tripitaka_62

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 547ดวยธาตุหลายรอยชนิดมอี ญั ชนั เปน ตน เหลา น้ี และกองแหง ธาตซุ ่งึ มสี เี ปนอนัมาก. คําวา ทานผูเจรญิ นีเ้ ปน คําทกั ทายโดยธรรม. คําวา งดงาม คืองามตงั้ แตจ ะงอยปากตลอดถงึ ภายใตส วนแหง ทอ ง. คําวา ๓,๕๐๐ คอื ๔,๐๐๐หยอ น ๕๐๐ หมายความวา ๓,๕๐๐ นัน่ เอง. คําวา ในหนทางไกล คอื ในทางท่ีจะไป คือระยะทางอันไกล. คาํ วา เบยี ดเบียน คือบีบคัน้ หรือทวมทบั .คาํ วา ถกู อธิบายวา ความหนาวเปน ตน อยา ไดเ ขาไปกระทบเลย. คําวาขวา งปา น้ี บัณฑติ พงึ ทราบเนื้อความวา เดก็ เลี้ยงโคเปน ตน อยาไดข วางปาพญานกนัน้ เลย. คําวา ถูกตอ ง คือพญานกน้ันอยาไดถ กู กอไมเ ปน ตน เลย.คําวา ละเอียด คอื กลมเกลยี้ ง. คาํ วา ออนคือนา รกั . คําวา หวาน คือไมห ยาบคาย. คําวา ไพเราะ หมายถงึ วาจาที่เปลงดวยเสียงอันไพเราะ. คําวาเจรจา คอื บาํ เรออยดู ว ยสามารถกระทาํ การฟอ นรําขับรอง. คาํ วา ผลไมอ นัอรอ ยจากตน ไมหลายชนดิ หมายถงึ ผลไมมรี สแปลก ๆ ตา ง ๆ ชนิด. คาํ วาเขา ปาออกปา อธิบายวา บรรดาปาดอกไมเปนตน นางนกเหลา นน้ั ไดนาํพญานกเขา ไปยงั ปานี้ โดยปาแหง ใดแหงหนง่ึ ทีเดยี ว แมใ นคาํ วาสวนเปน ตนกม็ นี ยั เหมือนกนั . คาํ วา สวนมะพรา ว หมายถงึ สวนมะพราวแหง อ่นื จากสวนมะพรา วนน้ั . คําวา พา หมายความวา นางนกเหลา น้ันพาพญานกไปอยา งนี้ เขา ไปถึงสถานท่นี น้ั โดยเรงรบี เพอ่ื ตองการใหร่ืนเรงิ . คําวา บาํ รงุบําเรออยตู ลอดวนั ยังคา่ํ อธบิ ายวา บําเรออยูทงั้ วนั . คําวา รุกรานอธบิ ายวา ไดย นิ วา นางนกเหลานน้ั บํารงุ บําเรอพญานกนน้ั ตลอดวันอยา งน้ีใหลงจากตน ไมทอ่ี ยู จบั อยูทกี่ ิ่งไมเปนตน ปรารถนาอยวู า ไฉนหนอ เราพงึไดถอยคําอนั ไพเราะบา ง ในเวลาที่พญานกบอกใหกลบั คิดวา พวกเราจักไปยงั ทอ่ี ยูของตนแลว กพ็ กั อยู. สว นพญานกกุณาละ เมื่อจะสง พวก

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 548นางนกเหลา น้นั ใหกลับไป ไดร ุกรานดว ยคาํ วา อฉี ิบหายเปน ตน . คําวาอฉี บิ หาย ในขอ ความนัน้ หมายความวา พวกเจาจงกลบั ไป. คาํ วา อีถอยละลาย หมายความวา จงฉิบหายโดยประการทง้ั ปวง อธบิ ายวา พญานกกลาววาอีโจร เพราะนาํ ทรัพยและขาวเปลอื กเปนตน ในเรือนใหพนิ าศ เรยี กวา อนี กั เลงเพราะมีมายามาก เรียกวา อเี ผอเรอ เพราะไมมีสติ เรียกวา อใี จงายเพราะมใี จโลเล เรียกวา อไี มรจู กั คณุ คน เพราะทาํ ลายมติ ร กระทําความพนิ าศให. พระผูม ีพระภาคเจาครั้นตรสั อยางนแ้ี ลว จงึ ตรัสตอไปวา ดูกอ นภกิ ษุทง้ั หลาย แมเมื่อเราเปน สัตวด ริ จั ฉาน . กย็ อ มรวู า หญิงท้งั หลายเปน คนอกตัญูเปน คนมมี ายามาก เปนคนประพฤตอิ นาจาร เปน คนทุศลี ดว ยประการฉะน้ีแมในคราวน้นั เรากม็ ิไดอยใู นอาํ นาจของหญิงเหลานัน้ กลบั ใหหญิงเหลานัน้อยูในอาํ นาจของตน พระองคทรงนําเสยี ซึ่งความเบื่อหนายของภิกษุเหลา นั้นออกไป ดว ยพระธรรมกถาอยางนี้แลว กท็ รงดุษณภี าพนิง่ อยู ในขณะนน้ัมีนางนกดเุ หวา ดาํ ๒ ตวั ใหนกสามีจับตรงกลางทอนไมแ ลว คาบบินมา แมในสว นเบอื้ งตาํ่ เปน ตน ก็มีนางนกประจําขา งละ ๔ ตวั ๆ ไดม าถงึ ประเทศนั้น ภิกษุเหลาน้นั เห็นนกเหลา นน้ั จึงทูลถามพระศาสดา พระศาสดาตรสั วา ดกู อ นภกิ ษุท้งั หลาย แตป างกอ นมีนกดุเหวา ขาวตัวหนึง่ ช่ือปณุ ณมุขะ เปน สหายของเราน้ีเปน วงศของนกดเุ หวาปณุ ณมขุ ะนั้น เมือ่ ภกิ ษเุ หลานั้นทูลถามโดยนัยกอนทเี ดียวจึงตรัสวา ดูกอ นทา นผูเ จริญ ไดยินวา ขางทศิ ตะวนั ออกแหงภูเขาหมิ พานตน้นัมีแมน ้ําอนั ไหลมาแตซ อกเขาอันละเอียดสุขมุ ดยี ง่ิ นกั มสี ีเขยี ว. อธบิ ายวา ซอกเขาอนั ละเอียดสุขมุ ดี เพราะมนี ้ําอนั ใสสะอาดดเี ปน ท่ีเกิดของแมน ํ้าเหลา น้ี เพราะฉะนน้ั แมน าํ้ เหลา นน้ั จงึ ไดชื่อวามซี อกเขาอนั ละเอียด

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 549สุขุมดเี ปน แดนเกิด แมน าํ้ ทไ่ี หลผา นจากเขาหิมพานตน ้ัน มสี เี ขียวเพราะมีหว งนา้ํ เจอื ดวยหญา เขยี ว ไหลผา นมาลงสระกุณาละ แมนํา้ ทั้งหลายซ่ึงมซี อกเขาอนั ละเอยี ดสุขมุ เปน แดนเกิดมีสเี ขียวไหลผานไปเห็นปานน้ี ยอ มไหลไปในทใ่ี ดบัดน้ี พระศาสดา เมอื่ จะทรงพรรณนาดอกไมท ั้งหลายในสระชอ่ื กุณาละซง่ึแมน้ําเหลา น้นั ไหลลงมา จงึ ไดตรสั วาเปน ประเทศที่นาร่ืนเริงบันเทิงใจดว ยกลิ่นหอมอนั เกิดในบัดน้ันจากดอกอุบล ดอกปทมุ ดอกกุมุท ดอกนลนิบวั ผัน จงกลนี บัวเผื่อน. บรรดาบทเหลานั้น บทวา ดอกอบุ ล หมายถงึ ดอกอบุ ลเขียว. คําวาดอกนลนิ หมายถึงบัวขาว. คาํ วา บัวผนั หมายถึงมีดอกบัวทกุ ชนดิ ครบบรบิ รู ณ. คําวา ในบดั นน้ั ไดแ ก ดอกไมเหลานี้งอกงามขึน้ ในบดั นั้น คอืเกิดขึน้ ใหม ๆ ภูเขาหิมพานตน น้ั ประกอบดว ยประเทศทีม่ กี ล่นิ หอมมกี ลิน่ เปนท่ีฟใู จ และเปนทีร่ ืน่ เริงใจ เพราะสามารถท่จี ะผกู นาํ้ ใจไวได. บัดนี้ พระศาสดาเม่อื จะทรงพรรณนาถึงตน ไมเ ปนตนในสระนัน้ จึงตรสั เน้ือความดงั ตอ ไปน้ี. ดูกอ นทา นผเู จริญ ไดย นิ วา ณ ภเู ขาหิมพานตซ งึ่ เปนปาอันเปนทวิ แถวประกอบดวยพรรณไมตา งชนดิ คอื บัวตา ง ๆ พรรณและพรรณตนไมคอื ไมจ กิ ไมเกด ไมย างทราย ซึง่ มีก่ิงหอ ยยอยลงมา ไมอ อ ยชา ง ตนบนุ นาคตน พิกลุ ตนงา ตน ประยงค ตนขมนิ้ ตนรัง ตนจาํ ปา ตน อโศก ตนนากตน หงอนไก ตนเสม็ด ตนโลท ตน จันทน ซ่งึ มีกง่ิ เห็นแผกา ยกัน อนั เปนปาชัฏซ่งึ เตม็ ไปดว ยตน กระทําพกั ตนปทุม ตนประยงค ตนเทพทาโรตนกลวย ทรงไวซึ่งตน ไมรกฟา ตนมวกเหลก็ ตน ประดู ตนสัก นี้กรรณกิ าร ตนกัณณวริ า ตนหางชา ง ตน ทองหลาง ตน ทองกวาว ตนคดั เคา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 550ตน มะลปิ า ตน แกว ตน ซกึ อนั ไมม ีโทษ ตนขานางซึ่งงดงามดยี ิ่งนัก และดอกไมสําหรบั รอ ยเปนพวงมาลัยตาง ๆ พรรณ ดารดาษไปดวยกอมะลิและนมแมว ลําเจียก กฤษณา แฝก ซ่งึ ลว นมีดอกตมู ออ นสะพรัง่ เปน ประเทศทีม่ พี รรณไมดอกงอกงามขึ้นเปนพมุ และดารดาษประดบั ดว ยเครอื วัลย ไดยนิเสยี งหมหู งส นกนางนวล นกกาน้ํา นกเปดน้ํา รอ งกองระงมไพร เปน ท่ีสถติ อยูแ หงหมูวิทยาธรฤษีสิทธสิ มณดาบส เปน ประเทศที่ประชุมอยูข องหมูมนุษย เทพยดา ยกั ษ รากษส ทานพ คนธรรพ กนิ นร พญานาค ในไพรสณฑอนั นา รน่ื รมยส าํ ราญเห็นปานนี้ มนี กดุเหวาขาว มถี อยคําอนัออ นหวานยง่ิ นัก มีตาแดงดังนัยนตาคนเมาสอดสา ยไปมาอาศยั อยู. ดกู อนทานผูเจรญิ ไดยนิ วา นกดเุ หวาช่อื ปุณณมุขะนน้ั มีนางนกดุเหวาเปนนางบาํ เรอ๓๕๐ ตวั กลา วกันวา นางนกดุเหวา ๒ ตวั คาบทอ นไมต ัวละขางใหพญานกปณุ ณมขุ ะจบั ท่ีตรงกลางพาบนิ ไป ดวยความประสงคจ ะมิใหพ ญานกปณุ ณมขุ ะนั้นเหน็ดเหน่ือยในหนทางยืดยาว นางนกอกี ๕๐ ตวั บนิ ไปในเบ้อื งต่ําดวยประสงคว า ถา พญานกปณุ ณมขุ ะพลาดจากทจ่ี ับแลว จะไดเ อาปกท้ังสองประคองรบั ไว นางนกอกี ๕๐ ตัวบินไปในเบอ้ื งบน ดวยประสงคจ ะปอ งกนัมใิ หแ ดดสองตอ งพญาปุณณมุขะได นางนกอีก ๑๐๐ ตวั บนิ ไปขางซา ยและขางขวาขา งละ ๕๐ ตัว ดวยประสงคมใิ หห นาวรอ น หญา ละออง ลมและนํ้าคา งตกตองพญานกปุณณมขุ ะนนั้ นางนกอกี ๕๐ ตวั บินไปขา งหนา ดว ยประสงคจะปองกนั พวกเล้ยี งโค พวกเล้ยี งสตั ว คนหาหญา คนหาฟน คนทาํ งานในปามใิ หป ระหารดว ยไม ดวยกระบอง ดว ยเครื่องมือ ดวยกอ นหนิ ไมค อน ศสั ตราและกอนกรวด. นางนกอกี ๕๐ ดว ยบนิ ไปเบ้ืองหลงั ดว ยประสงคมิใหพญา-นกปุณณมุขะกระทบกอไมเ ครือเถา ตน ไม กง่ิ ไม เสาหนิ และนกมีกาํ ลัง