алыптай, Кыяга шыга, калыктай, Жуйтки, шыркай ерлес1*н. «Кара жарыс кез1*нде, К ас сорлынын аты озбак» Бул той — осал той емес, Бунда озу — жуйржке, Мунда жыгу — ерге сын. Талыкса юн а взшде Канатты кец жаяйыи. Октябрь анам тойында, Семен немд! аяйын. Менщ е\\лрбаяиым Колынла сен in. Сен маран 167

Адамшылык, TipmuiiK, Акындыкты бергенсщ. Суйенген таптан кайнайды Акындыктын булары, Солкылдак болса кай таптын 'Прии'лжте турары, Сол таптан шыккан булак та, Акын да тайыз, ол таптын Булары сасып, тунады. ©рлеген таптын булары, Буыркана сштесе Жолындары тасты да Турарынан жулады. Булактан — езен, ©зеннен — Кел, дария, мухит боп, Жайнайды гулге алабы, Желмлдешп курары. Октябрь анам,— сен сондай, Мухитымсыц гурлеген, Акындыкты коздатам, Сешмен гурлей, 6 ipre мен. Ж ер шарына атары Э й гш , айкын, жария, Сендей улы дария Аиасы бар акындар • Свзге кайдан шелдес!н. Bipep жылдан акындык, Кантарып атын койып ем, Окура кецш белгесш. Пролетариат устазы, Ленин меиен Сталин «Тэжрибе мен кыйсынды, Бар коммунист тендес!н, Тэжрибеш кыйсыннан Ажыратып белмесш!» Деген сезд1 еске алдым. Ояуда окып ютапты, ¥йкыда баска жастандым. Маркс, Энгельс, Ленин, С тал и н и т томдарын Профессор колыма Кушак-кушак бергесш. Сол томдарды кушактап, 168

Жолдастармен сабакта Жарыска барып енгесш Бар ойым ауып окуга, Окыранды токура, Ш егш т калды елешм, Сондай кажет енге 1с1м. Ойтлесе мен кажыган, Не кыялым бажыган, Не байтылдык байшылдык Багтасып жаткан сазынан Шыккам жок таптык куресте, Юммен де болса кандасам, Йемен де болса шендесем. Б 1'здщ улы курылыс, ©суде, бар кыйындык. Д ей алмаймын, тул-тугел Одактык бар жершде Перегибтен тыйылдык. Алайда, бар дел кыйындык, Шепнбеймш курестен, Коркактыкты ушр Fun. Таппен 6 ipre мен де есем, Таппен 6 ipre мен кешем, Тап кан кешсе, меи кешем, # Сонымен, жолдас жумысшы, Колхозшы, барлык шаруа, Б ip толгауды баста йын, ©ленмен жаздым езгесш, Муны жырлап тастайын, H eri3 ri мшдет — окуым, Кол узш одан ка шла йын. Ояуда окып томдарды, Уйктасам баска жастайын, Секпе содан болдырып, Бул байгеннен келмесем, Бэйгешн арты бул емес, Бул ен сонры кыр емес, Жарысты жылдар алда кеп, Алда да талай тур егес. Байгеннен бурын кеп келгем, 0 лi де талай келермш, Каркындай кулаш сермесем. 1932

МАЙРА СЭЛЕМ! I Мын сэлем саран Mauri, жолдас майым! Сен жылда жас ж\\г\\т боп келген сайын, Ж ер ж!бек, баркыт киш, Жасыл желек. \\ Буркенед1 уйенк!, терек, кайык. Баскага кымбат, саган тепн, арзан, Турл1 гул: енжу, жакут; лагыл, маржан. Усладе теплед!, ук!ц булт, Калпагын кун. л Найзагай кылыш — казнани ‘к / Тулган сулу, дененде калын кайрат, Б етад е алма-кызыл канын ойнап, Кеуденд! кере жуткан тунык. ауа Таза тунык, куырылган балдай-каймак. Суалтсан бал cyTiitai бойын не, Сусындап букКп элем талай жуйе, Алмалар ,'аткан татЦхай ажарланып, Жайнайды Кызыл шоктай тск ен пш—еi. KecKiHiH, тулган, турпат, сулу сэшн ¥нап булбул шыркайды тэтт! эшн. Балык, бука, сэурж, кошкар, теке, Курбака... Энил кылдын сонын бэртн. 170

Солардын бармен де зн!м артык, «Шыгарсам ащы куйд1 туптен тартып, Аккумен аспандары эн косамын», Ж елдей ecin, кул1'м кез кундей шалкып. Булбулдан езгешелеу менщ 3 HiM: Адам еткен еткелд]'к шолып бэрш, Ж елдей cbipFbin бугш п бегеттерден, Жырлайды ол мыцдаран жыл болашарын. Мен енгедей емеспш ж алан энип, Мен 3HmiMin eriHiiii, уста, малшы. 0 нд1рпш кол, тапкыш мый менде рана, Сондыктан бар табират маран жалшы. Ж олдас май, Он рана емес тартар сыйым Караквл жара, жасыл баркыт кшм, TiKTiM тузде, Керсйш кел1се ме, Кане, досым, сыйымды жамыл, киш! Кырды кыркып, жолында тасты жарып, Сен шелдер деп шелдерге каздым арык. Сулу су, сылдыр кагып, бетпак дала Ш елш кездк Сусында, досым, барып! » Сусындап, швл1 канраи кулер дала, Сур кескМ кулпырып гул-гул жана, Май досым, саган осы сыйларымды KeMirep каны кара душпан рана. Кел, досым, Кеуде кере шыркайык эн, Шыркайык зн, шелдерге шашайык дан. MeAipi кансын, тойынсын, жадырасын, Энге, дзнге, б1зя\\ шын суйетш мад. Хош келдщ! — Жансыздарра жан бер, тербет! в с 1м д1*к, езен, торай саран шелдеп 17!

Сагынды, Завод колхоз irniH кезш, Будан да ес, еркенде, керкей, ержет! II Канаттары кыркылып, басып кесел, ©зге тагггын акыны шабан, метел. Б)‘здщ таптын акыны тасыган су, Тасыса су, шелдерге гулдер эсер. Сез1м жок ушм найза — Туйреп касты, Даусымды арпалыскан курес ашты. Басымыздан Kemipin талай тар кун* Ал тыла н 6 ipi б1*зд1‘н болды шардыд. Бас командир Сталин — OcKepi 613, Жолы нур, айкын керш отыр алдын. Се-Се-Се-Р-де барлык улт — Bip-ак полк. Акын, зскер, устага ортак жорык. Жердщ улы — б1з, Балга, орак, мылтык! ©ленмен де садтаймыз жаудан корып. III Жолдас май! Мен бip кезде болдым бала, Аз ем!зд! табигат саран ана. Бек, бай, молда, отаршыл Талай талап, Денеме ауыр тадба — Салды жара. Мойынра кылгындыра TycTi аркан... Сол кезде Маркс пенен Ленин даркан Арканды кыйды. Дем ап, Ауыр жуктен Жаралы, жауыр болган босады аркам. 172

Кундей боп Октябрьдй! шамы жанды, Ж олын керд1, жумысшы мылтык алды. Сол мылтыктын куппмен канды кешш, Ж айнаган бакша курды социалды. Бегеген колды барлык жекш жауды, Сонан сон табигатты жебей сауды. Астын т е с т , кеудесш Kecin, асау Уйреттж: Орал, Алтай, Алатауды. Балтык пен Ак тевдзд! алдык косып, Батпак дала, Каракум шелш жосып, Колхозбен Днепрдей асаулардын Б егедж буралык сап, алдын тосып, Y ki'm кушп',— Совет — болат жузш, О'лтегенде тьпед1 таудын кузын! •Электрдщ жарыры тунд1* турд1, Одарымда жарык жаз — Социализм! IV Ж ол дас май! Куте тура сеш сыйлап» К уан а тура, сенен кы мбат сый ап, Одактыц ойы-кыры сынра салып Керед! барлык бойда купли жыйнап. Сe6e6it коршап турран айнала жау, Ж а у колында жазылган тем ip тор, ау, Се-Се-Се-Р-Д1* шырмамак ал! келсе, Устерше тешире кулатпак тау. Ж апоннын epix берсен Хаясина 1,— Орал менен Алтайдын. аясына Ие боп, Отарланып салмак пышак Сибирьдщ сем1з, т э г п жаясыиа. 1 Х а я си — осы елец жазылган кездеп Япониянын согыс мм. ictpi. 173

Араки колын созбак одан да api, Окпрген Кытайдары каннын. дэм1 Kepi Hi п тэта, Сол ай сору ушш «Барынсын,— дейд!,— Шырыс тугел бэр!». • Карасан Гитлердщ планына, Планнын арамдык «ураныиа», Од акты Орал таудан бел in алып, Айналдырмак капитал турарына. Шекарада ой, кырды олар казран, Карура лык-лык eTin толран азбар. TipmLniKKe керект! нелер мын тонна 0л1м ymiH сактаулы улы газдар. * Нелер мыц самолеттер канат карып, Су астында кемелер бейне балык... Осылардын барлырын капитал сум Едбекипш KbipyFa жумсауы анык. Се-Се-Се-Р-д1* етуше белшек-белшек, Ойласа, жау, Олармен куш л елшеп KepeMi3 6yrin, Б1зде де кузег мыкты — «Жаура жерден бермейм1з Жалрыз вершок!» 1933

КОНВЕЕР 1 Сталин жолдас, керд1м мен Б ip та маша заводты. Заводтын аты — Сталин, Лайыкты ат тауыпты. Кергенде осы заводты Билед!* шаттык бойымды. Жеткенше куилм бул жырда Айтпакшымын ойымды. Тем ip керд]‘м буркылдап Бейне курттай кайнаран, Кайнаран TeMip кызыл су Бетшде кебш ойнаран. Саркыратан су-тем 1р, Шашырамай тамып та Куйылады шумектен Юршштей болып калыпка. Одан api барып ем: Тамаша цех курылран. Канрырлаган кокырау — Балраныц даусы урылран. Мындаган сан цехта Курыш деие жумыскер. Койылган катар бэршш Жолы шебер, 6 opi icnep. Ж урегше от 6 epin Халыкты ерткен артына, Уксамай ма нак осы 175

Заводка Компартия? Кара тем1р цехта Айналрандай курышка, Жасайды курыш адамды Компартия жумыста. Цехта турл! мушеден Bip машина курылса, Барлык ултты партия Кутед1* жалрыз улынша. Осы кушпен партия Камалды талай бузады. Партия басшы, кеп косшы 1 с майданы кызады. Бас ударник бул 1сте Сенсщ, жолдас Сталин! Халык — сенщ армияд Партия — сенщ штабыц. Усталардын цехында К©рд1'м мен KepiM керштК Толтыра уртын урлесе Шашады отты кэбнктк Кем1рдщ тем1р демшен Кып-кызыл боп балкыйды. Тестей кызыл тем1рд! Балра аттай тарпыйды. Тарпыса тем1р иленш, Калады камыр нандай боп, Ест1пед1 дендзии Балранын. даусы кандай боп? Ыррарына еленнщ Ундес балра урраны. Шыкдалмай ма тем iрдей Акындар да жырдары? Калам балра емес пе, Акындардын колында? Сокпай ма сезд1 акындар Тем1рдей эр формара? Жаксы уста соккан ic Жып-жылмарай кезшде, M iH бола ма нак сондай, Ж аксы акыннын сезшде? Ж аман уста соккан ic Жаркыншак, жаман, турпайы; 17$

Ж азбай ма сонлай ©ленд! Акыннын кейб’ф сумпайы? Шыныккан болат шапса да Кара таска каитпайды. Шьш акын да болагтан Оса л с©зд1 айтпайды. 1933

ОН АЛТЫДА КДРЫНДАС «Большевик куз» Деген ат тагынгансын, Он алты мушел2цд1'г карындасым, Шаттанып куттыктаймын, Тойыкда елен Булактай тастан аткан агындасын! Атынды аспандата, акын cepniciH, Сершкенде ж ай cepinnecin, Ту fып желшс!н. Л еб1’зден ауаны ерлей ушкан куйлер, Достардык жер жузшде бойын ертсш. Умытпас 6ipaK, акын ecni кузд!, Жатыркап огей улы керген 6 *1зд1 . Кымс етсе таяк астына алып, EcipKen бермеген ол, жылы жуздк Кушагы, ол сумрайдын. зарден суык, Лебшен ycKipiKTi боран туып, CeKipin жындай боран, Меш мазак Кылатын канбак куган желдей куып. Ук1мш журпзгенде Бай, бек, тере, Сулжтей сорран кезде канымды ебе, 171

Кезер!п ерн!м, Квз1м ел!ктен1п, Солранда, Семген гулдей элс!з дене, Сум кемшр арандай гып аузын ашып, Аузынан туншыгарлык анкып сасык, E3 yi кулагында, Карк-карк кулген Кысылып мен турранда жанталасый. Ол елд1, он алты жыл бурын будан, Куанышта Октябрь самалынан Бурынры сасык туман жойылды да, Сен тудьщ, бостандыкка коса уран. Екеум13 тудык епз кулындай боп, Bipre ест1к, Ж атсак-турсак, Б1рыцрай боп. B ip iK K e H идеямыз, Шын шсбердщ Колынан кыюласкан жымындай боп. Керкейд! келбеттене 6i3 туран жер, Сен менщ KHiM, тамак, уй 1мд1* кор. Советт1к калаларда Аспанменен Таласкан бшк, зецпр уйлер1 — ол. Торбие бакшасында балаларый, Олардын кореец кутюш аналарын, Алмадай eni беттен нуры тамып, ©лецмен карсы алады араларын. Буларды булай еткен к1м десец? — Ол, Куипмен Октябрьд1* ж асаран кол. Кулдыктыц шынжыр торын талкан кылып И гМ к ic етуге боса ран кол. Мындаран заводтарды журпзген кол, Колхозга дикандарды Kipri3reH кол, П олю сп, KOKTin ж узш тугел шарлап, Элемге батырлырын бьппзген кол.

Сол колдыц аркасында денен толды, Кайда бар сенсн суду, сенен ©hju, Он алты жаска жеттш, ¥зак жаса, Нарттай жан, карындасым, экел колды! Тойында ата-анаца экелдщ сый, Сыйларын арзан емес, кымбат ылгый, Оларра бака койып есептеуге, Болранмен канша ecenmi жете ме мый! Bip сыйын оттай жанган бидай алтын, Б ip сыйын, куше макта Нурдай жаркын, Bip сыйын, нур коррасын — Сулы, жэне Сыйладын жемктердщ брильянтын. Асылдан экелмеген сыйын бар ма? Сыйларын шарын емес, Мын-мыц арба, Еш жердщ «ТоргсинЫ мундай кымбат Буйымды еяиржде жыя алар ма?1 Т 1гул*1 саран кезш жердщ шары, Кара иды ecKeHine тан боп 6 opi, Олардын байы дуспан, С ен т калма Ж ауын кеп, Карындасым, сак бол элП Тулрана кузетнп кеп: Оннан, солдан, Алдыннан жоне артыннан 6 epiK корран; Ол корганын — ер iHiH кызылэскер Карап тур винтовкасы туспей колдан. Жолына ленинизм шамы жанды, Тэрбиенщ мшдетш партия алды, Сталин азаттыктын тобын бастап, Каркынды курылыска уран салды.1 1 Шет мемлекеттермен кымбат мулжтер саудасын журпзет1н мекеме. 180

Кенестш улы Одагы уйщ сенщ, Аэроплан — атын — Мын yfiip сенщ. К©л1П*н тракторлар, Соз1Н эфир Бойымен зымырайтын куиын сенщ. Фабрик, завод, шахта, торт кезекпен, У здж аз даярлайды саган мол жем. ¥лт демей, ру демей, Одакты бар ¥л-кызы аянбайды дегенде сен. О дакка болат топшы, 6Jtti канат, Капатты жай огынан жылдам сабап ¥шты ол, Сен де шестin коммунизм — Маякка тесишре козд1 кадап. Мын, сэлем, Саган, алгыр большевизм! Кымбатты ceHciH жаига елшегешм, Туыскан махаббатпен алма беттен Суйешн кушырланып, Келпл, кушм! 1933

КАРАГАНДЫ Б iрiншi елен «Караганды алыбы, ©\\ирдщ куре тамыры, И рш ш к сонда, жан сонда, Сол алыпты жырлаура, Жеткенше т1л5н сырлаура, Элсн\\у акын, бар сонда!» — Деп ук’шет ж 1берд*1, Меи де аттандым Ж1герд*1 Жумсауга эл жеткенше. Мшгешм поезд — жуйр1'пм, Ыскыртып желге куйрырын, Тасыйтьш тауды боктерсе. Поезда н да ушкыр ой, Ушты октай бермей бой, Тез жетуге асыктым. Енбектщ кызу базарын, Шахтанын. улы казанын Керуге кептен рашыкпын. Шыккан сон узак сапарра, Бвгелш жолда отарба, С а р а т к а 6 ip a 3 кешпст!. Маган уайым жаурызып, Тун ортасын аугызып Жетуд1 кулак ecirri. Келемш кейт, тун жарык, Ай аспанды айналып Барады ©рлеп жогары, Касымда м етн 6 ip жолдас, Терезеден сурып бас, Далара узак карады. 112

B ip кезде: «акын, 6 epi кел!.. Тамаш а бар, эне, кер !» — Дед1 кенет жолдасым. Карасам, рас тамаша!.. Бггпестей адам санаса Жулдыздар жап'кан ден басын!.. Ой да жулдыз, кыр жулдыз... К ул 1мдеп тугел тур жулдыз, Мыд емес, талай миллион!.. Ж ер аспанра айналган, Алтындай жалт-жулт жайнаран, Жерге аспан емес тен,!.. Жерд1 аспаннан асырран, Жулдызбен жерд1 жасырран KiM? — жумысшы ерлер1*м( Ж астау жулдыз OMipi Жеткен, жерде «тэшрЬ Солар, жумсап енбеп'н. ©Л1К д ал а уст1’нен, Kyurri боп жалган «куигпден» Ориаткан солар алыпты. КаранРЫ кор далада, ¥ксатып жш салара Жулдыздай ж аккан жарыкты! Е к i н ш i ©лен Уйкынын сунлп терен буларына Ж атканда, гурс еткен ун куларыма Сап е р т, шырт уйкыдан атып турдым, «Бул не?! — деп,— элде yftiM кулады ма?!» Ашылды сол гура'лден уйкым шайдай, Денет жвнелд! ой сыртка айдай. Д ал ага тез шыктым да, карандаран Bipeyre «токташы!» деп салдым айкай. — Йемене? — дед1 анау,—- Жаным, KiMcin? — Жумысшымын. — МезплЫз негып журсш? — Келемш сменадан. — Жолдас, жан* ш

Атылган батыр-бутыр неткен гурс!л? Ол мешн корыкканымды айтпай бшд1, Билд! ле, самый сора карк-карк кулдь Ky.nin кана койгзн жок. жакындап кеп, Мэшсш меи корыкканныц тусшдтрдь Дедк — Бул динамиттер кем ip аткан. Арт жакта каллы кундер кайла шапкаа К уш ей т техника, ескен енер Кэм}рД1 тез алулын жолын тапкан. Kaaipae бурынрылай емес шахта. Кул кылып жумыскер тап табиратты, Ж ер астын жет'1 кабат нурландырып, Жулдызлай электрдщ шамын жакты! Ол Kerri. «Бул динамит тгеткен куштП Сел к етт! асты туп’л жердж устП..» Сыртынан тандэнбай-як, шахталардыц Керуге ойым кетп* сырын iuiKi. Тез!'рек }шке Kipin жуындым да, Китят белд! бексм буындым да, Шахта нык комитетш тауып аллым, Каланы сурастырыгт кыдырдым да. Комитет жвн керсетер берд1 басшы, Шахтанын irniH енл! карамакшы Боп турранда, кевдпм кез жанарын TaFbi да тешрекке ала кашты. Алтын кун келедт екен шырып жана, Жер, KeKTi нарттай Кызыл нурра мала. Сол кезде барлык корнем бейнестмен, Алдымда гулдей жайнап турды кала!.. Па, цнркж, дед!м, кала кандай сэшп!.. Гудокпен мен де 6 ipre шыркап энд’1 Ж ’берпм кеп турды да, сабыр erri, Кезтмд! тойгыза алмзй, керген манды. CywciHin: «Осы екен-av,— дед1м itirreH,— Атары жерд1 жарран Караганды!» Y ш Iн шi 0 л е н Басшымен лифтке б\\з келш м!нд1'к. Терендей жер астыпа Kerriк сунпп, Ш ахтага да жеттж б\\з... сарай екен, 184

Кен, би1к, жер астылан казран унгш. Шамдары элект1рдщ шанкан жарык, Шахтанын енебойын нурра малып, Кай жакка кезд1 тжсен, бар тэуелд! Бейнесш керсетед!, эр нэрсе анык. Мунда да жатыр екен ©Mip кайнап: Шагылран электрге жалт-жулт жайнап, Кем!рд{ тиеп-арткан вагондарды Барады элдеюмдер жан-жакка айдап. Кем1*рдщ бьлем, шыккан, барар жер!н. Нерурлым жумысшылар арттырса ешм, Сорурлым мол азык ап завод, фабрик, Болады ол. доска ©wip, жаура ©Л1‘м!.. TyciHin соны инженер, жумысшы да, Ком!рд1* колы тиген ырыстыра, Барады туре айдап, кек шахтара Куш-туш бермей тыным, тынысты да. О, жер асты, кене бер, сен жешлдщ! Булайша алынуы бул к е м 1 р д т — Шашыранды жщпике 6 ip бутара, Сырттары каркыны зор улы ©м1*рдш!.. Б !з д т Совет эрдайым icxe басым. I cti’ мол еншретш кушке басым. Куш пен icKe тез кунде асырады Менделеевтщ барлык системасын. CoeeTTin жешс! кана уранында, Ол ypaH Fa жаратар куралын да Тугелдеп ап, уйретер кешжпей ол Кендердщ ен асауы — уранын да!.. 1933

ДАУЫЛДАН ТУРАН (Николай Островскийге) Ол дауылда туды да, Дауылда какты канатты. Сескене ме дауылдан ' Дауылдай кушт талапты. Ветке сабап балауса Канатымен дауылды. Сынса да канат сыр бермей Демед! ол ауырды. Шыркап шырып бш'кке Тект! сездщ несер ш, CeHin осы несерден Гул-бэйшешек ecepiH. Тенкерьлген аспанра Сырлы алтын ошактай. Дауылды носер артынан, UlafbuiFaH кунге косактай. Поэзия кегшде Жайнады сулу сездер!. Mauri меруерт сезшдей, 03i 61'рак тезбедi. Сынган канат, суьгкка Шалынран журек акынды Жендь Оны жер ана «Кел, улым!» деп шакырды. Ет журек ере алмады, Ж ер ана оны белед1, Жас K a 6 ip iH ж а й н а тты Жайнаран сездш BeHori. 1034 1М

МАЛШЫНЫН. МАК.ТАНЫШЫ Мал! — Сен менщ cepiriM едщ жастан, Сешк даусыц — азаным кулак ашкан, Мен беЫкте жатканда! Л ак пенен Козынын арасында мацыраскан. Экем малшы, сорлы анам сауыншы да, Зар болып, кол га элдилеп алушыра, Ж анында маныраран козы-лактыц Шырылдап дауыс коскан даусына. Басканда апыл-тапыл imiM пысып, «Ойнайын козы-лакпен, деп суз!сш>, Когеншен арытканда, аярымды Ж аралап, кететурын шекем icin. Ж ет1де козышы боп ж упремш , Тындамай табанымнын т1л!нгенш; ЮриНлдеп аярыма ш епр енш, Болранмен канша «жансыз» муд!*ргемш. Козде жас, 6ipaK козы кыймылдарын; Сузюкеи, ойнактаган, шубырраны.»— Тан Kopin, жубанышты содан тауып, Оларды туыскан деп урынганмын. Он ж аста cepiK болды кой мен еиш, Солармен 6 ipre етю'зш ерте-кеит, Ж атсам , турсам, куансам, я кайрырсам, Адам емес, cepiriM мал боп ocrri. 1ST

Томпайтып домбырага иыгымды, Он бесте бактым жаяу сыйырыады, Ж аз жанбыр, жалынды ыстык, куз борасын, Суыкта 6 ip б!лмсд1м буйыгуды. Аязда, сакылдаган суыктарда, Беп‘-колды ю’рнлктей жуып карга, Ел жок, кун жок жапанда жылкы бактым, YcKipiK, узак, жылга жуык танда. CeKipin ойнаганда жынды боран, Музданып коз, мурнымнан агып сорам, Уялы каскыр келсе, жалгыз тайдыц Танынан тарттырдым мен, кашан оган? Ыскыоып, жал, куйрыгы келбеп желге, Кар тепкен жылкьты айдап тебш жерге Жупгенде, ой тусетш: «мал иес!\\ Бейнетаз бай ма, баккан элде мен бе?» Болганмен иен байлар, етпей кастык, «И ш п тесек болып, жатып жастык>, Bipme пышак алып умтылдым ба, Бай берген арык ет пен кежеш ас кып? Октябрь, арамтамак байды куды, Заводты, фaбpиктi, жер, мал, суды, Юм кутсе, coFaii берл!: бай кыскартты Bipey жаккан отка кеп жылынуды. B i p a K бай карамады с а г а н мендей, - ©зшен K e r i p r ic i келмед!, елмей, «Бул малда хакыц жок» деп, 6 i3 куш Г \"* -ч' кып ек, О даты карсыласты, «мэ» деп бермей. Колына кылпылдатып алды кезд1к, Ураны болды «барлык малды тез курт!» Twer? болды байдын, кулд! мырс-мырс, Багына перегибщик сумды кез кып. Ж ануар кездеспрш жауыздарды, Талайы жен-жосыксыз бауыздалды, Бай-кулак, оган cepiK перегибщик, Куныкты шиш канга, ауызданды. 188

Ш алганша партиянын кыран кез\\, Сталин алканынша колына в31 — Бул icTi, кан жыладым iiuiM ашып, «Ж ануар жойылды-ау, деп малдын незН» Бул icne партиянын кез! ж елт, Сондыктан перегибщик ушып кетН, «Сен малдын жайын битген адам едщ, Бакташы бол, куле!» деп меш жекть Сталин сменмш,— дейдь— бас бакташын»! Ондай кыран, алып ер мал баккан сон Каскыр тупл, каскунем тап жаулары Аягын малга беттеп неге аттасын! Сталин ¥лы кессм суйер досым, Москвада турганменен, малдын косын Kopin, макан беред! Ж!гер, кайрат, Егер де лзпш мш н керсе босын. «Калкыма, сак бол,— дейди— досым малшы! Ж елшен жаука ерт бер кушп-жансын! CeMipin жас ортенмен оттап малый влкенде ecin, мындап табындансын!» Аркырап бейне айгырдай Kicinen булт, Куйылсын кула дузге жанбыр жылп-жылп KenipTin тайна мандын майлы mo6iH, Сем ip, туле, кулпырсын ж унщ жылт-жылт. Твлдерщ еркелесш, салсын ойнак, Ж а у канша ацдыса да кастык ойлап, Б/р тупн сындыртпасын, иен мыкты, К узет кушп', epic кен, с у к п бойлы. Кун куэ болсын кокте кул 1*мдеген, Жел куэ болсын кепке куб!рлеген, Е к1 -уш жылда жетк1'зд1 м малды халге Перегиб коргенд1‘п бЫ нбеген. 1934

KYHHEH KY11ITI БОЛЬШЕВИК Kyurrici куигплердщ к у п т алтын кун, Жыл бойы: нелер миллиард, миллион, мын, Уршыктай айналдырып бар элемд! Келед1 бар дуниеде OFaH ген KiM? Сонымен жарысуга большевик 6 i3 , Дэл быйылдан Larepi он жет1 куз, Бел байлап, социалды шарт жасадык, Б'одщ ушкыр кун1м1з — партиямыз. TeKcepin, корытканда, быйыл шартты, Кайраты большевиктщ куннен де артты. Йемене артканы емей, кун кай кезде Жоспардан артык, кушпен жупн артты? Жер кашан, 360 куннен бурын, Асыра орындады жоспар жылын? Элемде большевик-ак, бесН тертте BiTipreH, кыйындыкты кормой журын. Адам туп'л, элемнен тугел озып, Озган сайын жалындай кайрат козып, Бэйгеш к у и т куннен 6 i3 экегпк Колымызды жер тупл кунге созып! 1934 1N

СЕРГЕЙ КИРОВ А л а та у жаралралы кунге рашык, BipaK 6 ip суйген емес маукыи басып, Дертш ен кумарлыктыц басы бурыл Тарткан онын, Ж етуге жолы кашык. Кей кезде рашык, оты iш iн кернеп, Д енесш д1р1лдетш, ш айкап, тербеп, Ж ылаган жасы тулап толкынданып, А лабы н басатурын топан, сел боп. Болранмен басы бурыл узбей yMiT, Ж асары п жылда ж асы л кшм Tirin, К и’ш ш куш е емес ж ем 1спенен Безеп, кунге «же,— дейтш ,— уз in» кулш. Нел ер миллион жыл безеп солай бойын, Баш ыктык белген емес ешюм ойын. Б о л ат туяк, Турксиб тулпар рана TeciH билеп, бауырына салды ойын. Б ip куш , ' Туды тешз, айна аспан, Кун де кулд! кум!стей нурын шашкан, Т ауды ц кунге рашыктык. бвлд1 ойын, Турксибтщ туяры тырс-тырс баскан. Ж елшлдеп желге карап буйра жалы, Кулашын серпе алтеп серке-саны, 191

Булюлдеп болат булшык, бусанып тер, Ж елген сайын кызынды кайнап каны. Жацгыртып танды тулпар юсшед!, У слне мшпзген KiM KicUepi? Кундегщен екшш неге шыйрак? Алматыга шмдй экеп туар еш ? C e 6 e6 i келе жаткан жуйткш жуйр!к: Устшде отыр онын. Сергей Киров, Туыскан казак елш K©pin кел деп, '¥стазы уды Сталин берген буйрык. Болаты большевикт1н булбул Сергей, Асырып Алатаудан ойын сермей, Терезеден тур карап, кырагы коз, Дуниеш тына ма шарлап кермей. Sip таудын келе жатканмен куысында, Дуниеде юм, не бар,— Уысында, Кайрат, акыл, тапкырлык, тез алгырлык Туйкжен Сергейд1н. кеп туысында. ¥шкыр ой дуниеш шарлап ушып, KiMHiu канша OMipiH елшеп, nimin, Алатауды айналып, кыран кустай, Зымырады теменге топшы кысып. Ой артынан шарыктап ойы шубай, Кейде асыи кыяга, кейде кулаи, Ж уйткш журген ой кусы Oip мезетте, Алатауга Т1Л катып, дед1 былай: «Алатау аскактаган шын, бшк куз, Бержагы — Казакстан, бырты Кыргыз. Ортасында айкасып орак, Оалга, Айнала Алатауды жанган жулдыз. ©амдштщ жарык пен сусын жаны, Сусын, жарык болмаса кеппек каны, Ж ары к Kepin, жанына сусын тауып, Кегерген Алатаудыа сургылт мацы. 192

Бау-бакш а кен жайылды совет еккен, YpbiFbi коммунизм оран сепкен, Мын турл1 шешек атып, ж ердщ жузш «Керкем» деп тадыркаткан мыиау неткен! Ж ургенш шыккан гулд! кей сум e3in, К о м м у н и с т партия ecTin, ce3in Тузеп кел деп жумсады Meiii мунда, Коп жерд! Турксибпен келем кезш. Гулдеиген социалист1к Казакстан, Оппартун 1, перегибщик21, кект1 дуспан Кыдранмен кдстык, Ж ылы ж азы туып, М эц гЫ к кутылды ещп ызгар-дыстан. Ю мде-юм ocyine етсе богет, Арам тукым сыкылды елекке елеп, Ушырамыз. Халыкда 6 y riH барып, Осыны орындауга берем комекЬ Ш апса да канша алые буй^рш сокпай, , ¥шкыр поезд 6 ip кезде калды токтай, Терезеден караган топ халыкдын. Козш е ушырады Сергей оттай. 1935 1 Ек1жузд!лер, екбекпллердщ муддес!н сатущылар. 2 Партия жолын бурмалаушылар.

ТАУ BYPK1TTEP1 Ленин— тау б у р к т . Сталин. Тун. Кыс. Боран. Ышкьинтан долы- дауыл, Копарып ушыргандай Кавказ тауын! Тынысын тарылткан тун тауды таптап, Коз галтп айды, салмагы з!лден ауыр. Ецсесш Эльбрустын1 кетертпей булт, А к басын айдаИардай айналып шырк, Каспий мен Кара тешз камай толкып, Тербетсе де камал тау етпейд1 тырп. Сол тунде Эльбрустан бшк ушып, Топшысын б!рде жазып, 61‘рде кысып, М уз бал ак, темip туя к, болат кыяк Ж у й тк ш желге карсы кыран Иосиф. 3 Тун тонын талмай т ш п алмас канат, Долданран дур дауылды бетке сабап, Булыкпай 6opaH Fa ол, тартпак жол Таммерфорс3 жанына K93iH кадап. 1 Кавказ тауынын ен би!к шыны. * Иосиф Виссарионович Сталин. 8 1905 жылы Сталин жолдас Ленинд*! CipiHini рет керген Фин ляндия каласы, , 194

Капалак карынан мол кырау-кыстыц Кадаган кездершен ушты ушкын, Таммерфорс цшнде тау б у р к т — БЁлген барын Лениндей кыран кустык. Иосифке елестейд] кыраи Ленин: «Тен болсын оган баска кыран ненщ. Д ен ес1 дуниедей, K03i кундей, TyKrepi тогайдай 6ip болар KepiM. Бар болар басы бейне жер шарындай, Мыйы жердщ уызы — от жалындай, Кара тешз, Каспийдей толкынды ой, Соз! тасты тендерген долы арындай. Ыстыкка, суыкка да шскен курыш, Боп тугаи енбекшЁге бакыт, ырыс. Тарихтыц тар кезенш тауып ушкан Т ау буркггш 1здешп табу дурыс...» Канатын кайраттана кагьш Иосиф, Keлeдi Таммерфорс таранка ушып, Жулдыздай жуйткш едк канаттары Найзарайдай от шашты булт ысып. Ветке урып булыксьш деп пыскырды жел, ©юрдЁ, ойбайлады, ыскырды жел. Желд! Иосиф жаркылдап жайдай жыртты, Жанталасты, жылады, ышкынды жел. Какалтпак боп кырауьш катырды булт, Ж олдан жазсык деп карын сапырды булт, Иосиф жолдан жазбады, жайкаганда Кауырсын канаттарын жапырды булт. Иосифке жел мен булттын жетпед1 элк Ж уйткш ол булттаи да KeTTi opi, Аржары ашык аспан, сансыз жулдыз, Жымыцдап жаутандады, шат боп бэрн «Адампьщ айга шапкан арыстаны, Ж ауыцды жанышпак боп алыскалы, Боранды бегет кермей, тунд1* туйреп, Барасын бас кыранга табыскалы» 13* 195

«Музбалак, оттыквзд1, кырау кабак, TeMip топшы, жез туяк, алмас канат, Кыльип кыяк, кен кеуде, i^irip тумсык Ш абытын келген ексн баипен жарап! Y ш кыран, жогары уш, уш куцд! куш! Адамра артык бггкеи куннен де куш. Куши билеп керсетсен кезш жерге, ТурU in тун, курыйды кыраулы кыс!» Ж улдыздыц жымындарын угып Иосиф,- Ж аркылдап жайдай жуйткш келед1 уш'ып, Тун таптарап таудары, жазыктары Ж андарды ойра алса, каны ысып, Теюздей Teyin журек, жарып Keri; «Ой, болом жайратамын ж ауы м сенП» Деп T iciH кайраганда, вулкан жарган Тарсылдайды таудай боп тютщ Mopi. Ка рангы тунек тунде кырагы коз, Болран-ды 'тугел керш жолында кез, Ленинге баяндауга барлык сырын Канатын кажымастан карады тез. Боран ба, баскыр ма, я адамзат па? Улыран, зарланган ун етек ж акта. Ж абыркап жаны ашыйды Иосиф туг'ш, Тас журек Казбек 1 пен Kopi Ш а т 2 та. «Бшемш,— дейд! Иосиф,— улыран-ды, Сулдер! борсык сорып курыган-ды. Ей, зарланран, козще коп келпкпей KepcereMiH шалкыкан шугыладды. ' Айтысып 6ip заманда Казбек, Шат: Батисты батыр дсген Шырыс коркак, 5i3 белекшз ол ойдан, Ленин жаккан Жулдызра жер жузшде ецбекыи ортак. Лениннщ жулдыз жаккан жолы курыш, Бет1нд1 курыш жолга бур да дурыс, Кавказдагы таудын аттары 196

Курыш жолмен женекдер жарык жазра, Ж алпы к,ул, к,ол устасып: батыс, шырыо Шаккылдап шырарраида ©TKip yHAi, Тусед!* найзагайдай ты ш туши, Сескенш, сыргып, каскыр, борсык, жылан Ж артаска жупред! 1здеп шдь Осылай ушып кыраи туши жарып, Inline Таммерфорс конды барып, Сенбед1 03 кезше 0 3 1 61'раз Ленинд1 квргеншде алраш танып. Касына барып ед1* жанасалап: Денес! орта бойдан аласарак, Сары-сур, салмакты туе, тулрасына Турды Иосиф кайран боп тамашалап. Танысты. Т 1лгс келдь Тус!н1ст1. Ж айдары М1н сз, максаты, ici куцгп, Сыпайы е в з , логика мылтыктан тез, Батырланып бастайды корыкпай icri. МултшЫз тЦ мен колы 61'рдей мерген, Ж ерш де мактанбайды жауын женген, Табанын баскан жолдан аудармайды, Кепшипкке, ез!не 6epiK сенген. Мыц жылды минутында тугел шолып, TeHKepic жумбактарын тура жорып, Тым тез-ак таныйды екен тау буркшн Табыныц турырына TypFan конып. Кез iне кершгенде онъщ Иосиф, Келгенж тек боларлык кыран ушып, TyciHin амандасты, был ай дед!, Большевикп’к колымен колын кысьгп: Кыраным, Кавказ тауын келген орап, Болмагап бвгет дулей борам борап, Icin, Tycin, кайыспас сталь ексн Кайратыка атын, сай — болсын Болат. 1935

АЛАТАУДАЙ АУЫЛЫМ Он сепз жыл бурый бай, патша, бектен Езьтген, шерл1 болран кеюректен Ж анган ыза жалыны, Алатауды н Астындары кызудай, сыртка тепкен. Октябрь сол кызудыц кабын жарран, Кумыккан жалын ундей жайнап жанган, ©ртевдей ж ана ем ip ескен ерлеп, Ky^reiiciH Tyci сур, сум ecni жалган. ©лкемде он сепз жыл ecri ертен, Кулпырды К1лемнен де ертен керкем, Алатаудыц алкызыд алмасындай Ел мен 6ipre кызара мен де бертем. ©сксн ел кем таудын шыц, куздарындай, Ызбары ж ауга — таудын муздарындай, Кайраты — Алатаудын астындары Вулканы ж ерд1 кере кызранындай. Акпайтын тауды жармай, таска урынбай, Б ш м а л — долы езен таскыньшдай, Жем1с1 ©HepiHiH шырымды жыл Колхоздын оратын мол астырындай. ©лкемнщ мен булбулы жазын жырлар, Жырында нелер мьгц туе гулдей нур бар, Кеудем кеннщ шахтасы, эр сез1мнщ Эрпшде алтыннан да артык кун бар. C©3iMAi социалдык табын малдай ©рпзш, epicinai тугел шарлай, 0 лкем! Керкем, еленмен эн шыркаймын, Ушмд1 куларыца куйып балдай. 1935 198

Б13Д1Ц МАРШАЛ БУДЕННЫЙ Ш ывдан кун шалран толкын сеюлдешп Ту толкып, Кызыл алан, шат бол кешп, Беттед1 Мавзолейге миллион топ, 0Hi бал, кулк1*лер1‘ кум!с кер1*к. Бакыттыц монп’ жарык жолын ашкан, Лениннщ курыш жолын 6epiK баскан. Устшде Мавзолейдщ Сталин тур, Суйгепдей созса колын, айна-аспан. Даусында оркестрдщ кайрат, ерл!к, «Мынау куй ер елдш!» депзерлж; Шекара шын болаттан куйран корран, Сондыктан б1зде шаттык, б1зде ерлж! Мен дары epin топка калыц буйра, Акыл, ой кызыл тудай жайнап мыйда. Келе жатсам, конница командир! Tyceni K0 3 iM маршал Буденныйра. Ж упртш тулрасына кез1'мд1 мен, Ж ум сап бар басымдары с©31*мд! мен, Кайткенде уктырура б1ле алмаймын, Кернеген журеп'мд! сез1мд! мен. Ардакты маршал Семен Михайлович! Бойында найзарайдай бар куат, куш. Кез!ме KepiHeciH уябасар1 Бурюттей каскыр менен аю алрыш. 1 У я б а с а р — буркптщ ен, карулысы. 100

Ш аттыгы кептщ — кулкщ жылы нурдан, Ол нур аттап етед1 раСыр жылдан; CeHin батыр тулранды скульптор, Ецбекпен зорга id cp мрамордан. Кеудеде Ленин таккан жет! орден, Батырлык кыймылына сыйра берген; Конница сен команда берсец егер, Бермейд1 эскер вершок ж аура жерден. Б ip батыр сендей-ак боп туар улдан, (Жолыцды келешект.е куар улдар!) Белiне 6epiK таккан наган, кылыш Большевик дукен1нде суары лган. Келсец де орта жаска куш in жалын, Жалынмен кыздырасын акын жанын; Кузетте берж туткан колда калам Акыннан сэлем, жолдас Командарм Ч Kapi тарих бетшде кейб!р батыр, Зорлыкка басшы болран пелер батыл, Олардыц Ka6ipiHe каргыс жауран, Халыкка Mine3i мен ici ж ат ул. EciMe алсам мен егер Ескеидерд121, (Майдаида т 1зеден кан кешкен улды) Ж азыксыз миллиондардыц капын тепп, Халыкты атарымен сескенд1рдь EciMe алсам, Эз^рет-ЭлЫ 3 мен, Днш плджтщ коцырсык жалынымен, ©рттей жайпап халыкты, журген жердщ Куйд1рд1 ©амд1гш тамырымен. Еа'ме алсам, егер Шыцгысты мен, Жер кыртысьгн сындырран зор кушпенен. Халыкты баудай турап, отай берген Ke3iMe елестетем кылмысты мен. Ескерсем Напалеон Бонапартты, '©з басын уткызатын ойнап картты, 1 Армия командирЬ 2 Александр Македонский. 3 Мухаммегпц эскер бастыги. 200

Аз кун дж OMipmi боп турганьшда, Обалын сан момыннын мойнына артты. Сондайлар... «батыр» деген тагып атты, 1здер1 авантюрист болып бакты, Батырдыц барымтасы, бауыздауы Зэресш ап, корыккан ел зар какты. Ел талай кел-дария гып жасын куйды, Сол коз жасын халыктыц Ленин тыйды. Ленин мен Сталиннщ партиясы 0 cipя\\ баулып батыр Буденныйды. Майданныц мандай алдын алып ылгый, Буденный болды бейне жауга кыргый, Жырлады жург жорыгын Будеииыйдыц; «И, ех; конная Буденного Раскинулась в степи!»1 «Конная Буденного» кузетте сак, Ушкан кусты шалатын астында ат; С С С Р шекарасы болат корган, Аттап баса алмайды аягын жат. Bipaic жау аттаудыц жур амалында; Басар бур болмаса да табанында, Болмаган 6ip зор согыс болгалы тур Ек1* дуние сузюкен заманында. Ол дуне: фашизм мен коммунизм, Согыста фашизмшн. лас i3in Жойып жердей,- адамнын жазы туып; Эдьлегпк жанартпак дуние жузш. ^ Сол согыста «Конная Буденного» Майданда жауып несер жауга OFbi, Батырдыц айбынынан жер TiTipen, Жосылып жатпак ашык болып жолы. Кушнде жер жузшщ жауын жецген, Кымбат сый алганында тагы елден, Ардакты маршал Семен Михайлович, Кеудеце елецнен мен тагам орден! 1935 1 «Солайша, Буденныйдыц атты аскер!, жайылды ед далага ду- б]'рлет1П» С. М. 201

МАГНИТ 1. О р а л Муз тевдзден кунгейге, Созыла 61'ткен Оралым, Канат жайран донгейде, Неткен керкем орамыц!.. Ж уздеп аккан езенщ; Мындап аккан буларын, Талдырмайды о зек п ', Канады imceM кумарым. Калындай б1ткен бойына, © амдж, орман-жынысын, Кол созсам 93ip алура Таусылмайтын ырысым. Керкейтуге турмысты, Аламын нелер тасыцды. Тастарыннан не туей Табамын талай асылды. Койманда 6epiK сакталран Нелер кымбат кенщ ше!.. Тауыса алмайды актарран, Тасынды канша кем1рсе. Бойын бакыт 6eciri, CyftiKTi сондай Оралым, 202

Буран дейш (KemipiMl) Тек атусп кар адым. Енд1 келд^м, ырысым, Аралаура шинд1, Ауаннын алып тынысын, Керуге келд1м icinai. Тур, тулгадды керейш, Танысайын сырыцмен, Безенд^ре белейin Бойыады мен де жырыммен. 2. М а г н и т т а у ы в ы ц ' т а р и х ы н а н Сел ода, ерте кезде сыйыр баккан, Малына тастак жерде жусап жаткан Bip казак келе берсе, етепнен Сек|лд1 боп кетед1 6ipey тарткан! Бул жайра казак кайран калады да, EririH зорга тартып алады да, «Не болды?» деген оймен отыра pan, Тес!ле карайды кеп табанына. Караса ез еп‘п тозган кене, Ултаныи шарлай каккан тем ip mere, Тай-туяк, екшесшде тем ip ноль.. «Тас тартып жабысады буран неге?!» Тасты устаса, жатыр жай кеб!*рленш. Ет1к басса, калады жел!мденш!.. Казакка ой туады; «жатыр ма,— деп,— Керш бей тартып эдей жэб1*р келт!» «Сумдыкты» Kepin мундай ойда жокта... Селога кашып келш, жыйын топка Коркыныш сезш айтса, «кереметтЬ Тезшеп жетюзед1* олар попка. Поп зэл!*м корыккан болып шокынып ап «Керемет ютаптарын» окынып ап, Жыйылран жамагатка сез с©йлейд{, ЛШркеуге кешке карай шакырып ап. 203

Д ейд1 поп: «Меи ташршщ сезш айтам, Ол жердс, тас астында жатыр шайтан. Н анбасак, кун курюреп, жасын атса, Эдеш сол манайды бар да байка!.. Найзарай жарк-журк етш туссе таска, Ол кылыш, пер}штелер ал тей шанса, Шайтандар туралады... дуга окып, Кезжсен, жата кал сен, тура кашпа!» Бул сезге кулак Tirin джппл кауым, Баскан 6ip бултты кун Орал тауын, Куджт! жерге барса, дауыл турып, Тегеди сол маца ига несер жауын. Найзарай жаркылданды ирелецдеп, ¥ш жары найзадай боп суйрелецдеп, Камала шаншырандай болып таска, Кетед! октын-октын туйреген боп... Поп сонда, дед! журтка: «KepeMicin? Садака nepimiere кемек унйн Берсецдер, кылыштары етюрленш, Шайтандар кесюленш елед1 шын!» Дшиллдер бул «уаразды» алды жаттап. ХШркеуге ертекше путтап, каптап Барды астык, каз, уйрек, жумырткалар, Бор in поп «дш корына» косты каттап. ППркеуден кеткен кезде кездер тайып, Алдангыш акмакка барын сайып, TyciMi саткан мул!к басып калып, Аз жылда-алдарыш поп KeTTi байып. Кулады сол 6ip туста патша тактан... Халыкты кара тунде улап шаккан Жыландар жаншылды да, бакытты ем1*р Ж асаура ецбекил ел салды аттан. Ашылран кезде солай ел санасьт, Советик инженер боп топ баласы Келд1 де кен актарды «шайтан тастан», Ж умбакты сырын ш е и т тау сарасы. 204

«Ш айтан тас» шыкты гаж ап магнит боп, Молдыгы ушан-тешз танылып боп, Актарып алу унпн асыл кендц KipicTi жумысшылар агылып кеп. Тутаса калын адам алып колра, Заводты ксн корытар куба жонга Орнатып, асыл болат, курыштарды А рызды мын тонналап мартен, домна.. Y деген сайын, курыш таскындауы, Суйипп досы Отаннын., коркып жауы Карайтын осы екен, жер жузше Атакды айбыны зор Магнит тауы. 3. Т а с к, ы н Домнадан таскын судай аккан суйык Курышты, калып-вагон1 алса куйып, Айналып кып-кызыл су кекнпл музга, 1лезде жып-жылтыр боп калады уйып. Осы нау мыц тонналап куйган курыш, Отанга шек-шеп' жок бакыт, ырыс. 0 p 6 iT in 1ШК1 eMipAi, сырттан жауды Тойтарып курышпен ел алды тыныс. Куйретш кыйындыктын камалдарын, Та гы да кала салу амалдарын Уйренген Отан, Куйды шым курыштан Акынныц колга устар каламдарын. Бар 1*ске сондыктан да ортак калам, К агазга тынбай жазып жортактаган Сездер1' доска сабак, ж ауларга ок Боп тид1 зырлай ушкан винтовкадан. Бул бетке мен де аршьгндай адым бастым, Icine акындардыц араластым. Отаннын ой-кырына шым курыштай Ж ырдан да селдей тарап Kerri таскын. 1935 1 Курыш селш куйып алуга арналган калып-вагондар болады. 205