tripitaka_55

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 51 ในกาลตอ จากพระองคล ว งไดห นึ่งอสงไขย ในกัปเดยี วกนั นัน่ แหละมีพระพุทธเจา อุบตั ขิ ้ึน ๔ พระองคค อื พระมังคละ พระสุมนะ พระเรวตะพระโสภติ ะ. พระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวา มงั คละ ไดมีการประชุมสาวก๓ ครงั้ ในการประชมุ ครง้ั แรกไดมีภกิ ษุแสนโกฏิ ครัง้ ท่ี ๒ แสนโกฏิ ครั้งท่ี๓ เกาสบิ โกฏิ ไดย ินวา พระภาดาตางพระมารดาของพระองค นามวา อานนั ท-กมุ ารไดเสด็จมายังสาํ นกั ของพระศาสดา เพื่อตอ งการฟง ธรรมพรอ มกบั บรษิ ัทนับได ๙๐ โกฏิ พระศาสดาตรัสอนบุ พุ พิกถาแกพ ระองค พระองคพรอ มกบับรษิ ัทไดบรรลุพระอรหัตพรอมดว ยปฏสิ มั ภิทา พระศาสดาทรงเล็งดูบรุ พจริยาของกุลบตุ รเหลาน้ัน ทอดพระเนตรเห็นอุปนิสยั เเหง บาตรและจีวร อันสาํ เรจ็ ดว ยฤทธิจ์ งึ ทรงเหยยี ดพระหัตถเบือ้ งขวา ตรัสวา พวกเธอจงเปนภกิ ษุมาเถิด ในขณะน้ันนัน่ เอง เขาทัง้ หมดกท็ รงบาตรและจวี รอัน สําเร็จดว ยฤทธ์ิสมบรู ณดวยอากัปกริ ิยาประดุจพระเถระมีพรรษาได ๖๐ ถวายบงั คมพระศาสดาหอมลอมแลว นเ้ี ปนการประชุมของพระสาวกครั้งท่ี ๓ ของพระองค พระรัศมีจากพระสรรี ะของพระพทุ ธเจา ทุกพระองคม ีประมาณ ๘๐ ศอกเทานั้นโดยรอบฉันใด แตข องพระมังคละหาเปน ฉันนั้นไม สวนพระรัศมีจากพระสรีระของพระผมู ีพระภาคเจานั้น แผไ ปตลอดหม่นั โลกธาตุตัง้ อยูต ลอดกาลเปนนิตย ตนไมแผนดิน ภเู ขา และทะเล เปนตน โดยที่สุดจนชน้ั หมอ ขา วเปนตน ไดเ ปนประหนงึ่ วา ปกคลุมไวดวยแผน ทองคาํ อนึ่งประมาณพระชนมายุของพระองคไดเ กาหมนื่ ป ตลอดเวลาประมาณเทาน้ดี วงจนั ทรและดวงอาทติ ยเปน ตน ไมสามารถท่จี ะสอ งแสงดวยรัศมีของตน การกาํ หนดเวลากลางคนื และกลางวนัไมป รากฏมี ตอนกลางวนั เหลาสัตวท อ งเทีย่ วไปดวยแสงสวา งของพระพุทธเจาเทา นั้นเหมือนกับดวยแสงสวา งของดวงอาทิตย ชาวโลกรูก ําหนดเวลากลางคนื

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 52และกลางวันไดดว ยอาํ นาจแหงดอกไมท ีบ่ านในเวลาเย็น และนกเปนตน ในเวลาเชา. ถามวา กพ็ ระพุทธเจาทัง้ หลายองคอ ่ืนไมม ีอานภุ าพน้หี รอื ? แกวาไมม ีหามไิ ด จรงิ อยูพระพุทธเจาแมเหลา นน้ั เมอ่ื ทรงมุงหวงั อยู พึงแผพระรัศมไี ปไดต ลอดโลกธาตหุ มน่ื หน่งึ หรอื ยง่ิ กวาน้นั ก็พระรัศมจี ากพระสรีระของพระผมู ีพระภาคเจา มังคละไดแผไปตลอดโลกธาตุหม่ืนหน่ึงตลอดกาลเปนนิตยทีเดียว เหมือนพระรศั มีเเคว าหนึ่งของพระพุทธเจา องคอ ืน่ ดวยอํานาจความปรารถนาในกาลกอ น ไดย ินวา ในกาลทีท่ อ งเทีย่ วไปเปน พระโพธสิ ัตวพระองคด ํารงอยใู นอตั ภาพเชนกบั พระเวสสันดร พรอ มดว ยบุตรและภริยาอยูท่ภี ูเขาเชน กับเขาวงกต ครั้งน้ัน มยี กั ษค นหนง่ึ ช่ือขรทาฐกิ ะไดย ินวา พระมหาบรุ ุษมีอธั ยาศัยชอบใหท าน จงึ เขาไปหาดว ยเพศแปลงเปน พราหมณแลวขอทารกสองคนกะพระมหาสัตว พระมหาสตั วกลา ววา ดูกอ นพราหมณ เราใหลกู นอ ย ดงั น้แี ลว ยนิ ดีรา เริงทําใหแ ผนดินมนี ํ้าลอ มรอบไหวอยู ไดใหท ารกแมทงั้ สองแลว ยกั ษยืนพงิ พะนกั พิงในทส่ี ุดแหง ที่จงกรม เมอื่ พระมหาสัตวเห็นอยนู นั่ เองเคี้ยวกนิ ทารกเหมือนกํารากไม ความโทมนัสแมเทา ปลายเสน ผมมิไดเกดิ ข้นึ แกพ ระมหาบุรุษ เพราะมองดยู กั ษ แมจะเหน็ ปากของมนั กําลงัหลั่งสายเลือดออกมาอยู ดรู าวกะวาเปลวไฟในปากท่ีพออาขึ้น เมอื่ เขาคดิ อยูวา ทานอันเราใหด แี ลวหนอ ปตแิ ละโสมนัสอยางใหญหลวงไดเกดิ ขึ้นทั่วตัวเขาไดกระทําความปรารถนาวา ดวยผลแหงทานของเราน้ใี นอนาคต ขอรศั มีจงฉายออกโดยทาํ นองน้นี แ่ี หละ เพราะอาศัยความปรารถนาน้นั ของเขา รัศมีจึงฉายออกจากสรรี ะของเขาผูเปน พระพุทธเจา แผซ านไปตลอดท่เี พียงนน้ั บุรพ-จริยาแมอ ืน่ อีกของพระองคก ็ยงั มี ไดยนิ วา พระองคในกาลเปนพระโพธิสตั วเห็นเจดียข องพระพทุ ธเจาองคหนึง่ คิดวา เราควรบรจิ าคชวี ิตแดพ ระพทุ ธเจาองคน ้ี จึงพันสรีระท้งั หมดโดยทํานองทพ่ี ันประทีปดา ม เอาเนยใสใสจนเต็ม

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 53ถาดทองคํานค้ี า แสนหน่ึงสงู ไดห น่งึ ศอกกํา จุดไสต ะเกยี งพันหนงึ่ ในถาดนนั้เอาศีรษะเทินถาดน้นั ไว แลวใหจุดไฟทว่ั ตวั กระทาํ ประทกั ษิณเจดียใหล ว งไปตลอดคนื หน่งึ เมอื่ เขาแมพยายามอยอู ยา งนจ้ี นถึงเวลาอรณุ ขนึ้ ความรอ นกม็ ิไดระคายเคืองแมเพียงขมุ ขน ไดเ ปนประหนง่ึ วา เขา ไปในหอ งแหงดอกบวั หลวงจริงอยู ธรรมดาวาธรรมน้ยี อ มรกั ษาคนผรู ักษาตนอยู เพราะเหตนุ ั้น พระผูมี-พระภาคเจาจงึ ตรสั วา ธรรมแลยอ มรกั ษาบุคคลผปู กตปิ ระพฤตธิ รรม ธรรมท่ีบคุ คลประพฤติดแี ลว ยอมนําสุขมาให นีเ้ ปน อานสิ งสในธรรมทบี่ คุ คลประพฤติดแี ลว ผูม ปี กติ ประพฤติธรรมยอ มไมไปสทู คุ ติ. เพราะผลแหงกรรมแมน้ี แสงสวา งจากพระสรีระของพระผมู ีพระภาคเจาพระองคน ั้น จึงแผซา นไปต้ังอยูต ลอดหมน่ื โลกธาต.ุ ในกาลนน้ั พระโพธสิ ัตวข องพวกเรา เปน พราหมณชือ่ สุรจุ ิ คิดวาเราจักนมิ นตพ ระศาสดา จึงเขาไปเฝาฟงธรรมกถาอนั ไพเราะแลว กราบทูลวา ขาแตพ ระองคผเู จรญิ พรุงนขี้ อพระองคจงรบั ภิกษาในเรือนของขาพระองคเถิด. ดูกอ นพราหมณ ทา นมีความตอ งการดว ยภิกษมุ ีประมาณเทาไร ?พระศาสดาตรัส. ขาแตพ ระองคผเู จริญ กภ็ กิ ษผุ ูเ ปนบรวิ ารของพระองคมปี ระมาณเทาไร ? พราหมณท ูลถาม. ในคราวนน้ั พระศาสดาทรงมกี ารประชมุ เปนครัง้ แรกพอดี เพราะฉะนั้นจึงตรสั วา มีประมาณแสนโกฎิ. พราหมณจงึ ทลู วา ขา แตพ ระองคผูเจริญ ขอพระองคพ รอมดว ยภกิ ษสุ งฆแ มท ้งั หมดจงทรงรบั ภกิ ษาของขา พระองค

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 54เถิด. พระศาสดาทรงรบั แลว . พราหมณค รั้นนิมนตเ พ่อื เสวยในวันรุง ข้ึนแลวไปสูเรือนคดิ วา เราสามารถถวายขาวตม ภตั และผาเปน ตน แตภิกษสุ งฆม ีประมาณเทานไ้ี ด แตท่ีนั่งจกั เปนอยางไร ดงั น.้ี ความคิดนน้ั ของเขาทําใหเกิดความรอนขน้ึ แกบัณฑุกมั พลศลิ าอาสนของทาวเทวราช ผปู ระทับยนื อยูในทสี่ ดุ แหงแปดหม่ืนสีพ่ ันโยชน. ทา วสกั กะทรงดํารวิ า ใครหนอแลตอ งการจะใหเราเคลือ่ นจากอาสนะน้ี ทรงตรวจตราอยูด วยทพิ ยจักษุ ทรงเห็นพระมหาบรุ ษุ ทรงดาํ ริวา สุรจุ พิ ราหมณน้ี นมิ นตภ กิ ษสุ งฆมีพระพทุ ธเจา เปน ประมุขคดิ แลว เพื่อตอ งการทนี่ ่งั ควรท่เี ราจะไปในท่นี น้ั ถือเอาสวนบญุ บาง จึงทรงเนรมิตรา งเปนเพศชางไม มมี ือถือมีดและ. ขวาน ไดป รากฏตัวขางหนา ของพระมหาบรุ ุษกลา ววา ใคร ๆ มงี านที่จะตองจางทําบา ง. พระมหาบุรษุ เห็นเขาแลว จึงถามวา ทา นจักทาํ งานอะไร ? เขากลาววา ขนึ้ ชื่อวา ศิลปะทีข่ า พเจาไมรไู มม ี ผูใดจะใหเราทํางานใด เปน บา นก็ตาม มณฑปก็ตาม เรารูที่จะทํางานนน้ั แกผูนนั้ . พระมหาบุรุษกลา ววา ถา กระนน้ั งานของเรามีอยู. เขากลาววา งานอะไรนะทา น. ภกิ ษแุ สนโกฏขิ า พเจา นมิ นตเพอ่ื ฉนั ในวนั พรุง นี้ ทานจกั กระทํามณฑปทนี่ ่งั ของภิกษุเหลา นัน้ ไดไหม. ขาพเจา ทาํ ได ถาทา นจักสามารถใหคา จางแกขาพเจาได. เราจักสามารถ พอ. เขารับปากวา ดีละ ขาพเจา จักกระทาํ จงึ ไปตรวจดทู ีว่ า งแหงหน่งึทว่ี างมปี ระมาณสิบสองโยชน ไดม ีพืน้ ราบเรยี บประหนง่ึ มณฑลกสิณ. เขาคดิวา ขอมณฑปสําเร็จดว ยแกว ๗ ประการ จงปรากฏขน้ึ ในที่มีประมาณเทา นี้ในทนั ใดนั้น มณฑปกแ็ ทรกแผนดินข้ึนมา. ทีเ่ สาสาํ เรจ็ ดวยทองคําของปราสาทนนั้ มีหมอ นํ้าสาํ เรจ็ ดว ยเงนิ ตงั้ อยู. ที่เสาสาํ เรจ็ ดว ยเงนิ มีหมอ น้ําสําเร็จดวย

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 55ทองคํา ทเ่ี สาแกวมณีมหี มอนํา้ สาํ เร็จดวยแกว ประพาฬ. ทีเ่ สาสาํ เร็จดว ยแกวประพาฬ มหี มอ นํ้าสําเร็จดว ยแกว มณี. ทีเ่ สาสําเรจ็ ดว ยแกว ๗ ประการ มีหมอนาํ้ สาํ เรจ็ ดว ยแกว ๗ ประการเหมือนกนั . ตอ จากนนั้ เขากม็ องดูดวยคิดวาขอนาํ้ ขา ยกระดงึ จงหอยยอยอยตู ามระหวางแหงมณฑป พรอ มกับการมองดูน่ันเอง ตาขายกระดงึ ก็หอยยอยลงแลว เสยี งอันไพเราะของตาขายกระดึงทีถ่ กูลมออนราํ เพยพดั ก็เปลง เสยี งออกมาราวกะวา เสยี งอันไพเราะแหงดนตรี ซง่ึประกอบดวยองค ๕ จงึ ดไู มตา งอะไรกับเวลาที่ทิพยสงั คีตบรรเลงอย.ู เขาคดิวา ในระหวาง ๆ ขอใหพ วงของหอมและพวงดอกไมจงหอ ยยอ ยลงมา พวงของหอมและพวงดอกไมกห็ อ ยยอยลงมาแลว . เขาคิดวา ขออาสนะและแทน ที่รองนง่ั สําหรบั ภกิ ษุทน่ี ับไดแ สนโกฏิ จงแทรกแผน ดนิ ขนึ้ มา. ในทันใดน้นั เองตา งกแ็ ทรกขึน้ มา เขาคดิ วา ท่ีทกุ ๆ มุม ขอใหหมอนํ้าแทรกขึ้นมามุมละใบ.หมอน้ํากแ็ ทรกข้ึนมา เขาเนรมิตสิง่ ตาง ๆ มีประมาณเทา นี้ เสร็จแลว จึงไปยงัสํานักของพราหมณแลว กลา ววา มาน่ีแนะทา น ทา นจงตรวจดมู ณฑปแลว ใหคา จางแกเ รา. พระมหาบรุ ษุ ไปตรวจดูมณฑปแลว. เม่อื เขากาํ ลงั ตรวจดอู ยูน่ันแหละทว่ั ตัวไดสัมผสั กบั ปต ิ ๕ ชนดิ ตลอดเวลา. ทีนั้นเมื่อเขามองดมู ณฑปอยไู ดมคี วามคดิ อยา งนวี้ า มณฑปนค้ี นเปน มนุษยกระทําไมไ ด แตเ พราะอาศยั อัธยาศยั ของเรา คณุ ของเรา ภพของทาวสกั กะจะรอนแนนอน กอนนี้ทาวสกั กเทวราชจักสรางมณฑปนขี้ น้ึ ดังน.้ี เขาคิดวา การถวายทานเพียงวนัเดียวเทานั้น ในมณฑปเหน็ ปานน้ี ไมสมควรแกเราเลย เราจกั ถวายทานตลอด ๗ วัน. จริงอยทู านภายนอก แมมีประมาณสกั เทาไร ก็ไมส ามารถท่ีจะทําความยินดีใหแ กพ ระโพธสิ ตั วไ ด แตใ นเวลาท่เี ขาตัดศรี ษะทปี่ ระดบั ประดาแลว ควกั ลูกตาท้งั สองขา งที่หยอดยาตาแลว ฉีกเนอื้ หวั ใจออกแลว ใหไปพระโพธสิ ัตวจ ะมีความยินดีนกั เพราะอาศัยการบรจิ าคน้ี เมอื่ พระโพธิสตั วแ ม

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 56ของพวกเราสละกหาปณะหา แสนทกุ วัน ใหทานอยูท่ีประตทู งั้ ๔ และท่ีทา มกลางพระนคร ในเรอื่ งสวิ ริ าชชาดก ทานนน้ั ก็หาสามารถใหเกดิ ความยนิ ดใี นการบรจิ าคไม. แตในกาลใด ทา วสกั กเทวราชปลอมตัวมาในรูปของพราหมณขอลกู ตาทง้ั สองขา งของเขา ในกาลน้ัน เมอ่ื เขาควกั ลูกตาเหลาน้ัน ใหอ ยูนัน่ แหละความราเรงิ ไดเ กิดขนึ้ แลว จติ มิไดเ ปน อยา งอ่นื แมเ ทาปลายเสนผม. ขึ้นชอ่ื วาอมิ่ ใจเพราะอาศัยทานที่ใหแลวโดยอาการอยา งนหี้ ามแี กพระโพธสิ ตั วไ ม. เพราะฉะนั้น พระมหาบุรุษแมน ั้น จึงคิดวา เราควรจะถวายทานแกภิกษทุ ั้งหลายนบั ไดแสนโกฏติ ลอด ๗ วัน จึงใหพ ระภกิ ษุสงฆมพี ระพุทธเจา เปน ประมขุประทับนั่งในมณฑปนั้น ไดถ วายทานชือ่ ควปานะตลอด ๗ วนั ทเ่ี รยี กวาควปานะนัน้ ไดแ ก โภชนะทเี่ ขาใสนมจนเตม็ หมอใหญแ ลว ยกข้นึ ตงั้ บนเตาไฟใสขาวสารนดิ หนอ ยในนํ้านมทีต่ มสุกแลวในหมอ ตม แลวปรุงรสดวยนํา้ ผงึ้ผงนา้ํ ตาลกรวดและเนยใสท่ีตมแลว ก็มนษุ ยนแี้ หละไมสามารถท่จี ะเลี้ยงดไู ดแมแตเทวดากต็ อ งสลบั กันจงึ จะเลย้ี งดไู ด. แมที่มปี ระมาณ ๑๒ และ ๑๓ โยชนกไ็ มเ พียงพอท่ีจะบรรจภุ ิกษุทั้งหลายไดเลย แกภิกษเุ หลานั้น นั่งไดดว ยอานภุ าพของตน. ในวนั สดุ ทา ย เขาใหล า งบาตรของภกิ ษทุ ุกรูปแลว ใสเ นยใส เนยขน น้ําผ้งึ และนาํ้ ออยเปน ตนจนเตม็ บาตร เพื่อตองการใหเปน เภสชั พรอ มดว ยไตรจีวร ผาสาฎกทเี่ ปน จวี ร ซึ่งภิกษุนวกะในหมูสงฆไดร ับ ไปไดมรี าคาถงึ หนง่ึ แสน. พระศาสดาเมื่อจะทรงกระทําอนุโมทนาทรงใครครวญดวู า บุรษุนีไ้ ดถวายมหาทานเหน็ ปานน้ี เขาจักไดเปนอะไรหนอ ทอดพระเนตรเหน็ วา เขาจักไดเปนพระพทุ ธเจาทรงพระนามวาโคดม ในทสี่ ดุ แหง สองอสงไขยยิง่ ดวยแสนกัปในอนาคต ดงั น้ี จงึ ตรสั เรยี กพระมหาบุรุษมาแลวทรงพยากรณวา ทานลว งกาลมีประมาณเทา นี้แลว จกั ไดเ ปนพระพทุ ธเจาทรงพระนามวาโคดม.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 57 พระมหาบุรุษไดฟ งคาํ พยากรณแ ลว คิดวา นยั วา เราจักไดเ ปน พระ-พุทธเจา จะประโยชนอะไรของเราดว ยการอยคู รองเรือน เราจักบวช จึงทอดทงิ้ สมบัติเหน็ ปานน้นั ประดุจกอ นเขฬะ แลวบวชในสํานกั ของพระศาสดาคร้นั บวชแลว เลาเรียนพระพุทธวจนะ ใหอ ภิญญาและสมาบัตเิ กดิ ข้ึนแลว ในเวลาสน้ิ อายุไดไปบังเกิดในพรหมโลก. ก็พระนครของพระผูมีพระภาคเจา ทรงพระนามวา มังคละ มชี ่อื วาอตุ ตระ แมพ ระราชมารดากท็ รงพระนามวา อุตตรา แมพระราชบดิ าทรงเปน กษตั รยิ ท รงพระนามวา อตุ ตระ พระอัครสาวกสององคนามวา สุเทวะ-หนึง่ ธรรมเสนะหน่งึ พระอปุ ฐากนามวา ปาลติ ะ พระอคั รสาวกิ าสององคนามวา สิมพลี ๑ นามวา อโสกา ๑ ตนไมต รัสรู ช่อื นาคพฤกษ(ตนกากะทงิ ). พระสรีระสงู ได ๘๘ ศอก. พระองคท รงดาํ รงพระชนมชพี อยู๙๐,๐๐๐ พรรษา กป็ รนิ ิพพาน. กเ็ ม่ือพระผมู พี ระภาคเจา พระองคน ั้นปรินิพ-พานแลว จกั รวาลหมนื่ หนึ่งไดมืดเปนอนั เดียว โดยพรอ มกนั ทีเดียว. พวกมนุษยท ้งั หลายในจักรวาลท้ังสน้ิ ตางรองไหค รํ่าครวญกันไปหมด. กาลภายหลังของพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา โกณฑญั ญะ พระนายกทรงพระนามวามังคละ ทรง ถือดวงประทปี ธรรม กําจัดความมิดในโลกแลวดว ย ประการฉะนี.้ ในกาลภายหลังแหงพระผูมีพระภาคเจาพระองคน้นั ผูปรินพิ พานกระทําหมน่ื โลกธาตใุ หม ืดอยางน้แี ลว พระศาสดาทรงพระนามวา สมุ นะเสดจ็ อุบัติขึ้นแลว. สาวกสนั นิบาตแมข องพระองคก ็มีสามครัง้ ในสันนบิ าตครัง้ แรก มภี กิ ษุเเสนโกฏิ ครัง้ ที่ ๒ ทก่ี าญจนบรรพตมีภิกษเุ กาสิบแสนโกฏิ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 58ครง้ั ท่ี ๓ แปดสบิ แสนโกฏ.ิ ในกาลน้ัน พระมหาสัตวไดเ ปน นาคราชนามวาอตลุ ะมฤี ทธมิ์ าก มอี านุภาพมาก. พระยานาคนั้นไดยินวา พระพทุ ธเจาอุบตั ขิ ้นึแลว มีหมูญ าติหอมลอ มแลว ออกจากนาคพภิ พ ใหกระทาํ การบรรเลงถวายดวยทพิ ยดนตรี แดพ ระผูมีพระภาคเจาพรอมดวยภกิ ษสุ งฆบริวารแสนโกฎิถวายผา คูเฉพาะองคแลว ตั้งอยใู นสรณะ พระศาสดาแมน น้ั กท็ รงพยากรณเ ขาวา จกั ไดเปน พระพทุ ธเจาในอนาคต พระนครของพระผมู พี ระภาคเจา พระองคน นั้ ชอ่ื เมขลา พระราชาทรงพระนามวา สุทตั ตะ เปน พระราชบิดาพระราชมารดาทรงพระนามวา สิรมิ า พระอคั รสาวกสององค นามวาสรณะหนึ่ง นามวา ภาวติ ัตตะหนึ่ง พระอปุ รากนามวา อเุ ทนะ พระอัครสาวกิ าสององคน ามวา โสณาหนึง่ นามวาอปุ โสณาหนง่ึ และตนนาคพฤกษเปนไมตรสั รู พระสรรี ะสูงได ๙๐ ศอก ประมาณพระชนมายไุ ด ๙๐,๐๐๐ ป ดวยประการฉะน้.ี กาลภายหลังของพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา มังคละ พระนายกทรงพระนามวาสุมนะ หาผเู สมอ มไิ ดโดยธรรมทั้งปวง สูงสดุ กวา สัตวท้ังปวง. ในกาลภายหลงั แหงพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา เรวตะไดเสด็จอุบตั ขิ ึ้น แมสาวกสันนิบาตของพระองคกไ็ ดม ีสามครั้ง ในสนั นบิ าตคร้งั แรก นบั ไมไ ด คร้งั ท่ี ๒ มภี ิกษแุ สนโกฏิ ครัง้ ท่ี ๓ ก็เชน กนั . ในคร้งั นัน้ พระโพธิสัตวเปน พราหมณช ่อื อติเทพ ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว ตัง้ อยูในสรณะ ประคองอญั ชลเี หนอื ศีรษะแลว ไดฟงพระคุณในการละกิเลสของพระศาสดานน้ั ไดก ระทําการบชู าดว ยผา หม แมพระองคก ท็ รงพยากรณเขาวา จักไดเปน พระพุทธเจา . ก็พระนครของพระผูม ีพระภาคเจาพระองคนนั้ มีชอื่ วา สุธัญญวดี แมพ ระราชบิดาก็เปน กษตั รยิ 

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 59ทรงพระนามวา วิปลุ ะ พระราชมารดาทรงพระนามวา วิมลา พระ อัคร-สาวก ๒ องคนามวา วรุณะหน่งึ นามวา พรหมเทวะหน่งึ พระอุปฐากนามวา สมั ภวะ พระอคั รสาวกิ า ๒ องคน ามวา ภตั ทาหน่ึง นามวา สุภทั ทาหนึ่ง และตน นาคพฤกษเ ปนไมต รสั รู พระสรีระสงู ได ๘๐ ศอก ประมาณพระชนมายุได ๖๐,๐๐๐ ป ดวยประการน้ี. กาลภายหลงั แหงพระพุทธเจา ทรงพระนามวา สมุ นะ พระนายกทรงพระนานวา เรวตะ เปนพระ ชนิ เจา หาผูเปรียบปานมิได หาผเู สมอมิได ไมม ี ผูเทยี มทัน เปนผูสูงสดุ ดว ยประการฉะน้.ี ในกาลภายหลงั พระองค พระศาสดาทรงพระนามวา โสภติ ะ ไดเสดจ็ อุบัตขิ ้ึนในโลก. แมส าวกสนั นบิ าตของพระองคกไ็ ดม ีสามครงั้ในสันนบิ าตคร้งั แรก ไดมีภิกษรุ อยโกฏิ ในครง้ั ที่ ๒ เกาสิบโกฏิในครง้ั ที่ ๓ แปดสิบโกฏิ. ในกาลนนั้ พระโพธิสัตวเปนพราหมณช อื่ วา อชติ ะฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว ต้งั อยใู นสรณะ ไดถวายมหาทานแตพระภกิ ษสุ งฆม ีพระพุทธเจา เปนประมขุ แมพระองคก็ไดท รงพยากรณเขาวาจักไดเปน พระพทุ ธเจา . ก็พระนครของพระผูม พี ระภาคเจา พระองคน ัน้ ช่อืสุธรรม พระราชาทรงพระนามวา สธุ รรม ไดเ ปนพระราชบิดา พระราชมารดาทรงพระนามวา สุธรรมา พระอัครสาวกนามวาอสมะองคหนงึ่ นามวาสเุ นตตะองคห น่งึ พระอปุ ฐากนามวา อโนมะ พระอคั รสาวิกา นามวานกุลาองคหน่งึ นามวาสชุ าดาองคห น่ึง ตนนาคพฤกษเปนไมต รัสรู พระสรีระสงู ได ๕๘ ศอก ประมาณพระชามายุได ๙๐,๐๐๐ ป ฉะน้ีแล. ตอจากพระพทุ ธเจาทรงพระนามวาเรวตะ พระ นายกทรงพระนามวาโสภติ ะ มพี ระทัยต้ังมัน่ มีพระ-

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 60 ทัยสงบ หาผเู สนอมิได หาผเู ปรียบปานมไิ ด ดวย ประการฉะน.ี้ ในกาลภายหลังของพระองคค ร้ันลว งไดอ สงไขยหนึง่ ในกัปเดียวกนัมีพระพุทธเจาสามพระองค เสด็จอบุ ตั ขิ ้นึ แลว คือพระอโนมทัสสี พระ-ปทุมะ พระนารทะ สําหรับพระผมู ีพระภาคเจา ทรงพระนามวา อโนมทสั สีมีสาวกสันนบิ าตสามครัง้ คร้ังแรกมภี ิกษแุ ปดแสน ครง้ั ท่ี ๒ เจด็ สิบแสน ครงั้ที่ ๓ แปดสิบหกพนั โกฏิ. ในกาลน้ัน พระโพธสิ ตั วไ ดเ ปน เสนาบดขี องยักษตนหน่งึ มฤี ทธ์มิ ากมีอานภุ าพมาก เปน อธบิ ดีของยักษแ สนโกฏเิ ปนอันมาก.เขาไดยินวา พระพุทธเจา เสดจ็ อุบัตขิ ้นึ แลวจงึ มา แลว ไดถ วายมหาทานแตภิกษสุ งฆม ีพระพุทธเจา เปนประมุข. แมพระศาสดาก็ทรงพยากรณเขาวา จกัไดเปน พระพทุ ธเจา ในอนาคต. กพ็ ระนครของพระผูมพี ระภาคเจา อโนมทัสสีชื่อวา จันทวดี พระราชาทรงพระนามวา ยสวา เปนพระราชบิดา พระราช.มารดาทรงพระนามวา ยโสธรา พระอัครสาวกนามวา นิสภะองคหน่ึง นามวา อโนมะองคห นึง่ พระอปุ ฐากนามวา วรุณะ พระอัครสาวิกา นามวาสนุ ทรีองคหน่งึ นามวาสมุ นาองคห นึง่ อชั ชุนพฤกษ (ตน รกฟา ) เปนไมต รสั รูพระสรรี ะสงู ได ๕๘ ศอก พระชนมาย ได ๑๐๐,๐๐๐ ป. ตอ จากพระพุทธเจาทรงพระนามวา โสภติ ะ พระสัมพุทธเจา ทรงพระนามวา อโนมทัสสี ผสู งู สดุ แหงทวีป มีพระยศอนั ประมาณมิได มพี ระเดชยากท่ี คนจะกาวลวงได ฉะน้แี ล. ในกาลภายหลังของพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา ปทุมะเสด็จอุบัติข้ึนแลว . แมส าวกสนั นบิ าตของพระองคกม็ สี ามครัง้ ในสนั นบิ าตคร้งั แรก มีภกิ ษุแสนโกฏิ ครงั้ ที่ ๒ มสี ามแสน ครั้งท่ี ๓ มีภิกษุผูอยใู นชัฎ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 61แหงปามหาวนั ในปา ท่ีมใิ ชบานสองแสน. ในคราวนัน้ เม่อื พระตถาคตประทับอยูในชัฏแหงปาน้ัน พระโพธสิ ตั วเปน ราชสีห เห็นพระศาสดาเขา นโิ รธสมาบัติอยู มีจิตเลอ่ื มใสไหวกระทาํ ประทักษิณ เกดิ ปต ิและโสมนสับนั ลอื สีหนาทสามคร้งั ตลอดเจด็ วนั มิไดล ะปต มิ ีพระพุทธเจา เปน อารมณเ พราะสุขอันเกดิ จากปตนิ ัน่ เองไมอ อกไปหากนิ กระทาํ การบริจาคชวี ติ ไดเขา ไปเฝายืนอยู. พระศาสดาเสดจ็ ออกจากนโิ รธสมาบตั เิ มื่อลวงไดเ จ็ดวนั แลว ทอดพระ-เนตรเหน็ ราชสหี  ทรงดาํ ริวา เขาจกั ใหจ ิตเลอื่ มใสแมในภกิ ษสุ งฆแ ลวไหวขอภกิ ษุสงฆจงมา ในทันใดนงั่ เองภกิ ษทุ งั้ หลายกม็ า ราชสหี ทาํ จิตใหเลอ่ื มใสแลวในพระสงฆ. พระศาสดาทรงตรวจดูใจของเขาแลว ทรงพยากรณว า จกัไดเปนพระพุทธเจาในอนาคต. ก็พระนครของพระผูมพี ระภาคเจาปทุมะ ชื่อจัมปกะ พระราชาทรงพระนามวาปทมุ ะเปน พระราชบดิ า พระราชมารดาทรงพระนามวา อสมา พระอัครสาวกนามวาสาละองคหนง่ึ นามวาอปุ สาละองคหนงึ่ พระอปุ ฐากนามวาวรุณะ พระอัครสาวกิ านามวา รามาองคหนึ่ง นามวาสุรามาองคหนึ่ง โสณพฤกษเ ปน ตน ไมทต่ี รสั รู พระสรีระสูงได ๕๘ ศอกพระชนมายไุ ดแสนป ฉะนีแ้ ล. ตอจากพระพทุ ธเจาทรงพระนามวา อโนมทัสสี พระสมั พุทธเจาทรงพระนามวา ปทุมะ เปนผูสูงสุด แหงทวีป หาผเู สมอมไิ ด ไมมผี ูใดเปรียบปาน ฉะนี้ แล. ในกาลภายหลังของพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา นารทะเสด็จอบุ ตั ขิ ึน้ แลว. แมสาวกสนั นิบาตของพระองคก ็มีสามครัง้ ในสนั นิบาตคร้ังแรกมีภิกษุแสนโกฏิ ครงั้ ท่ี ๒ มภี ิกษเุ กาสิบแสนโกฏิ ครัง้ ที่ ๓ มภี กิ ษแุ ปดสิบแสนโกฏ.ิ ในกาลน้ันแมพ ระโพธสิ ตั วก ไ็ ดบ วชเปนฤๅษี เปนผูป ฏบิ ตั ิจนชาํ นาญใน

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 62อภิญญา ๕ ในสมาบัติ ๘ ถวายมหาทานแกภิกษุสงฆมพี ระพทุ ธเจา เปน ประมุขไดกระทาํ การบูชาดวยจันทนแดง. แมพ ระองคก ็ไดพ ยากรณฤาษีน้ัน วา จักเปนพระพุทธเจาในอนาคต. พระนครของพระผมู ีพระภาคเจาพระองคน น้ั ชือ่ ธญั ญวดีกษตั ริยทรงพระนามวา สเุ มธะเปนราชบิดา พระราชมารดาทรงพระนามวาอโนมา พระอคั รสาวกพระนามวา ภทั ทปาละองคหนงึ่ นามวาชติ มติ ะองคหนึง่พระอปุ ฐากนามวา วาเสฏฐะ พระอัครสาวกิ นามวา อุตตราองคหนงึ่ นามวาผคั คณุ อี งคหนึ่ง ตน มหาโสณพฤกษเปน ไมตรสั รู พระสรรี ะสูงได ๘๘ ศอกพระชนมายุ ๙๐,๐๐๐ ป ตอ จากพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ะ พระ สมั พุทธเจา ทรงพระนามวา นารทะ ผูสงู สุดแหง ทวปี หาผูเ สมอมิได หาผูเ ปรียบปานมิได ฉะนแ้ี ล. ในกาลตอ จากพระพทุ ธเจาทรงพระนามวา นารทะ ในกัปหนงึ่ ในท่ีสดุ แหง แสนกัปแตนี้ ลว งไดอ สงไขยหนงึ่ พระพทุ ธเจา องคหนึ่งพระนามวาปทมุ ุตตระ เสด็จอุบตั ขิ น้ึ แลว. แมส าวกสนั นิบาตของพระองคกม็ ีสามครั้งในครง้ั แรก มภี กิ ษุแสนโกฏิ ครัง้ ท่ี ๒ ท่ีเวภารบรรพต มีภกิ ษุเกาสิบแสนโกฏิคร้ังท่ี ๓ มภี กิ ษแุ ปดสบิ พนั โกฏิ ในกาลน้นั พระโพธสิ ัตวเ ปนชฏิลนามวามหารัฏฐยิ ะ ไดถ วายจีวรทานแกพ ระสงฆม พี ระพทุ ธเจาเปนประมุข. แมพระองคก ไ็ ดพยากรณเขาวา จกั ไดเปนพระพทุ ธเจา ในอนาคต. กใ็ นกาลแหง พระ-ผูม พี ระภาคเจา ปทมุ ุตตระ พวกเดยี รถยี ย งั มไิ ดมี. พวกเทวดาและมนุษยท งั้ปวง ไดถึงพระพุทธเจา เทา นนั้ เปน สรณะ พระนครของพระองคนามวาหงั สวดีกษัตริยท รงพระนามวา อานันทะเปนพระราชบิดา พระมารดาทรงพระนามวาสชุ าดา พระอคั รสาวกนามวา เทวละองคหน่งึ นามวาสุชาตะองคห นงึ่ พระอปุ ฐากนามวา สมุ นะ พระอัครสาวกิ านามวา อมิตตาองคห น่งึ นามวา อสมา

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 63องคหนงึ่ ตนสาลพฤกษเ ปน ไมทตี่ รสั รู พระสรีระสูงได ๘๘ ศอก รศั มีจากพระสรรี ะพงุ ไปจดที่ ๑๒ โยชนโดยรอบ พระชนมายไุ ด แสนป ฉะน้แี ล. ตอ จากพระพทุ ธเจาทรงพระนามวา นารทะ พระ สัมพุทธเจาทรงพระนามวา ปทมุ ุตตระ ผูส งู สุดแหง นระเปนพระชนิ ะ อุปมาดวยสาครทไ่ี มกระเพื่อม ฉะน้ีแล. ในกาลตอ จากพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ลว งไปไดสามหมืน่ กปั ในกปั หนงึ่ มีพระพุทธเจาสองพระองคค ือ พระสุเมธะและพระ-สุราตะ เสด็จอบุ ัตขิ ึน้ แลว. แมสาวกสันนบิ าตของพระพทุ ธเจาทรงพระนามสุเมธะกม็ สี ามครง้ั ในสันนบิ าตครั้งที่ ๑ ในสุทัสสนนคร ไดม พี ระขีณาสพรอ ยโกฏิ คร้ังที่ ๒ มเี กาสิบโกฏิ คร้ังที่ ๓ มีแปดสบิ โกฏ.ิ ในกาลนัน้ พระโพธสิ ัตวเปน มาณพชอ่ื อุตตระ สละทรัพยแปดสิบโกฏิท่ีฝง เกบ็ ไวทั้งหมด ถวายมหาทานแตพ ระสงฆมีพระพุทธเจาเปน ประมุข ฟง ธรรมแลวตงั้ อยูในสรณะออกบวช แมพ ระองคก ท็ รงพยากรณเ ขาวา จกั ไดเ ปน พระพทุ ธเจาในอนาคต.พระนครของพระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา สเุ มธะ ช่อื สทุ สั สนะ พระราชาทรงพระนามสทุ ตั ตะ เปน พระราชาบดิ า พระราชมารดาทรงพระนามวา สทุ ัตตาพระอัครสาวกสององคน ามวาสุมนะองคห น่งึ นามวาสพั พกามะองคหนึ่ง พระอุปฐากนามวา สาตระ พระอัครสาวิกาสององค นามวารามาองคหนง่ึ นามวาสุรามาองคหนึ่ง มหานมิ พพฤกษตนสะเดาใหญ เปน ตน ไมที่ตรัสรู พระสรรี ะสงู ได ๘๘ ศอก พระชนมายไุ ด ๙๐,๐๐๐ ป ฉะนแ้ี ล ตอจากพระพุทธเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ุตตระ พระนายกทรงพระนามวา สเุ มธะ หาผทู ่ีจะตอกรได ยาก มีพระเดชาแกกลา เปนพระมุนผี ูสงู สดุ ในโลก ท้งั ปวง ฉะน้ีแล.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 64 ในกาลตอ จากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา สขุ าตะอบุ ัตขิ ้นึแลว. แมส าวกสนั นบิ าตของพระองคก็มสี ามครั้ง ในสนั นิบาตครงั้ ที่ ๑ มีภิกษุหกหมื่น คร้งั ท่ี ๒ มีหาหมน่ื คร้ังท่ี ๓ มสี ีห่ ม่นื . ในกาลน้นั พระโพธิสตั วเ ปนพระเจาจกั รพรรดิ ไดยนิ วาพระพุทธเจา อบุ ตั ิขน้ึ แลว จึงเขา ไปเฝา ฟงธรรมแลว ถวายราชสมบัตใิ นสี่ทวปี พรอ มดว ยรัตนะ ๗ ประการแตสงฆ มพี ระพุทธ.เจาเปน ประมขุ แลว บวชในสํานักของพระศาสดา ชาวแวนแควนท้ังสิ้นตา งถอืเอาเงนิ ที่เกดิ ข้ึนของรัฐรบั หนา ทีเ่ ปน คนทะนุบาํ รงุ วดั . ไดถ วายมหาทานแตภกิ ษสุ งฆมีพระพทุ ธเจา เปนประมขุ เปน นติ ย. แมพระศาสดาก็ทรงพยากรณเ ขาวา จกั ไดเ ปน พระพุทธเจา ในอนาคต. พระนครของพระผมู ภี าคเจา พระองคน น้ัมีชอ่ื วา สุมังคละ พระราชาทรงพระนามวา อุคคตะ เปน พระราชบิดา พระราชมารดาทรงพระนามวา ประภาวดี พระอคั รสาวกมีนามวา สทุ ัสสนะองคหน่งึ มนี ามวาสุเทวะองคห นึ่ง พระอุปฐากมีนามวานารทะ พระอัครสาวกิ ามีนามวา นาคาองคห นึ่ง มีนามวา นาคสมาลาองคหนึ่ง มหาเวฬพุ ฤกษ (ตนไผใ หญ) เปนตน ไมตรสั รู ไดยนิ วา ตนไมนั้นไมใครม รี โู ปรง ลาํ ตนแข็งแรงมีกงิ่ ใหญพ ุง ขึ้นเบอื้ งบนแลดูงดงาม ราวกะกาํ แววหางนกยูง. พระสรีระของพระผมู ีพระภาคเจา พระองคน้ันสูงได ๕๐ ศอก พระชนมายุ ๙๐,๐๐๐ ป ฉะนแ้ี ล ในมณั ฑกัปนั้นนัน่ แหละ มีพระนายกทรงพระ- นามวาสชุ าตะ ผมู ีพระหนุดงั คางราชสหี  (ผงึ่ ผาย) มีพระวรกายดงั โคอุสภะ (สงา งาม) หาผเู ปรียบน้ีได หาผูต อ กรไดยาก ฉะนัน้ แล. ในกาลตอจากพระสุชาตพุทธเจา ในกัปหน่ึงในทีส่ ุดแหง สบิ แปดกปัแตน้ี มีพระพุทธเจาเสด็จอุบตั ขิ ึน้ สามองคค อื พระปยทสั สี พระอัตถทัสสีพระธรรมทัสสี. แมสาวกสนั นิบาตของพระปยทสั สีก็มสี ามครงั้ ครั้งแรกมี

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 65ภกิ ษแุ สนโกฏิ ครง้ั ที่ ๒ มีเกาสบิ โกฏิ ครงั้ ท่ี ๓ มแี ปดสบิ โกฏิ. ในกาลน้ันพระโพธสิ ัตวเปน มาณพนามวา กสั สปะ. เรยี นจบเวททง้ั สาม ไดฟ งพระธรรมเทศนาของพระศาสดา ไดบรจิ าคทรพั ยแสนโกฏิสรางสังฆาราม ตงั้ อยูใ นสรณะและศีลแลว ทนี่ ้ันพระศาสดาทรงพยากรณเ ขาวา จักไดเ ปนพระพุทธเจาเมื่อลว งไปพันแปดรอ ยกัป. พระนครของพระผูม ีพระภาคเจาพระองคน ้นั นามอโนปมะ พระราชาทรงพระนามวา สทุ นิ นะ เปน พระราชบิดา พระราชมารดาทรงพระนามวา จันทา พระอัครสาวกนามวา ปาลติ ะองคหน่ึง นามวา -สพั พทัสสีองคหน่งึ พระอุปฐากนามวา โสภติ ะ พระอัครสาวกิ านามวา สชุ าตาองคหนึ่ง นามวา ธรรมทนิ นาองคหน่งึ กกุธพฤกษ (ตนกมุ ) เปน ไมท ี่ตรสั รู พระสรีระสูงได ๘๐ ศอก พระชนมายุได ๙๐,๐๐๐ ป. ตอ จากพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา สุชาตะ พระปยทัสสี ผูเ ปนพระโลกนาถ ผเู ปนพระสยมั ภู ยาก ท่ีใครจะตอกรได หาใครเสมอมไิ ด ผมู พี ระยศใหญ ฉะนัน้ แล. ในกาลตอ จากพระองค พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา อัตถทสั สีเสด็จอุบตั ิข้ึนแล. แมส าวกสันนบิ าตของพระองคก ็มีสามครัง้ ในสนั นิบาตคร้งั แรก มภี ิกษุเกา ลานแปดแสน คร้ังที่ ๒ แสนแปด ครั้งท่ี ๓ ก็เทากนัในกาลน้ัน พระโพธสิ ัตวเปนดาบสผมู ฤี ทธิม์ ากชื่อวา สสุ ิมะ นําฉัตรดอกมณฑารพ มาจากเทวโลก บชู าพระศาสดา แมพ ระองคก ็ไดท รงพยากรณเขาวา จักไดเ ปน พระพทุ ธเจา ในอนาคต พระนครของพระผูมพี ระภาคเจา นามวา โสภติ ะ พระราชาทรงพระนามวา สาคระ เปนพระราชบิดา พระ-ราชมารดาทรงพระนามวา สุทสั สนา พระอัครสาวกนามวา สันตะองคหนงึ่นามวา อปุ สันตะองคห นง่ึ พระอุปฐากนามวา อภยา. พระอัครสาวิกานามวาธรรมาองคหนง่ึ นามวา สธุ รรมาองคหนึง่ จัมปกพฤกษ (ตน จัมปา)

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 66เปนตนไมท ต่ี รสั รู. พระสรีระสงู ได ๘๘ ศอก รศั มจี ากพระสรีระแผไปโดยรวมประมาณโยชนหนง่ึ ตง้ั อยตู ลอดเวลา พระชนมายุได แสนป. ในมัณฑกัปนั้นน่นั แล พระนาราสภ อตั ถทสั สี ทรงกาํ จดั ความมืดอยางใหญแลว บรรลพุ ระสมั โพธ-ิ ญาณอนั อุดม. ในกาลตอ จากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา ธรรมทัสสีเสดจ็ อบุ ัติขึ้นแลว . แมส าวกสนั นิบาตของพระองคก็มีสามครงั้ ครัง้ แรกมีภกิ ษุรอ ยโกฏิ คร้งั ท่ี ๒ เจ็ดสบิ โกฏิ ครง้ั ท่ี ๓ เเปดสบิ โกฏ.ิ ในคร้งั น้นั พระมหาสัตว เปนทา วสักกเทวราช ไดก ระทําการบชู า ดว ยดอกไมมีกลน่ิ อนั เปนทิพย และดวยเครอ่ื งดนตรีทพิ ย แมพ ระองคก ไ็ ดท รงพยากรณเขาวา จักไดเปน พระพุทธเจาในอนาคต. พระนครของพระผูม พี ระภาคเจา พระองคนั้นนามวา สรณะ พระราชาทรงพระนามวา สรณะ เปนพระราชบิดา พระราช-มารดาทรงพระนามวา สุนันทา พระอัครสาวกนามวา ปทุมะองคหนงึ่ นามวา ปุสสเทวะองคห น่ึง พระอุปฐากนามวา สเุ นตตะ พระอคั รสาวกิ านามวาเขมาองคหนงึ่ นามวา สพั พนามาองคห นง่ึ ตน รตั ตกุรวกพฤกษเปน ไมตรสั รู.ตน พมิ พชาละ๑ (ไมมะกลา่ํ เครือ) ก็เรยี ก. ก็พระสรรี ะของพระองคสงได ๘๐ศอก พระชนมายุได แสนป. ในมัณฑกัปนนั้ น่ันแหละ พระธรรมทสั สี ผมู ี พระยศใหญ ทรงกาํ จัดความมืดมนอนธการแลว รงุ - โรจนอยใู นโลก พรอ มทง้ั เทวโลก. ในกาลตอจากพระองค ในกัปหนึ่งในท่สี ุดแหงเกา สบิ กปั แตก ปั น้ี พระ-พุทธเจา พระองคเ ดียวทรงพระนามวา สทิ ธัตถะ เสดจ็ อุบัตขิ น้ึ แลว . แมส าวก๑. บาลีพุทธวงศ เปน ตมิ พชาละ (ไมพลับ)

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 67สันนิบาตของพระองคก ม็ ีสามครั้ง ในสันนบิ าตครง้ั แรกมีภกิ ษแุ สนโกฏิครั้งที่ ๒ เกาสิบโกฏิ ครั้งที่ ๓ แปดสิบโกฏ.ิ ในครง้ั น้ันพระโพธสิ ัตวเ ปนดาบส นามวา มังคละ มเี ดชกลา สมบรู ณดว ยอภิญญาพละ ไดน ําผลหวาใหญมาถวายแดพ ระตถาคต. แมพระศาสดาเสวยผลไมน้นั แลว ไดท รงพยากรณพระโพธสิ ัตวว า ในทีส่ ุดแหงกัปเกา สิบสก่ี ัป ทานจกั ไดเปน พระพุทธเจา .พระนครของพระผูมีพระภาคเจา พระองคน ้ัน นามวา เวภาระ พระราชาทรงพระนามวา ชยเสนะ เปนพระราชบดิ า พระราชมารดาทรงพระนามวาสผุ สั สา พระอคั รสาวกนามวา สมั พละองคห นึง่ นามวา สมุ ติ ตะองคห น่งึพระอุปฐากนามวา เรวตะ พระอคั รสาวกิ านามวา สจิ ลาองคห นึ่ง นามวาสรุ ามาองคหนึ่ง กณั ณกิ พฤกษ เปน ตนไมท ต่ี รัสรู พระสรีระสงู ได ๖๐ ศอกพระชนมายไุ ด แสนป. หลงั จากพระธรรมทสั สี พระโลกนายกทรงพระ- นามวาสิทธตั ถะ ทรงกําจัดความมืดเสยี ส้นิ เหมือน ดวงอาทติ ยโ ผลข ึน้ มาแลว ฉะนน้ั . ในกาลตอจากพระองค ในที่สุดแหงกัปท่ีเกาสบิ สอง มพี ระพุทธเจาเสด็จอบุ ตั ิขึ้นสององคใ นกัปหนง่ึ คอื ทรงพระนามวาตสิ สะ ทรงพระนามวาปสุ สะ สาํ หรับพระผูม พี ระภาคเจา ทรงพระนามวา ตสิ สะ มสี าวกสันนบิ าตสามคร้งั ในครงั้ แรกมภี กิ ษรุ อยโกฏิ ครง้ั ที่ ๒ มีเกา สิบโกฏิ คร้ังที่ ๓ มีแปดสิบโกฏิ ในกาลนั้น พระโพธิสตั วเปนกษัตรยิ ม ีโภคสมบัติมาก มยี ศใหญน ามวา สชุ าตะ ทรงผนวชเปนฤาษี ถงึ ความเปน ผมู ีฤทธม์ิ าก ไดส ดับวา พระพทุ ธเจา เสด็จอุบัติขนึ้ แลว ถอื เอาดอกมณฑารพ ดอกบวั หลวงและดอกปารฉิ ัตรอนั เปน ทพิ ยมาบูชาพระตถาคต ผูประทับอยใู นทามกลางบริษัท

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 68ส่ี ในอากาศไดกระทําเพดานดอกไมไว. แมพระศาสดาพระองคน นั ก็ทรงพยากรณเขาวา ในกัป ท่ีเกาสิบแตกัปนี้ จกั ไดเปน พระพทุ ธเจา . พระนครของพระผูมพี ระภาคเจา นั้น นามวา เขมะ กษัตรยิ ทรงพระนามวา ชนสันธะเปน พระราชบดิ า พระราชมารดาทรงพระนามวา ปทมุ า พระอัครสาวกนามวา พรหมเทวะองคหนึง่ นามวาอทุ ยะองคหนึ่ง พระอปุ ฐากนามวา สมั ภวะพระอคั รสาวิกา นามวา ปุสสาองคห น่ึง นามวา สทุ ตั ตาองคห นง่ึ อสนพฤกษ(ตน ประดลู าย) เปนตน ไมทีต่ รสั รู พระสรีระสูงได ๖๐ ศอก พระชนมายุไดแสนป. กาลตอจากพระพุทธเจา ทรงพระนามวา สทิ ธตั ถะ กม็ าถงึ พระนายกผเู ลิศในโลก ทรงพระนามวา ติสสะ หาผูเสมอมไิ ด หาผูเปรยี บมไิ ด ทรงมีศลี หาท่ีสุดมิได ทรงมพี ระยศนบั ไมได. กาลตอจากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา ปุสสะ เสด็จอุบัติขนึ้ แลว. แมส าวกสันนิบาตของพระองคกม็ สี ามคร้งั ในสนั นบิ าตครั้งแรก มีภกิ ษหุ กสบิ แสน ครงั้ ที่ ๒ หา สบิ แสน ครัง้ ท่สี าม สามสบิ สองแสน. ในกาลนั้น พระโพธสิ ัตวเ ปน กษตั ริย ทรงพระนามวา วชิ ิตาวี ทรงสละราช-สมบัตอิ ันใหญ แลวผนวชในสํานกั ของพระศาสดา ทรงเลาเรียนพระไตรปฎ กแลวทรงแสดงธรรมกถาแกมหาชน ทรงบําเพ็ญศีลบารมี. แมพระปสุ สะก็พยากรณเขาวา จกั เปน พระพุทธเจา . พระนครของพระผมู พี ระภาคเจาพระองคน้ัน นามวา กาสี พระราชาทรงพระนามวา ชยเสนะ เปน พระราชบิดาพระราชมารดาทรงพระนามวา สริ ิมา พระอัครสาวกนามวา สุรักขิตะองคหนึ่ง นามวา ธรรมเสนะองคห นงึ่ พระอุปฐากนามวา โสภิยะ. พระอคั ร-สาวกิ านามวา จาลาองคหน่งึ นามวา อปุ จาลาองคหนง่ึ อามลกพฤกษ (ตน

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 69มะขามปอม) เปน ตน ไมต รสั รู พระสรรี ะสูงได ๕๘ ศอก พระชนมายุ๙๐,๐๐๐ ป. ในมณั ฑกัปนั้นนนั่ แหละ ไดมีพระศาสดาผู ยอดเย่ยี มหาผูเทยี มมิได ไมเ ปน เชนกบั ใคร ผเู ปน พระนายกผยู อดเยยี่ มในโลก ทรงพระนามวา ปสุ สะ. กาลตอจากพระองค ในกปั ทีเ่ กาสิบเจด็ แตก ปั นี้ พระผูมีพระภาคเจาทรงพระนามวา วปิ สสี เสดจ็ อุบัติขึ้นแลว. แมส าวกสันนิบาตของพระองคก ็มีสามครงั้ ในสันนบิ าตคร้งั แรกมภี กิ ษหุ กสิบแปดแสน ครัง้ ท่ี ๒ มเี กาสิบเจด็แสน คร้ังที่ ๓ มีแปดหม่ืน. ในกาลนนั้ พระโพธิสตั วเปน พระยานาคนามวา อตุละ มีฤทธิม์ าก มีอานุภาพมาก ไดถวายต่ังใหญท ําดวยทองคาํ ขจติดว ยแกว เจ็ดประการ แดพระผูมพี ระภาคเจา . แมพระองคทา นกไ็ ดท รงพยากรณเขาวา ในกปั ที่เกาสิบเอ็ดแตก ปั น้ี ทานจักไดเปน พระพุทธเจา. พระนครของพระผูม พี ระภาคเจา นัน้ นามวา พนั ธมุ ดี พระราชาทรงพระนามวา พนั ธมุ ะเปน พระราชบิดา พระราชมารดาทรงพระนามวา พนั ธุมดี พระอคั รสาวกนามวาขนั ธะองคห นง่ึ นามวา ติสสะองคห นึ่ง พระอุปฐากนามวา อโศกะพระอคั รสาวกิ านามวา จันทาองคหน่ึง นามวา จันทมติ ตาองคห นึ่ง ปาตล-ิพฤกษ (ตนแคฝอย) เปนตน ไมตรัสรู พระสรรี ะสงู ได ๘๐ ศอก พระ-รัศมจี ากพระสรรี ะแผออกไปจด ๗ โยชน พระชนมายุ ๘๐,๐๐๐ ป. ตอจากพระพุทธเจาทรงพระนามวา ปสุ สะ พระสัมพุทธเจา ผูสูงสุดในทวีป ทรงพระนามวา วปิ สสี ผูมีพระจักษุ ไดเ สดจ็ อุบตั ิขึน้ แลว ในโลก. ในกาลตอ จากพระองค ในกปั ท่สี ามสิบเอ็ดแตก ัปน้ี ไดมพี ระพทุ ธเจาสองพระองคค อื พระสิขแี ละพระเวสสภ.ู แมสาวกสนั นบิ าตของพระสขิ กี ็มี

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 70สามคร้ัง ในสนั นิบาตคร้งั แรกมีภิกษแุ สนหนงึ่ ครง้ั ที่ ๒ มแี ปดหม่ืน คร้ังที่ ๓ มเี จ็ดหม่นื . ในกาลครงั้ น้นั พระโพธสิ ตั วเ ปนพระราชาทรงพระนามวาอรินทมะ ไดถวายมหาทานพรอมดวยจีวรแดพระสงฆ มีพระพทุ ธเจาเปนประมขุ ถวายชางแกวซงึ่ ตกแตง ดว ยแกวเจ็ดประการ ไดถ วายกปั ปย ะภัณฑทาํ ใหมขี นาดเทา ตวั ชาง. แมพระองคก็ไดท รงพยากรณเ ขาวา จกั ไดเ ปน พระพทุ ธเจา ในกปั ทสี่ ามสบิ เจ็ดแตกัปนี้ พระนครของพระผมู ีพระภาคเจาพระองคนั้น มนี ามวา อรุณวดี กษัตรยิ นามวา อรุณะ เปนพระราชบิดา พระราช-มารดาทรงพระนามวา ปภาวดี พระอัครสาวกนามวา อภิภอู งคหน่งึ นามวา สัมภวะองคห นึ่ง พระอปุ ฐากนามวา เขมังกระ พระอัครสาวิกานามวาเขมาองคหน่งึ นามวา ปทมุ าองคหน่ึง ปุณฑรีกพฤกษ (ตนมะมว ง)เปนตน ไมต รสั รู พระสรีระสงู ได ๓๗ ศอก พระรัศมจี ากพระสรีระแผซ า นไปจด ๓๐๐ โยชน พระชนมายุได ๓๗,๐๐๐ ป ในกาลตอจากพระวปิ สสี พระสัมพทุ ธเจา ผสู ูง สุดในทวีป เปนพระชนิ เจาทรงพระนามวา สขิ ี หา เสมอมิได หาบุคคลเปรยี บปานมไิ ด. ในกาลตอจากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา เวสสภู เสด็จอุบัตขิ ้นึ แมส าวกสนั นบิ าตของพระองคกม็ สี ามครั้ง ในสนั นบิ าตครงั้ แรกไดม ีภิกษแุ ปดลาน ครง้ั ที่ ๒ มีเจด็ ลา น ครัง้ ที่ ๓ มหี กลา น คร้ังนน้ั พระโพธสิ ตั วเปนพระราชาทรงพระนามวา สุทสั นะ ถวายมหาทานพรอมทั้งจีวร แดพ ระ-สงฆม พี ระพุทธเจา เปนประมุข แลว ทรงผนวชในสํานกั ของพระองคไ ดเปน ผูสมบูรณด วยอาจารคณุ มากไปดวยความยาํ เกรงและปต ใิ นพระพทุ ธรัตนะ แมพระองคก ไ็ ดทรงพยากรณพระองคว า ในกัปท่ีสามสบิ เอด็ แตก ัปนี้ จักไดเปน

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 71พระพทุ ธเจา กพ็ ระนครของพระผูมพี ระภาคเจาพระองคนัน้ นามวา อโนมะพระราชาทรงพระนามวา สปุ ปติตะ เปนพระราชบดิ า พระราชมารดาทรงพระนามวา ยสวดี พระอคั รสาวกนามวา โสณะองคหนึง่ นามวา อุตตระองคห น่ึงพระอปุ ฐากนามวา อุปสันตะ พระอัครสาวิกานามวา รามาองคหนงึ่ นามวาสมาลาองคหน่งึ สาลพฤกษเ ปน ตนไมท่ีตรัสรู พระสรรี ะสงู ได ๖๐ ศอกพระชนมายไุ ด ๖๐,๐๐๐ ป ในมัณกปั น้ันน่นั แล พระชนิ เจา ผหู าใครเสมอ มิได หาใครเปรียบปานมิได ทรงพระนามวา เวสสภู เสดจ็ อบุ ตั ขิ ึ้นแลวในโลก. ในกาลตอ จากพระองคในกปั น้มี พี ระพทุ ธเจาอบุ ตั ิข้ึนสพ่ี ระองค คอืพระกกุสนั ธะ พระโกนาคมนะ พระกสั สปะ พระผมู ีพระภาคเจาของพวกเรา สาํ หรับพระผูมพี ระภาคเจา ทรงพระนามวา กกุสนั ธะ มีสาวกสันนิบาตครงั้ เดยี ว ในสาวกสนั นิบาตนั้นนั่นแหละมภี ิกษสุ ี่หมื่น ในกาลนั้นพระโพธสิ ัตวเปน พระราชาทรงพระนามวา เขมะ ถวายมหาทานพรอ มดวยจวี รและเภสชั มียาหยอดดาเปนตน แกพ ระสงฆมีพระพทุ ธเจา เปนประมขุ สดบัพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว ทรงผนวช แมพ ระศาสดาพระองคน้ันก็ไดทรงพยากรณเ ขาไวแลว กพ็ ระนครของพระผมู ีพระภาคเจาทรงพระนามวากกสุ ันธะนามวา เขมะ พราหมณน ามวา อคั คทิ ตั ตะ เปน พระบิดา นางพราหมณีนามวา วิสาขา เปน พระมารดา พระอัครสาวกนามวา วธิ ุระองกหนง่ึนามวา สัญชีวะองคห นง่ึ พระอุปฐากนามวา พุทธชิ ะ พระอคั รสาวิกานามวาสาขาองคห น่ึง นามวา สารมั ภาองคห นง่ึ มหาสิริสพฤกษ [ตน ซึกใหญ] เปนตน ไมต รสั รู พระสรรี ะสงู ได ๔๐ ศอก พระชนมายุได ๔๐,๐๐๐ ป.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 72 ตอ จากพระเวสสภกู ็มาถึง พระสมั พุทธเจา ผูเปน ใหญใ นทวปี ทรงพระนามวา กกุสันธะ หาคนเทยี บ เคียงมิได ยากท่ใี ครๆ จะตอกรได. ในกาลตอ จากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวา โกนาคมนะเสด็จอบุ ตั ขิ ึน้ แลว แมสาวกสันนบิ าตของพระองคก็มคี รั้งเดียว ในสันนิบาตนั้นไดมภี ิกษุสามหมืน่ รูป ในกาลนัน้ พระโพธสิ ัตวเปนพระราชาทรงพระนามวาปพพตะ มีหมูอํามาตยแวดลอ มเสดจ็ ไปยงั สาํ นักของพระศาสดา สดบั พระ-ธรรมเทศนาแลวนมิ นตภ กิ ษุสงฆม ีพระพุทธเจา เปน ประมุข ถวายมหาทานแลวถวายผาปต ตุณณะ [ผาไหม] จนี ปฏะ [ผาขาวในเมืองจนี ] ผาไหมผากมั พลและผา เปลอื กไมเ นอ้ื ดี รวมทั้งผาท่ีทอดว ยทองคํา แลวทรงผนวชในสาํ นักของพระศาสดา แมพ ระองคก ็ทรงพยากรณเ ขาไว พระนครของพระผมู ีพระภาคเจาพระองคนนั้ นามวา โสภวดี พราหมณนามวา ยญั ญทัตตะ เปนพระบิดา นางพราหมณนามวา อุตตรา เปนพระมารดา พระอัครสาวกนามวาภยิ โยสะองคหน่งึ นามวา อตุ ตระองคห น่งึ อทุ ุมพรพฤกษ [ตนมะเด่อื ] เปนตน ไมตรัสรู พระสรีระสงู ได ๒๐ ศอก พระชนมายไุ ด ๓๐,๐๐๐ ป. ตอ จากพระกกสุ ันธะ พระสมั พุทธเจา ผสู ูงสดุ กวา นระทรงพระนามวา โกนาคมนะ ผูเปนพระชนิ เจา ผู เปน พระโลกเชษฐพ ระนราสภ. ในกาลตอ จากพระองค พระศาสดาทรงพระนามวากัสสปะเสด็จอุบตั ิข้นึ แลว แมส าวกสันนิบาตของพระองคก ็มีครัง้ เดียวเทา นั้น ในสันนบิ าตนน้ั มีภกิ ษสุ องหมืน่ ในคราวน้นั พระโพธสิ ัตวเปน มาณพชื่อ โชตปิ าละ เรยี นจบไตรเทพ เปน ผมู ชี อ่ื เสียงทัง้ บนแผน ดินและกลางหาว ไดเปนมติ รของชางหมอ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 73ช่ือฆฏิการะ เขาพรอ มกบั ชา งหมอนั้นเขาไปเฝา พระศาสดา ฟงธรรมกถาแลวบวชลงมือทาํ ความเพยี ร เลา เรียนพระไตรปฎ ก ดงู ดงามในพระพทุ ธศาสนาเพราะถงึ พรอมดว ยวัตรปฏิบตั ิ พระศาสดากไ็ ดทรงพยากรณเขาไวแลว พระนครอนั เปนท่ปี ระสูติของพระผูม ีพระภาคเจาน้ันมีนามวา พาราณสี พราหมณนามวา พรหมทตั เปน พระบิดา นางพราหมณีนามวา ธนวดี เปนพระ-มารดา พระอคั รสาวกนามวา ติสสะองคห น่งึ นามวา ภารทวาชะองคหนึ่งพระอปุ ฐากนามวา สัพพมิตตะ พระอคั รสาวกิ านามวาอนลุ าองคหนงึ่ นามวาอรุ เุ วลาองคห นงึ่ ตน นิโครธพฤกษ [ตน ไทร] เปนตน ไมต รัสรู พระสรรี ะสูงได ๒๐ ศอก พระชนมายุได ๒๐,๐๐๐ ป ตอจากพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา โกนาคมนะ พระสมั พทุ ธเจา ผูส ูงสดุ กวา นระ ทรงพระนามวา กัสสปะ ผเู ปนพระชินเจา เปน พระธรรมราชา ทรงทํา โลกใหส วาง. ก็ในกปั ทพ่ี ระทศพลทปี ง กรเสด็จอุบัตขิ น้ึ แมพ ระพทุ ธเจาจะมีถงึสามองค พระโพธิสัตวไมไดรบั การพยากรณจากสาํ นกั พระพทุ ธเจา เหลานัน้เพราะฉะน้นั พระพุทธเจาเหลา นน้ั ทานจงึ มิไดแ สดงไวใ นทีน่ ้ี แตใ นอรรถ-กถา เพอื่ ทจ่ี ะแสดงพระพุทธเจาท้งั หมดจําเดมิ แตก ปั นนั้ ทานจึงกลา วคําน้ีไววา พระสัมพทุ ธเจาเหลานค้ี ือ พระตัณหังกร พระ- เมธงั กรและพระสรณังกร พระทีปง กรสมั พุทธเจา พระโกณฑัญญะผสู ูงสดุ กวา นระ พระมังคละ พระส-ุ มนะ พระเรวตะ พระมนุ ีโสภติ ะ พระอโนมทสั สี

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 74 พระปทุมะ พระนารทะ พระปทมุ ตุ ตระ พระสเุ มธะ พระสชุ าตะ พระปยทสั สีผูมีพระยศใหญ พระอตั ถ- ทัสสี พระธรรมทสั สี พระสิทธัถะผเู ปน โลกนายก พระติสสะ พระปุสสสมั พทุ ธเจา พระวปิ สสี พระสขิ ี พระเวสสภู พระกกสุ ันธะ พระโกนาคมนะ และ พระนายกกัสสปะ ลว นทรงมรี าคะกาํ จัดไดแ ลว มี พระหทัยต้งั มน่ั ทรงกาํ จดั ความมดื อยา งใหญหลวงได ประหน่งึ ดวงอาทิตยเ สด็จอุบตั ขิ ้นึ แลว ลุกโพลงอยู ราวกะวา กองไฟ เสด็จปรินิพพานแลว พรอ มทง้ั สาวก ดงั น้ี. ในเรื่องน้ัน พระโพธสิ ตั วข องพวกเราสรางคณุ งามความดีในสาํ นกัของพระพทุ ธเจา ยสี่ บิ สอี่ งค มพี ระทีปงกรเปนตน มาถึงตลอดส่ีอสงไขยย่งิ ดว ยแสนกปั ตอจากพระผูมพี ระภาคเจาทรงพระนามวา กัสสปะ ไมม ีพระพุทธเจาองคอ ่นื เวน พระสัมมาสมั พทุ ธเจา องคนี้ กพ็ ระโพธสิ ัตวไดร บั คาํ พยากรณ ในสํานักของพระพุทธเจา ยี่สบิ สอี่ งค มพี ระทปี ง กรเปน ตนดว ยประการฉะนี้ เพราะเหตุนั้น ทานจงึ กลา ววา เพราะประมวลธรรม ๘ ประการ คอื ความ เปน มนษุ ย ความสมบูรณ ดว ยเพศ ดว ยเหตุ การไดพ บ พระศาสดา การบรรพชา การถึงพรอมดว ยคุณ การ กระทาํ ยง่ิ ใหญ ความพอใจ ความปรารถนาทตี่ ง้ั ใจจรงิ ยอมสําเร็จได.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 75 พระมหาสัตวผูไดก ระทาํ ความปรารถนาทีต่ ั้งใจจรงิ ไวแ ทบบาทมลู ของพระพุทธเจาทรงพระนามวา ทีปง กร ประมวลธรรม ประการเหลา น้ี มาแลวกระทาํ อุตสาหะวา เอาเถอะ เราจะเลอื กเฟน ธรรมที่กระทาํ ใหเปน พระพทุ ธเจาจากทโ่ี นน บา งท่ีน้บี าง ไดเ ห็นพทุ ธการกธรรมมีทานบารมเี ปนตน ดวยกลา ววาในกาลเมือ่ เราเลือกเฟนอยไู ดเ ห็นทานบารมเี ปนขอแรก เขาบําเพญ็ ธรรมเหลานัน้ อยูมาจนถึงอตั ภาพเปนพระเวสสันดร และเมอื่ มาถงึ กไ็ ดมาบรรลุอานิสงสสําหรบั พระโพธิสัตวผไู ดก ระทําความปรารถนาท่ตี ัง้ ใจจรงิ ดังที่ทา นพรรณนาไวมากมายวา นรชนผูสมบูรณดวยองคคุณทุกประการผูเ ท่ียง ตอ โพธิญาณ ตลอดสงสารอันมรี ะยะกาลยาวนาน แม นับดว ยรอ ยโกฎิกปั จะไมเกดิ ในอเวจี แมในโลกนั ตร- นรกก็เชน กัน แมเม่ือเกดิ ในทคุ ติ จะไมเ กิดเปนนิช- ฌามตัณหกิ เปรต ขปุ ปปาสาเปรต กาลกัญชกิ าสรู ไมเปน สตั วต ัวเล็ก ๆ เม่อื จะเกิดในมนษุ ย ก็ไมเ ปน คนบอดแตกาํ เนิด ไมเปน คนหหู นวก ไมเปน คนใบ ไมเ กดิ เปน สตรี ไมเ ปน อุภโตพยญั ชนก (คน สองเพศ) และกะเทย นรชนผูเทย่ี งตอโพธิญาณจะไม มใี จตดิ พนั ในสิงใด พนจากอนันตริยกรรม เปนผมู ี โคจรสะอาดในทท่ี ้งั ปวง ไมซอ งเสพมิจฉาทิฏฐิ เพราะ เหน็ ผลในการกระทาํ กรรม แมจะอยใู นพวกสัตวท้ัง หลายกไ็ มเ กดิ เปนอสัญญสี ัตว ในพวกท่ีอยูในสุทธา-

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 76 วาส กไ็ มมเี หตไุ ปเกดิ เปนสัตบรุ ษุ นอ มใจไปในเนก- ขัมมะ ปลดเปลอื้ งภพนอยใหญออก ประพฤติแต ประโยชนแกโ ลก มงุ บาํ เพญ็ บารมีทุกประการเทีย่ วไป. เม่ือพระมหาสตั วท รงบาํ เพญ็ บารมอี ยูน น่ั แหละ อตั ภาพทีบ่ ําเพญ็ ทานบารมคี อื ในกาลเปน พราหมณชอื่ อกติ ติ ในกาลเปน พราหมณช ื่อสงั ขะ ในกาลเปนพระราชาทรงพระนามวา ธนญั ชยะ ในกาลเปนพระเจา มหาสุทัสสนะในกาลเปน มหาโควินทะ ในกาลเปน นมิ มิ หาราช ในกาลเปนจันทกมุ าร ในกาลเปน วสิ ัยหเศรษฐี ในกาลเปนพระเจาสวิ ิราช ในกาลเปน พระเวสสนั ดรก็เหลอื ทจี่ ะนบั ได แตท านบารมีของพระโพธิสัตวผกู ระทําการบริจาคตน ในสสบัสณฑติ ชาดก อยา งน้ีวา เราเหน็ เขาเขา มาเพื่อขอ จงึ ไดบริจาคตวั ของตน สงิ่ ที่เสมอดวยทานของเราไมม ี นเ้ี ปนทานบารมีของ เรา ดงั น้.ีจดั เปน ปรมตั ถบารมีแนน อน. กเ็ ชน เดียวกนั อตั ภาพท่ีบําเพ็ญศีลบารมี คือ ในกาลเปนสลี วนาคราชในกาลที่เปนจมั เปยยนาคราช ในกาลท่เี ปน ภรู ทิ ตั ตนาคราช ในกาลที่เปนฉทั ทนั ตนาคราช ในกาลเปนชัยทิสราชบุตร ในกาลทีเ่ ปน อลีนสตั ตกุ มุ ารกเ็ หลือทจี่ ะนับได แตศลี บารมีของพระโพธสิ ัตวผ ทู าํ การบริจาคตน ในสงั ขปาลชาดกอยางนี้วา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 77 เราเมื่อถูกท่ิมแทงอยูดวยหลาว แมจะถกู ตซี ้ํา ดว ยหอกก็มไิ ดโ กรธเคอื งลกู ผใู หญบ านเลย นเ้ี ปน ศลี บารมขี องเรา ดงั นี้.จดั เปน ปรมัตถบารมีแนน อน. ก็เชน เดียวกัน อัตภาพทพี่ ระโพธิสัตวส ละราชสมบัติอยา งใหญบ าํ เพ็ญเนกขมั บารมีคือ ในกาลท่ีเปนโสมนสั กมุ าร ในกาลท่เี ปน หตั ถปิ าลกุมาร ในกาลทีเ่ ปนอโยฆรบัณฑิต ก็เหลือท่จี ะนบั ได. แตเ นกขมั มบารมขี องพระโพธิสัตวผ ูท้ิงราชสมบัตอิ อกบวช เพราะเปน ผูป ราศจากเคร่อื งขอ งในจูฬสตุ โสมชาดกอยางน้วี า เราละทงิ้ ราชสมบตั ิอยางใหญห ลวง ทีอ่ ยใู น เงอ้ื มมอื แลวไปดจุ กอนเขฬะ เมือ่ เราสละแลว ไมมี ความขอ งอยูเลย นี้เปนเนกขัมมบารมีของเรา ดังน.ี้จดั เปน ปรมัตถบารมแี นนอน. ก็เชน เดียวกัน อตั ภาพท่บี าํ เพญ็ ปญญาบารมีคอื ในกาลทีเ่ ปน วธิ ูร-บัณฑติ ในกาลที่เปน มหาโควนิ ทบณั ฑติ ในกาลทีเ่ ปนขุททาลบณั ฑิต ในกาลทเ่ี ปน อรกบัณฑิต ในกาลที่เปนโพธิปรพิ พาชก ในกาลท่เี ปนมโหสถบัณฑติกเ็ หลอื ท่ีจะนบั ได แตปญญาบารมีของพระโพธิสตั วผ แู สดงงทู อ่ี ยขู างในกระ-สอบ ในกาลที่เปนเสนกบัณฑติ ในสตั ตภุ ัตตชาดกอยา งนว้ี า เราเม่ือใครค รวญอยดู ว ยปญ ญา ปลดเปล้ือง พราหมณใ หพ น จากทุกขได ผูทเ่ี สมอดว ยปญ ญาของ เราไมม ี นี้เปนปญญาบารมขี องเรา ดังนี้.จัดเปน ปรมตั ถบารมแี นน อน.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 78 กเ็ ชนเดียวกัน อตั ภาพทีบ่ าํ เพ็ญแมว ริ ยิ บารมีเปนตน ก็เหลอื ท่ีจะนับได. แตว ริ ยิ บารมีของพระโพธิสตั วผูขามมหาสมทุ ร ในมหาชนกชาดกอยางนีว้ า ในทามกลางน้ําเราไมเ หน็ ฝง เลย พวกมนุษยลูก ฆาตายหมด ความเปนอยางอ่ืนแหงจติ ไมมีเลย นีเ้ ปน วริ ยิ บารมีของเรา ดงั น.้ีจัดเปน ปรมตั ถบารมี. ขนั ตบิ ารมขี องพระโพธิสัตวผ อู ดกล้นั ทุกขหนัก เพราะทาํ เปนเหมอื นกับไมม จี ติ ใจในขนั ตวิ าทีชาดก อยา งนวี้ า เราไมโกรธในพระเจา กาสกิ ราช ผทู บุ ตเี ราผู เหมือนกบั ไมม จี ิตใจ ดวยขวานอันคมกรบิ นี้เปน ขนั ติบารมขี องเรา ดังนี้.จัดเปน ปรมตั ถบารม.ี สัจบารมีของพระโพธิสัตว ผสู ละชวี ติ คามรักษาอยซู ่งึ สัจจะ ในมหาสตุ โสมชาดก อยา งน้วี า เราเมอื่ ตามรกั ษาอยซู ึง่ สจั วาจา สละชีวติ ของเรา ปลดเปลอื้ งกษัตรยิ  ๑๐๑ พระองคไ ดแ ลว นีเ้ ปนสจั - บารมีของเรา ดังน.ี้จดั เปนปรมัตถบารมี. อธิษฐานบารมขี องพระโพธสิ ตั ว ผูถงึ กับสละชวี ติ อธษิ ฐานวตั ร ในมูคปก ขชาดก อยา งน้วี า

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 79 มารดาบิดามิไดเ ปนท่ีเกลียดชงั ของเรา ทัง้ ยศ ใหญเรากม็ ไิ ดเ กลียดชัง แตพ ระสพั พญั ุตญาณเปนที่ รักของเรา เพราะฉะนั้นเราจงึ อธิษฐานวัตร ดังน.ี้จดั เปน ปรมตั ถบารมี. เมตตาบารมขี องพระโพธสิ ัตวผ ไู มเหลียวแลแมแ ตช ีวิต ยังคงมเี มตตาอยูในเอกราชชาดก อยา งน้วี า ใคร ๆ กท็ ําใหเ ราสะดงุ ไมไ ด ท้ังเรา มไิ ดห วาด ตอใคร ๆ เราไมแ ขง็ กระดางเพราะกําลงั เมตตา จึง ยนิ ดีอยใู นปาเขาทกุ เมอ่ื ดงั น้.ีจัดเปน ปรมตั ถบารม.ี อเุ บกขาบารมีของพระโพธิสัตว ผูไมประพฤติลว งอเุ บกขา เมอ่ื พวกเด็กชาวบาน แมจ ะกอ ใหเกดิ ทุกขแ ละสขุ ดว ยการถมนํา้ ลายใสเปน ตน บา ง ดวยการนาํ ดอกไมแ ละของหอมมาใหบา ง ในโลมหงั สชาดกอยา งน้ีวา เราหนุนซากศพเหลอื แตกระดูกสาํ เร็จการนอน ในปา ชา พวกเด็กตา งพากนั กระโดดจากสนามววั แลว แสดงรูปตา ง ๆ เปน อันมาก ดงั น.้ีจัดเปนปรมตั ถบารม.ี ความสังเขปในท่ีนี้มเี พียงเทานี.้ สว นโดยพศิ ดารพึงถอื ใจความนั้นจากจรยิ าปฎก. พระโพธิสตั วบ าํ เพ็ญบารมีอยา งนแ้ี ลว ดํารงอยใู นอตั ภาพเปนพระเวสสันดร กระทําบุญใหญ อันเปนเหตใุ หแผนดนิ ใหญไ หวอยา งน้วี า

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 80 แผนดินน้ไี มมีจิตใจ ไมรับรูสขุ ทกุ ข แมแ ผน- ดนิ นั้นก็ไดไ หวแลวถงึ ๗ ครัง้ เพราะอาํ นาจแตง ทาน ของเรา ดงั น้ี ในเวลาสนิ้ สดุ แหงอายุ จุตจิ ากนัน้ ไดไ ปเกิดในดสุ ิตพภิ พ. จาํ เดิมแตบาทมลู ของพระพุทธเจาทรงพระนามวา ทปี งกร จนถงึ พระโพธิสัตวนี้เกิดในดุสติ บรุ ี ขอนน้ั พึงทราบวา ชอื่ ทเู รนิทาน. อวทิ ูเรนทิ าน กเ็ มื่อพระโพธิสัตวอ ยูในดุสติ บุรีนนั่ แล ความแตกตืน่ เรื่องพระพุทธ-เจา ไดบ งั เกดิ ขน้ึ แลว. จริงอยู ในโลกยอมมโี กลาหล ๓ อยา งเกดิ ขน้ึ คือโกลาหลเรือ่ งกปั ๑ โกลาหลเร่ืองพระพทุ ธเจา ๑ โกลาหลเรือ่ งพระเจา จกั รพรรดิ ๑ พวกเทวดาชัน้ กามาวจรท่ีช่อื วาโลกพยุหะทราบวา เหตุที่จะเกดิเมอ่ื ส้ินกัปจกั มีโดยลวงไปไดแ สนปนน้ั ดงั น้ี ตางมีศรี ษะเปยก สยายผมมหี นารองไห เอามือทง้ั สองเช็ดน้าํ ตา นุงผาแดง มรี ปู รางแปลก เทย่ี วเดนิบอกกลา วไปในเมืองมนุษยวา ดกู อ นทานผูนิรทุกขท ั้งหลาย โดยกาลลวงไปแหง แสนปแ ตนี้ เหตุทีจ่ ะเกิดเม่อื สน้ิ กปั จักมขี ึน้ แมโลกน้ีก็จักพินาศไป แมมหาสมทุ รกจ็ ักพนิ าศ แผน ดนิ ใหญน แ้ี ละพญาแหงภเู ขาสิเนรุ จักถกู ไฟไหมจักพินาศไป ความพนิ าศจักมีจนถงึ พรหมโลก ดกู อ นทานผนู ิรทกุ ขทง้ั หลายขอพวกทานจงเจริญเมตตา กรณุ า มุทิตา อุเบกขาจงบํารุงมารดาบดิ า จงเปนผูนอบนอมตอ ผใู หญใ นตระกูลดงั นี้ น้ชี ่ือวาโกลาหลเร่ืองกปั .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 81 พวกเทวดาช่อื วา โลกบาลทราบวา ก็โดยลวงไปแหงพนั ป พระสพั พญั ูพุทธเจา จักเสดจ็ อบุ ัติข้นึ ในโลก ดังน้ี แลวพากนั เทย่ี วปาวรอ ง นีช้ อ่ื วา โกลา-หลเร่ืองพระพุทธเจา . เทวดาพวกนน้ั แหละทราบวา โดยลว งไปแหงรอยปพระเจาจกั รพรรดิจักเสด็จอุบตั ขิ ึ้นพากนั เทย่ี วปา วประกาศวา ดกู อ นทา นผนู ิรทกุ ขทัง้ หลาย โดยลว งไปแหงรอยปแ ตน ้ี พระเจา จกั รพรรดิจกั เสดจ็ อบุ ตั ิขึ้นในโลก ดังน.้ีน้ีชื่อวาโกลาหลเร่อื งพระเจา จกั รพรรด.ิ โกลาหลทงั้ สามประการนนี้ ับวา เปน ของใหญ. บรรดาโกลาหลทง้ั สามน้นั เทวดาในหม่นื จกั รวาลท้งั สิ้นไดฟง เสียงโกลาหลเร่อื งพระพทุ ธเจาแลว จงึรวมประชมุ พรอ มกนั ทราบวา สัตวช่ือโนนจกั เปนพระพทุ ธเจา เขา ไปหาเขาแลว ตา งจะออนวอนและเม่ือออ นวอนอยูก ็จะออนวอนในเมือ่ บรุ พนิมิตเกดิ ขนึ้แลว . ก็ในกาลนนั้ เทวดาแมท้ังปวง พรอมกบั ทาวจาตมุ มหาราช ทาวสกั กะทา วสุยาม ทาวสนั ดสุ ติ ทา วนิมมานรดี ทา วปรนมิ มิตวสวตั ดี และทาวมหา-พรหม ในแตล ะจกั รวาลมาประชุมพรอ มกนั ในจักรวาลหน่งึ แลว พากนั ไปยังสาํ นักของพระโพธิสัตว ในภพดุสติ ตา งออนวอนวา \"ขาแตทา นผนู ิรทุกขทา นเม่อื บาํ เพ็ญบารมีสบิ กม็ ไิ ดป รารถนาสมบัตขิ องทา วสกั กะ สมบตั ิของมารสมบัติของพระเจา จกั รพรรดิ สมบัตขิ องพรหมบําเพญ็ แตท า นปรารถนาพระสพั พัญตุ ญาณบาํ เพ็ญแลว เพ่ือตอ งการจะขนสตั วอ อกจากโลก ขาแตทา นผูนริ ทกุ ข บดั นถี้ ึงเวลาท่ีทา นจะเปน พระพุทธเจาแลว ถึงสมยั ที่ทานจะเปนพระพทุ ธเจา แลว\". ลําดบั นั้น พระมหาสตั วย งั ไมใ หปฏญิ าณแกเ ทวดาทัง้ หลาย จะตรวจดูมหาวโิ ลกนะ คือทจ่ี ะตองเลือกใหญ ๕ ประการคอื กาล ทวีป ประเทศ ตระกูลและการกาํ หนดอายขุ องมารดา. ใน ๕ ประการนัน้ พระโพธิสัตวจ ะตรวจดกู าลกอ นวา เปนกาลสมควรหรือไมส มควร. ในขอนน้ั กาลแหง อายุที่เจริญขนึ้ ถึง

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 82แสนปจ ดั วา เปน กาลไมสมควร. เพราะเหตไุ ร. เพราะในกาลนน้ั ชาตชิ ราและมรณะไมป รากฏแกส ัตวท ง้ั หลาย และพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจา ท้ังหลายทีจ่ ะพน จากไตรลักษณไมมี เมื่อพระองคตรัสวา อนจิ จัง ทุกขงั อนตั ตา พวกเขาก็จะคดิ วา พระองคตรัสขอ นนั้ ทาํ ไม แลวจะไมเ ห็นเปนสาํ คญั วา ควรจะฟงควรจะเช่อื ตอ นนั้ ก็จะไมมีการตรัสรู เมือ่ ไมม กี ารตรัสรศู าสนาก็จะไมเ ปนส่ิงนาํออกจากทกุ ข เพราะฉะน้ัน จงึ เปน กาลที่ยังไมควร. แมกาลแหงอายหุ ยอนกวา รอยป ก็จัดเปนกาลทยี่ งั ไมค วร. เพราะเหตไุ ร. เพราะในกาลนนั้ สตั วทั้งหลายมกี เิ ลสหนา และโอวาทที่ใหแ กผ ูม กี ิเลสหนาจะไมต ัง้ อยูในทเี่ ปน โอวาทโอวาทนั้น ก็จะพลนั ปราศไปเร็วพลนั เหมือนรอยไมเ ทาในนาํ้ ฉะนน้ั เพราะฉะน้ันแมก าลนัน้ ก็จัดไดว า เปน กาลไมควร. กาลแหงอายุตาํ่ ลงมาตงั้ แตแสนป สงู ข้ึนไปตัง้ แตรอ ยป จดั เปน กาลอันควร. และในกาลนั้นก็เปน กาลแหงอายุรอ ยป.ทน่ี ั้นพระมหาสัตวกม็ องเห็นวาเปนกาลทค่ี วรจะเกิดไดแ ลว. ตอ จากนนั้ เม่อื จะตรวจดูทวีปกต็ รวจดทู วปี ใหญ ๔ ทวปี เหน็ ทวีปหนง่ึ วา ในทวปี ทั้งสามพระพทุ ธเจา ท้งั หลายยอมไมเสด็จอุบัติขึ้น เสด็จอบุ ัติขึน้ ในชมพูทวปี เทานน้ั . ตอจากนัน้กต็ รวจดูประเทศวา ธรรมดาชมพทู วปี กวางใหญม าก มีปรมิ าณถงึ หมน่ื โยชนพระพทุ ธเจา ทัง้ หลาย เสด็จอุบตั ิข้ึนในประเทศไหนหนอ. จึงมองเหน็ มัชฌิมประเทศ. ช่อื วามชั ฌิมประเทศ คือประเทศท่ที า นกลาวไวใ นวินยั อยางนี้วา ในทิศตะวันออกมนี ิคมช่อื กชังคละ ทอ่ี น่ื จากนคิ มนั้นเปน ทกี่ วา งขวาง อน่ื ไปจากทน่ี น้ั เปนชนบทตง้ั อยูใ นชายแดน รวมในเปนมิชฌิมประเทศ ในทิศใต มีแมนํ้าช่อื สัลลวดี ตอ จากนั้น เปนชนบทตงั้ อยูชายแดน รว มในเปน มชั ฌิมประเทศ ในทิศทักษณิ มีนคิ มชอื่ เสตกณั ณิกะ ตอจากน้นั เปน ชนบทตัง้ อยูใ นชายแดน รว มในเปน มัชฌิมประเทศ ในทศิ ตะวันตก มีพราหมณคามชอ่ื ถูนะ ตอจากน้ันเปนชนบทตงั้ อยูใ นชายแดน รวมในเปน มชั ฌมิ ประเทศ ในทิศเหนือ มีภูเขาชือ่อุสรี ธชะ ตอจากนนั้ เปน ชนบทตัง้ อยใู นชายแดน รว มในเปนมชั ฌมิ ประเทศ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 83มชั ฌมิ ประเทศนน้ั โดยยาววดั ไดส ามรอยโยชน โดยกวา งไดสองรอยหา สิบโยชนโดยวงรอบไดเกา รอยโยชน. ในประเทศนน้ั พระพุทธเจา พระปจเจกพทุ ธเจาพระอัครสาวก พระเจาจกั รพรรดิ และกษัตรยิ พราหมณคฤหบดมี หาศาล ผูม ีศกั ดาใหญเหลาอน่ื ยอ มเกิดขึน้ และนครชอื่ วากบลิ พสั ดุนกี้ ต็ งั้ อยูในมัชฌิมประ-เทศนี้ พระโพธิสตั วจงึ ไดถ ึงความตกลงใจวา เราควรจะไปเกิดในนครนน้ั .ตอจากน้นั พระโพธสิ ัตวเ มอื่ จะเลือกตระกูล จึงเห็นตระกลู วา มารดาพระพุทธเจาทัง้ หลาย ยอ มไมเ สดจ็ อุบตั ใิ นตระกลู แพศย หรือในตระกูลศทู ร แตจ ะเสด็จอบุ ัตใิ นตระกูลกษตั ริยหรอื ในตระกูลพราหมณทโี่ ลกยกยอง สองตระกลู นเ้ี ทา น้นักบ็ ดั นม้ี ตี ระกลู กษตั ริยท ี่โลกยกยองแลว เราจกั เกดิ ในตระกลู นั้น พระเจาสทุ -โธทนมหาราช จกั เปนพระราชบดิ าของเราดงั นี.้ ตอ จากนั้นเม่อื จะเลือกมารดาก็เห็นวา ธรรมดาพระพุทธมารดายอ มไมโลเลในบรุ ุษ ไมเ ปน นกั เลงสุรา แตจ ะเปนผูบาํ เพ็ญบารมมี าตลอดแสนกัป จําเดมิ แตเ กิดจะมีศีล ๕ ไมขาดเลย และพระเทวที รงพระนามวา มหามายา นี้ทรงเปนเชน นี้ พระนางจะทรงเปน พระ-ราชมารดาของเรา ดงั น้ี เมือ่ ตรวจดูวา กพ็ ระนางจะทรงมพี ระชนมายุเทาไรก็เห็นวา มอี ายุเกินกวา ๑๐ เดอื นไป ๗ วนั . พระโพธสิ ัตวต รวจดูมหาวิโลกนะ ๕ ประการน้ี ดว ยประการฉะนแ้ี ลวคดิ วา ดูกอนทา นผนู ิรทกุ ข ถงึ กาลอันควรของเราแลวท่ีจะเปน พระพุทธเจาเมอ่ื จะกระทําการสงเคราะหเ ทวดาทั้งหลายจึงใหป ฏญิ ญาแลว กลาววา ขอพวกทา นไปได สง เทวดาเหลา นน้ั กลับไป มีเทวดาชนั้ ดุสิตหอมลอ มแลว ไปสูนนั ทวนั ในดสุ ติ บุร.ี จรงิ อยู นนั ทวันมีอยูในทกุ เทวโลกทีเดยี ว. เทวดาในนันทวันในเทวโลกนน้ั กลา ววา ขาแตท า นผนู ริ ทุกข ขอทา นจงจตุ จิ ากนนั ทวันน้ไี ปสูส ุคติเถดิ เท่ยี วคอยเตอื นใหพระมหาสตั วราํ ลึกถึงโอกาสแหงกุศลกรรมที่เคยกระทาํ ไวคร้งั กอ น. พระโพธิสตั วอ ันพวกเทวดาผคู อยเตือนใหราํ ลกึ ถงึ กุศลกรรมหอ มลอมแลวอยา งน้ี เท่ยี วไปอยูในเทวโลกนั้น จุตแิ ลว ถือเอาปฏสิ นธิ























พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 95สทิ ธตั ถะนีจ้ ะเปนพระพทุ ธเจา หรอื พระราชากต็ าม พวกเราจกั ใหบ ตุ รคนละคนแมถา จักเปน พระพุทธเจา ก็จักมสี มณกษตั ริยไหเกยี รตแิ ละหอ มลอ ม แมถาเปนพระราชา ก็จักมขี ตั ตยิ กุมารใหเกยี รติและหอมลอม เท่ยี วไป. ฝายพระราชาก็ทรงตั้งนางนม ลวนมรี ปู ทรงชน้ั เยย่ี ม ปราศจากสรรพโทษทุกประการแกพระโพธสิ ัตว พระโพธสิ ัตวท รงเจรญิ วยั ดว ยบรวิ ารอเนกอนันตดวยสว นแหง ความงามอันยิ่งใหญ. ตอมาวนั หนึ่ง พระราชาไดมพี ระราชพิธีวัปปมงคล (แรกนาขวัญ)วันนน้ั พวกชาวนครตา งประดบั ประดา พระนครทุกหนทกุ แหง ดจุ ดงั เทพวมิ านเหลา พวกทาสและกรรมกรทงั้ หมด ตา งนุงหมผาใหม ประดบั ประดาดวยของหอมและดอกไม ประชมุ กันในราชตระกูล. ในพระราชพธิ ีมกี ารเทียมไถถงึพันคนั ก็ในวันนน้ั ไถ ๑๐๘ อนั หยอนหนึ่งคัน (๑๐๗ คัน) หมุ ดวยเงนิพรอมดว ยโคผู ตะพาย และเชอื ก. สว นทง่ี อนพระนงั คัลของพระราชาหมุ ดวยทองคาํ สกุ ปลั่ง. เขาของโคผู ตะพาย เชอื ก และปฏกั กห็ มุ ดว ยทองคําทั้งนัน้ . พระราชาทรงพรอมดวยบริวารเปน อนั มาก เสด็จออกจากพระนครทรงพาพระราชโอรสไปดว ย. ในทป่ี ระกอบพระราชพิธี มตี น หวา อยตู นหนึง่ มใี บหนาแนน มีเงาทึบ. ภายใตตน หวา นน้ั น่ันแหละ พระราชาทรงรบั สงั่ ใหปลู าดพระแทนบรรทมของพระราชโอรส เบอ้ื งบนใหผกู เพดานปกดว ยดาวทองคํา ใหแ วดวงดวยปราการพระวิสตู ร วางอารกั ขา สวนพระองคกท็ รงประดับประดาดวยเคร่ืองสรรพอลงกรณ มหี มอู าํ มาตยแ วดลอม ไดเสด็จ.ไปยงั ทจ่ี รดพระนังคัล ในท่ีนั้น พระราชาทรงถอื พระนังคลั ทองคํา พวกอํามาตยถ อื คนั ไถเงนิ ๑๐๗ คนั พวกชาวนาตา งพากัน ถือคันไถท่เี หลือ. เขาเหลา นนั้ ตา งถือคันไถไถไปขา งโนน บา งขา งนีบ้ า ง. แตพ ระราชาทรงไถไปจากดา นในสดู า นนอก จากดา นนอกสูดานใน. ในทนี่ นั้ มมี หาสมบตั ิ. นางนมท่ี

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 96น่ังหอมลอมพระโพธิสตั วอยู ตางพากันออกมาขางนอก จากภายในพระวสิ ตู รดวยคดิ วา พวกเราจะดสู มบตั ิของพระราชา. พระโพธสิ ัตวท อดพระเนตรดูขางโนน และขางนี้ ไมท รงเห็นใครจงึ เสด็จลกุ ขึ้นโดยเร็ว ทรงนงั่ ขัดสมาธิกําหนดลมหายใจเขา ออก ทาํ ปฐมฌานใหเ กดิ ข้ึนแลว. พวกนางนมพากนัเทยี่ วไปในระหวา งเวลากนิ อาหาร ชักชา ไปหนอ ยหนึง่ . เงาของตน ไมท เ่ี หลือชายไป สวนเงาของตนไมน ัน้ ตง้ั เปน ปรมิ ณฑลตรงอยู. พวกนางนมคิดไดว าพระลกู เจาประทบั อยูพระองคเดยี ว จึงรีบเปดพระวสิ ูตรข้นึ เขา ไปขางในเห็นพระโพธิสตั วป ระทบั นงั่ ขัดสมาธบิ นแทนบรรทม และปาฏหิ าริยน นั้ จึงไปกราบทูลแดพระราชาวา ขา แตส มมตเิ ทพ พระราชกมุ ารประทบั น่งั อยา งน้ีเงาของตนไมเหลาอ่ืนชายไป ของตน หวา ตั้งเปนปรมิ ณฑลตรงอยูอยา งน้ี.พระราชารีบเสดจ็ มา ทอดพระเนตรเห็นปาฏิหารยิ จ งึ ตรัสวา นีแ่ นะพอ นี้เปนการไหวเ จาคร้งั ท่สี อง แลว ทรงไหวลูก. ตอ มา พระโพธิสตั วม พี ระชนมายุได ๑๖ พรรษาโดยลําดับ พระ-ราชาทรงมีรบั ส่งั ใหส รางปราสาทสามหลังเหมาะสมกบั สามฤดู คอื หลังหนึ่งมี๙ ช้นั หลังหนง่ึ มี ๗ ชั้น หลังหน่งึ มี ๕ ช้ัน และใหจ ดั หาหญงิ ฟอ นรําไวสหี่ มืน่ คน พระโพธิสัตวมีหญิงฟอนรําแตตัวสวยหอมลอมอยูเปน ประหน่งึเทพเจาผูหอมลอมอยดู วยหมูนางอปั สร ฉะนั้น ถกู บําเรออยดู วยดนตรี ไมม ีบุรษุ เลย ทรงเสวยสมบตั ใิ หญ ประทับอยใู นปราสาทเหลานัน้ ตามคราวแหงฤด.ู สว นพระราหลุ มารดาไดเ ปนพระอคั รมเหสีของพระองค. เม่ือพระองคเสวยมหาสมบัติอยู วนั หนึ่งไดมพี ูดกันขึน้ ในระหวา งหมูพระญาตอิ ยา งน้ีวาพระสิทธตั ถะทรงขวนขวายอยูแตการเลน เทานน้ั มิไดทรงศึกษาศลิ ปะใด ๆเลย เมือ่ เกิดสงความขึน้ จกั ทาํ อยา งไรกนั . พระราชาทรงมีรับสงั่ ใหเ รยี กพระ-โพธสิ ัตวม าแลว ตรัสวา นแ่ี นะ พอ พวกญาติ ๆ ของลกู พดู กันวา พระ-

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ที่ 97สิทธตั ถะมไิ ดศ กึ ษาศิลปะใด ๆ เลย เท่ยี วขวนขวายแตก ารเลน ดังน้ี ลกู จะเหน็ วาถึงกาลอนั ควรหรือยัง พระโพธสิ ตั วท ลู วา ขาแตส มมติเทพ ขาพระองคไมม ีกิจทจ่ี ะตองศกึ ษาศลิ ปะ ขอพระองคไ ดโ ปรดใหตีกลองปาวรองไปในพระนคร เพื่อใหม าดกู ารแสดงศลิ ปะของขาพระองค แตน ีอ้ ีก ๗ วนั ขาพระองคก็จกั แสดงศลิ ปะแกพระญาติทง้ั หลาย. พระราชาไดทรงกระทาํ ตามเชนน้นั . พระ-โพธิสตั วร บั สั่งใหประชมุ เหลานายขมงั ธนูท่สี ามารถยิงไดด ังสายฟาแลบ ยิงขนหางสัตวไ ด ยงิ ตานลกู ศรได ยงิ ตามเสยี งได และยิงลกู ศรตามลกู ศรไดแลว ไดท รงแสดงศลิ ปะ ๑๒ อยา ง ทพี่ วกนายขมงั ธนเู หลาอืน่ ไมม ีแกพระญาติทั้งหลาย ในทามกลางมหาชน ขอ น้ันพึงทราบตามนัยที่มีมาในสรภังคชาดกนนั้ เถิด ในคราวน้ัน หมพู ระญาตขิ องพระองคไ ดหมดพระทัยสงสัยแลว. ตอ มาวันหนง่ึ พระโพธิสตั วม ีพระประสงคจะเสด็จยงั ภมู ิภาคในพระอุทยานจงึ ตรัสเรยี กสารถีมาตรสั วา จงเทยี มรถ เขารบั พระดาํ รสั วา ดแี ลว จึงประดบั ประดารถช้ันดที สี่ ุด มีดา มากดว ยเครอื่ งอลงั การทกุ ชนดิ เทยี มมา สนิ ธพอนั เปนมงคล ซึ่งมสี ีดจุ กลีบดอกบวั ขาว ๔ ตวั เสร็จแลว ไปทลู บอกแดพ ระโพธิ-สัตว พระโพธิสัตวเสดจ็ ข้ึนรถอนั เปนเชน กบั เทววมิ านทรงบายพระพกั ตรสพู ระอทุ ยาน เทวดาทง้ั หลายคิดวา กาลทจ่ี ะตรัสรขู องพระสิทธัตถราชกมุ ารใกลเ ขา มาแลว พวกเราจักแสดงบุพนิมิต เเลวแสดงเทวบุตรคนหน่ึงทําใหเปนคนแกหงอม มฟี นหัก มีผมหงอก มีหลังโกงดุจกลอนเรือน มีตัวโคง ลงมีมอื ถือไมเ ทา เดินงก ๆ เงนิ ๆ อยู พระโพธิสัตวและสารถกี ไ็ ดทอดพระเนตรเห็นและแลเหน็ ภาพนน้ั . ทนี ้นั พระโพธิสัตวตรสั ถามตามนยั ทมี่ มี าในอปุ ทานน่ันแหละวา นแี่ นะสหายผูเจรญิ ชายคนน้ชี อ่ื อะไรกนั นะ แมแ ตผมของเขากไ็ มเหมือนของผอู น่ื ดังนี้ ทรงสดบั คาํ ของสารถแี ลว ทรงมพี ระทัยสังเวชวา นีแ่ นะผูเจริญ นาตเิ ตียนจริงหนอความเกิดนี้ ความแกจักตอ งปรากฏแกสัตวผ ูเ กดิ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนา ท่ี 98แลว อยางแนน อน ดังน้ีแลว เสด็จกลบั จากพระอทุ ยานเสด็จข้นึ สปู ราสาททเี ดยี ว พระราชาตรัสถามวา เพราะเหตุไรบุตรของเราจงึ กลบั เรว็ นกั พวกอํามาตยทูลวา เพราะทอดพระเนตรเหน็ คนแก พระเจา ขา พระราชาตรสั วาพวกเจาพูดวา ลูกของเราเหน็ คนแกแลว จกั บวช เพราะเหตุไร จงึ มาทําลายเราเสยี เลา จงรีบจดั หาละครมาแสดงแกบ ตุ รของเรา เธอเสวยสมบตั ิอยจู ักไมระลกึ ถึงการบรรพชา แลวใหเ พ่มิ อารกั ขามากข้นึ วางไวท ุก ๆ คร้ังโยชนใ นทกุทศิ . ในวันรงุ ขึน้ พระโพธสิ ตั วกเ็ สด็จไปยงั พระอุทยานเหมือนเดมิ ทอดพระเนตรเหน็ คนเจบ็ ทเ่ี ทวดาเนรมิตขึ้น จงึ ตรัสถามโดยนัยกอนนน่ั แหละ ทรงมีพระหฤทัยสังเวชแลวกลับในรูปสูปราสาท. ฝา ยพระราชาก็ตรัสถามแลวทรงจัดแจงตามนยั ทกี่ ลาวแลวในหนหลังนั่นแหละ ทรงวางอารกั ขาเพิม่ ขึ้นอกี ในท่ีมีประมาณ ๓ คาพยุตโดยรอบ. ตอมาอกี วันหน่งึ พระโพธิสัตวเ สด็จไปยังพระ-อุทยานเหมอื นเดิม ทอดพระเนตรเหน็ คนตายที่เทวดาเนรมิตขึ้น ตรัสถามโดยนยั กอนนนั่ แหละ มพี ระหฤหยั สงั เวชแลว เสดจ็ กลับในรูปสปู ราสาทอีก ฝายพระราชาก็ตรสั ถามแลวทรงจัดแจงตามนยั ทีกลา วแลว ในหนหลงั น่ันแหละ ทรงวางอารักขาเพม่ิ ขน้ึ อกี ในท่ีประมาณโยชนห น่ึงโดยรอบ. กใ็ นวนั หนงึ่ ตอมาอีกพระโพธิสัตวเ สดจ็ ไปสพู ระอุทยาน ไดท อดพระเนตรเหน็ บรรพชิตนงุ หม เรยี บรอ ย มีเทวดาเนรมติ ขึ้นเชน เดมิ น่ันแหละ จึงตรสั ถามสารถวี า น่แี นะเพื่อนคนน้นั เขาเรียกชือ่ อะไรนะ สารถีไมท ราบถงึ บรรพชิตหรือคนท่ีทาํ ใหเ ปนบรรพชิตเลย เพราะไมมกี ารอุบตั ิขึ้นแหง พระพทุ ธเจาก็จริง แตดวยอานภุ าพแหง เทวดาจึงกราบทูลวา คนนั้นเขาเรยี กช่อื วา บรรพชติ พระเจา ขา แลวพรรณนาคุณแหง การบวช พระโพธสิ ตั วใ หร สู กึ เกิดความพอพระทัยในบรรพชิตไดเสดจ็ ไปยังพระอทุ ยานในวนั นั้น. แตท านผูกลา วทฆี นิกายกลา ววา พระ-โพธสิ ตั วไ ดเ สดจ็ ไปทอดพระเนตรเหน็ นมิ ิตทง้ั ๔ ในวนั เดียวเทา น้ัน พระโพธ-ิ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท่ี 99สตั วเสดจ็ เทยี วเตรตลอดวนั ทรงสระสนานในสระโบกขรณีอันเปน มงคล เมือ่พระอาทิตยอ ัสดงแลว ประทบั น่ังบนแผน ศิลาอนั เปนมงคลมีพระประสงคจะประดับประดาพระองค ทีน้ันพวกบรจิ าริกาของพระองคพ ากันถือผามีสตี าง ๆเครื่องอาภรณต างชนดิ มากมาย และดอกไมข องหอม เครื่องลบู ไล มายนืหอ มลอมอยโู ดยรอบ ในขณะน้ัน อาสนะทปี่ ระทับนงั่ ของทา วสักกะไดเ กดิ รอนขน้ึ แลว ทาวเธอทรงใครครวญดูวา ใครหนอมปี ระสงคจ ะใหเ ราเคลอื่ นจากทีน่ ้ี ทอดพระเนตรเห็นกาลท่จี ะตอ งประดับประดาพระโพธสิ ตั ว จงึ ตรัสเรยี กวสิ สกุ รรมเทพบตุ รมาตรัสวา ดกู อ นวิสสุกรรมผูสหาย วนั นส้ี ิทธัตถราชกุมารจกั เสด็จออกมหาภิเนษกรมนในเวลาเท่ียงคนื น้ีเปน เครอ่ื งประดับอนั สดุ ทายของพระองค ทา นจงไปยงั พระอุทยานพบพระมหาบรุ ุษแลว จงประดบั ดวยเครื่องประดบั ทกุ ชนดิ วิสสกุ รรมเทพบุตรทลู รบั พระดํารัสวาดีแลว เขา ไปหาในขณะนัน้ น่นั เองดว ยเทวานุภาพ แปลงเปนชางกัลบกของพระองคท เี ดียวแลว รับเอาผาโพกจากมอื ของชางกลั บก มาพนั พระเศียรของพระโพธสิ ัตวพ ระ-โพธสิ ตั วท รงทราบดว ยสัมผสั แหงมอื เทา นั้นวา ผนู ้ีมิใชม นุษยเขาเปน เทวบุตรพอพันผา โพกเขา ผาพันผืนกป็ ลิวสูงขนึ้ โดยอาการเหมือนแกวมณี ท่ีพระเมาลีบนพระเศยี ร เมื่อพนั อีกกเ็ ปนผาพนั ผนื เพราะฉะนนั้ เมอื่ พันสบิ คร้งั ผาหมื่นผืนก็ปลวิ สูงขึ้น. ไมควรคิดวา พระเศียรเลก็ ผา มีมาก ปลิวสูงขึน้ ไดอ ยางไรกบ็ รรดาผา เหลานนั้ ผนื ที่ใหญท ่สี ุด มปี ระมาณเทาดอกสามลดา (เถาจิงจอ )ทเี่ หลือนอกนีม้ ีประมาณเทาดอกกุตุมพกะ พระเศยี รของพระโพธสิ ัตวหนาแนน ดว ยศก เปน เหมือนดอกสารภที ่แี นน ทบึ ดวยเกสร ตอ มาเมอื่ พวกนกั ดนตรีแสดงปฏภิ าณของตน ๆ อยู เมอ่ื พวกพราหมณก ลาวยกยองดวยคาํ เปน ตน วาขาแตพ ระจอมนรนิ ทร ขอพระองคจงทรงชาํ นะเถดิ และเมอื่ พวกสารถแี ละมาฆตนั ธกะเปนตน กลาวยกยอ งอยดู ว ยถอยคําอนั เปนมงคล คําชมเชยและ

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๑ - หนาที่ 100คําปาวประกาศนานัปการแกพระโพธิสตั วผ ปู ระดบั ประดาแลว ดว ยเครื่องประดับสารพดั พระองคกเ็ สด็จขึน้ ยังพระราชรถอันประเสรฐิ ซึง่ ประดบั ดว ยเครอื่ งประดับทุกอยาง. ในสมัยนนั้ พระเจา สุทโธทนมหาราชทรงสดับขา ววา พระราชมารดาของพระราหลุ ทรงประสตู ิพระราชโอรสแลว จงึ ทรงสง ขา วสารไปดวยตรัสวาพวกเธอจงบอกความดีใจของเราแกล กู ดว ย พระโพธสิ ตั วทรงสดับขา วนนั้ แลวตรัสวา ราหลุ เกิดแลว เครอ่ื งจองจาํ เกิดแลว พระราชาตรัสถามวา ลูกของเราพูดอะไรบาง ทรงสดับคําน้นั แลว จงึ ตรสั วา จาํ เดิมแตน ห้ี ลานของเราจงมีชอื่วา ราหลุ กมุ าร เถิด ฝายพระโพธสิ ัตวเ สดจ็ ข้นึ ยังพระราชรถอนั ประเสรฐิเสด็จเขา พระนครดว ยพระยศอันยิ่งใหญด ว ยพระสริ โิ สภาคยอ ันนารน่ื รมยใ จยง่ินกั ในสมยั นน้ั พระนางกสิ าโคตมขี ัตตยิ กญั ญา เสดจ็ อยู ณ พื้นปราสาทช้นั บนทอดพระเนตรเห็นพระรปู สิรขิ องพระโพธิสตั ว ผูทรงกระทาํ ประทักษณิ พระนครอยู ทรงเกดิ พระปติและโสมนัส จงึ ทรงเปลง อุทานน้ีวา หญิงใดเปนมารดาของพระกมุ ารนี้ หญิงน้ันดบั ทกุ ขได ชายใดเปนบดิ าของพระกมุ ารน้ี ชายนน้ั ดบั ทุกขไ ด พระกุมารน้ีเปน พระสวามีของหญิงใด หญงิ นั้นดบั ทุกขได พระโพธสิ ตั วสดับคาํ เปนคาถาน้นั แลว ทรงดาํ รวิ า พระนางกสิ า-โคตมีนี้ตรัสอยางนว้ี า หทยั ของมารดา หทัยของบดิ า หทยั ของภรยิ า ดเู หน็อัตภาพเห็นปานน้อี ยู ยอ มดับทกุ ขได เม่ืออะไรหนอดบั หทยั จึงชอื่ วา ดับทุกขได ทนี นั้ พระโพธสิ ตั วผ มู นี า้ํ พระทัยคลายกาํ หนัดแลวในกเิ ลสทงั้ หลาย ไดทรงมีพระดําริวา เมื่อไฟคอื ราคะดบั ขึน้ ชื่อวา ความดับทุกขก็มีได เม่ือไฟคอื โทสะดบั ขนึ้ ชอ่ื วา ความดับทกุ ขก ็มีได เมอ่ื ไฟคอื โมหะดบั ขึ้นชอ่ื วาความดับทกุ ข