200 สมดุ รายวันทว่ั ไป วันที่ รายการ เลขที่ เดบติ เครดิต 240,000 - บัญชี 200,000 - 40,000 - 25x2 31 เงนิ สด (2,000 x 120) ธ.ค. ทุนเรือนหุน (2,000 x 100) สว นเกนิ มูลคา หนุ (2,000 x 20) นําหนุ ท่เี หลอื ออกขายในราคาหุนละ120บาท บริษทั เทพสิน จํากัด งบดุล ณ วันที่ 31 ธนั วาคม 25x2 (หนว ย:บาท) สนิ ทรพั ย เงนิ สด 140,000 220,000 ลกู หนี้ 10,000 หัก คาเผอ่ื หน้ีสงสัยจะสญู 130,000 สินคาคงเหลอื 50,000 ท่ดี นิ 160,000 คา ความนยิ ม 100,000 660,000 หนี้สนิ และสว นของผเู ปนหนุ สวน 600,000 40,000 เจาหนี้ 20,000 ทนุ เรอื นหุน (400,000 + 200,000) 620,000 สว นเกินมูลคา หนุ 660,000 200
201 สรปุ บริษัทจํากัดเปนกิจการที่ตองจดทะเบียนและจัดตั้งขึ้นตามประมวลกฎหมายแพง และพาณิชย โดยมีผเู รม่ิ กอการจดั ต้ังตัง้ แต 7 คนขึน้ ไป สว นบริษัทมหาชนเปนกิจการท่ีจดทะเบียน จัดต้ังข้ึนตามพระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจํากัด พ.ศ. 2535 แกไขเพ่ิมเติม พ.ศ. 2544 โดยมีผู เร่ิมกอการต้ังแต 15 คนข้ึนไป ทั้งน้ีทุนของบริษัทไดแบงออกเปนหุน แตละหุนตองมีมูลคา เทากัน ซึ่งเรียกวาหุนทุน ไดแก หุนสามัญ และหุนบุริมสิทธิ ผูถือหุนรับผิดชอบตอหนี้สินของ บริษัทจํากัดจํานวนเพียงไมเกินจํานวนคาหุนที่ยังสงใชไมครบมูลคาหุนท่ีตนถือเทานั้น และ คุณสมบตั ขิ องผถู อื หนุ ไมถ ือเปนสาระสําคัญ การบันทึกบัญชีเกี่ยวกับการจําหนายหุน ไดแก การจําหนายหุนเปนเงินสด การ จาํ หนา ยหนุ โดยใหจ อง การจาํ หนายหุนเปนหนวยรวม การนาํ หุนแลกเปล่ยี นสินทรัพยอ่ืนที่มิใช เงินสด และการชําระคาบริการดวยหุน ทั้งน้ีการจําหนายหุนสามารถจําหนายได 3 ราคา คือ ราคาตามมูลคา ราคาสูงกวามูลคา ราคาต่ํากวามูลคา ตามกฎหมายไทย ไมอนุญาตใหขายหุนตํ่า กวามูลคาหุนยกเวนบริษัทมหาชน และในกรณีจําหนายหุนโดยการใหจองอาจเรียกเก็บเงินคา หุน ได 2 วิธี คือ เงินท่ีเรียกชําระถือเปนการชําระคาหุนบางสวน และเงินที่เรียกชําระถือเปน เงนิ มดั จําในการจองหุน ซงึ่ บริษัทจะออกใบหุนใหจ นกวาจะชําระคาหนุ ครบ คาใชจายในการจําหนายหุน เปนคาใชจายท่ีเกิดจากการออกหุน เชน คาจดทะเบียนหุน คาธรรมเนียม คานายหนา คาทนายความ เปนตน โดยมีวิธีปฎิบัติในทางบัญชี 3 วิธีไดแก นําคาใชจ า ยในการจาํ หนา ยหุนไปหักกลบกับเงินทนุ ทไ่ี ดรบั ถือคา ใชจ ายในการจําหนายหุนเปน คาใชจายต้ังพักเพ่ือตัดจําหนาย และบันทึกคาใชจายในการจําหนายหุนเปนคาใชจายในงวดที่มี รายการนนั้ เกดิ ข้ึน การรบิ หุน ในการเรยี กเก็บเงินคาหุนเปนงวดน้ัน ถา ปรากฏวามีผูถือหุน คางชําระคาหุน ไมวาในงวดใดก็ตาม ซึ่งบริษัทไดติดตามทวงถามเปนเวลาหลายครั้งแลวก็ ผูถือหุนยังไม สามารถชําระคาหุนน้ันได บริษัทจะทําการริบหุนดังกลาว ทั้งน้ีในประเทศไทยหามมิใหถือหุน ของตนเองดังนั้นเม่ือริบหุนมาแลวตองรีบนําออกจําหนายโดยเร็ว และหากเงินท่ีไดรับจากการ นาํ หนุ ที่รบิ ออกจําหนายไมพ อกับคาหนุ ทเี่ รียกใหช าํ ระพรอ มท้ังดอกเบีย้ กใ็ หเรียกเก็บสว นท่ีขาด จากผูถือหุนที่ถกู รบิ แตหากมเี งนิ เหลือใหคืนเงินคาหนุ ทีถ่ ูกริบใหกับผถู ือหุน ท่ถี ูกรบิ ดวย 201
202 การเปล่ียนจากหางหุนสวนเปนบริษัท มีการบันทึกบัญชีเกี่ยวกับการเปล่ียนจากหาง หุนสวนเปนบริษัท 2 วิธี คือ การใชสมุดบัญชีชุดใหมเปนสมุดบัญชีของบริษัท และการใชสมุด บัญชีของหางหุนสวนเปนสมุดบัญชีของบริษัทตอไป โดยไมวาจะใชการบันทึกบัญชีแบบใดก็ ตามตองทําการปรับปรุงสินทรัพยและหนี้สินกอน จากนั้นคํานวณหาคาความนิยม และรับ ใบหนุ แทนการจา ยคนื ทุน 202
203 แบบฝก หดั ทายบท 1. จงอธิบายความหมายของบรษิ ทั จาํ กัดมาใหเขา ใจ 2. ทุนของบรษิ ทั จาํ กดั คืออะไร แบง ออกไดเ ปนชนดิ ใดบา ง 3. การเรียกเกบ็ เงนิ คา หุนทําไดกีว่ ธิ ี ในแตล ะวิธบี รษิ ัทจะออกใบหุน ใหแกผ ถู ือหุน เมอ่ื ใด 4. การจาํ หนายหุน จาํ หนา ยไดก ีร่ าคา อะไรบาง จงอธิบายพรอมยกตวั อยางการบันทึกรายการใน สมุดรายวันทั้งไปดว ย 5. จงอธบิ ายความหมายของคาใชจา ยในการจัดต้ังบรษิ ัท และคา ใชจา ยในการออกหุน 6. การริบหุน เกดิ ข้นึ ไดกี่กรณี มีวิธีปฏิบัติไดก ว่ี ิธี วิธีท่ีกฎหมายไทยกาํ หนดใหใชคอื วธิ ีใด 7. วิธกี ารบญั ชใี นการเปล่ยี นจากกิจการหา งหุนสว นเปน บริษทั จาํ กดั ทําไดก ี่วิธีอะไรบาง และ มขี ้นั ตอนการปฏบิ ตั อิ ยางไร 8. บรษิ ัทนารายณ จํากัด จัดต้ังบริษทั เมอื่ วนั ท่ี 1 มนี าคม 2542 จดทะเบยี นหนุ สามัญ 10,000 หุน มูลคาหุนละ 100 บาท หุนบุริมสิทธิ 8% 5,000 หุน มูลคาหุนละ 100 บาท รายการเก่ียวกับหุน ทุนมีดงั น้ี มี.ค. 5 ออกหนุ สามญั จํานวน 3,000 หุน ใหนายทองพนู เพอ่ื แลกเปล่ยี นกับกจิ การของเขา ดงั นี้ สนิ คา คงเหลอื 50,000 บาท อาคาร 200,000 บาท ท่ดี นิ 150,000 บาท เจา หนี้ 30,000 บาท ราคาตลาดของหนุ สามัญในวนั น้ีราคาหนุ ละ 128 บาท 20 รบั จองหนุ สามัญ 5,000 หนุ ในราคาหนุ ละ 120 บาท เม.ย.15 บรษิ ัทไดเ รียกเกบ็ เงนิ คา จองหุนสามัญ งวดแรก 30% ของมูลคาหนุ บวกดว ย สว นเกนิ มูลคาหนุ ซงึ่ ผจู องหนุ ไดนําเงนิ มาชาํ ระครบถว น 22 รบั จองหุน บุรมิ สิทธิ จํานวน 3,000 หนุ ในราคาสูงกวามลู คา 10% 25 ไดเรียกเก็บเงินงวดสุดทายจากผูสั่งจองหุนสามัญ ซ่ึงมีผูส่ังจองชําระครบถวน ยกเวน นายสุด ซ่ึงจองหุนไว 500 หุน ไดแจงวาไมสามารถชําระคาหุนได สําหรับผู จองหุน ท่ชี ําระคาหุนครบถว น บรษิ ทั ไดออกใบหุนใหในวันน้ี 27 บริษัทไดริบหุนของนายสุด และนําหุนดังกลาวออกขายทอดตลาดไดในราคาหุนละ 115 บาท เสียคาใชจายในการขาย 100 บาท หลังจากหักผลขาดทุนและคาใชจายใน การขายหนุ ท่ถี กู ริบน้ี เงนิ ทเ่ี หลือใหสงคนื นายสดุ 29 ไดเ รยี กเก็บเงนิ จากผจู องหนุ บุริมสทิ ธิทั้งหมดในวนั น้ี พรอ มกับออกใบหุนให 203
204 30 บรษิ ทั ไดเสนอขายหนุ สามญั 4 หนุ รวมกบั หุน บรุ ิมสิทธิ 4 หนุ ในราคารวม 950 บาท ณ วนั นีห้ นุ สามัญมรี าคาตลาดหุนละ 130 บาท และหนุ บุริมสิทธิมีราคาตลาดหนุ ละ 120 บาท บรษิ ัทไดขายไปทงั้ หมด 500 หนว ย ใหท ํา บนั ทึกรายการขางตน ในสมดุ รายวนั ทว่ั ไป 9. บริษัท สารภี จํากัด ไดจดทะเบียนหนังสือบริคณหสนธิ เม่ือวันท่ี 5 มกราคม 2541 โดยมีทุน จดทะเบียนแบงเปน หุนสามญั 1,000 หุน มลู คา หุนละ 100 บาท และหุน บรุ มิ สิทธิ 5% 1,000 หนุ มลู คาหนุ ละ 100 บาท และตอ มาบรษิ ทั ไดออกจาํ หนายหนุ ดังกลา ว เปน ดังน้ี ม.ค. 12 หุนสามัญ 300 หนุ ไดเ สนอขายในราคาหนุ ละ 90 บาท และหนุ บุรมิ สทิ ธิ 5% จํานวน 300 หนุ ในราคาหนุ ละ 120 บาท ม.ค. 17 มีผจู องหุน ดงั กลา วจนครบ และบริษทั ไดร ับชาํ ระเงนิ คาหนุ ครบถว นเมือ่ วันที่ 23 มกราคม ก.พ. 1 หุน สามัญ 400 หนุ ไดเ สนอขายในราคาหนุ ละ 80 บาท และกําหนดใหสงเงนิ ณ วนั จองหนุ ละ 30 บาท และจะเรยี กใหชําระคาหุน เปน 2 งวด ๆ ละเทา ๆ กัน 10 มีผูจองหุนสามัญที่เสนอขายเมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธครบ และไดเรียกเก็บเงินสําหรับ งวดแรกเมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ ซึ่งก็ไดรับชําระครบถวนบริษัทออกใบหุนชนิด ระบุชื่อผถู อื ให ม.ี ค. 1 บริษทั ไดอ อกหนุ สามญั 200 หุน ในราคาตามมูลคา เพ่ือแลกกับเครอ่ื งใชสาํ นักงาน ของบรษิ ทั แหง หน่ึง และออกหนุ บรุ ิมสิทธิ 5% 200 หนุ เพ่อื แลกกบั สินคา ทีม่ ีราคา 19,000 บาท 20 บริษัทไดออกหุนบุริมสิทธิ 5% 300 หุน ในราคาตามมูลคา เพื่อแลกกับธุรกิจแหง หนึ่ง ซ่ึงมีรายการของสินทรัพยและหนี้สินในวันน้ี เปนดังน้ี เงินสด 10,000 บาท สนิ คา 20,000 บาท สนิ ทรพั ยอ่นื ๆ 10,000บาท เจาหน้ี 10,000 บาท คาใชจ า ยคา งจา ย 3,000 บาท และทนุ 27,000 บาท เม.ย. 1 บริษัทไดนําหุนท่ีเหลือท้ังหมดออกขายรวมกันเปนหนวยรวม ซ่ึงแตะละหนวย ประกอบดวย 1 หุนสามัญ และ 1 หุนบุริมสิทธิ 5% ในราคาหนวยละ 320 บาท ราคา ตลาดของหุนสามัญวันนี้หุนละ 120 บาท และหุนบุริมสิทธิหุนละ 140 บาท และมี ผจู องหนุ ดังกลาวในวันที่ 10 เมษายน ครบถวน 10 จดทะเบยี นเปน บรษิ ัทจํากดั ใหท ํา บนั ทึกรายการขางตนในสมดุ รายวนั ทวั่ ไปของบริษทั 204
205 10. ยอดคงเหลอื ตอไปนี้ ปรากฏอยใู นงบดุลของบริษัท สี่สี จาํ กัด ณ วนั ที่ 30 มถิ ุนายน 25x2 สินทรัพยหมุนเวียน ลกู หน้หี นุ สง่ั จองบรุ มิ สทิ ธิ 8,000 ทนุ เรือนหนุ หุนบุริมสทิ ธิ 5% ชนดิ สะสม มูลคาหนุ ละ 20 บาท จด ทะเบยี น 8,000 หนุ จําหนา ยและออกใบหนุ แลว 2,600 หุน 52,000 หุน ใหจ องและยังมไิ ดอ อกใบหนุ ให 600 หนุ 12,000 64,000 หนุ สามญั ชนดิ ไมม ีมูลคา จดทะเบยี น 10,000 หนุ ออก จําหนายและออกใบหนุ แลว 4,000 หนุ ไมม รี าคาที่กาํ หนด 17,000 สวนเกนิ มูลคาหุนบุริมสทิ ธิ 5,000 บริษทั ส่สี ี จาํ กดั ออกใบหุน ใหเมื่อมกี ารจา ยชําระคาหนุ ครบถว น การสงั่ จองหนุ บุริมสิทธมิ ีดงั นี้ 2,200 หุน ในราคาตามมูลคา 1,000 หนุ ในราคาหุนละ 25 บาท หุนสามัญทอ่ี อกจําหนา ยไดจาํ หนา ยเปนเงนิ สด ใหท าํ บันทึกรายการขางตนในสมดุ รายวนั ทัว่ ไป 205
บทท่ี 6 การเปลย่ี นแปลงในสวนของผถู อื หนุ หลังการจดั ต้ังบรษิ ทั สวนของผูถอื หนุ อาจมีการเปลี่ยนแปลงสวนของผูเปนหุนสวน ไดแก ทุนเรือนหุน สวนเกินทุน และกําไรสะสมท้ังน้ีอาจมีสาเหตุมาจากหุนทุนซื้อคืน สิทธิใน การซ้ือหุนทุน การไถคืนหุนบุริมสิทธิ การแปลงสภาพหุนบุริมสิทธิ การปรับปรุงทุน การแบงแยกหุน ท้ังน้ีการเปล่ียนแปลงในสวนของผูถือหุนของบริษัท นอกเหนือจากผลกําไร หรือขาดทุนจากการดําเนินกิจการ และผลของการปรับปรุงทุนใหมแลว หลักการเบื้องตน 4 ประการ ทมี่ กั จะยึดถือปฏบิ ัติมีดงั นี้ (พรชนก รตั นไพจติ ร, 2547, หนา 34) 1. ควรบันทึกรายการและรายงานแหลงที่มาของสวนของผูถือหุนที่แตกตางกันไป แยกจากกนั 2. ควรจะรวบรวมขอมูลและรายงานเพื่อใหเปนไปตามขอกําหนดของมาตรฐาน การบัญชีและตามกฎหมาย 3. บริษัทจะไมรับรูกําไรหรือเพ่ิมกําไรสะสมท่ีมีผลมาจากรายการหุนทุนท่ีเกิดข้ึน ระหวางบริษัทกับผูถือหุน รายการหุนทุนซื้อคืน การเพ่ิมสินทรัพยสุทธิของบริษัทอัน เนื่องมาจากรายการท่ีเก่ียวของกับทุน รายการเหลานี้จะบันทึกในบัญชีสวนเกินทุนแทนท่ีจะ บันทึกเปน กาํ ไร แตย อดลดลงในสินทรัพยสุทธิจะเดบิตไปยังบัญชีกําไรสะสมเพราะผลกระทบ ของรายการดังกลาวจะเหมอื นกบั การแบงกําไรบางสวน 4. การเพิ่มหุนทุนจดทะเบียน การเปล่ียนแปลงชนิดของหุนหรือการแปลงสภาพหุน เชน จากหุนบุรมิ สทิ ธเิ ปนหุน สามัญ จะไมก อ ใหเกดิ กําไรหรอื ขาดทนุ แตอ ยางใด เปน ตน หนุ ทนุ ซ้ือคนื นักวิชาการใหค วามหมายหุน ทุนซอ้ื คืน (treasury stock) ไวห ลายทศั นะ ดังน้ี หนุ ทนุ ซ้ือคนื หมายถงึ หนุ สามญั ท่ีบริษัทไดเ คยออกไปจําหนา ยใบหนุ ไปแลว ตอมา บริษัทไดรับหุนสามัญดังกลาวกลับคืนมาและในปจจุบันยังถือครอบครองอยูในมือของบริษัท (นชุ จรี พิเชฐกุล, 2547, หนา 347) 206
208 หุนทุนซื้อคืน หมายถึง หุนทุนของบริษัทที่ออกใบหุนใหกับผูถือหุนไปแลว ตอมา ไดรับคืนและยังถือหุนอยูในมือโดยมิไดยกเลิกหุนทุนนั้น ทุนจดทะเบียนของบริษัทจึงไม เปล่ียนแปลง แตสวนของผูถือหุนจะลดตามจํานวนหุนทุนท่ีไดรับคืนมา (สุริยุ เมืองขุนรอง, ม.ป.ป., หนา5-11) หุนทนุ ซือ้ คืน หมายถึง หุนสามัญหรือหนุ บุรมิ สิทธิทจ่ี ําหนายและออกใบหุนไปแลว ตอมาบริษัท ไดรับหุนเหลาน้ีคืนมา และเก็บรักษาไวโดยไมยกเลิกใบหุน(อิสรีย โชววิวัฒนา, 2547, หนา 8-17) จากความหมายของหุนทุนซอ้ื คนื ดงั กลา วขางตน สรปุ ไดว า หุน ทนุ ซอ้ื คืน หมายถึง หุนทุนของบริษัทที่จําหนายและอยูในมือบุคลภายนอกและบริษัทไดรับคืนมาโดยยังมิไดยกเลิก ใบหุน ซงึ่ หนุ ทุนซ้อื คนื ไมม สี ทิ ธิไดร บั เวนเปนผลและไมม สี ิทธิในการออกเสียงบริหารงานของ บริษัท การเพิ่มข้ึนหรือการลดลงของทุนท่ีนํามาลงภายหลังการจัดต้ังบริษัท อาจจะเกิดขึ้น เน่ืองจากการซ้ือหุนทุนคืนมา ตามพระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจํากัด พ.ศ. 2534 มาตรา 66/1 แกไขเพิ่มเติมโดย พระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจํากัด (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2544 บริษัทมหาชน จํากัด อาจซื้อหุนคืนจากผูถือหุนไดในกรณีตอไปน้ี (สุรศักดิ์ วาจาสิทธิ์, และคนอ่ืน ๆ, 2547, หนา 41) 1. บริษัทอาจซ้ือหุนคืนจากผูถือหุนที่ออกเสียงไมเห็นดวยกับมติของที่ประชุมผูถือ หนุ ซง่ึ แกไ ขขอ บงั คับของบรษิ ัทเก่ยี วกับสิทธิในการออกเสียงลงคะแนนและสทิ ธิในการรบั เงนิ ปน ผล ซ่ึงผูถือหุน เห็นวาตนไมไ ดร ับความเปนธรรม 2. บริษัทอาจซื้อหุนคืนเพ่ือบริหารทางการเงินเม่ือบริษัทมีกําไรสะสมและสภาพ คลอ งสว นเกิน และการซอื้ หนุ คืนนัน้ ไมเ ปนเหตใุ หบริษัทประสบปญหาทางการเงิน หุนที่บริษัทถืออยูน้ันจะไมนับเปนองคประชุมในการประชุมผูถือหุน รวมทั้งไมมี สทิ ธิในการออกเสยี งลงคะแนนและสิทธิในการรบั เงินปน ผลดว ย ตามกฎกระทรวงวาดวยการกําหนดหลักเกณฑและวิธีการวาดวยการซื้อหุนคืน การ จําหนายหุนท่ีซ้ือคืน และการตัดหุนท่ีซื้อคืนของบริษัท พ.ศ. 2544 มีหลักปฏิบัติดังนี้ (สุรศักด์ิ วาจาสิทธ,์ิ และคนอืน่ ๆ, 2547, หนา 162 - 170) 1. กอนการประชุมเพ่ือแกไขขอบังคับของบริษัทเกี่ยวกับสิทธิในการออกเสียง ลงคะแนน และสิทธิในการรับเงินปนผลใหบริษัทซ่ึงประสงคจะซ้ือหุนคืนจากผูถือหุนบอก กลา วการเสนอซอื้ หุน คืนไวในหนงั สือนัดประชุมผูถือหุนดวยวา ผูถือหุนที่ออกเสียงไมเห็นดวย กบั มติของที่ประชมุ ผถู ือหุนของตนใหแกบ รษิ ัทได 207
209 ผูถือหุนที่ออกเสียงไมเห็นดวยและประสงคจะขายหุนคืนใหบริษัท ตองแจงความ ประสงคท่ีจะขายหุนของตนภายใน 5 วันนบั แตว ันท่ที ่ีประชุมลงมติแกไ ขขอ บงั คับ 2. ภายในเวลาสิบวันนับแตกําหนดเวลาตามขอ 1 วรรคสอง ส้ินสุดลง ใหบริษัทสง คําเสนอซ้ือหนุ คืนแกผูถ อื หนุ ซงึ่ แจง ความประสงคท่จี ะขายหุน คืน โดยระบุราคาหนุ หลักเกณฑ ในการกําหนดราคาหนุ วัน เวลา สถานที่ วธิ กี ารซอ้ื หุน คนื และกาํ หนดเวลาทีจ่ ะซอ้ื หนุ คืน กําหนดเวลาท่ีจะซื้อหุนคืนตามวรรคหน่ึง ใหเริ่มนับจากวันถัดจากวันครบ กําหนดเวลาตามวรรคหนง่ึ และตองมรี ะยะเวลาไมน อยกวา 10 วนั แตไ มเกนิ 20 วัน 3. ราคาหุนที่บริษัทเสนอซ้ือแกผูถือหุนแตละรายตามขอ 2 ตองเปนราคาเดียวกัน สําหรับหุนประเภทเดียวกัน โดยใหนํามูลคาตามบัญชี และมูลคาตลาดมาประกอบพิจารณา กาํ หนดราคาหนุ ดวย 4. ใหบริษทั เปด เผยขอ มลู การซ้อื หนุ คืนดงั ตอไปน้แี กสาธารณชน 4.1 วัน เวลา สถานที่ท่ีมีการประชุมผูถือหุน และมติของที่ประชุมซึ่งแกไข ขอบังคับขอบรษิ ทั เกย่ี วกับสิทธิในการออกเสยี งลงคะแนน และสิทธิในการรบั เงนิ ปนผล 4.2 รายละเอียดเกี่ยวกับผูถือหุน และจํานวนหุนของผูถือหุนที่ออกเสียงไมเห็น ดวยกบั มตทิ ปี่ ระชุมผถู ือหนุ และประสงคจ ะใหบ รษิ ทั ซอื้ หนุ ของตนคนื 4.3 ราคาหุน หลกั เกณฑในการกําหนดราคาหุน วัน เวลา สถานท่ี วิธีการซื้อหุนคืน และกาํ หนดเวลาทจี่ ะซื้อหุนคนื 4.4 ผลกระทบตอ ผูถ ือหนุ และบรษิ ทั ภายหลงั การซื้อหนุ คืน 4.5 กําหนดเวลาในการจาํ หนา ย และตดั หนุ ท่ีซ้ือคนื การเปดเผยขอมูลใหกระทําโดยปดประกาศ ณ ที่ทําการสํานักงานแหงใหญ และ สาํ นกั งานสาขาของบรษิ ทั (ถา มี)ในวันทีส่ งคําเสนอซ้ือหุนคนื ความในวรรคหน่ึง และวรรคสองมิใหใชบังคับ ในกรณีที่มีกฎ ระเบียบ หรือ ขอบังคับอื่นตามกฎหมายวาดวยหลักทรัพย และตลาดหลักทรัพย กําหนดใหมีการเปดเผยขอมูล เกี่ยวกับโครงการซ้ือหุนคืน ซ่ึงมีรายการไมนอยกวาท่ีกําหนดไวตามวรรคหนึ่ง และบริษัทได ปฏบิ ตั ิตามกฎ ระเบียบ หรือขอ บังคับนัน้ แลว 5. เมอ่ื การซ้อื หนุ คืนเสรจ็ ส้นิ แลว ใหบ ริษัทมีหนงั สือแจง รายละเอียดของจาํ นวนหุน ที่บริษัทไดซื้อคืนมาตอนายทะเบียนพรอมปดประกาศรายละเอียดดังกลาวไว ณ ที่ทําการ สํานักงานแหงใหญ และสํานักงานสาขาของบริษัท (ถามี) ภายในกําหนด 14 วันนับแตเมื่อการ ซอื้ หนุ ในแตล ะครั้งเสรจ็ ส้ิน 208
210 บริษัทอาจจะไมปดประกาศรายละเอียดตามวรรคหนึ่งก็ได ในกรณีที่มีกฎ ระเบียบ หรือขอบังคับอ่ืนตามกฎหมายวาดวยหลักทรัพย และตลาดหลักทรัพย กําหนดใหมีการเปดเผย ขอมูลเก่ียวกับหุนที่ซ้ือคืนมา ซ่ึงมีรายการไมนอยกวาที่กําหนดไวตามวรรคหนึ่ง และบริษัทได ปฏบิ ตั ติ ามกฎ ระเบียบ หรือขอ บังคบั นั้นแลว 6. การซื้อหุนคืนตามมาตรา 66/1 (2) เมื่อบริษัทมีกําไรสะสม และสภาพคลอง สว นเกินใหเ ปน ไปตามหลักเกณฑดงั ตอ ไปน้ี 6.1 ใหพิจารณาสภาพคลองสวนเกินของบริษัทจากความสามารถของบริษัทใน การชําระหน้ีที่จะถึงกําหนดไดภายใน 6 เดือนขา งหนา นับแตวนั ท่ีจะเริ่มซือ้ หุนคนื 6.2 ใหบรษิ ทั จัดทําโครงการซ้อื หนุ คืนซึง่ อยางนอ ยตองมีรายการดงั น้ี 6.2.1 ขอมูลแสดงกําไรสะสมของบริษัทและความสามารถของบริษัทใน การชําระหนที้ จ่ี ะถึงกาํ หนดภายในหกเดอื นขางหนานับแตว นั ทจี่ ะเร่ิมซอ้ื หนุ คืน 6.2.2 เหตผุ ลในการซ้ือหุนคืน 6.2.3 จํานวนหุนที่จะซื้อคืน หลักเกณฑในการกําหนดราคาหุน วิธีการซ้ือหุน และกําหนดเวลาท่ีจะซื้อหุนคืน ในกรณีหุนท่ีจะซ้ือคืนเปนหลักทรัพยจดทะเบียนในตลาด หลักทรัพยแหงประเทศไทย ใหนําราคาหุนเฉลี่ยยอนหลังสามสิบวันกอนวันท่ีบริษัทจะทําการ เปด เผยขอ มูลตามขอ 9 มาประกอบการพิจารณากาํ หนดราคาหุนดวย 6.2.4 ผลกระทบตอ ผูถ ือหนุ และบริษัทภายหลังการซอื้ หุนคนื 6.2.5 กาํ หนดเวลาในการจาํ หนา ย และการตัดหุนทซี่ ้ือคนื 7. วิธกี ารซ้อื หุนคืนตามขอ 6 ใหดาํ เนนิ การ ดงั นี้ 7.1 กรณีหุนที่เปนหลักทรัพยจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทย และหุนที่จะซื้อคืนตามโครงการมีจํานวนไมเกินรอยละ 10 ของหุนที่จําหนายไดท้ังหมด วิธีการ ซอื้ หุนคนื อาจเสนอซือ้ ในกระดานหลกั ของตลาดหลักทรพั ยแ หงประเทศไทยหรอื เสนอซือ้ จากผู ถือหุนเปน การทั่วไปก็ได 7.2 กรณีหุนท่ีจะซื้อคืนตาม 7.1 มีจํานวนเกินกวารอยละ 10 ของหุนท่ีจําหนาย ไดทง้ั หมด หรือกรณีหุนทไ่ี มเปน หลักทรัพยจ ดทะเบยี นในตลาดหลกั ทรพั ยแหง ประเทศไทย ให ซอ้ื หุนคืนโดยเสนอซอ้ื จากผูถ ือหนุ เปนการทั่วไป การซ้ือหุนคืนโดยวิธีการซ้ือในตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทยจะตองมี ระยะเวลาดาํ เนินการไมเกินหกเดือน 8. การซือ้ หุนคืนโดยเสนอซ้อื จากผูถ อื หุน เปนการทัว่ ไป ใหด าํ เนินการ ดังน้ี 209
211 8.1 ใหบริษัทสง คาํ เสนอซ้ือไปยังผูถือหุนลวงหนาไมนอยกวาสิบวันกอนวันเร่ิม ซือ้ หุนคนื โดยหนังสอื ดงั กลาวอยางนอยตองมีรายการดังน้ี 8.1.1 รายละเอียดของโครงการซอ้ื หนุ คนื 8.1.2 จํานวน และราคาหนุ ท่บี ริษทั เสนอซ้ือ 8.1.3 วัน เวลา สถานท่ี และวิธีการแสดงเจตนาขายหุนคืนใหแกบริษัท และ การสง มอบใบหุน 8.1.4 วิธีการจัดสรรหุน ในกรณีมีผูเสนอขายมากกวาหุนท่ีบริษัทประสงค จะซอ้ื คนื ใหใ ชว ิธจี ดั สรรหุนทีร่ ับซือ้ ตามสดั สวนของจาํ นวนหนุ ที่เสนอขาย แตอาจมกี ารปด เศษ จํานวนหุนที่รับซื้อเพื่อใหผูถือหุนเหลือจํานวนหุนท่ีไมไดรับจัดสรรเทากับหนวยการซ้ือขายใน ตลาดหลักทรพั ยแ หงประเทศไทยดวยกไ็ ด 8.1.5 วนั เวลา สถานที่ และวธิ กี ารชําระเงนิ คาหนุ ใหแ กผ ถู อื หุน 8.2 ราคาที่เสนอซ้ือแกผูถือหุนแตละรายตองเปนราคาเดียวกันสําหรับหุน ประเภทเดยี วกนั 8.3 ระยะเวลาในการรบั ซ้ือตองไมน อ ยกวาสบิ วนั และไมเ กนิ ยสี่ ิบวัน 9. ใหบริษัทเปดเผยขอมูลตามท่ีระบุไวในขอ 6.2 แกสาธารณชนลวงหนาไมนอย กวา 14 วนั กอ นวันซ้ือหนุ คนื ทั้งนี้ใหนําความในขอ 4 วรรคสอง และวรรคสาม มาใชบังคับโดย อนุโลม 10. เม่ือการซื้อหุนคืนเสร็จส้ินแลว ใหนําบทบัญญัติ ขอ 5 มาใชบังคับแกบริษัทโดย อนุโลม 11. การซื้อหุนตามโครงการซ้ือหุนคืนคร้ังใหมจะกระทําไดเมื่อพนกําหนด ระยะเวลาหนง่ึ ปนับแตวนั สนิ้ สุดโครงการซ้ือหนุ คนื ครั้งหลงั สุด 12. ใหบ รษิ ทั จาํ หนายหนุ ที่ซ้ือคนื ไดเ ม่ือพน กําหนดหกเดอื นนบั แตการซื้อหุน คืนใน แตละคราวตามหมวด 1 หรือ หมวด 2 เสร็จสิ้น และตองจําหนายใหหมดภายในระยะเวลาที่ กําหนดไวในการซื้อหุนคืน ท้ังนี้ ตองไมเกินสามปนับแตการซื้อหุนคืนเสร็จส้ินกอนท่ีจะมีการ จําหนายหนุ ใหม 13. วิธกี ารจําหนา ยหนุ ใหด ําเนินการ ดงั น้ี 13.1 กรณหี ุนทเ่ี ปน หลักทรพั ยจ ดทะเบียนในตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทย ใหเสนอขายในกระดานหลักของตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทย หรือเสนอขายตอประชาชน เปนการทั่วไปตามกฎหมายวา ดวยหลกั ทรพั ย และตลาดหลกั ทรพั ย 210
212 13.2 กรณีหุนท่ีไมเปนหลักทรัพยจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพยแหงประเทศ ไทย ใหเสนอขายตอประชาชนเปนการทั่วไปตามกฎหมายวาดวยหลักทรัพย และตลาด หลักทรพั ย 14. เมือ่ พน กําหนดระยะเวลาที่ตอ งจาํ หนายหุนท่ีซ้ือคืนใหหมดตามขอ 12 ถาบริษัท ไมจําหนายหรือจําหนายไมหมดใหบริษัทลดทุนที่ชําระแลวโดยวิธีตัดหุนจดทะเบียนที่ซื้อคืน และยังมิไดจําหนาย ท้ังน้ีใหบริษัทปดประกาศรายละเอียดดังกลาวไวที่ทําการสํานักงาน แหงใหญ และสํานักงานสาขาของบริษัท (ถามี) และดําเนินการจดทะเบียนเปล่ียนแปลง ทนุ จดทะเบียนภายใน 14 วนั นบั แตว ันตดั หุน ดังกลา ว บริษัทอาจจะไมปดประกาศรายละเอียดตามวรรคหน่ึงก็ได ในกรณีท่ีมีกฎ ระเบียบ หรือขอบังคับอ่ืนตามกฎหมายวาดวยหลักทรัพย และตลาดหลักทรัพย กําหนดใหบริษัทเปดเผย ขอมูลเกี่ยวกับการจําหนายหุนที่ซื้อคืนมา ซึ่งมีรายการไมนอยกวาที่กําหนดไวตามวรรคหน่ึง และบริษัทไดป ฏบิ ตั ิตามกฎ ระเบยี บหรอื ขอบังคับน้ันแลว การที่บรษิ ัทซ้อื หนุ ทนุ คนื อาจดวยเหตผุ ลตา ง ๆ ดงั ตอไปนี้ 1. บริษัทมีเงินสดคงเหลือ และหุนทุนมีราคาซื้อขายในทองตลาดต่ํา ท้ังนี้เพื่อท่ีจะ เพิม่ สินทรัพยสุทธขิ องบริษัท (มิใชเพ่ิมรายได) โดยการซ้ือหุนทุนคืนในราคาต่ํา และตอมาขาย หนุ ออกไปในราคาท่สี ูงข้ึน การทบี่ รษิ ทั ถอื หุนทุนซือ้ คืนไวอ าจทาํ ใหเงินปน ผลในอนาคตลดลง 2. เพอื่ นํามาใชเปนหุนตามโครงการใหสิทธิแกพนักงาน โครงการโบนัส และขาย ใหแ กพนักงานโดยตรงในกรณีท่ีหนุ จดทะเบยี นไดน าํ ออกจาํ หนา ยหมดแลว 3. เพอื่ แลกเปลี่ยนกับหลักทรัพยอน่ื หรือสนิ ทรพั ย 4. เพ่ือนาํ มาจายหุน ปน ผล 5. เพือ่ ทําใหก าํ ไรตอหนุ (earnings per share) เพม่ิ ขึ้น 6. เพ่อื กาํ จัดผถู อื หนุ บางจาํ พวก การบนั ทึกบญั ชหี นุ ทนุ ไดรับคืน ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย หามมิใหบรษิ ัทเปนเจา ของถือหนุ ของตนเองหรอื รับจํานําหุนของตนเอง ยกเวนการซ้ือหุนคืนเพื่อการบริหารทางการเงินเมื่อมีกําไรสะสมและ สภาพคลองสว นเกิน และการซ้ือหุนคืนนั้นไมเปนเหตุใหบริษัทประสบปญหาดานการเงิน ท้ังน้ี บริษัทตอ งจาํ หนายหนุ ทนุ ซื้อคนื ออกไปภายในเวลาทกี่ าํ หนด 211
213 สํานักงานคณะกรรมการกํากับหลักทรัพย โดยสํานักกํากับบัญชีตลาดทุนไดกําหนด แนวปฏิบัติทางการบัญชีเก่ียวกับหุนทุนซ้ือคืนใหบันทึกบัญชีดวยวิธีราคาทุน (cost method) หรือวิธีราคาตามมูลคา (par value method) แตตามแนวทางปฏิบัติของประเทศไทยจะบันทึก ดวยวิธีราคาทุน เน่ืองจากการบันทึกหุนทุนซ้ือคืนดวยราคาตามมูลคาและลดบัญชีสวนเกิน มูลคาหุนทําใหดูเหมือนเปนการลดทุน ซึ่งขัดกับพระราชบัญญัติบริษัทมหาชนจํากัดที่ไม อนุญาตใหมีการลดบัญชีสวนเกินมูลคาหุน ยกเวนกรณีที่หักกับขาดทุนสะสมแตสถาบัน การเงินที่ไดรับอนุญาตจากธนาคารแหงประเทศไทยใหลดทุนโดยการซื้อหุนทุนคืนไดนั้น สามารถบนั ทกึ การซ้ือหุนทนุ คืนดว ยวิธีราคาตามมลู คาได การไดร ับหุนของบริษัทคืนมาอาจเกิด จากกรณตี าง ๆ ดังนี้ 1. การซื้อหุนคืน การซ้ือหุนคืนตามวิธีราคาทุนเม่ือซื้อหุนทุนคืน บริษัทจะเดบิต บัญชีหุนทุนซื้อคืน ดวยราคาทุนท่ีจายซื้อ ตอมาเมื่อมีการจําหนายหุนทุนซ้ือคืนจะเครดิตบัญชี หนุ ทนุ ซื้อคืน ซ่งึ การจําหนา ยหุนทุนซ้ือคนื ออกไปอาจจําแนกไดดังนี้ 1.1 ราคาจําหนายหุนซ้ือคืนเทากับราคาทุนหุนซื้อคืน ในกรณีน้ีจะไมมีผลตาง เกดิ ขน้ึ ตวั อยางที่ 6.1 บริษัทแหงหนึ่งไดซ้ือหุนสามัญของบริษัทกลับคืนมาจํานวน 50 หุน มีราคาตาม มูลคาหุนละ 100 บาท ซ้ือกลับมาในราคาหุนละ 105 บาท ตอมาไดนําหุนดังกลาวออกจําหนาย ในราคาทไี่ ดซอ้ื มา การบนั ทกึ บัญชเี ปนดงั น้ี สมุดรายวันทว่ั ไป วนั ที่ รายการ เลขที่ เดบิต เครดิต บญั ชี หุนสามญั ซื้อคืน (50 x 105) 5,250 - เงินสด 5,250 - ซื้อหุน สามัญของบรษิ ัทกลบั คืนมา เงินสด 5,250 - หนุ สามญั ซ้ือคนื 5,250 - ขายหุนสามัญทซี่ อ้ื คนื มาดวยราคาเทากบั ราคาทุนหนุ ซอื้ คืน 212
214 1.2 ราคาจําหนายหุนซื้อคืนสูงกวาราคาทุนหุนซื้อคืน ในกรณีนี้จะเกิดผลตาง ทางดา นเครดติ ผลตางนใ้ี หน ําไปเครดิตบัญชี สวนเกนิ ทุนหนุ ซื้อคืน ตวั อยางที่ 6.2 จากตัวอยางที่ 6.1 สมมตวิ า จาํ หนา ยหุนทนุ ซื้อคืนออกไปในราคาหนุ ละ 110 บาท การบันทกึ บัญชเี ปน ดงั นี้ สมุดรายวนั ทว่ั ไป วนั ท่ี รายการ เลขท่ี เดบติ เครดติ บญั ชี หนุ สามัญซ้ือคืน (50 x 105) 5,250 - เงินสด 5,250 - ซ้อื หุนสามัญของบริษัทกลับคืนมา เงนิ สด (50 x 110) 5,500 - หุนสามัญซือ้ คนื (50 x 105) สวนเกนิ ทนุ หนุ สามญั ซอื้ คืน 5,250 - (ผลตาง) 250 - ขายหุนสามญั ที่ซื้อคืนมาดวยราคาสงู กวา ราคาทุนหุนซอื้ คืน 1.3 ราคาจําหนายหุนทุนซ้ือคืนต่ํากวาราคาทุนหุนซ้ือคืน ในกรณีน้ีจะเกิดผลตาง ทางดานเดบิต ผลตางนี้ใหนําไปเดบิตลดยอดบัญชี สวนเกินทุนหุนซื้อคืน ถายอดคงเหลือใน บัญชีสวนเกินทุนหุนซื้อคืนไมมี หรือมีไมพอ ผลตางที่เหลือจะนําไปเดบิตลดยอดบัญชีกําไร สะสม ตัวอยางท่ี 6.3 จากตัวอยางที่ 6.1 สมมติวาจําหนายหุนทุนซ้ือคืนออกไปในราคาหุนละ 90 บาท และบรษิ ัทมีบัญชีสว นเกนิ ทนุ หุนสามัญซ้ือคืนอยูจ ํานวน 300 บาท 213
215 การบันทกึ บญั ชเี ปนดงั น้ี สมุดรายวันทวั่ ไป วนั ที่ รายการ เลขที่ เดบติ เครดิต หนุ สามญั ซอื้ คนื (50 x 105) บัญชี 5,250 - 5,250 - เงนิ สด 4,500 - 5,250 - ซ้ือหุนสามญั ของบริษัทกลับคืนมา 300 - 450 - เงนิ สด (50 x 90) สวนเกนิ ทนุ หนุ สามญั ซอ้ื คนื กาํ ไรสะสม (ผลตา ง) หนุ สามัญซือ้ คืน (50 x 105) ขายหุนสามัญทซี่ ือ้ คนื มาดวยราคา ต่ํากวา ราคาทุนหนุ ซอ้ื คืน การนําหุนทุนซื้อคืนออกขายใหม ในกรณีซ้ือหุนคืนมามีการซ้ือคืนหลายครั้งและ ราคาซือ้ คืนหนุ แตละคร้ังไมเทา กัน เมอ่ื นาํ หุนทุนซอ้ื คืนออกจําหนายใหเครดิตหุนทุนซื้อคืนดวย ราคาถัวเฉลีย่ ถว งน้ําหนักของหุนทนุ ซอ้ื คนื ตัวอยางท่ี 6.4 บริษัทมหาชนจํากัดแหงหน่ึงมีหุนสามัญจดทะเบียนและนําออกจําหนายแลว 20,000 หุน ราคาตามมูลคาหุนละ 100 บาท นําออกขายครั้งแรกในราคา 110 บาท รายการ เก่ยี วกับหุนทนุ ซ้อื คืนใน มดี งั นี้ 25x1 ม.ค. 5 ซือ้ หุนสามญั คนื จาํ นวน 400 หุน ในราคาหุนละ 120 บาท มี.ค. 13 ซอ้ื หนุ สามัญคนื อีก 100 หุน ในราคาหุน ละ 130 บาท เม.ย.25 ขายหุนสามญั ซอื้ คืน จํานวน 100 หนุ ในราคาหุนละ 132 บาท พ.ค. 10 ขายหุนสามญั ซือ้ คนื จํานวน 200 หนุ ในราคาหุน ละ 121 บาท มิ.ย. 5 ขายหนุ สามัญซอ้ื คืน จาํ นวน 150 หนุ ในราคาหุนละ 115 บาท ต.ค. 17 บริษทั ตัดหนุ สามญั ซ้ือคืนจํานวน 50 หนุ 214
216 การบันทึกบญั ชเี ปน ดงั น้ี สมดุ รายวนั ทว่ั ไป วันที่ รายการ เลขที่ เดบติ เครดติ 48,000 - 48,000 - บัญชี 13,000 - 13,000 - 12,200 - 25x1 5 หนุ สามญั ซือ้ คืน (400 x 120) 1,000 - 13,200 - ม.ค. เงินสด 24,400 - ซอ้ื หนุ สามัญของบริษทั กลับคนื มาคร้งั ท่ี 1 24,200 - 200 - 18,300 - ม.ี ค. 13 หนุ สามญั ซือ้ คนื (100 x 130) 17,250 - เงนิ สด 800 - ซ้อื หุนสามญั ของบริษทั กลับคนื มาครัง้ ท่ี 2 250 - เม.ย. 25 เงินสด (100 x 132) หุนสามัญซื้อคนื (100 x 122) สว นเกนิ ทนุ หนุ สามัญซ้ือคืน ขายหุนสามัญซื้อคนื ในราคาหนุ ละ 132 บาท คาํ นวณ ตนทนุ หุนซื้อคนื ถัวเฉลี่ยถว งนา้ํ หนกั = 48,000 + 13,000 = 122 บาทตอหนุ 400 + 100 พ.ค. 10 เงินสด (200 x 121) สว นเกนิ ทนุ หนุ สามัญซอ้ื คนื หุนสามญั ซ้อื คืน (200 x 122) ขายหุน สามัญซ้ือคนื ในราคาหุนละ 121 บาท มิ.ย. 5 เงินสด (150 x 115) สวนเกนิ ทุนหนุ สามัญซอื้ คืน (1,000 – 200) กําไรสะสม (ผลตาง) หนุ สามัญซื้อคืน (150 x 122) ขายหนุ สามัญซื้อคนื ในราคาหุนละ 115 บาท 215
217 สมดุ รายวนั ทวั่ ไป เดบิต เครดติ วันที่ รายการ เลขที่ 6,100 - 5,000 - บญั ชี 1,100 - 25x1 17 ทนุ หุน สามัญ (50 x 100) ต.ค. กําไรสะสม (ผลตาง) หุนสามญั ซอ้ื คนื (50 x 122) ตดั หุน สามญั ซอ้ื คนื ทเี่ หลอื จํานวน 50 หนุ 2. การรับบริจาคหุน คนื การรบั บริจาคหุน คนื ตามวิธรี าคาทุนเมื่อรับบริจาคหุนทุนคืน บริษทั จะบนั ทึกเปนความทรงจําไวว าไดรับบริจาคหุนคืนเปนจํานวนเทาใด ตอเมื่อมีการขายหุน ที่ไดรบั จากการบริจาคจงึ จะนําไปบนั ทึกบัญชีไวในบญั ชีสวนเกนิ ทนุ จากการรบั บรจิ าค ตวั อยา งท่ี 6.5 บรษิ ัทแหงหนง่ึ ไดรบั บริจาคหุนสามญั ของตนเองกลบั คืนมา จาํ นวน 50 หนุ ราคา ตามมูลคา หนุ ละ 100 บาท ตอ มาไดน าํ หุน ท่ไี ดร ับบรจิ าคออกจาํ หนายในราคาหนุ ละ 115 บาท การบันทึกบญั ชีเปนดังนี้ สมดุ รายวนั ทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบติ เครดิต บัญชี บนั ทึกความทรงจาํ : ไดร บั บริจาคหนุ สามญั คนื มาจาํ นวน 50 หนุ เงินสด (50 x 115) 5,750 - สวนเกินทนุ จากหนุ สามญั รับบรจิ าค 5,750 - นาํ หุนสามญั รบั บริจาคออกจาํ หนา ย 3. การรับชําระหนี้ของลูกหนี้ ลูกหนี้ของบริษัทอาจมีฐานะเปนผูถือหุนของบริษัท ดวยดังนั้นในการรับชําระหนี้จากลูกหนี้อาจไดรับชําระหนี้หน้ีเปนหุนของบริษัท ซ่ึงบริษัทจะ บันทกึ บญั ชี ณ วนั ทไ่ี ดร ับหุนคืนมาโดย เครดติ ลกู หนี้ ตามจํานวนหน้ีท่รี ับชาํ ระ 216
218 ตัวอยางท่ี 6.6 ปราการเปนลูกหนี้ของบริษัทจํานวน 13,000 บาท ตอมานายปราการไดนําหุน ของบริษทั มาชาํ ระหน้ีจํานวน 100 หนุ ราคาตามมลู คา หุนละ 100 บาท การบันทึกบัญชีเปน ดังน้ี สมุดรายวนั ทว่ั ไป วันท่ี รายการ เลขท่ี เดบิต เครดิต บญั ชี ทุนหุนสามญั ซ้ือคืน 13,000 - ลูกหน้ี 13,000 - รบั ชาํ ระหนีจ้ ากปราการเปนหุนสามัญของ บริษัท บรษิ ทั ควรจะแสดงรายละเอียดเกี่ยวกบั การเปล่ียนแปลงจํานวน และมลู คาหนุ ทนุ ซ้ือ คืนจากการจําหนายหุนซ้ือคืน การตัดหุนทุนซื้อคืน และการเปลี่ยนแปลงในบัญชีสวนเกินทุน หุนซื้อคืนในงบแสดงการเปล่ียนแปลงในสวนของผูถือหุน นอกจากนี้บริษัทควรเปดเผยขอมูล ดงั น้ี 1. เปด เผยหุนทุนซื้อคืนแตละประเภทท่บี รษิ ทั บริษัทยอย หรอื บรษิ ทั รวมถืออยู 2. วัตถุประสงคแ ละเหตผุ ลของการซ้อื หนุ คนื 3. นโยบายการบัญชี 4. กําหนดเวลาในการขายและการตดั หุน ทนุ ซ้อื คืน 5. เปดเผยขอเท็จจริง ถาบริษัท บริษัทยอย หรือบริษัทรวมมีการซ้ือคืนหุนทุนจาก บุคคลหรือกจิ การทเี่ กยี่ วขอ งกนั สทิ ธิในการซอื้ หนุ นักวชิ าการใหความหมายสทิ ธิในการซ้อื หุน (stock rights) ไวหลายทศั นะ ดงั นี้ สิทธิในการซื้อหุน หมายถึง การใหสิทธิกับผูถือหุนเดิมท่ีจะซ้ือหุนออกใหมไดกอน บคุ คลภายนอกเรยี กสทิ ธิน้วี า preemptive right (พรชนก รัตนไพจติ ร, 2547, หนา 40) สิทธิในการซ้ือหุน หมายถึง สิทธิท่ีบริษัทมอบใหแกบุคคลท่ีบริษัทกําหนดในอันท่ี จะซอ้ื หนุ ในราคาทบี่ ริษทั กําหนดไวลวงหนา (พัชรนิ ทร ไตรรตั นร งุ เรือง, 2547, หนา 8 – 25) 217
219 สิทธิในการซื้อหุน หมายถึง ใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซื้อหุนที่บริษัทออกใหแก ผูถือหุนเดิมใหสิทธิในการซื้อหุนทุนที่ออกใหมไดกอนบุคคลภายนอก เพ่ือรักษาสัดสวนของ สิทธิสว นไดเสยี ของผูถ ือหุน เดมิ (นุชจรี พิเชฐกุล, 2547, หนา 360) จากความหมายของสิทธิในการซื้อหุนดังกลาวขางตนสรุปไดวา สิทธิในการซื้อหุน หมายถงึ สิทธิที่บริษทั มอบใหกับผูถอื หุนเดิมในอนั ทีจ่ ะซอ้ื หุนออกใหมกอนบุคคลภายนอก ใน ราคาที่ถูกกําหนดไวลวงหนาเพ่ือรักษาสัดสวนของสิทธิสวนไดเสียของผูถือหุนเดิม นอกจากน้ี ยังรวมถึงใบสําคัญแสดงสิทธิ (stock warrants) เปนใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซื้อหุนที่บริษัทออก พรอมกับหลักทรัพยอ่ืนท่ีใหสิทธิแกผูถือในการซ้ือหุนทุน และสิทธิที่จะเลือกซื้อหุน (stock option) เปนใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซื้อหุนที่บริษัทออกใหแกผูบริหารหรือพนักงานถือเปน โครงการตอบแทนผลงาน ของผูบริหารหรือพนักงานสามารถนําไปใชซื้อหุนทุนไดในราคาท่ี กาํ หนด ในการนําสิทธิมาใชบริษัทจะออกใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซ้ือหุน โดยในใบสําคัญ แสดงสิทธิซ้ือหุนจะตองระบุราคาและเงื่อนไขในการใชใบสําคัญแสดงสิทธิซื้อหุน เชน จํานวน ใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะนํามาซื้อหุน 1 หุน จํานวนสิทธิท่ีระบุไวในใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซ้ือ หนุ 1 ฉบบั วันท่ีสิทธิหมดอายุและขอกําหนดเก่ียวกับการใชสิทธิ เปนตน ในกรณีที่ตองใชสิทธิ มากกวา 1 ฉบับ ในการซื้อหุน 1 หุน เราเรียกสิทธินั้นวาสิทธิซ้ือหุนไมเต็มหุน (fractional share rights) ซงึ่ การบันทึกบัญชีอาจจําแนกไดด ังน้ี 1. สิทธิที่มอบใหกับผูถือหุนเดิม เมื่อบริษัทจํากัดจะออกหุนใหม บริษัทจะตองให สิทธิกับผูถือหุนเดิมในอันท่ีจะซ้ือหุนออกใหมไดกอนบุคคลภายนอก เพื่อใหผูถือหุนเดิมได รักษาสัดสวนของสิทธิสวนไดเสียในบริษัท สําหรับบริษัทมหาชนจํากัดเม่ือไดรับอนุมัติใหเพิ่ม ทุนได บริษัทจะนําหุนออกขายท้ังหมด หรือบางสวนก็ได และจะเสนอขายหุนแกผูถือหุนเดิม หรือเสนอขายแกประชาชนทั่วไป หรือแกบุคคลเฉพาะเจาะจงก็ได ไมจําเปนตองใหสิทธิกับ ผูถือหุนเดิมกอนเสมอ เม่ือผูถือหุนเดิมไดรับสิทธิไปอาจนําสิทธิดังกลาวไปใชซ้ือหุนใหมเพิ่ม หรอื อาจขายสทิ ธิหรือโอนสิทธิใหกบั บุคคลอืน่ กไ็ ด โดยวนั ท่เี ก่ยี วของกบั สิทธมิ ดี ังนี้ 1.1 วันมอบสิทธิ ณ วันมอบสิทธิใหกับผูถือหุนเดิมจะบันทึกเปนความทรงจํา ไว โดยไมพิจารณาวาสิทธิมีมูลคาหรือไม เน่ืองจากวันมอบสิทธิหุนจะซื้อขายกันในราคารวม สิทธิ ซ่ึงไมอาจแยกมูลคาของสิทธิออกจากหุนได ในวันนี้จะบันทึกรายละเอียดเฉพาะการให สทิ ธิและเงอื่ นไขในการใชส ิทธิเทานั้น 1.2 วันใชส ทิ ธิซ้ือหุน ณ วันใชสิทธซิ ้ือหนุ จะบนั ทึกรายการจาํ หนายหนุ ตามทม่ี ี ผูน ําสิทธมิ าใชซ ้อื หนุ ไป 218
220 1.3 วันท่ีสิทธิหมดอายุ ณ วันที่สิทธิหมดอายุจะบันทึกเปนความทรงจําไว เทานน้ั วา มีสิทธิเหลอื อยอู ีกเปน จํานวนเทา ใด ตัวอยางที่ 6.7 เม่ือวันที่ 2 มกราคม 25x1 บริษัทแหงหนึ่งมีหุนสามัญท่ีออกจําหนายอยูในมือ บุคคลภายนอกแลวจํานวน 20,000 หุน ราคาตามมูลคาหุน ๆ ละ 100 บาท ตอมาวันที่ 30 มิถุนายน 25x1 บริษัทไดจดทะเบียนเพิ่มทุนอีก 10,000 หุน โดยเสนอขายแกผูถือหุนเดิม ในวัน เดียวกันไดออกสิทธิซ้ือหุนใหกับผูถือหุนเดิม โดย 1 หุนเดิม ไดรับสิทธิ 1 สิทธิ และตองใช 2 สิทธิในการซ้ือหุนที่ออกใหม 1 หุน ในราคาหุนละ 102 บาท หุนสามัญมีราคาตลาด ณ วันนี้ หุนละ 100 บาท และสทิ ธิหมดอายวุ นั ท่ี 31 กรกฎาคม 25x1 วันท่ี 1 - 31 กรกฎาคม 25x1 มีผูถือหุนเดิมจํานวน 19,000 หุน มาใชสิทธิซ้ือหุน สามัญทอี่ อกใหม โดยราคาตลาดของหุนสามัญวนั น้รี าคาหุนละ 105 บาท การบันทึกบัญชีเปนดงั น้ี สมดุ รายวนั ทว่ั ไป วนั ท่ี รายการ เลขท่ี เดบติ เครดิต บัญชี 25x1 2 บนั ทกึ ความทรงจาํ : มอบสิทธใิ หกับผูถอื หุน ม.ค. เดิม 20,000 สทิ ธิ สามารถนําไปซอ้ื หุนสามญั ท่ีออกใหมได 10,000 หุน ในราคาหนุ ละ 102 บาท สิทธิหมดอายวุ นั ท่ี 31 กรกฎาคม 25x1 เงินสด (9,500 x 102) 969,000 - ก.ค. 1-30 ทนุ หุนสามญั (9,500 x 100) 950,000 - สว นเกินมูลคาหนุ สามัญ (ผลตา ง) 19,000 - 19,000 ผูถอื หุน เดมิ ใชส ทิ ธิซ้อื หนุ ใหม = 2 = 9,500 หุน 31 บันทกึ ความทรงจํา : สิทธิทอ่ี อกใหก บั ผถู ือ หนุ เดมิ ซ้ือหนุ ใหม 500 หุน หมดอายุ 219
221 2. สิทธิที่มอบเพื่อตอบแทนคาบริการ บางครั้งบริษัทมหาชนจํากัดตองการเก็บ เงินสดไวในชวงตนของการดําเนินงานจึงออกหุนสามัญเพ่ือตอบแทนคาบริการท่ีไดรับ หรือ ออกใบสาํ คัญแสดงสทิ ธิท่ีจะซอ้ื หนุ สามัญ เพ่ือแลกกับคาบริการท่ีไดรับ เม่ือออกใบสําคัญแสดง สิทธิท่ีจะซ้ือหุนบริษัทจะตองบันทึกราคาของสิทธิ และเมื่อนําสิทธิมาใช ราคาหุนสามัญจะ เทา กบั ราคาซอ้ื หนุ บริษทั บวกดวยราคาของสทิ ธิ ตัวอยางท่ี 6.8 บริษัท โซลอง จํากัด (มหาชน) ไดออกใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซ้ือหุนสามัญ จํานวน 300 สิทธิ เม่ือสิ้นปท่ี 1 ของการดําเนินงาน เพื่อตอบแทนคาปรึกษาทางกฎหมาย ใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซื้อหุนสามัญมีมูลคายุติธรรมในขณะนั้นสิทธิละ 1 บาท ตองนําสิทธิ ซ้ือหุนจํานวน 3 สิทธิ มาซ้ือหุนสามัญได 1 หุน ในราคาหุนละ 20 บาท หุนสามัญมีราคาตาม มูลคาหุนละ 10 บาท ผูไดรับสิทธิสามารถนําสิทธิมาใชไดถึงส้ินปท่ี 2 ของการดําเนินงาน และ เม่ือส้ินปที่ 2 มีผูนําใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซ้ือหุนสามัญ 300 สิทธิ มาใชซื้อหุนสามัญ 100 หุน (300 Ö 3 สทิ ธ)ิ การบนั ทกึ บัญชเี ปน ดังน้ี สมุดรายวันทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดิต บัญชี สนิ้ ปที่ 1 คา ใชจาย (300 x 1) 300 - สิทธซิ ื้อหนุ สามญั 300 - บนั ทึกการออกใบสําคญั แสดงสทิ ธเิ พ่ือชําระ คาบรกิ าร สนิ้ ปท ่ี 2 เงินสด (100 x 20) 2,000 - สทิ ธซิ ้อื หนุ สามัญ (300 x 1) 300 - ทุนหนุ สามัญ (100 x 10) 1,000 - สวนเกนิ มูลคาหนุ สามญั 1,300 - บนั ทกึ การนาํ ใบสาํ คัญแสดงสทิ ธทิ ่จี ะซอื้ หนุ สามัญมาใช 220
222 ในกรณีท่ีสิทธิยังไมหมดอายุใหแสดงยอดคงเหลือในบัญชีสิทธิซ้ือหุนสามัญไวใน สวนของผูถ อื หุน ในงบดุลโดยแสดงอยูใ นสว นเกินทนุ 3. สิทธิท่ีมอบใหพรอมกับการขายหุนอีกชนิดหนึ่ง เพื่อจูงใจผูซ้ือหุนในการขาย หนุ กูห รือหนุ บุริมสิทธิ บรษิ ทั จงึ มอบใบสาํ คญั แสดงสิทธิซื้อหุนสามัญใหกับผูซื้อหุนกูหรือผูซ้ือ หุนบุริมสิทธิ สิทธิที่จะซ้ือหุนในกรณีน้ีสวนใหญจะมีอายุยาว หรืออาจไมมีกําหนดเวลา หมดอายุ เมื่อบริษัทขายหุนพรอมใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซ้ือจะตองแบงราคาขายสวนหนึ่งให เปนมูลคาหนุ และอกี สวนหนึง่ ใหก ับสทิ ธทิ ่ีจะซือ้ หนุ โดยพิจารณาดงั นี้ 3.1 ถาใบสําคัญแสดงสิทธิซ้ือหุนไมมีมูลคา กลาวคือ ณ วันมอบสิทธิซื้อหุน ราคาใชสิทธิซื้อหุนสูงกวาราคาตลาด จะไมมีการบันทึกบัญชีเก่ียวกับสิทธิซ้ือหุน โดยจะบันทึก บญั ชเี ชนเดยี วกบั การนาํ หุนออกขายตามปกติ ตัวอยางที่ 6.9 เมื่อวันท่ี 12 มกราคม 25x1 บริษทัแหงหนึ่งไดออกจําหนายหุนบุริมสิทธิ ชนิด 5% จํานวน 1,000 หุน ราคาตามมูลคาหุนละ 80 บาท ในราคาหุนละ 100 บาท พรอมใหสิทธิใน การซอื้ หุนสามญั ท่ีจะออกใหมโ ดย หนุ บรุ มิ สิทธิ 1 หุน ไดรบั สทิ ธิ 1 สทิ ธิ และตองใช 2 สิทธิซื้อ หุนสามัญที่ออกใหมได 1 หุน ในราคาหุนละ 120 บาท มูลคาหุนสามัญหุนละ 100 บาท ราคา ตลาดของหุนสามัญวันนี้ หนุ ละ 110 บาท สิทธิหมดอายุวนั ท่ี 15 กุมภาพันธ 25x1 ระหวางวันท่ี 1 – 14 กุมภาพันธ 25x1 ราคาตลาดของหุนสามัญหุนละ 140 บาท มีผูม าใชสิทธิซ้อื หุน สามญั จํานวน 450 หุน การคาํ นวณ มลู คา ของสิทธิ พจิ ารณาจากวนั มอบสิทธิ ดังนี้ สิทธไิ มมมี ลู คา = ราคาใชสิทธิซ้อื หนุ > ราคาตลาด = 120 > 110 221
223 การบันทกึ บญั ชีเปน ดงั นี้ สมุดรายวนั ทวั่ ไป วันที่ รายการ เลขที่ เดบติ เครดติ 100,000 - บัญชี 80,000 - 57,600 - 20,000 - 25x1 12 เงินสด (1,000 x 100) 48,000 - ม.ค. ทนุ หนุ บรุ ิมสทิ ธิ (1,000 x 80) 9,600 - สว นเกินกวา มลู คา หนุ บรุ มิ สทิ ธิ นาํ หุนบรุ มิ สิทธอิ อกจาํ หนายพรอ มสิทธซิ ้ือ 1,000 หนุ สามัญที่ออกใหม = 2 = 500 หนุ ก.พ. 1-14 เงนิ สด (480 x 120) ทุนหุน สามญั (480 x 100) สวนเกนิ มูลคา หนุ สามัญ มผี ูนําสทิ ธมิ าซือ้ หนุ สามัญท่อี อกใหมจ ํานวน 480 หุน วันท่ีสิทธิหมดอายุไมตองบันทึกบัญชีใด ๆ ทั้งสิ้น หรืออาจบันทึกเปนความทรงจํา ไวก็ได 3.2 ถาใบสําคัญแสดงสิทธิซื้อหุนสามัญมีมูลคา กลาวคือ ณ วันมอบสิทธิซื้อหุน ราคาใชส ิทธิต่าํ กวาราคาตลาด ตอ งแบงราคาขายเปนมลู คาของหุนและมูลคาของสทิ ธซิ ื้อหนุ ตาม อัตราสวนของมูลคายุติธรรมของหุนและใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซ้ือหุน ในกรณีที่ไมทราบ มูลคายุติธรรมของหุนหรือมูลคายุติธรรมของใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซื้อหุนอยางหน่ึงอยางใด เชน ทราบมูลคายุติธรรมของใบสําคัญแสดงสิทธิซ้ือหุน แตไมทราบมูลคายุติธรรมของหุน ก็ สามารถหาราคาขายของหุนได โดยนํามูลคายุติธรรมของใบสําคัญแสดงสิทธิซ้ือหุนไปหักจาก ราคาขายรวม จะไดร าคาขายของหุน หรือไมทราบมูลคายุติธรรมของหุน ก็สามารถหาราคาขาย ของหนุ ได โดยนํามลู คา ยตุ ิธรรมของใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซื้อหุนไปหักจากราคาขายรวม จะ ไดร าคาขายของหนุ เปน ตน 222
224 ตัวอยางที่ 6.10 จากตัวอยางท่ี 6.9 สมมติวาเมื่อวันที่ 12 มกราคม 25x1 ราคาใชสิทธิซื้อหุน สามัญมรี าคาหุนละ 105 บาท ในขณะที่หุนสามญั มรี าคาตลาดหุน ละ 110 บาท การคาํ นวณ มลู คาของสทิ ธิ พจิ ารณาจากวันมอบสทิ ธิ ดังนี้ สิทธิมีมลู คา = ราคาใชสิทธิซอื้ หุน < ราคาตลาด = 105 < 110 ดังนน้ั สิทธมิ ีมูลคา หนุ ละ = 110 – 105 = 5 บาท การบนั ทกึ บัญชเี ปนดังน้ี สมุดรายวันทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดติ บัญชี 25x1 12 เงินสด (1,000 x 100) 100,000 - ม.ค. ทุนหนุ บรุ มิ สิทธิ (1,000 x 80) 80,000 - สิทธซิ ือ้ หนุ สามัญ (500 x 5) 2,500 - สว นเกนิ กวา มูลคา หุนบุริมสิทธิ 17,500 - นาํ หนุ บรุ ิมสิทธิออกจําหนายพรอมสิทธิซ้อื 1,000 หนุ สามัญทอี่ อกใหม = 2 = 500 หุน ก.พ. 1-14 เงินสด (480 x 105) 50,400 - ทนุ หุนสามัญ (480 x 100) 48,000 - สวนเกนิ มลู คา หนุ สามัญ 2,400 - มผี นู ําสทิ ธิมาซื้อหุนสามญั ที่ออกใหมจ าํ นวน 480 หนุ 4. สิทธิท่ีมอบใหกับพนักงานหรือผูบริหารของบริษัท บริษัทมหาชนจํากัด อาจจะ จัดตั้งโครงการใหสิทธิแกพนักงานเพ่ือซื้อหุนทุนของบริษัทจุดประสงคของการใหสิทธิน้ีเพื่อ กระตุนใหพนักงานรูสึกมีสวนรวมเปนเจาของกิจการ เพื่อเพิ่มทุนหรือเพื่อเปนการตอบแทน ผลงานของพนกั งาน 223
225 บริษัทมักจะออกใบสําคัญแสดงสิทธิท่ีจะซ้ือหุนใหแกพนักงานกลุมใดกลุมหนึ่ง เพื่อเปนการตอบแทนผลงาน ในกรณีน้ีใบสําคัญแสดงสิทธิที่จะซื้อหุนมักจะเปนชนิดไม สามารถโอนเปลี่ยนมือได แตหนุ ทซี่ ้ือจากการใชสทิ ธสิ ามารถโอนเปลย่ี นมือได ในแงข องนกั บญั ชี ลกั ษณะสาํ คัญของโครงการใหส ิทธิซ้อื หุนทนุ แกพ นกั งานอยทู วี่ า โครงการดังกลาวจะกอใหเกิดคาใชจายเพิ่มข้ึนแกบริษัทหรือไม ดังน้ันโครงการใหสิทธิซ้ือหุน แกพ นักงานจงึ แบง ออกเปน 2 ประเภทคอื 4.1 โครงการที่ใหส ทิ ธิโดยมิไดถอื เปน การตอบแทนผลงาน (non-compensatory plans) ตามโครงการน้ีบริษัทจะใหสิทธิแกพนักงานเพ่ือซ้ือหุนทุนของบริษัทในราคาต่ํากวา มูลคายุติธรรมเพียงเล็กนอย โครงการน้ีไมทําใหคาใชจายของบริษัทเพ่ิมขึ้น และไมทําให พนักงานไดร ับผลตอบแทนเพิม่ ขึน้ เชน บรษิ ทั มหาชนจํากัด แหงหนึ่งไดจัดตั้งโครงการใหสิทธิ ซ้ือหุนทุนแกพนักงานโครงการน้ีไมทําใหบริษัทมีคาใชจายเพิ่มข้ึน ยกเวนคาใชจายในการออก หุน โครงการน้ีจึงถือเปนโครงการท่ีไมไดใหสิทธิเปนการตอบแทนผลงาน หลายบริษัทนํา โครงการน้ีมาใชเพ่ือลดเงนิ เดอื นหรอื คาจางพนกั งาน เปนตน FASB Statement No.123 ระบุวาโครงการใหสิทธิโดยมิไดถือเปนการตอบแทน ผลงานจะตอ งเขาเกณฑ 3 ประการดังน้ี (พรชนก รัตนไพจติ ร, 2547, หนา 48) 4.1.1 พนักงานทุกคนท่ีทํางานเต็มเวลา และมีคุณสมบัติตามเงื่อนไขท่ี บรษิ ัทกําหนดไวมีสทิ ธติ ามโครงการน้ที ัดเทยี มกนั 4.1.2 สวนลดในราคาซื้อหุนเมื่อเทียบกับมูลคายุติธรรมแลวตองไมเกิน จํานวนทมี่ ากกวา ของ 4.1.2.1 สวนลดตอหุนท่ีสมเหตุสมผลในการเสนอขายหุนใหแก ผถู อื หุนหรอื บุคคลทว่ั ไป หรือ 4.1.2.2 คาใชจายในการออกหุน 1 หุน ที่สามารถประหยัดได เนื่องจากไมตอ งนาํ หนุ ออกขายใหบ คุ คลทว่ั ไป ถาสวนลดจากราคาขายหุนนอยกวาหรือเทากับ 5% ของมูลคายุติธรรมให ถือวา เขา เงอ่ื นไขในขอ 2 น้โี ดยอัตโนมตั ิ 4.1.3 โครงการนไี้ มมลี กั ษณะสําคญั อืน่ ใดนอกเหนอื จาก 4.1.3.1 พนักงานจะไดรับสิทธิในระยะเวลาอันส้ัน (ไมเกิน 31 วัน นบั จากวนั ท่ไี ดต ั้งราคาขายเพอ่ื ตดั สินใจวาจะเขา รวมโครงการหรือไม) 224
226 4.1.3.2 ราคาซื้อหุนข้ึนอยูกับมูลคายุติธรรมของหุน ณ วันที่ซ้ือหุน ไดเทาน้ัน และพนักงานสามารถท่ีจะยกเลิกการรวมโครงการกอนวันท่ีสามารถนําสิทธิมา ซ้ือหุนได โดยพนักงานจะไดรบั คืนเงนิ ทชี่ ําระมากอนหนาแลว ถาโครงการใหสิทธิเขาเง่ือนไขท้ัง 3 ประการขางตนก็จัดเปนโครงการให สิทธิโดยมิไดถือเปนการตอบแทนผลงาน เพราะไมมีการจายคาตอบแทนใหพนักงาน วิธีการ บัญชีสําหรับใชกับโครงการใหสิทธิเปนการตอบแทนผลงานเรียกวาวิธีมูลคายุติธรรม (fair value method) โดยจะบันทกึ สทิ ธิซื้อหุนในราคามลู คา ยุติธรรม ณ วนั ที่ออกสิทธิซ้อื หนุ 4.2 โครงการที่ใหสิทธิเปนการตอบแทนผลงาน (compensatory plans) เปน โครงการท่ีไมเขาเงื่อนไขตามขอ 4.1 โครงการน้ีจะทําใหบริษัทมีคาใชจายเพิ่มขึ้น และพนักงาน ไดผลตอบแทนจากโครงการ โดยบริษัทตองระบุราคาของหุนท่ีพนักงานจะจายซื้อซึ่งจะตํ่ากวา มูลคายุติธรรมมาก ในบางคร้ังพนักงานอาจไดรับหุนโดยไมตองเสียคาใชจายใด ๆ เลย นอกจากเงนิ เดอื นทีจ่ า ยเปน เงนิ สดแลว หลายบริษัทอาจไดจัดต้ังโครงการท่ีมีหุนเปนฐานในการ ตอบแทนผลงาน น่ันคือ บริษัทจะจัดทําขอตกลงเก่ียวกับการจายผลตอบแทนใหแกพนักงาน เพ่ือแลกเปลี่ยนกับบริการท่ีไดรับจากพนักงาน โดยพนักงานอาจจะไดรับหุน ใบสําคัญแสดง สิทธทิ ี่จะซ้ือหุน หรอื ตราสารทุนอ่ืน ๆ ในท่ีน้ีจะกลาวถึงเฉพาะเรื่องของการใหสิทธิซ้ือหุนเทานั้น เพราะเปนโครงการท่ีพบเห็นไดมากท่ีสุด การบันทึกบัญชีใหใชวิธีมูลคาท่ีมีอยูในตัว (intrinsic value ) โดยคํานวณคาตอบแทนจากผลตา งระหวา งราคาตลาดของหนุ กบั ราคาใชสิทธิซ้อื หุน ตัวอยางที่ 6.11 ในวันที่ 30 กันยายน 25x1 คณะกรรมการของบริษัท อุนใจ จํากัด ไดรับอนุมัติ จากท่ีประชุมใหญใหออกสิทธิท่ีโอนเปล่ียนมือไมได เพิ่มเติมจากเงินเดือนใหแกผูบริหาร ระดับสูงในวันที่ 1 มกราคม 25x2 ในการซ้ือหุนสามัญจํานวน 10,000 หุนมูลคาหุนละ 10 บาท ไดในราคาหุนละ 20 บาท โดยจะใชสิทธิซ้ือหุนสามัญไดหลังวันที่ 31 ธันวาคม 25x2 สิทธินี้มี อายุใชไดถึงเม่ือวันท่ี 31 ธันวาคม 25x6 และผูบริหารตองทํางานในบริษัทนี้ดวย ราคาตลาดของ หุนสามัญ ณ วันท่ี 1 มกราคม 25x2 เทากับ 22 บาท สิทธิซ้ือหุนมีมูลคายุติธรรมฉบับละ 5 บาท ในระหวางป 25x4 หุนสามัญมีราคาตลาดหุนละ 26 บาท มีผูนําสิทธิมาใชซื้อหุน 75 % ที่เหลือ ปลอยใหส ิทธหิ มดอายุ 225
227 การบันทึกบัญชเี ปน ดงั นี้ วธิ มี ูลคา ทีม่ ีอยูในตวั วิธมี ูลคา ยตุ ธิ รรม ผลตอบแทนพนักงานทง้ั สิ้น 10,000 หนุ x (22-20) = 20,000 บาท 10,000 หนุ x 5 = 50,000 บาท คาตอบแทนตอ ป 31 ธ.ค. ป x2 ,x3 20,000 ÷ 2 =10,000 บาท 50,000 ÷ 2 = 25,000 บาท ในระหวางป 25x4 คาตอบแทนพนักงาน 10,000 คาตอบแทนพนักงาน 25,000 (วนั ทใ่ี ชส ทิ ธซิ ื้อหนุ ) สทิ ธซิ ือ้ หนุ 10,000 สิทธซิ ้ือหุน 25,000 31 ธ.ค. 25x6 วันท่ีสิทธหิ มดอายุ เงนิ สด (7,500 x 20) 150,000 เงินสด (7,500 x 20) 150,000 สิทธิซือ้ หุน สิทธิซ้อื หนุ (20,000 x 75%) 15,000 (50,000 x 75%) 37,500 หนุ สามญั หนุ สามญั (10,000 x 10) 100,000 (10,000 x 10) 100,000 สว นเกนิ มูลคา สว นเกินมลู คา หนุ สามญั 65,000 หนุ สามญั 87,500 สิทธิซื้อหุน 5,000 สทิ ธิซอ้ื หุน 12,500 สว นเกนิ ทนุ จากการไมใ ช สวนเกนิ ทนุ จากการไมใ ช สิทธิซื้อหนุ 5,000 สทิ ธิซ้ือหุน 12,500 การไถถอนหนุ บุรมิ สทิ ธิ การไถถอนหุนบุริมสิทธิ (retirement of callable and redeemable preferred stock) เปนหุนบุริมสิทธิที่สามารถเรียกไถคืนไดตามเง่ือนไขท่ีกําหนด ในราคาที่ระบุไว ท้ังนี้การ ไถถอนหุนควรมีการจายปนผลที่คางชําระกอน และโดยปกติราคาไถถอน (call price) มักจะ กาํ หนดไวส งู กวาราคาตามมลู คา หนุ การไถถอนหุนบรุ ิมสิทธมิ ีการโอนปดบัญชีทุนหุน บรุ มิ สทิ ธิพรอ มบญั ชีสวนเกินกวา มูลคาหุนหรือบัญชีสวนต่ํากวามูลคาหุน (ถามี) ตามสัดสวนของการไถถอน การบันทึกบัญชี การไถถ อนหนุ จาํ แนกไดดังนี้ 1. ราคาไถถอนสูงกวามูลคาทั้งหมดของหุนบุริมสิทธิ ใหโอนปดบัญชีทุนหุน บุรมิ สิทธิและบัญชีสว นเกินกวามูลคาหุน หรือสวนตํ่ากวามูลคาหุน และโอนปดผลตางเขาบัญชี กาํ ไรสะสม เนอื่ งจากมผี ลขาดทุนเกิดขนึ้ จากการไถถอน 226
228 ตัวอยา งท่ี 6.12 บริษัทแหงหน่ึงจําหนายหุนบุริมสิทธิชนิดเรียกไถถอนไดจํานวน 1,000 หุน ราคาตามมูลคาหุนละ 100 บาท ในราคาหุนละ 104 บาท ตอมาบริษัทไดเรียกหุนบุริมสิทธิมา ไถถ อน ในราคาหุนละ 108 บาท การบนั ทกึ บัญชเี ปน ดังน้ี สมุดรายวนั ทวั่ ไป วนั ที่ รายการ เลขที่ เดบติ เครดติ บัญชี เงนิ สด (1,000 x 104) 104,000 - ทนุ หุน บรุ ิมสทิ ธิ (1,000 x 100) 100,000 - สวนเกนิ กวามลู คา หุน บุรมิ สิทธิ 4,000 - จาํ หนายหนุ บรุ มิ สทิ ธชิ นิดเรียกไถถ อนได จํานวน 1,000 หุน ราคาตามมลู คา หนุ ละ 100 บาท ในราคาหุนละ 104 บาท ทุนหนุ บรุ มิ สทิ ธิ (1,000 x 100) 100,000 - สวนเกนิ กวามลู คา หุน บุรมิ สทิ ธิ (1,000 x 4) 4,000 - กาํ ไรสะสม (ผลตาง) 4,000 - เงนิ สด (1,000 x 108) 108,000 - บรษิ ัทไถถ อนหุนบุรมิ สิทธใิ นราคาหุนละ 108 บาท 2. ราคาไถถอนต่ํากวามูลคาทั้งหมดของทุนหุนบุริมสิทธิ ใหโอนปดบัญชีทุนหุน บุริมสิทธิและบัญชีสวนเกินกวามูลคาหุน หรือสวนต่ํากวามูลคาหุน และผลตางใหโอนปดไป บญั ชีสวนเกนิ ทนุ จากการไถถอนหุนบุรมิ สิทธิ 227
229 ตัวอยา งท่ี 6.13 จากตัวอยา งที่ 6.12 สมมตวิ า ใหบริษัทไถถ อนหุนบุรมิ สิทธใิ นราคาหุนละ 97 บาท การบนั ทกึ บัญชเี ปนดงั น้ี สมดุ รายวนั ทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดติ บัญชี เงนิ สด (1,000 x 104) 104,000 - ทุนหนุ บรุ ิมสทิ ธิ (1,000 x 100) 100,000 - สว นเกินกวามลู คา หนุ บรุ มิ สทิ ธิ 4,000 - จาํ หนา ยหนุ บรุ ิมสทิ ธิชนดิ เรยี กไถถ อนได จํานวน 1,000 หุน ราคาตามมลู คา หนุ ละ 100 บาท ในราคาหนุ ละ 104 บาท ทุนหนุ บรุ มิ สทิ ธิ (1,000 x 100) 100,000 - สวนเกนิ กวา มลู คา หุนบรุ ิมสทิ ธิ (1,000 x 4) 4,000 - เงินสด (1,000 x 97) 97,000 - สวนเกนิ ทนุ จากการไถถ อนหุน บุรมิ สทิ ธิ 4,000 - บรษิ ทั ไถถ อนหนุ บรุ มิ สิทธิในราคาหนุ ละ 97 บาท การแปลงสภาพหนุ บรุ มิ สิทธิ การแปลงสภาพหุนบุริมสิทธิ (convertible preferred stock) เปนการใหสิทธิพิเศษที่ บริษัทมหาชนจํากัด อาจออกหุนบุริมสิทธิชนิดแปลงสภาพได ซึ่งใหสิทธิแกผูถือหุนในการ แปลงสภาพหุนในชวงระยะเวลาหน่ึง โดยหุนบุริมสิทธิอาจแปลงสภาพเปนหุนสามัญหรือหุนกู ในอัตราที่กาํ หนดไว ตามปกตแิ ลว เมือ่ มีผูนําหุนบุริมสิทธิมาแปลงสภาพ บริษัทจะตองจัดเตรียม หุนที่จะใหแกผูขอแปลงสภาพไวใหเพียงพอจนถึงวันใชสิทธิแปลงสภาพหรือวันที่สิทธิแปลง สภาพหมดอายุลง ถาหุนบุริมสิทธิเปนชนิดสะสม และมีเงินปนผลคงคางอยู ณ วันแปลงสภาพ บรษิ ัทตองจายคืนเงินปนผลคงคา งดว ย 228
230 ณ วันท่ีมีการแปลงสภาพหุน บัญชีท้ังหมดที่เก่ียวของกับหุนที่ขอแปลงสภาพจะถูก ปดไปและบันทึกหุนใหมขึ้นบัญชีในราคาตามมูลคา ถามีผลตางทางดานเครดิตจะบันทึกบัญชี สว นเกินทุนจากการแปลงสภาพหุนบุรมิ สทิ ธิ ผลตางทางดานเดบติ จะลดยอดบัญชกี าํ ไรสะสม การบันทกึ บญั ชเี กยี่ วกบั การแปลงสภาพหุนจําแนกไดดังน้ี 1. ราคาหุนชนิดใหมท่ีแปลงสภาพสูงกวาราคาตามบัญชีของหุนเดิม ใหโอนปด บัญชีทุนหนุ บุริมสิทธิ พรอมสวนเกินกวามูลคาหุนหรือสวนต่ํากวามูลคาหุน ผลตางท่ีเกิดขึ้นให โอนปดไปบญั ชีกําไรสะสม ซ่ึงเกิดจากการขาดทนุ จากการแปลงสภาพหนุ ตัวอยางที่ 6.14 บริษัทแหงหนึ่งมีทุนหุนบุริมสิทธิชนิดแปลงสภาพได ราคาตามมูลคาหุนละ 100 บาท จํานวน 500 หุน ในราคาหุนละ 110 บาท โดยมีเง่ือนไขในการแปลงสภาพหุนวา หนุ บุริมสทิ ธิ 1 หนุ สามารถแปลงสภาพเปนหุนสามัญได 2 หนุ ราคาตามมลู คา หนุ ละ 75 บาท การบนั ทกึ บญั ชีเปนดังน้ี สมดุ รายวนั ทวั่ ไป วนั ที่ รายการ เลขท่ี เดบติ เครดิต บัญชี ทนุ หนุ บุริมสทิ ธิ (500 x 100) 50,000 - สว นเกนิ กวามลู คา หุน บรุ มิ สิทธิ (500 x 10) 5,000 - กําไรสะสม 45,000 - เงนิ สด (1,000 x 75) 75,000 - แปลงสภาพหนุ บุรมิ สทิ ธิเปนหุนสามญั ในอัตรา 1:2 ราคาตามมลู คา หนุ สามัญหุนละ75บาท 2. ราคาหุนชนิดใหมที่แปลงสภาพต่ํากวาราคาตามบัญชีของหุนเดิม ใหโอนปด บัญชีทนุ หุนบุริมสิทธิ พรอมสวนเกินกวามูลคาหุนหรือสวนต่ํากวามูลคาหุน ผลตางท่ีเกิดข้ึนให โอนปด ไปบัญชีสว นเกินทนุ จากการแปลงสภาพหนุ 229
231 ตวั อยา งท่ี 6.15 จากตัวอยางท่ี 6.14 สมมติวา หุนสามัญมรี าคาตามมูลคา หุนละ 40 บาท การบันทกึ บัญชีเปน ดังนี้ สมุดรายวันทว่ั ไป วันท่ี รายการ เลขท่ี เดบติ เครดติ บญั ชี ทุนหุนบุรมิ สทิ ธิ (500 x 100) 50,000 - สว นเกนิ กวามลู คาหนุ บุริมสิทธิ (500 x 10) 5,000 - เงนิ สด (1,000 x 40) 40,000 - สว นเกนิ ทนุ จากการแปลงสภาพหุน 15,000 - บุริมสทิ ธิ แปลงสภาพหนุ บุรมิ สทิ ธิเปน หุนสามญั ในอัตรา 1:2 ราคาตามมลู คาหนุ สามญั หุนละ 40 บาท การปรบั ปรุงทนุ ใหม การปรับปรุงทุนใหม (quasi-reorganization) บริษัทมหาชนจํากัดที่มีขาดทุน ตอเนื่องกันมาเปนเวลาหลายปจนมียอดขาดทุนสะสมเปนจํานวนมาก อาจเนื่องมาจากการ บันทึกสินทรัพยในราคาสูงเกินไป ทําใหตองบันทึกคาเสื่อมราคาสูงไปดวย หรือประมาณ หนี้สูญมากเกินไป หรือเน่ืองจากการดําเนินงานท่ีผิดพลาด ตอมาบริษัทไดปรับปรุงการ บริหารงานจนเริ่มมีกาํ ไร แตก ย็ ังไมส ามารถไปชดเชยขาดทุนสะสมซึ่งมีอยูจํานวนมากได ทําให บริษัทไมสามารถจา ยเงนิ ปนผล และบุคคลภายนอกอาจมองวาบริษัทมีฐานะการเงินไมดี ฉะน้ัน เพ่ือเปดโอกาสใหบริษัทไดเร่ิมตนใหม และแสดงฐานะการเงินที่ดีข้ึน จึงใหบริษัททําการ ปรับปรุงทุนใหมเพ่ือใหบริษัทมียอดในบัญชีสินทรัพยหน้ีสิน เงินทุนตามกฎหมาย และกําไร สะสมท่ถี ูกตองและเหมาะสม โดยการปรับปรุงทนุ สามารถปฏบิ ัติไดด งั นี้ 1. การเพิ่มทุน เปนการเพิ่มจํานวนหุนหรือมูลคาหุน โดยบริษัทมหาชนจะเพิ่มทุน จากจํานวนที่จดทะเบียนไวแลวไดโดยการออกหุนใหมเพ่ิมข้ึน ท้ังนี้การออกหุนเพ่ิมทุนจะ กระทาํ ไดภ ายใตเงอ่ื นไขดงั น้ี (สุรศกั ดิ์ วาจาสทิ ธ,์ิ และคนอ่นื ๆ, 2547, หนา 75 - 79 ) 230
232 1.1 หุนท้ังหมดไดอ อกจําหนายและไดรบั ชาํ ระคาหนุ ครบถวนแลว หรือในกรณี หุนยังจําหนายไมครบ หุนท่ีเหลือตองเปนหุนท่ีออกเพื่อรองรับหุนกูแปลงสภาพหรือใบสําคัญ แสดงสทิ ธิท่จี ะซ้ือหนุ 1.2 ที่ประชุมผูถือหุนลงมติดวยคะแนนเสียงไมนอยกวา 3 ใน 4 ของจํานวน เสยี งทั้งหมดของผูถือหนุ ซ่งึ มาประชมุ และมสี ทิ ธอิ อกเสียงลงคะแนน และ 1.3 นํามตินั้นไปจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงทุนจดทะเบียนตอนายทะเบียนภายใน 40 วนั นับแตว ันท่ีท่ีประชมุ ลงมตดิ ังกลา ว หนุ ที่เพ่มิ ขึน้ นี้จะเสนอขายทั้งหมดหรือบางสวนก็ได และจะเสนอขายใหแกผูถือ หุนตามสวนจํานวนที่ผูถือหุนแตละคนมีอยูกอนแลว หรือจะเสนอขายตอประชาชนหรือบุคคล อ่ืนไมวาท้ังหมดหรอื เพียงบางสว นกไ็ ด เม่ือบริษัทจําหนายหุนเพิ่มไดบางสวนแลวบริษัทจะขอจดทะเบียนเปล่ียนแปลง ทนุ ชําระแลวตอนายทะเบียนโดยแบงออกเปนงวด งวดละไมนอยกวารอยละ 25 ของจํานวนหุน ท่ีเสนอขายก็ได แตตองกําหนดไวในหนังสือชี้ชวนหรือในเอกสารเกี่ยวกับการเสนอขายหุนตอ ประชาชนดวย ท้ังนี้ใหบริษัทขอจดทะเบียนเปล่ียนแปลงทุนชําระแลวภายใน 14 วันนับแตวันท่ี ไดรับชําระคาหุนครบตามจํานวนท่ีเสนอขายและกําหนดไวในหนังสือช้ีชวนหรือในเอกสารที่ เก่ยี วกับการเสนอขายหุนตอประชาชน ในการจดทะเบียนเปล่ียนแปลงทุนชําระแลว บริษัทตอง สงบัญชีรายชื่อผูถือหุนของบริษัทเฉพาะผูถือหุนที่เพิ่ม โดยระบุชื่อ สัญชาติ ที่อยู จํานวนหุนที่ ถอื และเลขทใี่ บหุน ไปดว ย 2. การลดทุน บริษัทจะลดทุนจากจํานวนที่จดทะเบียนไวแลวไดโดยการลดมูลคา หุนแตละหุนใหตํ่าลงหรือลดจํานวนหุนใหนอยลงก็ได แตจะลดทุนลงไปใหถึงต่ํากวาจํานวน 1 ใน 4 ของทุนท้ังหมดไมได ในกรณีที่บริษัทขาดทุนสะสม และไดมีการชดเชยผลขาดทุน สะสมอยู บริษัทอาจลดทุนใหเหลือตํ่ากวาจํานวน 1 ใน 4 ของทุนท้ังหมดก็ได การลดมูลคาหุน หรอื ลดจํานวนหุนจะทาํ ไดภ ายใตเงอื่ นไขดังนี้ 2.1 ท่ีประชุมผูถือหุนลงมติดวยคะแนนเสียงไมนอยกวา 3 ใน 4 ของจํานวน เสียงทั้งหมดของผูถือหุนซึ่งมาประชุมและมีสิทธิออกเสียงลงคะแนน และบริษัทตองนํามติน้ัน ไปขอจดทะเบียนภายใน 14 วนั นับแตว นั ทท่ี ี่ประชมุ ลงมติ 2.2 ท่ีประชุมผูถือหุนอาจลงมติใหลดทุนโดยวิธีตัดหุนจดทะเบียนที่จําหนาย ไมได หรือท่ียังมิไดนําออกจําหนายไ เม่ือท่ีประชุมมีมติแลวใหบริษัทขอจดทะเบียนลดทุน ภายใน 14 วันนับแตวันทท่ี ีป่ ระชุมลงมติ 231
233 2.3 บริษัทตองมีมติแจงการลดทุนไปยังเจาหนี้ของบริษัททราบภายใน 14 วัน นับแตวันที่ที่ประชุมผูถือหุนลงมติโดยกําหนดเวลาใหสงคําคัดคานภายใน 2 เดือนนับวันท่ีไดรับ หนังสือแจงมติน้ัน และใหบริษัทลงโฆษณามติน้ันทางหนังสือพิมพภายในกําหนดเวลา 14 วัน ถามีการคัดคา น บรษิ ทั จะลดทนุ มิไดจนกวา จะไดชําระหนี้หรอื ใหประกนั เพอ่ื หน้ีน้ันแลว 2.4 เมื่อไดดําเนินการตามขอ 2.1 – 2.4 แลวใหบริษัทขอจดทะเบียนลดทุนตอ นายทะเบียนภายในกําหนดเวลา ดังนี้ 2.4.1 ภายใน 14 วันนับแตวันท่ีพนกําหนดตาม ขอ 2.3 ในกรณีที่ไมมี เจา หนค้ี ัดคา น หรือ 2.4.2 ภายใน 14 วนั นบั แตวนั ท่ไี ดรับชาํ ระหน้ีหรอื ใหเ อาประกนั เพอ่ื หนใี้ น กรณที ี่มเี จาหนค้ี ดั คาน ตวั อยางท่ี 6.16 ตอ ไปนเ้ี ปนงบดลุ ของบริษัท กอไผ จํากดั กอ นการปรับปรงุ ทนุ บริษทั กอไผ จํากัด งบดลุ ณ วันท่ี 31 ธนั วาคม 25x1 สินทรพั ย 900,000 (หนว ย:บาท) สินทรัพยหมุนเวยี น 250,000 ทดี่ ิน อาคาร และอุปกรณ 10,000 หกั คา เสื่อมราคาสะสม รวมสินทรัพย 650,000 660,000 หนีส้ นิ และสว นของผูถือหนุ หนสี้ ิน 360,000 ทุนหุนสามัญ (จดทะเบียนและจําหนายแลว 50,000หุน ราคาตามมูลคาหนุ ละ 10 บาท) 500,000 กาํ ไรสะสม (200,000) รวมหนี้สินและสว นของผูถ ือหุน 660,000 232
234 บรษิ ทั ไดดาํ เนินการปรับปรุงทุนดังน้ี 1. ปรับราคาทุนของท่ีดิน อาคาร และอุปกรณใหมใหมีมูลคายุติธรรม เทากับ 800,000 บาท และลดคาเส่อื มราคาสะสมลง 50,000 บาท 2. ลดราคาตามมูลคาหุนของหุนสามัญ จากราคาตามมูลคาหุนละ 10 บาท เปนราคา หุน ละ 4 บาท 3. ใหน าํ สว นเกินทุนจากการลดทุนไปชดเชยผลขาดทุนสะสม การบันทึกบญั ชีเปน ดังน้ี สมุดรายวนั ทว่ั ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดติ คาเสอื่ มราคาสะสม บัญชี 50,000 - กําไรสะสม 50,000 - ทดี่ นิ อาคาร และอปุ กรณ 100,000 - ปรบั ปรุงทด่ี นิ อาคาร และอุปกรณใ หเ ปน มลู คายตุ ธิ รรม 300,000 - ทุนหนุ สามญั (50,000 x (10 – 4)) 300,000 - สวนเกนิ ทนุ จากการลดมูลคาหุน ปน ทกึ การปรบั ลดราคาตามมูลคา หุน สวนเกนิ ทนุ จาการลดมลู คาหนุ 250,000 - กาํ ไรสะสม 250,000 - นําสว นเกินทนุ ไปลดยอดขาดทนุ สะสม จากตัวอยางที่ 6.16 การนําสวนเกินทุนจากการลดมูลคาหุนไปชดเชยผลขาดทุน สะสมจะชดเชยไดเพียงผลขาดทุนสะสมรวมกับผลขาดทุนที่ปรับปรุงรายการที่ดิน อาคาร และ อุปกรณ (200,000 + 50,000) เทาน้ัน ไมควรนําสวนเกินทุนจากการลดมูลคาหุนไปแสดงเปน กําไรสะสม เนือ่ งจากกฎหมายกําหนดใหการแสดงกาํ ไรในบัญชีกําไรสะสมควรเกิดจากการจาก การดําเนินงาน หลังจากลดทุนแลวงบดลุ ของบรษิ ทั กอไผ จาํ กดั เปน ดังนี้ 233
235 บริษทั กอไผ จํากัด (หนว ย:บาท) งบดลุ 800,000 10,000 ณ วนั ท่ี 31 ธันวาคม 25x1 200,000 600,000 สนิ ทรัพย 610,000 สนิ ทรัพยหมุนเวียน ทด่ี นิ อาคาร และอุปกรณ 360,000 หกั คา เสอ่ื มราคาสะสม รวมสินทรัพย 200,000 50,000 หนส้ี นิ และสว นของผูถ ือหุน -. หนสี้ นิ 610,000 ทุนหุนสามัญ (จดทะเบียนและจําหนายแลว 50,000หุน ราคาตามมูลคา หุน ละ 4 บาท) สวนเกนิ ทนุ จากการลดมูลคาหนุ กําไรสะสม รวมหนี้สินและสวนของผูถ อื หุน การแบง แยกหุน การแบงแยกหุน (stock splits) เปนการเปลี่ยนแปลงในราคาตามมูลคาหุน หรือการ เปล่ียนแปลงในจํานวนหุน แตจะไมทําใหมูลคารวมของหุนเปลี่ยนแปลงไป ท้ังนี้บริษัทอาจจะ ตัดสินใจแบงแยกหุน เมื่อมูลคายุติธรรมของหุนสามัญของบริษัทมีราคาสูงมาก ซึ่งอาจจําแนก ไดด งั น้ี 1. การแตกหุน (stock split up) หมายถึง การเพิ่มจํานวนหุน แตราคาตามมูลคาหุน จะลดลง โดยทีม่ ลู คา รวมไมเ ปลย่ี นแปลง การบนั ทกึ บัญชีเกย่ี วกบั การแบง แยกหนุ จาํ แนกไดด ังน้ี 1.1 บันทึกเปนความทรงจํา การบันทึกเปนความทรงจําจะบันทึกวามีการ แบง แยกหุน ในอตั รา และราคาตามมูลคา หุน เปนเทา ใด 234
236 ตัวอยางที่ 6.17 บริษัทแหง หนง่ึ มีทุนจดทะเบยี นจําหนา ยและออกใบหุนไปแลวจํานวน 10,000 หนุ ราคาตามมูลคาหุนละ 100 บาท นําออกจําหนายในราคาหุนละ 110 บาท ตอมาบริษัทไดทําการ แบง แยกหุนจาก 1 หุนเดิมเปน 2 หุนใหม ราคาตามมลู คา ลดลงเหลอื หุนละ 50 บาท การบนั ทกึ บัญชเี ปนดังน้ี สมุดรายวนั ทวั่ ไป วนั ที่ รายการ เลขท่ี เดบิต เครดิต บญั ชี บันทกึ ความทรงจํา : บริษัทไดทาํ การ แบง แยกหนุ จาก 1 หุน เดมิ เปน 2 หุนใหม และมูลคา ลดลงเหลือหนุ ละ 50 บาท 1.2 บันทกึ รายการบัญชี โดยโอนปดบัญชีทุนของหุนเดิมไปยังบัญชีทุนหุนใหม พรอ มกบั เรียกใบหุน เดมิ คืนและออกใบหนุ ใหมไปแทน ตวั อยา งท่ี 6.18 จากตวั อยา งท่ี 6.17 ใหน าํ การแบงแยกหนุ มาบนั ทกึ บญั ชี การบนั ทกึ บญั ชีเปนดงั น้ี สมดุ รายวันทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดิต บัญชี ทนุ หุน สามัญ (10,000 x 100) 1,000,000 - ทุนหุน สามัญ (20,000 x 50) 1,000,000 - บันทึกการแบง แยกหนุ 2. การรวมหุน (stock split down) หมายถึง การลดลงของจํานวนหุน แตราคาตาม มลู คาหุนจะเพิ่มข้ึน โดยทม่ี ูลคารวมไมเ ปล่ียนแปลง การบนั ทึกบัญชีเก่ยี วกบั การแบง แยกหนุ จําแนกไดด งั นี้ 2.1 บันทึกเปนความทรงจํา การบันทึกเปนความทรงจําจะบันทึกวามีการ แบงแยกหนุ ในอตั รา และราคาตามมูลคาหุน เปนเทา ใด 235
237 ตวั อยา งท่ี 6.19 บริษัทแหง หน่งึ มีทุนจดทะเบยี นจาํ หนา ยและออกใบหนุ ไปแลวจาํ นวน 10,000 หนุ ราคาตามมูลคาหุนละ 100 บาท นําออกจําหนายในราคาหุนละ 110 บาท ตอมาบริษัทไดทําการ รวมหุน จาก 10 หุนเดิมเปน 1 หนุ ใหม การบนั ทกึ บญั ชเี ปน ดงั นี้ สมดุ รายวันทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขท่ี เดบติ เครดิต บญั ชี บันทึกความทรงจาํ : บริษทั ไดท ําการแบง รวมหนุ จาก 10 หนุ เดมิ เปน 1 หุนใหม และ มูลคาลดลงเหลอื หุนละ 1,000 บาท 1.2 บันทึกรายการบัญชี โดยโอนปดบัญชีทุนของหุนเดิมไปยังบัญชีทุนหุนใหม พรอ มกบั เรยี กใบหุนเดมิ คนื และออกใบหนุ ใหมไ ปแทน ตวั อยางท่ี 6.20 จากตัวอยางท่ี 6.19 ใหน าํ การแบง แยกหนุ มาบันทกึ บัญชี การบันทกึ บัญชเี ปน ดงั นี้ สมุดรายวันทวั่ ไป วันท่ี รายการ เลขท่ี เดบติ เครดติ บัญชี ทนุ หุน สามัญ (10,000 x 100) 1,000,000 - ทุนหุน สามญั (1,000 x 1,000) 1,000,000 - บันทกึ การแบง รวมหนุ 236
238 สรุป การเปลีย่ นแปลงในสวนของผูถ ือหนุ เปนการเปลีย่ นแปลงที่มีผลกระทบตอทุนเรือนหุน สวนเกนิ ทุน หรือกําไรสะสม โดยมีสาเหตุมาจากหุนทุนซ้ือคนื สิทธิในการซ้ือหุนทุน การไถคืน หุน บรุ ิมสิทธิ การแปลงสภาพหนุ บุรมิ สิทธิ การปรับปรงุ ทนุ การแบงแยกหนุ หุนทุนซื้อคืน การซ้ือคืนหุนทุนของบริษัทอาจมีสาเหตุมาจากราคาหุนในทองตลาด มีราคาตกตํ่า เพ่ือนํามาใชในโครงการใหสิทธิแกพนักงาน เพ่ือแลกเปลี่ยนกับหลักทรัพยหรือ สินทรัพย เพื่อนํามาจายหุนปนผล เพื่อทําใหกําไรตอหุนเพิ่มข้ึน หรือเพ่ือกําจัดผูถือหุนบาง จําพวก ซ่ึงการบันทึกบัญชีจะใชวิธีราคาทุน โดยบันทึกดวยราคาทุนที่จายซื้อ และอาจขายหุน ทุนซือ้ คนื เทากบั ราคาทุนทซี่ ้ือคืน ขายราคาสูงกวาราคาทุนทซ่ี ือ้ คนื หรอื ขายราคาต่ํากวาราคาทุน ที่ซ้ือคนื สิทธิในการซื้อหุนทุน เปนการใหสิทธิซื้อหุนทุนของบริษัทในราคาที่กําหนด ภายในระยะเวลาหน่ึง แบงได 3 กรณี คือ การใหสิทธิผูถือหุนเดิมท่ีจะซื้อหุนออกใหมไดกอน บุคคลภายนอก การใหสิทธิเพ่ือตอบแทนคาบริการ และการขายหุนพรอมใบสําคัญแสดงสิทธิที่ จะซื้อหุน การไถคืนหุนสัมสิทธิ เปนหุนบุริมสิทธิท่ีสามารถเรียกไถคืนไดกอนวันท่ีท่ีกําหนด ในราคาท่ีระบุไว หรืออาจเปนหุนท่ีใหสิทธิกับผูถือหุนท่ีจะขอนําหุนมาไถคืนภายใหเง่ือนไขและ ราคาทผี่ ถู อื หนุ กาํ หนด ซ่งึ ราคาไถค นื อาจเทากับราคาตามมูลคา หรือสงู กวา ราคาตามมลู คา กไ็ ด การแปลงสภาพหุนบุริมสิทธิ เปนหุนบุริมสิทธิชนิดแปลงสภาพได โดยแปลงสภาพ ในชวงระยะเวลาหนึง่ ซง่ึ อาจแปลงสภาพเปน หุน สามญั หรือหนุ กู การปรับปรุงทุน การปรับปรุงทุนมีสาเหตุมาจากการท่ีบริษัทเกิดผลขาดทุนสะสม เปนจาํ นวนมาก ทง้ั น้ีการปรบั ปรุงทนุ สามารถทําไดโดยการเพม่ิ ทนุ หรือการลดทนุ การแบงแยกหุน สามารถแบงไดเปน 2 ลักษณะ คือ การแตกหุน และการรวมหุน การแตกหุนเปนการเพิ่มจํานวนหุน แตราคาตามมูลคาหุนจะลดลง โดยที่มูลคารวมไม เปล่ียนแปลง สวนการรวมหุนเปนการลดลงของจํานวนหุน แตราคาตามมูลคาหุนจะเพ่ิมขึ้น โดยที่มูลคา รวมไมเ ปล่ียนแปลง 237
239 แบบฝกหดั ทายบท 1. การเปล่ยี นแปลงในสวนของเงนิ ทนุ ของบรษิ ทั จาํ กัด อาจเกดิ ขึ้นไดใ นกรณใี ดบาง 2. หุนทนุ ซือ้ คนื หมายถงึ อะไร 3. สิทธิซือ้ หุนท่อี อกใหม หมายถึงอะไร 4. การแปลงสภาพหุน หมายถงึ อะไร 5. การปรบั ปรุงทนุ ใหม หมายถึงอะไร 6. บริษัท จิรายุ จาํ กัด ออกจําหนายหุนสามญั 50,000 หนุ มลู คา หนุ ละ 5 บาท บริษัท ตัดสินใจท่ี จะขายหุนเพิ่มเติมอีก 25,000 หุน ในราคาหุนละ 12 บาท โดยใหสิทธิแกผูถือหุนเดิมที่จะซื้อ หุนใหม (1 สิทธิตอ 1หุน) โดยสิทธิ 2 ใบ สามารถซื้อหุนใหมได 1 หุน ในราคาหุนละ 12 บาท สทิ ธหิ มดอายุ ณ วนั ที่ 16 เมษายน 25x2 ใหท าํ บันทกึ รายการในสมุดรายวนั ทัว่ ไปของบรษิ ทั จิรายุ จาํ กดั ตามวันตา ง ๆ ดงั น้ี 1. วันท่ี 15 มกราคม 25x2 วันประกาศท่ีจะออกสิทธิซื้อหุน โดยจะออกสิทธิใหใน วนั ท่ี 1 มีนาคม 25x2 2. วนั ที่ 1 มนี าคม 25x2 ออกสทิ ธิซอื้ หุนใหทั้งหมด ณ วนั นีห้ ุนมีราคาตลาด หุนละ 12.50 บาท 3. วนั ที่ 27 มีนาคม 25x2 มีผูถ ือหุน นําสทิ ธมิ าใชซ อ้ื หนุ 98% ของสิทธิที่ออกให 4. วนั ที่ 16 เมษายน 25X2 สทิ ธิทเ่ี หลอื ไมนํามาใชจ นหมดกาํ หนด 7. บริษัท พร จํากัด แสดงสวนของผูถือหุน ณ วันท่ี 31 ธันวาคม 25x0 หุนสามัญ ราคามูลคา หุน ละ 100 บาท จดทะเบียน 80,000 หุน ออกจําหนา ยและอยใู นมือของผูถอื หนุ 50,000 หุน และ ใหสิทธิแกพนักงานท่ีจะซ้ือหุนได 2,000 หุน ในราคาหุนละ 120 บาท การใหสิทธินี้ไมไดคิด มลู คาให 5,000,000 บาท สวนเกินมูลคา หุนสามญั 400,000 บาท กําไรสะสม 3,000,000 บาท 25x1 เม.ย. 30 บริษัทขายหุนกูมูลคา 500,000 บาท ในราคาตามมูลคา โดยหุนกูมูลคา 1,000 บาท มี สิทธิซ้ือหุนสามัญได 5 หุน ในราคาหุนละ 150 บาท ภายในระยะเวลา 2 ป ในวันนี้ หุน สามัญมีราคาตลาดหนุ ละ 130 บาท 238
240 ธ.ค. 31 ไดออกหุน สามัญใหก ับพนกั งาน จาํ นวน 2,000 หนุ ตามขอตกลงในการใหสิทธิซื้อหุน และในวันนี้ผูถือหุนกูใชสิทธิซ้ือหุนสามัญ 1,500 หุน กําไรสุทธิสําหรับป 25x0 เทากับ 290,000 บาท 25x2 ม.ค. 3 บริษัทไดออกสิทธิใหผูถือหุนสามัญ (1 สิทธิตอ 1 หุน) โดยผูถือหุนสามัญสามารถ นําสิทธิจํานวน 10 ใบ มาซ้ือหุนสามัญไดในราคาหุนละ 180 บาท สิทธิมีอายุ 30 วัน ณ วันนี้หุนสามัญมีราคาตลาดของหุนละ 200 บาท เมื่อครอบกําหนด ปรากฏวามีผูที่ ไมนําสิทธิมาใชจํานวน 6,000 สิทธิ นอกน้ันไดนําสิทธิมาใชซื้อหุนสามัญ และ บริษทั ไดอ อกใบหนุ ใหไปแลว ธ.ค. 31 ไดออกหุนสามัญใหกับพนักงานตามขอตกลงอีก 500 หุน และผูถือหุนกูใชสิทธิซื้อ หุน สามญั อกี 1,000 หนุ กําไรสุทธสิ าํ หรับป 25x2 เทากับ 700,000 บาท และจายเงินสด ปน ผลหนุ ละ 2 บาท ใหท ํา บนั ทกึ รายการขา งตนในสมดุ รายวันทัว่ ไป 8. สว นของผถู อื หนุ ของบรษิ ทั รสิ า จํากัด มดี ังน้ี หนุ บุรมิ สิทธิ มูลคาหุนละ 100 บาทออกจาํ หนา ย 1,000 หนุ 100,000 หุนสามญั มูลคา หนุ ละ 50 บาท ออกจําหนา ย 1,000 หนุ 50,000 สว นเกนิ มลู คาหนุ บุริมสทิ ธิ 5,000 สว นเกนิ มูลคาหนุ สามญั 2,000 กําไรสะสม 20,000 หนุ บุริมสทิ ธิเปนชนดิ แปลงสภาพเปน หนุ สามญั ได ใหท าํ บนั ทึกรายการในสมดุ รายวันทั่วไป ในแตล ะกรณี ดงั ตอ ไปน้ี 1. หนุ บรุ มิ สทิ ธิ 1 หุน สามารถแปลงสภาพเปน หุน สามัญได 1 หุน 2. หนุ บรุ ิมสทิ ธิ 1 หนุ สามารถแปลงสภาพเปน หนุ สามัญได 3 หุน 3. หุนบุริมสิทธิ 1 หุน สามารถแปลงสภาพเปนหุนสามัญได 5 หุน บวกเงินสดคิด จากหุนสามัญอกี หุน ละ 35 บาท 239
241 9. งบดลุ เฉพาะสวนของผูถอื หนุ ของบริษัท ไทยลอย จํากดั ณ วันท่ี 31 ธนั วาคม 25x1 หุน สามัญ จดทะเบียน 1,000 หุน มูลคาหุนละ 100 บาท ออกจําหนายและออกใบหุนแลว 5,000 หุน 500,000 หุนบุริมสิทธิ 5% จดทะเบียนและอยูในมือผูถือหุน 5,000 หุน มูลคาหุนละ 50 บาท ไถ คืนไดในราคาตามมลู คา 250,000 สวนเกนิ มูลคา หุนสามญั 25,000 สว นลดมูลคา หุน บุริมสทิ ธิ (50,000) กาํ ไรสะสม 300,000 รวม 1,025,000 รายการเปลี่ยนแปลงเกย่ี วกบั หุน ทุนของบรษิ ัท ต้ังแตตน ปจนถงึ 31 ธันวาคม 25x2 เปน ดงั น้ี 1. ซื้อหุนสามัญของบริษัทกลับคืนมา 1,000 หุน ในราคาหุนละ 120 บาท (บันทึก วธิ ีราคาทุน) 2. ใหส ิทธิแกผถู อื หนุ สามญั (1 สิทธิตอ 1 หนุ ) ทจ่ี ะซือ้ หุนสามญั ทอี่ อกจําหนายใหม ของหุนละ 140 บาท และจะตองใชสิทธิภายใน 30 มิถุนายน 25x2 ราคาตลาดของหุนสามัญ ณ วันใหสิทธหิ ุนละ 150 บาท และปรากฏวา มีผูมาใชสทิ ธิเพยี ง 3,000 หุน นอกนั้นไมม ีการใชส ทิ ธิ 3. ขายหุนสามญั ที่ซ้อื กลบั คนื มาทงั้ หมดในราคาหุน ละ 100 บาท 4. ไถค นื หุนบรุ มิ สิทธจิ ํานวน 1,000 หนุ 5. กาํ ไรสทุ ธิสาํ หรบั ป 25x1 จาํ นวน 100,000 บาท ใหท าํ บนั ทกึ รายการดังกลาวในสมุดรายวนั ท่ัวไปของบรษิ ัทในป 25x2 10. งบดลุ เฉพาะสวนของผูถ ือหุน ของบริษัท ทีโอ จาํ กัด ณ วนั ที่ 30 มถิ ุนายน 25x2 เปนดงั นี้ ทนุ เรอื นหุน : หนุ สามัญจดทะเบียน 2,000 หุน ออกจําหนา ยแลว 1,000 หุน มูลคาหนุ ละ 25 บาท 25,000 หนุ บุรมิ สทิ ธิ 5% จดทะเบยี นและออกจาํ หนาย 1,000 หนุ มูลคา หุน ละ 10 บาท ราคาไถคืนหุนละ 12.50 บาท อัตราแปลงสภาพ 2 หนุ บุริมสทิ ธติ อ 1 หนุ สามัญ 10,000 สว นเกินมลู คาหุน สามัญ 3,000 สวนลดมูลคา หุนบรุ ิมสิทธิ (1,000) กาํ ไรสะสม 30,000 รวม 67,000 240
242 ก.ค. 1 ในระยะตอ มา ไดมรี ายการเปลยี่ นแปลงเกีย่ วกบั ทุน เปนดังน้ี ส.ค. 1 ไถคนื หุน บุรมิ สิทธิ 5% 500 หุน ตามเง่ือนไขที่กําหนด ออกจําหนายหุน สามัญ 200 หุน ในราคาตามมลู คา และในการจาํ หนายหนุ น้ไี ดออก ส.ค. 20 ใบมอบสทิ ธใิ นการซ้ือหนุ บรุ ิมสทิ ธิ 5% จาํ นวน 200 หุนในราคาหนุ ละ 15 บาท ก.ย. 15 ราคาตลาดของหุนบรุ ิมสิทธิ 5% ในวนั นห้ี นุ ละ 18 บาท ในวนั ท่ี 15 สงิ หาคม มผี ูซ อ้ื ต.ค. 1 หุนสามัญครบถว น และในวนั นีร้ าคาตลาดของหุน บรุ ิมสิทธิ 5% เปนหนุ ละ 20 บาท ซ้ือหนุ สามัญของบรษิ ัทกลับคืน 500 หุน ในราคาหนุ ละ 30 บาท และวันที่ 1 กนั ยายน พ.ย. 1 บรษิ ัทไดจาํ หนา ยหนุ สามญั ซึ่งซ้ือคืนมาออกไป 300 หุน ในราคาหุนละ 22 บาท ธ.ค. 1 ผูถือหุนบุริมสิทธิ 5% 200 หุน ไดนําหุนมาแปลงสภาพเปนหุนสามัญตามอัตราท่ี กําหนด ใหท ํา ผูถ ือหนุ สามญั 100 หนุ ไดน าํ หนุ มาบริจาคใหแกบริษัท และบริษัทไดนําหุนดังกลาว ไปแลกกับเครื่องใชสํานักงาน ซ่ึงมีราคาตามใบกํากับสินคา 15,000 บาท ในวันท่ี 20 ตุลาคม ในวันนี้หุนบุริมสิทธิมีราคาตลาดหุนละ 25 บาท ผูถือใบมอบสิทธิในการซ้ือหุน บรุ ิมสทิ ธิ 5% 150 หนุ มาใชสิทธซิ อ้ื หุน นอกนนั้ ไมม าใชส ทิ ธิ บริษัทไดขยายจํานวนหุนบุริมสิทธิ 5% โดยลดมูลคาหุนเปนหุนละ 5 บาท และลด จาํ นวนหุน สามัญ โดยเพ่มิ มูลคา หุนเปน หนุ ละ 50 บาท (แสดงรายละเอียดของหุนแต ละชนิดดวย) บันทึกรายการตามขอเท็จจรงิ ดงั กลาวขางตนในสมดุ รายวันของบริษทั 241
บทที่ 7 กาํ ไรสะสม เงนิ ปน ผล และงบการเงิน การดําเนินธุรกิจในลักษณะการจัดตั้งเปนบริษัทซ่ึงมีแหลงเงินทุนมาจากผูถือหุน นํามาลงทุน และอีกสวนหนึ่งมาจากการสะสมของกําไรท่ีดําเนินกิจการมาเปนระยะเวลาหลายป ในสว นของเงนิ ทนุ ทมี่ าจากผถู ือหุนไดอ ธิบายแลวในบทท่ี 6 เรื่องการเปลยี่ นแปลงสว นของผูถือหุน ดังนน้ั ในบทนจ้ี งึ จะอธิบายถงึ กําไรสะสม ซึ่งมีทีม่ าจากการดาํ เนนิ งาน เชน การขายสนิ คา การผลติ สินคา เปนตน โดยแสดงขอมูลการไดมาของกําไรไวในงบการเงินไดแก งบดุล งบกําไรขาดทุน งบแสดงการเปลี่ยนแปลงในสวนของผูถือหุนหรืองบกําไรขาดทุนเบ็ดเสร็จ และงบกระแสเงินสด ทัง้ นก้ี าํ ไรที่เกิดข้ึนจะถูกนํามาคํานวณเงินปนผลเพื่อตอบแทนการลงทุนใหกับผูถือหุนท้ังผูถือหุน บุริมสิทธิ และผูถือหุนสามัญ โดยตองไดรับมติจากที่ประชุมใหญกอน นอกจากนี้การจาย เงินปน ผลตอ งจายจากกําไรเทานัน้ หากบรษิ ทั มผี ลขาดทนุ จะประกาศจายเงนิ ปนผลไมได กําไรสะสม นกั วิชาการใหความหมายกําไรสะสม (retained earnings) ไวหลายทศั นะ ดังน้ี กําไรสะสม หมายถึง กาํ ไรหรือขาดทนุ สทุ ธิจากการดาํ เนนิ งานท่ีสะสมอยูนับต้ังแต เร่ิมตั้งบริษัทเปนตนมา ทุก ๆ ส้ินงวดบัญชี (สุนา สิทธิเลิศประสิทธิ์ และดวงสมร อรพินท, 2548, หนา 211) กําไรสะสม หมายถึง กําไรที่บริษัทสะสมมาต้ังแตเร่ิมดําเนินธุรกิจจนถึงปจจุบัน หลงั จากหักเงินปนผลท่ีไดป ระกาศจา ย (พรชนก รัตนไพจติ ร, 2547, หนา 66) กาํ ไรสะสม หมายถึง กําไรท่ีกิจการยังไมไดแบงใหผูถือหุนและสะสมไวในกิจการ ต้งั แตเ ร่มิ ตงั้ กจิ การจนถึงปจ จบุ นั (นชุ จรี พิเชฐกลุ , 2547, หนา 385) จากความหมายของกําไรสะสมดังกลาวขางตนสรุปไดวา กําไรสะสม หมายถึง กําไร หรือขาดทุนสุทธิจากการดําเนินงาน ที่สะสมมาตั้งแตเริ่มตนกิจการและยังคงสะสมอยูในบริษัท ทั้งน้ี รายการที่กระทบกับกําไรสะสมคือทําใหกําไรสะสมเพ่ิมข้ึนหรือลดลงสามารถรวบรวมไว ในบญั ชแี ยกประเภทไดดงั น้ี (อิสรีย โชวว ิวัฒนา, 2547, หนา 9-1) 242
244 1. ขาดทนุ สทุ ธิ กําไรสะสม 2. ปรบั ปรุงกาํ ไรของปกอน 1. กําไรสทุ ธิ 3. เงินสดปนผล 2. ปรับปรุงกาํ ไรเพิม่ กําไรของปกอน 4. หุนปนผล 3. การปรบั ปรงุ ทนุ ของกิจการใหม 5. จายปนผลเปนสินทรัพย 6. รายการเกย่ี วกับหุนทนุ ไดรับคืน การปรับปรุงกําไรของงวดกอนไมไดรวมถึง การปรับปรุงรายการที่เกิดจากการ ประมาณการผิด หรือการแกไขรายการของปปจจุบันใหถูกตอง เชน การเปล่ียนแปลงอัตราคา เส่ือมราคาเน่ืองมาจากการประมาณอายุการใชงานของสินทรัพยผิด เปนตน ไมควรถือเปนการ ปรับปรุงกําไรของงวดบัญชีกอน แตมีผลกระทบตอกําไรในงวดปจจุบันและในอนาคต สวน รายการบางรายการท่มี ิไดก ระทบบญั ชกี าํ ไรสะสม เชน การไดรับสินทรัพยจากการบริจาค การตี ราคาสนิ ทรพั ยเพิม่ ขน้ึ หรือลดลงเพ่อื ใหมีราคาเทากับมูลคายุติธรรม การไดรับบริจาคสินทรัพยท่ี ไมไดเ กดิ จากรายไดจากการดาํ เนนิ งาน เปน ตน ควรจะบันทกึ บญั ชเี ปนสว นเกนิ ทนุ ทงั้ น้ีการแสดงกําไรสะสม ในงบดุลอาจจาํ แนกไดด งั นี้ 1. กําไรสะสมที่จัดสรรแลว (appropriation retained earnings) หมายถึง กําไรสะสม ที่กนั ไวเ พ่ือวัตถุประสงคเ ฉพาะ ซ่งึ อาจแบง การจดั สรรกําไรสะสมไดดังนี้ 1.1 จัดสรรกําไรสะสมตามขอกําหนดของกฎหมาย ในประเทศไทยไดกําหนด ไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1202 ใหบริษัทตองจัดสรรกําไรสะสมไวเปน ทุนสํารองอยางนอยหนึ่งในยี่สิบของจํานวนผลกําไรซ่ึงบริษัททํามาหาไดไดกิจการของบริษัท จนกวาทุนสํารองนั้นมีจํานวนถึงหน่ึงในสิบของจํานวนทุนของบริษัทหรือมากกวาน้ัน แลวแต จะไดต กลงกําหนดไวใ นขอ บังคับของบรษิ ทั ในกรณีที่จําหนายหุนในราคาสูงกวามูลคาหุน ใหนําสวนเกินมูลคาหุนบวก สมทบเขาในทนุ สาํ รองตามกฎหมาย 243
245 ตัวอยางที่ 7.1 บริษัทแหงหน่ึงมีกําไรสุทธิจํานวน 200,000 บาท และบริษัทไดจัดสรรตาม ขอกาํ หนดของกฎหมาย 5% ของกาํ ไรสทุ ธิ การบันทึกบญั ชีเปน ดงั นี้ เดบิต เครดิต สมดุ รายวนั ทวั่ ไป 10,000 - 10,000 - วันท่ี รายการ เลขที่ บัญชี กาํ ไรสะสม (200,000 x 5%) กาํ ไรสะสมจดั สรรตามกฎหมาย จัดสรรกาํ ไรสะสมตามกฎหมาย 1.2 จดั สรรกําไรสะสมตามขอ ผูกพัน เปนการกันกาํ ไรสะสมไวต ามเงื่อนไขหรือ ขอผูกพันท่ีใหไวกับผูอ่ืน เชน การกําหนดใหมีการกันกําไรสะสมไวเพื่อการไถถอนหุนกู การ กนั กาํ ไรสะสมไวเ พ่อื เปน หลักประกนั ในการจายชําระหนีใ้ หแ กเจา หนี้ เปนตน ตัวอยางที่ 7.2 บริษัทแหงหน่ึงมีกําไรสุทธิจํานวน 200,000 บาท เม่ือตนปออกหุนกูมูลคา 100,000 บาท อายุ 10 ป อตั ราดอกเบ้ีย 5% บริษัทมีนโยบายจัดสรรกาํ ไรสะสมเพอ่ื การไถถอนหนุ กู การคาํ นวณ การจดั สรรกําไรสะสมเฉล่ยี = มูลคา หุนกทู ั้งหมด อายุของหุนกู 100,000 = 5 = 20,000 บาทตอ ป การบันทึกบญั ชีเปนดงั นี้ สมดุ รายวันทวั่ ไป วนั ที่ รายการ เลขที่ เดบิต เครดิต กาํ ไรสะสม บัญชี 20,000 - 20,000 - กาํ ไรสะสมจัดสรรเพ่ือการไถถ อนหุน กู จดั สรรกําไรสะสมเพ่อื การไถถอนหุนกู 244
246 เม่ือหุนกูครบกําหนดบริษัทจะทําการบันทึกบัญชีการจายชําระหนี้หุนกูพรอม ดอกเบี้ยจา ย และบนั ทึกการโอนกลบั ของกาํ ไรสะสม เน่อื งจากหมดภาระจากการไถถ อนหุนกู การบันทกึ บญั ชีเปนดงั น้ี สมดุ รายวันทวั่ ไป วนั ที่ หุนกู รายการ เลขท่ี เดบติ เครดิต 100,000 - บัญชี ดอกเบยี้ จา ย (100,000 x 5% x 1 ป) 5,000 - เงนิ สด 105,000 - บนั ทึกการไถถอนหุน กพู รอมจายดอกเบย้ี กําไรสะสมจดั สรรเพื่อการไถถ อนหุน กู 100,000 - 100,000 - กาํ ไรสะสม จดั สรรกําไรสะสมเพอ่ื การไถถ อนหุนกู 1.3 จัดสรรกําไรสะสมตามนโยบายของบริษัท บริษัทอาจมีการกําหนดใหกัน กาํ ไรสะสมไวเ พอื่ ตอบสนองนโยบายของบริษัท หรืออาจมีการกําหนดวัตถุประสงคไวลวงหนา เชน สํารองเพื่อการขยายงาน สาํ รองเพอื่ การประกันภัย เปน ตน ตัวอยางท่ี 7.3 บริษัทแหงหนึ่งมีกําไรสุทธิ 200,000 บาท คณะกรรมการบริษัทมีมติใหจัดสรร กําไรสะสมเพอ่ื การขยายงาน 10% ของกาํ ไรสทุ ธิ การบนั ทึกบญั ชเี ปนดงั นี้ สมุดรายวันทว่ั ไป วันท่ี รายการ เลขที่ เดบิต เครดติ 20,000 - 20,000 - บัญชี กําไรสะสม กําไรสะสมจดั สรรเพอื่ การขยายงาน จัดสรรกําไรสะสมเพ่ือการไถถ อนหนุ กู 245
247 2. กําไรสะสมท่ียังไมไดจัดสรร (unappropriation retained earnings) กําไรสะสม สวนที่ไมไดถูกกันไวเพื่อวัตถุประสงคใดวัตถุประสงคหน่ึงโดยเฉพาะ บริษัทสามารถนํากําไร สะสมสวนที่ยงั ไมไ ดจัดสรรไปจายปนผลได เงินปนผล นักวิชาการใหความหมายเงนิ ปน ผล (dividends) ไวห ลายทัศนะ ดงั น้ี เงินปนผล หมายถึง ผลกําไรสวนหนึ่งซ่ึงบริษัทจายคืนใหกับผูถือหุน โดยมติท่ี ประชมุ ใหญผ ถู ือหนุ (พชั รินทร ไตรรตั นร ุงเรือง, 2547, หนา 8-46) เงนิ ปนผล หมายถึง กาํ ไรของบรษิ ัทที่จายใหก บั ผูถือหุนตามสว นของจํานวนหุนท่ถี ือ (อังคณา นุตยกุล, 2547,หนา 203) เงินปนผล หมายถึง เงินสวนแบงจากผลกําไรท่ีบริษัทปนหรือจายใหแกผูถือ โดย คดิ ตามสวนจํานวนซึ่งผูถ อื หนุ ไดส ง ใชเงนิ แลวในหุนหนง่ึ ๆ (นุชจรี พเิ ชฐกลุ , 2547, หนา 389) จากความหมายของเงินปนผลดังกลาวขางตนสรุปไดวา เงินปนผล หมายถึง สวน แบงกําไรท่ีจายใหกับผูถือหุนตามจํานวนหุนที่ถืออยูในมือบุคคลภายนอก และไดสงใชเงินคา หนุ แลว หลกั เกณฑในการจา ยเงินปน ผล หลักเกณฑในการจายเงินปนผลของบริษัทจํากัดตามประมวลกฎหมายแพงและ พาณิชย มดี งั นี้ (สรุ ศกั ด์ิ วาจาสิทธิ์, และคนอนื่ ๆ, 2548, หนา 376-377) 1. หา มมใิ หจ า ยเงนิ ปน ผลโดยมไิ ดร บั อนุญาตจากท่ปี ระชุมใหญผ ูถ ือหนุ 2. กรรมการอาจจายเงินปนผลระหวางกาลใหแกผูถือหุนเปนครั้งคราว เมื่อปรากฎ วาบรษิ ัทมีกําไรสมควรพอท่จี ะทาํ เชน นัน้ ได 3. หามมิใหจายปนผลจากเงินประเภทอ่ืนนอกจากเงินกําไร ถาบริษัทขาดทุนหามมิ ใหจายเงินปนผลจนกวาจะไดแกไขใหห ายขาดทนุ 4. ทุกคราวที่จายเงินปนผล บริษัทตองจัดสรรเงินไวเปนทุนสํารองอยางนอย 1 ใน 20 สวนของจํานวนผลกําไรซ่ึงบริษัททํามาหาไดจากกิจการของบริษัท จนกวาจะมีทุนสํารองถึง 1 ใน 10 ของจํานวนทุนของบริษัทหรือมากกวาน้ัน แลวแตจะไดตกลงกําหนดไวในขอบังคับ 246
248 ของบริษัท ถาไดออกหุนโดยคิดเอาราคาเกินกวาท่ีปรากฏในใบหุนเทาใด จํานวนท่ีคิดเกินนี้ให บวกทบเขาในทุนสํารองจนกวาทนุ สํารองจะมจี าํ นวนถงึ ที่กาํ หนดไว 5. ถาการจายเงินปนผลไมเปนไปตามขอ 1 – 4 เจาหน้ีทั้งหลายของบริษัทชอบที่จะ เรียกเอาจํานวนเงินที่ไดจายปนผลไปแลวกลับคืนมายังบริษัทได แตวาผูถือหุนคนใดไดรับเงิน ปน ผลไปแลวโดยสจุ ริตจะบังคับใหนํามาคนื ไมได 7. การบอกกลา ววาจะจา ยปนผลอยา งใดใหโฆษณาในหนังสือพิมพแหงทองที่ฉบับ หน่งึ สองครง้ั เปน อยา งนอ ย หรอื มจี ดหมายบอกกลาวไปยังตัวผถู ือหนุ ทีไ่ ดปรากฏชื่อในทะเบียน ผถู ือหนุ ทุกคน 8. เงินปน ผลนั้นแมจ ะคา งจา ยก็ไมสามารถคดิ เอาดอกเบ้ียจากบริษัทได การคาํ นวณการจา ยปนผล การคํานวณการจายปนผลใหคิดตามสวนจํานวนที่ผูถือหุนไดสงเงินคาหุนแลวใน หุนหน่ึง ๆ เวนแตจะไดตกลงกันไวเปนอยางอื่นในเรื่องของหุนบุริมสิทธิ ท้ังน้ีการจายปนผลจะ ไมค ํานงึ ถงึ สว นเกนิ กวา มูลคาหุน หรือสวนต่ํากวามูลคาหุนใด ๆ ทั้งสิ้น นอกจากน้ีควรพิจารณา วาบริษัทมีหุนทุนเพียงหุนสามัญชนิดเดียวหรือไม ถามีหุนบุริมสิทธิดวย โดยท่ัวไปการจาย ปนผลจะตองจายใหก บั หุนบรุ มิ สิทธกิ อ น ดังน้นั การจา ยปนผลจะแยกพจิ ารณาดงั น้ี 1. บริษทั มหี ุนสามญั เพยี งชนดิ เดยี ว ในกรณนี บี้ ริษัทไดจดทะเบียนและจําหนายหุน ทุนเพียงชนิดเดียว คือ หุนสามัญ การจายปนผลจึงเปนของหุนสามัญทั้งหมดซึ่งการจายปนผล ควรเปด เผยใหผูถอื หุน ทราบวา ไดร บั ปนผลในอัตราหุน ละเทาใด ดังนี้ 1.1 จายปนผลเปนจํานวนเงินตอหุน โดยบริษัทจะประกาศจายปนผลเปน จํานวนเงินตอ หุน เชน ประกาศจา ยปนผลหุนละ 2 บาท เปน ตน ตัวอยางท่ี 7.4 บริษัทแหงหนึง่ มีสว นของผูถ อื หนุ (บางสวน) ปรากฏดงั น้ี 60,000 หุน สามญั จดทะเบยี น 10,000 หนุ ราคาตามมลู คา หุนละ 10 บาท 20,000 นําออกจําหนา ยและเรียกเก็บเงินคาหนุ ครบแลว จํานวน 6,000 หุน สว นเกนิ กวา มูลคาหุน บริษัทประกาศจายเงินปน ผลหนุ ละ 2 บาท 247
249 การคํานวณ เงนิ ปน ผล = 6,000 หนุ x 2 บาทตอ หนุ = 12,000 บาท 1.2 จายปนผลเปนจํานวนเงินรวม โดยบริษัทประกาศจายปนผลเปนจํานวนเงิน ยอดรวม ดังนั้นบริษัทอาจแสดงการคํานวณการจา ยปนผลตอ หุนไดดังน้ี ตวั อยางที่ 7.5 จากตวั อยางท่ี 7.4 สมมตวิ าบรษิ ทั จา ยปนผลเปน จาํ นวนรวม 18,000 บาท การคาํ นวณ 18,000 บาท 6,000 หนุ เงนิ ปนผล = = 3 บาทตอหุน 1.3 จายปนผลเปนอัตรารอยละ โดยบริษัทประกาศจายปนผลเปนอัตรารอยละ ของมลู คา หุน เชน รอยละ 4 หรือรอยละ 2 เปนตน ท้ังนี้ข้ึนอยูกับมติของคณะกรรมการจะตกลงกัน การคํานวณการจา ยปน ผลลักษณะน้ีจะตองคาํ นวณเปนรอ ยละของมูลคาหนุ ตวั อยา งท่ี 7.6 จากตวั อยางท่ี 7.4 สมมติวาบริษัทประกาศจา ยปน ผลรอ ยละ3 การคาํ นวณ เงินปนผล = 60,000 x 3% = 1,800 บาท หรอื = 1,800 บาท 6,000 หนุ = 0.30 บาทตอ หนุ 2. บริษัทมีหุนบุริมสิทธิและหุนสามัญ ในกรณีนี้บริษัทไดจดทะเบียนและจําหนาย หุนท้ัง 2 ชนิดใหแกบุคคลภายนอก ซ่ึงโดยท่ัวไปหุนบุริมสิทธิจะไดรับสิทธิพิเศษในการรับเงิน ปนผลกอนหนุ สามญั ทงั้ น้หี ุน บรุ มิ สทิ ธิที่มีสิทธิไดร ับปน ผลอาจจําแนกไดด ังน้ี 248
250 2.1 หุนบุริมสิทธิชนิดไมสะสมและไมรวมรับ หมายถึง หุนบุริมสิทธิจะไดัรับ เงินปนผลเพียงเฉพาะปท่ีมีการประกาศจายปเดียวเทานั้น และไมรวมรับเงินปนผลท่ีเหลือ ดังน้ัน เงนิ ปน ผลท่เี หลือจากจายปน ผลใหห นุ บรุ มิ สิทธแิ ลวจะเปน ของหุนสามญั ท้ังหมด ตัวอยางที่ 7.7 บริษัทแหงหนึ่งจดทะเบียนทุนหุนบุริมสิทธิ ชนิด 5 % จํานวน 4,000 หุน ราคา ตามมูลคาหุน ๆ ละ 100 บาท หุนสามัญจํานวน 20,000 หุน ราคาตามมูลคาหุนละ 10 บาท บริษัทไดมีการนําหุนท้ัง 2 ชนิดออกจําหนายและเรียกเก็บเงินคาหุนครบแลว บริษัทไดมีการ ประกาศจา ยเงินปนผลประจําป 25x1 และ25x2 ในวันที่ 5 เมษายน 25x2 และจายเงินปนผลวันท่ี 30 เมษายน 25x2 โดยใหหุนสามัญไดรับเงินปนผลในอัตราเดียวกับหุนบุริมสิทธิ ใหคํานวณวา หุนสามัญและหุนบุริมสิทธิ จะไดรับปนผลหุนละเทาใดในแตละปดังกลาว โดยป 25x1 และ 25x2 บรษิ ัทประกาศจายปน ผลจํานวน 15,000 และ 60,000 ตามลาํ ดับ การคํานวณ หนุ บุริมสทิ ธิ หุนสามัญ รวม ประกาศจายปน ผลป 25x1 15,000 คิดปน ผลใหห ุนบุริมสิทธิ (4,000 x 100 x 5%) (15,000) 15,000 . 15,000 15,000 - . 15,000 ประกาศจายปนผลป 25x2 60,000 คดิ ปน ผลใหห ุนบุรมิ สทิ ธิ (4,000 x 100 x 5%) (20,000) 20,000 20,000 40,000 คิดปน ผลใหห ุนสามญั ทัง้ หมด (40,000) . 40,000 40,000 20,000 40,000 60,000 ป 25x 1 หุนบุริมสทิ ธไิ ดรับเงินปน ผลหนุ ละ(15,000 ÷ 4,000 หนุ ) = 3.75 บาท ป 25x 2 หนุ บุรมิ สิทธไิ ดร บั เงินปนผลหนุ ละ(20,000 ÷ 4,000 หนุ ) = 5.00 บาท 2.00 บาท หุนสามัญไดร บั เงนิ ปนผลหนุ ละ (40,000 ÷ 20,000 หนุ ) = 249
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373