พุทธวจน "สมถะ วิปัสสะนา"

ทีเ่ กิดแหง่ อปุ ธิ ปฏิบัติ สมถะ วปิ ัสสนา 188 -บาลี นทิ าน. ส.ํ ๑๖/๑๓๐-๑๓๕/๒๕๖-๒๖๒. ขา้ แตพ่ ระผมู้ พี ระภาค ถงึ เวลาทจี่ ะทรงแสดงเรอื่ งนแ้ี ลว้ ขา้ แต่ พระสุคต ถึงเวลาท่ีจะทรงแสดงเร่ืองน้ีแล้ว พระองค์ตรัสการพิจารณา ปัจจัยภายในข้อใด ภิกษุท้ังหลาย ฟังการพิจารณาปัจจัยภายในข้อน้ัน จากพระองค์แลว้ จกั ทรงจำาไว้ดังนี.้ ชราและ มรณะท่ีเป็นทุกข์น้ี มีอุปธิเป็นเหตุ มีอุปธิเป็นกำาเนิด มอี ปุ ธเิ ปน็ แดนเกดิ 479

อุปธิมีตัณหาเป็นเหตุ 480

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 481

482

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 483

484

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 485

486

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 487

488

วิธแี ก้ความง่วง ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา 189 -บาลี สตตฺ ก. อ.ํ ๒๓/๘๗/๕๘. อย่างนั้น พระเจา้ ขา้ . ทำาไว้ในใจซ่ึงสัญญานั้นให้มาก เธอพึง พึงตรึกตรอง พิจารณาถึงธรรมตามท่ีตนได้สดับแล้ว ได้เรียนมาแล้ว ด้วยใจ พึงสาธยายธรรม ตามทต่ี นไดส้ ดบั มาแลว้ ไดเ้ รยี นมาแล้วโดยพสิ ดาร 4 พึงยอนช่องหูทั้ง สองข้าง เอามือลูบตัว 489

พึงลุกข้ึนยืน เอานำ้า ล้างตา เหลียวดูทิศทั้งหลาย แหงนดูดาวนักษัตรฤกษ์ สัญญา พงึ ทาำ ในใจถงึ อาโลก- พึงอธิษฐานจงกรม กาำ หนดหมายเดนิ กลบั ไปกลบั มา สาำ รวมอนิ ทรยี ์ มใี จไมค่ ดิ ไปในภายนอก พงึ สาำ เรจ็ สหี ไสยา 490

ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ สั สนา เครื่องกั้นจติ จากกามคุณในอดีต 190 -บาลี สฬา. ส.ํ ๑๘/๑๒๑/๑๗๓. 491

492

ปฏิบตั ิ สมถะ วิปัสสนา วธิ กี าำ จัดอกศุ ลวติ ก 5 ประการ 191 -บาลี ม.ู ม. ๑๒/๒๔๑-๒๔๖/๒๕๗-๒๖๒. 493

494

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 495

496

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 497

498

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา (เม่ือสามารถละอกุศลวิตกจากวิธีใดวิธีหน่ึงข้างต้นได้แล้ว ทรงตรสั สรุปในตอนท้ายวา่ ) 499

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปัสสนา เมื่อตรึกถึงอารมณ์ใดมาก 192 จติ ย่อมนอ้ มไปโดยอาการอย่างนน้ั -บาลี ม.ู ม. ๑๒/๒๓๒/๒๕๒. 500

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 501

502

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 503

504

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 505

506

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 507

วธิ ีแก้ความหดหู่ ปฏิบตั ิ สมถะ วิปสั สนา และความฟุ้งซา่ นแหง่ จติ 193 -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๑๕๖-๑๕๘/๕๖๙-๕๗๒. ก ไมไ่ ดเ้ ลย พระเจา้ ข้า. สมัยใด จิตหดหู่ สมยั นน้ั มใิ ชก่ าลเพอ่ื เจรญิ ปสั สทั ธสิ มั โพชฌงค์ มใิ ชก่ าล เพอื่ เจรญิ สมาธสิ มั โพชฌงค์ มใิ ชก่ าลเพอ่ื เจรญิ อเุ บกขา- สัมโพชฌงค์ เพราะจิตหดหู่ จิตที่ หดหู่น้ัน ยากท่ีจะใหต้ ั้งข้นึ ได้ด้วยธรรมเหล่านนั้ 508

ปฏบิ ัติ สมถะ วิปสั สนา ได้ พระเจา้ ขา้ . สมัยใด จิตหดหู่ สมยั นน้ั เปน็ กาลเพอื่ เจรญิ ธมั มวจิ ยสมั โพชฌงค์ เปน็ กาล เพอ่ื เจรญิ วริ ยิ สมั โพชฌงค์ เปน็ กาลเพอ่ื เจรญิ ปตี สิ มั โพชฌงค เพราะจติ หดหู่ จติ ทห่ี ดหนู่ น้ั ใหต้ ง้ั ขนึ้ ไดง้ ่ายด้วยธรรมเหล่าน้นั 509

ไมไ่ ด้เลย พระเจ้าข้า. สมยั ใด จติ ฟงุ้ ซา่ น สมยั นนั้ มใิ ชก่ าลเพอ่ื เจรญิ ธมั มวจิ ยสมั โพชฌงค์ มใิ ชก่ าล เพอ่ื เจรญิ วริ ยิ สมั โพชฌงค์ มใิ ชก่ าลเพอ่ื เจรญิ ปตี สิ มั โพชฌงค์ เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตท่ีฟุ้งซ่านน้ัน ยากทจ่ี ะให้สงบไดด้ ้วยธรรมเหลา่ นั้น ได้ พระเจา้ ข้า. 510

ปฏบิ ัติ สมถะ วิปสั สนา สมยั ใด จติ ฟงุ้ ซา่ น สมยั นน้ั เปน็ กาลเพอื่ เจรญิ ปสั สทั ธสิ มั โพชฌงค์ เปน็ กาล เพอื่ เจรญิ สมาธสิ มั โพชฌงค์ เปน็ กาลเพอื่ เจรญิ อเุ บกขา- สัมโพชฌงค เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตทฟี่ งุ้ ซา่ นนนั้ ใหส้ งบไดง้ ่ายดว้ ยธรรมเหลา่ น้ัน “สต”ิ แลว่า มีประโยชน์ ในทีท่ ง้ั ปวง 511

เหตใุ ห้สมาธเิ คล่อื น ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ สั สนา 19๔ -บาลี อปุ ร.ิ ม. ๑๔/๓๐๒-๓๑๐/๔๕๒-๔๖๖. วจิ กิ จิ ฉา อมนสกิ าร 512

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปัสสนา ถีนมิทธะ ความหวาดเสยี ว ความตนื่ เตน้ 513

5 5 ความชวั่ หยาบ ที่ปรารภเกินไป ความเพียร 514

ท่ีย่อหย่อนเกินไป ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ ัสสนา ความเพียร อยาก ความกระสนั ไปในส่ิงต่างๆ ความใส่ใจ 515

รูปทั้งหลายจนเกินไป ความเพง่ ต่อ เกินไป จงึ ละวจิ กิ จิ ฉา อมนสกิ าร ถนี มทิ ธะ 516

ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ ัสสนา ความหวาดเสยี ว ความตนื่ เตน้ ความชว่ั หยาบ ความเพยี ร ที่ปรารภเกินไป ความเพียรท่ีย่อหย่อนเกินไป ความ กระสนั อยาก ความใสใ่ จไปในสง่ิ ตา่ งๆ และความเพง่ ตอ่ รปู ทั้งหลายจนเกนิ ไป เป็นอุปกเิ ลสแห่งจิต 517

518

ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ สั สนา เปน็ อปุ กเิ ลสแหง่ จติ แลว้ 519

กาลใดสมาธิชนิดท่ีมีวิตกมีวิจารบ้าง ชนิดท่ีไม่มีวิตกมีแต่วิจารบ้าง ชนิดที่ไม่มีวิตกไม่มีวิจาร บา้ ง ชนดิ ทมี่ ปี ตี บิ า้ ง ชนดิ ทไี่ มม่ ปี ตี บิ า้ ง ชนดิ ทส่ี หรคต ด้วยสุขบ้าง ชนิดที่สหรคตด้วยอุเบกขาบ้าง (เหล่านั้น ทง้ั ๗ อยา่ ง) เปน็ อนั เราเจรญิ แลว้ กาลนน้ั ญาณเปน็ เครอ่ื งรู้ จงึ ไดเ้ กดิ ขนึ้ แกเ่ ราวา่ วมิ ตุ ตขิ องเราไมก่ าำ เรบิ ชาตนิ ้ี เปน็ ชาติทสี่ ุด บัดนีค้ วามเกิดใหมย่ ่อมไม่ม.ี 520

การทาำ สมาธมิ เี คล็ดลบั ปฏบิ ัติ สมถะ วิปัสสนา เหมือนโคปีนภเู ขาท่ลี าดชัน 195 -บาลี นวก. อ.ํ ๒๓/๔๓๓/๒๓๙. 521



ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ ัสสนา 2 523

524

ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ ัสสนา (ในกรณีแห่งสมาธิที่เหลืออีก ๘ ระดับก็ทรงตรัสไว้ทำานอง เดยี วกนั กลา่ วคอื ทรงใหด้ าำ รงจติ ในสมาธทิ ไี่ ดใ้ หม้ นั่ คงเสยี กอ่ น แลว้ จงึ ค่อยขยับเพอ่ื เจรญิ สมาธิในขน้ั ถัดไป). (ผศู้ กึ ษาพงึ สงั เกตใหเ้ หน็ วา่ แมโ่ คทฉ่ี ลาดยอ่ มรจู้ กั จรดเทา้ หนา้ ลงในทอ่ี นั มน่ั คงเสยี กอ่ นแลว้ จงึ คอ่ ยยกเทา้ หลงั จงึ จะไมพ่ ลาดกลงิ้ ลงมา เชน่ เดยี วกบั ภกิ ษุ ตอ้ งมคี วามตง้ั อยอู่ ยา่ งมนั่ คงในสมาธทิ ไี่ ดข้ นั้ แรกกอ่ น จึงคอ่ ยขยบั ไปเจริญสมาธิข้นั ถัดไป). 525

ประโยชนข์ องการระลกึ ถงึ ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ สั สนา สงิ่ ทตี่ นเองเลอ่ื มใส 196 -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๒๐๗-๒๐๘/๗๑๖-๗๑๘. มจี ติ ตงั้ มน่ั ดแี ลว้ ในสตปิ ฏั ฐาน ๔ พึงหวังข้อน้ีได้ว่า จักรู้คุณวิเศษอันย่ิง อยา่ งอน่ื จากคณุ วเิ ศษในกาลกอ่ น 526

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา เมือ่ เธอตั้งจิตไว้ม่ันในนิมิต อันเป็นท่ีต้ังแห่งความเลื่อมใส อยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ อยู่ ปราโมทยย์ อ่ มเกดิ เมอ่ื เธอปราโมทย์ ปตี ยิ อ่ มเกดิ เมือ่ เธอมใี จประกอบดว้ ยปตี ิ กายยอ่ มระงับ เธอมีกายระงับแล้ว ย่อมเสวยสุข เม่ือเธอมีสุข จิตย่อม ต้ังมั่น 527

ปฏิบตั ิ สมถะ วปิ สั สนา ขอ้ ควรระวงั ในการเจรญิ สตปิ ฏั ฐานส่ี 19๗ -บาลี อปุ ร.ิ ม. ๑๔/๒๖๗-๒๗๐/๓๙๖-๔๐๑. เธอจงเปน็ ผคู้ มุ้ ครองทวารในอนิ ทรยี ท์ ง้ั หลาย 528