С. Муқанов-Сырдария 4 том

» ff в t - m u v *• У у м э vn э v ti x я и я з V e н ам аем м i х лэ ия г к а к м н г м г j: у .-i чЦУ* ^ iq V lN O X I4 X V V •IV V VIVdV.1 14ili iwvw-wvm ' ______ — 110 Я \\ :г‘Я л \\V л, sf я е э

с е б v\\ г \\\\ у К, А н о в ГАНЛА МАЛЫ Ш ЫГДРМЛ ДАР тертшхш том ._. ------- —____ ___—.. ... к а а л к т ы ц я к я л i: к к т т i к и « ги ки ЛДКБНЕТ К А СП АСЫ •I•»•«а т м —1п:ч в

ЖУМЛШТЫН 0 Л 1М 1 К.уз болды деп кенлш ж аб ы рады, К уз кун! жанды-жаисыз камырады. Keripin эдемЫ к, керкемд]кт!. Ж ел! до иттей улып жьш данады . Кы ст агы ак кебшдей ж ер .п жауы п, А язы коршгендей tictcii кяуы п, Rips ел in, 6ipi елмеудпт карары н fu n :£ii?KiM де тура алмайды р а к а х тауып Д есек те Tayip мезпл ж а зг ы туры, О д а п л злмасатын кездш 6 ipi, :\\0КЛ1 тусее азырак мажыратып. С а л а д ы бойыи жыннак келсе жыпы У акы т /кок торг мезплде ж аздан жайл Кеш лден жаз болгаида ш ыгар кайгы. Ж а з сулу, жаз ракат. ж а з ж аксы act: OpKiM-а к , аузын ашып такыркайды. «Ж аз Kyui жанды-жаисыз тугол бэрЬ. «Уайымсыз ракаттанз шаттанады», Л еп ж ер квкке сыйгызбаетан, М актайды елец жырмен акындары. Акы н дар текке мактап ада сады , С у л у ж азда бай перед там аш аиы , Кулдыктын тусауынан босап б аса. Кедейге шаттык калай ж аиасалы .

Bspi Sip, of аи кысын. куэ1Н» Жазын. Гартадьс бэршде де ол аза был. Меидк сзтг1-сэтсЬ кундер бодсыи, Гурлзысгын боладм уябек кыл туздЦц'н Ушкан кус, эк\\т|рг«1 ад, суда балык. Ни я .я ш байкасак курттярды альт: B^piiie де тез елиеу, туру керек. Г5эр1 &taif> Кдейлг кыбыр к а ю к . Kici е-лт1руг талаушы урн болу, Сен жпмз!Е, Men ж акш дсп тапка С-:Щ\\ TipmtajKTiH. тлртысы карап туреап. Bipiit 6jpi &м!рл1Х дуаюи гсеру. Ендоше байдмц улы деген созге, Елемонлср жаа коктай себеп взгс-. Сел Kiv.ciu? Кем усгайтьтл кедеЛгн к!м? Седаз у к л ад 6ip уладят туссек гезге. Аз Он кедеЛ, кеденде кез* ждрльин, Ме беикеттй! кудяЛдпк Kupin CtopiH, ©з( азганмеи тниыт журмей баедлдярдъ- А^ырлды дел о т к «бакга табыч». КедсЗлер осы c«jiv нунасыядар Оэдср!» л-лл. атгарин адямсындар. ИГын ад ап болугп тЬесешхер Эрпэрсен! тсксерЁп карарсындпр. Жан билсяндар турмыстыц домГн татяан. C&jsMji рветисьш KOifire авткан, Егер де рядогтып savsaujce ecceti, 1\"Нсы дн тешоппш' камагаттан. И Жумыскер 6ipvy fi'j-тды Жуыаш итгы, Ол тялаЙ бейнетгердш дэм1н гатты. Кис пск жаз. acynl-TYsii дамыл кормеП. Алголе Clip жаск.а ксл!п салды лякил.

Туя сала ujcucci вл!и калып, Ол эскен пт сутЗмен еуытдаиып. Ж ылауда ялпыс 6ip жыл тун! етт, К-эргей жок 6ip минут т« рак.аттанып Ыстык, суык, таршылыь — бэр!к a w ii. Ауыртпалык таОотат заныл керд1. БейнегНц юлтш яшк.ан уйкы оармеИ, \\чи.я мактар эдем! тащлн кврд*. Жаркыраган нурлы ашык кун in ttofUl. Байгя жарык, кедейге Mi win корд!. Адамзаггы алалап устяйтурын, Dcrf суду* |ш1вде сырын херд!, Жулдызды мдужырагдн тукд! кард? О си тулдс катаран жынлм керд1. Бей баласы *ыз акш п яуь?л квас*. ;с.отаидА кой куветксн куллы квпдз. Ltopiw корд|, одал не лоззат адды. Б уд нелсид! хызыктард ы, К>ркы тойъш, ракат корд1 ме Суд, [>!р-ак ат, гярыляан сорлы Жкрли1 1\\аз!рде. турмыс муж!п кяйтты купи. €!т кетт{, сшлбарланлм, 6И11 туе!* Умнтцищ б?р жармкан ш&лагай О in. Орньша KWi.ieft rterri кылгяи fcl. 0 ? а а ж ок асырайтьзи катют, <3алз. A fa-IjH, туыск.ан мен тугпн жена. Жер1 жок оданг баска жэрдем кутер. Жалгыз-вк таяньгшы енбек кйна. Б ip кеэде ол тамаша «алыш» ед1, Не жумъгс ол жвдбегек калмал едк Жапырып жьлап жуктап кез кехгенлГ Уьпты* тгсгнк леггг! жалын ед1. Велсенкл бЭр жумыска тусе калса, БГхГрш тастайгурын к&з жумэдншз. 7

ГайсалыаА вда салатын ^pure.'iftHin, Лддняля аскяр би!к Тйулар ту}К«. SuJpJiiire ил кэрмеген есзк жокта, Бзрмнган плиедаура тес»к ж окт а. Оси мен баншыи ба дегеи ойлтен* Ол icreu баАкямарян Kecin ж окпа, втее де соя тйдалпен. жил тар кян«т:. EmSeri еш xcpjsfciFaH нарт*транш а, Тавдьфяьщ тлярый ж«п 6*rt кайткли. кел'гп коркыт кер! дойдя барса, Болга ег*р беднея шыктсои балл, Дел жаувп б^рмес по од} «ы лгий* мм бала жок. каида барка кун слтедв, Ka.iafi н&пет зйтпаснн дупнегс. НурыДды картавая согц якыл, аЛлз. Тур.мисясч курежг!н лэурея ксйзд? вл;т-яш;е ТЗУЗгы yuiprr журя/ек болмя, Лт;^|^гяда Жумяш далin гурлм бяйг* ill ?«р жаЯли экмн млтшф Жй'л: ед|. Шоп n5i «n, :едк& raiwn калтчде чсез1. чПыйылта с^н jus «son i:iагг^ л^гсн еа**» БмЧсолбан Ж уь^штк ля Жббсрряк Жуяапггыц шапке барар не u s h J 6«j>. Ирак, алы гг жур^т*я кап эдГ бар, С<шал, шяиш aFapbin сорлы Шйллы, байсгь-лдык кутпсАт!» не жен* бпр. Шейке него ^кумсяды, лимяды. Неги оный жпГсинл. клрамалы? Ак у*Чхг& кою ка жкреисе ег^р БолмаЯткн бя сд> Жугшшка балагань Пляша арын ТАусады бгр m p i шал, Очлан кутсе молда ийтдон с-ауабы бац 3

Б1р бут VFM12K жумыстьт б1р С*П<?г1и. РетЭ бар «лес бе ед сатып ал яр, Ж ок баОларрл б!р жаман гтегв керек. Него кутеж якысыи аладм... телегт* Ыр cwvrece оракты улкен гтайда. Бака снсе белалы келге себеп. ГТИиенге Жумеш кегт1 оря* алым, Шеп ишуып коря! азыр*к кый^ЫЛ галып Жумыска баягыдэй колы батпаЯ, ЕчдЯ ол кчртаЙРАШлг б ь ш янык. с.Лс кяд!р!и 6i^eaj кармы Я1пкни»т Юм ойламаЛд... аауылды №к*н бастал» ОаЛ^байга. жарлы icici — « 1*фйЛо<лорт Кеткен кун жгж„ кйпрылдос каре илеглл. Орюм * г«и» пяйдьг, tficeyai гм ее. Сокын уи*in туялы подлей кургс» Белг/л! б!0 1ур4ШСТЫ ПСШф^ОИД!, О л д а й ал ам жай м а л , а л я ад е-*:ст Ткрлык кап гем клряйдм тяпт^ккянка. ЖаОДОЧ бО-'рГЛ Куш КПГ.*1«! rp.>3W.K<№.4&, E*i «iei fMpiun? ушеу бодыгт, Куш! одгюлии лсады *з>Л2,|Гггак да* Ext тал ай жерлердо сыитэ тусер, Сакаты па k^hliiil сыпал п<шер, Эрк1м ва ураныия ауып кетТп. У бодсын, я с/болсын 6iprie fuuep >Кумёчл жягпы бемтПН1*С*н cepiri б::р. Вейиеткор жаз жепетгм Kcuiri б£ч. /Кума гиты неге одар сыртка renciH, У\\яеул\\ жасайт^гын ем 1рС бар. Жумятьты жачдаст&ры яял катты, 1?1еп шаптырмэй тыйыштыклеи дзннд.чагты ЖаЙлзыып жяпы азыряк. ракят тауил, Оонъшел 6ipas уакыт кярятт жатты. 9

IV liip xyui ертен «айт» дсп келд! хабар, Куапды «Айттанмыз» дел жяс яда мд;.р, Жалгыз-ак селт етаейд! Ж ум аш бугая Опда 6ip езгешелеу салкыилык бар. Од айгты мен ауылга баргамьги дсп, Луылдан айран/катык алгамып дсп, >Кас емесшн магап хызык керсп жок Мен аГптя шэп басыпда боламын дсп Тупд<? ол канпланды, куйд1-жяяды. 5!р жактагт маса дакы мазаны алди inneri кйльтц д е р т т козгауымси, Азырак жыладьг да уйк.тпл калды. ТугЛнас 6if> адамдпр коля! оган, Ма «Min» дсп б;р-б?р кой берд! огни. Ж,онелд1 кокке ушил iwrepiti ал, «Турма» дсп жер жузатдс онд? оган К.ей уакыт пн ген тыпыл бодсап кек-.-к. Таеыиды еуйемеее еппам дслгеп, :>алмс.се к«к>Л!НД| 6ip ядам дя, Оси! 6ip к;. Гп'ы баскам адамга еден Коц ксудсц пс пэресн: сыйкьпбайды. По Oiripi л немене кылгмзбаГ'ТО, Жыиды журек асяудай тул • pm n, 1>)р жорде, 05р орында тургызбийды. Квк леи жерл; мннутте яралайды, Ол жаксы жск керё ме, карсы алана? Сум журек опал TiriTi карамайды. Кур кыял Hcri3i жок жай б!р саяым. Сонда да куантады алая жанын. Мупын 6jpi жаи сырын memeriu туе, Мннутте жаксылыктып окоп бэр in, Туакндс адам улы но кярмеЛд!. riofihCTTi кайта оялып кергеиннпе, Сол куйде сорлы адам пего олмейд:.. (О

Ол корде кех жузшдс тамашаны, Оорлыпын жынпалыпты сонда 6api, '-•'.ош кслдщ fiisOeu Oipre рахат кор иеп, Жумашты барлыгы до ортагя алдьт Ракатта жаткаиьш ceiVrin боты а, Жгберд! uip жолдасы оды оятып. Караса козш суз5:х кос аузьшан, Смерлсп кедедх екен тан да атьтп. Сыйпалап жан-яслрьша созды колын, Байпаса квкте е.\\гог. бапгьг ор ын. Cyfteyjii шалгыларра козе туе in, Г-ГсЕ от'Г! сопла блд! коктс ж осын. Яйткенмеп туей! айтты аналарта. Жир иды олчр Tycri жокты-барка, /Кос длбырт кой, жастыкпсн ду кулieiu. С акта•i-е••ико жугi[лтi кая ж индарга. Неге о-i оР нулсд! коpi шал га, Кулсе куле!и жастар roii, к!на бар ка? Кулк’П! ecirin ауылга барамын деп, ЖеиелдЕ опзй'с х:епп арба. V Дп.'.ЛЫП КОХ жу31!!ДС КвШКСН буДГГСф, Эледтдт аралау.ч! болотн кунгтгр, Жвнслд)' кун кун бмтыекя, Олардз кыдырудон баска не ic бар. Бэгелмей бороды отin тау мен тастан, Ойдзгы саораны Ооп еркш аспан, \\росы кашаа алые Солса даты. Жумашка сшшлдапды устin баскак. Ж умсак жел так алдыида ацкып ескен, Док тимой еркс смес не ерке вскен. RapiMeii жанды-жонемз сыбырласын, Бал колin телin eyfiin бал берн'кок. I

Соктыкпай 03 бепмен журмей текке, Жумашка суйкенд! кеп сыйпап бетке, Мактадзн леб1 жумсак болса дягы. Уксады сайга гы бар -пкенекке. Кош айтып TaitFa толкып туркан Шолпан. Жяй турып езу тарткян кылмын Шолпан, Жумашка тук жазыгы болмаса ля, Кернш муны мазан кылраы Шолпан. Лшыктаи балбыраран ес!мд!кке, Анкып тур жуиар tici шашып бетке, Иккееен 6 !pia жулып мурмнынл •Тур! бар болатындяй дауа дертке. Жаиынды жайландырып ерк;н ауа, Туп-тунык сол уакытта судам таза, Жумашка капалаиып коле жаткан, Керipa i улан артык олар жана. Кела-гр Жум яш©TinталаЛКвЛДРП, Он;., да. сал ынган эя. ap6 ip тур мен. балкыКуст?фДЫЯ мын кубыняг1 даусынэн, ЖУМ!аш жок, боны п эсерленгев. уакыттаКызарды 6 ipкун шырыс жак. Алты i.a ара;таскан жезге усап. Элемгс иурыи шашып жылы ажармен. Кенйкпе!! купле шыкты тезшен-ак. Жумяшка кер:пд! бул байдып таны, КызаpratI анау кызыл кедей капы. Дсп о;\":л;in Tvpai ойдын толкынында, Ауылга г;елгежн де бчлмей каллы. Айттыц алды 6e.iri.ii op6ip жанра. Болмай кia жуот тыл кумар атар танга. ын nicipin, кымыз жыйып, Белдеуге байлпнбай ма барланы да. Журттыц туе! езгерш кубылман ма? Кесшшне:п терец сыр угылмай ма? ©31 онды турмыста турса дагы. TaF« да ■г?.чек Т1леп жырылмай ма?

Р а к а т к а тоя ма адам улы . Б а и бермек емес пе тары к©нл?, К азы н асы н кудайлын кырыкка белin. М олдекелер улеснрш ж ур .чей не они Ж у м а и : керд|' ден басы толкан адам, М олла шлнае, сэлдес1 кара казан, Ш ак ы р ы п айт намазын окытпакшы. М з з 'ш айгайменен салды аза н . Ж у р т жыйылды, нам а з на басын иди Б елет ал мак. Молда Fa берд! сыйды. Н а м а з 6irri, тарасып уйге кайтты Аузы н ашпай тоитынын мойный пойди. Б у л тскты жай токты емес атыа бака. А т болып ол шыгады ол дукиеде, Кы л Kenip.iiii ycTineii алы п-уш ып, Апарады жумакка бастап ж ана. Ж у м а ш н е т Mineai? К у р б ан ы жок, ©Mipiwiue 6ip п'лек кылганьт жок. О лай болса Жумаштын орны тамук, Сыйраттан етюзенн пырагы жок. Iiui от котанга да кел!П Kipjii, Н еге келд|'н легенаей иттер урдк Б а с к а Fa онаы, Ж ум аш ка бур? KyfiiK, Тагы да турлРтурл! !стер керд1. V! А уы лдяр айт ai'iTTayFa оз!рлен1П, KemVrine бэр?н?н ле Kipren жел?к, А л д ы агы кунлершде п’лек т|‘леи. К у д а йгя курмаллыгын ж аты р берш. Бу.П1Н1’ п бар ки|’мш киген бэр?, Артыгын керегеге Киген б эр 1, Тесеген ки1з. юлем. а лаш ам ен , Ж а й н а п тур уйдш iiui ж ан а дары. Э р ундщ белдеу1нде байлакган ат, K efiCipeyi жеп’лген, кейб?р! салт. 13

Mine сал а шапса егер ж енш 6 i.iiu, Ж умакка 6yriu таила баркаидай-ак. Аксакалдар айггаука оз1рлснгем, КундегЩен 6 ip баска турке еигсн, Малда журген калпында б?р жолыкь.:;. Танымай калатындай бупн кергеп. Еозбалалар 6ip белек ыржак, кылман. Коздерш айырмайды жургеп кыздач, Алые, курсе, айкай, ду, ойын, кулк|, ©31 6 ip ез алдына эр! думай. К,ы9-кыррын, кел!ншектер ол б;р белек, Ana ауылдан кыдырын айттап келед. Киген! асыл, Ktypici жэие эсем, Анда-сакда уз|'л!п кулю келед. Балалар жур тайларынMininалып. Тыракайлая шабады айкай сплыл. Улкеи Kici б:р кулсе, ол кырык кулед, Айт балака тым кызык скен анык. Жумашта бул кызыктыц 6ipi бар м?>- Жумаштык шапкылайтын улы бар ма? Не тусед! айттаумен ол сорлыка, Айт не корек, айттайтып rypi бор ма? Жумаштык букам такы куйд| imi, Кслмед! eii/ii ауылка nopinrici. Дам татпай «айт» асьшон 6 ip жапырак, Ас алып тез кетумен болды ici. Лйранды торсыкына куйыи алып, Луылга турактамай кегп калып. Длу|‘рге бастан-аяк кол жгб«рд|', Ауылдан шика 6epin ясмлап алып. VII СBГКшiааpк!рныакдсмуеаиднядалйекпесыKезeерpг>i6иti<iiлCip6мAeiежpдioыn!oл©pкiMежпiбpа!улслкадкурыурлркрнкы.дырар,.. м

Мен сорлы туа сала болдым жет'ш. Кермед!М эке мечен ана бет'ш. © M ipiM fle жарымады зузым ясна. Келгенше ат кэргем жок осы жаска, B spi де ракаттыц 1шшде ©cri, Лдамдар мен сыкылды менен баска. Б аскалар катын алый, б ала cyftai, Ycrifie турльтурл! ки1м кндь Yйкысы кулк!С1мен бвлшбестен, Алдына торт тулнсгеп мал д а жыйды. Мен сорлы канша малды жыйсам да г Бул ж олда талай енбек кылсам даты. Ашылмай мандайыма б!ткен сорым, Карранан ташрййн болдым жань: VIII Сол кезде iiui куйш оттай жаиды, Ш ыдамай бул турмыска ызаланды. Ж ургенш е буйт!п кор боп ©лейш деп, Ба.птасын жанындагы кол 1.гма алды. Ш абайып 6epi келпл кайда кудай?_ Ол кудай кедейге емес, байта кудай, Тартптын од!Лджке уакытын жок. П аракор сатылатын мал га кудай. 0.\\пр1мде еш ракат корсетпедш, Тагы д а кыйна отыца сал д а кудай. Кессон до сорлы басты он болек кып. Кэрш сен батырайын канта кудай. Бул дуниеде не кызык не керсеттт?_ Тыйыш тап, Mine жаным алда кудай! ©frreyip сатан етер KicUiiriM жок, Не кылсан, о рыл тары к арга кудай. К еп с тг е ш н егер де осы болса Ал, берейш не бол «жанра кудай!»

Дед! дс балтапы ондан ус тан алый. МякдяГггя бар куплен кллды сялугт. AiuyJiiji киллын куи*! muiftTciJii ил? Макдзйын как айыпыи rycTi жарил. О&ушыЛар Тдкданба б ул в.ч iмге. Санамяадар. туснгбеЛ жеп-:-:<о:|:.:: с*. Жясйр жор, басар таукш йолм&са «пер Каншн кызык бслпды ку Korejm алмай сялмлкть! k r Oi иллрчч. К,ьжыкга сапэмлЛсьт шыбыи ж.шли. Мундай кеаде i fpLii^isK- оАдпн и:мгы:1 Турган жерсц болпды кердм! аллы. вз?ие салкын. еуык теар1нсе емгр, Него салсан <Vspiиен кайтга кон!л. Жяндя каыют не кад1р бар? Т’ырмак злу jcwoh зл1м жоп|л, Ш§

КУРДА С \\ Элемде он сегГз мьгд жарл^г&ииын, Mynxeci жяраплдыс сацалг-'янныи. Бэрше жсти к.ир?ш коз жЮерсек, KepccfH тагш^сын салясэрамина. Еркнг луш, ер;курскт1, золим будок. МеЯрЫди залили жок. момшм-уз1к. ЗрбЕр журек ofluriujti ic icreiljai. К,огпмды flip! туэеп, fiipi бузыл. Элемшк Оары-жогшг 'лТгып ксгтсй, Соз б у т и т*пчыл-dflfiчы «м«р жггое» Bdpitnu. тлОыппты':! жахгаде заик, Ш сп бир f^upinlH. сртс, кошис. 0лм гг жди. вгилсч: Miipi-Js*: кГм.кгрде- бар, Кул за иди Гдоиелж /гг. ^Глюн ди G:ip. 0М1РДГЦ вТуГлОЛ tWifTPtntfl, 0wiMeeicii кулгс.и де бар. Жарлтьмгии жгиггыз-ак С?р адам бар, Жарлти-льгс Tirnl КПП СЗ;»лr*i.«iиtaIг дэ. К ш жаеаудыи аягн м р а к олРм. Мнллиомдпп жиддар жасяи бнргаща да. Ертеп ft.-lin кодгрии 61:ms турип. Осы адамзаг а^ иды ниге.й^ык. 2 С. Мукнмол, I V г о и 17

Тату, тэтт1 бауырмал агайъш боп, Аз емСрде кврмейдг неге к,ызик? Оляй емес талоДдЫ бЗрЗн-OipI, Bipi кож а болзды, Cipi пулы. Ертекшде жауласып 6lp-6ipineH, Tan тлртысы шыгады сонты кун!. Буля ft т ш п бачмзйды. Ертец. тянда, Бауырмалдык KipCAi Оарлык жанга* Ы зге они керуге Оодмайдьс гой, Бул тур мыс квр1яедЗ бары 6apFa, Буг! и сагам ©;ше ж<ж б\\л\\\\пя кем, Айырмайсын жаксыаы жамаидыклен* ЖдЛрыз сенен ©тЫш; кул ак турin, Эр иэрсен1 молшерлеп банкд дер ем? II A nay кун мек-менд!п турран таеып, Журед! бар алемд! ектеи басып. К^ыйтыдса жасырынып х<арык бермей Турады мей1рленсе яурын шашып. 6з1кен езгелерд! томен сакаи, Баскдра менсшбегев жузбен карал, Тгцрк), жолдасы да, досы да сол> Hijiin табынады кушке F a n a t ic Ол ©з! булей шалкыл турса даты, Kasip де баягыдай емес мэнL OftiiplH кольща алыл окыл кореек, Будан да аргыгырак бол ран эл1. Б|р ке.зде жерл'] жилтып ыстык леплен, Миллион жылдап жалъшлы куры» т&ккен, Акырында заманяык таягын жеп, Азалчп бурымгыдел куш1 кеткен. Акхудай кол бет1Е;де калкып турган, М р асан йнау айвд б;глкыгт турган . Кубылып жос сулудаЯ былк-сылк erirr, Dip жерде туракгймай толкып турран, 18

Сулулык, адемШк. адшйды одаи. Ббтше жуымайды шан. мен тоааи, Токталып (Ир азырак бййкайыишы, Сум жазмыш салмал па екен такба орав. Ол б!зге дпнсгзбш деп карал тек тур, Сонда да ш ЖйРыкан ауру жег: тур. Басындай таз Kidain элеМ1ш боп Бетше айрыздаиып тусш сект л. Жынывдвган квп жулдыз кеч еркесП Ж улдиз кумГс кадаFaл тун кергтеа. Жулдыа шык;са ажары гул-гул жайнап, Тотыдяй кулгзырмайма кок елкесг. К,ыбыр-жыОыр кубыухып турленбей Me? О л KOaip уайым, дайгы (Илгекдей ые? Кызыкка журепмен бершгендей, К е з т е кершбей ме, кулгевдей де. Жыддар атпек, оFan да туспек курык, Кушке келмек, иЬлмек мойнын бурып Теэгс туесе ш'лер, буг]лер де, Шыдай алмай oip кун> калар сынып. Кадык орыак, кек елке, такаппар тэу. Барж дагы wujiipep замай барау. Сонын. бор'ш ззже бзгындырраа Ойлап турсан бул замай каЬармаи-ау III Баскасын былай карай коя турып, Карайык адамэатка мойьгн бурып. Басыннн не кеигп екея, не кердз екен? Алпйык <Ир здырак, жауал сура и. Кднагат кыла алмаймыз ауыз сеэдев; Адам жок жасап келген ерте кеэден. Ендеше игыимайлакпш к,ягазды а-пып, Азырак танысайык одып хезбен.

Адамзат жаралътты кав уакдаттан? Адам деп 6i3re атты кал ай таккян? Бул 6ip ж ай кысыр кекес Осл и п шыгар-. Кагазга канагат ж ж бул тяраптан. Пайдасы ол кдраздын. ж ок емес, бар, Кагаздан безбей сны колыца ал* Актярып бастзн-аяк, окьш кврсен ImittAe темендеН суреттер бар- Bip кезде осы адамзаг болгап тары, К^д1мг) сьлшлдэкыа кырдьщ дни. Бет1мен х т кершген дата берген* Бойын жек(п басынык ауган жары. Жадакнын кун Keiuipin далаеында, Тас куысы, атаигтын. саясында, Ойра-кырга па?1алар жер тяба алыай, Урей болтан кар[нген кирасыда. Жаксы турмыс дегенлед хабары жок. Ен. аягы imeriH тамаш жок.. Жаута, желге бас и1л пана болтан, Bip орында мекеы, турагы ж ок. KyniTi анньгк кольгнда жем| болтан, Не куш кярсе солйрдык кулы бСлган. Ол болмасл адамзат курыр еди Куя кврерлмс тдбигат к«н1 болтан. Осымен элдеиеше жылдор откен, Кун керген кзкгару мен теггНрсклсн. Турмыстьш искиргьшшп ылыддатып, Уйреткен загнан оны сьшпал синен. [pi мектеп 6?лгенго турыыс кана, Турмыс ест! кыляды фара-бяря. Адаизатты кырык турге суйреП сзлып. .TaicbiCTbipFaii турмыс кой духшяга. Осыдан билам карам тура б Ы п , Б1рлес1п 6ip liapceHi iCTeft бГлт. БфТйлай тэжрнбен1н врклсында, Б1рлесе бастагггы той уйым курьш.

М1неки кагаз содап бер1 кари А,. Айтады экг}мен5 талой-талай. Сынсада пшптт басы дауыл сотый, Кел!пт1 бэр!н даты санай-сакай> Bi3 енд1 будян керек кылдык иен!» Эрине каган керек турмыс едТ. Турмыстйн fiapi даты табылады, KopcftlK колfa алып енд* соны, Bip кеаде болыггтьг мыс халык надан Ж.аксылыд к етгтептГ ж алFU3 адам. Э р 6ipey 09 басыиыя кам ъ т ойлап, Баскаг-а мойын бурып карамаган. Ж ауласзг барлыгынын бМ рген! Ж пуыз деп кап тогу боп 1:упнгея1, Элс!зл1 KyiiTTi^epi талаганнап Баскакы ешуакытга б т р м е д ь Аламзаттьщ бЗлзмсз'з кундерЫде Бэт>'| бЗрпей бзслайды i^repfre. Белил i бЗр жолбасшы ЯДЭМ кегек, Аласып жсл таба ялмэй жургеи!нде. Э р дэуТрдЗк эртурл! алмиы бар, Э р мезгТлдГн зртурл1 слпытты бар, Эр Fscwoaa жасатап орбТр icTinP Б ели л! 01р торт1лт1 гг-ыиы бар. Жндалыкка корГнген емес ие, Heci бар ошрдын жуйе-жуйе. K^ceiffi бар, uieujeijf, двнасы бар, ЭрбГр турл! кубдокан душ-теге. IV Адлмэат кыска кунде кырык кубылкан, Кымыс етсе ricrecneftwe итше ырылдал В1рнеше Себептердщ аркйсында Б1р -глр-пл и&тт узвмай тез бузылмах.

KefiSIpey коран турсаи, бак 1здвгвир Басына тэж , аетына так Гадегеа. Салыныгт айуанлык мгнездерге Бауырын еэплегел, мын жуздеген- К«ЯбТреу е*Нр1нше кул боп еткен. Теид1кк& болмай коль: жеткен. Жарыкка умтылса да ортделен1п Акырда кврге Kipre« сйл бейнетпен. *¥стами& токтдмзймыэ» деген сертпен, Кейб1реу сагым куып а.эап шеккен, Сол жолда ит пен куска азьгк больш, Бсразы сол бойымен ел!д кеткен. Ке&бЪеу балам жок. дел кеШгт, налып, Кудайга т!лек т(деп? курбан шалып. Т1леп. курбандыгы бпска кет!п. вткендер толъш жатыр кaftf r a * ныл. КеТОоеу бер1лед! бузьгк кке, Kefifiipey кур сенед| ireрген туске. Кейб|реу эд1лд1кке аяк басьга, Kcfi6ipey акылы жок. болран Kfclue. Жогяргы ойтип кегкек ictih бэр!, Турмыстын, Жака эм1рд1к талкылрры. Тагы да айтя берсек толып жатыр Будары ракат пен бейкет жары. V Меи де 6ip MYiuedMiH сол яломнын, МетНн до бар куаншл кайгыларым. Не еуйд!м, иедек куйд!м, не inrealM? Сур&сап дйтып берем мучын 6apin. Bip к^нде жйн бШмлаз бола алмайды, В1лед1 квр1п талзй агымдарды. Адам кашля теЫс жур!п, topic басканмеи, Замен ез| туэдйдТ жвнылр&к д ы .

Аз ewipae коп tcrt бастая кеют1м. Коп кемеге сггыртшм, ескек естьм» Осшъжтьш п«егт отырмын ж а на рана. B ip кезде къгска кучде кырык бес кэитм. ЖУР^Д? 1збеР СЫГрая Ketfinri арба* Емес кой сопы i3 салу опий олжа. 1з1мен ескГ сурлеу журем!н дсп, Кутылыгг жаца огырмыи зрея зор^а Bip кезде будагсларян сркслсргс, Ererf ак кэйлетсин: култелеоге, Кумар боп cyfllfT сопы. жлнып-куй1п, ЖурегГм альш-ушыл ©ртенер ме! Алдымдэ сен 6io tyofah гтяяар дед!нт Касынз шыдямлймыгт. бдпам лед1м. Бермесея. ж ш ы жауатт, т1р! болмай, Отына жыздлам да, жанам дедш. Жымыйьш апп кургыо кулген болып, Л1ен сендщ дел гэде берген больпт. Тура ал май яйткян сертте опасыз боп, Хялы кка нетш каллы кулкС кыльот. /Кыскасы дамгш татгьтм ;>р жумысгык !:fiip кезде бпл деп тяпып, угры ля нгт1м. •Вол мак боп б!п де пэзгеи, бЗр де тутен, гКдкпанРа боршде дс ондап гусИм, А лямрп ©тке-н лэут font саба к. Егер де баря бгог.ен окып, тсзоап. Ж ске-жеке барлпьг песггеч кеэле. Щ ыр досым ш жатыммен, курдаешьак. Жаггьзм со л — ©ткет Кунге бяра 6enin, Бэрпкчг жупстг яйкы!» ьгъгктыпг ж ерш. Кол С1лт«1т барите де тертс яйналып, M u n a ofiFP акырындя турмык келin. Bioevre будак бштяА ег>е кялмэн. E u jk JmhIh ел екет* детт тТлттт лтгмлп. Сол ялам га як enewh сер Гк болып, «ЕнбекиЛ ел досым!» деп уран салFaн.

Vi O r д а р и т болялык atti блстли, НбПД^Я КЫЗЫК «мгр fv:p оЛля жястяи. &ттег«1е-яй] Куряг-смм дружила откеи Журзпме ’ жуи«'|Чн эгаг-.Fan коскам* Eciw енл!. какдай лос таптым езде а. Се1нсте« Ое* зламмеи кзглм хорген? Heine жыл узак «Ир жлсясам да. Шин сетскен з^урдгстай лости кормен. Ол курдяс бяля ку«гр.еи «скетг, Bip уэ!м нпны Со.пса АелТп жсскод. Жялгыз-дк *№леЯш1Л1к салддрыплн, Азыряк окыйря бар бастан кошке л, CerhaeMl? океучп козы бдгьтп* Дплаля журукн одж оЯмн сялып. Журт *1-ШЫЗ ИпГп жлткпгх кезде БЬ ко,идеи су lnic-мМ i3,wi бдрып. Б<г> купТ дл?1 отисьтл были А лсд?: «Бпрмл осьа жя?>лту»ди гсунпЯ* дел!- Cefirri де ok^vti рог тяидг.Гг кпгътп, Елн[лд^л томе:: кяргщ жмлзЛ борд!. Мукэйвдт мен откриын оттт к а р т Не Ооллы буГггьеи.’р.ей деп жзиыад бу?ан« Элгш1к туе! лагере кунылдпнып, КоскМ болдю Gertirc жипяантап жан. Кескн;|||де Kepin.il кайры n l. Ак кагдздар куарьпт ке*тз ж уап Жаны шаршап, денес! талняиддй бон, Бозарып ждока толдгл ек! коа!« Кетмией кеэ! пл^ьегг к.зддът талый, Мен коркып б$р зкчгычгш каКран калып. Козы иы ilepi’j зыр jKyripin, Yrtre айТТЫМ CKMflrftJUtF ЖЫЛеш бзрЪ|РТ UJctapcI скт экзесги алм-j код га, EHTirln ку*:<мгплм 7*Т? -li-MTi ю риз. 24

8ет-ауы*ы Созарьш кулгеттдеЯ бон Курдасым кайтпас альте кетхен жалга. СебебГ не еаен| вэ]Ме ЯИЫЧ, Mefuai ненден ешм леезн халмк. Вул курдзетш к&йгысы кек!ректе Bip шок багтып сол тсеэде-ак. туекен жанып. Ол 0лгел1 он жылдзш боллы артык, Тус1мд« керд;м саны упйыктап жлтып. Келд] де сол кглпы .!ла мл ran аптгьг Сейлеслм! ашык сэзбен жай ым карьтп. «гЖакы 6ip курдас елзя. 6ip зямандас, Жаиымда емес пе ед!и влер халде. Шыкты ма сол кундергк естершнек Е..„ курд ас. мен! еагц умытъгн ба?*. Дед! де терк ьПпалып журс берд!, Сол кезде eri к*зге жасьгм келд1, Оянслм жастыгьтг шызг жяс боп капты, Сол курдас oAfs тугп жпп* енд|, То.тган кьтл с тпдкырян здмамменен, Б1р клнРЪсгшп. ftp кулгп ж у р т келем. Баоъг жумыр пенлемги уыьгтам гай, Курда ста и кшд| дйтиесе пргык корей. Ол 0лда. мен зртиида т!р1 кдлдым, TipmiJitiiM’ !4е герек отка жаняым. K hIm шпп, тамак жеп, уГгкы уАктаЕ, ©лгешм жол. эйтеуГр амлft бариын. Неге M ill калмалым бала кезде, Не ж азьт ем тур^ыска сады ft тезге, Тезге туЫгт умытып курласымлы, Есзме алдым туейяе енген козле. Ме<г!н кегМ нзэфде, соиыц кег!? Огы кекке ryciprert курдас ме»п. Tan мамЫСы кеудемде оттай ту-пап. Жанады eciMe злеам курдас с е т .

ЖБТ1М К.ЫЗ Он саусаган жоргалап. Домбыра куй!н шертед!, Домбыра ун! казж ун, Журект! муздай сртедт. Тамыррй еуык кан жур1п, Мьгйына карай серпедь Денек муздап, шымырлап, Кбз1шн жасы келкед!. Домбыра куй! кун болып, Кул !мдейд1 алдыка,. Домбыра куш мун болып, М ук беред1 жандыга. Домбыра KySi от болып,. Ерте б^ед, карды да* Домбыра Kyrfti жакбыр боп, Баса б1лед шакдьт да. Домбыра куйт байлык бол, Елестейд! жЕрлыра. Домбыра ку&1‘ Шолпан боп, Карсы алады таиды да. Домбыра куйi кеусер гой* 1шш сусын ханды ма! Домбыра алсам колыма, Кеэ$ме жас келед5. Ысытады, суытад, Кубылтады депеш,

Жакеылык пек жамандык* K o i алдыма келед!, Квздеген ум!т колдекен. К ел сп елее беред!. ©ткен эм!р caFUM боп, Алдыыа нренделедк Мын Tyfuii азге ойлардын,. Бэр1к де «куй» лседед1. Домбыра ма?ан кептен дос, Д остенвд талаД бшдтрген, ТалаД жылагг жургенде. К^з»мдГ суртгп кулд^рген, Талыкканда тераетГи* Жубатыс кезд! 1лд1рген, Домбыра куй\\ тэттГ куй, Torrini сдан к\\ы б!лген, Домбыра т1л\\ мьт тYPJii, Men одан талай т\\л бигем. Сулу жаз оттп, куэ жетсе. ©егшпк бНтсел солады- Жлпырап* саррайып* Ж а с к*&ьщл*р тонады. Жасыл ллуш ес1мд1к Кугьку болып онадЫ- Кун1рён1п* жылап акырык, Домбыра кдйын болнды. Кек жайылым epicTe, Аксак кой катил калады. Тар хуредгын ks.k жарьш КыЯналыл коэы габады. Квре сап каекыр ярсылдап, Койга карай шабады. Кысьглгап тгр енештен. Жылы кап саулая а рады. Кой елл!. кезы кеденЫ Арасында кал&дьг. Домбыра сол цоэы боп, М ак реп тгуйге салады, Домбыра куйй булт больпт* т унере де бГлед!

Домбыра куй'| жылаи боя. И р е н и р е ч ж ур ед !. Дом Сыра кую ж^л больш» Сыбырлип капа урель Ж&зсаи саран а>?у жок, Тастен да кйтты журег*. ТербетгА барып босатып. Жылату оетыч. ттлеп, Вг1лт1п мен: жылаткан, KyftiuiH ыынау 6ipi ед!. П Калмактан калин эскер кеп, Кэзактьщ елж шауыпты. Туру Fa карсы кслтТрмей, К<ш**сип оддал тауыпты. Bin Kicire теуз найза, Жакбырллй больтлжлуыпта. Ест кгткен кемnipлер, Емшепи кэкке сауыпты. Кып*кызыл кьсррын ксз болып, КеиНрген бастак нлуытты. Кырыжани кирылыл, Калганы кашьж ауыпты, Акскч-токеак, кем-кепк* Кешкой журття калыпти. !скс татир бар болса Олжа Fbrn каллт&к. ялыпти, Журтта калган сэб*ш1н. Н а Язамел карньгн жарыпгы Калган кет{а. кемдерд'1, Toft кылып, курбан шалыпты. Кискартканда коп сезд1 Scineii казак тднипты Ак бетшен кур тймрйн. Купаным кыз кул екен. Кызыл бет! шырайлы, Кьгзарып шиккан гул енек А к кг! ж у м с а и . е к ж 1 б е к ,

Шаши кара сур Сйуссктари суГш1ктеА„ Тал бойы тарткян ш и еден Дол сол жилы 13-тен 14-Kfc шьгеяр жылы екен. Ж ас балдыргэн Кунайым. Экес1 поста MiriTi. 8 жаска келгенд с ШешесЫ де берттк Bip ага, 6Ip ini боп Бул&р да кун к»р!птЬ Ага-iHid мепелегт, Ойлатпаты £л1ктк Болел да жеггм тарыкпай 14 жаска келпи1!. Сулулыкта 6ip мш ж ок, Кунайым кыз кун ед.'- Кунд<?й KYJiin жайратшап, Б5р уйде оЛлягт жур едТ, Д у сте Tycri ауылы, Д|р ете каллы журен. А к бетжен кап кствп, Куп ку болид тулсда. «Ж ау келд]\\ ойблГз, ж яу кслдН Нагайбш сддт кйлуьт» Шыка келсе далака, Кагт-кара д«нгиа бауыры, Устг-баси кэкгор^ ск Е тед1 жарык-журык. каруы. Жаудын i<opir. карасий. Акьтлдан ауы.ч ядзеты, Кызгаддакдай дгр1лдсп Kaiuyra жянталасгы. дегсище болмай-ак., Ауыллид \\ctin ж ay басты. f ie кыларин 61ЛС ал май, Журегг уц*ьш Кунайич. Жаудык керш Еселгвкш 2»

KeklperiH керл! уайым. Юмге куш! «еледУ, Каргады жаудын талайын- Dip уакытта караса, К.аптдрак &.ч)к мапаЙьгн. Шыршддл талып жыгылды, Сез! — «Кайда барайын!» Купайшя талып жатвднда» жулкыды 6ipey басынаи. Ко^далып ед1 ыныранып Тартты ж!бек шашынан. Кара кеаш тенкерсе, Ж ау втзгг жатыр касынан. Ак саусагы Д1р)лдеп, Баса алкаш табанды. Кып-кШкд cpHi кубфлеп* Шырайльз бел сазарды. Кар?ыс айтып 1ш1нен, Караквз жаура кадалды. Жасык квад! шЗркЫдер, ¥ялыгт долын аорта алды. Карауга тура шыдамай* Сулулккка так калды. ЖТбектей етш эуыртыгт, Суйрелеуге камданды. Кдлмактьщ т§лш б1ле ме, Свздерг. &бал, бал, бал, балла Купавым vfPy куй болын, Ат артына м1дгест1. Кулшдест nea&epi, «■ K,£HFa алып жур!» — десть Ь1м каклады Ку**йьш, Сейлемед1, Tia кесть Б1рше 6ipi кул!мдеп, Калмактар *6ip-6ip-6!pa дестз. Кунайын мацын караса, Барады екен 1*ун батып. Кйрауланып келедь Куншырыс жак иупартып. зо

К ун бояуы къйыл кдн, Кею жиепк кызартын. Ел хайда? — тук дыбыс ж<Ж, Карады мойный узартып. Ес.1з калрая журт жатыр, УЙлердЗк 6api кыЙрэпты. Едден калган мул1кт*1 Б1р жерге уй!п жыйнапты. Ауьслшн малы адасып, Аэан-казвн тулапты. Дон, детында бусанып, Жалгыз-ак жалтыр су канты Маржандай боп TfaLnfn* Ломал алы козден жас. Зорра алды демш кысылып, Ж алил ды бумен яр ал ас, К.алшылдйды суы ю а Тургандай бон жаланаш . Ж а у coai скуп алдык,* та, Зарына саык карам ас. Inip бол, кек тунерд1а Кара будт жапты аспандьг. Сатырлап жа рык-журьск кдпзагай Сурапыл дауыл басталды. О к жыландай ирендеп* Ж айдьт огы тасталды. ЖурегЗ ушып Кунайым, Ердщ хасын басеалды. Буркырптыц шаадакты Ж елдж Куш! жыйылды. Лом hi тартып гш!ке Бултты койдай нз’рдп Bip оцда, <Нр солда боп Кап-кара булт TyftjjiAi, Ж ай oFfciua жаркылдяп, Соррялап жанбыр куйштды. Жап-жалацаш Кунайым Д ен си иен су ©тп. 31

Vfina-tyfina жун к.ылдъа, Kjapaiuain кяврйв ж!беят1 Суйр^ктей слусак, кыймьмлаи. Колы дЕр-Дф, Д|р етт1, Квб1ктеигеи аг тер!, Ашыттй ек! так.ымын Иыгыпан су вт!гт, KeripAi жацбыр акылыъ. Не бодарын б!р ойлап. Туо1рД1 еске жакынын- Аямайдк сонда да Кдрашы жаудык б&тылтЛ К@ке xteifTitf aFac6W «гКоне-ай!**» дед! акырын. Б1раа уакыт еткес!н Кун толастап ашылды. Ж«лд1н купи бзсегшегт, Кара дауыд басилды. IIIЫЛТ)TJIbMUi Clin шллшик су, ЖсрД1Н 6erin жасырды. Куиа&ымды бхрге экеи. Тобына kctjji косьш ш . «Ханга тзрту-тлрплрьп, Алдынаи жург жОсыады «М5не с!зге олжамыэ, АлднЯрГ* дед!, бас урлы. K&6aFUHHvi Kfip жауган, Каны мосвдл Kiel oreiu Кесшш суп-сур, scan, сол жс»к, Таяктай аузы xic okcil E ki eini кякпактай Денеа силкам куш ск£н. Хацпыатуст коргечде, Зэрес! ушын Ку^зАым, Kapcujjacap зак^н жок,, KeKiperisi щ и \\ удйым. Ъ\\р уакытта ой lyurl: «К ой аэлал жок шыдойын) Не кылар енен Guieftln, Сьгримды бермей сьщяйык.

К^кем Tipi к.алса егер* Босат дел ханнаи сур&йын». Н е дсгензк (Илмедт. Б 1рдеме дед! оздерз. Кукайымга кддалды Мын. сан болып кеадер[. Inline туЙД1 Кукайым, Мен — гой леи айткан соддер! Х ан карауы езгеше Бьрак 0нъ1 сезбедь Аляской естел Кунайым, Бойынз Жыйды акылыы. К ара кезсн жылжытып. Кар ап erri акырын. Кес!лген бас б!рталай, Шатырдд екен жасырыи. Т р а у р а тура кадалып, Бар^ызбады батылын. Шакырып алып жендет1н, Хан 6ip нарсе ьшдады. Басын Иin Шег|кдй, Жарлырын exl кьглмады. Дегендей кип «мундя Б ipeyre кскпын булрады, Асырыл-сасып ж упрд1р А н ау да шыдап турмадьг. Кунайым енд1 туЫнд!, Шеишзд] кыйын жумбаеы. Каэакша свйлеп a/irici, Кунайшгга наряды: «сМахсул к^рсен егер де, Мыяа карт сеш аляды, Кун бсыгоансак, тек болып, Басын сыйлы СЮЛЯДЫ. Хайныц ауды кек1л1, Ажарын оган унады, Орындасак тЗлепн, Твредей нутш турады, Тдляй сендей сулулар, Х ан колынач тирады. ;v <: муыгк*, tv том. 13

Консед кепдш, конбесен Басыиды ceiiiH шабады*. Суык сез кеулеп деиеслн, Куп-ку болды кескпп, Биле алмай эуел не дер in, Кунайым жьи1ап окс!Д1. Амал бар ма, не кылсын, EcTiMec С0зд[ естцб. «Тимеймш, xaHFa тимеймш!!! Кессен басты нес!» дедк Тукситш булттай кабаг-ын, Жендетке хан ымдады. «Кулдык» дед1 жендеп', 0MipiH eKi кылмады. Б1раз басты алып кеп, Найзамен ханга булгады. Кокеашн басы екен, Кеп бастын 6lpl мундары. Сол арада б1'л1нд1 Тобесшен урганы. К екеа елд! him ушш? Болды ненщ курбаны. Кунайым талып жыгылд К ез салып шыдап турмады. Талран сулу — сэбид1, Коска апарып тастады. Бозасын iiuin коп!рт!п, Калмактар ойын бастады. Барабан канмп куГпш'лер Билед! еншеп жастары. Пл1рш эбдеп мае болды. Калмады акыл бастары. Б'раздан соц бар! д«*, Мастыктан кулап жы ры лды . Б ас кетерген адамиан, Керместей болды ырымды. Калжырап журген уйкыдин. Салды кор-кор пырыляы.

i алый калган Куиайым. Уйыктан кет-in туе кнрд;. Тшркешн жу| Tyciime <ажа! Тус!нд<* \\ 5д« >;. \\>р вкец, Экес! маркум Tipi окон. Е л жайлауда отырган НИлдмНн f-icTialls куп! OKS! Ауылдыд гканы кар екен. Кур каитагаи жер екен. Мык-мъщ адаiM кдм!лген. Екен, муanа 1[ер екен. Б ip кечде дзу ы:■! i-'/i-ыпте А л а В-тулей СсШМИТЫ. Б ет тоакрагы и утиырьш. Шыгаргая Си- '.тык ад heri. ©упктер койлйa op in ri. Tipinin канын Tyrir/ri, К,ылсь:п д;ута к ripiaeii. О ртада и б!р-а К б у д т т й КунаЛы*тыь. iKeKPCilJ. не-кос id, Ж а л май yaiii уст.ттгы. _ Д е п «о.н.п кай Купаным K-;p;i;1 оси ны . VilKbitWiti!!! НК Ж атка a is.-epi карася. Калмиктни к-.'\"‘ •он кусы»- Т у р мыс Тима К ез Гниды o r III ТО: U IIЫ. E ciu c тупа б![) кезде, Кал.мактыц h.iялгаи жосы K y fiii. Kciri К]ГНЯЙЫМ, Мас болид 'тук'с&б&етеп К а л м а к ж а т « р кус Lae KsKocliiiu басыи ап М уздай гыя бает. ■: ТбКДИГ А к TOcins кьп ары Соркалады уы Ботик; бетш т;

Турсайшы деп к©ке ж ан . Кекпенбек болып epim Ш аш ы канга былранган. Кунайым кеп зар кылды Т 1р1лмед1 не арман. Аслан айкын ашылып, Кектеп булт тарады. Жылаган жерде сулуга, А й мукайып карады. Кеп жулдыз квкте а яды. Жылагап сэби баланы. Ж ел жок, дуние тып-тыныш. Кайгыга ортак болады. Квкес'.н басып тесше, Кеудес! канга былранды. вткен кун тус'т ecine, K,auFbiFa кайгы жалранды. «0м'ф деген осы ма?» Дед1 дагы такданды. Жылап турып актарды, 1штег1 барлык арманды. 0м1рге сенген Кунайым, Ондап турып алдапды. О й ж1берш караса Кызыгарлык не калды. Кор болмауы калмакка ©луге тэс1Л ойланды. Ecin жыйып к араса, TypFaiiH таудын ereri. Т а у exeri кен озеи Сулары сар-сар етедь Таудын бшк жары бар, To6eci кокке жетед!. Жардан сука к улауга Енд‘1 ойы кетедь Квкеашн басын ап, Бшк таура орледк Ж ан ушырып Кунайым, Тукт1 K03i кормедь

Табансыздык, коркактык, Камалап ед1 женбед!. ©л'|мге кыймай сулуды, Шырша тал жол бермедй Жалтыз-ак тенген сурш а тун: «©Mip жок, енд! ел» дед1. Ентелей басып алкынып, Жармасты таска тырбайып. Кош бол сулу кош десш, Карады жулдыз жылмыйып. Актык купл саркылып. Ж ар га шыкгы 6ip бш’к. Кокке кезш 6ip салса. Т ур екен ай мулиш. Жардын асты терен су Кап-кара тунык, туцгыйык- ©мфмен сулу коштасты, 1ш1не сез бен у куйып. III «Bip кезде eMip кандай ен, (зарланады) 1 Шекер менен балдай ен. Кызарып шыккан кызыл гул, Агарып аткан тандай ен. Турмыс жумак, кек сарай. ? 1ийнде жанган шамдай ем. , Кулыныпдай куланнын, LKepiareH карыс мандай ем. Кызыл ала кызгалдак, Буралып оскен талдай ем. Еркш дуние шлнде, Ж алгаз-ак ез!м бардай ем. Алдадыд (кызуланады)! Алдадын. Тан калдым. CaFbiMcbiit, Кубылдын, Агынсыц ¥рылдым! Бул арасы домбыра куйше тартылады.

КуркГ’мы!!, Ш:рп»г1и, Х'ЯН<П.П«'/Ы!1. Aii. ймф-лй, и. я К,чйттии-ау ко;:!.-: лй! К орср KysiiM кор бол ы II, (•>.;!ор болсям кор Лолып. Н о KM.TI K.4j.;i>; >:-;а{.:Л'ЛН. feViiMHi'n Су. с::--' ir.r жох. Мен 01;н;:.г.-1К г.-ои-ггы Л|:/;я!;.ч;>.;.-П !лднр. Ky i 4И ;• !i.:i ПДШ1ТЫ. Коком, буТЯМ к.ивдисыц? Me.......... 1 I сум турмые. Ллдьшн тярп!.!:!. там ы кты . Таула т*сГ!.-1.: ;• у .• \\ii, Ki'iTftjiMv\" ::а!м тлд: !!.ты.

Адаскан ки1е л а гы Актык кушin сарыкты. Суйенер баска ту п м жок, Жалгыз-ак ел1М калыпты. влемш, суда ш!рим1н! Жолдас кыл аккан балыкты, Жылаймыи, Жылаймыи. Жылаймыи, Кулаймыи! Анамын, Агамыи, Агамын, Каламын. Ulipiraiii, IpuMlii. l.UipimiH, Курыймыи. Ай, ©Mip-ай... Кайггык-ау, кэшл-ай. Берекеаз аптаткая, Жязыксыз мели зарлаткан, Жауласкан cki ел курысыи. Жауызды жалмап жутпаган. Тымырсык кара ж ер курсын. Агаш ок болган хапдарга «Шауып кел» барлы к ер курсын. Хайдар, байлар, бятырлар Кулактарын кер болсын. Л1снлек болып у Я iiiiiii, КеЗНПН жясы кел болсын. Бсэдяктарын осынлай — Итке. куска жем болсын. Ел TytSiire жегпндер, Туб(ке жетер ел болсын. Бар каргысым таусылды, Кунш тунге тен болсын. Кажыдым, Кажыдым!!,. Кайгты гой, Кажырым. яя

KyTTiM, Кутим... K YTTiM, Бггпм. ©MipiM, Кеш! ©MipiM К,ош! IV Зарланып сулу тур ранда Тан саррайып быпнд!. Кун шыеыс жак бозарып. Кара керпе туршдк Жардыц асты кен ©зен Толкынра толкыи урылды. ©зеннщ ушы алыста Ж агалап тауды бурылды. Ыс-сс eTin, ысылдап, Ж ел кобейгп сыбырды. Жан-жары бш'к аскар тау. Сурша бултгы жамылды. Ак кайын, жасыл карарай БелшёДен бура малынды. Жылжып булттар коштасып Кун шыгыска арылды. Т ук керсетпей дуние ©з езжен тарылды. С улу ай аяп сулуды, Боп-боз болып бозарды. Барлык жулдыз б ас Hin, Сулуга салды назарды. Жалрыз-ак аскар кара тас, Еаркемей сазарды. Кернеген ыза Кунайым, Б1р ШОЛДЫ T3FH QMipfli. Ойлап ед| еткенги Журен жузге белИрдь Жер, как, тау, су, ©С1мд!к Жапалгыштай кершдй ©М1'рден лэззат калмаран 40

Жубатаряай кошлдк Э р HeHi ойлап келгенде, Турмыстан сулу жен!лд! Кайры кернеп сулуды, Денесп кызып, жылынды. Б!р минут етпей тары да Муздай болып суынды. ©ртенген журек алкыны. ©цешше тырылды. КекесМн басын ап С ул у жардан ж ы ры л д ы . Шолп-шолп cyfiin карсы алды, Буйраланран зрын су. Т т р к е н т а'лкшдк Кара агаш, калын ну Жацгырыкты кара тас, Тус-тустан болып у д а шу. Сулудык TailiH жасырып, Кэтерьпд! жерден бу. Дауы с ш п уиш К0тер1'п. Уепнен ушып erri акку. Анда-санда карашаш, Карацдап суда керж дк Аппак кардай депес! Толкымга буйра квмшдь Шопылдатып шортяндар Суйд! Кызыл epiHAi. Жансыз дене калыктап, Жазылып дене керьлдк ©лерде cepiK кескен бас, ©лгеи сон одан болшдк Б|‘раздаи сон кун кез! Ашылып туман свп'лд}. Турмыстыц сондай тарлыгы Кыйды кыршын o.Mip.ai.V V Жст1м кыз куйш куиреитш, Домбыра боздап зарлайды. Кунренед! домбыра—

Кезтнен жас парлайды. Кунренед! домбыра — Кырык жылры шерд1 козгайдч. Ыргандайды текселш, Осте адымын жазбайды. Баяулатып аярын Ынырсып кана боздайды. Домбыра Kyfli — желд1 куй, Жел беред! — адамFa. Жел казыгы — ескыйк, Кез салсан откен за манта. Кайла козд! салсан да, Кездесесш араика. Шер!МД1 келщ туртпесе, Осынша созд! жазам ба. Жаза берсен бттейдк Лйтасын токтау каламра. Домбыра куй! мук болып, Адамга мун береди Сол куйлерд! тартканда Мынадай сурет келедк Байлар кара албасты, Карайып келт тенедй Карыс жауып кабагын, Аузынан жальш тогедй Карсы алдына кез келген. Kyficni де оледй Бiрле улы жылан боп, Тшмен уын себедй Уланран накак адамдар, Куш кеп'п элс1зденед1. Каны кашып тусшен, Кезерш ерш кебедй Акырындап куарып, Кепке» гулдей семед!. Жауызлыкты criii рып, Ел iiuine себедi. Каскыр боп шауып койларра. Кандарын судай тогед!. Доныз боп б1рде корсылдап, Тумсырын жерге кемедй Bip уакытта дажал боп,

Дуниеш o6eni. Ж ср шарын Kopin ойынш ы». Аярымен тебе ai. f5ip уакытта алдына Елестсйд! Кунайым. К,айгы жапкан кабагы н, Кок'репн керген уайым. Карай калам кадала Д еп муны мен сынайын. Булбулдай тэтт1 уш меи Ашады сырдын сарайын. -«0ткен куиге карасам , 0Mip емес курысын. Аяк басса жау болып, Тарылды a..iFan тынысын. Ж аудан кашу, ж ау ан ду Болды баккан жумысыц. Азатпын деп ж урсец де, BipeyaiK ертен кулысыц. 0 л i жеткен экстт!, ©зеннщ «win кылысын. Жазыксыз, накак б ол са н да, Курбанныц ссп де C ipiciu. Хандардын. осы iciiie, Iiuiu калай ж!б!с!н. Хан уры ici талауда, Косыла сен де урысыц!». fiip кезде тагы Кунайым, Ж ) бейке кызыл о п я л ы п . Коз кермеген сулу боп. С ул у нурдап ж арал ы п. Б ip колла кун, f>ip колла ай, Ажарга ажар жамалып, К у а т бер'п бойына, Кул1мдейд! кадалып. Булбулдай саГфап сойлейдк Кетед1 кайгын та р а л ы п . ... «Куттыктаймын енбекпп, Ж асоган мыкау тойынди. Кушакты жайып к арсы алам.

Квтергсн еркш бойынды. Неше жылдай шаршадын Куреске белin ойынды. Сол куресте толтырдын Кып-кызыл кайра койиыкды. Курес окай олжа емес, Курмандыгык сойылды. Кекнгеи талай кепиет Багынды сунып мойынды. Досык, касын барлыры, Женшп енД1 бой урды. Одарыднык iluiaae, Озбырлык !стеу койылды. Отаршыл, ултшыл терелер, Коздер! окдап ойылды. ¥лт улттык борi арайын Алауыздык жойылды». Кукренген куйл1 домбыра, ©ткен кунд1 каргайды. «Жет1м кыз» куй! кунренш, Кунайы.ч болып зарлайды. Жылайсын куйд1 тындайсык, Ko3iKHiK жасы парлайды. KyHpeiie.ai домбыра, Кокыр куйд1 толрайды. ©ткен, кеткен, келешек, Тус-туеыннан андайды. Жуйрш кэшл окша арып, Жердщ жузш шарлайды. Кай жерде кандай icTep бар, Кэрмегой калмайды. Кемджте 6ipey журсе егер, Кайгыца кайгы жалрайды. Сол уакытта Кунайым Была» деп маган жырлайды: — «Мунайма, ага, мунайма! Агызба козд1Н сорасын. Ж'|гер.1 ! бол, жасыма, Кайраттын icTe жорасыи. Жасаган мынау В К П Бекаткси мыктап корасын. Кызыласкер зкаужурек, •И

Казып койран моласыы. Коминтерн ордан бар Отыргаи курып жобасын. Ai-ылшынмен тсн кылмак Африканын карасын. TeiiKepic ертсн, шарлайды. Б ес тен1зд1к жанасын Байлар алый 6ipre елмек, Пэлес! мен жаласын. Татулык, достык. жапсырмак Ел мен елдщ арасын. Сол куресте сен даты, Табынмен сойыл согасын. Ойьща алFaii жерще Талыкпай ертен барасын... 1926

БАЛБ0ПЕ Куншаш, Куншаш бол галы. Куншашты аты болгалы Кул-кем'фмен 6ipre ocri. Жабагы шаш, ipin коз, Mine3i жамап, бейт'л сэз Жалба-жулба турде ecri. Кус колы — карга туягы, Сол колмен жайпап луниеш Dip кажуды бклмед|. Бсйнетпенен алысын, Bip жешп 6ip талыксып. Нс азапты кормедь BipeyaiH сауып сауынмн, Bipey/iin кауып кабуын, Bipeyfliii куртын кайматтм BipeyaiK Tepin тезег'Н, Bipey.niu багым кезеНн. Bipeyre бала ойиатты Колынан туспей шелеп. Карынан туспей koneri. Сауыс болды денег! Жамыраса бузауы, Койдан калса латы. IniKciii болды Kepeci. «

CipKere толып т^лымы, Кырык, тес'лш жулыры Жылтырады а я ры . Кейлек, жаулык курымдай Кырык куралган жырымдай, Битке кап кой баяры. Куншаштык куиде кэспбП Т а к сэр]ден eciri Лшык болып турады. Ж^берш бузау кург жайып, А зы р ак мызрып тыпайып Казанный тубin кырады. Бэйб>'ше итке тастатан, Ш ет! куйген тостаran Куншаштык алтын ыдысы, Колына алып аспабын, Казаниык кырды каспарын, Ж уртты оятты дыбысы. Ж а б а гы куш шлнде, Н арттай жамран пшлнде Жатыр ед! Балбопе. Кыррыштыц ecrin дыбысын, К е т е р т Kyni бурышын (Апасына Банбопе) — Апа, каспак бер! — дед!. Д аярлап eai бергслк Kipin кел;и бэйбние. Балбепеш' катындап, Куншашка урсып бапылдап. Bypin келд|' бэйбйле... Б ip бул емес унемк Ы лрый суйт!п журед!, Б аска н i3i андулы. Балбепес! жылайды, Танертен каспак сурайды, Б э й б ш е ылрый а н д ы й л ы . 47

Куншаш Heni кермед|, KiMre екбегш бермед!, Мал да бакты, шеп шапты. KiciHin т1леп тшегш, Kicire жумсап б!легш, Тезек тердь от жакты. Кезеген аяк атанды, ©секилл ауыз аталды, Кулш кылды кершгеи. Бала ушш тусш тузакк а. Бала унлн Kipin азапка, Болмады куш ершген. Жаны да сол Балбепе, Малы да сол Балбепе, Лркасына тапуы . ¥лы да сол Балбепе, Булы да сол Балбепе, Балбепе жалгыз каруы. II Кун мезгш куз ед1, Кузем басар кез е д 1, Куздшке ауыл ориыккан. Куземдерin басуга, Даярлап курт, май шашута, Алынды жундер сандыктан. Тунд!ктср уйден алынды, Уйлсрдщ iuii тарылды, Буркыраган жундермен, Алашаны кайырып, Ортага шлем жайылып, Кул калмады кулдерден. ЖШекпен орап тамагын, Салбыратып бугагын Белin кыздар буынды.

Шлегш турш бозбала, Оларга титек кыз рана, Салды асыр дуылды. А к сабаулар жаркылдап — Тулацтыц даусы сартылдан. Курс-курс етг! айнала. Баса тус!п айгайга, Тамшылап тер мандайда, Жайылды жундер жаймара. Сары кымыз iuiin ап, Кызба-кызба Tycin ап, Колдырады доллары. Бозбала, кыз кобелек, [5ip-6ipin жунге болемек, Ойлагаи бар арманы. Жабарьмар т у т д к Ж ун сабалып б тлд ц Басу керек кш'здн А к шкге салып жундерд!, YcTiHC жайды турлердк Bopi кошкар мушздк Намаздргер таянды, Кун батыс цанга боялды, Дошнн усп тобыр жан. Саикылдяп дыбыс келсд'. Кыз, бозбала кулед!, Ермсп ки13 opaFaii. JLiyjiaraii унмси келгскен, Малдар кайтты opicren, Ауылдыц yCTi ыц д а жын. К а р а т а уйде кырык ж ам ау, Д ер смес мупда жан бар-ау, ЬТнмрсыран шыкты ун. EciTce де дыбысты, Ж елжкен журт кулютк Бул юм? — Куцшаш ауиряан.

Он кун болган жаткалы, Ш елдед! нэр татпады, Шыдамай жатыр жалыннан. — «Балбепе!» — де;Д акырын, — Су-усын, бе-е-е...рсей-mi...Алтыиым» Енд1 ’т>л! курмелдь Оига белin создер1н, Жаудыратып коздерш, ' «Арманым cencin 6ip» дедк Кун де батып барады, Кырылдады тамагы, Жан кешер ксз таянды. (Апасыиа Канбопе) — «Ап-па!!!— » дед! Балбепе, Кез‘1 жаспен боялды. Далага шыкты зырылдап, «©лдЬ — деп апам шырылдап, Зарын KiM оныд тындасын. Жонгам сои бастан ырысын. Ж е т ш щ кун'| курысын, Балбепе берд! мундасын. Куп артыиан кун куды, Тун артынап туи туды, Жыл артынан жыл erri. Keniperil! ерт шалып, Журег1н кайгы дерт шалып, Куинен-кунге ж удегп. Маддайдая сыйпар адам жок Еркслсйтш заман жок, KiMre зарын артады. Колд’т барып басына, Шомылып кездщ жасына, Шер\"! зорра таркады, «Эбйчет!» деген ат бсфш, Аркасыпа кап берш, Даладан тезек терг!зд!.

Маидайынан тер Kerin, Кунд>з бала тербетш, Танертек козы е р п з д 1. Не кылса да жакпады, Сордан сор келш каптады Ашылмады кабагы. BocaFapa тунедь Зарын шм онын, б1лед1, Жарымады тамары. Карагым дейтж папа жок, Кулыным дейтш апа жок, Еститш С03! «ку каншык!» влмегесш Tipi жур, ©лмешшщ KyHi жур, ©Mipfleii OFan не тацсык III Май айы туып жаз болды. Бар макулык мэз болды, 1шкендер мае, ж еген ток. Арык-турак оналып, Жонын жауып тур алып, Bapi де мэз уайым жок. Ж ер кшемдей жайнады, К елде кустар сайрады. Жасыл плюш ес1мдш. Т ер т кубласы сайларра, Эа'ресе байларг-а, Кеммш деу онда кеа'рлш. Лпасына Кднбэпе, Апасына Балбепе, Бакыт кусын ушырран, Жоктатпаран папасын, Жерлегел! апасын, Ашылмады Ke3i кысымнан. А к бетшен кан тамран, Буракыиан бал тамран, Балбепе быйыл он б1рде...