tripitaka_62

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 92ออกจากบรรณศาลา ถึงทา ยทจ่ี งกรมดวยคดิ วา เราจักถือเอาบริกขารของตนแลว จักไป จึงนมัสการ ประทบั ยนื ณ ที่ควรขา งหนง่ึ ตรสั คาถาวา ขาแตทา นพราหมณ เพราะเหตุไรหนอ ทา นจึง รบี รอนถือเอาไมเ ทา หนังเสอื รม รองเทา ไมข อ บาตรและผา พาด ทานปรารถนาจะไปยงั ทิศไหนหนอ. ความแหง บาทคาถานั้นวา พระราชาตรสั ถามวา ทา นผูเจรญิ แตกอ นทานมาสวู งั ของเรา มิไดถ ือไมเ ทาเปนตนมาเลย แตในวันนี้ เพราะเหตุไรทานจงึ ไดร ีบดว นถือเอาเครอ่ื งบรกิ ขารเหลาน้ีแมท ั้งหมด คือ ไมเทา หนังเสือรม รองเทา หมอดิน ยา ม ขอสาํ หรบั สอยผลไม บาตรดนิ และผา พาดมาดวยเลาทานปรารถนาทิศไหนหนอ คือ ทานปรารถนาจะไปในทีไ่ หน. พระมหาสัตว ไดฟงคาํ นน้ั แลว กเ็ ขา ใจวา พระราชาองคน ้ี ยงั ไมรูสกึ ถงึ กรรมทต่ี นเองไดทําไว จงึ คดิ วา เราจักใหทาวเธอรบั รู จึงไดกลาวคาถา ๒ คาถาวา ตลอดเวลา ๑๒ ป ที่อาตมภาพอยใู นสํานกั ของ มหาบพิตรนี้ อาตมภาพไมเ คยรูจักเสียงทส่ี นุ ัขสีเหลือง มันคาํ ราม ดวยหเู ลย สุนขั มนั แยกเขยี้ วขาวเหา อยู คลายกบั วาไมเ คยรูจักกัน เพราะมันไดยนิ ถอยคาํ ของ มหาบพิตรกบั พระชายาผูสนิ้ ศรัทธา จึงกลาวกะอาตม- ภาพอยางน.้ี ความแหง บาทคาถานนั้ วา พระมหาสตั วก ลาววา บรรดาบทเหลานน้ับทวา อภกิ ชุ ชฺ ติ  ความวา เราไมเคยไดย ินเสียงท่สี นุ ขั ของพระองคน้รี อ งดว ยเสยี งอนั ดงั อยางน้ีเลย. บทวา ทตฺโตว แปลวา คลา ยไมเ คยรูจ ักกนั .

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 93บทวา สภริยสสฺ ความวา เพราะมันไดย นิ ถอยคําของมหาบพิตรกบั พระชายาตรัสบงั คับใหอํามาตย ๕ คน เตรียมการเพือ่ ฆา อาตมภาพ จงึ สงเสียงเหา อยางเอด็ องึ คลายกับวาไมเ คยรูจักกนั วา ทานไมไดภิกษาในทอ่ี ่นื หรอื พระราชาตรสั สั่งใหอาํ มาตยฆ า ทาน ทานอยามาในทีน่ เี้ ลย. บทวา วีตสทฺธสฺส ม ปติความวา สนุ ัขน้นั ไดฟ ง ถอ ยคาํ ของมหาบพิตร ผูห มดศรทั ธาในระหวางตัวเราจึงกลา วอยางนี.้ ในลําดบั นัน้ พระราชาทรงยอมพระองคร บั ผดิ เม่อื จะทรงใหพ ระ-มหาสัตวน ัน้ ยกโทษ จงึ ตรัสคาถาท่ี ๔ วา ขาแตท านพราหมณ โทษทข่ี าพเจา ทําแลวนน้ั จริงตามท่ีทานกลา ว ขา พเจาน้ี ยอมเล่อื มใสย่ิงนกั ขอทา นจงอยเู ถดิ อยา เพิงไปเสยี เลย ทา นพราหมณ. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ภยิ ฺโย ความวา ขาพเจา ไดส ่งั บังคับไวอยา งน้ีเปนความจริง นเ้ี ปนความผิดของขา พเจา ก็ขาพเจาน้ี เลื่อมใสทานเปนอยา งยง่ิ ในบัดนี้ ขอทานจงอยใู นท่นี เ้ี หมอื นเดมิ เถิด อยาไปในทีอ่ น่ื เลยนะพราหมณ. พระมหาสตั ว ไดฟ ง คาํ นนั้ แลว จึงทลู วา ขอถวายพระพร ธรรมดาวาบัณฑิตทัง้ หลาย ยอมไมอ ยรู วมกับขา ศึกผทู ําการงานโดยไมพจิ ารณาใหรอบคอบเชน อยางพระองค ดังน้ี เม่อื จะประกาศอนาจารแดพ ระราชานั้น จงึ กลาวเปนคาถาวา เม่อื กอ นขาวสกุ ขาวลวนภายหลงั กม็ ีส่ิงอ่ืนเจอื ปน บดั นีแ้ ดงแลว เวลานีเ้ ปน เวลาสมควรที่อาตมภาพจะ หลีกไป อนง่ึ เมอื่ กอนอาสนะมใี นภายใน ตอมามใี น

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 94ทามกลาง ตอมามขี า งนอก ตอมาก็จะถกู ขบั ไลออกจากพระราชนเิ วศน อาตมภาพของดเสยี เองละ บคุ คลไมควรคบหาคนที่ปราศจากศรทั ธา เหมือนบอท่ีไมม ีนํา ฉะน้ัน ถาแมบคุ คลจะพึงขดุ บอนา้ํ นน้ั บอน้นั ก็จะมีนาํ้ ที่มกี ล่ินโคลนตม บุคคลควรคบคนทีเ่ ลอ่ื มใสเทา นัน้ ควรเวนคนทไ่ี มเ ลอ่ื มใส ควรเขาไปนั่งใกลคนทเ่ี ลอ่ื มใส เหมือนคนผตู องการนา้ํ เขา ไปหาหวงนํ้าฉะนนั้ ควรคบคนผคู บดวย ไมควรคบคนผไู มค บดว ยผูใดไมค บคนผูคบดว ย ผูน น้ั ช่อื วามธี รรมของอสตั -บุรุษ ผใู ดไมคบคนผูคบดว ย ไมซองเสพคนผูซ องเสพดว ย ผนู ้ันแลเปน มนุษยชวั่ ชาท่สี ดุ เหมือนเน้ืออาศัยก่ิงไม (ลิง) ฉะน้นั มิตรทง้ั หลายยอ มแหนงหนายกันดวยเหตุ ๓ ประการนี้ คอื ดว ยการคลกุ คลีกนั เกนิ ไปดว ยการไมไปมาหากัน ดวยการขอในเวลาไมสมควร๑ เพราะฉะน้นั บุคคลจงึ ไมค วรไปมาหากนั ใหพ รํ่า-เพรอื่ นกั ไมค วรเหนิ หา งไปใหเ น่ินนาน และควรขอส่ิงท่คี วรขอตามเหตุกาลท่ีสมควร ดว ยอาการอยางน้ีมิตรท้งั หลาย จึงจะไมแ หนงหนา ยกัน คนทรี่ กั กันยอมไมเ ปน ท่ีรกั กันได เพราะการอยรู ว มกนั นานเกิน-ควร อาตมภาพนี้ไดเปนทีร่ กั ของมหาบพิตรมาแตกอนเพราะฉะนัน้ อาตมภาพจึงขอลาไปกอนละ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 95 บรรดาบทเหลาน้นั บทวา สพพฺ เสโต ความวา ขอถวายพระพรเฉพาะในวันกอน ๆ ขา วสกุ ของอาตมภาพในนเิ วศนข องพระองคม ีสขี าวลว นพระองคเสวยขา วสุกชนดิ ใด กพ็ ระราชทานขาวสกุ ชนิดนน้ั (แกอาตมภาพ).บทวา ตโต ความวา ภายหลงั จากนัน้ คือ แมใ นกาลทพ่ี ระองคทรงหนา ยแหนงในอาตมภาพ เพราะทรงเช่อื ถอยคําของคนท่ยี ุยง ขาวสุกจงึ มสี ง่ิ อ่นื คลกุระคนปนอยดู ว ย. บทวา อทิ านิ คอื บัดน้ี ขาวสกุ เกิดกลายเปนสแี ดงลว น.บทวา กาโล ไดแ ก คราวน้ีเปน เวลาท่ีอาตมภาพจะตอ งไปจากสํานกั ของพระองคผ ูโงเ ขลา. บทวา อพภฺ นตฺ ร ความวา ในคร้ังแรก อาสนะของอาตมภาพมอี ยูในภายใน คือ พวกเจา หนาทนี่ มิ นตใหอาตมภาพนั่งบนพระราชบัลลังก ทม่ี ีพน้ื ใหญอ ันประดับแลว มเี ศวตฉตั รอันยกขึ้นแลว . บทวา มชฺเฌคือ ทเ่ี ชิงบนั ได. บทวา ปุรา นทิ ฺธมนา โหติ ความวา จับคอเสอื กไสออกไป. บทวา อนุขเน ความวา ถา บรุ ษุ ไปถึงหนองท่ีไมมีน้ํา เมอ่ื ไมเห็นน้าํ จึงคุยเปอ กตมขดุ ขน้ึ แมจะทําถงึ ขนาดนั้น หนองนน้ั กค็ งยังมีแตกล่นิ ตมของนํา้ ด่มื กินไมได เพราะไมเปนทชี่ อบใจ ฉันใด แมป จ จัยทบ่ี ุคคลเขา ไปหาผูปราศจากศรัทธาแลวไดมา จงึ เปน ของนอยและเศรา หมอง ไมเปนที่นาชอบใจ ไมส มควรที่จะบริโภค. บทวา ปสนนฺ  คือ มศี รทั ธาต้ังมั่นแลว .บทวา . รหท คอื หว งน้าํ ใหญที่ลึก. บทวา ภชนตฺ  ความวา บคุ คลควรคบผูท ี่คบตนเทา น้นั . บทวา อภชนฺต คอื ผูเ ปนขาศกึ . บทวา น ภชชฺ เยแปลวา ไมพ งึ คบหา. บทวา น ภชชฺ ติ ความวา บรุ ุษใดไมคบหาบคุ คลผูค บตนซึง่ มีจติ คิดหวงั ประโยชน บรุ ุษนน้ั ช่ือวามีธรรมของอสตั บรุ ุษ. บทวามนสุ ฺสปาปฏ โ ไดแก มนษุ ยลามก มนุษยข ที้ ูด คอื มนุษยช นั้ ตํา่ .บทวา สาขสสฺ โิ ต คือ ลงิ . บทวา อจฺจาภกิ ขฺ ณส สคฺคา คือ ดว ยความ

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 96คลกุ คลกี ันมากเกินไป. บทวา อกาเล ความวา มติ รทง้ั หลาย ชือ่ วายอมหนา ยแหนงกัน ดว ยการขอของรักของคนอ่ืน ในกาลที่ยงั ไมถงึ เวลาอันสมควรเพราะการอยูรว มกนั นานเกนิ ไป ถงึ พระองคก ็ยังหมดความเมตตาในอาตมภาพ.บทวา ตสมฺ า ความวา เพราะมติ รทงั้ หลาย ยอ มแตกแยกกนั ดว ยการคลุกคลีกันเกินไป และดว ยการเหนิ หางกัน ไป. คําวา จริ าจร ความวา ไมป ลอยเวลาใหลวงเลยไปเสยี จนนานแลว จงึ ไปหากัน. บทวา ยาจ ความวา ไมควรขอสิ่งท่สี มควรขอ ในเวลาอนั ไมสมควร. บทวา น ชรี เร ความวา มิตรทั้งหลายยอมไมแ ตกแยกกนั ดวยอาการอยา งน.ี้ บทวา ปุรา เต โหม ความวาตลอดเวลาท่เี รามาแลว ยงั ไมเ ปน ทร่ี กั ของทาน เรากจ็ ะขอไปอยา งน.้ี พระราชา ตรัสวา ถาพระคุณเจา ไดรบั ทราบอญั ชลี ของสัตวผ เู ปน บรวิ ารมานวอนอยูอ ยา งน้ี ไมกระทาํ ตามคาํ ขอรอง ของขา พเจา ขา พเจา วงิ วอนพระคณุ เจา ถงึ เพยี งนี้ ขอ พระคุณเจา โปรดกลบั มาเยย่ี มอกี . บรรดาบทเหลาน้นั บทวา นาวพาุ ชฌฺ สิ ความวา ขาแตทานผเู จรญิถาทา นไมยอมรบั รู คอื ไมย อมรบั อัญชลที ขี่ า พเจา วงิ วอนกระทาํ อยแู ลวอยา งน้.ีบทวา ปรยิ าย ความวา พระราชา ตรัสวงิ วอนวา ขอทา นพงึ หาโอกาสวา งสักครัง้ หน่ึง เพื่อมาเยีย่ มในทน่ี ี้อีก. พระโพธสิ ตั ว ทลู วา ดูกอ นมหาบพิตรผผู ดุงรฐั ถา เมื่อเราท้ังหลายอยู อยา งนี้ อนั ตรายจักไมม ี แมไ ฉนเราทั้งหลาย พึงเหน็ การลวงไปแหง วันและคืนของมหาบพิตร และของ อาตมภาพ.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 97 บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา เอวเฺ จ โน ความวา พระโพธสิ ัตวแสดงวา ดกู อนมหาบพิตร ถา วา อันตรายจักไมม ีแกเราทั้งสองผแู ยกกนั อยูอยางนี้ ชวี ิตของพระองคห รอื ของอาตมภาพกจ็ ักยืนยาว. บทวา ปสเฺ สมความวา พวกเราพึงเห็นโดยแท. พระมหาสตั ว พอกลาวอยา งนี้เสร็จแลว แสดงธรรมแกพ ระราชาแลวจงึ ทลู วา ดูกอ นมหาบพติ ร ขอพระองคจ งอยา ทรงประมาทเลย ดังนแี้ ลวออกจากอทุ ยานเท่ียวภิกขาจารไปในสถานที่อันมสี ว นเสมอกันแหง หนงึ่ ออกจากเมอื งพาราณสีแลว ถงึ หมิ วนั ตประเทศโดยลําดบั พกั อยสู นิ้ กาลเลก็ นอยแลวกลับมาอยูในปา อาศัยบา นปจ จนั ตคามแหง หน่ึง. นบั แตเ วลาท่พี ระมหาสัตวน น้ัไปแลว พวกอาํ มาตยเ หลา น้ัน ก็ไดพ ากันนั่ง ณ ทโ่ี รงวนิ ิจฉัยอีก กระทาํ การเบียดเบียน พากนั คดิ วา ถา มหาโพธิปริพาชกจักกลับมาอกี ชวี ิตของพวกเราคงไมม ีแน พวกเราควรทาํ เหตทุ ี่จะใหป รพิ าชกน้นั ไมก ลบั มาอกี อยา งไรดหี นอ.ลาํ ดับนั้น พวกเขาจงึ ปรึกษากันวา ธรรมดาสัตวท ง้ั หลายเหลา น้ี ยอ มไมสามารถจะละถ่นิ ฐานท่ีตนตดิ อยไู ด ถ่นิ ฐานทม่ี หาโพธปิ รพิ าชกน้ัน คิดอยูในทีน่ ีค้ อื อะไรหนอ. ตอ จากนน้ั พวกอํามาตยก ท็ ราบไดวา คงเปนพระอัคร-มเหสขี องพระราชาเปนแน จงึ ปรกึ ษากันวา ขอที่มหาโพธิปริพาชกน้นั พงึ มาเพราะอาศัยพระอัครมเหสี น้ีเปนฐานะที่จะมีได พวกเราจักรบี ฆาพระอัครมเหสีน้นั เสียโดยเรว็ . พวกอาํ มาตยเหลาน้ัน จึงพากันกราบทลู เน้ือความนีแ้ ดพ ระ-ราชาวา หลายวนั มานี้ พวกขาพระองคไ ดย ินเร่ืองเรอื่ งหนงึ่ . พระราชาตรสัถามวา เรอื่ งอะไรกัน ? พวกอาํ มาตย กราบทลู เท็จวา เลา ลือกนั วา มหา-โพธิปริพาชกและพระราชเทวี สง ขาวสาสนโ ตตอบกนั ไปมาเสมอ. พระราชาตรัสถามวา ขาวสาสนน ้ันส่งั ใหท ําอะไร ? พวกอาํ มาตย กราบทลู วา ทราบวา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 98มหาโพธิปรพิ าชกนนั้ สง ขา วสาสนมาถึงพระราชเทววี า เธออาจท่ีจะปลงพระชนมพ ระราชาใหต ายดว ยกําลงั ของตนแลว ยกเศวตฉตั รใใหแกเราไดห รือไมสว นพระเทวีน้ันเลา ก็สง ขา วสาสนต อบไปถึงมหาโพธปิ รพิ าชกนั้นวา การปลงพระชนมพระราชาเปน ภาระของฉัน ขอใหมหาโพธิปริพาชกรบี มาเร็วเถิด.เมือ่ พวกอํามาตยเหลา นน้ั กราบทลู อยูบอ ย ๆ พระราชา กท็ รงเชื่อ จึงตรัสสัง่ถามวา บัดน้ี พวกเราจะพึงทําอยา งไรกนั ดี พวกอํามาตยจงึ กราบทลู วาควรตรสั ส่งั ใหปลงพระชนมพระเทวเี สียดงั น้ี ไมท นั ไดท รงใครครวญ ตรสั สง่ั เวนวา ถา อยา งนั้น พวกทา นจงฆาเธอเสยี แลวสบั ใหเ ปน ชิ้นเล็กชิ้นนอ ย โยนมนั ลงไปในหลุมคูถ. พวกอาํ มาตยเ หลานั้น ทาํ การตามรบั สงั่ แลว. ความที่พระราชเทวถี กู ปลงพระชนม ไดป รากฏเล่อื งลือไปในพระนครท้ังสน้ิ . ครงั้ นน้ั พระราชโอรส ๔ พระองคของพระราชเทวีน้ัน ทรงทราบวาพระบดิ า มรี ับสง่ั ใหปลงพระชนมพระมารดาของพวกเราผูหาความผดิ มไิ ดเสียดังน้ี จึงไดเปน ศัตรูตอพระราชา. พระราชาไดเ ปน ผปู ระสบภัยอยา งใหญห ลวง.พระมหาสตั ว ไดท ราบเรื่องราวนัน้ โดยเลากนั เปนทอด ๆ มา จงึ ดาํ รวิ าเวนจากเราเสยี แลว คนอืน่ ชอ่ื วา สามารถทีจ่ ะใหพ ระกมุ ารเหลา นน้ั ยนิ ยอมใหพระบดิ าทรงอดโทษให ไมมีเลย เราจักชว ยชวี ิตพระราชา และจักเปล้อื งพระกุมารใหพ น จากบาป. ในวนั รุง ขึ้น ทา นจึงเขาไปยังปจจันตคาม ฉนั เนื้อวานรท่พี วกมนุษยนาํ มาถวายแลว ขอหนงั วานรน้ัน นาํ เอามาตากแหง ไวท่ีอาศรม ทําจนหมดกล่ินแลว ใชน ุงบา ง หม บาง พาดบาบาง. ถามวาการทพ่ี ระมหาสัตวท าํ ดังนั้น เพราะเหตไุ ร ? ตอบวา การที่ทําดังนั้น กเ็ พราะเพ่อื ประสงคจ ะตอบผูค นวา วานรตัวนี้ มีอุปการะมากแกเ รา. พระมหาสตั วถอื เอาหนังวานรนนั้ ไปยังเมืองพาราณสีโดยลาํ ดับ แลว เขาไปหาพระกุมาร