(คู่มือ) หนังสือเรียนสสวท พื้นฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 ล.2

ค่มู ือครรู ายวิชาพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภยั ธรรมชาติ 154 ถ้าเกิดแผ่นดินไหวใต้พ้ืนมหาสมุทรอาจมีสนึ ามิตามมาได้ (แต่สึนามิไม่ได้เกิดขึ้นทุกคร้ังท่ีเกดิ แผ่นดินไหวใตพ้ ้นื มหาสมุทร ให้ฟงั ประกาศเตือนภยั ) ถา้ อยูต่ ดิ ชายฝงั่ ใหส้ ังเกตระดับน้าทะเลว่ามกี ารลดลงจนเห็นชายหาดถอยร่นลงไปใน ทะเลเป็นระยะทางหลายร้อยเมตรหรือไม่ ติดตามข่าวสาร ศึกษาแผนอพยพข้ึนสู่ท่ีสูงโดยรวดเร็วที่สุด และศึกษาวิธกี าร ปฐมพยาบาล เตรยี มชดุ อุปกรณฉ์ กุ เฉนิ เม่ือเกดิ เหตสุ ึนามิให้รบี หนีข้นึ ทส่ี ูงท่ปี ลอดภยั และอยูใ่ ห้หา่ งจากชายฝ่งั หา้ มลงไป บรเิ วณชายหาดในทนั ที ใหร้ อจนมีประกาศยกเลิกการแจ้งเตอื นภยั และยุติสถานการณ์ ถ้าอยู่บริเวณท่ีลาดเชิงเขาอาจเกิดดินถล่ม ถ้าอยู่ในบ้านให้หาที่กาบังที่แข็งแรง ถ้าบ้านมีหลายชั้นให้หลบในท่ี กาบงั ชั้นบน การหนีภัยให้เลี่ยงแนวการถลม่ ลงมาของดนิ หรอื หิน นา้ ทว่ ม การกดั เซาะชายฝง่ั ดนิ ถลม่ แผน่ ดินไหว และสนึ ามิ เปน็ ภยั ธรรมชาติ ที่เกิดขึน้ ในบางบริเวณของโลก ภยั ธรรมชาตติ ่าง ๆ จะมลี กั ษณะและมีสาเหตุ การเกิดแตกต่างกัน นอกจากน้ันภัยธรรมชาติบางอย่างจะเกิดข้ึนอย่างช้า ๆ และภัยธรรมชาติบางอย่างเกิดข้ึนอย่างฉับพลัน ซ่ึงมีผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิต และส่ิงแวดล้อมแตกต่างกัน มนุษย์ควรเฝ้าระวังและเรียนรู้วิธีปฏิบัติตนให้ ปลอดภยั จากภัยธรรมชาติดังกล่าว ภัยธรรมชาติต่าง ๆ มีลักษณะของภัยธรรมชาติ การเกิดภัยธรรมชาติ และมี ผลต่อส่ิงมีชีวิตและสิ่งแวดล้อมแตกต่างกัน ภัยธรรมชาติบางอย่างอาจมี สัญญาณบอกเหตุก่อนเกิดภัยนั้น ๆ จึงควรติดตามสถานการณ์และติดตาม ประกาศเตอื นภัยต่าง ๆ อยา่ งสม่าเสมอเพอ่ื เตรียมตัววางแผนรับภัยธรรมชาติ ได้ทันท่วงที และสามารถนาไปปฏิบัติตนให้ปลอดภัยจากภัยธรรมชาติต่าง ๆ ได้อยา่ งถูกต้องและเหมาะสม  สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

155 คู่มอื ครรู ายวชิ าพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภัยธรรมชาติ คาถามของนกั เรยี นทต่ี ง้ั ตามความอยากรู้ของตนเอง      สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 

คมู่ อื ครูรายวชิ าพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภัยธรรมชาติ 156 แนวการประเมินการเรียนรู้ การประเมนิ การเรยี นรูข้ องนกั เรยี นทาได้ ดงั นี้ 1. ประเมนิ ความรูเ้ ดิมจากการอภปิ รายในชนั้ เรยี น 2. ประเมนิ การเรยี นรูจ้ ากคาตอบของนกั เรยี นระหวา่ งการจดั การเรยี นรูแ้ ละจากแบบบนั ทกึ กิจกรรม 3. ประเมนิ ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตรแ์ ละทกั ษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 จากการทากิจกรรมของนกั เรยี น การประเมินจากการทากิจกรรมที่ 1 ปฏบิ ัตติ นอยา่ งไรใหป้ ลอดภยั จากภัยธรรมชาติ รหสั สิง่ ทปี่ ระเมนิ คะแนน ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ S6 การจัดกระท้าและส่ือความหมายข้อมูล S8 การลงความเห็นจากข้อมลู S13 การตคี วามหมายข้อมลู และลงขอ้ สรปุ ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 C2 การคดิ อย่างมวี ิจารณญาณ C4 การสอื่ สาร C5 ความรว่ มมือ รวมคะแนน ตาราง รายการประเมินและเกณฑ์การประเมนิ ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์  สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

157 ค่มู ือครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 4 ปรากฏการณข์ องโลกและภยั ธรรมชาติ ทักษะกระบวนการ รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรบั ปรงุ (1) ทางวิทยาศาสตร์ พอใช้ (2) S6 การจดั กระทา้ การน้าข้อมูลท่ีได้ สามารถนา้ ข้อมูลท่ีได้ สามารถนา้ ข้อมูลท่ีได้ สามารถน้าข้อมูลที่ได้ และส่อื ความหมาย จากการสืบคน้ และ จากการสบื คน้ และจาก จากการสบื คน้ และจาก จากการสบื ค้นและ ขอ้ มูล จากการรวบรวม การรวบรวมขอ้ มลู การรวบรวมข้อมลู จากการรวบรวม ข้อมูลเก่ียวกับ เกยี่ วกับลกั ษณะของ เกย่ี วกบั ลักษณะของภยั ขอ้ มลู เกีย่ วกับ ลกั ษณะของภัย ภยั ธรรมชาติ บรเิ วณท่ี ธรรมชาติ บริเวณทเี่ กิด ลกั ษณะของภัย ธรรมชาติ บรเิ วณที่ เกิดภยั ธรรมชาติ ภยั ธรรมชาติ ผลกระทบ ธรรมชาติ บรเิ วณท่ี เกิดภัยธรรมชาติ ผลกระทบของภัย ของภัยธรรมชาติ และ เกิดภยั ธรรมชาติ ผลกระทบของภยั ธรรมชาติ และการ การปฏิบตั ติ นให้ ผลกระทบของภยั ธรรมชาติ และการ ปฏิบัติตนใหป้ ลอดภยั ปลอดภัยจากภัย ธรรมชาติ และการ ปฏบิ ตั ติ นให้ จากภยั ธรรมชาติ มาจัด ธรรมชาติ มาจัดกระท้า ปฏบิ ัตติ นให้ ปลอดภัยจากภยั กระทา้ โดยการแสดง โดยการแสดงบทบาท ปลอดภัยจากภยั ธรรมชาตมิ าจดั บทบาทสมมตเิ กี่ยวกบั สมมตเิ กยี่ วกบั การปฏบิ ัติ ธรรมชาติมาจัด กระท้าโดยการ การปฏบิ ัตติ นเม่ือเกดิ ตนเม่ือเกดิ ภยั ธรรมชาติ กระทา้ โดยการแสดง แสดงบทบาทสมมติ ภัยธรรมชาติ ไดถ้ ูกต้อง ไดถ้ ูกต้อง ครบถ้วน และ บทบาทสมมติ เก่ียวกบั การปฏิบัติ ครบถว้ นและส่ือ ส่ือความหมายไดช้ ดั เจน เก่ยี วกับการปฏบิ ตั ิ ตนเมื่อเกดิ ภยั ความหมายได้ชดั เจน จากการช้ีแนะของครู ตนเม่ือเกดิ ภัย ธรรมชาติ ดว้ ยตนเอง และผอู้ ่นื ธรรมชาติไดถ้ ูกต้อง แตไ่ ม่ครบถ้วน และ สอ่ื ความหมายได้ไม่ ชดั เจน แม้ว่าจะได้ รับคา้ ช้ีแนะจากครู และผอู้ ืน่ S8 การลงความ การลงความเห็น สามารถลงความเห็น สามารถลงความเหน็ จาก สามารถลงความเห็น เห็นจากขอ้ มลู จากข้อมูลได้วา่ น้า จากข้อมลู ได้วา่ น้าทว่ ม ขอ้ มูลได้วา่ นา้ ทว่ ม การ จากข้อมูลไดว้ า่ น้า ทว่ ม การกดั เซาะ การกดั เซาะชายฝ่ัง ดิน กัดเซาะชายฝ่ัง ดินถลม่ ท่วม การกัดเซาะ ชายฝง่ั ดนิ ถลม่ ถล่ม แผ่นดนิ ไหว มี แผ่นดนิ ไหว มีลักษณะ ชายฝัง่ ดนิ ถล่ม แผ่นดนิ ไหว มี ลกั ษณะของภัย ของภัยธรรมชาติ แผน่ ดนิ ไหว มี ลักษณะของภัย ธรรมชาติแตกต่างกนั แตกต่างกัน ภยั บางอยา่ ง ลักษณะของภัย ธรรมชาติแตกตา่ ง ภัยบางอยา่ งเกิดจาก เกิดจากการมฝี นตกหนัก ธรรมชาติแตกต่างกัน กนั ภัยบางอยา่ ง การมฝี นตกหนักอยา่ ง อยา่ งต่อเน่ือง ภัย ภัยบางอยา่ งเกิดจาก สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 

ค่มู อื ครรู ายวชิ าพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 4 ปรากฏการณข์ องโลกและภยั ธรรมชาติ 158 ทกั ษะกระบวนการ รายการประเมิน ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรับปรุง (1) ทางวิทยาศาสตร์ พอใช้ (2) เกดิ จากการมฝี นตก ตอ่ เนอื่ ง ภัยบางอยา่ ง บางอย่างเกดิ การ การมฝี นตกหนัก หนกั อย่างต่อเนื่อง เกดิ การเคลื่อนท่ลี งมา เคล่อื นทล่ี งมาของมวล อยา่ งต่อเนอื่ ง ภยั ภยั บางอย่างเกิด ของมวลดนิ หรอื หนิ ลง ดนิ หรือหนิ ลงมาตาม บางอยา่ งเกิดการ การเคล่อื นที่ลงมา มาตามแนวลาดชันของ แนวลาดชันของพน้ื ที่ ภยั เคลอื่ นที่ลงมาของ ของมวลดนิ หรือหิน พน้ื ท่ี ภัยบางอย่างเกิด บางอยา่ งเกดิ บริเวณท่ี มวลดนิ หรือหนิ ลงมา ลงมาตามแนวลาด บรเิ วณทีร่ าบ หรือ ราบ หรือชายฝงั่ หรอื ท่ี ตามแนวลาดชันของ ชนั ของพื้นที่ ภยั ชายฝ่ัง หรอื ทีล่ าดเชงิ ลาดเชิงเขา หรือในทะเล พื้นท่ี ภยั บางอย่าง บางอย่างเกดิ เขา หรอื ในทะเลหรอื หรือมหาสมทุ ร ภัย เกดิ บริเวณท่ีราบ บรเิ วณทีร่ าบ หรอื มหาสมทุ ร ภัย บางอย่างทเ่ี กดิ ขึน้ รนุ แรง หรอื ชายฝั่ง หรือท่ี ชายฝงั่ หรือทีล่ าด บางอย่างที่เกิดข้ึน อาจทา้ ให้เกิดการสูญเสยี ลาดเชิงเขา หรอื ใน เชิงเขา หรือใน รุนแรงอาจท้าใหเ้ กดิ ชีวิตได้ การปฏิบัตติ นให้ ทะเลหรือมหาสมุทร ทะเลหรือ การสูญเสยี ชีวติ ได้ การ ปลอดภยั จากภยั ภัยบางอยา่ งทีเ่ กิดข้ึน มหาสมทุ ร ภัย ปฏิบตั ติ นให้ปลอดภัย ธรรมชาติต่าง ๆ มีการ รุนแรงอาจทา้ ให้เกิด บางอย่างทเี่ กิดขนึ้ จากภยั ธรรมชาติต่าง ๆ ปฏิบัติแตกต่างกนั ไปตาม การสูญเสยี ชีวติ ได้ รนุ แรงอาจทา้ ให้ มีการปฏิบัตแิ ตกต่างกนั ลักษณะของภยั การปฏบิ ตั ิตนให้ เกดิ การสญู เสยี ชวี ิต ไปตามลักษณะของภัย ธรรมชาติ จากการช้ีแนะ ปลอดภัยจากภยั ได้ การปฏิบัติตนให้ ธรรมชาติ ได้ด้วย ของครูหรอื ผู้อื่น ธรรมชาติตา่ ง ๆ มี ปลอดภยั จากภยั ตนเอง การปฏิบัติแตกต่าง ธรรมชาติตา่ ง ๆ มี กันไปตามลักษณะ การปฏิบัตแิ ตกต่าง ของภยั ธรรมชาติ แต่ กันไปตามลักษณะ ไมส่ ามารถบอกเหตุ ของภัยธรรมชาติ ผลได้ แมว้ า่ จะได้รับ การชแ้ี นะจากครูหรือ ผอู้ ่นื S13 การตคี วาม การตีความหมาย สามารถตีความหมาย สามารถตคี วามหมาย สามารถตคี วามหมาย หมายขอ้ มูลและลง ข้อมูลจากการ ขอ้ มูลจากการสบื ค้น ข้อมลู จากการสืบคน้ ข้อมลู จากการสบื คน้ ข้อสรปุ สืบคน้ จากการ จากการรวบรวมข้อมูล จากการรวบรวมข้อมลู จากการรวบรวม รวบรวมข้อมลู และ และจากการอภปิ ราย และจากการอภปิ รายได้ ขอ้ มูลและจากการ จากการอภิปรายได้ ได้วา่ ภัยธรรมชาติ ว่า ภัยธรรมชาติตา่ ง ๆ อภิปรายไดว้ า่ ภัย ว่า ภยั ธรรมชาติ ตา่ ง ๆ จะมลี กั ษณะ จะมลี กั ษณะ บริเวณท่ี ธรรมชาติตา่ ง ๆ จะมี ตา่ ง ๆ จะมลี กั ษณะ บรเิ วณท่ีเกิดและมี เกดิ และมีผลกระทบต่อ ลักษณะ บริเวณที่  สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

159 คู่มือครรู ายวชิ าพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภยั ธรรมชาติ ทักษะกระบวนการ รายการประเมิน ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรบั ปรุง (1) ทางวิทยาศาสตร์ ผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิต พอใช้ (2) เกดิ และมีผลกระทบ และสง่ิ แวดล้อม ตอ่ สงิ่ มีชวี ิตและ บริเวณทเ่ี กิด และมี แตกตา่ งกนั การเฝ้า สงิ่ มีชวี ติ และสง่ิ แวดล้อม สง่ิ แวดล้อมแตกตา่ ง ระวังและการปฏบิ ตั ใิ ห้ แตกตา่ งกัน การเฝ้า กนั การเฝ้าระวงั และ ผลกระทบต่อ ปลอดภยั จากภัย ระวังและการปฏิบตั ใิ ห้ การปฏิบตั ิให้ ธรรมชาติต่าง ๆ จงึ ปลอดภยั จากภัย ปลอดภยั จากภัย ส่ิงมีชีวติ และ ควรปฏบิ ัตใิ ห้ ธรรมชาติต่าง ๆ จึงควร ธรรมชาติต่าง ๆ จึง สอดคล้องกบั ลกั ษณะ ปฏบิ ตั ิใหส้ อดคล้องกบั ควรปฏิบตั ิให้ ส่งิ แวดล้อม ของภยั ธรรมชาติทเ่ี กดิ ลกั ษณะของภยั สอดคลอ้ งกับ ทข่ี ึน้ ได้ถูกต้องด้วย ธรรมชาติท่ีเกิดที่ขนึ้ ได้ ลักษณะของภยั แตกต่างกัน การ ตนเอง ถูกต้อง จากการชีแ้ นะ ธรรมชาติที่เกดิ ท่ีขน้ึ จากครแู ละผอู้ ่ืน แตล่ งขอ้ สรปุ ได้ไม่ เฝ้าระวงั และการ ครบถ้วน แม้ว่าจะได้ รับค้าช้แี นะจากครู ปฏิบตั ิใหป้ ลอดภยั หรือผอู้ น่ื จากภัยธรรมชาติ ต่าง ๆ จงึ ควร ปฏบิ ัติให้สอดคล้อง กับลักษณะของ ภยั ธรรมชาติท่เี กดิ ทขี่ ึน้ ตาราง รายการประเมินและเกณฑ์การประเมนิ ทักษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 ทักษะแห่ง รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑ์การประเมิน ควรปรบั ปรงุ (1) ศตวรรษท่ี 21 พอใช้ (2) สามารถบอก เหตุผลในการเสนอ C2 การคดิ อย่างมี การบอกเหตุผลใน สามารถบอกเหตผุ ลใน สามารถบอกเหตผุ ลใน แนวทางการเฝ้า ระวังและการ วิจารณญาณ การเสนอแนว การเสนอแนวทางการ การเสนอแนวทางการ ปฏิบัตติ นให้ ปลอดภัยจากภัย ทางการเฝ้าระวัง เฝา้ ระวังและการปฏบิ ตั ิ เฝ้าระวังและการปฏิบตั ิ และการปฏบิ ตั ิตน ตนให้ปลอดภยั จากภยั ตนให้ปลอดภัยจากภัย ใหป้ ลอดภัยจากภัย ธรรมชาติได้ถูกต้องและ ธรรมชาติไดถ้ ูกต้องและ ธรรมชาติ สมเหตสุ มผล โดยตอ้ ง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 

คมู่ ือครูรายวชิ าพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภยั ธรรมชาติ 160 ทกั ษะแห่ง รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑ์การประเมนิ ควรปรบั ปรุง (1) ศตวรรษที่ 21 สมเหตุสมผลด้วย พอใช้ (2) ธรรมชาติได้ถูกต้อง ตนเอง และสมเหตุสมผล C4 การสอ่ื สาร อาศัยการช้ีแนะจากครู บางส่วน แมว้ ่าจะ หรอื ผ้อู ่นื ไดร้ ับคา้ ช้แี นะจาก ครหู รือผอู้ ่ืน การนา้ เสนอข้อมลู สามารถน้าเสนอข้อมลู สามารถนา้ เสนอข้อมลู สามารถน้าเสนอ จากการสืบค้น การ จากการสบื คน้ การ จากการสบื ค้น การ ขอ้ มลู จากการ รวบรวมขอ้ มูลและ รวบรวมขอ้ มูล และการ รวบรวมขอ้ มลู และการ สืบคน้ การรวบรวม การอภิปราย อภิปรายเกยี่ วกบั อภิปรายเก่ียวกับ ขอ้ มลู และการ เก่ียวกับลักษณะ ลักษณะของภัย ลกั ษณะของภยั อภิปรายเก่ียวกับ ของภัยธรรมชาติ ธรรมชาติ บริเวณที่เกดิ ธรรมชาติ บรเิ วณท่เี กิด ลักษณะของภยั บรเิ วณทเี่ กิด ผลกระทบต่อส่ิงมีชีวติ ผลกระทบต่อส่งิ มีชีวิต ธรรมชาติ บรเิ วณที่ ผลกระทบต่อ และสิ่งแวดลอ้ ม และ และสง่ิ แวดลอ้ ม และ เกดิ ผลกระทบตอ่ สิง่ มชี วี ิตและ การปฏบิ ัตติ นเมื่อเกิด การปฏบิ ตั ิตนเม่ือเกิดภัย สิง่ มีชวี ติ และ ส่งิ แวดลอ้ ม และ ภยั ธรรมชาติ โดยใช้ ธรรมชาติ โดยใชค้ า้ พูด ส่งิ แวดลอ้ ม และ การปฏิบตั ิตนเมื่อ ค้าพดู และการแสดง และการแสดงบทบาท การปฏิบตั ติ นเมื่อ เกดิ ภัยธรรมชาติ บทบาทสมมติเพ่ือให้ สมมตเิ พ่ือใหผ้ ูอ้ ื่นเขา้ ใจ เกิดภยั ธรรมชาติ โดยใชค้ ้าพูด และ ผอู้ นื่ เขา้ ใจไดด้ ว้ ย ได้ โดยอาศัยการช้ีแนะ โดยใชค้ า้ พูดและ การแสดงบทบาท ตนเอง จากครหู รือผู้อืน่ การแสดงบทบาท สมมตเิ พื่อให้ผ้อู ่ืน สมมตเิ พ่ือใหผ้ ้อู ่ืน เข้าใจ เข้าใจได้บางสว่ น แม้วา่ จะไดร้ ับค้า ชีแ้ นะจากครูหรือ ผอู้ ่ืน  สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

161 คู่มอื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 4 ปรากฏการณข์ องโลกและภยั ธรรมชาติ ทักษะแห่ง รายการประเมนิ เกณฑ์การประเมิน ศตวรรษที่ 21 C5 ความรว่ มมือ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรบั ปรุง (1) การทา้ งานรว่ มกับ สามารถทา้ งานร่วมกับ สามารถทา้ งานร่วมกับ สามารถท้างาน ผอู้ น่ื และแสดง ผอู้ ืน่ และแสดงความ ผู้อ่ืน และแสดงความ รว่ มกบั ผอู้ ่ืน และ ความคิดเหน็ ในการ คดิ เหน็ ในการสืบค้น คิดเห็นในการสบื ค้น แสดงความคดิ เห็น สืบคน้ ข้อมูลการ ข้อมูลการปฏบิ ัตติ นให้ ข้อมูลการปฏบิ ตั ติ นให้ ในการสบื ค้นข้อมูล ปฏิบัติตนให้ ปลอดภยั จากภยั ปลอดภัยจากภยั การปฏิบัติตนให้ ปลอดภัยจากภยั ธรรมชาติ และร่วมกัน ธรรมชาติ และรว่ มกัน ปลอดภัยจากภยั ธรรมชาติ และ แสดงบทบาทสมมตใิ น แสดงบทบาทสมมติใน ธรรมชาติ และ รว่ มกันแสดง การปฏบิ ตั ิตนเมื่อเกดิ การปฏิบัติตนเมื่อเกิดภยั ร่วมกนั แสดง บทบาทสมมติใน ภัยธรรมชาติ รวมทงั้ ธรรมชาติ รวมทัง้ ยอมรับ บทบาทสมมติใน การปฏบิ ัตติ นเม่ือ ยอมรบั ความคิดเห็น ความคิดเห็นของผู้อ่นื ใน การปฏิบตั ิตนเมื่อ เกิดภยั ธรรมชาติ ของผู้อืน่ ตัง้ แต่เร่ิมต้น บางชว่ งเวลาท่ีท้า เกดิ ภยั ธรรมชาติ รวมท้งั ยอมรบั จนสา้ เรจ็ กจิ กรรม ในบางชว่ งเวลาที่ ความคดิ เห็นของ ท้ากิจกรรม แต่ไม่ ผ้อู ่นื ค่อยสนใจในความ คดิ เหน็ ของผูอ้ น่ื สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี 

คู่มือครูรายวชิ าพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภยั ธรรมชาติ 162 กจิ กรรมทา้ ยบทท่ี 3 ภยั ธรรมชาติ (0.5 ช่วั โมง) 1. ครูให้นักเรียนวาดรูปหรือเขียนสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้จากบทนี้ ใน แบบบนั ทกึ กิจกรรม หนา้ 57 2. นักเรียนตรวจสอบการสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้ของตนเองโดย เปรยี บเทียบกบั แผนภาพในหัวข้อ รู้อะไรในบทน้ี ในหนงั สอื เรียน หน้า 68-69 3. นักเรียนกลับไปตรวจสอบค้าตอบของตนเองในสารวจความรู้ ก่อนเรยี น ในแบบบนั ทึกกิจกรรม หน้า 46-47 อกี ครงั้ ถ้าคา้ ตอบ ของนักเรียนไม่ถูกต้องให้ขีดเส้นทับข้อความเหล่านั้น แล้วแก้ไข ให้ถกู ตอ้ ง นอกจากน้คี รูอาจนา้ ค้าถามในรูปน้าบทในหนังสือเรียน หน้า 55 มาร่วมกันอภิปรายค้าตอบอีกครั้ง ดังน้ี “ประเทศไทย ของเราเคยเกิดภัยธรรมชาติใดบ้าง และเราจะปฏิบัติตนให้ ปลอดภยั จากภัยธรรมชาตนิ ั้น ๆ ได้อยา่ งไร” 4. นักเรียนท้า แบบฝึกหัดท้ายบทท่ี 3 ภัยธรรมชาติ ในแบบบันทกึ กิจกรรมหน้า 58-59 จากนั้นน้าเสนอค้าตอบหน้า ชั้นเรียน ถ้า ค้าตอบยังมีความคลาดเคลื่อนไม่ถูกต้องครูควรน้าอภิปรายหรือ ใหส้ ถานการณ์เพมิ่ เติมเพอื่ แก้ไขแนวคดิ คลาดเคล่ือนใหถ้ ูกต้อง 5. นักเรียนร่วมกันท้ากิจกรรม ร่วมคิด ร่วมทา โดยระบุภัย ธรรมชาติที่มีโอกาสเกิดขึ้นในท้องถ่ินมากที่สุด จากนั้นออกแบบ และเขียนป้ายประชาสัมพันธ์เพื่อให้ประชาชนในท้องถ่ินและ นักท่องเที่ยวเฝ้าระวังและปฏบิ ัติตนให้ปลอดภัยจากภัยธรรมชาติ ดังกล่าว ซึ่งนักเรียนอาจหาเวลาว่างในการตกแต่งป้าย ประชาสมั พนั ธ์ให้สวยงาม 6. นักเรียนอ่านและอภิปรายเนื้อเร่ืองในหัวข้อวิทย์ใกล้ตัว ใน หนังสือเรียน หน้า 71 โดยครูกระตุ้นให้นักเรียนเห็นความส้าคัญ ของความรู้จากส่ิงท่ีได้เรียนรู้ในหน่วยนี้ว่าสามารถน้าไปใช้ ประโยชน์ในชวี ติ ประจา้ วนั ไดอ้ ย่างไรบ้าง 7. นักเรยี นร่วมกันตอบคา้ ถามสา้ คญั ประจา้ หนว่ ยอีกครงั้ ดงั น้ี 7.1 ลมบก ลมทะเล มรสมุ และปรากฏการณเ์ รือนกระจกเกิดขึ้น ไดอ้ ยา่ งไร และมผี ลต่อสิ่งมชี วี ิตและสิง่ แวดล้อมอย่างไร (ลม บก ลมทะเล และมรสุม เกิดจากความแตกต่างระหว่าง อุณหภูมิของอากาศเหนือพื้นดินและอุณหภูมิของอากาศ  สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

163 คู่มอื ครรู ายวชิ าพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 4 ปรากฏการณข์ องโลกและภัยธรรมชาติ เหนือพ้ืนน้า จึงเกิดการเคลื่อนที่ของอากาศจากบริเวณที่มี อณุ หภมู ิตา้่ ไปยังบรเิ วณท่ีมีอณุ หภมู สิ ูง ลมบก ลมทะเล มีผลต่อส่ิงมีชีวิตและส่ิงแวดล้อม ตรงบริเวณชายฝ่ัง ส่วนมรสุมมีผลต่อการเกิดฤดูของ ประเทศไทยซึ่งจะส่งผลต่อปริมาณฝนและอุณหภูมิของ อากาศของประเทศไทย และมีผลต่อสิ่งมีชีวิตและ สงิ่ แวดล้อมในด้านตา่ ง ๆ เป็นบรเิ วณกวา้ ง ส่วนปรากฏการณ์เรือนกระจกเป็นปรากฏการณ์ที่ เกิดจากแก๊สเรือนกระจกในบรรยากาศกักเก็บและแล้วคาย ความรอ้ นบางสว่ นกลับสู่โลก ท้าให้อากาศบนโลกมีอุณหภูมิ เหมาะสมต่อการด้ารงชีวิต แต่ถ้ามีการปล่อยแก๊สเรือน กระจกสู่บรรยากาศเพิ่มขึ้น ท้าให้การกักเก็บและคายความ ร้อนกลับสู่ผิวโลกก็จะเพิ่มข้ึน ส่งผลให้อุณหภูมิของอากาศ โดยเฉลี่ยบนโลกสูงข้ึนเรื่อย ๆ จนโลกอาจอยู่ในภาวะโลก รอ้ น ถา้ ภาวะนเี้ กดิ ข้นึ อย่างต่อเน่ืองและยาวนานจะส่งผลให้ เกดิ การเปลย่ี นแปลงภมู ิอากาศโลก) 7.2 ภัยธรรมชาตมิ ีลกั ษณะอยา่ งไร และจะปฏบิ ัตติ นใหป้ ลอดภัย จากภัยธรรมชาติได้อย่างไร (ภัยธรรมชาติ ต่าง ๆ จะมี ลักษณะของภัยธรรมชาติ สาเหตุการเกิด และบริเวณที่เกิด แตกต่างกัน และมีผลกระทบต่อส่ิงมีชีวิตและส่ิงแวดล้อม แตกต่างกนั การปฏิบัติตนให้ปลอดภัยจากภัยธรรมชาติ ต่าง ๆ ก็จะมกี ารปฏิบตั ิตนทแ่ี ตกต่างกันออกไปตามลกั ษณะของภัย ธรรมชาติท่ีเกิดข้ึน ภัยธรรมชาติบางอย่างอาจมีสัญญาณ บอกเหตุก่อนเกิดภัยน้ัน ๆ จึงควรตรวจสอบเหตุการณ์ รอบตัว ติดตามสถานการณ์ และติดตามประกาศเตือนภัย ต่าง ๆ อย่างสมา้่ เสมอเพื่อเตรียมตัววางแผนรับภัยธรรมชาติ ไดถ้ ูกตอ้ งและเหมาะสม) ถ้าค้าตอบยังไม่ถูกต้อง ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเพื่อให้ได้ คา้ ตอบที่ถกู ต้อง สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 

คมู่ อื ครรู ายวชิ าพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 4 ปรากฏการณข์ องโลกและภยั ธรรมชาติ 164 สรปุ ผลการเรียนรขู้ องตนเอง รปู หรือข้อความสรปุ สิ่งท่ไี ด้เรยี นรู้จากบทนตี้ ามความเขา้ ใจของนักเรียน  สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

165 ค่มู ือครรู ายวชิ าพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภัยธรรมชาติ แนวคาตอบในแบบฝึกหัดท้ายบท      นกั เรยี นตอบตามบรบิ ททเ่ี กิดขึน้ จริงในท้องถน่ิ นักเรียนอาจต้องสืบคน้ ข้อมูล จากแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ เพิ่มเติม เกี่ยวกับภัยธรรมชาติที่เคยเกิดและความถี่ ในการเกิดในท้องถิ่น และสืบค้นแนวทางการเฝ้าระวังและการปฏิบัติตนให้ ปลอดภัยจากภัยธรรมชาตดิ งั กล่าว สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 

คมู่ อื ครรู ายวชิ าพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 4 ปรากฏการณ์ของโลกและภยั ธรรมชาติ 166 นักเรยี นออกแบบและเขยี นแผน่ ป้ายประชาสมั พนั ธ์ตามความคิดของตนเอง  สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

หนว่ ยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ167 ค่มู ือครรู ายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ ภาพรวมการจดั การเรยี นรูป้ ระจำหน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ บท เรอ่ื ง กจิ กรรม ลำดับแนวความคดิ ตวั ชว้ี ัด บทที่ 1 เรือ่ งท่ี 1 การเกดิ กิจกรรมที่ 1 เงา • เมื่อมีวัตถุทึบแสงมากั้นทางเดินของแสงจะ ว 2.3 ป.6/7 เงาแและ เงา เกิดขน้ึ ไดอ้ ยา่ งไร อุปราคา และมีลกั ษณะ เกิดเงาบนฉาก อธิบายการเกดิ เงามืดเงา อยา่ งไร • เงาแบ่งเป็นเงามืดและเงามัวโดยเงามืดเป็น มวั จากหลกั ฐานเชิง บริเวณที่ไม่มีแสงตกลงบนฉากเลย ส่วน ประจักษ์ เงามัวเป็นบริเวณที่มีแสงบางส่วนตกลงบน ว 2.3 ป.6/8 ฉาก เขยี นแผนภาพรงั สีของแสง • เราสามารถเขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดง แสดงการเกิดเงามืดเงามวั การเกิดเงามืดและเงามวั ของวัตถไุ ด้ เรอ่ื งท่ี 2 การเกดิ กิจกรรมที่ 2.1 • ดวงจันทร์มีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์มาก ว 3.1 ป.6/1 สรุ ยิ ปุ ราคาและ มองเหน็ ดวงจนั ทร์ จันทรุปราคา บงั ดวงอาทติ ย์ได้ แต่ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ได้ เนื่องจาก สร้างแบบจำลองทีอ่ ธิบาย อยา่ งไร ดวงจันทร์อยู่ใกล้โลกมากกว่า และเมื่อ การเกิดและเปรียบเทียบ ดวงจันทร์อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกันกับ ดวงอาทิตย์ในระยะที่เหมาะสม ดวงจันทร์ ปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคา และจนั ทรุปราคา จะบังดวงอาทติ ย์ได้ กจิ กรรมที่ 2.2 • สุริยุปราคาเกิดจาก ดวงจันทร์โคจรมาอยู่ สรุ ิยุปราคาเกดิ ขึ้น ระหว่างโลกและดวงอาทิตย์ในแนวเส้นตรง ได้อย่างไร เดียวกัน ถ้าระยะทางระหว่างดาวแต่ละดวง เหมาะสม จะทำให้เงาของดวงจันทร์ทอด กจิ กรรมที่ 2.3 มายังโลก ทำให้คนบนโลกที่อยู่บริเวณเงา จันทรุปราคา มองเหน็ ดวงอาทิตย์มดื ไปเรยี กปรากฏการณ์ เกดิ ขน้ึ ได้อย่างไร นว้ี ่าสรุ ิยปุ ราคา • จันทรุปราคาเกิดจาก โลกโคจรมาอยู่ ระหว่างดวงอาทติ ย์และดวงจนั ทร์ใน ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มือครรู ายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 168 บท เร่ือง กจิ กรรม ลำดบั แนวคดิ ตอ่ เน่อื ง ตัวชว้ี ัด บทท่ี 2 แนวเส้นตรงเดียวกัน ทำให้โลก เทคโนโลยี อวกาศ บังแสงจากดวงอาทิตย์ เงาของ โลกทอดไปบนดวงจนั ทร์ ทำให้ คนบนโลกมองเห็นดวงจนั ทร์มืด ลงและเปลี่ยนสเี ป็นสีแดงอิฐ เรียกปรากฏการณ์นว้ี ่า รว่ มคดิ ร่วมทำ จันทรปุ ราคา เรื่องที่ 1 รู้จัก กิจกรรมที่ 1.1  เทคโนโลยีอวกาศ ได้รับการ ว 3.1 ป.6/2 เทคโนโลยอี วกาศ เทคโนโลยีอวกาศ พ ั ฒนาอย ่ างต ่ อเน ื ่ อ ง เพ่ื อ อธบิ ายพฒั นาการของ มีการพฒั นา ตอบสนองความอยากรู้อยากเห็น เทคโนโลยอี วกาศและ อย่างไร ของมนุษย์เกยี่ วกับอวกาศ ยกตัวอย่างการนำเทคโนโลยี กจิ กรรมท่ี 1.2 เทคโนโลยีอวกาศ  เทคโนโลยีอวกาศมีประโยชน์ต่อ อวกาศมาใช้ประโยชน์ใน มีประโยชน์ ม น ุ ษ ย ์ ใ น ห ล า ย ด ้ า น เ ช่ น ชีวติ ประจำวนั จากขอ้ มูลที่ อยา่ งไร ดาวเทียมที่โคจรรอบโลกสามารถ รวบรวมได้ นำมาใช้ในการสื่อสาร การ พยากรณ์อากาศ การสำรวจ ทรัพยากรธรรมชาติ การศึกษา ด้านดาราศาสตร์ การระบุ ตำแหน่งและทิศทาง อีกทั้งยัง สามารถนำจุดเด่นด้านต่าง ๆ ของเทคโนโลยีอวกาศมาพัฒนา ต่อยอดเป็นเทคโนโลยีที่ใช้บน โลก เพื่ออำนวยความสะดวก แก่มนุษย์ รว่ มคิด ร่วมทำ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

169 คู่มือครูรายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ บทที่ 1 เงาและอุปราคา จดุ ประสงคก์ ารเรียนรปู้ ระจำบท บทน้ีมีอะไร เมือ่ เรียนจบบทนี้ นักเรยี นสามารถ เรอ่ื งที่ 1 การเกิดเงา กจิ กรรมที่ 1 เงาเกิดขึน้ ได้อย่างไรและมีลกั ษณะ 1. อธิบายการเกิดเงามืดและเงามัว อย่างไร 2. เขียนแผนภาพรงั สขี องแสงแสดงการเกิด เร่ืองที่ 2 การเกดิ สุริยุปราคาและจนั ทรุปราคา เงามืดและเงามวั กิจกรรมที่ 2.1 มองเห็นดวงจนั ทรบ์ ังดวงอาทิตยไ์ ด้ 3. สร้างแบบจำลองทีอ่ ธิบายการเกิด อย่างไร และเปรียบเทยี บปรากฏการณ์สรุ ยิ ุปราคา กจิ กรรมที่ 2.2 สุริยุปราคาเกดิ ข้ึนได้อยา่ งไร และจันทรปุ ราคา กจิ กรรมที่ 2.3 จันทรปุ ราคาเกิดขน้ึ ได้อยา่ งไร เวลา 8 ชั่วโมง แนวคิดสำคญั เมื่อนำวัตถุทึบแสงมากั้นทางเดินของแสง จะเกิด เงาบนฉาก ปรากฏการณ์สุริยุปราคาและจันทรุปราคา เกิดขึ้นจากการที่โลก ดวงจันทร์ และดวงอาทิตย์โคจรมา อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน โลกหรือดวงจันทร์ซึ่งเป็นวตั ถุ ทึบแสงก็จะมากั้นทางเดินของแสงจากดวงอาทิตย์ทำให้ เกดิ เงาเชน่ กัน ส่ือการเรยี นรแู้ ละแหลง่ เรียนรู้ 1. หนังสือเรียน ป. 6 เล่ม 2 หน้า 74-115 2. แบบบันทกึ กิจกรรม ป. 6 เลม่ 2 หนา้ 62-91 ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ อื ครูรายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 170 ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละทกั ษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 รหสั ทกั ษะ กิจกรรมท่ี 1 2.1 2.2 2.3 ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์   S1 การสงั เกต S2 การวัด  S3 การใช้จำนวน S4 การจำแนกประเภท   S5 การหาความสัมพันธ์ระหวา่ ง     สเปซกับสเปซ  สเปซกับเวลา   S6 การจดั กระทำและสอ่ื ความหมายขอ้ มลู  S7 การพยากรณ์ S8 การลงความเห็นจากข้อมลู   S9 การต้งั สมมตฐิ าน   S10 การกำหนดนิยามเชงิ ปฏิบัติการ S11 การกำหนดและควบคุมตัวแปร S12 การทดลอง S13 การตีความหมายข้อมลู และลงขอ้ สรปุ S14 การสรา้ งแบบจำลอง ทกั ษะแห่งศตวรรษท่ี 21 C1 การสรา้ งสรรค์ C2 การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ C3 การแก้ปัญหา C4 การสือ่ สาร C5 ความร่วมมือ C6 การใชเ้ ทคโนโลยสี ารสนเทศและการสอ่ื สาร หมายเหตุ : รหัสทกั ษะทีป่ รากฏนี้ ใชเ้ ฉพาะหนังสือคู่มอื ครเู ลม่ น้ี สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

171 คู่มอื ครรู ายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ แนวคิดคลาดเคลอื่ น แนวคดิ คลาดเคลื่อนที่อาจพบและแนวคิดที่ถกู ต้องในบทท่ี 1 เงาและอปุ ราคา มีดงั ต่อไปน้ี แนวคดิ คลาดเคลอื่ น แนวคดิ ท่ีถูกตอ้ ง เงาเกิดในเวลากลางวันเทา่ นั้น * เงาสามารถเกิดในเวลากลางคืน โดยอาศัยแสงจาก แหลง่ กำเนิดแสงอนื่ หรือแสงสะท้อนจากดวงจันทร์ เงามีขนาดเท่ากับวัตถุ * เงาอาจมีขนาดใหญ่กว่า เล็กกว่า หรือเท่ากับวัตถุได้ ขึ้นอยู่ กบั ระยะหา่ งระหว่างแหลง่ กำเนดิ แสง วัตถุ และฉาก เงาเกิดระหว่างดวงอาทิตย์ และวัตถุ (Pine, et al., เงาเกดิ บนฉากซงึ่ อยูด่ ้านหลงั ของวัตถุที่ก้ันทางเดินของแสง 2001) เงาเป็นส่วนสดี ำบนวตั ถุ * บริเวณสีดำบนวัตถุ เป็นส่วนที่ไม่ได้รับแสง แต่ไม่ใช่เงาของ ไฟฉาย ดนิ น้ำมนั วัตถุ เพราะเงาเกิดบนฉากเท่านั้น สุริยุปราคาคือปรากฏการณ์ที่เงาดวงจันทร์ไปบังดวง ส ุ ร ิ ย ุ ป ร าคาคื อป ร ากฏ การ ณ์ ที ่ ด ว งจ ั น ทร์ โ คจ ร ไป บ ั งดวง อาทติ ย์ (วิมตุ ิ, 2560) อาทิตย์ สิ่งกลม ๆ ดำ ๆ ที่ไปบังดวงอาทิตย์ คือดวงจันทร์ จริง ๆ ไม่ใช่เงาดวงจันทร์ โดยเงาของดวงจันทร์จะตกลงบน คนบนโลกจะมองเห็นปรากฏการณ์สุริยุปราคาได้พร้อม ผิวโลก คนที่อยู่ในพื้นที่ดังกล่าวจะสามารถมองเห็น กนั ทุกประเทศทอ่ี ยใู่ นช่วงเวลากลางวัน * ปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคาได้ (วมิ ตุ ,ิ 2560) คนบนโลกบางพื้นที่ที่อยู่ในเงามืดหรือเงามัวของดวงจันทร์ จะมองเหน็ ปรากฏการณส์ รุ ิยุปราคาได้ แตถ่ า้ คนบนโลกท่ีอยู่ นอกเงาของดวงจนั ทร์ ก็จะไมเ่ ห็นปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคา ถ้าครพู บว่ามแี นวคิดคลาดเคลือ่ นใดทย่ี ังไม่ได้แกไ้ ขจากการทำกจิ กรรมการเรียนรู้ ครูควรจัดการเรียนรู้เพ่ิมเตมิ เพื่อ แก้ไขต่อไปได้ * ข้อมลู จากการสังเกตชน้ั เรียนจากการทดลองใช้หนงั สือเรียนของ สสวท. ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คมู่ ือครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 172 บทนเ้ี ร่ิมตน้ อย่างไร (1 ชั่วโมง) ในการทบทวนความรู้พนื้ ฐาน ครูควร ให้เวลานักเรียนคิดอย่างเหมาะสม รอคอย 1. ครูทบทวนความรู้พื้นฐานและตรวจสอบความรู้เดิมของนักเรียน อย่างอดทน นักเรียนต้องตอบคำถาม โดยชักชวนนักเรียนให้ร่วมกันสังเกตรูปนำหน่วยในหนังสือเรียน เหล่านี้ได้ถูกต้อง หากตอบไม่ได้หรือลืมครู หนา้ 72-73 จากน้ันครูใชค้ ำถามดงั น้ี ต้องใหค้ วามรทู้ ่ถี กู ตอ้ งทนั ที 1.1 ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลกเคลื่อนที่สัมพันธ์กันอย่างไร (โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ พร้อมกับที่ดวงจันทร์โคจรรอบ ในการตรวจสอบความรู้เดิม โลก) ครูรับฟังเหตุผลของนักเรียนเป็น 1.2 นักเรียนสังเกตเห็นอะไรในรูปบ้าง (รูปกล้องดูดาว รูป สำคัญ ครูยังไม่เฉลยคำตอบใด ๆ ดวงอาทิตย์แหว่ง รูปสุรยิ ปุ ราคา) แต่ชักชวนให้หาคำตอบที่ถูกต้อง 1.3 นักเรียนเคยเห็นปรากฏการณ์เช่นในรูปหรือไม่ จากกิจกรรมต่าง ๆ ในบทเรยี นน้ี ปรากฏการณ์นี้เรียกว่าอะไร (นักเรียนตอบตาม ประสบการณ์ของตนเอง ซึ่งอาจมีทั้งเคยเห็นและไม่เคยเห็น เชน่ เคยเห็น โดยปรากฏการณ์นเ้ี รยี กวา่ สรุ ยิ ุปราคา) 1.4 นักเรียนคิดวา่ ส่ิงทีน่ ักเรียนเห็นในรปู เกี่ยวข้องกับเงาหรือไม่ อย่างไร (นักเรียนตอบตามความเข้าใจ เช่น สิ่งที่เห็นในรูป เกี่ยวข้องกับเงา โดยดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ ทำให้เกิดเงา มาถงึ บนโลก) 1.5 จากรปู นักเรยี นคิดว่ามีสงิ่ ใดท่เี กี่ยวข้องกับเทคโนโลยีอวกาศ บ้าง (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของตนเอง เช่น กล้องที่ ใชถ้ ่ายรูปเปน็ เทคโนโลยีอวกาศ) 2. ครชู ักชวนนักเรียนศึกษาเรื่อง เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ โดยให้อ่านชื่อหน่วย และอ่านคำถามสำคัญประจำหน่วยที่ 5 ดงั นี้ 2.1 เงาเกดิ ขึน้ ไดอ้ ย่างไร 2.2 สุริยุปราคาและจันทรุปราคาเกิดขึ้นได้อยา่ งไร 2.3 เทคโนโลยีอวกาศมปี ระโยชนก์ ับชีวิตอย่างไร นักเรียนตอบคำถาม โดยครูยังไม่ต้องเฉลยคำตอบ และเมื่อ เรียนจบหน่วยนี้แล้ว ครูจะถามคำถามนี้อีกครั้งเพื่อตรวจสอบ ความเขา้ ใจของนักเรยี น 3. นักเรียนอ่าน ชื่อบท และจุดประสงค์การเรียนรู้ประจำบท ใน หนังสือเรียนหน้า 73 จากนั้นครูใช้คำถามเพื่อตรวจสอบความ เข้าใจดงั น้ี สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

173 คู่มือครรู ายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 3.1 บทนน้ี ักเรียนจะไดเ้ รยี นเรอ่ื งอะไร (เร่อื งเงาและอุปราคา) หากนกั เรียนไมส่ ามารถตอบคาถาม 3.2 จากจุดประสงค์การเรียนรู้เมื่อเรียนจบบทน้ีแล้วนักเรียน หรอื อภิปรายไดต้ ามแนวคาตอบ ครูควรให้ เวลานกั เรียนคดิ อยา่ งเหมาะสม รอคอย สามารถทำอะไรได้บ้าง (อธิบายการเกิดเงามืดและเงามัว อย่างอดทน และรบั ฟังแนวความคิดของ เขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกิดเงามืดและเงามัว นกั เรียน สร้างแบบจำลองที่อธิบายการเกิดและเปรียบเทียบ ปรากฏการณ์สรุ ิยุปราคาและจนั ทรปุ ราคา) 4. นักเรียนอ่านชื่อบทและแนวคิดสำคัญ ในหนังสือเรียนหน้า 74 จากนั้นครูใช้คำถามดังน้ี จากการอ่านแนวคิดสำคัญ นักเรียน คิดว่าจะได้เรียนเกี่ยวกับเรื่องอะไรบ้าง (การเกิดเงาซึ่งเกิดจากมี วัตถุทึบแสงกั้นแสง การเกิดสุริยุปราคาและจันทรุปราคา ซึ่งเกิด จากโลก ดวงอาทิตย์ และดวงจันทร์อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน โดยโลกหรือดวงจันทร์กั้นทางเดินของแสงจากดวงอาทิตย์ทำให้ เกดิ เงา) 5. ครูชักชวนให้นักเรยี นสังเกตรปู และอ่านเนื้อเร่ืองในหนังสือเรยี น หน้า 74 โดยครูฝึกทักษะการอ่านตามวิธีการอ่านที่เหมาะสมกับ ความสามารถของนกั เรียน ครูตรวจสอบความเข้าใจจากการอา่ น โดยใชค้ ำถามดงั น้ี 5.1 จากรปู เงาปรากฏอยทู่ ี่ใด (เงาอยู่บนพนื้ ) 5.2 เงาเกิดในเวลาใดได้บ้าง (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของ ตนเอง เชน่ เกดิ เวลากลางวัน หรอื เวลากลางคนื ) 5.3 ในเวลากลางคืนที่ไม่มีแสงใด ๆ จะเกิดเงาได้หรือไม่ เพราะ เหตุใด (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของตนเอง เช่น ไม่เกดิ เพราะไม่มแี สงท่จี ะทำให้เกิดเงาได้) 6. ครูชักชวนนักเรียนตอบคำถามเกี่ยวกับเงาและอุปราคาในสำรวจ ความร้กู อ่ นเรียน 7. นกั เรยี นทำสำรวจความร้กู ่อนเรียน ในแบบบันทึกกจิ กรรม หน้า 62 โดยนักเรียนอ่านคำถามแต่ละข้อ ครูตรวจสอบความเข้าใจ ของนักเรียน จนแน่ใจว่านักเรียนสามารถทำได้ด้วยตนเอง จึงให้นักเรียนตอบคำถาม ทั้งนี้คำตอบของแต่ละคนอาจ แตกตา่ งกัน และคำตอบอาจถกู หรือผิดกไ็ ด้ 8. ครูสังเกตการตอบคำถามของนักเรียนเพ่ือตรวจสอบว่านกั เรียนมี แนวคิดเกี่ยวกับเงาและอุปราคาอย่างไรโดยอาจสุ่มให้นักเรียน 2-3 คน นำเสนอคำตอบของตนเอง ครยู งั ไมต่ อ้ งเฉลยคำตอบ แต่ ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครูรายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 174 จะให้นักเรยี นย้อนกลับมาตรวจสอบอีกครง้ั หลังจากเรยี นจบบทน้ี แล้ว ทั้งนี้ครูควรบันทึกแนวคิดคลาดเคลื่อนหรือแนวคิดที่ นา่ สนใจของนกั เรียน เพ่ือนำมาใชอ้ อกแบบการจัดการเรียนรู้เพื่อ แก้ไขแนวคิดคลาดเคลื่อนให้ถูกต้อง และต่อยอดแนวคิดท่ี นา่ สนใจของนกั เรยี นต่อไป การเตรียมตวั ลว่ งหน้าสำหรบั ครเู พือ่ จดั การเรียนร้ใู นคร้ังถดั ไป ในครั้งถัดไป นักเรียนจะได้เรียนเรื่องท่ี 1 การเกิดเงา ครูอาจเตรียมรปู วัตถุท่ีมีภาพสะท้อนใน น้ำ เช่นเดียวกับเรื่องที่อ่านในนิทาน ตัวอย่างภาพ เช่น ภาพสะท้อนของสิ่งที่ลอยอยู่ในน้ำ นอกจากนีค้ รอู าจเตรยี มภาพสะท้อนของแสงบนวตั ถผุ ิวมนั วาว เช่น ภาพบนช้อนโลหะ หรือภาพบน พื้นผิวหินแกรนิต นอกจากนี้ในกิจกรรมที่ 1 เงาเกิดขึ้นได้อย่างไรและมีลักษณะอย่างไร ครูอาจ เตรียมหาวดี ทิ ศั น์เกย่ี วกบั การเล่นละครเงา (โดยเลือกวีดทิ ัศน์ทีแ่ สดงใหเ้ หน็ เงาบนฉาก โดยไมใ่ หเ้ ห็น องค์ประกอบที่ทำให้เกิดเงานั้น) เพื่อกระตุ้นความสนใจของนักเรียนในช่วงนำเข้าสู่บทเรียน เช่น จาก https://www.youtube.com/watch?v=MNul3ZPk7ZA และครคู วรมอบหมายให้นกั เรียนแต่ละ กลุ่มเตรียมอุปกรณ์ ได้แก่ ไฟฉายพร้อมถ่านไฟฉาย 1-2 กระบอก และกระป๋องเปล่าสำหรับใช้ใน การทำกจิ กรรม รูป หงส์ท่ีวา่ ยลอยเหนอื น้ำและมภี าพสะทอ้ นในน้ำ รปู ขาของนกั บลั เล่ตท์ ่มี ีภาพสะทอ้ นบนพืน้ ห้องที่เรียบ สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

175 คมู่ อื ครรู ายวิชาพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวคำตอบในแบบบันทึกกิจกรรม การสำรวจความรกู้ ่อนเรียน นักเรียนอาจตอบคำถามถูกหรือผิดก็ได้ข้นึ อยู่กบั ความรูเ้ ดิมของนักเรียน แตเ่ มื่อเรียนจบบทเรยี นแลว้ ให้นกั เรยี นกลับมาตรวจสอบคำตอบอกี คร้ังและแก้ไขให้ถูกต้อง ดงั ตวั อย่าง ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครูรายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 176 เงาเกิดท่ีด้านผนัง 2 และเกดิ บนผนังบรเิ วณที่ไม่มีแสงตกกระทบเลย  เงาไมใ่ ชว่ ตั ถุ เงาอาจมสี ีเทา ซ่ึงคอื บรเิ วณเงามัว  เงาเกดิ จากการมีวตั ถทุ ึบแสงกั้นทางเดนิ ของแสง ทำให้ไม่มี แสง หรือมีแสงบางสว่ นตกลงบนฉาก  ขนาดของเงาอาจจะใหญ่กว่า เล็กกว่า หรือเท่ากบั วัตถุก็ได้ ขน้ึ อยู่ กับระยะห่างระหว่างแหลง่ กำเนิดแสง วตั ถุ และฉาก  เงาเกิดในเวลากลางคนื ได้ โดยเกิดในบรเิ วณทีม่ ีแสงจาก แหล่งกำเนิดแสงตา่ ง ๆ เช่น หลอดไฟฟ้า เทียนไข หรือแสงสะท้อนจากดวงจันทร์ สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

177 คมู่ ือครูรายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ   ไม่พร้อมกัน เพราะ คนท่เี หน็ ปรากฏการณส์ ุริยุปราคาจะเปน็ คนทอี่ ยูบ่ นโลกใน เวลากลางวนั และอยูใ่ นบรเิ วณเงามืดและเงามัวเทา่ นนั้ คนท่ีอยนู่ อกบริเวณ เงาจะไม่เห็นปรากฏการณ์น้ี ไมถ่ กู ต้อง เพราะ ปรากฏการณ์สรุ ยิ ุปราคาและจันทรปุ ราคาเกดิ จากการบังกัน ของดาว โดยสุรยิ ุปราคาเกิดจากดวงจนั ทร์บังดวงอาทติ ย์ ทำให้เงาของดวงจันทร์ ทอดมายงั โลก สว่ นจนั ทรปุ ราคาเกดิ จากโลกบังดวงอาทติ ย์ ทำให้เงาของโลกทอด ไปยงั ดวงจนั ทร์ ⎯ สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คู่มือครูรายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 178 เรอื่ งท่ี 1 การเกิดเงา ในเรื่องนี้นักเรียนจะได้เรียนรู้เกี่ยวกับการเกิดเงา และ ลักษณะของเงามืดและเงามัว รวมทั้งการเขียนแผนภาพรังสีของ แสงแสดงตำแหน่งการเกิดเงาของวัตถบุ นฉากได้ จุดประสงค์การเรียนรู้ 1. สังเกตและอธบิ ายการเกดิ เงาและลักษณะของเงา 2. เขยี นแผนภาพรังสขี องแสงแสดงการเกิดเงา เวลา 2 ชวั่ โมง ส่อื การเรยี นรแู้ ละแหลง่ เรยี นรู้ วัสดุ อุปกรณ์สำหรับทำกจิ กรรม 1. หนังสอื เรยี น ป. 6 เลม่ 2 หนา้ 78-89 คลิปหูขาว ดินน้ำมัน กรรไกร กระดาษแข็งเทาขาว 2. แบบบนั ทกึ กิจกรรม ป. 6 เลม่ 2 หนา้ 65-71 ถ่านไฟฉาย ไฟฉาย ไมเ้ สียบ เทปใส กระปอ๋ งเปล่า สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

179 คูม่ อื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวการจัดการเรียนรู้ (30 นาที) ขน้ั ตรวจสอบความรู้ (5 นาท)ี ใ น ก า ร ท บ ท ว น ค ว า ม รู้ 1. ครูทบทวนความรู้พื้นฐานของนักเรียนเกี่ยวกับแสง และการมองเห็นซึ่ง พื้นฐาน ครูควรให้เวลานักเรียน คดิ อย่างเหมาะสม รอคอยอย่าง นักเรยี นได้เรียนมาแล้วในชน้ั ประถมศึกษาปที ่ี 4 โดยใชค้ ำถาม ดงั นี้ อดทน นักเรียนต้องตอบคำถาม 1.1 วัตถุใดบ้างที่สามารถให้แสงได้ และเรียกวัตถุที่ให้แสงว่าอะไร เหล่านี้ไดถ้ ูกต้อง หากตอบไม่ได้ หรือลืมครูต้องให้ความรู้ท่ี (วตั ถทุ ่ีให้แสงได้ เชน่ ดวงอาทติ ย์ หลอดไฟฟ้า โคมไฟ และเรียกวัตถุที่ ถูกต้องทนั ที ให้แสงว่าแหล่งกำเนิดแสง) 1.2 แสงเคลื่อนที่จากแหล่งกำเนิดแสงอย่างไร (แสงเคลื่อนที่ออกจาก ในการตรวจสอบความรู้เดิม แหลง่ กำเนิดเปน็ แนวตรง ในทุกทศิ ทาง) ครูรับฟังเหตุผลของนักเรียนเป็น 1.3 เราสามารถเขียนเส้นรังสีของแสงแสดงการเคลื่อนที่ของแสงจาก สำคัญ ครูยังไม่เฉลยคำตอบใด ๆ แหล่งกำเนดิ แสงได้อยา่ งไร (ครอู าจให้ตัวแทนนักเรยี นออกมาวาดภาพ แต่ชักชวนให้หาคำตอบที่ถูกต้อง บนกระดาน โดยวาดเส้นรังสีของแสงเป็นลูกศรเส้นตรง พุ่งออกจาก จากการอา่ นเน้อื เรอื่ ง แหล่งกำเนดิ แสงทกุ ทศิ ทาง) 1.4 สิ่งทน่ี ำมากั้นทางเดินของแสงแบง่ ได้เป็นกี่ประเภท แต่ละประเภท แตกตา่ งกนั อย่างไร (แบง่ ได้ 3 ประเภท คอื ตัวกลางโปร่งใส ตวั กลาง โปรง่ แสง และวัตถุทึบแสง เมื่อนำตวั กลางโปรง่ ใสมากนั้ ทางเดินของ แสงจะสามารถมองเห็นแสงได้อย่างชัดเจน แต่ถา้ นำตัวกลางโปร่งแสง มากน้ั ทางเดนิ ของแสงจะสามารถมองเหน็ แสงได้ แตไ่ ม่ชดั เจน และเมอื่ นำวัตถุทึบแสงมากน้ั ทางเดนิ ของแสง จะไม่สามารถมองเห็นแสงได้เลย) 2. ครเู ชอ่ื มโยงความรู้ของนักเรียนเข้าสู่การเรียนเร่ือง การเกิดเงา โดยใช้คำถาม ดงั นี้ เงาเกิดขน้ึ ไดอ้ ยา่ งไร และเกี่ยวขอ้ งกับแสงหรือไม่ อย่างไร ข้นั ฝกึ ทักษะจากการอา่ น (20 นาที) 3. นักเรียนอา่ นชื่อเร่อื งและคำถามในคดิ กอ่ นอ่าน ในหนังสอื เรยี นหน้า 78 แล้ว ร่วมกันอภิปรายเพื่อหาแนวคำตอบและนำเสนอ ครูบันทึกคำตอบของ นักเรียนบนกระดานเพอ่ื ใชเ้ ปรยี บเทยี บคำตอบหลังจากอา่ นเนื้อเร่ือง 4. นักเรียนอ่านเนื้อเรื่องในหนังสือเรียนหน้า 78-79 โดยครูฝึกทักษะการอ่าน ตามวิธีการอ่านที่เหมาะสมกับความสามารถของนักเรียน จากนั้นครู ตรวจสอบความเข้าใจจากการอ่าน โดยใช้คำถามดงั นี้ 4.1 พอเพียงต้องการอ่านนิทานให้ใครฟัง (พอเพียงอัดเสียงอ่านนิทานให้ ผบู้ กพร่องทางสายตาฟัง) ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครรู ายวิชาพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 180 4.2 พอเพียงเลอื กนิทานอีสปเรอื่ งใด (สนุ ขั กบั เงา) ถ้านักเรียนไม่สามารถตอบ 4.3 สุนขั ขโมยสิง่ ใด และขโมยมาจากที่ใด (สุนขั ขโมยช้ินเนื้อมาจากตลาด) คำถามหรืออภิปรายได้ตามแนว 4.4 ขณะทีส่ ุนัขยนื อยบู่ นสะพานและมองลงไปในน้ำ สนุ ขั มองเห็นอะไร (มัน คำตอบ ครูควรให้เวลานักเรียน คดิ อย่างเหมาะสม รอคอยอย่าง มองเห็นสุนัขอีกตัวหนึ่งกำลังคาบชิ้นเนื้อที่มีขนาดใหญ่กว่าชิ้นเนื้อของ อดทน และรับฟังแนวความคิด ตน) ของนกั เรยี น 4.5 ข้อคิดของนิทานเรื่องนี้ตรงกับสำนวนไทยวา่ อะไร เพราะเหตุใด (ข้อคิด ของนิทานเรื่องนี้ตรงกับสำนวน “โลภมาก ลาภหาย” ซึ่งมีความหมาย ข้อเสนอแนะเพมิ่ เตมิ ว่ายิ่งละโมบอยากได้ไม่รู้จักพอ สุดท้ายก็จะไม่ได้อะไรเลย เช่นเดียวกับ สุนัขที่โลภอยากได้ชิ้นเนื้อก้อนโตกว่าที่มันเห็นสุนัขอีกตัวคาบในน้ำ ครูควรอภิปรายกับนักเรียนว่าคำใน สุดทา้ ยชน้ิ เนอื้ ทีค่ าบมากต็ กนำ้ หายไป) ภาษาไทยในชีวิตประจำวันมักจะ 4.6 สิ่งที่สุนัขบนสะพานมองเห็นเป็นสุนัขอีกตัวหนึ่งในลำธารคืออะไร เรียกภาพที่เกิดจากการสะท้อนของ (คือภาพของตวั เองที่เกดิ จากการสะท้อนของแสง) แสงว่าเงา แต่ในทางวิทยาศาสตร์ไม่ 4.7 ตัวอย่างภาพที่เกิดจากการสะท้อนของแสงมีอะไรบ้าง (นักเรียนตอบ ถือว่าเป็นเงา จึงทำให้คำศัพท์ทาง ตามความเข้าใจ เช่น การมองเห็นสิ่งต่าง ๆ ในกระจกเงา การมองเห็น วิทยาศาสตร์แตกต่างจากคำศัพท์ที่ ภาพสะท้อนของดวงจันทร์ในน้ำ) ใช้ในชีวิต เช่นเดียวกับใน 5. ครูอาจให้นักเรียนสังเกตรูปดวงจันทร์บนท้องฟ้า และมีภาพสะท้อนในน้ำ ชีวิตประจำวันที่มักจะเรียกน้ำแข็งท่ี หรือรูปตึกหรืออาคารที่มีภาพสะท้อนในน้ำเพื่อให้นักเรียนเห็นภาพตัวอย่าง เปลี่ยนเป็นน้ำว่าน้ำแข็งละลาย แต่ ในชวี ติ ประจำวนั มากขึ้น ในทางวิทยาศาสตร์นั้นน้ำแข็งที่ เ ป ล ี ่ ย น ส ถ า น ะ จ า ก ข อ ง แ ข็ ง เ ป็ น ขน้ั สรปุ จากการอ่าน (5 นาที) ของเหลวไม่ใช่การละลาย แต่เป็น การหลอมเหลว 6. นักเรียนร่วมกันสรุปเรื่องที่อ่านซึ่งควรสรุปได้ว่า จากนิทานสุนัขกับเงา สิ่งท่ี สุนัขบนสะพานมองเห็นเป็นสุนัขอีกตัวหนึ่งในลำธาร คือภาพที่เกิดจากการ สะท้อนของแสง แต่ไม่ใช่เงาของสุนัขบนสะพาน 7. นกั เรยี นตอบคำถามในรู้หรือยัง ในแบบบนั ทึกกิจกรรม หน้า 65 8. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายเพื่อเปรียบเทียบคำตอบของนักเรียนใน รหู้ รอื ยัง กบั คำตอบที่เคยตอบและบนั ทึกไวใ้ นคดิ ก่อนอา่ น 9. นกั เรียนอ่านคำถามทา้ ยเรื่องที่อา่ นและลองตอบคำถาม ดงั นี้ 9.1 เงามลี ักษณะอยา่ งไร (นักเรยี นตอบตามความเขา้ ใจของตนเอง) 9.2 เงาเกดิ ขน้ึ ไดอ้ ย่างไร (นกั เรียนตอบตามความเขา้ ใจของตนเอง) ครยู งั ไม่เฉลยคำตอบแต่ชกั ชวนใหน้ ักเรยี นหาคำตอบจากการทำกิจกรรม สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

181 คูม่ ือครูรายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวคำตอบในแบบบนั ทึกกิจกรรม โลภมาก ลาภหาย เป็นภาพของสุนขั ตัวน้นั เอง ซึง่ เกิดจากการสะท้อนของแสง ไมใ่ ช่ เงาของสุนัข ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คมู่ ือครรู ายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 182 กิจกรรมที่ 1 เงาเกิดข้ึนได้อย่างไรและ มลี ักษณะอยา่ งไร กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้สังเกตและอธิบายการเกิด เงา และลักษณะของเงาที่มีทั้งเงามืดและเงามัว รวมทั้งได้ เรียนรู้การเขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกิดเงาของ วตั ถุ เวลา 1.5 ชว่ั โมง จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1. สังเกตและอธิบายการเกดิ เงา และลักษณะของเงา 2. เขียนแผนภาพรงั สีของแสงแสดงการเกิดเงา วัสดุ อปุ กรณ์สำหรับทำกจิ กรรม สง่ิ ท่คี รูต้องเตรยี ม/กลุ่ม 1. คลปิ หูขาว 2 อัน 2. ดนิ นำ้ มนั 1 ก้อน 3. กรรไกร 1 เล่ม 4. กระดาษแข็งเทาขาวขนาด A4 1 แผน่ 5. ไมเ้ สยี บ 2-3 อนั 6. เทปใส 1 ม้วน ทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 สิง่ ทนี่ กั เรียนตอ้ งเตรยี ม/กลุ่ม C2 การคดิ อย่างมีวจิ ารณญาณ C5 ความร่วมมอื 1. ถา่ นไฟฉาย 2-3 กอ้ น ส่ือการเรียนรู้และแหล่งเรียนรู้ 2. ไฟฉาย 1 กระบอก 1. หนังสอื เรยี น ป.6 เล่ม 2 หน้า 80-87 3. กระป๋องเปล่า 1 ใบ 2. แบบบันทึกกจิ กรรม ป.6 เลม่ 2 หนา้ 66-71 3. วีดิทศั น์ตัวอย่างปฏิบตั กิ ารวิทยาศาสตร์สำหรบั ครู ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ เรื่อง เงามลี ักษณะอย่างไร http://ipst.me/9868 S1 การสังเกต S5 การหาความสัมพนั ธ์ระหว่างสเปซกับสเปซ S13 การตคี วามหมายข้อมลู และลงขอ้ สรุป สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

183 คู่มือครูรายวิชาพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ แนวการจดั การเรียนรู้ ข้อเสนอแนะเพิ่มเตมิ 1. ครูตรวจสอบความรู้เดิมเกี่ยวกับการเกิดเงา โดยให้นักเรียนชมวีดิทัศน์การ ครูอาจเตรียมหาวีดิทัศน์เกี่ยวกับ แสดงละครเงา โดยใช้ส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ได้แก่ มือ นิ้ว และแขน การเล่นละครเงา (โดยเลือกวีดิทัศน์ ประกอบดนตรี จากนนั้ นกั เรียนและครรู ว่ มกันอภปิ รายตามแนวคำถามดังนี้ ที่แสดงให้เห็นเงาบนฉาก โดยไม่ให้ 1.1 จากวดี ิทัศน์ นกั เรยี นสงั เกตเห็นอะไรบ้าง (นกั เรยี นตอบตามที่สังเกตได้ เห็นองค์ประกอบที่ทำให้เกิดเงานั้น) เชน่ เหน็ เงารูปรา่ งตา่ ง ๆ เงามีสีดำ) เพื่อกระตุ้นความสนใจของนักเรียน 1.2 เงาเกิดได้อย่างไร และมีลักษณะอย่างไร (นักเรียนตอบตามความเขา้ ใจ ในช่วงนำเข้าสู่บทเรียน เช่น จาก ของตนเอง เช่น เกดิ จากมวี ตั ถุวางด้านหลงั ของแหล่งกำเนิดแสง มีสีดำ) https://www.youtube.com/wat ครูยังไม่เฉลยคำตอบ แต่ชักชวนให้นักเรียนค้นพบคำตอบจากการทำ ch?v=MNul3ZPk7ZA กจิ กรรม ในการตรวจสอบความรู้เดิม ครูรับฟังเหตุผลของนักเรียนเป็น 2. นักเรียนอ่านชื่อกิจกรรม และ ทำเป็นคิดเป็น ในหนังสือเรียนหน้า 80 สำคัญ ครูยังไม่เฉลยคำตอบใด ๆ แต่ชักชวนให้หาคำตอบที่ถูกต้อง จากนั้นร่วมกันอภิปรายเพื่อตรวจสอบความเข้าใจจุดประสงค์ในการทำ จากการทำกิจกรรม กจิ กรรม โดยใช้คำถามดงั นี้ 2.1 กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้เรียนเรื่องอะไร (การเกิดเงา ลักษณะของเงา แผนภาพรงั สขี องแสงแสดงการเกิดเงา) 2.2 นักเรยี นจะได้เรยี นรู้เรอื่ งน้ดี ว้ ยวธิ ีใด (การสงั เกต) 2.3 เมื่อเรียนจบแล้ว นักเรียนจะทำอะไรได้ (อธิบายการเกิดเงา และ ลักษณะของเงา และเขียนแผนภาพรังสขี องแสงแสดงการเกิดเงา) 3. นักเรียนบันทึกจุดประสงค์ข้อที่ 1 ลงในแบบบันทึกกิจกรรม หน้า 66 และ จุดประสงค์ข้อท่ี 2 ลงในแบบบันทึกกิจกรรมหน้า 67 จากนั้นนักเรียน อ่าน สิ่งที่ต้องใช้ ในการทำกิจกรรม หากนักเรียนไม่รู้จักวัสดุอุปกรณ์ใด ครนู ำวัสดอุ ุปกรณ์นน้ั มาแสดงให้นกั เรียนดู 4. นักเรียนอ่านทำอย่างไร ตอนที่ 1 โดยครูใช้วิธีฝึกทักษะการอ่านที่เหมาะสม กับความสามารถของนักเรียน จากนั้นครูตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับ ลำดับข้นั ตอนการทำกิจกรรม โดยอาจใช้คำถามดงั นี้ 4.1 นักเรียนต้องตัดกระดาษแข็งขนาดเท่าไร เพื่อใช้ทำอะไร (ตัดกระดาษ แข็งขนาด A4 เพ่ือทำเปน็ ฉาก) 4.2 นักเรยี นตอ้ งใชส้ ิง่ ใดชว่ ยต้ังกระดาษใหเ้ ปน็ ฉาก (คลิปหขู าว 2 อนั ) 4.3 สง่ิ ทีน่ ักเรียนต้องทำหลงั จากนั้นคืออะไร (หาวธิ ีทท่ี ำให้วัตถเุ กิดเงา) 4.4 วตั ถทุ ใี่ ช้ทำใหเ้ กิดเงามีอะไรบา้ ง (ดนิ น้ำมนั ฝา่ มือ และกระปอ๋ ง) 4.5 สิ่งที่ต้องสังเกตมีอะไรบ้าง (ตำแหน่งการวางอุปกรณ์ รูปร่างของวัตถุ ส่วนที่นำมากั้นแสง และรปู ร่างของเงาบนฉาก) ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คูม่ อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 184 5. ครูอาจอธิบายเพิ่มเติมพร้อมแสดงตัวอย่างวัตถุ เช่น กระป๋อง มีหลายด้าน ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ท้ังดา้ นขา้ งและด้านก้นกระปอ๋ ง ใหน้ กั เรยี นสงั เกตและหาวิธีทำให้เกิดเงาทุก และทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ท่ี ด้านของวัตถุ จากนั้นนักเรียนแต่ละกลุ่มทำกิจกรรมตามขั้นตอน ขณะที่ทำ นกั เรียนจะได้ฝึกจากการทำกจิ กรรม กิจกรรมครูควรช่วยเหลอื และให้คำแนะนำตามความจำเป็น ตอนที่ 1 6. เมื่อทุกกลุ่มทำกิจกรรมและสังเกตผลท่ีเกิดขึน้ เสร็จเรียบร้อยแล้ว ครูอาจให้ S1 การสงั เกตการวางตำแหน่งของ นักเรียนนำข้อมูลบันทึกลงในตารางบนกระดานหรือกระดาษปรู๊ฟที่ครู เตรียมไวใ้ ห้ อปุ กรณ์ตา่ ง ๆ ท่ที ำให้เกิดเงา รูปรา่ งของวตั ถุส่วนทีก่ ้นั แสง 7. นักเรียนนำเสนอผลการทำกิจกรรม จากนั้นครูและนักเรียนร่วมกัน และลักษณะของเงาบนฉาก อภปิ รายผลการทำกิจกรรม จากขอ้ มูลในตารางโดยอาจใช้คำถามดงั นี้ S5 การบอกความสมั พนั ธร์ ะหว่าง 7.1 นักเรียนทำอย่างไรเพื่อให้เกดิ เงาบนฉาก (ใช้ไฟฉายส่องไปยังวัตถุท่ีวาง รปู รา่ งของวตั ถสุ ว่ นทกี่ ้นั แสง กับ ไว้ดา้ นหน้าฉาก) รปู รา่ งของเงาบนฉาก 7.2 เงาของดินน้ำมันมีลักษณะเหมือนหรือต่างจากก้อนดินน้ำมันหรือไม่ S8 การลงความเห็นจากข้อมูล อย่างไร (แตกต่างกัน เงาของดินน้ำมันมีสีดำหรือเทาเป็นรูปวงกลม เกี่ยวกับการเกิดเงาและลกั ษณะ ส่วนกอ้ นดินน้ำมันมสี ีต่าง ๆ เช่น สีนำ้ เงิน สีเขยี ว เป็นทรงกลม) ของเงาของวตั ถุบนฉาก 7.3 เงาของกระปอ๋ งแต่ละดา้ นมลี ักษณะเหมือนหรอื ต่างจากกระป๋องหรือไม่ C5 การทำงานร่วมกบั ผู้อนื่ เพ่ือ อยา่ งไร (แตกตา่ งกัน ถา้ หนั ดา้ นก้นกระป๋องหรือฝากระป๋องก้ันแสงจาก สังเกตและอธบิ ายการเกิดเงา ไฟฉายจะเกิดเงารูปวงกลมสีดำหรือเทา แต่ถ้าหันด้านข้างกระป๋องกั้น แสงจากไฟฉายจะเกดิ เงารปู ส่เี หลี่ยมสดี ำหรือเทา) 7.4 ลักษณะของเงากับลักษณะของวัตถุส่วนที่กั้นแสงเหมือนหรือต่างกัน อย่างไร (เหมือนกัน หรือคล้ายกัน โดยถ้าวัตถุส่วนที่กั้นแสงเป็นรูป วงกลม เงาจะมรี ูปร่างคล้ายวงกลม หรือถ้าวัตถสุ ่วนทกี่ นั้ แสงเปน็ รูปร่าง คล้ายสี่เหลี่ยม เงากจ็ ะมรี ูปรา่ งคลา้ ยสเ่ี หลี่ยม) 7.5 ลักษณะเงาของวัตถแุ ตกต่างจากวัตถุอย่างไร (เงามลี ักษณะแบนราบไป กับฉาก มีแต่ความกว้างและความยาว หรือเป็นรูปร่าง 2 มิติบนฉาก ส่วนวัตถุมีท้ังความกวา้ ง ความยาว และความหนาเป็น 3 มิติ เงามีสีดำ หรือเทา ส่วนวัตถุมีสีต่าง ๆ และเงามีลักษณะคล้ายกับส่วนของวัตถุท่ี นำมากั้นแสง เช่น ถ้าส่วนของวัตถุที่นำมากั้นแสงเป็นรูปส่ีเหลี่ยม เงาก็ จะเป็นรปู ส่เี หล่ยี มเช่นกัน) 8 นักเรยี นอ่านทำอย่างไร ตอนท่ี 2 โดยครูใช้วิธีฝึกทักษะการอ่านท่ีเหมาะสม กับความสามารถของนักเรียน จากนั้นครูตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับ ลำดับขัน้ ตอนการทำกิจกรรม โดยอาจใช้คำถามดงั นี้ 8.1 นักเรียนต้องใช้อุปกรณ์อะไรเพื่อทำให้เกิดเงา (ใช้อุปกรณ์ ได้แก่ ดนิ นำ้ มนั ทรงกลม และกระปอ๋ งด้านต่าง ๆ) สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

185 คมู่ อื ครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 8.2 นักเรียนมีวิธีการเลื่อนดินน้ำมันและกระป๋องเพื่อให้เกิดเงาอย่างไร ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ (เลอื่ นเข้าใกล้ไฟฉาย และเลอ่ื นเขา้ ใกล้ฉาก) และทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ที่ นักเรยี นจะได้ฝกึ จากการทำกิจกรรม 8.3 เมื่อเลื่อนวัตถุทั้งสองนี้ สิ่งท่ีต้องกำหนดให้อยู่ที่เดิมเสมอคืออะไร (ต้อง ให้ตำแหนง่ ของไฟฉาย และฉากอยู่ที่เดมิ เสมอ) ตอนท่ี 2 S1 การสังเกตรูปร่างของเงาบนฉาก 8.4 สิ่งที่นักเรียนต้องสังเกตและบันทึกผลคืออะไร (สังเกตและวาด รปู ลักษณะเงาของวัตถุ) เมอื่ เปลย่ี นระยะห่างของ แหลง่ กำเนิดแสง วัตถุ และฉาก 8.5 เมื่อเล่ือนวัตถุและสังเกตเงาของวัตถุแลว้ นกั เรียนต้องอภิปรายเก่ียวกับ S5 การบอกความสัมพนั ธร์ ะหวา่ ง เรื่องอะไร (อภิปรายเพื่อเปรียบเทียบลักษณะของเงาของวัตถุเมื่ออยู่ รูปรา่ งของเงาเม่ือวัตถุอย่ใู กล้ ใกล้ไฟฉายและเม่ืออย่ใู กล้ฉาก) แหล่งกำเนิดแสงและเม่ือวตั ถุอยู่ ใกล้ฉาก 8.6 เมอื่ อภิปรายแล้ว นกั เรยี นตอ้ งอ่านใบความรู้เพิ่มเติมเก่ียวกับเร่ืองอะไร S8 การลงความเหน็ จากข้อมูล และเมื่ออ่านแล้วต้องอภิปรายเกี่ยวกับสิ่งใด (อ่านใบความรู้เรื่องการ เกย่ี วกบั ลกั ษณะของเงาเมื่อวัตถุ เกดิ เงา และอภปิ รายเกย่ี วกับลักษณะของเงาและวิธีการเขียนแผนภาพ อยใู่ กลแ้ หล่งกำเนดิ แสงและเมอ่ื รงั สีของแสงทท่ี ำให้เกิดเงา) วัตถอุ ยู่ใกลฉ้ าก C4 การอภิปรายเกี่ยวกับการแสดง 9. เมื่อนักเรียนเข้าใจขั้นตอนการทำกิจกรรมแล้ว ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มทำ แผนภาพรงั สีของแสงและเขยี น กิจกรรม ขณะที่ทำกิจกรรม ครูควรช่วยเหลือและให้คำแนะนำตามความ แผนภาพรงั สขี องแสงแสดงการ จำเป็น เกิดเงาในสถานการณ์ต่าง ๆ 10. เม่ือทุกกล่มุ ทำกิจกรรมและสังเกตผลท่ีเกดิ ขนึ้ เสรจ็ เรียบร้อยแลว้ ครอู าจให้ นักเรียนนำข้อมูลบันทึกลงในตารางบนกระดานหรือกระดาษปรู๊ฟที่ครู เตรยี มไวใ้ ห้ 11. นักเรยี นนำเสนอผลการทำกิจกรรม จากน้ันครแู ละนักเรยี นร่วมกนั อภิปราย ผลการทำกจิ กรรม จากขอ้ มลู ในตารางโดยอาจใชค้ ำถามดังน้ี 11.1เมื่อเลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ไฟฉาย และเลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ฉาก ลกั ษณะเงาของดินน้ำมันแตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร (แตกต่างกัน โดย เมื่อเลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ไฟฉาย เงาที่เกิดขึ้นจะมีวงสีดำอยู่ตรงกลาง แล้วมีเงาวงสีเทาขนาดใหญ่ล้อมรอบ แต่ถ้าเลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ฉาก ท้ังเงาวงสีดำตรงกลางและเงาวงสีเทาทลี่ ้อมรอบจะมีขนาดเล็กลง) ⎯ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คูม่ อื ครูรายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 186 11.2 เมื่อเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงลักษณะของเงาของกระป๋องแต่ละ ถ้าครูพบว่านักเรียนยังมี ด้าน เมื่อเลื่อนกระป๋องเข้าใกล้ไฟฉาย และเลื่อนเข้าใกล้ฉากเหมือน แนวคิดคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับ หรือแตกต่างกับการเปลี่ยนแปลงลักษณะของเงาของดินน้ำมันเมื่อ การเกิดเงาและลักษณะของเงา เลื่อนดินน้ำมันหรือไม่ อย่างไร (การเปลี่ยนแปลงลักษณะเงาของ ให้ร่วมกันอภิปรายจนนักเรียนมี กระป๋องเมื่อเลื่อนกระป๋องเข้าใกล้ไฟฉาย และเมื่อเลื่อนกระป๋องเข้า แนวคดิ ทีถ่ ูกต้อง ใกล้ฉากจะเหมือนกับการเปลี่ยนแปลงลักษณะของเงาของดินน้ำมัน โดยเมื่อเลื่อนกระป๋องเข้าใกล้ไฟฉาย เงาที่เกิดขึ้นจะมีวงสีดำอยู่ตรง กลาง แล้วมีเงาวงสเี ทาขนาดใหญ่ล้อมรอบ แต่ถ้าเล่ือนกระป๋องเข้าใกล้ ฉาก ท้งั เงาวงสีดำตรงกลางและเงาวงสเี ทาท่ีลอ้ มรอบจะมีขนาดเล็กลง) 11.3 จากใบความรู้ เงามีกี่ประเภท อะไรบ้าง และเงาแต่ละประเภท แตกตา่ งกันอยา่ งไร (เงามี 2 ประเภท คือ เงามดื และเงามัว โดยเงามืด ที่ปรากฏบนฉากเป็นบริเวณที่ไม่มีแสงตกกระทบเลย เงามืดจะมีสีดำ ส่วนเงามัวที่ปรากฏบนฉากเป็นบริเวณที่มีแสงบางส่วนตกกระทบ ทำใหเ้ งามวั มีสีเทา) 11.4 การเขียนแผนภาพรังสีของแสงอย่างง่ายที่แสดงการเกิดเงาทำได้โดย วาดเส้นรังสีของแสงออกจากแหล่งกำเนิดแสงกี่จุด และจุดละกี่เส้น (วาดเส้นรังสขี องแสงออกจากแหล่งกำเนิดแสง 2 จุด คือ วาดออกจาก จุดบนสุด และจุดล่างสุดของแหล่งกำเนิดแสง จุดละ 2 เส้น รวมเป็น วาดเส้นรังสีของแสงทัง้ หมด 4 เสน้ ) 11.5 เพราะเหตุใดในการเขียนแผนภาพแสดงการเกิดเงาจึงใช้การวาดเส้น รงั สขี องแสงเพียง 4 เสน้ (เพอื่ ทำใหส้ ะดวก และรวดเรว็ ข้ึน โดยละเส้น รงั สีอ่นื ไว้ ไมต่ อ้ งเขียน) ครูให้นักเรียนฝึกเขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกิดเงา โดยให้ นักเรียนกำหนดระยะการวางแหล่งกำเนิดแสง วัตถุ และฉาก แล้วฝึก ลากเสน้ รงั สีของแสง พร้อมระบุว่าเงาทีเ่ กดิ ขึน้ บนฉากบริเวณใดเป็นเงามืด และบรเิ วณใดเปน็ เงามวั 12. ครูเปิดโอกาสให้นักเรียนซักถามในสิง่ ที่อยากรู้เพิม่ เติมเกีย่ วกับการเกดิ เงา และลักษณะของเงา จากนั้นร่วมกันอภิปรายและลงข้อสรุปว่าเงาเกิดจาก วัตถุทึบแสงกั้นทางเดินของแสง เงามีลักษณะคล้ายกับวัตถุส่วนที่มาก้ัน แสง เงาแบ่งเป็นเงามืดและเงามวั เราสามารถวาดตำแหน่งเงาของวัตถุบน ฉากได้โดยการเขียนแผนภาพรงั สีของแสง (S13) 13. ครูชักชวนนักเรียนอภิปรายเพื่อเพิ่มเติมความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่องเงา โดย ครูสาธิตในห้องปิดที่ค่อนข้างมืด จากนั้นใช้ไฟฉายส่องไปยังดินน้ำมัน สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

187 คู่มือครูรายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ นักเรียนจะสังเกตเห็นดินน้ำมันมีส่วนที่มืดอยู่ครึ่งหนึ่ง และมีส่วนที่สว่าง อย่คู ร่ึงหนงึ่ ดังรูป ไฟฉาย ดินน้ำมัน ครูใชค้ ำถามเพื่อกระตนุ้ ใหน้ ักเรียนแสดงความคดิ เหน็ ดังน้ี การเตรยี มตวั ล่วงหนา้ สำหรบั ครู บริเวณที่มืดบนดินน้ำมันเป็นเงาหรือไม่ เพราะเหตุใด (บริเวณที่มืด เพ่ือจดั การเรียนรู้ในครงั้ ถัดไป บนดินน้ำมันไม่ใช่เงา เพราะเงาต้องเกิดบนฉาก เงาไม่เกิดบนวัตถุที่มาก้ัน ในครั้งถัดไป นักเรียนจะได้อ่าน ทางเดินของแสง) เรื่องที่ 2 การเกิดสุริยุปราคาและ จันทรุปราคา ครูควรเตรียมดาวน์โหลด ครูให้ความรู้เพิ่มเติมว่าส่วนที่มืดบนวัตถุ เป็นส่วนที่ไม่ได้รับแสงของ animation น ิ ท า น ร า ห ู เ พ ื ่ อ เ ป ิ ด ใ น วตั ถุ แตไ่ มใ่ ชเ่ งา นักเรยี นดปู ระกอบเนอื้ เรื่องทีอ่ ่าน 14. นักเรียนร่วมกันอภิปรายเพื่อตอบคำถามใน ฉันรู้อะไร โดยครูอาจใช้ คำถามเพ่มิ เติมเพื่อใหไ้ ด้แนวคำตอบทถ่ี ูกต้อง 15. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้ในกิจกรรมนี้ จากนั้นนักเรียนอ่าน สิง่ ท่ไี ดเ้ รยี นรู้ และเปรียบเทียบกับขอ้ สรปุ ของตนเอง 16. ครกู ระต้นุ ใหน้ กั เรียนฝึกต้ังคำถามเกยี่ วกบั เร่ืองที่สงสัยหรืออยากรู้เพิ่มเติม ใน อยากรู้อีกว่า ครูอาจสุ่มนักเรียน 2-3 คน นำเสนอคำถามของตนเอง หน้าชน้ั เรยี น จากนัน้ รว่ มกันอภิปรายเกี่ยวกับคำถามท่ีเพอื่ นนำเสนอ 17. ครูนำอภิปรายเพื่อให้นักเรียนทบทวนว่าได้ฝึกทักษะกระบวนการทาง วิทยาศาสตรแ์ ละทักษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 อะไรบา้ งและในขัน้ ตอนใด 18. นักเรียนร่วมกันอ่านรู้อะไรในเรื่องนี้ ในหนังสือเรียน หน้า 88-89 ครูนำ อภิปรายเพื่อนำไปสู่ข้อสรุปเกี่ยวกับสิ่งที่ได้เรียนรู้ในเรื่องนี้ จากนั้นครู กระตุ้นให้นักเรียนตอบคำถามในช่วงท้ายของเนื้อเรื่องดังน้ี ปรากฏการณ์ ธรรมชาติใดที่เกิดจากการเกิดเงาบ้าง และเกิดขึ้นได้อย่างไร โดยให้ นักเรียนร่วมกันอภิปรายและตอบคำถาม ซึ่งครูควรเน้นให้นักเรียนตอบ คำถาม พร้อมอธิบายเหตุผลประกอบและชักชวนให้นักเรียนไปหาคำตอบ ร่วมกนั จากการเรียนเร่ืองต่อไป ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 188 แนวคำตอบในแบบบนั ทกึ กิจกรรม สังเกตและอธิบายการเกดิ เงา และลักษณะของเงา ไฟฉาย ดนิ นำ้ มนั ฉาก ไฟฉาย ฝ่ามือ ฉาก ไฟฉาย ดา้ นขา้ งกระป๋อง ฉาก ไฟฉาย ก้นกระป๋อง ฉาก สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

189 คูม่ ือครูรายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 1.สังเกตลักษณะของเงา 2. เขียนแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกิดเงา       ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครูรายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 190 เงาเกิดจากมีวตั ถุ ไดแ้ ก่ ดนิ น้ำมนั ฝ่ามือ กระป๋อง มากนั้ แสงจาก ไฟฉาย โดยเงาจะเกดิ บนฉาก เงาแตกต่างจากวัตถุ โดยเงามสี ดี ำหรือเทา เงามลี กั ษณะแบนราบ ไปกับฉาก เป็นรปู ร่าง 2 มิติ ในขณะที่วัตถุมสี สี นั และมรี ูปทรง 3 มิติ เงามีรูปร่างคลา้ ยกับรปู รา่ งของวตั ถุดา้ นทน่ี ำมากั้นแสง เชน่ เมอ่ื นำดินนำ้ มัน ก้อนกลมมาก้ันแสง รูปรา่ งของดนิ นำ้ มันดา้ นทกี่ ้นั แสง จะเป็นรปู วงกลม เงาของ ดนิ น้ำมนั กม็ รี ูปร่างเป็นวงกลมด้วย หรือถ้านำดา้ นข้างของกระป๋องซ่ึงมรี ูปรา่ ง สีเ่ หลย่ี มก้ันแสงไฟฉาย เงาจะมีรูปร่างเปน็ สีเ่ หลี่ยม แต่ถ้านำด้านก้นกระป๋องซง่ึ มี รปู รา่ งเป็นวงกลมมาก้ันแสงไฟฉาย เงาจะมีรปู รา่ งเปน็ วงกลมดว้ ย การนำวตั ถทุ ึบแสงมากั้นทางเดนิ ของแสงทำใหเ้ กิดเงาทอดลงบนฉาก เงามี ลักษณะเปน็ สีดำหรือสีเทา และเป็นรปู รา่ ง 2 มิติ คลา้ ยวัตถุส่วนท่นี ำมากั้นแสง สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

191 คมู่ ือครูรายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ เงาทีเ่ กิดขน้ึ เมอื่ วัตถอุ ยใู่ กล้ไฟฉายและอยใู่ กลฉ้ ากจะมีลักษณะทีเ่ หมอื นกันคือ มีท้ังเงามืดและเงามวั แตข่ นาดของเงาจะแตกต่างกันโดยเม่ือวตั ถุอยูใ่ กล้ ไฟฉาย ทง้ั เงามดื และเงามัวจะมขี นาดใหญ่กว่าเม่ือวตั ถุอยใู่ กล้ฉาก เงามี 2 ประเภท คือ เงามดื และเงามัว เงามดื มีสดี ำ เปน็ บรเิ วณที่ไมม่ แี สง ตกลงบนฉาก ส่วนเงามวั มสี เี ทา เปน็ บริเวณท่มี แี สงบางส่วนตกลงบนฉาก เงามดื จะอยู่ตรงกลาง ส่วนเงามวั อยลู่ ้อมรอบเงามืด เงามัว เงามดื เงามัว ⎯ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 192 เงามี 2 ประเภท คอื เงามืดและเงามัว โดยเงามืดมีสีดำ เปน็ บริเวณท่ไี ม่มแี สง ตกลงบนฉาก ส่วนเงามวั มสี เี ทา เปน็ บริเวณทมี่ แี สงบางส่วนตกลงบนฉาก เงามืดจะอยู่ตรงกลาง ส่วนเงามัวอยู่ล้อมรอบเงามืด การเขยี นแผนภาพรังสี ของแสงแสดงการเกดิ เงาใช้การเขยี นรงั สีของแสงจากแหลง่ กำเนิดแสง 2 จดุ จุดละ 2 เส้น ผา่ นวัตถไุ ปยงั ฉาก จะทำใหป้ รากฏเปน็ พนื้ ที่ทจี่ ะเกดิ เงามดื และ เงามวั ได้ เม่อื มีวตั ถุทบึ แสงมาก้ันทางเดินของแสงจะเกดิ เงาบนฉาก เงามลี ักษณะเปน็ สดี ำหรอื สเี ทา และเปน็ 2 มิติ มรี ูปรา่ งคล้ายวตั ถุส่วนทนี่ ำมากน้ั แสง เงามี 2 ประเภท คอื เงามดื และเงามัว ซ่งึ มีลักษณะแตกตา่ งกัน เราสามารถบอก ลกั ษณะของเงาของวตั ถุได้โดยการเขยี นแผนภาพรังสีของแสงแสดงการเกดิ เงา สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

193 คูม่ อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ คำถามของนกั เรยี นทีต่ ั้งตามความอยากรู้ของตนเอง      ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คูม่ ือครูรายวิชาพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 194 แนวการประเมินการเรียนรู้ การประเมนิ การเรยี นรูข้ องนกั เรียนทาได้ ดงั นี้ 1. ประเมินความรูเ้ ดิมจากการอภปิ รายในชน้ั เรียน 2. ประเมินการเรียนรูจ้ ากคาตอบของนกั เรยี นระหวา่ งการจดั การเรยี นรูแ้ ละจากแบบบนั ทกึ กิจกรรม 3. ประเมนิ ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละทกั ษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 จากการทากจิ กรรมของนกั เรยี น การประเมินจากการทำกจิ กรรมที่ 1 เงาเกิดขนึ้ ไดอ้ ย่างไร และมลี ักษณะอย่างไร รหัส ส่ิงท่ปี ระเมิน คะแนน ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ S1 การสังเกต S5 การหาความสัมพันธ์ระหว่างสเปซ กับสเปซ S8 การลงความเหน็ จากข้อมลู S13 การตคี วามหมายข้อมลู และลงข้อสรปุ ทักษะแห่งศตวรรษท่ี 21 C4 การส่อื สาร C5 ความร่วมมือ รวมคะแนน สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

195 คมู่ อื ครูรายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ ตาราง รายการประเมินและเกณฑ์การประเมินทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ ทกั ษะ เกณฑ์การประเมิน กระบวนการทาง รายการประเมนิ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรับปรุง (1) วทิ ยาศาสตร์ S1 การสังเกต การใช้ประสาทสัมผัส สามารถใชป้ ระสาท สามารถใชป้ ระสาทสมั ผัส สามารถใช้ประสาท เพื่อบอกรายละเอียด สัมผสั เพอื่ บอก เพ่อื บอกรายละเอียดของ สัมผัสเพอ่ื บอก ของการวางตำแหน่ง รายละเอยี ดของการวาง การวางตำแหนง่ ของ รายละเอยี ดของการ ของอุปกรณ์ที่ทำให้ ตำแหนง่ ของอุปกรณ์ท่ี อุปกรณ์ทีท่ ำให้เกิดเงา วางตำแหน่งของ เกดิ เงา รูปร่างของ ทำใหเ้ กดิ เงา รปู ร่างของ รูปรา่ งของวตั ถสุ ว่ นทีก่ ้นั อปุ กรณ์ทท่ี ำให้เกิดเงา วัตถุส่วนทีก่ ั้นแสง วัตถุส่วนทีก่ ้ันแสง แสง ลกั ษณะของเงาบน รปู ร่างของวัตถุสว่ นท่ี ลักษณะของเงาบน ลักษณะของเงาบนฉาก ฉาก และรปู ร่างของเงา กนั้ แสง ลกั ษณะของเงา ฉาก และรปู ร่างของ และรูปร่างของเงาบน บนฉากเมื่อเปลยี่ น บนฉาก และรปู ร่างของ เงาบนฉากเมื่อ ฉากเมื่อเปลยี่ นระยะห่าง ระยะห่างของแหล่งกำเนดิ เงาบนฉากเมื่อเปลยี่ น เปลย่ี นระยะห่างของ ของแหล่งกำเนิดแสง แสง วตั ถุ และฉากได้ ระยะห่างของ แหลง่ กำเนิดแสง วตั ถุ และฉากได้ถกู ต้อง ถกู ต้องจากการชี้แนะของ แหลง่ กำเนดิ แสง วัตถุ วตั ถุ และฉาก ดว้ ยตนเอง ครูหรอื ผอู้ ่ืน และฉากได้ถูกต้อง บางส่วน แม้วา่ จะได้ รบั คำช้แี นะจากครหู รือ ผ้อู ืน่ S5 การหา การบอก สามารถบอก สามารถบอก สามารบอก ความสัมพนั ธ์ ความสัมพนั ธร์ ะหวา่ ง ความสมั พันธร์ ะหวา่ ง ความสมั พนั ธ์ระหวา่ ง ความสมั พันธร์ ะหว่าง ระหว่างสเปซ รปู รา่ งของวตั ถสุ ่วนท่ี รปู รา่ งของวัตถุสว่ นทีก่ ัน้ รปู ร่างของวัตถุสว่ นทกี่ ั้น รปู ร่างของวตั ถสุ ว่ นท่ี กับสเปซ ก้นั แสงกับรูปรา่ งของ แสงกบั รูปรา่ งของเงาบน แสงกับรูปร่างของเงาบน กั้นแสงกับรปู รา่ งของ เงาบนฉาก และ ฉาก และรูปรา่ งของเงา ฉาก และรปู รา่ งของเงา เงาบนฉาก และรูปรา่ ง รูปรา่ งของเงาเม่ืออยู่ เมือ่ อยู่ใกลแ้ หล่งกำเนิด เม่ืออยใู่ กลแ้ หลง่ กำเนิด ของเงาเม่ืออยู่ใกล้ ใกลแ้ หล่งกำเนิดแสง แสงและเม่ืออยูใ่ กลฉ้ าก แสงและเม่ืออยู่ใกลฉ้ าก แหล่งกำเนิดแสงและ และเม่ืออยู่ใกลฉ้ าก ไดถ้ ูกต้องดว้ ยตนเอง ไดถ้ ูกตอ้ ง จากการช้แี นะ เมอ่ื อยู่ใกล้ฉากได้ ของครูหรอื ผู้อนื่ ถูกต้องบางส่วน แมว้ ่า จะไดร้ ับคำช้แี นะจาก ครหู รอื ผอู้ ื่น S8 การลง การลงความเหน็ จาก สามารถการลงความเหน็ สามารถลงความเห็นจาก สามารถลงความเหน็ ความเหน็ จาก ขอ้ มลู ไดว้ า่ เมื่อนำ จากข้อมลู ได้ถูกต้องด้วย ขอ้ มลู ไดถ้ ูกตอ้ งจากการ จากข้อมูลได้ถกู ต้อง ขอ้ มลู วตั ถทุ ึบแสงกน้ั ตนเองวา่ เมื่อนำวัตถุทึบ ชี้แนะของครูหรือผ้อู ื่นว่า บางส่วน ถงึ แมจ้ ะไดร้ ับ ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คมู่ ือครูรายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 196 ทักษะ เกณฑก์ ารประเมิน กระบวนการทาง รายการประเมนิ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรบั ปรุง (1) วิทยาศาสตร์ ทางเดนิ ของแสงจะ แสงกน้ั ทางเดนิ ของแสง เมอ่ื นำวตั ถุทบึ แสงกั้น การชแ้ี นะจากครูหรอื เกดิ เงาซึง่ มลี กั ษณะ จะเกิดเงาซ่ึงมลี ักษณะ ทางเดนิ ของแสงจะเกิด ผ้อู ื่นว่าเมื่อนำวตั ถทุ บึ เป็น 2 มติ บิ นฉาก มี เป็น 2 มติ ิบนฉาก มีสดี ำ เงาซ่ึงมีลกั ษณะเปน็ 2 แสงกัน้ ทางเดนิ ของแสง สีดำหรอื เทา และมี หรอื เทา และมลี ักษณะ มติ บิ นฉาก มสี ดี ำหรือ จะเกิดเงาซึง่ มีลักษณะ ลักษณะคล้ายสว่ น คล้ายส่วนของวตั ถุที่ เทา และมลี ักษณะคล้าย เปน็ 2 มิตบิ นฉาก มสี ี ของวตั ถุท่นี ำมากน้ั นำมากน้ั ทางเดนิ ของแสง สว่ นของวัตถทุ น่ี ำมากนั้ ดำหรอื เทา และมี ทางเดนิ ของแสง และ และลักษณะของเงาจะ ทางเดนิ ของแสง และ ลักษณะคลา้ ยส่วนของ ลกั ษณะของเงาจะ แตกต่างกนั เมื่อวัตถุอยู่ ลกั ษณะของเงาจะ วตั ถุท่นี ำมากน้ั ทางเดนิ แตกต่างกันเม่ือวตั ถุ ใกลแ้ หล่งกำเนิดแสงและ แตกต่างกนั เม่ือวัตถุอยู่ ของแสง แต่ไม่สามารถ อยูใ่ กล้แหลง่ กำเนิด เมอ่ื อยู่ใกล้ฉาก ใกล้แหลง่ กำเนิดแสงและ บอกความแตกต่างของ แสงและเมื่ออยใู่ กล้ เมื่ออย่ใู กล้ฉาก ลกั ษณะของเงาเมือ่ วัตถุ ฉาก อย่ใู กล้แหลง่ กำเนิดแสง และเมื่ออยู่ใกล้ฉาก S13 การตีความ การตีความหมาย สามารถตคี วามหมาย สามารถตคี วามหมาย สามารถตีความหมาย หมายข้อมลู และ ข้อมูลท่ีได้จากการ ข้อมูลท่ีได้จากการสงั เกต ข้อมลู ที่ไดจ้ ากการสังเกต ขอ้ มูลที่ได้จากการ ลงข้อสรปุ สังเกต และการอา่ น และการอา่ นใบความรู้ และการอ่านใบความรู้ สงั เกต และการอ่านใบ ใบความรู้ แล้วลง แล้วลงขอ้ สรปุ ไดว้ ่าเมื่อ แลว้ ลงขอ้ สรปุ ไดว้ า่ เม่ือ ความรู้ แลว้ ลงขอ้ สรุป ข้อสรปุ ได้วา่ เมอื่ นำ นำวัตถทุ บึ แสงก้ัน นำวตั ถุทบึ แสงก้ัน ไดบ้ างสว่ นเก่ียวกับการ วัตถุทึบแสงกั้น ทางเดินของแสงจะเกิด ทางเดินของแสงจะเกิด เกิดเงา การเขียน ทางเดนิ ของแสงจะ เงา โดยเงามีลกั ษณะ เงา โดยเงามลี ักษณะ แผนภาพเสน้ รังสขี อง เกดิ เงา โดยเงามี คลา้ ยกบั วตั ถุส่วนทมี่ า คลา้ ยกบั วตั ถสุ ่วนท่ีมา แสงแสดงการเกดิ เงา ลักษณะคล้ายกับวัตถุ ก้นั แสง เงาแบ่งเป็นเงา ก้ันแสง เงาแบ่งเป็นเงา ของวัตถุได้ถูกต้อง สว่ นทมี่ ากั้นแสง เงา มดื และเงามัว และ มืดและเงามวั และ บางส่วนแมว้ ่าจะได้ แบ่งเป็นเงามืดและ สามารถวาดตำแหนง่ การ สามารถวาดตำแหน่งการ รับคำชแ้ี นะจากครูหรอื เงามัว และสามารถ เกดิ เงาของวัตถุไดโ้ ดย เกิดเงาของวตั ถุไดโ้ ดย ผอู้ นื่ วาดตำแหนง่ การเกิด การเขยี นแผนภาพรังสี การเขยี นแผนภาพรังสี เงาของวตั ถไุ ดโ้ ดย ของแสงแสดงการเกดิ เงา ของแสงแสดงการเกิดเงา การเขียนแผนภาพ ของวัตถุได้ถูกต้องดว้ ย ของวัตถุไดถ้ ูกต้องจาก รังสขี องแสงแสดง ตนเอง การช้ีแนะของครูหรือ การเกดิ เงาของวตั ถุ ผู้อ่ืน สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

197 ค่มู ือครูรายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมินทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 ทักษะแห่ง รายการประเมนิ ระดบั ความสามารถ ศตวรรษที่ 21 ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรับปรุง (1) C4 การสื่อสาร การอภปิ รายเกี่ยวกบั สามารถอภปิ รายเกี่ยวกับ สามารถอภปิ รายเกีย่ วกบั สามารถอภิปราย การแสดงแผนภาพรังสี การแสดงแผนภาพรังสขี อง การแสดงแผนภาพรังสี เกี่ยวกับการแสดง ของแสงและเขียน แสงและเขียนแผนภาพรังสี ของแสงและเขยี น แผนภาพรงั สีของแสง แผนภาพรงั สขี องแสง ของแสงแสดงการเกดิ เงา แผนภาพรงั สขี องแสง และเขยี นแผนภาพรังสี แสดงการเกิดเงาใน ในสถานการณ์ตา่ ง ๆได้ แสดงการเกิดเงาใน ของแสงแสดงการเกิด สถานการณต์ ่าง ๆ อย่างถูกต้องเพ่ือให้ผู้อ่นื สถานการณต์ ่าง ๆได้ เงาในสถานการณ์ตา่ ง ๆ เข้าใจได้ดว้ ยตนเอง อยา่ งถูกต้องเพื่อให้ผู้อื่น ได้ถูกตอ้ งบางส่วน เข้าใจไดจ้ ากการชแ้ี นะ เพ่อื ใหผ้ อู้ น่ื เขา้ ใจได้แม้ ของครูหรอื ผู้อื่น จะได้รบั การชี้แนะของ ครหู รอื ผู้อ่ืน C5 ความ ทำงานร่วมกบั ผู้อนื่ ใน สามารถทำงานร่วมกับ สามารถทำงานร่วมกับ สามารถทำงานรว่ มกบั ร่วมมอื การสังเกต การนำเสนอ ผู้อ่นื ในการสงั เกต การ ผู้อนื่ ในการสงั เกต การ ผ้อู ื่นในการสงั เกต การ และการแสดงความ นำเสนอ และการแสดง นำเสนอ และการแสดง นำเสนอ และการแสดง คิดเห็นเพ่ืออธิบายการ ความคดิ เห็นเพ่ืออธบิ าย ความคิดเห็นเพ่อื อธบิ าย ความคดิ เหน็ เพ่ืออธบิ าย เกดิ เงา รวมทั้งยอมรบั การเกิดเงา รวมทง้ั ยอมรับ การเกดิ เงา รวมทงั้ การเกดิ เงา รวมท้ัง ความคิดเห็นของผู้อืน่ ฟังความคิดเห็นของผู้อ่นื ยอมรบั ฟังความคิดเหน็ ยอมรับฟังความคิดเหน็ ตงั้ แตเ่ ริ่มต้นจนสำเรจ็ ของผู้อื่นเป็นบางชว่ งเวลา ของผู้อ่นื เปน็ บางข่วง ที่ทำกิจกรรม เวลาทท่ี ำกจิ กรรม ทัง้ น้ี ตอ้ งอาศยั การกระตุ้น จากครูหรือผู้อื่น ⎯ สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู ือครรู ายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 198 เร่อื งที่ 2 การเกิดสรุ ิยปุ ราคาและจันทรุปราคา ในเรื่องน้ีนักเรียนจะได้เรียนรู้เก่ียวกบั การสร้าง สอื่ การเรียนรู้และแหลง่ เรียนรู้ แบบจำลองการเกิดสุริยุปราคาและจันทรุปราคาและ อธบิ ายการบังกนั ของดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์และโลก การ 1. หนงั สอื เรยี น ป.6 เล่ม 2 หน้า 90-115 เกิดปรากฏการณส์ รุ ยิ ปุ ราคาและจนั ทรุปราคา 2. แบบบันทกึ กิจกรรม ป.6 เลม่ 2 หนา้ 72-86 จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1. สร้างแบบจำลองและอธิบายความสัมพันธ์ 3. วดี ิทศั น์ เรอ่ื ง นทิ านราหู http://ipst.me/10931 ระหว่างการมองเห็นขนาดของดวงจันทรแ์ ละดวง อาทติ ย์กบั ระยะทาง 2. สร้างแบบจำลองและอธิบายการมองเห็นการบัง กนั ของดวงจันทร์และดวงอาทติ ย์ 3. ส ร ้ า ง แ บ บ จ ำ ล อ ง แ ล ะ อ ธ ิ บ า ย ก า ร เ กิ ด ปรากฏการณ์สรุ ิยุปราคา 4. ส ร ้ า ง แ บ บ จ ำ ล อ ง แ ล ะ อ ธ ิ บ า ย ก า ร เ กิ ด ปรากฏการณ์จันทรุปราคา เวลา 4 ชวั่ โมง วัสดุ อุปกรณ์สำหรบั ทำกจิ กรรม ไม้เมตรหรือสายวัด ดนิ น้ำมนั กระดาษกาวยน่ ลูกโลก ไฟฉาย ไม้เสียบ คลปิ หูขาว กระดาษแข็งเทาขาว 4. วีดทิ ศั น์ เร่ืองการเกดิ สรุ ิยุปราคาและจันทรุปราคา http://ipst.me/10933 สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

199 คูม่ ือครรู ายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวการจดั การเรียนรู้ (30 นาที) ขน้ั ตรวจสอบความรู้ (10 นาท)ี 1. ครูตรวจสอบความรู้เดมิ เกี่ยวกับการเกิดสุริยุปราคา โดยครูแจกบตั ร ในการตรวจสอบความรู้เดิม ภาพจากนิทานราหู จากนั้นให้นักเรียนแต่ละกลุ่มช่วยกันเรียงลำดับ ครูรับฟังเหตุผลของนักเรียนเป็น เหตุการณ์ตามบัตรภาพ โดยครูสามารถดาวน์โหลดรูปเหล่านีไ้ ด้จาก สำคัญ ครูยังไม่เฉลยคำตอบใด ๆ คู่มือครู แต่ชักชวนให้หาคำตอบที่ถูกต้อง จากการอา่ นเนื้อเรือ่ ง 2. ครูใช้คำถามเพื่อกระตุ้นความสนใจ เกี่ยวกับเหตุการณ์ในบัตรภาพ ดงั นี้ - จากบัตรภาพ นักเรียนคิดว่าเป็นเหตุการณ์เกี่ยวกับเรื่องอะไร เพราะเหตุใดจึงคิดว่าเป็นเหตุการณ์นี้ (นักเรียนตอบตาม ความคดิ ของตนเอง) นกั เรยี นตรวจสอบการเรยี งลำดบั เหตุการณ์ที่ถกู ต้อง ในหนงั สือเรียน หนา้ 90-91 ขน้ั ฝึกทักษะจากการอา่ น (15 นาท)ี 3. นกั เรยี นอ่านชื่อเรื่องและคำถามในคิดก่อนอ่าน ในหนงั สือเรียนหน้า 90 แล้วร่วมกันอภิปรายเพื่อหาแนวคำตอบและนำเสนอ ครูบันทึก คำตอบของนักเรียนบนกระดานเพื่อใช้เปรียบเทียบคำตอบหลังจาก อ่านเน้ือเรอ่ื ง 4. นกั เรยี นอ่านคำสำคัญ ทงั้ ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ (หากนักเรียน อ่านไม่ได้ ครูควรสอนอ่านให้ถูกต้อง) จากนั้นครูชักชวนให้นักเรียน อธิบายความหมายของคำสำคัญตามความเข้าใจของตนเอง 5. นักเรียนอ่านเนื้อเรื่องในหนังสือเรียนหน้า 90-91 โดยครูฝึกทักษะ การอ่านตามวิธีการอ่านที่เหมาะสมกับความสามารถของนักเรียน จากนัน้ ครูตรวจสอบความเข้าใจจากการอ่าน โดยใชค้ ำถามดงั น้ี ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 200 5.1 ลำดับเหตุการณ์ของนิทานราหูในหนังสือเรียนกับที่นักเรียน ถ้านักเรียนไม่สามารถตอบ เรียงลำดับเหตุการณ์ไว้เหมือนหรือต่างกันอย่างไร (คำตอบ คำถามหรืออภิปรายไดต้ ามแนว ขนึ้ อยู่กับการทำกจิ กรรมของนักเรยี นแตล่ ะกลุ่ม) คำตอบ ครูควรให้เวลานักเรียน คิดอย่างเหมาะสม รอคอยอย่าง 5.2 เรื่องที่อ่านเป็นเรื่องจริงหรือไม่ รู้ได้อย่างไร (นักเรียนตอบตาม อดทน และรับฟังแนวความคิด ความคิดของตนเอง เช่น นักเรียนอาจตอบว่า ไม่ใช่เรื่องจริง ของนักเรียน เพราะ นิทานดังกล่าวเป็นเพียงเรื่องเล่า เนื่องจากพระอาทิตย์ และพระจันทรไ์ มม่ ตี ัวตนและไมม่ ีชีวิต เปน็ เพียงดาวบนทอ้ งฟ้า) การเตรยี มตัวล่วงหนา้ สำหรับครู เพอื่ จดั การเรยี นรู้ในครงั้ ถดั ไป 5.3 นักเรียนคิดว่า ปรากฏการณ์ท่ีดวงอาทิตย์และดวงจันทร์มืด เกดิ จากราหูอมดวงอาทิตย์และดวงจันทร์หรือไม่ เพราะเหตุใด ในครั้งถัดไป นักเรียนจะได้ทำ (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของตนเอง เช่น ไม่ได้เกิดจาก กิจกรรมที่ 2.1 มองเห็นดวงจันทร์บัง ราหูอมจันทร์ เพราะ ปรากฏการณ์นี้เกิดจากการบังกันของ ดวงอาทิตย์ได้อย่างไร และเพื่อช่วยให้ ดาว) นักเรียนสามารถเชื่อมโยงความรู้จาก กิจกรรมเพื่ออธิบายปรากฏการณ์การ ขน้ั สรุปจากการอ่าน (5 นาที) มองเห็นขนาดของดวงอาทิตย์และดวง จันทร์ ครูอาจมอบหมายให้นักเรียน 6. นักเรียนร่วมกันสรุปเรื่องที่อ่านซึ่งควรสรุปได้ว่า นิทานราหู เป็น สืบค้นข้อมูลเพิ่มเติมจากเว็บไซต์ NARIT นิทานที่เล่าถึง ความโกรธแค้นของพระราหูที่มีต่อพระอาทิตย์และ หรือเว็บไซต์ต่างประเทศ โดยให้คำสำคัญ พระจันทร์ โดยเมื่อใดที่พบกันพระราหูจะอมพระอาทิตย์และ ดังนี้ Size of earth, sun and moon พระจันทร์ ทำให้เรามองเห็นพระอาทิตย์และพระจันทร์มืดไป และ Distance of sun and moon on ปรากฏการณ์ที่คนบนโลกมองเห็นดวงอาทิตย์มืดไป เรียก earth ปรากฏการณ์สุริยุปราคา ส่วนปรากฏการณ์ท่ีคนบนโลกมองเห็น ดวงจันทร์มืดไป เรียก จันทรุปราคา หมายเหตุ ครคู วรยำ้ ใหน้ ักเรียนหาข้อมลู จาก 7. นักเรยี นตอบคำถามในร้หู รือยงั ในแบบบนั ทึกกิจกรรม หน้า 72 แหลง่ ขอ้ มูลท่ีน่าเชอ่ื ถือ เช่น หนว่ ยงานราชการ 8. ครูและนกั เรียนรว่ มกันอภิปรายเพ่ือเปรียบเทยี บคำตอบของนักเรียน ของประเทศตา่ ง ๆ ซึง่ มกั ลงทา้ ยดว้ ยตัวย่อดังนี้ .gov .edu .org .ac.th ในรูห้ รือยงั กบั คำตอบทีเ่ คยตอบและบนั ทกึ ไว้ในคดิ ก่อนอ่าน 9. นักเรียนอ่านคำถามในย่อหน้าสุดท้ายของเรื่องที่อ่าน และร่วมกัน อภิปรายเพอ่ื ตอบคำถาม ดังนี้ 9.1 ปรากฏการณ์สุริยุปราคาและจันทรุปราคาเกิดขึ้นได้อย่างไร เกี่ยวข้องกับเงาอย่างไร (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของ ตนเอง) ครูยังไม่เฉลยคำตอบแต่ชักชวนให้นักเรียนหาคำตอบจากการทำ กิจกรรม สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

201 คมู่ อื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ บัตรภาพนิทานราหู ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 202 แนวคำตอบในแบบบนั ทกึ กจิ กรรม ปรากฏการณ์สุริยุปราคา เป็นปรากฏการณ์ท่ีคนบนโลกมองเหน็ ดวงอาทติ ย์มดื ไป สว่ นจันทรุปราคาเป็นปรากฏการณท์ ี่คนบนโลกเห็น ดวงจนั ทรม์ ดื ไป และเปล่ยี นเปน็ สีแดงอิฐ นกั เรียนจะได้เรียนในกิจกรรมถัดไป สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

203 ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ กิจกรรมที่ 2.1 มองเห็นดวงจันทร์บัง ดวงอาทิตย์ได้อยา่ งไร ก ิ จ ก ร ร ม น ี ้ น ั ก เร ี ยน จะไ ด ้ ส ร้ า งแ บ บ จำ ลอ ง โดยใช้ ดินน้ำมันขนาดแตกต่างกัน นำไปวางที่ระยะต่าง ๆ เมื่ออยู่ คนละแนวและแนวเดียวกัน เพื่ออธิบายความสัมพันธ์ ระหว่างการมองเห็นขนาดของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์กับ ระยะทาง และอธิบายการมองเห็นการบังกันของดวงจันทร์ และดวงอาทิตย์ เวลา 1.5 ช่ัวโมง จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ 1. สรา้ งแบบจำลองและอธบิ ายความสัมพันธ์ระหว่าง การมองเห็นขนาดของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ กับระยะทาง 2. สร้างแบบจำลองและอธิบายการมองเห็นการบัง กนั ของดวงจนั ทรแ์ ละดวงอาทิตย์ วัสดุ อปุ กรณ์สำหรบั ทำกจิ กรรม ทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 สิ่งที่ครูต้องเตรยี ม/กลุ่ม C4 การส่ือสาร C5 ความร่วมมือ 1. ไมเ้ มตรหรือสายวดั 1 อัน/เส้น สือ่ การเรียนรู้และแหลง่ เรียนรู้ 2. ดินนำ้ มันตา่ งสี 2 สี สลี ะ 1 กอ้ น 1. หนงั สือเรยี น ป.6 เลม่ 2 หน้า 92-95 3. กระดาษกาวย่น 1 มว้ น 2. แบบบันทกึ กจิ กรรม ป.6 เล่ม 2 หน้า 72-76 3. วดี ทิ ัศน์ตวั อย่างการปฏิบตั ิการวทิ ยาศาสตรส์ ำหรับครู ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ เร่อื ง ใกลไ้ กล การมองเหน็ เป็นอย่างไร S1 การสงั เกต http://ipst.me/9885 S2 การวัด S5 การหาความสัมพันธ์ระหว่างสเปซกับสเปซ S8 การลงความเห็นจากข้อมลู S13 การตีความหมายข้อมลู และการลงข้อสรุป S14 การสรา้ งแบบจำลอง ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี