С. Муқанов-Тандамалы өлендері

МИХАИЛ ИВАНОВИЧ КАЛИНИНГЕ1 Курметпен карсы аламыз, келген конак, Азаттык ез*1лгенге берген конак, Мейл! кай улт болсын, жылараннык Коз жасын тыйып, мукын корген конак. Б 1зд1ац елдщ cisre эл1 сырты канык, ImKi сырын бьпмейаз тугел анык, Б 1*зде де жалшылар мен кожалар бар, Б1здщ ел де ею тап болтан халык. Б 1*з бурын тепюлеуден босанбадык, Надандыктан iirrepi аса алмадык, Бай, тореден, кушп'ден соккы керш, Квз1‘м1‘зд1 кезшде аша алмадык. TeKKepicri кезшде сезшбедш, Козге кызу кездерде коршбедж, Кеш ояндык, надаидык бегет кылды, Эйтпесе, сол кунд1 ансап келген едок. Т уси ш к жана рана азаттыкты, Азаттыкка бастадык кальщ журтты, Тез ашпайды кездерш, тез турмайды, ¥йкы эбден езплеп, мэцпт кыпты. Елде жуан кедейд! сорып жатыр, Кедей надан соруга «кенш» жатыр, 1 1924 жылдыц кузшде, Орынбор каласына кеду!не ариадмп жавылран. 55

Кедейдщ арыстандай алып купли, Бай акысыз, борсыктай емш жатыр. Елде оку аз — кедейлер хат б1лмейд1, Караны — кара, акты олар — ак б1лмейд1, Саясат не, Keaecri уюмет KiM? — Ойдарыдай TyciHin, нак бмхмейдк Кала жок, ауылдардык арасы алые, ' Алые жерге кыйын гои кел1с, барыс, Калинин жолдас, мунык бэрш, Айтумен рана укпай, керш таные. Уйымдасса кезлерш ашар кедей, Оттай лаулап tarepi басар кедей, А лдэры мшдеттерш айкын керш, Бакытка жетш, ракатта ж асар кедей. 1924

АЗАЛЫ КУНДЕ1 Кун K©3i тутылгандай турде болды, Ж сл зарлы кайрыланган унде болды, Барлыгы — жаратылыс басын иш, «Бi3 де ортакпыз» дегендей п'лде болды. Кеше уел желб1реген туга толды, Жалыны кетеричген бура толды, KeKipeKTi как жарран мунды дауыс, «Ленин, Ленин, Ленин!» деп iiiyFa толды. Б1лмейм1н неге кезге жасым келд1*? Ж ас келд1, ой билед1* басылды ендк.. Алдында ¥лы Устаздыц тэж1м кылып, И ш п кара жерге басым келдк 1925 1 В. И. Лениншц кайтыс болганына жыл толганда. 57

КЫЗЫЛ А РК Д Сап-сары бшк белдерде, Саррайган туссю жерлерде, Сап-сары кшм кшнш, Кабагы булттай туй iл in, Саррайган мын сан жан журд!; Азуы алмас, тип у, Арам кешл, ала ту, Кен жемсаулы, кен карын, Найзадай туйреп колдарын, Коркау каскыр — «хан» журдь Сары даланы мун басып, Тунерген кара тун басып, Адаскан жол таба алмай, Мунын жанра шара алмай, Нелер, нелер жыл e rri. Кунбатыстан ер шырып, Еш'ркер ага ел шырып, Тунд! кектен сындырды, Тотыдай тан кулпырды, Алтын нурын кун септ!. Сары дала жасыл турге енд!, Кызарып шешек — гулденд!, Ж ерге жупар тегшд!, Шаттандырды кешлд1, Ж ан жадырап, ©Mip жаз! 58

Кун кергенге куанып, Жылауынан уанып, Нарттай жанган шиинде, Кеп куаиыш 2ш!нде Кулдар да жур аралас. Аузында енбек ураны, Ленинизм куралы, Сол куралга табыныгт, CoFaH рана барынып, Жолында сонын. енедк Саргылт туей сэры арка, Суреш жок. кен алка Кызыл арка атанды, Жасадык жана Отанды. Сарраю енд1* болмаиды. Кызыл гулдер тамырлар, Кызыл ерттей жалындар, Кызарган гулд1 турменен, Шагылысып кунменен, Кызыл арка жайнайды. 1925

ЛЕНИН М А В З О Л Е И 1Н Д Е Бул устаз — енбекшЫн ардактары, Аскар таудай панасы, коркандары. Уйктап жаткан сыкылды кершгенмен, Кеп турдык, уйкысынан оянбады. Адамды калын, ауыр тус1рд1 ойра, Мый толранып, шымырлар каныц бойда. Э л1 де рас уйктап жатыр ма екен, Оян деп сурар ед1м, оянар ма?.. Кеп турдык оянудан кутш доме... Тырп етер емес, 6 ip a K , жаткан дене!.. Олай болса, толганып турган журек, Махаббатты сезпш айтшы, кане! Я, бул ма? — Бул Ленин — Ленин едИ Бул элемге бакыт боп келш едг, Езклгенге азаггык аперем деп, Талай ауыр халдерд1 ш епп ед\\. Жанын талай куреске жегш ед1, Арамтамак доныздан ж е р т ел!, Кеп куреспеи орнатып бостандыкты Ж ем1сщ коммунизм erin ед*1. Арманга тугел жетпей, ажал кепт!, Келгенмен не кылды, онын neci кетп? Бар icTcreH кастыгы — кыймылдагы Денеш м энп уйктатып, жансыз етт!. 60

Бул зор аза енбеетш адамзатка... Тарихта ие Ленин ардакты атка!.. Ол салран дангыл жолды ке'нейтуге, Ж!гермен енбемш тап турды сапка. Тыныссыз мынау катып жаткан кеуде, Сыймай ма шетаз, шекЫз элем деуге? Бар iciH тарих арткан етеп влд!*, Не мэн бар ендеше оны елд! деуге? 1925

ПИОНЕР Ызын-ызын-ызындап, Шыккан жер1 тызылдап, Куйынмен ойнап кун кешкен А т жаратын сона да. Салкынга твсеп бауырын, MacaFa жем боп жауырын, Камытын жастап басына, Шокпыт жатты кор ада. Айнала жел ыскырды, Толранып камыс ышкынды, Ауыткый ушып айнала, Желден маса уркеди Буркылдак шанды бэсен. кып, 0С1Мд1кт1 осем кып, Ажар 6epin бетше CipKipen жанбыр буркедк «Базардан келген барша-ды, Базарбай енд1 шаршады, Табаны таска тшшдь..», Шокпыттын. айтар еленД. Аягы: «гакку гай, гай, гай... Айла-лайлай, айла-лай» М ацайда ел жок, ж умы с кеп, «Айла-лай» рана дем еуь •2

«Гаккудыц» арты мун болып, Кезшщ алды дым болып, Мелтшдеп моншак домалап, Шокпыт б!рде налыды. Маадайдары жулдызы, ©лгенде кврген жалрызы, Окуга кетш кайтпаран, Сураранын сагынды. Кеюрек жарран гурсшмен, Журектен соккан дуралмен, Кабарын жауып кезше, Эдденеш ойлады. Шокпытка б1*зд1'н жылаган, Елестеп Kerin Сураран, «Сарындым рой!» дегеннен, Ой opire бармады. Аш кузендей бугшш, 3opFa турды Ынш, 0 л i тиген жылкыдай, Баса алмай аяк сенделд!. Аз ецбек e n i демес кой, Алпыс жас ойын емес кой, Турмыспен кырык жыл алысып, Алпыска быйыл кеген-дь Кынына салып кайрарын, Т1земен толрап айранын, CiMipin 6ip жутты да, 0пзш жект] арбага. Шанышкакпен впз алысып, Додралак жолмен жарысып, Ауылга кайткан мезплде 1шшен келд! «тэубара». Кун 6eciHHen кулады, 0пздщ куйрыкбуланы Жерд1 утып келед!, Bip уакытта кун батты. 63

«Сураран кайда, юм болмак? Ж айрандар к атан кун болмак, 0м1рден ecTin втем бе?..» Ж у р е к п осы ой тулатты. Нысана гып тандакты, Аяныи виз сарлатты, Булдырап ауыл Kopiaai, Арбанык эш удедк Bip жаксылык корердей, Куанып карк-карк кулердей, Неге екен'ш 61лмед1, Дурсьлдед! журеп. Ауылга жакын келгенде, Шуылдап ит ургенде, Коп шуылдак ш ш де, «Ага!» деген ун келдь Елендсп кулак селт етш, Кейлеп желге желп етш, К1м екенш 6Lae алмай, Шокпыт баяу ун бердк Ж у г1рш 6ipey келед1, «Ага!» деп дыбыс беред*1, Неткен дыбыс, так калды, Ж ы рактау ед*1 арасы. Кушагын жайып «агалап», MiHin ap6aFa домалап, Картоз киген басына, Б1реудщ «жат» баласы!.. Кетерш басын арбадан, Турегелш жалма-жан, (Ж алт карап, калган балага) «Сен юмсщ?» «Мен CypaFanl..» Ym жылдан 6epi кормед!, Не болганын б'1лмед1, 64

«0н1м бе, каргам, туа'м бе? Алынды ма томагам?» У-шу болып жандары, Абалап иттер андады, Арба даты шый-шый-шый, Кулакты кер кылады. ©п'здщ кагып делбесш, Как жаргандай кеудесш, К у р а н т улын кушактап, Шокпыт ексш жылады. Ел1*рш шуга кимелегт, Басыменен суйрелеп, Жуп*ре баскан а яимен, ©лз уйге лрелдк Бастыра киш тымагын, Колына алып куманын, Далада турган Байяабыл, Баладан узд1 кудердк Баланы алгаш кергеш, Балам сэлем бермедк «Мунысы не?» ан да тан, «Амаибысык, карарым?» 0keciH*iH жылаган Кушагында CypaFaH, «Еа’ркеген» жуанра, Туспед! K03i баланыц... Отырран журт opbiHFa, Тук дыбыс жок ауылда, Ыныранып сыйыр куйсейдЬ Жерошакта жылт-жылт от. Тунжырап аспан твн!п тур, Кэк кыймылсыз «елin» тур, Квлдег1 кустын шуынан Баска ешб)'р дыбыс жок. 65

Жулдызды уйден санайтын, Ж урт менсшбсй карайтын, А ск а т1ккен курым уй, • Шокпыттык эл1 мекен1. Керген сок улын сарынып, Кундег! кайры арылып, 0ЛС13 буын элденш, Кутак-кутак етед!. Кушигш салып шекеге, Co3iMeHeH кекеген, Бойбппе шыкты ордадан: «Шокпыт кайда, келдщ бе? 0рюм де солай балара, Кезайым болып балака, Сагындым дсп журуии ен, Сураганды кердщ бе? CypaFaH кайда, аман ба? О да менщ балам да, Н еге кеп сэлем бермейд1, Тураншылын карашы! Туганынды KepreHMiH, Окуга да ж!бергенмш, CeHci3 де 6i3re жететш Байгабылдык баласы». Жасарып тозган ©Mipi, К етерЫ п K©KUii, Аузына дэм салмастан, Шокпыт 1шпей ток болды. Ж уреп босап июден, Кушактап кысып суюден, Квшлшде баска арман Д эл сол кезде ж ок болды. Тунекке тунг1 комШ п, Косынап зорра кер*ипп, Уйген тезск сыкылды, Караша уй карайды. 66

Курым кшз 1ш1нде,- Баласы жатыр тесшде, Аймалап Шокпыт шскелеп, Жулдыздарды санайды. Бар табигат маужырап, Шаршагандай калжырап, Тук дыбыс жок тып-тымык, Салбыратты денесш. Жел сыбыры бэсендеп, Куаныш желт эсерлеп, Мал кушсш жацылып, Тывдай калды кецесш. Канаттары зуылдагт, Келде кустар шуылдап, К арата уйд1 баса ушып, Кекестерш тывдады. Ашылсын кара перде деп, Кетер1Л кекке, ©рле деп, Кул1мдеген кез1*мен, Жулдыздар айра ымдады. Нарттай жанып пишш, EpiKci3 тартып Kicini, . Нурын шашып сулу ай, UlbiFa келд! калыктап. Табактай боп келемк УЙД1 жарык белед!, ©зшщ жарык нурына, Жузд! a c n a H F a шарыктап. «KapaFHM, енд! елде кал, Жасым жеткен мен 6ip шал, Kapi экенД1 умытпа,— Шокпыттын каз1*р кенеа. — Какпас деп козге шукыйды, Жудырыкпен нукыйды Байгабылдын энеб1ар Даландаран немеск •7

©м!рден К0 Н1Л1 М суыды, Экенж н енд|‘ буыны Жарамайды жумыска, Асырар кезщ таянды. Жасым жепт, кажыдым, Таусылды куштен азырым, Мен 1‘шпеген у бар ма, Бар куилмд1 бай алды...» — Калуга, зке, болмайды, Б Ы м аз Kid онбайды, БЫмшн. журмш жолында, Кал деп меш бунама. Ж алрыздык т т е ткгсепн, Енд| влмейсщ, бклемш, Босанасын кулдыктан, Камыкпа, кезд1 сулама. — Кулдыктан кал ай боса нам? Ж аткан мынау босагам. Байгабыл тецдж бере ме? — Мен тендж алып бере алам. — Кулыным-ау, баласын, Калай тендж аласыц? Алты карыс азуы, Мен калай одан кек алам? — Неше жыл ж умыс *стедщ? — Mine алпыс уштемш! Он сеп'зде турып ем, Табанды содан бургам жок. Акыны калай аламыз? — Енбек KopFay бол1Мге, Арыз кылып жазамыз! — Ол не нэрсе, шырагым?! — Жумыскерд1к корраны. — Байгабылдык салмары, Басып KeTin ж урм есш , Ж арып тур рой шырарын. 68

— Хан, бай, бидщ заманы, Эке, енд! калады, Енбекшклер жасайды, Оларра енд! ел1*м жок. Жемсауы кен жуанга, Арамтамак куанга, Будан былай ракат Жасайтурын ем!р жок. Туды куш кедейдш: Байрабылеке дсмеймш, Кылдай санап колынан, Енбег1нд'1 аламын. Таетаймын корек колына Эке, енд1 налыма, Кун корерл!к мал 6epin, O^yFa 03im барамын! Тугелдент кеней1н, 0сед!, эке, мерешн, Коммунисту аркасы, Ол болмаса влер ен, Байдын сауып сауыньщ, Жем болып битке жауырын, с п‘п*нде байлардын Эл1 де леген твгер ен. Коммунист — кедей кесем!, Не керек журттыц eceri, Кедейд! байдан Ж1*ктеген, Анык солар бшп кой. Пайдалы icri б!лмейт1н, Кулагина шмейтш, ДаладaFbi ку туб!р, Кызуы жок «LuipiK кой. — Олай болса бэр! жен, С©здер!не квнд!м мен, Толындрак тусжд!р, Ленин кесем кандай жан? 69

Оны журт аса мактайды, 1сшен мш таппайды, Ж ер жарады атагы, А дам -ау, cipa, бак кон Faн. — ©ткен талай даныш пан Азаттык ушш алыскан, Максатына жете алмай, Талайы сонын зар какты. Бэршен асып иыры, Ленинге халык уйыды, ©KiMeTin ецбекш!» ©з колынан орнатты. Тууын сенен туыппын, Ленинге 6ipaK жуыкпын. ©сиетш орындап, Ту кетерем колыма. Соцыма ертш кедейд1, Тенеп барлык егейд), Ж ер жацрырткан уранмен, Лениннщ KipeM тобына. . Казактык кед дал асы, Швл*1, кумныа арасы, Тугел танып Ленинд1, Сонынан онын ередь Саррайган сары далага Сары карын балага, Тещиктщ erin жемгсш, А зат етюм келедН — Кулыным-ау, баласы ц К алай i d ей аласын.? Ж олыц алые, ж угщ кеп, К ургак кайрат неге сеп! — Кеп туюрсе, кел болмак, Кеп 6ipiKce, ел болмак, Енбекгш деген ел1м бар, Менде, эке, cepiK кеп!.. 70

Тан бозарып бш ндь Кара керпе туршп, Б1р-б1рлеп ceiiin жулдыздар, Ай да конды yJiFa. Аткан октай зымыран, 9p6ip жерге ыдырап, Жырымен танды карсы алып, Бозторрай шыкты кыяра. Койшылар да оянды, Кой ерер кез таянды, Ынылдасып сыйырлар, ©picine бет алды. BycairFair шьгк толкьшы, Танныц самал салкыны, Оятып малды epri3in, Тазалады котанды. Уикыда ауыл корылдап, ТЬтепн уйкы орындап, Донемеш сезбейдк Уйкы рана тындары. Шокпыт пенен Сураган Уйкыдан бупн «дш аман» Не сейлесп, сездерш Самал жел-ак тындады. Эуелде тан сурланып, Артынан нарттай нурланып, Нак тоты кус тшшде Толыксып,толкып кун шыкты. Шокпыт пенеп Сура га и, Уйкыдан бугш «дш аман», Кескшшен олардын Шагыла кунге нур шыкты. 1925

К,¥ТТЫ БОЛСЫН (Казакстандык. 5 Кенес1 съез!не) Кан майданда шсру тартып каи кештж, ^Т1лег5м5з езклгенге тан» дестж. Арпалысап долы толкын, сенменен, Сан майданда калин жаумен белдест?к. Екбек, тешик, бостандыкка табындык, Кашан жаура ecipwe деп жалыпдык, Ka3ipri кун сэулеа' алтын кызыл кун, Кара туман, кара куннен арылдык. Енбекииге Mine тид1 ерюшик, Бала кустай канат кагып желшнд1к, Дауыл соксыи, козгалтуга куш] жок, Тем ip казык болы гг жерге бекпцпк. Дауыл 9TTI, енд! артка каралык, Ж эрдемазге жэрдемдесе баралык. «Басшылык ет, б!з сендерге сер]к» деп, Тал ай кездер б?зге отыр кадалЫп. Кенес кэз1, кенес тобы курылган, Коп жыйылса, жок табылмак бурыннан. Б]зд1* бастап партиясы Леииншц Бук1*л халык осы ic»<e жумылган. Енбекш] ел, кутты болсын табыныз, KouiTi бастап, кекорайга коныныз, «Кенес тобы — б1зд]н жокшы» дегендей, Жемю 6epin, тура басшы болыныз! 1925 1 сСовет» магнасында. 72

К,ЫЗЫЛОРДА (Акмеипт каласынын 1925 жылы Кызылорда аталуына) К ай орда, мыиау орда? Кызылорда! Тебес! кунге жал Faс кызык орда. Eciriii енбекш1ге ашып койып, Каратты кул!мдете жузш орда! «Ак орда», «жасыл орда», «алтын арда»,— Жылаткан, еюреткен халкын орда. Конысын, ipreciH до аулак салган, Б 1зд1*н орда олардан артык орда. Кекорай мынау 61зд1н конгаи мекен! Онды коныс кайда бар мунан бетен? Кеш кел|кт1 болуы бастаушыдан, Бастап экеп коидырран Ленин зкем! Кызылорда, енбекш?, сеш*ц ордан, Мынау жер сешн жер|’ц тауып конган, «Сырты сулу, iiui улар» туз жаласын, Тагы бшк ушайык, канат комдан!.. 1925 73

ЭЖЕМ Алпыска аяк басты менщ ажем, Алпыс ж аста «KopiMin» дедд ме эжем, Отпен ойнап, кулмснен арпалысып, Алпыс жаста алган жок демш эжем. Эжемде 6ip тыиым жок ылгый енбск, вм'фдщ талай дэмш татты кермск. Такертен, сыйыр сауып, курт кайнатып, Кунд1з де кунге куй in токыйды врмек. Мавдайы кызган кунп шып-шып терлеп, Тергенде термелерш ермекп ерлеп, МэнерД1 нешетурл1 шыгарады, Кувдйз де кунге кушп токыйды ермек. ©рмепн эжем жатка емес бермек, ©3i токып, кызыгын ел! кермеК. Bip TepMeciH ж^бермек баласы на, Х атж азган: «Эже, маган жулдыз тер» деп. Эжемнщ уршырынан тасыйды енер, Карасац, кезщ oFan емес сенер, К,ызартып, нурлы кунге шагылдырып, Токуга кызыл жулдыз кандай шебер1 1925 74

КАРЛ МАРКСКЕ (Н. Кирилловтан ерк!н аударма) Ракат, шаттык дуние кемедгер1*, Ушкыр ой, жалынды epcin бабындагы, Кулдарра: «Бас квтер!» деп салдыц айкай, МеЙ1’р1*мс1*з жанып жаткан жалындары. Капитал албасгы ед! T y c i суык, Аузына у урттаттын, тш н буып, Ынырсып, уланудан азап шепп, ©луге жансызданып келд1 жуык. Жаркылдап кара тасты «жайдай» тшдщ, Элемге кара тунде кун боп келдт. Кермеген гулд1 елпрдщ кигпн ашып, Ж ат ед'ж, б\\зд\\ езше тарта б1лдщ. Сенщ ойыц аспанда кус боп акты, Шаттыкка декыа алар жерш тапты, Кун шырарда сен сепкен нур сэулеге, Ецбекпилер коз Tirin узак бакты. Москванын кан токкен майданында, Париж да... Петроград сол жалында СерН 6ip, тклеп 6ip калын тобын, Басканы сен айтканпан ойлады ма. Кемецгсрсщ, элемнщ кунш бердщ, Дана ой, тапкыш мыйлы ер боп келдщ, «Енбекнплер, бас косып майдаира шык!» Деген уши баскадан бурын бердщ. 1925 75

ЖАЗДЫ KYHI ОРМАНДА Жасыл шептш «ci мурын жарады, Таза ауа иаширд! тамырларды, Агаш, шеп, жапырактар мулпгшдей, Мын турл1 керкем бояу кездщ алды. Алтын кун ну орманга нурын септ!, Барлык aFaiu иЫ п тэж1м erri, Д!р1*лдеген жапырак арасынан Келенкеге алтынды сауле етт!. Карга карк, шыпшык шщк-шшк, орман ыц-жьщ, Ж ак б'1ткен жанылмайтын неткен бул ун!.. Соларга кулак турссн, еатсен Саздарын нешетурл1 тэтп жырдын. Жерде де курт-кумырска epin журген, Жэй журген жок, неЫбш терш журген, Bapi де шат секклд! карап турсан, Адамдай кемелше келin журген. Ж аз болды, жаратылыс неткен оцды! Н ет керсен, кешлге тугел конды, * «Жаркырап жаз келед?» деген макал Б'шдщ’ елд'щ осындай жазы болды. 925 76

MEHIH, ТОЙЫМ — Мынау кай тап топтантан? — Менш табым. — Булар не етпек? — Карсы алды мейрамдарын. — Бул кай мейрам? — Тенелген Kyui буп'н. — Неше жуз жыл кул болран олар, жаным. — Юм кул erri буларды? — Бай кул erri. — Юм бастады, колдары кал ай жетп? — Ылмесек мен айтайын. Бул кулдарды Кулдыктан Ленин бабам азат erri. — Мынау кай ту кызарран? — Менш туым! Тапка,- маган талайлар сепкен уын, Кеше тап та, мен да гы эла’з ед!К, Бес жыл болды бекЫ б|'здщ буын. Тапка, маган арналган бупнп ойын, Куанышка кол тупл, толды койын. Той тойлаган куанып менш табым, Бул тойды бшгш келсе, менш тойым! 1925 77

К,ОРАМНЫЦ 1 К ЕМ Ш 1Л 1П (Т1лш1лер хатт^рынан) K ofа*м быйьгл м ы н б у тта й eri'H с е т т , Барлыры жуз елудсй жерге екть Куз бол ранда жуз путтай эрсн. тусш . Калранын «шепртке» мен «тышкан» жепть Б1р жерден ат-тоны бар сексен путтап, Ал ганда кедейлердщ epHi кеггп. Есеп-кыйсап кылранда ндтесн жок.. 1з-тозын б1ЛД1рмейт1н неткен ептП Корамнын былтыр аты 6ipey ед1, Быйылры бандан малы кырыкда жегп. Уй К0терд1, керкейд*1 тесек, орын, Пэуескеге парлатып жирен жектн Уйде ж уан жайымен TiciH шукын, Деп отыр ««желден алган, желмсн к е тп !> Кулыры аскан аузын шеппен сурпп, Б iразы тексергенде сотка шект!. Кеп жыйылып, квл кып-ак тастап ед1, Не керек кайран екбек боска кетп*!.. 1925 1 «Артель» деген магнада. 71

ДЕНСАУЛЫК, ЖАЙЫ (Ткишлер хаттарынан) Кун сылбыран, жерд!*н жуз! ipin тур, Карлы жацбыр бетке аралас урып тур. Ауыл уйлер шошалада, куп суык, Ж ел де азнап аш каскырдай улып тур. Шымнан салтан 6ip жаман уй — к\\м yfti? Кетмстеиш кулаура тур 6yftipi, Осы уйдщ твбесшде тутш бар, Бул не ексн? — Бул ма,— баксы жыйыны!.. Bip кара euiKi элдекашан сойылды, Балта жалап баксы салды ойынды, Шокпыт сорлы «екпе» менен урылран. Сорпа-суын imin ©зге тойынды. Ел кедсш тымауратпай журе ме? Басы ауырса «баксы!» — езгеш 6uie ме? Осы кунде баксылардын пышары Май устшде, булар тыю кере ме?.. Баксы eMi одан жаман ауыртты, Ауырудан Шокпыт ani KayinTi. Бар бэйек боп жаны ашыган тиши' ед1, Енд1‘ жазбайд, кайтс5н жазып жалыкты .. Горздрав, ел imeHe ем керек! Баксы, саран, емдау емес, жем керек, Т1цш , сендер 6ipep жазып жалыкпа, Ж алыккаимен кедей керек, ел керек!.. 1S25 79

ЖЫЙЫРМА ЖЫЛ1 (1905 жылры революциянын 20 жылдырына арналдьЛ ©Mip жолы тар сокпак, тайгак кешу, Окай ма ол сокпакпен узай кешу, EipaK, ©Mip максаты жолындагы Кыйындык.тын кездескен бэрш шешу. Сыкылды максат алые, ©Mip жумбак, Жылдарды бястан кештш мындап-мыцдап. ©лген елш, жас жетш, жоктар туып, Турмыстыц двнгелеп жатыр зырлап. Карасан еткен кунге кезд1 шолып, Бунактап 6aFa берсен белш-белш, Бурылып тал Fa шыккан шырмауыкдай, Кестелеп ©з керепн жатыр ем in. Тарихтын жолы узын, алды да был, Адам елмек, тарихка бар ма дамыл, Тарих салран дацрыл жол ешпек емес, Жолына кумды ceyin мын боп жабыл. Басырдын. он торызын артка салдык, Ерген epin, ермеген жолда калдык, ©лген жандар м1ндетш ©3i аткарды, Кейшплер барына кезбен кандык,. 1 1925 жылы «Бостаидык туы» газет!не басылган. ЖынТгакка 6ipiHmi рет косылды. С. М. 80

Эзэлдэн^керш келдж eni жжт!*, Б!рлескен кундер1 жок бунык TinTi. Bipeyi каратабан кул мен кутан, Bipeyi аксуйектер, майра купи. Карасан, сенейш деп тарихты ашып, Арасы екеушщ кектен кашык. Дауыл сорып артына i3 калдырран, Талай езен твгьлген тасьш-тасып. Париждын канды кунш кулак шалды, Кврген керш, кормеген естш калды, TaFbi да талай-талай сондай жерде, Куреспен курбан кылдык мындап жанды. Кыртысын кара жердщ канра бояп, Ю'мде куш болса, солар алды тоят, ¥лы курес жолында канды кешш, Расырра жыйырмасыишы бастык аяк. Бул кезде улан-асыр боран болды, Эдклге кун, эла’зге каран болды, . «Не елейж, болмаса xiрей!к!», Осы сез езьлгенге уран болды. Ш ырыстык кан майданра т\\зе косып, Аттандык жекпе-жеке кезек тосып, 0лген влд!, елмеген алра басты, BipaK кейш кайтпадык жаудан шошып. Мен бесте ед1м: бала едш козы баккан, Кез ед1, такыр жерге асык аткан. Bip кезде-кулагыма дыбыс келд1‘, «Енбекил, аттан,-аттаи, аттаи, аттан! Баламын рой, журепм корка калды, Ж ар салгая KymTi уран кулак жарды, «Москва... курес.*. курбан... курес!..» Есп’генде ойыма уйый калды... •ч - Мын торыз жуз он екшил жылра келд1’м, Онда да H9ci6iNwi жоктан терд!м, 1 Баярыдан. 81 6 С. Мумнов

Малда ед!*м, тары да уран шыкты, EcKi уранды тары да кайта керд*1М. Он уш, он терт, он бес... тары, тары... Он жетП.. Сез TiptaAi урандагы. Каны кызран миллиондап екбекцплер, Bip тьпекпен аттанды 6epi дары. ©ткен баска дэу1рд*1 сезден кердж, Он же™, он сег1зд1 кезбен кердж, Ж ау, аштык, жаланаштык камаса да, Кайсарлык кып бэр'ше шыдап кендж. Бул кунде кул-кутанныц колы жетт*1, Юм езкпсе, соларды азат erri. Б уп н тендж болран, еткен кунде Бастан тал ай кандаган кундер erri. ©лген елд1, намысы эл! T ip i, Кейшгшщ жырлары сонык жыры, Бас шп, каб1*рше ту кетерем Дауыл куш, жыйырмара толран жылы! 1925

ГАЗЕТТЫ Н ДОСЫ — Т 1ЛШ1ЛЕР1 Кедейдщ сорып сойылын, .Кедейдщ тшептрйымын, Ойлайтын камын терсннен/ Газеттщ досы — тшшшер. ¥ямен 2 кол устасып, :Кедейд1к кошш бастасып, Байсалды жерге жонелген Газеттщ досы — тшшшер. Бузыктармен Kyftecin, Талай^дн туйреп тугесш, 'Кауштен корыкпай тунерген Газеттщ досы — тшшшер. Шаруара коз болар, Кыйсык icKe теа болып, Игш кке бастайтын — Газетод досы — тшшшер. Б т р е р ici ошмди Ецбекке жегш ©М1рд1, Енбектен тайып кашпайтын Газеттщ досы — тшшшер. 1926 «Бостандык туы» газе*пнщ тмиллерше арналды. Партия уйымы. С. М. б* 83

ЛЕНА 1912 жылы Лена жумыскерлерР ш‘ц канды окыйгасында бдрге болган Угарга 1 арнадым. I Элдекайда, каранга 6ip бурышта, Ж акында емес, сонау кыйыр-шыгыста..: Ецбек сткен, мыцдагаи ж ур т бар ед1, Кун-тун демей журётурын жумыста. Ол мындардык керген куш тун ед1, Керген жарык елген кунмен 6ip еди KyHi бойы «ауа» орнына шан жутып, Кайтып кел!п тарц сазга тунедь ■ Ж уз кез жердщ уцг1рлед1 балшырын, Кол боп суы арып жаткан тамшынын, Койын-коншы саз-Ьалшыкка лык толып, Т ауса алмайсык кедсе дары аршырын. Колда фонарь, кекнпл тасты кулады, Кеп 1здед1 табылмады бунары. ; «Динамитт!» тырып койып сокканда, Тас асаудай кул-дал болып тулады. Отка к у й т тастан алтын корытты, Коп корытты, кеп 1стед1, зррыкты, «Енбек ауыр, турмыс нашар!» дер ед1, Бата алмады, ибсшен корыкты.'. Корлык е т п — шыдамады, ерленд!, «Бейнегп азайт, акыны мол бер» дед... Кеп жылады, кеп'жыл жасы кел болды. ТЧлектерш 6ipaK байлар бермедн Кеп жылады, жасын ешюм нмедп Е нд*1 кег1н баскаша ой биледг. 1 Мукатай Жэшбековтщ жанасым аты. С. М. 84

Жумыс тастап жатып алды жанжал кып ИешЦ де шаруасы куйредк Жанжал арты аккан канмен жуылды. K©6i атылып, квб\\ орнынан куылды, Коздершен жас орнына кан акты, Уз1'лд1 умп\\ енд! кеш'л суынды... - * II * / Элдекайда, к а р а т ы 6ip бурышта, Жакында емес, кыйыр сонау шыгыста, Енбек еткен мыц-мындаран жандар жур, Сепз сарат мезгиимен жумыста. Ортасында «Фабзавком» бар сайлаулы. Заводында кызыл Жалау байлаулы. Не плесе бэр! даяр алдында, Клубы бар^демалура арнаулы. Балаларра арнап мектеп еалынран, , Б ш м тасып тартып жат.ыр тамырдан, Сауатсы&дык тугелщен' жойылып, Каранрылык квнш1нен арылган. ¥лы*К1ш! тугелшен кещлд!, 1стейтурын енбеН де вн1мд1,, Ж анжал, дау жок, тату-тэтп ewipi, . Б2рл2ктер1а бузылмаура сеш’мдь ©лендетш квкнил тасты копарып, влецдетш корытура апарып,. • { ©лендетш OHHipicri ©wupin, Гстёп жатыр буфкыратып копарып. Неге булай? Заман Ka3ip ©згерд1, Тендж кунд1 жаркыратып кез кврд!, Кеп алысып, кеп жыл жылап, Kypecin, Енбекпллер басып тусп* безбенди К аз1*р завод— жумыскердщ ©з мулш, Еши !С жок тусшбейтш к©рб1*лте, Енд1 елдЫ туп казыры соларда, Енд! елдер — жумыскердщ ез журты. Ж аса, Лена, кан да, бал да урттадын! Алтын'бер деп кутш оты р журттарын Не кермедш, не нэрсеге кенбедщ Ka3ip Faua жарык жерге шыкканьщ! 19516

t- л . КЫЗГАЛДАК, (Октябрь улдарына) Октябрь жазы гулд! жаз, Октябрь жазы нурлы жаз. Октябрь жазы жайнайды. Бул1ске жасыл оранып, Тотыдай тулеп таранып, Мэнпге булбул сайрайды. Кызыл гул кызыл жалын боп, Жер жуз1 нурлы сагым боп, Кулпырады жумактай. Меи де 6ipre кулпырып, Кыспа кыстан жыл ^пырып, Ойнаимын жас лактай. Кызарган 6ypniiK бултыйып, Жердей басы кылтыйып, Кызгалдак атты шешепм. Алмадай боп кызарды, Кун санап бойы узарды, «©семш мен, .есемш!» Кулпырган киш беренд!, Ж бекк е жасыл боленд!, Бал соргызды урыгы. Тоты кустай тулед!, Кун сыкылды кулед!, Бал дан тэта кылыгы. Сабагындай алманын, Кызарган жайды тармагын, Кып-кызыл боп жайкалды. Ж ана аткан тандай боп, 86

Жана шыккан талдай боп, Буралды, кулд1, жайкалды. К араты тез сезуш, Кун кулд!, тартты езуш, Кызралдак кулд1* кунменен. Еркелеп басын иед!', Бетшен кун суйед1 Еркелеткен нурменен. Жердщ жузш гулге орап, Юлемдей сулу jy p re орап, Кызралдактар жайнайды. К ызырып кызыл жалынра. Сайрады булбул жанында, Кеп карайды тоймайды. Кызралдак толып есед1, Ж^бек жел холкып eceni, Кызралдак и а анкыйды. Жан-жагы нур сарым боп, Ортасында жалын боп, Кызралдак жайнап шалкыйды. Домаланып денеЫ, Кун санап ecin ©peel Кызралдак жайран алакан. Кызарып тары буртшп, Жерден басы кылтыйып, Каптайды миллион балапан. Октябрь жазы сенбейд1, Енд! куз, кыс келмейд1, Октябрь кун'1 батпайды. Жердщ ЖYзiн гул кылып, Кып-кызыл ала тур кылып, Кызралдак гул-гул каптайды. 1926

КЫЗЫЛ БУРЫШ Майда жумсак жел ессе, Желпьлдейд! туырлык, Сыкырлайды ырралып, Керегелер, буылдык. Керегемен тербелш, Желб'фейд1 кызыл ту, Уй imi толган ж алба жен, Кейг K y 6 ip , Keiii шу. Газет, журнал жайылран, г Уймелеген окушы... Жалыкпашы, карарым,\" Окышы, ним, окыш ы!..; •• Кызыл бурыш кызарып, Уй 1шше ©н берсе, Сен сыкылды сэбид1, Ж1грггерге тенгерсе,— • Гулдене туспек сонда ©Mip* CoFan умтыл, карарым! Бул бурышта ержетсен, Жаныма ертш аламын. Meiiin бауырым мын-мын сан р !р ак K©6i карангы,

Кеудеге сана куймакка Жумсап журмш каламды. Ленин бабац бастанан Келешектер сеш'кь Тез адам бол, карактар, Сендер элем сэн-керкП..

ШОКПЫТТЫЦ Ш АРУАСЫ 1905 ж ылы ЦГокпыттын куш нашар болды, •.Бар малы 6ip кашар болды, Жазры уй! дауылга кулан, Кыс корасы осал болды. Балалары ете жас болды, Катыны аздап есуас болды. Yfti толган Кызыл аяк, балара Ж алыкса да ©3i бас болды. Тамарын «баю» — icipe берД1, Шепте 6ip колын Kicire бердь Малынын басы кур алa 6acracas Не пале келш eiuire берд!. Кашарра мал косылмады, Раматтан 1 K63i ашылмады. Ж ылда уш сом рамат келш, Торпакты алып, мал асырмады, 19 10 жылы Кашардын бел\\ бук'ф болды, Myni3i сынып тукы л болды. Жаздай кактап саугандыктан Ала кыстай котыр болды. 1 Пзтдаа yKlMexiHin алым-салыры. 90

Шеп таусылып, болып калды,. Кетерем «бакыт» конып калды. Bipa3 кун кутш ауре болды, ■BipaK сыйыр ел in калды. 1914 жылы Шокпытта 6ip де мал жок, Тататурын дэм жок, Балаларыныц алды ержетсе де, Суйектершде нэр жок. Картайганда Шокпыт Kicire турды, Катыны ас nicipe турды. Ек1 баласы козы 6aFyFa, Bipeyi кулынды суга туа'ре турды. Bip кызы байдын. б еа п н тербетт!. Ею улы.ержегп, беп'мен Kerri! ©зге жаны кущш-туш дамыл жок, Турран байдын кеп icin дендегп. «Сондагы акылары не?» де: Bip-6ip ак безден жейде, * Bip козылы кой, 6ip торпак, Bip кап курт бар олардан едге. Ауылнайда уят, ар жок, Шокпытта адал мал жок: Торпарын тары раматка алды,, Колын кагар жан жок. 1916 жылы Bip жылкынын кунаны болды, Bip ешю, ек! лагы болды. ©зше белек курке салЫп, ©31‘нше турагы болды. Ж аз жегп — Июнь 1 жарлыгы шыкты, Заманнын ен тарлыгы шыкты, Байлар да шыгынданды, Keдcйдia тандыры шыкты. 1 Казактан майданга ж!пт алу турады патшанык жарлыгы. 91

Шокпыттын улкен улы жыйырмада едК K03iH ашканы быйыл рана ед1, Солдатка жасы дэл келдЬ Жанада уй боп жыйылган ел и Байдын «19-ы» «45-те» 'болды, Кедейдщ «40-тэрысы» «25-те» болды, Кедейдщ Ke6i жанжал салып, Б1разынын Keri iurre болды. . * Болыстык пышары куйрыкта болды, Кымс етсе аузы «буйрыкта» болды, Ауылнай, болыс жонын KOpceTin, Bipa3 малды жыйып та болды. «Балацды калдырам» деп, кунанын алды, «Сойып жейш» деп, лагын алды, Шокпыт бэрш бере берд{, Цн аяры сенсен тымарын алды, 1 9 1 8 ж ыл ы | 17- жылы Олжабайра жалданды, 18- жылы Мырзабайра жалданды. Мырзабайра кыстай турып, _ Bip тыйын акы ала алмады. Bip тойда акысы кенес болды, «Аламын», «бермеймш» — eperic болды, Шокпытты Мырзабай урып тастап, Henoyip тебелес болды. Мырзабай болыска^лшпты, Акт жасатып, одан\"да алыска шапты. Колчактын кырыпсалдарына, ' Жылады, мунын шакты! «Шокпыт деген большевик бар» дед!, «Iздeгeнi жанжал» дедь «Талаймын» деп джевдей берд!» Сез1 ылрый «байлар» дедк Жанына уш солдат алды, •* * Жайра емес, жалдап алды,

Hip ат, 6ip алтын сагат берд!, Атты топтан тандап алды. Шокпытты солдат камшылады, АрКадан кан тамшылады, «30-ды» жеп турегелдьау, Деген кезде жан шыгады! Байларга кун карал болды, Большевиктж заман болды, BipaK кайласын бшгендер Одан-будан аман болды. Шокпытта адал .кара жок, Байгуста 6ipaK, «сана» жок, Тым квюлшек, сезге eprim, Сактар. кеп жзне жок. Bip куш Мырзабай кедд1, Б ipаз мал зкеп бердь «Бул не?» дед1 Шокттыт, Мырзабай «ундеме» дедЬ «Казына деген пзле шыкты, • «Рызбеске» 1 деген каде шыкты. Большевик мал кояр емес, Bapi дары малый тыкты...» Шокпыттын... шелектей бодды, Аузы кенектей. болды, Мырзабайдын жалынравдна, -. V _'«Куанып желекпе болды. Bip куш агент келд!*, Малды сурап, танып келд!*, , Малды казынага алура, Колына кагаз алып келд!. Мал казынара ш екг, «Енбек» далага Kerri, Байга куйыршык деп, Сорлы жазага iaeKTi. 1 «Разверстка» деген!. оя

192 1 жыл ы Ш окпыттын кун1 каран болды, Тататын дэм «арам» болды. Жалрыз кашардын корек кылраны,, UJipireH ecKi сабан болды. Каш ар аштан ел in калды, Ауыз Keyin калды. О лж абайга таны жалданды, Yftimi epin барды. Сепз жан тамакка жэй ж урд1, «Жазмыс» деп бой сунды, Алтын балаларын астан карып, ‘ Yin баласы icin елдь 1923 жылы Когамнан сыйыр алды, Кооперациядан буйым алды, Карыз сержтершен сепаратор алури, Ж етш с сом сексен тыйын алды. Казынадан он терт пут бидай алды, EKi десятина erin салды. Куз орып, сокканында, Бидай жуз алпыс путка барды. Борышын тугел етед1, Жыйырма пут бидай iniyre жетед!, Шокпыт муртынан*, кулди Калранын не етед{? Терт уррашы тор пак алды, Калранын атка салды: Тамары ток, кейлек кек, Алдары жазра тын барды .' 1 92 6 жы л ы Шокпыттын сыйыры ушеу болды, Козылы кой бесеу болды, Eni пар купан епз, Епш лер! элденешеу болды... 94

Кыстан ете ток шыкты, Уайым-кайгы жок шыкты, Тукымын даярлап алдаты жылра Бес десятина салам деп шыкты. ©ткен кунге каррыс айтты. Заманына алгыс айтты, Алдагы куннен улкен ум in i, Жалынраны Kymi болды, Бакканы адал ici болды, Барлык уйымра муше болып, Шокпыт катарлы Kiel болды.

P . . 24FA Созылган ж\\6$к желщен, Ж упа рдай nicri леб1мен\" Жаркырап Mine жетп* жаз. Керьлген аппак кебшдей Кардан тандак кер]*нбей, ' Ж аткан кардан калды аз. Мыйы шыгып былкылдап, Аттаса аяк жылпылдап, Ж ердщ жуз1 болды саз. Даусын косып аргендей 1 Шыркай баса, куш'ренбей, Алыстан ушып келд[ каз. Каркылдап ала карга жур, Элденеш зарлап жур, BipiHe-6ipi кыльш наз. Бозторгайлар шырылдап, Канатын кагып жыбырлап, ©ленге кумар асемпаз. •©лген- жэвд!к %Tiptoiir, TipniLniK' 1здеп шубырып Жаз келгенде болды мэз. Кыскан кыстан кутылып,' Арык-турак кутырып 1 А р г е н — о р г а н — муэыкалык аспап.

Желвкпе, шат, желбуаз. Алтын кун шыкты кыяра, Куле карал дуниеге. Бар табигат карсы алды. Нурымен кем in жер бетш, Леб!*мен суйш кел бетш, Бэрше де жар салды. Sipeyi жeтiп екеуге, Екеу1* жетш тертеуге, Жансыздарра жан салды. Талай кара карындар, Аузына тушып уыз, бал, Кулютс, аузын тамсанды. Толтырыл желш, бошалапу Ыктау жерде тасалап, К улындады биелер. Воздал жасын агызып, Домалатып тамызып, Боталады туйелер. Б 1'рдемеге урынып, Калмасын дел жырылып, Тел 1н бакты иелер. Камыккан жана аз рана... Куанышы жаз рана, Босап жур талай жуйелер. Ен аяры кумырска, ТЧршшкке, жумыска. Кдрккенде теб1рен\\п, CyftiKTi жолдас, Рэиим! вткеншн, куып мурасын,— Жатырсын кара жер болып! Кыршын едш кыйылдын, Кабакты калык жыйырдым, Квюрекке шер толып. Ойласам мыйым ашыйды, Уайым кернел тасыйды, /Тяпияря тен болып!

СЭБИДЩ 0 Л1М1НЕ» Дейтш де «бала адамныц бауыр етЬ, Бауырымнын жарылгандай болып ©Ti, Барады ертенш im!.. Неткен жара!.. Ж азуга келср юмнщ KytfipeTi?! Атасам «Арыстаным, кулыным!» деп, Сыздайды суыргандай жулыным кеп!.. Тартылып баратканда к©з жанары, Адам емес, ан болып улыдым кеп?.. Карасам, жасты кезбен ускынына, Экесж аяуы ма, «мыскылы» ма? — Кеудеден жан ушарда езу тартты, Куаты жетпей жатып ышкынуга!.. Мен неге Tipi отырмыи болып бейбак?!. Кайгынын тешзше KCTTiM бойлап... Жансыз боп соби дене созылганда Бетшде кала бердьау каны ойнап!.. Кемгеиде сол кан турды кескжшде!.. «Жаны бар ма?!» «1нгэсш» естш м бе?!.» — Дегендей ce3iM тулап, ж ас кaбipдi Кушактай жата калдым ©ксцим де. !026 | Рахимадан туран Арыстан, 192G жылдык 12 май куш кызыл* шадан кайтыс болды. 98 %

ОН, САП АРГА (M...F3) ©\\п*рдщ б1лмейтурьш балын, тузын, Талдырмаш орта бойлы, шашы узын, Буралган талшыбыдтай еркек-шора Мусайттыд сэби мшез 6ip жас дызын,— Сенд1м де айтысдан свз, алган долга, Б1рлесш сапар шект^м жырад жолга, ¥ядан уша сала Д1*р1'лдейд1\\ Дегендей, «бул сапарым Tepic пе, он ба?» Мешмше, бул од сапар, оран куэ,— Азбаган ар-уятым ез1м туа. Сан рет опасызды дарраганмын Мадалмен деп, «жолыца 6iTcin жуа!» Адаммен жаным дас та Tyciii суйген, Жаным дос та адаммем irniH суйген, Тапыран суйепмд1’ бул жас жанды, Жалран емес журскпен шын суйгем. Себеп бар op6ip турл! керЫсте, Бул дызды 6ip дос алгаш Tycipni еске. Арада дэнекер боп та гы да ол, Онаша жолыдтырды 6ip кун кешке. Ж аз куш жапырадты орман iiui... Келед! маран беттеп ею Kiel, 7* 99

BipeyiH таный кегпм... енд! 6ipi Талдырмаш жас кыз екен... куп-ку тусП.. Таныстын 6eTi*K03i кул1мдеп тур... Ж а с кыздыц тулабойы Д1*ршдеп тур. Кол ын алсам кызуы оттан ыстык, Уялшак коз «апыр-ау, бул юм?» — деп тур. Кыз унап, бойым epin бара жатыр... Еркекте «иман» жок кой, «дшЬ> батыл, Тосацсып алгаш мен де турранменен, Сез1мд1 сыпайылап айттым акыр. Лып ете калды соида кыздын бет!, Л аулаган жалын болып KeTTi eTi... «Агатай, ойланайын» деген созге, Коп турып, арен ж етп куш'ретк Мен 0 FaH «карындасым, болсын» дед!м... Тыйшытлай журепмд! сол сыр мешц, Кездесксн сайын оран coTi Tycin, Орнына бэсецдеудщ ерши берд!м... Акыры ж етп колым «жарайдыга»... Керген коз, бул жыныстан талайды да, «Ендш жан жолдасым осы болар» — Дей беред, кескшше карайды да. К ец ш м осы созге калды уйып, Алдында ар-уяттын неке кыйып, Косылып серт байластык, енд1 еишм Тебеден айыра алмас алтын куйып. Ж уректщ айтам муны адалымен Айтпаймын опасыздык «амалы» мен, Саган да уэде берем, ocipyre Ен таза к о м м ун и ст морал1ммен*. Солем рып осы созд1 елге апар! «Жаксы сез, жарым ырыс» — ел куантар. Менщ серт1м осылай, сен де типе Болгай, деп екеуше бул он сапар!»

ЖАС К.АЙРАТ (Комсомолдар съез!не) Ж ас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, Кулындай емш-ерюн далада ойнап, Колга тускен шынжырлы буралыкты, Дырылдатып, суйретш K erri бойлап. Жас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, KypecTi кан майданда белд1* байлап. Топтанран ем1рдщ бар докгаларын Зырылдатып, жупртш койды майлап. Ж ас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, «Жауым сен, мунда кел!» деп шыкты айрайлап Тапшыл жас арыстанра kim шыдасын, Душпаны Кызыл кан боп калды жайрап. Ж ас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, Кем1рд1 бш м тасып TicTi кайрап, Кол, т!лд|*н екеуш де ушкырлап ап, Булбулдай канат кагып шыкты сайрап. Ж ас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, Элемд! будан езге турге коймак. Орнатып тепсш ш к келешекке, Ескшщ mipireHin тугел жоймак. Жас кайрат кундей кайнап, гулдей жайнап, Кыраидай алые жолра канат жаймак, ¥ш, кыран, канатьщ тас, журеп'н от! Ермеген орта жолда калсын шайлап!

Б0КЕНН1Н, БАСЫ Бекенге барса ц шалкып кен!л есед. Катездз шебш жайган юлем десек. Мурныца ен1п nci мае кылады! Кеуденд1 жасыл шейке жатсан тесеп. Ауаны таза, тунык жутып еркш, Сыланран сулу жердщ K e p in керкш, Жуйржтей ауыздыкпен арпалыскан, Шабады журек умытып, езге дертш. Кол жуйрж, yfiipiMre типм кыска, Егер де т\\л колымдай болса уста: Тамызып Т1лден балдай тотп сезд1, Мэнерлеп шыгарар ем талай пуска. Эйтсе де, шолак т*1лд1‘ бур ап, созып Мен жаздым ой толкынын арнап доска. Мынау кел, жылы жузд! бет1 кулш! Ж ел толкытып толкынды толкын урып, Жиекте кумю Ke6iK жылжып ойнап, С у асты кара-кек боп жатыр тунып. 1шшде сулу курак ыргаландап, Басында ак yKici булгаландап. Шаттанып кемрег'ш кере туеш, Ж узш жур уйректер де жылгада андап. Б е к е н — кел аты. 102

Устшде шагалалар ебелектеп, Кодырказ мад-ман басып тенеректеп, Жапына элдекалай бара калсад, Урсады таукуд1‘рет «не керек?» деп. Ш ш лдек басын урып нпюлдейдд Кемекеш козгал ып булюлдейдк Отырып терт-бес уйрек Kici керсе, «Булар неге келд1?» деп кудк1лдейд1. Манайда бозторгайлар шырылдайды, Канаты кезге шеспей жыбырлайды. К аракус сн далада калыктаса, Кыймылсыз калай кулап, жыгылмайды! Нс керсец, сонын керк1’ кезд! тартып, Кайран боп шаттырына денен балкып, Не кайгыд болса даты жоййлады, Куаныш бурынрыдан жуз есе артып.

CYT ЗАВОДЫ Мэз-мэйрам боп, карк-карк кулш катындар, Шуласады: «Жылдамырак, тартындар!» Кур~кур етш зырылдайды донгалак, КуммдеЙд! ецкей «нашар-пакырлар». Тал ай шелек лык толып тур мвлтьлдеп, Желге ушады кебжтер1 желпьлдеп, Сепаратор шелегше куйган сут Шуп-шукыр боп арып жатыр булюлдеп. Cap-cap етш сут 6ip жактан арады, Bip тесжтен жылжып каймак тамады. Куанысып жас балалар мацайда, Кызык K e p in сут KeCiriH жалады. Кешке таман келсе Шокпыт даладан, Шайды жасап койран екен манадан, Буы шырып, жып-жылы боп, май сасып, Табакта тур турап койран таба нан. Ею езуден аппак майды агызып, Дастарканга тамшылатып тамызып, Карын тойып Шокпыт жатыр шынтактап, Ж урсгМ н кыжылдары жазылып. — Катын! — дед! Шокпыт туртш Акыкты,—* Алдаберген майды неден сатыпты? — Ею путты отыз сомга 6epinTi, 0з1 дары пайдара эбден батыпты. 104