С. Муқанов-Тандамалы өлендері

ДОМБЫРАНЫЦ СЭЛЕМГ 1 1. А л м а т ы д а н Алмалы Алматынык каласынан, Алтын мен асыл кендер даласынан, Астыкты, малды, майлы, макт асы мол Алтай менен Каспийдщ арасынан. Астыма Турксибтсй тулпар Minin, Алты кун куйидлермен ойнап, кулш, Алыстан келд1м ансап, ацызыммен, Алдында солем берем кол кусырып. Арызбен емес, энмен, куймен келд1м, Ауылдыц ойынымеи, бимен келд1м. Ансатан 6ip мен емес, елдег! кеп Айтамын coлeмiн сол миллионный. 2. К е р п е г е н к у й Кен, бшк театрдыд мыиау уйш, Кернейд5 H03iK, TOTri менщ куШм. Юм десен, ceni олай сыцрыраткан? KeceMiM ceiicin, куй1м сенщ куйщ! Кореец сен ecKi ауылда егер меш, KeMeci<i mbiFbin дыбыс пернедег^ 1 1936 жылы казак, и-скусствосынын Москвада етюз^ген он кун- д!гше арыалды. 206

Кемсендеп жылар ед1 ею meriM Кемейд! жеп жатыр деп 1штен жеп. К у з п кун кепкен шептей куйпим жудеп, Куйжтен iurri ©ртеген жанып журек, Кушреиген жаидар солай, кесем сеш, Кун керсетер к у п т м деп кврген т1рек. 3. К у т к е н к е с е м Сен сонда Эльбрустан ecTin зарды, Санкылдап ушып кудын каскырларды. Суык, к,арды кызулы лебщ epiTin, Сырып тундь атырдыц алтын тавды. Сурсыз солтан сорльгнын жазы жайнап, Сауырып дене ©cin, куат кайнап, С олп ьт журек тешздей тулап, шалкып, Сауык, кызды курмелген квмей сайрап. Сол кептщ кеюлденген 6ipi менмш, Сайрайын eciiciH деп эдей келд1м. Сталин, caFbiHbin ем ceni катты, Сэлемдесш жуз!*нии wine керд!м. 4, К у т к е н к е л е ш е к Кеудем мешн, куйлерге толган сандык, KepiKTi асылдарды куйде барлык, Кеп заманнан сактап ол келе жатыр, К ейш пге ©ткеннен сый боларлык. Кеп суйген куй жасамак елмей мздп, Кейш плер шырарран куй мен эндь - Кеудеме жыйнап, кезш аралаймын Куткен алда, мындаран расырларды. «Коммунизм куЙ1'не устазым» деп, «Куйш щ туын берж устадым» деп, Келешекке атынды ардактаймын «Kyfimici куйцплердщ Сталин!» деп. 1936

ОЛ ТУРАЛЫ ЭН МЕН КУЙ Москва. * Мосторг. Мыд-жыд жан. 1шшде мен Мьщга мынк етпейтурын уй бшк, кед. Кулш копп'н. кескшш суйед! кун, CyFbin алтын сэулесш терезеден. Куныга форточкалар тартып шанды, Ж ака ауа жутып журт демш алды. Мосторг мырза,— . Мьщньщ мунын тауып Ауа дан ©згеге де сусын канды. Б 1р топ тур терлеп ты ры з очередьте, «Кездеме ме керегщ? Ун ба, ет пе?»— Деп сур аса б1*реулер, „ Терлеген топ Ж ауап бермей карайды кулш бетке. «Жок! — Д ейд1 топтан 6ipey,— Тамак, ки1м Бар, 1 Бул кезде карын ток, бутш шн. Топ турран ксрек буйым пластинка Тьшдамак сулу энш, тэти куш нЬ 20S

Кимелеп очередьке юрд1м мен Дё,- Очередь езенд! ерлей кешкен сенхе ¥ксап, алды азайса, Арты каптап Барады жылжып Алды кеткен женге. Лениннщ орден! бар казак малшы, Пластинка тусына турып карсы: «Шырарым! — Дед1 маран,— Эне 6ipey Куй табагын кеп кылып Сатып алшыЬ «Табак па с!зге тацсык?» «Сандыгы да Керек, А к т а м жетед! барлыгына. Bip мын; сомды осыган ж умсап, тары Кшм-кешек аламын калдыгына». Оуел1* акылдасып дед1*м: «Арай!. Патефон алуыкнын, мэн1 калай?» «Шырарым! — Дед! малшы,— . • Д рап пальто, Баркы т, ж!бек, бастонды алдым талай. К й1м мен кецес кылма та мак жайын! Турран жок мендей болып бурын байьщ. Салтанат, сэнд1‘ турмыс, сауы к керек К ец ш м кекке ерлеп ескен сайын. Шырарым, мэш солай,» Д еп ол кулд!, Алдымызга кызметш! Эйел келдь Сыпайы С0 3 , эдепт! кезкараспён, Сураган патефонды алып бердк Z. Мумиов 209

«Кай улттык керек,— дед!,— пластинка?» «Ж етерлж казакшаны берд1 елке, Мейл! юмд1к болсын сул у энии VFyFa деме, жолдас, маран ер те!» Кудагы н патефонныц койып бурап, Bipneuie пластинка алдык, сурап. Ойлы KecKiH, Уры м ды кез караспен, Малшы эн мен куйлерге турд! кулак. Ken эннщ турса даты укпай сезш, Ыррактын толкынына кемш езш, Энменен 6ipre толкып, Косты энге Ырралаган бар денесш, Касын, K63iH. Кездессе унамсыз кей «Ширпотреб»1 «Эншешн ермек ексн мынауыц» деп, Кызметип эйелге куле кар ап, Тандараи табарынан алды ол кеп. — Осылар,— \\ Дед! эйел,— Б]зде бары! — К ерегм табылта'Н жок тугел дли — Тары да не тш ейаз? — Сталинге Шырарран энпилердщ кайда эш? — Бар ед1\\— дед1 эйел,— 6ipaK, бэр? Сатылып 6irri 6yriH. Ертен тары Бул Kici келсе, мунда, Тугел iмен Табылар кумар болып турран зн1. — Ауылга ертен емес, бупн кайтам. Ауылым сурай калса, немд! айтам? — 1 Квпшшкке колайлы буйым. Бул арада «Сапасыз буйым» маг- а«ында колданылады. 210

Д еп малшы кабак шытты. Сонда эйел Аз турып кул!мс1реп, басын шайкап: — Барайын,— дед!,— каз!р складка. Малшым да жымыйды, деп: — Келме таппай! Кушактап юргенде эйел, «Табылды!» деп, Ж*берд1 малшы колын шапалактап. Ойналып женелгенде эн коскан куй, Лык толып эн мен куйге кед зэул1м уй. Балкыран куйге малшы, Жымын карып, Дей берд{: «Эн, куй суйсед, осыны суй!» Эн мен куй аяктала, Дея\\ шалым: — Караты , мынау эиге уйдщ тарын! Кед дуние кемерше сыяды эред, Бул эн, куй кандырар-ак Ел кулагын! 1936

EKI КЕЗДЕСУ i Турксиб тулпар тецселш, Тайпалран жорра секшд!, Тырсылдап болат ту яры >Келшлед желге кеюлдь Келд1 Талдыкорранга, Машинист тартты Ti3riHiH. Тодтады тулпар аркырап, «Купп тур,— деп,— 6i3Ai им?» Терезге телм1рд! Гул туткан журт щкэрдай! Куткен адам кершдГ.. Куш келген суидардай. Адам екен Кезшде Куштщ куплей фонары. Жолбарыстай жоталы, Кайратты калыд кабагы. Сергей Киров екен! Тулрасынан танылды. Куткен конак, сый к.онак.1 «Ура!» колдар карылды. Тербетш тэгп музыка, Ойнады шаттык куйлерш. 212

Кушмдеп Киров жолдас та Kepin кептщ суйгенш. ЛОбек шэл1, шой квйлек, Баркыт камзол, колда гул Тур ед1*... эдеп сактаган Бейнеменен 6ip эйел. — Доскожанова Нурипа, Еккеш кант кызылша, Орындайды жоспарын Большевиктщ кызынша,— Дед! жолдас райком. Нурипа гул in Сергейге ¥сынды, Сергей колдасты Достык жузбен женгейге. — Гектардан канша аласын? — 0 3 ipre бесжуз центнер. — Жаса, жолдас, кеп жаса, Колынды, коне, кайта бер! — Кызылшаны будан да Артык erin беремш! — Icine тусщ лайык, Сертще, курбым, сенемш. II Турксиб тулпар тецселш, . Тайпалран жорга сек!лдь Тырс-тырс басып туягы Желштед желге кеюлдь Алты аттап айлыкты Волганы ©Tin, елд1 ©тш, Тымык кунд! екпшдц Дауылдатып, желдет!п. Аркырап: «Келд1м» дегендей, 213

М шпзгеш устше Съезд делегаттары. Делегаттын. 6ipeyi Болыиевиктщ кызынша, Б ip м ы н 6ip ж у з о н т о р ы з Центнер а л р а н к ы з ы л ш а . Нурипа ед!*, Тулпардан TycTi о да халыкпен. Карсьр алды Казан вокзалы, Неше турл! жарыкпеи. Неше турл! гулдермен Безеген екен денесш, Бес тармакты жулдыз тур, Нурра белеп T©6ecin. Ж ердщ шарын жалрыз-ак, Атта ранда й адым мен Сталин тур, Cyperi Бвленген ту-жалынмен. Алдында жазу, Бакыттын Адамзатка уясы,— Сезш де кыймыл, куат, куш,— Сталин Конституциясы. Артына ерген армия Политбюро 1*шшде, Ж олдас Сергей Киров тур Баяры кврген шнинде. Кундей кулген кез!нде К уш тщ жанар фонары. Жолбарыстай жоталы, Кайратты калын кабары. « Ж ау о р ы ,— дед1 Нурипа,— Екен р о й з л а з ерлерге, 214

0лд1, деген бекер боп Съезге Киров келген бе?1 Сергей!.. Сэлем беремш, CyniKTi ул, большевик! ©3 ine берген уэдемен, Кызылшаны елшеп ек, Ж уз он торыз асырдым, Уэде кылган мыцнан да... Съезден кейш конак. бол Келш б1здщ кырманра!» Кыял конып TyFbipFa «блгеш Сергей,— дед!,— рас!» Ломал ап кегп кеудеге Квзден туйдек тамран жас. Ж1герлен1*п Нурипа, Аккан жасын тыйды тез. Орындаура акылын Кировка тагы берд! свз. Ардактайды б1*здщ ел, Большевикп'к буйрыкты. Ардактайды б!‘здш ел Большевик Сергей Кировты.

ЖЕМ1СТ1 АРАШ - (Конституция куншс) Суы к Tyci суррылт дала, ©лштей боп каны кепкен, Турран кезде, Октябрьдей Жасыл желек туды кектем. ¥лы Сталин бас бакшашы, Сол далага казды арык, Ленинизм буларынан Кепкен дала сусынданып. Гулдер жайнап, сарым ойнап, Ж ер кулпьгрды бейне бул1с. 0CTi eriH: макта, кещпр, Кауын, бидай, сулы, Kypiiu. Бал булактан сусындатып Ш ырымы бай ericri, Ekti Сталин 6ip агашты, Бутары бай жем1сть Бул араштын ётегшде, Эв-ерестер 1 — тебеш1к, ¥ш ар басын уяларан, Кунменен тур кенесш. Эверес — дуниедег! ец бшк шыц. 216

Жасыл желек бутактары, Dip жуз жетшс миллион, Саясында сайрандайды Алтыдап 6ip дуние. Сайрандаган сулу, керкем, Бактын балрын гулшен, Бутак. басы сайрап булбул, Бал тамады уншен. Тамырлары терец суцгш Тарап жатыр айнала, Tecin шырып еспек боп тез, Teric: тау, кыр, сайга да. i Кутуден 6ip жалыкпайды Бул арашын бакшашы. Куткен сайын жем!стейд1 Бакднашыныц бакдиасы. Бшпнде бакытгыц, Бузылмайтын уясы, Айтканда атап бул агаш — Советтщ Конституциясы. 1936

«Н—ТЫСЯЧА» 1 Ал, кэне, ущ шарыктап, кыял кусым! Каксац канат — куатьщ «Н— Тысячам!» Бултты желпш, дауылды сонына ертш, Жетпей конба Солтуспк жер полюсш! Кек шатырын мойньща Tecin кие, Квктен асып, канатын кунге тие,— Ушсан конар алдыцда аэродром Гул барындай Солтустж •«Сияние». «Сияние» — меж'н 6ip суйер багым, «Ак аюда» жырлагам суйе жаным, «Шугыла» деп ат койып, шалкып былай Берген ед!м сыйпатын Шурыланын: Шурыла аткан жаздын. танындай боп, Сзулес1 денгелене тамырлай кеп, Бултка шагылысты, боялды булт Шебер шеккен кестел1 шэшдей боп. Толкынды нур тулаган арындай боп, Жайнады нур электр шамындай боп; Кулпырды нур тотынын канатындай, Кул/и нур жас гулдердщ барындай боп. Батсайы шымылдыктай Kepin 1лген, Етеп жайылымды басын бурген; * Самолетов жорамалды маркасы. 218

Ш угыла кек жиепн жауып турып, Bip кезде етепмен сара тшген —• Секции жыйырылды ею жакка, Te6eci гул ораган бейне какпа, Какпанын, денгеленген жактауынан Мын туст! нур тарады эр тарапка. Нурын Terin rayhap муз кузды nibiHFa, Аспаннан салбыраран алтын сырга, Челюскинш1*л ерлерд1 таныркаран, Шакыррандай болып тур: — «Кел,— деп,— мунда!» «Барам !»— деп Шмидт сонда берд1 ceprri К уат жок болыиевиктщ женген еркш, Шмидт!ч сертш epKi бастап ушып, Бетпе-бет Шурыланыц керд1 керкш. Кызран кайрат коймады таппасына, Мекендеп Шурыланыц нак цасына Карылды, бес тармакты б1здш жулдыз Кулпыраран мын бояулы какпасына. Шурыла куши'з сеш'п, тупде жанбак, Б1*зд1*н жулдыз кунд1з де тунде маздап Bip сенбейд!', сэулесш кунд1'з кунге, Тун болса Шурылара б1рдей жалрап. Шугыла осал кару — жыртылады, Кекке керген бауы тез кыркылады, Ъ\\з TiKKeH ту 6epiK жш, 6epiK аркау, Желб1'реген сайын ол кулпырады. Ендеше кауштенбе, кыял кусым, Кыял кусым, алыбым «Н— Тысячам», Ж улды з жарып, ту тжкен б!зд!ц ерлер, Мекендеп муз тешзде жер полюсш. Солтустж Шурыласы ж анбаса да, Мын турге кек жиепн малмаса да, Б!зд1К жулдыз, 61зд1'к ту Шурыладан Сэулел1 де, сулу да парласа да. 219

Сен, кыял — кун демей уш, тун демей уш! KeKTi киш мойнына, кун нурын куш1 К езщ е б1здщ жулдыз ту Kepiнее, Полюс сол: коналкага сол жерге туе. М ухиттык музы — бейне бронетанк, Бомбамен бузу кыйыи оны жарып, Б1зд1н ту мен жулдыздын жаралауы А сф альгп аэродром консан барып. Водопьянов, Папанин, Ш мидт ерлер, Консан, кайдан журеш? — деп ceHi тергер, Сен оларра айт: «Мунан бурын да де, Челюскин жорырына 6ipte ергем!» Сен оларра айт: «Акын бар, дед! де, Мен yrniH кысып колын ал, дед1 де, ¥л туса, тусын совет уль-шдай боп * Деп, элемге саламын жар, дед1* де». Сен оларра айт: «Акын тасыды де, - Тасыткан Сталиннщ расыры де, Акыпдык’гын булагы алып шыкты Ж уректщ тубшдеп асылын де». Сен оларра айт: «Акын асылын де, Сыйым деп жеке карабасынын де, Ж1*берд1 де,— сендерге ерлер1м деп, Тандандыргаи ерлшпен расырын де». Сен оларра айт: «Акын уранын де, Баса шыркап, каламы-куралын де, Ж умсап жатыр муз тендз суын шелге Каналмен экелудщ планын де». Сен оларра айт: «Акын шелдерд1 де, Шелдеген мындар расыр жерлерд1 де, Муз' тещзден суарып, тандандырам Ж айнаган еЫмджпен кергенд1 де». Сен оларра айт: «Музра кыстадык де, Музда да туды би1к устадын ле, ^ Суда, кырда, аспанда, жерде 61зд1 Батыр кылыа баулыран Сталин де». 1937

ЖЕР АИНАЛРАН ЖАЛАУЫМ Ж ауын жауып, жиектен булт тур шее, Кулпырып мьщ, бактын. балрын гулшше,— «Кемшркосак» аспан, жерд1 косактап, Ж ер аспаннык лентасына ш нсе. Желшетш е;\\\\ акын кыялы да «Кект1 кермей,— деп,—- жерге мен сыям ба? Кек лентасын квлбей ушыл, жер шарын Орап тусем Не бар екен жийанда». «Акын кыял cepiriM рой, пйркш» деп, Айтпантын ем «ушпайсын, сен \\рк\\л* деп, Кыял — Антей, жер1— адам, Адамы ¥шпай кыял умтылса да, 1рюлмек. Кыял ушыгт, мен жерде кагт ере алмай, МенЫз кыял ез кушше сене алмай, Журунл ед| арманда боп, жер шарын Лента бойлап, ушып кезбен кере алмай. Сталин1Йц дэу!ршде арманга Жетпейтурын б1зджтерден жан бар ма? Жок. Кыял да жетп, мше, арманра Чкаловпен Америкара барранда. 221

«Жер анасы, адам оныд баласы» «Мен де балац» деу1* — байдыд жаласы. Шын баласы жсрдщ б^здщ большевик, ¥л ма, жок па, мше, езщ караты : Юм бар бшген жерд1 61'здей тарихта? Б1*зден баска жан полюске барып па? Ж ок, барран жок, суйген жердщ полюа'н Барып керген б\\зд\\ц рана алыптар. • Кыйындыкты ер большевик жекген сод, Кору турсыи, баса-кектеп кеудесш, Адамзатка жумбак болган полюстщ Турд1 Miне шурылалы пердесш. «Ж аса, улым!— дед! ана,— кеп жаса! Асырайын сеш мен де анаша. Таба б1*лсен, ала бшсен бойымда, Менде байлык улан-асыр, тамаша! Мен картайдым, бет!мде бар эж1м!м, Демеймш мен 6ipaK ъл\\ кажыдым. Кажыгам жок, жасартатын ул болса, Жасаррандай бойымда бар азырым. «0 гей улдар жасар-ryFa epiirmeK, Ж атып imep, арамтамак, емшшек. Большевизм, жасарт меш, гулденш, Болайын мен нурлы жузд1 келшшек!» вгей улга ананыд бул кшасы Ж алган емес, жаннын сыры — расы, Фашистердщ бомбасынан кыйрады Ж ер ананыд нелер асыл мурасы — Кыйратылды. Талай адам кырылды. « в л З р д ь— деп,— талай суйген улымды» Фашистерге излет айтты жер ана, «Твлегпрем,— дейд!,— ертед кунымды!» Кун зперер бар большевик батыры, Фашистердщ жакын заман акыры. Ту Fan улдыд eHmiciHe тиедк Ж ер ана да, кектщ керкем шатыры! 222

Кызыл кумын, муз полюсш ананык Аралауы батыр туран баланын, Суйген ана бетшдеп эхам1н 1здегеш жадырату амалын. Свза'з: ертец кумра бакша eryi, Свзаз: ертек муз тешздщ epyi, Сеза'з: ертен жасырран жер — Мол сутше баласыныц 60171*. Жауын жауып жиектен булт туршсе, Кулпырып мыц бакыттын балрын гулшше, «Кемшркосак» аспан, жерд*1 косактап, Ж ер аспанныц лентасына wince. Маршруты Сталинит елестеп, «Бул б1'зд1*н ту ,«кемшркосак» емес!» деп ' Акын кыял таласады мешмен, Менде ой жок, кыялменеи егеспек. Даусыз сезге неа'не мен таласам, Ж ердщ шарыи кай жарынан орасам, Квршед1 «кемш'ркосак» сыкылды Б1*здщ жалау, мен' аспанра карасам. 1937

КОЛХОЗДЫ АУЫЛ ОСЫНДАЙ Бар tohih жулдыз жапкан баркыт тунде, Комбайира кузепш шалмен 6ipre Дал ада отырдым мен, Кула рымды Б1рдей сап шал сезше, баска унге. Шалымпын аты Кенбай — сез уясы, Басы, 6ip жалранныц кен дуниясы; Ертеп, елец, жырдыц, шеж1ренщ Мыйы бай, керкем, сулу антологиясы. Саркылмас ce3i таудыц буларындай, Сыйкыр сез келдщ сулу курарындай; Жортады желмаядай шал кецеске «Осылай болран екен, шырарым-ай1». Сусыным канбай шалдыц буларына, Сездер1 балдай жарып кулагыма, - Отырсам 6\\зл\\ тында дегендей боп, Шулайды кус та, мал да, кыр ацы да. Текелер пыскырынып бакылдайды, Кдз кацкылдап, сауыскаи такылдайды; Аш каскыр улып, урген иттщ даусы Тем1рдей Tnin кекке шацкылдайды. Жайылран жылкыларын беттеп айды, Тугендеп жылкышылар кураулайды; Erinre жолай алмай кузетпиден Ыза боп тырна катты тыраулайды. 224

Ойнаган жастар заулап ©ндетедь Жанрырып жер ем'фге эн кетедг, 1шшде сол кызыктын отырраида, Л езде кетерьтд! тан eTeri. Шырыс жак уксап бейне б^здщ тура, Малынды кып-кызыл боп алтын бура; Торрын к©к келш кектщ келбей жузген ¥ксады кум1с Tyiui кун аккура. Суйем мен танды тудай, туды тандай; Тан, нуры журепмшн. каны-жандай, ■ Мен жырлап керген емен журепмдц Туым мен тан нурына 61рдей малмай. Ж урекп шалран соуле куй кылындай Сьщрырласа, саулап жыр типмнен бай. Мен агызам, тамаша танньщ нуры Секшд1 маран совет символындай. Советтщ символындай сулу танга, ' Беленш жаиды-жансыз нурланранда... Солардыц танды карсы алган уш\\ Толыксып, толкып сыймай турды манга. Толкыран куй кыймылы тэн!н тербей Шыккандай саяхатка серуендей. Мал ©picKe, кус келге, адам icne Ti3 Lnin карап жатты керуендей. Ниетпен ертенше егш ормак, Эткен кеш комбайнын колхоз ондап, Кенбайра тапсырранда тан атканша Отыр деп уры менен малдан коррап. Сактыры нак погран отрядтай, Не калрымай, шынтактап яки жатпай, Тан атканда тапсырды Кенбай арай Комбайнды мацына жан жолатпай. Жаурыиы жап-жалпак, шал как кеуде, CyHFaK бойлы, бтмд1* уксас дэуге. Комбайншы рульде отырранда, Денесше себьгш куннен сэуле. 225

Ол 03i ж\\г\\т ед1 нурра уксарлык, Келбет'1, кез б т м ! ер боларлык, Ж уз процент сау шырып, военкомнан’ Куз аскерге барура алган жарлык. Куресте xrirrr емес беи кайткан, Еш Kayin жок журепн оныц шайран, Отанды жаудан коррау, я табират Байлырын алу оран б1рдей майдан. Ж елк1лдек кулан жалын желпш желге, Туярын курыш болат кашап жерге, Трактор шыга келд\\ паркшен тез, Ж орыкка баратынын жарлап елге. Жорыры онын. барар епн жорык, ГПскен еп‘н ой, кырра теп е толып, Толкып жатты, жиеп жер мен кекн Астастырран кен, жалпак., тешз болып. Кен тешз ерсьч-карсыл шалкып жатты, Кулген KyHHiH сэулесш тартып жатты; Кызыл бидай кып-к.ызыл алтын каймак Бенндеп кап-калын боп калкып жатты. Тракторшы ж тттщ буйрыгына Бойусынып, комбайнды куйрыгына TipKen ап, трактор да тан калдырды Халыкты жур!сше, кыймылына. Кушше жануардын кайран калып, Сонына eriH беттеп ерд! халык; EriHre к\\рд\\ алып «Красиндей» Малтыран мылкау, мешреу музды жарып. Л&цес\\ api алып, api епн, Bip ел! бетен жакка бурмай бегл. Жургенде жанын сала, алран демшн Дыбысы ендаланы д*рьпдетт1. Алкынбай, екпе, танау кусырылмай, TeTiri фабриктщ уршырындай, Айналган комбайнныц орарынан Кыркылды епн жуншк кылшырындай. т

Bip T ic i канша кырыдса майырылмай, Б ip сабактьщ басынан айырылмай, Комбайн жутты епн сабактарын Тек1’зд1н; балык, жутка н жайынындай. Ж уткан сабак суйеп кем1*р1’лмей, Калмады, кем1‘р1*лсе жем1'ршмей, Саулады 6ip онештен кызыл бидай, Домнанын. жальш аткан тем!р1ндей. Ж ол болды \\з1 KeurriR сорабындай, , Сорап жолы алаша жоларындай, Бидайдан тазаланып ушкан кауыз, Уйтдыды желге кыстык боранындай. Аккан бидай тынымсыз б!р арылмай, Тасыды бейне таудын булагындай, Уйш п сабан калды, таскын айдап Сал болран езеншц ку курарындай. Сын ма арнасына булак тасса, Ж азыкка теплмей ме жардан асса; Бидай алтын казына, оны твкпей Куйып алып сактайтын 6epiK касса — Бар, ол касса — кен кебеже пятитонка! Кебежесi болран емес онын орта; Комбайн толран кезде пятитонка Желмаядай келед! желе-жорта. Мшпзген мынды, келш болран кепке Bepin бел, бауыры кут, алып — локке Тиед1‘ ауыр жукт1' колхозшылар «Жетюз! — деп,— текпей тугел уюметде*. ■у «Арт/ — дейд!,— ауыр кылып,— кулш Кенбай,— Е пн коп, былтыррыдан быйыл ел бай, Ж еке банды «бай> деп тек айтыпты рой, Боп керген жок колхозра eui6ip тек бай. Колхозда жырту да той, егу де той, Епнд!’ т а б у , сору, болу де той, Енбект1* тойлаттырган мемлекетке Сыбага улы тойдан беру де той. 227

Шофержан, машинака мол кылып арт, Артарында коямын жалрыз-ак шарт, Бул ж упш и бакытты турмыс берген Сталинге апарып тартуга тарт. Сен oFan айт: 6ip емес тобымыз де, Эигетгтурган бул астык корымыз де. Бейбпг кунде нанымыз, cofhc болса, Bip бидай жауларка 6ip орымыз де. Сен QFaH айт: теплд1 нур eriHre де; Осы нурды сенд1рем дегеиге де, Колхозшьтнык каны да аде, ондай сумды, Жоямыз Ti3in таптык когенге де!» Бастартпай колхозшылар айтадн шарттан, Путевка ап жолына Кенбай карттан; Тактайдай грейдермен пятитонка Жортып ала жвнелд1 бидай артадн. Тымыкты дауылдатып, жeлдi yfiipin, Ж ортактап шабысына басты жуйрж; Созылган 6ip кеш жерге кою шаннан Шубылта бул-буйра рып такты куйрык. Б1рдей рып алысынды, жуырынды, Апшысы баскан жердщ курылды, Teneai бул шабыска колхозшылар Кобыланды батыр да Тайбурылды. Шапкан сайын кайратка бойы кызды, Екшнд! гу1лдед1 желдей ызгып, * Артынан тан боп карап туррандардан ' 1лезде карасын ол 6ip-aK уздь Карамай тымык куншк шыруына Кажымай онын OTKip кызуына, • Тоймады колхозшылар комбайннын ; Ег1нд1 орган, соккан кызырына. Ергенде комбайнга журттын сезк «Осыны Сталнннщ ойлап ез1 Шырарран болар,— дейдк— ол Kicire Керек icTiH OHiMi жэие тезЬ. 228

«Bip гажап ©si сорып, ©3i кырган! E, бэсе есы керек журтка! Мынадай колымызда кел1к барда Ш апса да ©те коймас балта муртка!» Теш'здей турFaн eriH толкып, шалкьщ, Толкынды айдаган жел демш тартыл, Алгандай тынып кешке, бар каймарын Комбайн шашыратпай алды калкып, Ымыртта бригадир енд! токта Деген сон колхозшылар келin тонка, Эр .участок езшщ кундж icin Б iлуге есеп кылып какты шотка. Есептеп эрюм icin шотка карып, Кундж icTin асыра орындалып Калганын керген кезде, кулд1* олар Десш «тугел 6i3 бупн Стаханов». Кеш лд1 орын ед1 токтыц маны, Бакшадай жасыл орман батыс жары; Касында айнадай к©л, ак шашарын Ж узетш тамашалап аккулары. Кемдежем ондай квлдщ тетелеа, Кел — акку, каз, уйректж eTeneci; ЕнеЫн е м т ескен сем1з кустын Бултыйган тостарандай 6©Tereci. Камысы жас баланыц 61'леп’ндей, Улпасы ею кустын тулепндей, Кел айнала шыккан шел омартанын Шыйратылган таза, шым Ж1*беп‘ндей. Кайындар KyMicTin сом баканындай, Жи1* терек эскердщ катарындай. Бутактар жапырары сылдыраран ©збектщ батсайы шапанындай. Суррылт талы куйылган коргасындай, Ыр^алуы жылкынын жоргасындай, Ж акут, шие, акыктай жидегнпк Tarruiiri Алматы алмасындай. 229

Тобылгы кырдын кызыл кынасындай, Гул1 кездш жанады шырасындай; Сайрауы гулге конран булбулынын Казактын булбул кусы Кулэшындай. Турар ма ондай жерде бой кызынбай; Па нлркш, не болар онын кызырындай; Ауасын жутсан, бейне жас биешн Майдагы балдай уыз кымызындай. Сол жерде тжкен шатыр, таза куйме, Берклген епнплге жатыр уйде; Куймеде патсфондар кешю салкын Ауаны толкындырыгг басты куйге. Он, куйге куларын журт салыц турды, Сулу куйге сусыны канып турды. Бултсыз, суттей жарык айлы тунде Кызыл ту жалындай боп жанып турды. Айтура тепе карап тект! нурды, Теккен нурдан толкынды ту кулпырды, Кулпырран ту касында бас колхозшы — Бакыт куш — Ленин, Сталин турды. Тешздей юм шалкымас ондай кеште, Далада алка-котан журт кекесте. Юргенде сусындайтын кымыз келд1‘, Куйылран ысты саба, ысты меске. Мол саба кандырады мунын бэр!н, Кытыктап кымыз nci мурындарын, Журт жутып кумарлана денесшт Кымыздан керд1* лезде кызынранын. Кымызга кызык келш араласты, Квтерщю кешлдер судай тасты, Каркылдап кулд! карттар, ойын гул£ — Ойнаран керш ецшец ©piM жасты. «Не бар? — деп жеюрмей шал кыз, катынга, Елемей ecKi турмыс, уятын да, 230

Аралас эйел, еркек ойнаранда Айналды дала бейне театрра. Не,— десен,— бул театр? — Сол театр — Дардылы театрдан зор театр, Залы — аспан, сахнасы сулу дала, АртиЫ миллионнан мол театр. KiM,— десен,— сонша артист — ол ма?— Халык, Сталйннен бакытты турмыс алып, Ш ат сез!мш кернеген корсететш Сауыкта биге, куйге, энге салып. «Кара жорра» сею'лд1* би де сонда, «Серпердей» сулу, т э т а куй де сонда; «Едклбайдай» эн сонда, соныц бэрш Kepin кекке и ы р ы м т щ и сонда. Бакы т кусы далара конып турды, Д ал а шаттык куйше толып турды; Кен дала арнасына эн-куй сыймай, Кемерден теплгендей болып турды. Не кемгпп немесе асырмайын, Бул он, куйге мен калай косылмайын; Шын суйетш колхозды ауылымнын Керддм мен, ракатта осындайын. 1937

НКВД ЭН-Кэ-Вэ-Дэ — айнымас куй ран курыш, Жаудын мойнын кыркатын етк1р кылыш. Сталиндж шым болат рсльстен Табанын баспайды ол ауа-бурыс; ЭН-Кэ-Вэ-Дэ — улы елге ырыс, Ецбепк 1стетед1 елге тыныш. Алгыр кыран кырагы, егер жаудан Тез сезед1 жамандык. болса сыбыс. ЗН-Кэ-Вэ-Дэ — халыкда 6epiK «корран, Жау кетпейд! ол корран болат тордан, Ленин мен Сталинит вннтовкасын Босатпайды булшыры бер'ж колдан. 1937

ГУЛ БАГЫНДАИ ОТАНЫМ Быйыл... коктем кезшде... 6ip кун кешке, Кыял шалкып, op6ip ой Tycin еске, Тун бойы отырдым мен, шекпек болып Ка^азра сезден суду керкем кесте. • Ж*бепм кесте Tirep ете жалпак, Алпыс ултка менш!кт1 б!рдей ортак, С С С Р елкеа — ол, жер шарынык Алтыдан 6ipin алган улан-байтак. Дегенмен акын се з д т фабрип, Отанра кесте т!гу лайык гул!, Кыйын боп мен отырдым узак уакыт Кестемнщ ойдарыдай келмей rypi. «Сез деген жай эншейш ак янбек жш, А к ж!бек жшт! эдем! бояй бwin, Бояран жшл бузбай, узбей жэне Сулулап реп’мен орай бш п , ©рнекп’ кесте riry болды ауыр, Мыйымда ой тербелш сокты дауыл, Сондай ауыр мшдегп жуктемеюш 0 3 iHiH акынына б1здщ Aayip. Ой, кыялра дед1м мен «кулашын жай!» Желд1 кун кол айналган лашындай, Ж ер шарын Kerri K e3in, жылдамдыры Жулдыздай аккан яки жай тасындай. 9.43

Кыялды ушырып мен, шыктым тыска, Тереземнщ алдында тау жак. туста Бар ед! гул бакшасы, сол бакшада Сайраган кулак п’кпм булбул куска. Ол уакыт мезпл екен таннын алды, Тур екен белуарлап тау аспанды, Сол таудан юты тацньщ боз пушпары Мен тыска шыккан кезде кыландады. Кезгенде таудык кырка, жотасын-ай, Жаганын. жшшкелеу окасындай, Жылтыраган тау басы, тан бинне Kepinni туйенщ ак ботасындай. EKi K03iM ак бота-— тауга твш'п, Таудан аса караган танга T©Hin, Таннын нуры, сайраган булбул ун1 Кетер1лген кешлд1 б1рдей белш. Журд^м мен гул багында ерс1л-карсыл, Укканда танда сулу гажап бар сыр. Тан сэулесш колтыктап кекке дурлеп, Kerri шыркап бшктеп кешл таншыл. Гул багы сол уакытта касымдары, Буриип гулд\\н кабы басындагы, Ke3i екен шашактанып гул жапырак Ж аркырап дайын турран ашылралы. Кулпырган сеюлдент тоты туп Тамаша тан емес пе гулдщ гул1, Кез1мд1 бетен жакка еш бурмаймын Гулденгп Meni ражап таннын нуры. Алтын тан уксап бейне б1здщ тура Малынды кып-кызыл бон нарттай бура, Торрын кок, келш кектщ келбей жузген Уксады KyMic TyKTi кун аккуга. Сол кезде тусш ед1 гулге K©3iM, Тандандым керксм гулге cepnin сез1м. Нелер туе сулу гулдер елестетп Маран таннын кун енд1 шырар кезш. 234

ГНскен гул кушакда алып атар танды, Тан гулдене гул дакы шешек жарды. Ш ыккан кун KyMic сауле ceyin, бул!с Гул жайнап айдай алтын ажарланды. Сол кезде оралып кеп макан кыял: — Кестеге бояу таптым,— дед!,— куяр. — Ол не? — деп ем, — Тан, гул, кун,— дед! маган — С ез екен,— дед1м,— мунын ойка сыяр. Тан, гул, кунд! коргенде TycTi еске, Mine, бул, б1здщ елге лайык. кесте. Тотыдай тан — Октябрь, Кун - СССР, Партиянын леб1з1 — нур емес пе! Бакытка алтын какпа ашкан зады, Какпадан юрсен iuii алма бакы, Т 1лге тэги, денеге эл-к.уатты Беред! аткан тандай алмалары. - 1937

Ж УРЕПМ Д! М АН ДАТ К.ЫП Табигат тарихында 6ipiHmi рет, Туншц кара кылшыкты туп тулеп, Тун кунд1*зге айналып, калтытпады Тун болса тыныгымпаз мыйды журен. Келем1 жумырткадай болса даты, Маган журен бейне 6ip жердщ шары. Жер уызы — миллион градус от Сешлд1 журектщ де ыстык каны. Теб1*ренсе жер уызы, ол асауды Токтатуга болмайды: аскар тауды Сшкед! сыртылдатып катпар тасын, Желпед! урлегендей жел жалауды. Журектщ кайнаганда уыз каны Д1ршдеп алкшед1 онын» кабы. Сол кезде, сатыр-кут^р тау тасындай Кыймылга айналады дене дагы. Он 6ipiHmi декабрь Kyui кешке, Он екшии декабрь Tycin еске, Калгытпай мыйды журен, журт уйктамэй, Бул тунд! болмады 6ip кун демеске. Жуз жетшс миллионнан астам журек, Б1рдей кайнап, бэршде 6ip-an т1лек, Те&решп, калгымпаз мый тыныкпай, Тун кунд1зге айналды Tyri тулеп.

сБекёрге кара макпал жамыласыд!» Ерк1ме кенш мешц барынасын!» Д еп тунге отты журек буйрык 6epin, Тун кешп езгертп «туц» магынасын. Сол тун1* журектщ мен жетепне Epin, сыймай денем кен nStepiMe, 1шрде шыктым тыска; кеудем кекке Аскактап Алатаудай кетерьле. Ой толкыса акынга тауьщ темпе, Шарыктап лашындай ту п берте, Асып ем Алатаудан, жерде тесек Боп калды тун жамылган макпал керпе. Тун керпесш аякка таптай бастым, Бастым да, шыркап opi карай астым. «Кушиз», «тундЬ бтм ей тш , куннен сэуле Алатын жулдыздармен араластым. Сонда маган келген ой не десещз, «Сталин кун, мадында б\\здер жулдыз. Уздн^пз кун нурынан сэулелснген KeKTeri кек жулдыздай 613 де 6ipMia! «Тун турмак, жердщ куна'з пушпагында, Жулдыздар кунге, б1здер Сталинге Коз Tirin, жулдыз — кектщ, б1здер жёрдщ Турамыз мэдп-бакый ушпарында.1 - «Сондыктан он екшии декабрьде, С С С Р — азаматы жуп боп 6ipre Т 1гед1 кезш тепе Сталинге, Кеп жулдыз кез п'ккендей кекте кунге1» Кектеп* кеп жулдыздан алып улН, EciMe тус1*рд1м де сайлау кунд1‘,— Мекенше кеп кондым: мезпл екен Москваша сагат алты болган тунп. К ум 1с кардын успмен ундай укпе, Жалтылдап брилиантай Т1‘зген жшке, 1 У шп а к — жумак дегеп сез. BipaK, халыктын угымында «уш- пак» — д!н марынасын езгертш: «ракат, бакыт» деген магынара ай- налган. 237

Tisuiin барады журт бар квшеде Даусын беретурын участокке. Кеш елер электрден суттей жарык, 1лген ту кеше бойлап оттай жанып, Баркыттай жумсак, балдай т э т ' эн, куй, Тешздей тур ауада толкынданып. Эн тындап Алатзудыц куд, тасы да, Эн тындап Алматыныц каласы да, Эн тыцдап арык бойлай аккан булак, Эн тындап алмалардыц арашы да; Эн тындап Алатаудыц алабы да, Эн тындап алабында адамы да, Сулу эн мен куй сусындатты Тауды да, тешзд1 де, даланы да. Куларьш сусындады эн тындагыш, Бул эн, куйдщ 6api де маран таныс. Эйткенмен тындай коймай, ез1м дары Кетере сулу энге костым дауыс. Бакыт кусы далара конып турды, Дала шаттык кушне толып турды, Кен дала арнасына эн, куй сыймай Кемерден теплгендей болып турды. Калкыткандай тешзде су кемеш, Осы куйдщ толкьшы кепт'1, меш Журпзд1 жылдам, керд1м лезде мен Кырык тертпшп сайлаулык учаскеш. Клубтын уйге Kipep тустарында, Турран Политбюроныц штабында, Жылы шырай кесюнмен турран карап Кез1м туст1 кун бейне — Сталинге. Мен де ofsh кул1мдей карай тенд1м, Тенген нелер миллион кездГ керд1м, Ж урепмд! мандат кып кетерд1м де, Кеппен 6ipre мен OFaH дауыс берд!м! 1937

ЕЛКА Балалар, 6i3re елкара Келд1 MiНе дед Мороз; 1 Кел, дед Мороз, дед Мороз, Жсжары шык, торге оз! Сакальщ сулу кумж ей, KipmiKci3 кшм кардай боз; Елкара кел, баланын.— Сэлем:н ал, колын. соз! Тонсан жылын, дед Мороз, Елканын оты жа рылран, Шырым жылы болсын деп, Елка тонын жамылран. Кызыкты тоным болсын деп, Кымбатты затгар тарынран; Елкара кел, ардакты Д ед Мороз, кырау жамылран. Д ед Мороз, бойыц баладан Анарурлым аласа, Болсад да тапал, кылырьщ , Мшезщ сеш'д тамаша. Безенген сулу заттармен Елкара егер карасан —

Кул1мдейд1 кескЫн Ш ат к0К1’лд1 балаша. Кел, дед Мороз, елканы Балалармен тойлайык. Кетере шыркап дауьгсты, Эн салайык, ойнайык! За манный 6i3 булбулы, Жазы, кысы сайрайык, 0 м ip кызык елкадай, Елкадай 6i3 де жайнайык. Б 1здщ Отан жазбен тек, Сыйлайды суык кыстарын; Кум1стей кымбат керем!з, А к кардык 6i3 мыскалын. Кар коп жауса тыстаймыз Жгбекпен жердщ тыстарын; Ж 1бектей б!зда жайнаткан Кеп жасасын Сталин! 1937

ТАУРА ШЫКДАНДА Алатаура карасан Шеккен акбас бурадай; Найза шынды еркештей, Карарайы шудадай. Шудасынан сыйпаура, ©ркешше мшуге; Кунд1 ки:'п, аспанды Иыгына Lnyre— iMcH де, журт та кумармьгз, Сол кумардан таркаута, BipHeiue жолдас 6ip куш Шыктык ерлеп 6ip таура. Т ау дегешм тас емес, Макпал кара топырак — Бегед1* б!зд1 тоты гул, Назданып жолда жатып ап. Гул сабагы ксудеден Келеп'н ж!бек шырмауык; Шырмауык басы мьщ бону Кулпырып турран 6ip мауыг. 9 рб:р гулд5н жупарын Жулмай И!скеп орнында, Кездеепк 6i3 6ip кезде Б ул акты кадык шалрынра. 241

Булюлдеп аккан булактын Буйра бетш суйш кун. Ыррыйды меруерт су тастан Л а рындай кшктщ. Булактын ею канатын Бойлай ©скен алма агаш; Алмалары шскепде Уксас аткан танга агаш. Кулпырран тоты тац бейне Араш жок сулу нак мундай. 1шшде керкем араштын Кердгм 6ip зат аккудай. Жакындап ем, аккуым — Казактар п'ккен ак шатыр. Бф эйел кердж, сурадык Деп «буларда юм жатыр?» — Пионерлер сабагын BiTipin шыклан лагерьге. Сонау таура экегп Вожатыйы бэрш де. «Сонау тауыи» тауып ек, Шаншыла шыккан шыц екен; Шыннын бшк басынан Су саркырап тур екен. Тау елшен KeuiipiM, Сураймын оран таппай ат; Орысша аты ол судын 9дем1* а т — «Водопад». Саркылмайтын себеб1 Квшкш иген водопад. Тамашалап Лермонтов, Пушкин суйген водопад... Суйем сеш, водопад, Лермонтов пен Пушкиндей, Сулусыц сен, озin Суйг1зетш есюрмей. 242

Саган эл^ водопад, Жырыммен тал ай оралам, 9 3 ipre узап кетпейш Пионерден, баладан. Водопадтьщ касында Бар екен б:р йен ал ап, Кен алапка келдш 6i3 Водопадты жагалап. Алапта футбол ойнаран Bip топ бала кердж б1з; Кыймылына, Typine Козд1 кадай тенд^к б!з. Кыймылдаса денес1 Зырлайды бейне уршыктай; Жылдамдыры жуп*рее, Одша ушатын шыпшыктай. Е п тш п топ какса, Уйрек 1*лпш лашын; Сермемейд] катеден Аяры мен кулашын. Ж уп р в д тон Teyin, Булшыктары булшлдей, Кун жалаган денеа Жылтырайды никельдей. Кеуделер! буркптей, Бар денес1 палу а н; Бундай дене аз керд!м, Урпакты Kepin алуан. «Ул, кыз туса осындай Тусын» дед1м 1иимнен. «Бала ©ссе осындай бссш !» — дед!М,— nimiHMenl Футбол 6irri, балалар Водопадка шомылды, Кулюс! кулис кебштей Шашылды... неткен кещлдП

Отличник, пионер Сурастырсак бэр! де; Ж енелтт ед\\ лагерьге Келт1рд1 тауды сэнше. Олар айткан суду эн С орылды таудын шынына, Шын езенге лактырып, Крсылды судын сылдырына. Су куракка с5лтеп ед, Сыбдырады курак та, Тау, су, курак, гул, а г а т Хор ecTiprri кулакка. Бул не' ун деп кайран pan XeKipin mbifbin бшкке, Турд1 калкан куларын Осы xopFa ки1к те. Ыстыкта ауыр денесж Шьщра суйреп барура, Ершбей келin тындады Осы аид! аю да. Ep6Hin муШз, туяры ’ Сурже таска, жырыла Бул энд! келш тындады Таутеке, аркар, буры да. Уйренбеген йяры Не желю, не аянга, Зымырап жур;п бул энд! Тындады коркак коян да. Ал ран аннын майлы етч Журепн бей-жай кишткен. Тындады энд1 арашта Отырран калрып буркгг те. «Мынау ражап эн екен, Кайдан кеяд1‘ бул мунда?» Деп танданып, эн тыидап, Дорарды эн:н булбул да. 244

...Сондай кьгзык керд^м мен 0ткен жазда, пплдеде, Турарлык, быйыл ойым бар, Солармен тауда 6ipre де. Быйыл жазсам сендерхи Булай жазбан, балалар; Не 1*с:мен улгш . Не мшезд! бала бар? — Мен жазармын соларды Шама мша толы к суреттеп, Бул еленлм сол жырга Бастауыш кана б:р рет тек. 1938

С в З — СОВЕТПК АРМИЯ i Сез — халыктьщ кымбаттан кымбат кеш, Ж урекпн шахтасынан халык оны — Мындаган жылдар казып, кен тасына Тереннен open барып ж етп колы. Жеткен сон колы сездщ кен тасына, м Кен куйшде казына бомбасьша Тусшш, кор^ытута экеп тект1 Мыйдын мын градустык домнасына. Мын градус ыстыктык кызуымен Шымырлап кайнап, майдай шыжыды кен, Шыжыктан шын болаттай меп-мелд1р боп, Ш утлдеп теплуге ж узш кен. Калын каймак кебжп*, беп* кулген, Ажары артык жанган кызыл гулден, Сез таскыны кемейдщ насосымен Фонтандай аткылады саулап плден. TDi таскыны кулашын кусырмады, Болмады бегет жолда тау шындары, ТенГздей шалкыган сез кен жайылып, Мей ipi канып, халык сусындады. Халыктыц мойнында масыл залым Халыктан буркер сездщ асылдарын. 246

Сыртка шыкпай, 1иннде кептелш сез, 9тк1*зд1 кулдар нелер гасырларын. Турмады 6ipaK тыныш тусауда сез: Уксап бейне албырт куш acayF a сез, Тулап, Ticxen, Teyin ол кулданганды, Тынымсыз арпалысты босауга сез. н Бурын да сез орын ап ел тершен, Сый тартып халыкка ен керкемшен, Саулады мелд1*р мсруерт булактай ол, Тэтт! кыял, бал дзнд! ертепден. Тарихтыц кыйырдагы шелшде ол, «Бала когам» гректщ елшде ол, «Илиада»», «Одиссея» тешздерш Ж асап, саулап куйылды Гомерден ол. Болмаган KyHi конып, канат жайган, Майданда сезден кару-жарак жыйган, Таскын болып саулаган саркылмай сез, Римда плебейимл Горацийдан._ Тэжштщ бар тарихын кец каусырган, Белмеген акын ушн ел даусынан, Таскын болып саулаган саркылмай сез, Атакты Абулкасым Фердаусидан. Шеттен жау таларанда халкын келш, Князь Игорь, сонынан ерген полк Тутылганда, Святославтан сез С аулаган ушан-теш*з алтын болып. Тагдыры ортак ели жер1'менен, Халга карсы, елшен жер!меген. «Еменге шр 61'ткен бутак» — батыр Д ос болган Махамбет сез ер!менен. «Шын адам махаббатпен ерюн суйген, Кеш’лге алган ойра жетш уйрен!» Д е п e p iK T i кексеген, жалын жанды, С аулаган сез таскын боп Шекспирден. 247

М ахаббат науасымен тыиыстаган, Колына куй рек, яэз1к гул устаган, Таскын болып саулаган сапкылмай сез Ж асты кез, ж1бек жанды Руссодан. Сан мшдетш мойнынан ©теген сез, Тауды бузып, тас жарып тетеден сез, Жол ашып, керкем сездщ кен арнасы — Саулаган таскын болып Гетеден сез. Сан гасыр жасаса да есюрмей сез, Шын дос болса бастартпай ешк!мнен сез. Саркылмайтын толкынды таскынымеи Саулады Александр Пушкиннен сез. Шын акыннын ултына карай ма сез? Ж ан кыймас жолдас болды талайга сез, Суарып казактын кен шел даласын Саулады сел, таскын боп А байдан сез. Кымбатты казынам деп ел суйген сез, Елдщ камын жоктаган ер суйген сез, Саулады сел-таскан боп саркылмайтын Революция дауылпазы Горькийден сез. Элденш элаз, басын кушт! иген кез, Босанып 6ohf3 еркш куш тиген сез. Жанбырдай куйылды о'к боп, революция ¥раншылы Маяковскийден сез. Жазушы, драматург, акынды сез, ¥лы майдан iciHe шакырды сез, Олардыц камалынан досты ал ган ,. % Душпанды каргап, ок боп атылды сез. Халыктын кеншне унаранды, «Керкем тып жаз!» деп халык сураган-ды. Жазып олар, халыкка беря! талай Поэма, пьеса мен романдарды Керкем сездщ тозган 6ip жейдесш сез, Сыпырып, онын зарлы кеудесш сез Аршып кайгы-зарынан, керкем сездщ, 4£ел1чрд1 айкын, ашык бейисс1и сез. 248

Ill Фашизм пирылы пасык кутырран ан, K©3i кунп’рт, K©6iKTi аузында кан. • Тарпа бассап талайды эл( келсе, Табанына тапталып адамдык зад. Билетш сум фашизм бойын жынга, Кулап кыйрап елетш шырып шын?а, Улыйды карап турып каны кашып, Бакытты 6i3Aiu Отан СССР-ра. Кутырран ан егер де шаппак болса, Улы TiciH батыра каппак болса, С а у денеге ауру жуктырмак боп, Сасы к канды кеб!г1н ж акпак болса; «Отаннан таспадай жер берме жатка!» — Д еп буйрык берш барлык азаматка, С С С Р елМц бас командир! — Сталин туды устап, Miнее атка. Екшш желд! тусап, бултты yfilpfn, «Жауларды шептей жапыр!» деп буйырып, Аттанса кызыл аскер маршалдары: Буденный, Тимошенко, Ворошилов. . .Ж аулардьщ сырын ашкан талай кезеп, Отанды сак кузеткен орын безеп. Аттанса ЭН-Кэ-Вэ-Дэ эскерлери Ж^удырып жакбырдай ок, кылыщ безеп. Д а усы гудоктердщ жерд] жарып, Урандап шахта, фабрик, поезд, завод. Аттанса калын колы жумыскердщ Алдында командир! Стаханов; Комбайн, тракторы кен елкен! Кунрентш колхоздын эйел, epi Аттанса эйел демей командир рып, Алдына Нурипа мен Демченконы: Е л жумылран майданнан калмай шетте, Аралас коян-колуык epin кепке, 249

Аттанса, енер-бшм командир!: Инженер, профессор, педагок те. . Алпыс улт, 6ip жуз жетшс миллион жан, Bipi калмай 6ip жандай косып уран, Дуниешн тардыры шеии'летш, Курылса осындай 6ip улы майдан. Уранга даусын косып осы кезде, Ец алдыцры катарда тусш козге, Майданра аттанбакшы акындардын Ж урепн жарып шыккан жалын соз де! Фашизмнен Отанды тынбай корып, Ж аудыц бетш кайтара жасап жорык. Ж асалмак акындардын создершен Армиялар, корпустар, сансыз полк. Боп сонда сыя тещз, калам кеме, Соз тешзге балыктай каптап ере, Cynryip кайык болып сунпмек соз, Душпаннын KeMeciHin тубш core. Ютаптын кагаздары самолет боп, Каздай калкып аспанга, жауга беттеп, Зенигпк орудия аткыласа, Шалдырмай отпек ушш баса-коктеп. «СССР» атты тарып цифр, Ушкырлыры дерлжтей «мынау сыйкыр!» ©лен жазран караздар кан майданда Аткармак кызметш истребитель. Жацбырдай носерлетш булт токкен, Кун коз1Н келецкелеп жаура кектен, ©леннен арытылып туспек жолдар Cenipin самолеттен парашютпен. Ж ау эскерш уркггш 6epiKTipe, Енбекилш сонынан epirripe,— Соз колына мылтырын 6epiK устап, Жалынды таратпакшы yriTTi де. 250

Эскерш тас-талкан ры п жаудын т о зры н , Ушкынын найзарайдай шашып коздын. Поэмалар майданда армай-талмай Аткармак. кызметш бомбовоздын. Бомбовоз бомбаны мол жетшзед!, Буршактай буркырата твюбзед!*, Полкш, паркш ж ауларды н кул-талкан рып, Жем1‘рш жермен-жексен етк!зед1. Курюреген кун даусы — дауыл екпш, К улагин керен. кылып жер мен кектщ, Проза аткарады кызметш — Ауыр артиллерияда зенфректщ. Кунд1’з демей, тун демей жанталасып, Канды майдан ]’шше араласып, Очерктер разведка кызметш Аткарады тынбастан хабар тасып. Модени майданды алып улесше, Кызыкты сауык койып тыл im iHe, Эскерге рухаии азык 6epin, Алмайды дамыл, тыпыштык пьесе де. Майданда не кыймыл Tepic, не кыймыл он, Зор бэйгеде к1м неге калады сон? — Солардык себептер1н ашып айтып, ©зара сын жасайды фельетон. Тардырын шешер куш жер шарынын, Жасымнын кез1 болып дер шарынын, Еи зоры л'лепмнщ: 6ipi болсам, Майданда поэзия маршалынын! 1938

МЕКТЕП — Б1Л1М ЕГ1Н1 Суйген кезде алтын кун Таннын KyMic мандайын. Тракторра пркелд! — Куйiне келген комбайн. Комбайнды кутуил, Ж ург1зуип Далабай — Ж а с ж\\г\\т, 6 ip a K , колхозга — Акылшы, басшы агадай. Bip мшез! — Далабай Ж ас та болса балажан; Сепзде онын улы бар, ©з жанына балаган. Аты Марат: д е т сау, Д ен еа зор, елгезек. Акылды, ойлы, «айыбы» — Азырак тентек... ер, ежет; • KepiMna3 жэне сурампаз, • ¥рымпаз, зирек, таланты, Ж урт суйед*! сондыктан, Болса да тентек Маратты. Быйыл колхоз епнш Орган куннен бастап ол, Экесшен калмады, Ойынды кыйып тастап ол. 252

0Keci айтты Марйтка*. — Бар ма, дед! ес!нде? — — Йемене, папа? — Не деп ем Keuieri куннщ кешшде? — Не деп ен, папа, умыттым? — Сентябрьдщ нешеЫ? — Bipi * * — Енд1 уктын ба? Айтканым менщ кеше осы! Мектепке барсан, калкам, сен, Мол епнд! егесж! Отыз ею эрштен Егшге тукым себесш ! Бастаушын мектеп, Маратжан, Бейне 6ip сенш кектемщ, Жап-жасыл боп тебендеп Шырады сенщ еккенщ. Орта мектеп, М аратж ан, Бейне 6fp сенщ цп'лдендей; Тура ма егш пп'лдеде Донденбай жэне гулденбей. Жогарры мектеп, Маратжан, Бейне 6ip сенщ куз1ндей. Т у рады толып дан сонда, Сабактан зорра узшмей. Сол егшге, Маратжан, Комбайнер боласын! Мектепте — егш, Маратжан, Окудан астык. орасы н1 Б ул айткан сез кеше де Конран ед1 Маратка, Б уп н де конып, карады ол Егш дж кец алапка. Егш менен ауылдын Ж акын ед1 ар асы. 263

ТенДздей толкып тур екен Шырымды еп'и даласы. Ауырлыры дэншщ Коррасын баскан салмактай, Тарылары бидайдай, Бидайлары бармактай. Мол егшшн Teni3i Толкыранда ырралып, Кызыл шырай ед берди Бояура алтын кун малып! Э к еа айткан eriwu Осындай рып екпекке, Бармак боп Марат окуга BeKirri ойын мектепке. — Мектепке, папа, барамын! — Айткан кезде деп улы, — Бар, cзyлeiM,— дед! экеа,— Мектеп — бшм eriHi. Ю38

ВАЛЕРИЙ ЧКАЛОВ Кеше кешке 1 Кешеде келе жаттым, «Вечерняя Алма-Ата!»1 деп кулактын. М азасын ап газетка. BipiH мен де Алып окып, Тадданып тура каппын: «Чкалов каза тапты!» — Деген хабар «Апыр-ау, рас па?» Деп кекке бактым. Ce6e6i деген былтыр — «Жаса epiMl Ж ер шарын шолып, Кызыл жалау тацтын!» Кеше кунд^з кар жауып белуардан, TayFa кайтып кешке булт, келген таудан, Аш ы к аспан беп'нде жш жулдыз Тур екен кап-кальгд боп кардай жауган. Бшкте, сол уакытта шолып кекл, М осквара, Кремльге тузеп 6eTri, Ж улды здай жаркыраган фонары бар Керд1м мен ушкан бш к самолетл. Самолеттщ жулдыздай фонарына, К адала eKi кез!м карады да, Газеттщ аты.