EDİTEDİLMİŞE- KİTAP

(Konfüçyus)Kaynakça 7-19 Yaş Aile Eğitim Programı Eğitim, İletişim ve Öğretmenin Beden Dili (Dr. Nihat Çalışkan, Engin Karadağ, Figen Çalışkan) Ailede İletişim ve Yaşam ( Prof.Dr. İbrahim Ethem Özgüven) 21.BÖLÜM GENÇLİK ÇAĞI UYUM PROBLEMLERİ Serdar Gündoğan23 Sibel Düzakın24 1.Çocuğun Gelişimini Zedeleyen Unsurlar 1. Anne/baba/bakım verici ya da herhangi bir yetişkin tarafından yapılan İhmal ve istismar. 2. Toplumsal ahlak kuralları tarafından yanlış olduğu kabul edilmiş olan eylem ya da eylemsizlikler.23 Öğrt., Yenimahalle Rehberlik Araştırma Merkezi24 Öğrt., Gazi Anadolu Lisesi 251

Çocuğa kötü muamele dünyanın her yerinde görülen çok ciddi bir sorundur ve kötümuamelenin tipi, cinsiyet, coğrafi bölge ve diğer faktörlere bağlı olarak değişmekle birlikte,%35’e kadar görüldüğü tahmin edilmektedir (Gilbert ve ark., 2004). Genel olarak, mağdurların %78,5’inin daha önce ihmal deneyimi olduğu, en yaygın kötümuamele biçiminin ise kurbanların %9,1’inin maruz kaldığı cinsel istismar olduğuaçıklanmıştır. Yapılan çalışmalara göre, çocuk istismarı sıklığı Almanya’da bin bireyde 15, İngiltere binbireyde 13,6 ve Hollanda’da bin bireyde 4,9’dur. 2. Çocuk Tanımı Çocuk Hakları Sözleşmesi 1.madde: 18 yaşından küçük her insan çocuk sayılır. 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu 3.madde: Daha erken ergin (reşit) olsa bile 18 yaşını doldurmamış kimse çocuk sayılır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 5. madde: Çocuk deyiminden 18 yaşını doldurmamış kişi anlaşılır. 3. Daha erken ergin olmakEvlenmek kişiyi ergin yapar. 18 yaşından önce evlenen çocuk ergin sayılır. Ancak ÇKK’nagöre çocuk 18 yaşından önce evlenmiş olsa ve bu nedenle ergin sayılsa bile 18 yaşınıdoldurmamış her kişi çocuk olarak kabul edilir. 4. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Çocuk Hakları a) Yaşama b) Gelişme c) Korunma d) Katılım 5.Çocuk İstismarının ve İhmalinin Tanımı Çocuğa yönelik kötü muamele 1. Çocukların ya da ergenlerin ana-babaları, onları bakıp gözetmek ve eğitmekle görevli bireyler, vasi gibi kişiler ya da yabancı kişiler tarafından yapılan, 252

2. Bedensel ve/ya psikolojik olarak sağlıklarına zarar veren, 3. Fiziksel, duygusal, cinsel ya da zihinsel gelişimlerini engelleyen tutum ve davranışlardır. Çocuklara yönelik kötü muamele (Child maltreatment) çocuk istismarını ve ihmalinikapsayan genel bir tanımdır. Burada verilen tanımlar Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılantanımlardır. Çocuk istismarcıları 1. Aile bireyleri ve çocuğun bakımından sorumlu olan kişiler, 2. Arkadaşlar, akrabalar, yabancılar, çocukla ilişkisi olabilen görevliler, 3. İşverenler ve diğer çocuklar olabilir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından 4 tip kötü muamele tanımlanmaktadır. 1. Fiziksel İstismar 2. Cinsel İstismar 3. Duygusal İstismar 4. İhmal  Fiziksel İstismar Çocuğa karşı; sağlığına, yaşamına, gelişimine veya onuruna zarar veren ya da zararverebilme olasılığı yüksek, kasıtlı fiziksel güç kullanılmasıdır.  Cinsel İstismar Çocuğun tam olarak anlayamadığı, onay vermesinin mümkün olamayacağı, gelişimselolarak hazır olmadığı ya da toplumun yasalarına, sosyal normlarına aykırı olacak şekilde bircinsel etkinliğe dâhil edilmesidir.  Duygusal İstismar Ebeveyn ya da çocuğa bakan kişinin davranışları ya da sözleriyle çocuğun ruh sağlığınıbozacak etkide bulunması ve çocuğun bu nedenle büyüme gelişme ve ruh sağlığı açısındangenetik kapasitesine ulaşmasının engellenmesidir. Bu durum bir süreç içinde, pek çok defalartekrarlanabileceği gibi, tek bir seferde de gerçekleşebilir.  İhmal Çocuğa bakmakla yükümlü kimselerin; 1. Çocuğun beslenme, giyinme, barınma, eğitim, sağlık, diş sağlığı ve sevgi gibi temel gereksinimlerini karşılamada ihmal göstermesi. 253

2. Çocuğun beden ve ruh sağlığının veya bedensel, duygusal, sosyal ya da ahlaki gelişiminin engellenmesi. 6. Riskler 3. Kişisel 4. İlişkisel 5. Çevresel 6. ToplumsalÇocuklara kötü muamele olasılığını artıran etmenler risk faktörü olarak tanımlanır. Çocuklara karşı uygulanan şiddetin ve kötü muamelenin risk faktörleri incelenirken ilkbasamakta kişisel faktörleri değerlendirmek gerekir. İkinci basamakta ilişkisel risk faktörleriyer alır. Bu kapsamda çocuğun ve mağdur edenin ilişkisel özellikleri söz konusudur. Üçüncübasamakta çevresel, dördüncü basamakta toplumsal düzeydeki risk faktörleri yer alır. 6.1.Kişisel Çocukla ilişkili 1. İstenmeyen çocuklar ya da istenmeyen cinsiyette çocuklar, doğum anomaliler, mizaç vb. nedenlerle ailenin beklentilerini karşılayamayan çocuklar 2. Zihinsel gerilik, erken doğum, kronik hastalık gibi nedenlerle sürekli bakım gerektiren çocuklar 3. Engelli çocuklar 4. Hiperaktivitesi, tehlikeli davranış sorunları olan çocuklar 5. Üvey çocuklar 6. Sık ve uzun süre ağlayan çocuklar Anne-baba ya da bakım veren kişi ile ilişkili 1. Genç ebeveyn, yalnız yaşayan ebeveyn, 2. Eğitim eksikliği (Çocuk gelişimi hakkında bilgisizlik, bilinçsizlik), 3. Alkol ve/veya uyuşturucu kullanıyor olmak 4. Çocukken istismara uğramış olmak, 5. Fiziksel veya psikiyatrik bir hastalık varlığı, 6. Dürtü ve öfke kontrolünün yetersizliği, 7. Toplumsal iletişim becerilerinin yetersizliği. 6.2. İlişkisel Ebeveyn ve çocuk bağının kopuk olması ve bağın kurulamamasının nedenleri: 1. Çok çocuklu, katı disiplin uygulayan aileler, 2. Ekonomik sıkıntı, işsizlik, aile içi şiddet varlığı, 3. Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği, 254

4. Evlilikteki veya yakın ilişkilerdeki sorunlar nedeniyle aile yapısının bozulması, bunun sonucunda çocukta veya erişkinde duygusal ve zihinsel sorunların ortaya çıkması, 5. Aile bireyleri arasındaki bağın zayıf olması, sözel ve psikolojik çatışmaların sık yaşanması, 6.3. Çevresel Uygun beslenme, barınma ve bakım olanaklarının yetersizliği nedenleri: 1. İşsizlik oranlarının yüksek, geçim sıkıntısının yaygın olması, 2. Uyuşturucu ticaretinin varlığı, 3. Çocuğun savunuculuğunu yapacak kurum ve yapıların yetersizliği, 4. Çocuk işçiliği konusunda denetleme ve rehabilitasyonun yetersizliği, 6.4. Toplumsal 1. Çocuğu koruyan yasaların yetersizliği, 2. Çocuğa verilen değerin düşük olması, 3. Cinsel ayrımcılık ve toplumsal eşitsizlik, 4. Şiddetin kabul edilir olması, hoşgörüyle karşılanması, organize şiddetin varlığı (savaş, terör, yüksek suç oranları), 5. Pedofili, 6. Kontrolsüz internet, 7. Kültürel normlar, Çocuk istismarı ve ihmali farklı alanlardaki pek çok faktörün karmaşıketkileşiminin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Risk faktörü olarak kabul edilen durumlarhizmet ve müdahale için öncelik taşır. Tek başına hiçbir faktör çocuğa karşı kötü muamelenin nedenini açıklamak içinyeterli olamaz. Çocuk istismarı ve ihmali farklı alanlardaki pek çok faktörün karmaşıketkileşiminin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Risk faktörü olarak kabul edilen durumlarınvarlığı çocuk istismarı ve ihmalinin varlığını kesin olarak gösteremez. Bununla birlikte istismarve ihmal için risk faktörlerinin bulunduğu durumların hizmet için öncelik taşıdığı bilinmelidir.Kaynakçahttp://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//kanun_belgeleri/4058.pdfhttp://www.cocukhaklari.gov.tr/tr/content/show/23/birlesmis_milletler_cocuk_haklari_sozlesmesi.htmlhttp://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//mevzuat/cocuk_haklari_sozlesmesi.pdf 255

Child Maltreatment 2007, U.S. Department of Health & Human Services Administration forChildren and Families Administration on Children, Youth and Families Children’s Bureau.(Online erişim; http://www.acf.hhs.gov/programs/cb/stats_research/index.htm#can)Preventing Child Maltreatment: a guide to taking action and generating evidence. WorldHealth Organization and International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect.WHO 2006.Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye’de ortaöğrenime devam eden öğrencilerde ve ceza veinfaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümlü çocuklarda şiddet ve bunun etkileyenetkenlerin saptanması araştırma raporu. 2007Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Türk ailesinde adolesan sorunları. Başbakanlık AileAraştırma Kurumu Yayınları, 1997, Ankara.Milli Eğitim Bakanlığı Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi Teknik Destek Projesi, Akademikve Akademik Olmayan Personelin Farkındalık Eğitimi Programı, 2015Tıraşçı Y, Gören S. Çocuk istismarı ve ihmali, Dicle Tıp Dergisi.2007; 3 (1):70-74.Gilbert R, Widom CS, Browne K, Fergusson D, Webb E, Janson S. Child maltreatment 1.Burden and consequences of child maltreatment in high-income countries. Lancet. 2009; 373:68–81. 22.BÖLÜM GENÇLİK ÇAĞI UYUM PROBLEMLERİ Serdar Gündoğan25 Sibel Düzakın26 1.Cinsel İstismar25 Öğrt., Yenimahalle Rehberlik Araştırma Merkezi26 Öğrt., Gazi Anadolu Lisesi 256

Psiko-sosyal gelişimini tamamlamamış çocuğun bir yetişkin tarafından cinsel uyaranolarak kullanılması ve çocuğun tam olarak anlayamadığı, onay vermesinin mümkünolamayacağı, gelişimsel olarak hazır olmadığı ya da toplumun yasalarına, sosyal normlarınaaykırı olacak şekilde bir cinsel etkinliğe dâhil edilmesidir. Çocukların cinsel istismarında failler, genellikle yaşları gereği mağdur üzerinde yetki,otorite veya sorumluluk sahibi konumunda bulunan erişkinlerdir, ancak başka çocuklar,özellikle ergenler de cinsel istismar faili olabilir. İstismar durumunda çocuğun rızası diye birhusus söz konusu olamaz.1.1. Dokunma olmaksızın yapılan cinsel istismar 1. Çocuğa cinsel içerikli şeyler söylemek ve çocukla aynı içerikte konuşmalar yapmak 2. Teşhircilik, Röntgencilik 3. Çocuğun cinsel ilişki sahnesine doğrudan şahit olması 4. Çocuğa cinsel organ göstermek, çocuğun cinsel organlarını göstermesini istemek, banyodayken çocuğu seyretmek, 5. Çocuğa cinsel içerikli materyal göstermek (pornografik film seyrettirmek, fotoğraflar göstermek) 6. Çocuğu pornografik malzemeler için kullanmak1.2. Dokunmanın yer aldığı istismar olguları 1. Oral-genital, genital-genital, genital-rektal, el ile ya da bir cisimle genital temas, rektal bölgelere veya vücudun diğer bölgelerine dokunma 2. Bu eylemler çocuğa dokunarak ya da çocuğun istismarcıya dokunması istenerek gerçekleşebilir. Dokunmanın yer aldığı istismar durumlarında; tacizcinin çocuğa dokunmasının dışındaçocuğun kendisine dokunmasını istemek, zorlamak veya çocuğu buna ikna etmek de cinselistismar sayılır.2.Ensest Kanunen evlenmelerine izin verilmeyen iki kişi arasındaki cinsel ilişki ensest olaraktanımlanır. Kan bağı olan baba, anne, ağabey, abla, amca, dayı, teyze, hala ve dede gibi akrabalara ekolarak, çocuk üzerinde anne-baba gibi otoritesi ve saygınlığı olan geniş bir akraba ve hısımgrubu ensest tanımında taciz edenler arasında sayılır. Örneğin enişte, üvey anne-baba, üveykardeşler bu gruptadır. Ensest cinsel istismar kapsamında bir saldırı tipidir. Ensestin tek ve kesin bir tanımınıyapmak zordur. Son çalışmalarda üzerinde fikir birliğine varılan tanıma göre ensest, birbiriyleevli olanlar dışındaki aile üyeleri arasında sözlü-sözsüz, fiziksel, görsel her türlü erotikdavranıştır. Ensest için kabul edilen taciz, taciz edenin cinsel uyarılması ya da tatmini içinçocuğa veya gence yönelmiş her türlü fiziksel ya da fiziksel olmayan cinsel davranışı içerir. 257

3. Çocuk İhmal İstismarını Şüphesine Neden Olabilecek İpuçları Çocuğa yönelik her türlü kötü muamele (fiziksel, cinsel, duygusal istismar ve ihmal) fizikselbulguların yanı sıra önemli davranış değişiklikleri de oluşturur. Bu davranış değişiklikleri kötü muamelenin kimi zaman tek belirtisi ya da bulgusu daolabilir. Fiziksel şiddet gören bir çocukta bile fiziksel yaralanma bulguları ikinci plandakalabilir. Çocukla ilgilenen profesyonellerin çocuklardaki bu davranış değişikliklerini farkederek, her türlü istismar ve ihmal olasılığını aklına getirmesi gerekir. Çünkü akla getirilmediğitakdirde istismara uğrayan çocuk çoğu kez herhangi bir yardım talebinde bulunamadanyaşadığı travma ile baş başa kalır. Çocuğun tavır ve davranışlarında ortaya çıkan değişikliklerin başka sebepleri olabileceği demutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Burada bahsedilen davranış değişiklikleri ya dadavranış bozuklukları yalnızca istismar için bir ipucu olarak kabul edilmelidir.3.1.Okul çağı çocukları için 1. Çekingen ve ilgisiz 2. Korkmuş ve endişeli 3. Çaresiz 4. Yiyecekleri biriktirme eğilimi, yiyecek çalma 5. Ebeveyn-çocuk rollerinde yer değişikliği 6. Anne-babasının veya bakım sorumluluğunu üstlenmiş kişinin ilgisizliğinden yakınma 7. Duruma uygun olmayan hareketler, 8. Gerileme davranışları 9. Derste uyuklama eğilimi 10. Okula geç kalma ve/veya okuldan erken ayrılma 11. Okuldan kaçma 12. Konsantrasyon güçlükleri 13. Kaygı 14. Aşırı bağımlılık veya bağımsızlık 15. Aşırı ilgi bekleme 16. Kontrolsüz davranışlar 17. Ani duygu durum değişiklikleri3.2.Ergenler için 1. Çekingen ve ilgisiz 2. Agresif 3. Özensiz, bakımsız dış görünüş 4. Yeme bozuklukları 5. Derste uyuklama eğilimi 6. Yorgunluk ve tükenmişliğe bağlı konsantrasyon güçlükleri 7. Ebeveyn-çocuk rollerinde yer değişikliği 8. İntihar eğilimi 258

9. Okula geç kalma ve/veya okuldan erken ayrılma 10. Okuldan kaçma 11. Konsantrasyon güçlükleri 12. Kaygı4.Çocukluk Çağındaki Kötü Muamelenin Neden Olabileceği Davranış Değişiklikleri 1. Uyku bozuklukları 2. Aşırı talep kârlık 3. Karşı gelme 4. Dürtüsellik, saldırganlık 5. İçe dönüklük, engellenme/baskılanma duygusu 6. Aşırı uyumlu, aşırı itaatkâr olma 7. Ana-babaya/bakım veren kişiye aşırı yapışma 8. Ana-babadan/bakım veren kişiden ayrılığa aldırmama Çocukluk çağında karşılaşılan her türlü kötü muamele çocuğun yaşına göre farklı davranışdeğişikliklerine neden olabilir. Bazı davranış değişikliklerinin farklı yaş dönemleri için normal olabileceği deunutulmamalıdır. Özellikle ergenlik döneminde normalde görülen bazı davranış özellikleridavranış bozukluğu olarak değerlendirilmemelidir. Burada bahsedilen davranış değişiklikleri sıklıkla ani başlangıçlı ve başka herhangi birsebebe bağlı olduğu düşünülmeyen, nedeni bilinen herhangi bir şeyler açıklanamayandeğişikliklerdir. 1. Akran ilişkilerinde sorunlar 2. Okul başarısızlığı 3. Çökkünlük 4. Düşük benlik değeri 5. Korkular 6. Öfke patlamaları 7. Sağlığını tehlikeye atacak davranışlar 8. Kendine zarar verme düşünceleri ve özkıyım girişimi 9. Madde kullanımı 10. Yeme bozuklukları Aşağıda bahsedilen davranış özellikleri daha çok cinsel istismarı akla getirir. Ancak budavranışların cinsel istismar için kesin belirtiler olmadığı, çocukların farklı sebeplerle de böyledavranabileceği bilinmelidir. 11. Cinselliğe ilişkin her türlü konu ve duruma aşırı ilgi gösterme ya da aşırı kaçınma 12. Baştan çıkarıcı davranışlar 13. Çok sık öpmeye çalışma, göğüslere, bacaklara ya da genital bölgeye dokunmaya çalışma, sürtünme, kendi genital bölgesini gösterme 14. Bedeninin kirli ya da zedelenmiş olduğuna inanma ve ifade etme 15. Genital bölgesinde bir sorun olduğundan korkma 259

16. Resimlerinde, oyunlarında ya da hayallerinde cinsel istismara uğradığını düşündürecek özelliklerin bulunması 17. Tuvalet eğitimini kazanmış bir çocuğun altını veya yatağı ıslatmaya başlaması 18. Regresif semptomların varlığı (kendine zarar verici davranışlar, bebeklik davranışları, bebek gibi konuşma) Bu belirtilerden hiç biri çocuk istismarının kesin ve net göstergesi değildir. Çocuklar farklısebeplerle de böyle davranabilir, patolojik davranış değişikleri gösterebilir. Ancak, bubelirtilerin fark edilmesi halinde istismar olasılığını da düşünmek gerekir. Cinsel istismar konusunda hikâye uyduran çocuk sayısı çok azdır. Eğer bir çocuk cinsel olarak istismar edildiğine ilişkin bilgi veriyorsa temel yaklaşımçocuğa inanmak olmalıdır.4.1.Cinsel İstismar İle İlgili Yanlış DüşüncelerYanlış 1. Çocuklar cinsel istismarı hayal güçlerinin genişliği ile uydururlar. 2. İlgi çekmeye çalışan çocuklar, şirin ve cazip kız çocukları, evden kaçan çocuklar, ihmal edilmiş çocuklar potansiyel mağdurlardır. 3. Parklar, genel tuvaletler, ıssız sokaklar, karanlık sokaklar, karanlık yerler, boş inşaat sahaları tehlikeli bölgelerdir.Doğru 1. Çocuklar bu konuda genellikle yalan söylemezler. İlk kural çocuğa inanmak olmalıdır. 2. Mağdurlar her sosyo-ekonomik ve her sosyo-kültürel gruptan gelen kız ve erkek çocuklardır. 3. Olayın olduğu yer genellikle ev, okul, ev ile okul arasındaki yol gibi çocuğun içinde bulunduğu yakın çevredir. 4.4.2. Çocukluk Çağındaki İstismarın Uzun Dönem Etkileri4.2.1. Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarının nörobiyolojik sonuçlarıBeynin gelişim süreçleri önemli derecede etkilenir. 1. Sinir hücrelerinin gelişimi bozulur ve gecikir. 2. Sinir hücreleri arasındaki bağlantı düzeyi azalır.Yapısal ve fonksiyonel değişiklikler: 1. Beynin bazı dokuları bozulur 2. Beyindeki bazı dokuların hacmi azalır 3. Beynin elektriksel yapısı bozulur, fonksiyonel aktivitesi azalır 260

Erken çocukluk dönemindeki stres ve istismarının nörobiyolojik sonuçları: 1. Hafıza bozuklukları 2. Düşünce ve davranış arasındaki ilişkide bozulma 3. Kişilik bozuklukları 4. Anksiyete ve panik bozuklukları 5. Öfke kontrolünde yetersizlik, 6. Cinsel davranışların kontrolünde bozulma 7. Dürtüsel şiddete eğilim Nörobiyolojik çalışmalar bu hastalıklar ve erken çocukluk çağında yaşanan olumsuzdeneyimlerin ilişkili olduğunu göstermiştir. Erken çocukluk döneminde karşılaşılan stres veistismar bu hastalıkların ortaya çıkışını kolaylaştırabilir, başka herhangi bir risk yoksa bile buhastalıkların gelişmesine yol açabilir.İstismar Edilen Çocuk Büyüdüğünde: 1. Alkol/madde bağımlılığı, depresyon, özkıyım girişimi sıklığı 12 kata kadar artar. 2. Sigara bağımlılığı, sağlığını riske atacak davranışlar, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, kronik akciğer hastalıkları, karaciğer hastalıkları 2-4 kat artar. 3. Hareketsizlik, ciddi şişmanlık, şeker hastalığı, iskemik kalp hastalığı, kanser, iskelet sorunları, karaciğer hastalıkları, akciğer hastalıkları daha sık görülür.5. Ölüm 1. Hastalık, sakatlık ve sosyal sorunlar 2. Sağlıkla ilişkili risk taşıyan davranışları benimseme 3. Sosyal, duygusal ve bilişsel bozulma 4. Çocukluk çağındaki olumsuz deneyimler 5. Kaygı 6. Depresyon 7. Özkıyım girişimleri 8. Özgüven eksikliği 9. Madde bağımlılığı 10. Güven ve özel yaşamla ilgili sorunlar 11. Suça karışma sıklığında artış6.Çocukluk Çağındaki Cinsel İstismarın Uzun Dönemdeki Etkileri: 1. Olumsuz duygusal yaşamlar ve anılar 2. Gelecekte sağlıklı bir ilişki sürdürebilme güçlüğü 3. Riskli cinsel davranışlar sergileme olasılığı 4. Cinselliğini sevgi elde etmek, insanları manipüle etmek ve kimi zaman yaşamını idame ettirmek için kullanma davranışı 261

KaynakçaFelitti Vj ve ark. Relationship of Childhood Abuse and Household Dysfunction to Many of the LeadingCauses of Death in Adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med 1998Gershoff ET. Corporal Punishment by Parents and Associated Child Behaviors and Experiences: AMeta-Analytic and Theoretical Review. Psychological Bulletin, 2002Teicher MH ve ark.The neurobiological consequences of early stress and childhood maltreatment.Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003 262

Merrill LL ve ark. Child sexual abuse and number of sexual partners in young woman: The role ofabuse severity, coping style, and sexual functioning. Journal of Consulting and Clinical Psychology,2003Crooks CV ve ark. Understanding the Link Between Childhood Maltreatment and ViolentDelinquency: What Do Schools Have to Add?Child Maltreatment, 2007Lansford JE ve ark. Early Physical Abuse and Later Violent Delinquency: A Prospective LongitudinalStudy.Child Maltreatment, 2007Leeb RT ve ark. The Effect of Childhood Physical and Sexual Abuse on Adolescent Weapon Carrying.Journal of Adolescent Health, 2007Feiring C ve ark. Potential Pathways From Stigmatization and Internalizing Symptoms to Delinquencyin Sexually Abused Youth. Child maltreatment, 2007Draper B ve ark. For the Depression and Early Prevention of Suicide in General Practice Study Group.Long-Term Effects of Childhood Abuse on the Quality of Life and Health of Older People: Results fromthe Depression and Early Prevention of Suicide in General Practice Project. Geriatr Soc 2008Fergusson DM ve ark. Exposure to childhood sexual and physical abuse and adjustmentin earlyadulthood. Child Abuse & Neglect 2008Sandfort TGM ve ark. Long-Term Health Correlates of Timing of Sexual Debut: Results From aNational US Study. Am J Public Health. 2008McGowan PO ve ark. Epigenetic regulation of the glucocorticoid receptor in human brain associateswith childhood abuse. Nat Neurosci. 2009Heim C ve ark. Neurobiological and Psychiatric Consequences of Child Abuse and Neglect. DevPsychobiol 2010Currie J ve ark. Long-Term Consequences of Child Abuse and Neglect on Adult Economic Well-Being. Child Maltreatment 2010 23.BÖLÜM GENÇLİK ÇAĞI UYUM PROBLEMLERİ Serdar Gündoğan27 Sibel Düzakın2827 Öğrt., Yenimahalle Rehberlik Araştırma Merkezi 263

1.Pansiyon Güvenliği 1. Okul yönetiminin öncelikli sorumluluğu pansiyonu fiziksel ve psikososyal risklere karşı güvenli hale getirmektir. 2. Pansiyonda görev yapan tüm çalışanların ilgili mevzuata göre görev ve sorumluklarını öğrenmesi sağlanmalıdır. 3. Tüm personelin öğrencilere yönelik risklerden haberdar olması için sık aralıklarla riskler, tedbirler ve yaklaşım önerileri içerikli paylaşım toplantıları yapılmalıdır. 4. Toplantılarda öğrencilerin kişilik özellikleri, sağlık problemleri, yeterlilik alanları, aile durumları ve büyüdükleri çevre, arkadaş ilişkileri, ilgileri, vb. konularda bilgi paylaşımı olmalıdır.2.Riskler 1. Toplumsal 2. Çevresel 3. İlişkisel 4. Kişisel2.1.Çocukla ilişkili kişisel nedenler 1. İstenmeyen çocuklar ya da istenmeyen cinsiyette çocuklar, doğmalık anomaliler, mizaç vb. nedenlerle ailenin beklentilerini karşılayamayan çocuklar 2. Zihinsel gerilik, erken doğum, kronik hastalık gibi nedenlerle sürekli bakım gerektiren çocuklar 3. Engelli çocuklar 4. Hiperaktivitesi, davranış sorunları olan çocuklar 5. Üvey çocuklar 6. Sık ve uzun süre ağlayan çocuklar2.2.Anne-baba veya bakım verenlerle ilişkili nedenler 1. Genç ebeveyn, yalnız yaşayan ebeveyn 2. Eğitim eksikliği (Çocuk gelişimi hakkında bilgisizlik, bilinçsizlik) 3. Alkol ve/veya uyuşturucu kullanıyor olmak 4. Çocukken istismara uğramış olmak28 Öğrt., Gazi Anadolu Lisesi 264

5. Fiziksel veya psikiyatrik bir hastalık varlığı 6. Dürtü ve öfke kontrolünün yetersizliği 7. Toplumsal iletişim becerilerinin yetersizliği2.3.İlişkisel 1. Ebeveyn ve çocuk bağının kopuk olması ve bağın kurulamaması 2. Çok çocuklu, katı disiplin uygulayan aileler 3. Ekonomik sıkıntı, işsizlik, aile içi şiddet varlığı 4. Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği 5. Evlilikteki veya yakın ilişkilerdeki sorunlar nedeniyle aile yapısının bozulması, bunun sonucunda çocukta veya erişkinde duygusal ve zihinsel sorunların ortaya çıkması 6. Aile bireyleri arasındaki bağın zayıf olması, sözel ve psikolojik çatışmaların sık yaşanması2.4.Çevresel 1. Uygun beslenme, barınma ve bakım olanaklarının yetersizliği 2. İşsizlik oranlarının yüksek, geçim sıkıntısının yaygın olması 3. Uyuşturucu ticaretinin varlığı 4. Çocuğun savunuculuğunu yapacak kurum ve yapıların yetersizliği 5. Çocuk işçiliği konusunda denetleme ve rehabilitasyonun yetersizliği2.5.Toplumsal 1. Çocuğu koruyan yasaların yetersizliği 2. Çocuğa verilen değerin düşük olması 3. Cinsel ayrımcılık ve toplumsal eşitsizlik 4. Şiddetin kabul edilir olması, hoş görüyle karşılanması, organize şiddetin varlığı (savaş, terör, yüksek suç oranları) 5. Pedofili 6. Kontrolsüz internet 7. Kültürel normlar Tüm belletici öğretmen ve idarecilerin öğrenci uyum ve oryantasyonu konusundasorumluluk almaları sağlanmalıdır. 265

Personelin yatılı okul hayatına uyum konusunda öğrencilere rehberlik yapabilecek bilgi vebeceriyi kazanması sağlanmalıdır. Pansiyon personelinin okul rehberlik servisi ile irtibatlı olması gerekmektedir. Öğrencininpansiyonda yaşadığı sorunlarla ilgili okul rehber öğretmeni, rehber öğretmenin olmadığıdurumlarda sorumlu Rehberlik ve Araştırma Merkezi bilgilendirilmeli ve destek istenmelidir. Pansiyonlarda müşterek kullanım alanlarının riskli bölgeler olduğu bilinmektedir. Bunedenle öğrenciler serbest zaman etkinliklerinde dikkatle takip edilmelidir: 1. Yemekhane ve dinlenme salonu 2. Banyo ve tuvaletler 3. Etüt zamanlarında yatakhane ve odalar. 4. Okul-pansiyon bahçesi 5. Kullanılmayan kat ve odalar 6. Öğrenci mahremiyeti gözetilerek riskli alanların mutlaka kamera ile takibi sağlanmalı ve tüm cihazların çalışır durumda olduğu düzenli olarak kontrol edilmelidir. Öğrencilerin bilgi ve beceri düzeyleri ile riskli yaşam olaylarına maruz kalma ihtimalleriarasında olumsuz yönde bir ilişki olduğu bilinmektedir. 1. Öğrencilerin mahremiyet konusunda bilgilenmesi sağlanmadır. 2. Öğrencilerin kendi mahremiyetleri kadar diğer öğrencilerin mahremiyetlerine de saygı göstermesi sağlanmalıdır. 3. Öğrenciler ile kurulacak açık ve sağlıklı bir iletişim ile yardım isteme becerileri artırılmalıdır. 4. Rehberlik servisi ile ortak çalışılarak yatılı okul hayatına uyum konusunda desteklenmeleri sağlanmalıdır. 5. Öğrencilerin pansiyon kurallarını öğrenmeleri ve içselleştirmeleri sağlanmalı gerekirse ortak kurallar üzerinde çalışılmalıdır. 6.3.Bir İstismar Durumunda İlk Yapılması Gerekenler 1. Çocuğu istismar ortamından en kısa sürede uzaklaştırın 2. Bildirimde bulunun 3. Çocuğa yardım edin3.1. Bildirim Yükümlülüğü 266

1. Suçu bildirme TCK 278., 279., 280. maddeler 2. Korunma gereksinimini bildirme TCK 98. madde SHÇEK Kanunu 21. madde Çocuk Koruma Kanunu 6. Madde3.2. Suçu Bildirim YükümlülüğüTCK Madde 278 – (1) İşlenmekte olan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapiscezası ile cezalandırılır. (2) İşlenmiş olmakla birlikte, sebebiyet verdiği neticelerin sınırlandırılması hâlenmümkün bulunan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne görecezalandırılır. (3) Mağdurun onbeş yaşını bitirmemiş bir çocuk, bedensel veya ruhsal bakımdan engeli(özürlü) olan ya da hamileliği nedeniyle kendisini savunamayacak durumda bulunan kimseolması hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza, yarı oranında artırılır. Tüm yapılan görüşmeler ve işlemler kayıt altına alınmalıdır ve gizliliği mutlakakorunmalıdır. 4. Okul Yönetiminin Görev ve SorumluluklarıYasal süreci başlatmak 1. Pansiyon personeli çocuktan istismara yönelik bir bilgi geldiğinde veya istismara yönelik ipucu görüldüğünde çocuk konu ile ilgili gerçeklik sorgulanmadan bildirimde bulunmalıdır. 1. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı çağrı hattı (183) 2. Kolluk (154/155) 3. Cumhuriyet Savcılığı 4. Bilgilerin (Yürütülen işlemlerin) yazılı hale getirilmesini sağlamak, 5. Bulunulan İl/bölge, vb. özelikler doğrultusunda gerek duyuluyorsa İl/İlçe Krize Müdahale Ekibini bilgilendirmek, (ekibi harekete geçirmek) destek istemek 6. Gerekli durumlarda Okul Psikososyal Müdahale Hizmetleri Ekibini toplamak 7. Psikososyal müdahale biriminin çalışmalarını kolaylaştırmak için gerekli olan tedbirleri almak 267

8. İstismara dair bilgi sahibi olan veya istismarın varlığından şüphe duyan personel olayı derhal okul idaresi ile paylaşmalı ve durum kayıt altına alınarak kanun ile belirlenmiş adli makamlar veya kolluk kuvvetlerine haber verilmelidir. 9. Bilginin yayılmaması için gerekli tedbirlerin alınması 10. Gelen bilgilerin nasıl ve ne kadar dikkate alınacağının değerlendirilmesi 11. Öğrenci/Veli/ Öğretmenlere yönelik psikososyal destek çalışmalarını n geciktirilmeden başlatılması 12. Yasal tedbirlerin alınması 13. Okul ortamındaki güvenlik tedbirlerinin kontrolü 14. İl/ilçe yönetimine bir bilgi notu ulaştırılması5.1.Psikososyal Müdahale Hizmetleri Okul Ekibinin Görevleri 1. Kritik duruma müdahale etmek için planlama yapmak 2. Güvenliği sağlamak için alınması gerekli tedbirleri önermek 3. Karmaşayı durdurmak (Kritik olayla ilgili atılması gereken adımları düzenlemek, yönlendirmek ve kontrol altıma almak) 4. Öğrencilere, ailelere, çalışanlara (destek olacak çalışmaların yapılmasını sağlamak/yapmak) danışmanlık, kılavuzluk yapmak 5. Psikososyal müdahale planları geliştirmek, var olanları gözden geçirip düzeltmek (Psiko-sosyal müdahale planının işleyişini değerlendirmek ve gerekli düzeltme/değişiklikleri yapmak. 6. Olaya bağlı olarak çıkabilecek herhangi bir psikososyal krize karşı hazır durumda bulunmak5.2.Okulda Yapılacak Psikososyal Müdahale HizmetleriÖğrencilerle Yapılacak Çalışmalar 1. Etkilenen sınıfla yapılacak çalışma 2. Yakından etkilenildiği düşünülen diğer sınıflarla yapılacak çalışmalar 3. Okulun genelinde yapılacak çalışmalarNot: Etkilenme derecesi yüksek olan bazı öğrencilerle ileri düzey psikolojik destek çalışmasıyapılabilir. Bu konu ile ilgili Psikososyal Müdahale Hizmetleri İlçe Ekibinden destekistenmelidir.Öğretmenlerle Yapılacak Çalışmalar 1. Doğru bilgilendirme ve anlamlandırma ve öğrencilerle yapılacak çalışmalar hakkında bilgilendirme, 268

2. VELİLERLE YAPILACAK ÇALIŞMALAR YAŞANILAN 3. Etkilenen sınıfın velileriyle yapılacak çalışma 4. Diğer sınıf velileriyle yapılacak genel çalışma 5. İZLEME ÇALIŞMALARI 6. Yaşanılan olay sonrası yapılan çalışmaların etkisini gözlemlemek ve değerlendirmek için izleme ve değerlendirme çalışması yapılmalı…5.3.Bildirim Yükümlülüğü 1. Suçu bildirme TCK 278., 279., 280. maddeler 2. Korunma gereksinimini bildirme TCK 98. madde SHÇEK Kanunu 21. madde Çocuk Koruma Kanunu 6. Madde5.3.1. Suçu Bildirim Yükümlülüğü - TCK Madde 278(1) İşlenmekte olan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis cezası ilecezalandırılır.(2) İşlenmiş olmakla birlikte, sebebiyet verdiği neticelerin sınırlandırılması halen mümkünbulunan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne görecezalandırılır.(3) Mağdurun onbeş yaşını bitirmemiş bir çocuk, bedensel veya ruhsal bakımdan engelli olanya da hamileliği nedeniyle kendisini savunamayacak durumda bulunan kimse olması halinde,yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza, yarı oranında artırılır.(4) Tanıklıktan çekinebilecek olan kişiler bakımından cezaya hükmolunmaz. Ancak, suçuönleme yükümlülüğünün varlığı dolayısıyla ceza sorumluluğuna ilişkin hükümler saklıdır.5.3.2. Kamu Görevlisinin Suçu Bildirim Yükümlülüğü - TCK Madde 279(1) Kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini göreviylebağlantılı olarak öğrenip de yetkili makamlara bildirimde bulunmayı ihmal eden veya buhususta gecikme gösteren kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ilecezalandırılır.(2) Suçun, adlî kolluk görevini yapan kişi tarafından işlenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkraya göreverilecek ceza yarı oranında artırılır.5.4.Korunma Gereksinimi Bildirim Yükümlülüğü 269

1. Adli ve idari merciler, 2. Kolluk görevlileri, 3. Sağlık ve eğitim kuruluşları, 4. Sivil toplum kuruluşları,Korunma ihtiyacı olan çocuğu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı birimlerine bildirmekleyükümlüdür.5.5. TCK Madde 98 –(1) Yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idareedemeyecek durumda olan kimseye hâl ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya dadurumu derhâl ilgili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ilecezalandırılır.(2) Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi dolayısıyla kişinin ölmesidurumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.5.6. Çocuk Koruma Kanunu Madde 6-1) Adlî ve idarî merciler, kolluk görevlileri, sağlık ve eğitim kuruluşları, sivil toplumkuruluşları, korunma ihtiyacı olan çocuğu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunabildirmekle yükümlüdür. Çocuk ile çocuğun bakımından sorumlu kimseler çocuğun korunmaaltına alınması amacıyla Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna başvurabilir.(2) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kendisine bildirilen olaylarla ilgili olarakgerekli araştırmayı derhâl yapar.5.7. Görevi Kötüye Kullanma(1)Bu yükümlülüğü yerine getirmemek yani koruma altına alınması gereken bir çocuğun,koruma ile görevli kuruma bildirilmemesi Türk Ceza Kanunu 257. maddesi gereğince görevikötüye kullanma suçunu oluşturabilir.(2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan hâller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmalveya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da …kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.İhmal ve istismar şüphesi bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmesi için yeterlidir.5.8. Çocuğun özel hayatı ile ilgili bir bilginin yetkililerle paylaşılması aşağıdaki gerekçelerile yapılırsa kabul edilebilir 1. Mağdur çocuk ise ve bu mağduriyetinin giderilmesi ve tedavisinin sağlanması için 2. Mağduriyete sebep olan kişi hakkında yasal işlem yapılması için 3. Başka mağduriyetleri önlemek 4. Çocuğun sağlığı ve güvenliği tehlike altında ise 270

5. Sorunun çözümü için diğer kurumlara ihtiyaç duyulması halinde 6. Suç varsa 7. Suç konusunda açık ve yakın tehlike varsa suç işlenmesini önlemek için 8. Kişi güvenliği tehdit altında ise 9. Kendine veya başkasına zarar verme riski varsa 24. BÖLÜM SUNUM TEKNİKLERİ Serkan Bora2929 Öğrt., Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü 271

GirişSunum Teknikleri Sunum bir bildirinin çeşitli yollarla dinleyenlere aktarılması işidir.(TDK, Güncel TürkçeSözlük) Sunum günlük hayatımızın her sayfasında yer alan; iyi kullanıldığında hedeflerinizeçok hızlı ulaşmanızı sağlayan bir araçtır. Yöneticiler sunumlarını dinleyicileri belli bir eylem hattını izlemeye ikna etmek,enformasyon aktarmak, tartışma oluşturmak, sorun çözümüne katkı sağlamak, insanların birdurum ya da fikre nasıl tepki verdiğini öğrenmek, insanları kendi tarafına kazandırmak,insanları eğlendirmek vb. nedenler için kullanılır. Her biri farklı gereksinimleri karşılamak içinçok sayıda sunum türü vardır: Satış için, ürün tanıtımı için, ikna etmek için, iş planı ya dastratejisi için vs.Sunum Hazırlamaya Başlarken,1)HEDEFİNİZİ BELİRLEYİN: Hedefinizi belirlemeniz sunumunuza başlarken yapılacak ilkiştir. Bunun için; 1. Bu sunumun amacı ne? 2. Bu sunumun sonucunda dinleyicilerin ne yapmasını istiyorum? 3. Hedefim bilgi vermek mi ikna etmek mi satış yapmak mı? 4. Dinleyicilerin bir şeyleri bilmeleri mi yoksa harekete geçmeleri mi?Sorularının cevapları hedefinizi belirlemenize yardım eder.2)DİNLEYİCİLERİNİZİ TANIYIN: Sunum, dinleyiciler içindir. Kendi çevrenizden çıkıpanlatacağınız konuya dinleyicinin gözünden bakabilmelisiniz. Teknik terimler, yabancıdillerdeki ifadeler, dinleyiciye yabancı jargonlar açılımı yazılmayan kısaltmalar vb.dinleyicilerin ilgisini dağıtır ve dinleyiciyi sunumdan uzaklaştırır. Örneğin Steve Jobs İPod untanıtımını yaparken cihazın hafızasını 5 GB olarak belirtseydi çoğunluğun kafasında bir şeycanlanmayacaktı. Jobs 5 GB yerine 1000 şarkı diyerek, hem dinleyicilerin ilgisini çekti hem deverdiği bilginin anlaşılır olmasını sağladı.1. Bu konu dinleyiciler için tartışmalı, tanıdık ya da yeni mi?2. Dinleyiciler kimler ve konunuzla ilişkileri ne?3. Dinleyiciler konu hakkında ne kadar bilgili?4. Sunuma neden geldiler zorunluluk mu kendi tercihleri mi?5. Sunumunuzdan ne bekliyorlar? 272

Bu soruların cevaplarını vermeniz dinleyicileri tanımanız anlamına gelir.3)SUNUMUN BAĞLAMINI KAVRAYIN: Hiçbir sunum boşlukta yapılmaz. Sunumunuzunbağlamı, söylediklerinizin nasıl anlaşılacağını büyük ölçüde belirler. Bu nedenle şu konulardabilgi toplayın: 1. Sunum resmi bir ortamda mı yapılacak 2. Siz sunumunuzu yaparken dinleyiciler henüz yemekten içmekten ya da işten gelmiş veya mola yapıyor ya da aktif bir şey yapıyor mu olacak? 3. Sizden önce kim sizden sonra kim konuşacak?4)NE SÖYLEYECEĞİNİZE KARAR VERİN: Dinleyicilere ne söylemek istediğinize kararvermelisiniz. Bu o kadar kolay değildir. Hedefinizi bilmenize rağmen ona fikir veri veörneklerin nasıl bir bileşimiyle ulaşacağınızı bilemediğiniz hiç oldu mu? Cevabınız evetse eminolun aynı deneyimi çok insanla paylaşıyorsunuz.Ne söyleyeceğiniz engelinin aşılması için; 1. Aşama: Kilit mesajınızı belirleyin. Kilit mesajınız tektir. İnsanların hatırlamasını istediğiniz şey nedir onları ne gibi bir eyleme yönlendirmek istiyorsunuz. 2. Aşama: Mesajınızı destekleyecek savları belirleyin 3. Aşama: Nerelerde dinleyicilerin katılımını tepkisini ya da onayını almanın önemli olduğunu saptayın.5)FİKİRLERİNİZİ GÖZDEN GEÇİRİN VE GELİŞTİRİN: Fikirlerinizi ürettikten sonrabunları gözden geçirip geliştirebilirsiniz. Şu noktalara dikkat edin: 1. Seçtiğiniz kilit mesaj gerçekten en kritik olan mı? 2. Mesajınız sunumun hedeflerine hizmet ediyor mu? 3. İçeriğiniz dinleyicileri sizi onaylamaya ikna edecek mi? 4. Hangi fikirlerin biraz daha geliştirilmesi gerekir? 5. Hangi karşı fikirleri etkisizleştirmeniz gerekecek?6)HAZIRLANIN: Sunumunuzun hedefi ve ne söylemek istediğinizle ilgili sağlam bir fikirgeliştirdiğinizde bundan sonra hazırlık kısmına geçebilirsiniz. Hazırlık sunumunuzun sizeayrılan süreye sığacak biçimde düzenlemektir. Sunumunuzun hammaddelerini toparladıktansonra bunu iyi düzenlemeniz hedefe ulaşabilme olasılığını arttırır.Çoğu durumda sunuş: 1. Açılış 2. Gereksinim ya da sorun tanımlanması 273

3. Çözüm ve eylem çağrısıBu üç durumun birbirini izleyeceği şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.Birinci olarak dinleyicilerin ilgisini ve dikkatini çekmek için açılışta bir yorum bir soru,konuyla ilgili bir öykü tespit ya da örnek kullanın.İkinci durumda gereksinim ya da sorun tanımlamaya ayıracaksınız. Bu kısımda şunlaryapılmalıdır: 1. Dinleyicilere mesajınızı niçin önemsemeleri gerektiğini açıklayın. 2. Dinleyicilerle birlikte çözeceğiniz belirgin bir gereksinim ya da sorun geliştirin. 3. Dinleyicilerin dikkatini uyanık tutacak konuyla bağlantılı Savları, örnekleri ve tartışmanızı destekleyici malzemeleri esas konudan sapmadan sunumunuza katın.Sunumun üçüncü kısmında –çözüm- dinleyicilere size göre sorunun nasıl çözülmesigerektiğini, gereksinimlerinin nasıl karşılanabileceğini açıklarsınız. Bu kısımda şunlarıyapacaksınız: 1. Dinleyicinin çözümün yararlarını gözünde canlandırmasını yardımcı olun 2. İleri götürecek yolu geliştirme çabasını dinleyicileri de katın. 3. Çözümünüzü dinleyici gereksinimlerinden yola çıkarak açıklayınız. 4. Çözümünüzün ivedilikle uygulanmasının gereksinimle örtüştüğünü gösterin.7)GÖRSELLERİ PLANLAYIN Sunumunuzu düzenlerken önemli bulduğunuz konuları anlaşılır kılmak ve dinleyenlerinaklında kalmasını sağlamak için size görsel kullanma fırsatı sunan noktaları belirleyin. 1. İnsanlar bildiklerinin yüzde yetmiş beşini görerek yüzde on üçünü işiterek yüzde on ikisini koklayarak öğrenirler. 2. Resim enformasyon aktarmada tek başına kelimelere kıyasla üç kat daha etkilidir. Bir slaytta (Powerpoint) başlıklardaki yazı karakterlerinin büyüklüğü en fazla 32 puntoolmalıdır. Birinci düzey maddeler için en fazla 28 ikinci düzey maddeler için en fazla 24üçüncü düzey maddeler için en fazla 20 punto kaynakça için de 11-12 punto kullanılmalıdır. Bir slaytta en fazla 60 sözcük yer almalıdır. Görsel içermeyen slaytlarda en fazla 6 adetmadde kullanılmalıdır. Slaytlar iki yana yaslanmamalı, sola yaslanmalıdır. Sayısal veriler dinleyicileri yormayacakşekilde yuvarlanmalıdır.(15.982 yerine 16 bin denilmeli) Dinleyicilerin dikkatinin canlı kalması ve sunduğunuz verileri hatırlamaları için görsellerdenfaydalanın. Görseller yeni bir konuya geçtiğinizde ipucu olarak da işe yarar. Ancak dinleyicilerin aynıanda hem size hem görsellere dikkat veremeyeceğini unutmayın. Bu nedenle görsel kullanımınıasgari düzeyde tutun. Görsellerin etkili olması için şunlara dikkat etmek gerekir: 1. Basit tutun 274

2. Bir kavramı vurgulamak ya da aktarmak için grafik, şekil ve semboller kullanın. 3. Tüm cümleler değil anahtar kelimeleri kullanın. 4. Bir sayfa slaytta tek bir kavrama ya da en çok altı satıra yer verin. 5. Uygun yerlerde aşırıya kaçmadan renk ve görsel kullanın. 6. Sözcüklerinizde seçici olun 7. Dikey yazı kullanmayın Gurup olarak sunum yapılacaksa guruptakileri uzmanlık alanlarına ya da sunumdaki güçlüya da zayıf yönlerine göre görev dağılımı yapılabilir. Verilmek istenen mesajın önemli olduğuyerde güçlü sunum becerisi olanlara daha az önemli mesajlarda ise sunum becerisi zayıfolanlara görev verilebilir. Sunum becerisi güçlü olan kişiler öğle yemeği öncesi/sonrası ya da günün sonu gibi zorzaman dilimlerinde etkin olabilirler. 8)PROVA YAPIN 1. Sunumunuzu yapmadan önce hem heyecanınızı yenmek hem de gereksiz ayrıntıları yok etmek için önemlidir. 2. Provanın etkili olabilmesi için test grubu düzenlemelisiniz. 3. Belli bir konunun uzmanlarına sunum yapacaksanız provadaki dinleyicilerden birinin uzman olmasına özen gösterin. Provalarınızı ayna karşısında yapmayın; mimik ve vücut duruşunuza odaklanmaktan sunuma ilginizi kaybedebilirsiniz. Sunumunuzu çokça prova etmeniz doğaçlama etkisi yaratır. 4. Ses kayıt cihazı ya da videoya kaydedin bu şekilde provadan sonra kendinizi izlerken kendinizi daha iyi değerlendirirsiniz. Mümkünse sunumun olacağı salon ya da mekânda prova yapın. 9)KENDİNİZİ HAZIRLAYIN 1. Rahat olun ve olumlu düşünün. 2. Ben merkezli düşüncelere dalıp olumsuz duygularınızın esiri olmayın. 3. Heyecanınızı yenmek için sunumdan önce bireysel olarak dinleyicilerle konuşabilirsiniz. 10)GÖSTERİ ZAMANI 1. Etkileyici bir ses tonunuz ya da vücut diliniz olmayabilir ancak samimiyet doğal yeteneklerden önemlidir. Bu sebeple iyi konuşmacıyı taklit etmeye çalışmayın. Sahnede dinleyicilerin sizi, sizinde dinleyicileri rahatlıkla görebileceğiniz bir noktada durun. Önemli bir şey söyleyeceğiniz zaman dinleyicilerden bir kısmına birkaç adım yaklaşın; konuyu değiştirirken ya da sessiz kalacağınız anlarda ise birkaç adım geri gidin. 2. Sunumunuzu sohbet havasında yapın. En başarılı sunum yapanlar stendapçılardır. 3. Sesinizi herkesin duyabileceği şekilde ayarlayın kimsenin bilmediği kelimeleri kullanmayın. Dinleyicilerin sözel olmayan tepkilerine dikkat edin. 4. Moralinizi bozmayın heyecanınızı canlı tutun. Olumlu bir imaj yansıtın. 5. Dinleyicilerle göz teması kurun. 6. Sunuşu yaparken kâğıttan okuma en kötü sunuş yöntemidir. Yazılı kâğıttan okuyarak dinleyicilerle göz teması kuramaz beden diliniz ve hareketleriniz sınırlanır metnin bağımlılığı sizin için ikna edici bir konuşmacı olmadığını etkin 275

bir konuşmacı olamamayı öğrenemeyeceğinizi, kendinize güvenemeyeceğinizi ortaya koyar. 7. Metni ezberlemek de kaçınılması gereken bir yöntemdir çünkü tüm enerjinizi dışarıya yani dinleyicilere aktarma yerine içe aktarmış olursunuz. Konuşmanız bu şekilde mekanik gelecektir. Şevk ve doğaçlama gibi hayati unsurlardan yoksun olursunuz. Doğaçlama konuşmak ise en etkili sunuş biçimidir. 8. Beden, bir konuşma sırasında sözlü mesajlar kadar önemli bir iletişim kaynağı olmakta, ifade edilen mesajların açıklığa kavuşmasında destekleyici öğe görevini üstlenmektedir. Beden bir sunumda sözlü iletilen mesajlar kadar önemli bir iletişim kaynağıdır. 9. Hangi dinleyicilerin sizi dinleyip dinlemediğini kestirebilirsiniz. 10. Bacak bacak üstüne atanlar, sürekli kıpırdayanlar, çok sık sağa sola bakanların dikkati sizin üzerinizde değildir. 11. Bunun için ses tonunuzu değiştirebilir, dinleyicilere soru sorabilir, çarpıcı istatistikler ve uzman görüşlerine yer verebilirsiniz. Espri yapabilir, kişisel öyküler anlatabilirsiniz. 11)SORULARIN ÜSTESİNDEN GELMEK 1. Soruları ne zaman alacağınızı dinleyicilere söylerseniz dinleyicilerin konunun bütününü görüp soruların cevabını almış olabilir. 2. Soruları herhangi bir yerde sorulan sunularda akış kaybolabilir, dikkatli olmak gerekir. 3. Bildiğiniz sorulara net ve kısa cevaplar verin, bilmediğinizi kişiyi bilebileceği bir kaynağa yönlendirin. Konuşmacının sorular karşısında ne şekilde davranacağı ve nasıl yanıt vereceğine ilişkingörüşler şunlardır: 1. Soruyu dikkatle dinleyin ve tekrar edin. 2. Soruyu yanıtlarken dinleyiciye doğru bakarak konuşun ve hemen yanıt verin 3. Konuşmanızın belli bölümlerini referans gösterin. 4. Arkadaşça yaklaşın ve kızgın tavır takınmayın. 5. Doğruyu söyleyin 6. Soruya soruyla cevap vermeyin. 7. Özetleyin Kaynakça Etkin Sunumlar, Pocket Mentor Etkili Sunumlar İçin El Kitabı(TÜBİTAK) Sunum Teknikleri(Uludağ Üniversitesi, Öğr.Gör.Fikret CEYLAN) 276

25. BÖLÜMYANGIN VE DEPREM GÜVENLİĞİ 277

Yasin Tahir Karaca30GirişKonular Deprem ve Depremin Etkileri 1. Deprem Öncesi 2. Deprem Sırası 3. Deprem Sonrası Alınacak Tedbirler 4. Bina Değerlendirmesi 5. Betonarme Binaların Yapı Malzemeleri 6.1.DepremYerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halindeyayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “deprem” denir. 1. Deprem çok kısa süre devam eder. Yerden gelen uğultu ve gürültüyle birlikte azdan çoğa doğru yükselen bir sarsıntı ile kendisini hissettirir. 2. Büyük depremlerin öncesi ve sonrasında da depremler olur. 3. Büyük depremlerden önce gerçekleşen şiddetli olmayan depremlere “Öncü”, Şiddetli depremlerin ardından olan depremlere de “Artçı” depremler denir.Deprem sadece can ve mal kaybına neden olmakla kalmaz. 1. Baraj patlamaları, 2. Taşkın sular, 3. Yangınlar, 4. Kaya düşmeleri, 5. Çığ, 6. Yer kaymaları gibi olaylara neden olur ki, bu etkisi bazen doğrudan meydana getirdiği zararlardan daha büyük olur.2.Depremin Etkileri 1. Çeşitli güç ve genişlikte olurlar. 2. Altyapıyı bozarlar. 3. Şok tesiri yaratırlar. 4. Ölüm, sakatlık ve öksüz kalma gibi sonuçlar doğururlar. 30 Ankara Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı 278

5. Bulaşıcı ve salgın hastalıkların artmasına neden olurlar. 6. Eğitim ve öğretimi aksatırlar. 7. Emniyet ve asayiş hizmetlerini aksatırlar. 8. Arama, kurtarma ve enkaz kaldırma işlemleri yavaş işleyebilir. 9. İkincil afet olarak yangınlar çıkabilir. 10. Barındırma, yedirme ve giydirme sorunları doğururlar. 11. İşsizliği artırır. 12. Psikolojik bozukluklar doğurabilir. 13. Ulaşım ve haberleşmede aksaklıklar olabilir. 14. Yörenin ekonomik yapısını bozar. 15. Devletin ve özel kurumların planladığı yatırımları geciktirir.2.1. Depremin Etkileri Azaltılabilirmi? 1. Deprem Öncesinde Alınacak Önlemler 2. Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler 3. Deprem Sonrasında Yapılması Gerekenler2.1.1.Deprem Öncesinde 1. Yerleşim bölgeleri titizlikle belirlenmelidir. 2. Yapının genel ve deprem güvenliğine dikkat edilmelidir. 3. Tüm bireylere, “Deprem, Alınacak Önlemler ve İlk Yardım” konularında gerekli olan bilgiler verilmeli, beceriler kazandırılmalıdır. 4. “Tahliye ve Deprem Sonrası Buluşma Planı” hazırlanmalıdır. 5. Acil telefon numaraları not edilmelidir. 6. Aileye dair önemli belgeler ile bilgiler yazılarak saklanmalıdır. 7. Ev içinde güvenliği sağlamak için “Deprem Güvenlik Planı” yapılmalıdır. 8. 72 saat ihtiyacımızı karşılayacak gerekli olan malzemeler depolanmalıdır.2.1.2. Deprem Sırasında yerlerden 1. Sakin olunmalıdır. 2. Sarsıntı durana dek (en az 60 sn) saklanılan yerden çıkılmamalıdır. 3. Sabitlenmemiş ve devrilebilecek eşyalardan uzak durulmalıdır. 4. Çıplak ayakla dolaşılmamalıdır. 5. Merdivenlerden, balkonlardan ve sütunsuz geniş sahanlı uzaklaşılmalıdır 6. Asansörler kesinlikle kullanılmamalıdır. 7. Dışarıda bulunuluyorsa, dışarıda kalınmalıdır. 8. Gazla ve elektrikle çalışan aletler açıksa, kapatılmalıdır. 279

9. Uykuda iken depremin olması halinde, derhal yatağın yanına uzanılmalıdır.2.1.3. Deprem Sonrası 1. Sakinleşmeye çalışılmalıdır. 2. İçinde bulunulan yapı yıkılmamışsa, bulunulan yerde tehlikeli bir durum olup olmadığı kontrol edilmelidir. 3. Kırık camlara dikkat edilmelidir. 4. Çıkış yolu üzerindeki eşyalar kenara kaldırılmalıdır. 5. Tüp, elektrik, su, doğalgaz kontrol edilmelidir. 6. Fişler prizden çekilmeli, sigorta gevşetilmeli ya da şalterler kapatılmalıdır. 7. Yangın kontrolü yapılmalı, varsa sobalar söndürülmelidir. 8. Karanlıkta kalındıysa el feneri kullanılmalıdır. 9. Gaz sızıntısı olmadığından emin olana kadar kibrit – çakmak kullanılmamalı, ışıklar yakılmamalıdır. 10. Çevredekilerin yaralanıp yaralanmadığı kontrol edilmelidir 11. Gerekli emniyetli tedbirleri alındıktan sonra uygun bir şekilde giyinmeli, eve not bırakmalı, önceden hazırlanan Şahsi durum çantası ile acil durumlarda ihtiyaç duyulacak araç-gereç ve malzemeler (72 saat yetecek) alınarak, önceden belirlenen yoldan kontrollü, hızlı, dikkatli, ancak sakin bir şekilde terk edilmeli ve buluşma noktasına gidilmelidir 12. Kriz merkezine gidip durum anlatılmalıdır. 13. İçeri girmek için ilgililerin görüşü ve duyurusu doğrultusunda hareket edilmelidir. 14. Acil durumlar dışında telefon kullanmamalıdır. 15. Mecbur kalınmadıkça trafiğe çıkılmamalıdır. 16. Gelişmeler, önlemler, uyarılar pilli radyodan takip edilmelidir ve söylentilere inanılmamalıdır. İlgili ve görevliler meşgul edilmemeli, yardımcı olunmalıdır. 17. Toplu iskân bölgelerindeki kurallara uyulmalıdır. Özellikle temizlik ve hijyen kurallarına dikkat edilmelidir. 18. Lüzumundan fazla yardım malzemesi talebinde bulunulmamalıdır. Aile bireyleri dayanışma içinde olmalıdır. 280

3. Bina Değerlendirmesi 1. Kullanım amacı, Ev, Okul, İşyeri, Sanayii, Kreş, Huzurevi, vb... 2. Bina Dolu / Boş 3. Kullanım Düzeni ve Zamanı 4. Kişi Sayısı 5. Bina değerlendirmesi sonucunda kullanım şekil ve sınıfına göre gerekli yasal prosedürler mutlak suretle uygulanmalıdır. 6. Acil yönetmeliğinde belirtilen kriterler doğrultusunda kurulan ekiplere her yıl düzenli eğitimler verilmelidir. 7. Özellikle zorunlu deprem sigortası kesinlikle yaptırılmalıdır.4. Yapı Türleri1. Betonarme2. Yığma3. Ahşap4. Kerpiç5. Çelik6. Geleneksel7. DiğerTablo.BİNA YAPI ELEMANLARIDüşey Yapısal Yapısal Olmayan Kolonlar Dolgu Duvarlar Perde Duvarlar Bölme Duvarları Pencereler Yatay Kirişler Asma TavanlarBağlantılar Döşeme Çatı Kolon-Kirişlerin Yapısal Olmayan dolgu duvarlar Temel ile bağlantıları Kolon-Kiriş Bağlantıları Kiriş-Kiriş Bağlantıları4.1.Betonarme Binalarda Kolonların Doğru İnşaası 1. Doğru inşa edilen bir Kolonda düşey demir çubuklar (düşey donatı) yeterli miktarda, 20cm’den daha sık yerleştirilmiş olmalı, 281

2. Yatay demir çubuklar (yatay donatı - etriye) kolon içlerine her 10cm de bir yerleştirilmiş olmalı, 3. Beton karışımı homojen yapıda olmalı ve deniz kumu ya da büyük taşlar kullanılmamalıdır. 4. Aynı özellikler Kirişler için de geçerlidir. Betonarme Binalarda Etriyelerin Doğru İnşaası 1. Etriyeler kolon içlerine 135derece açı ile bükülerek bağlanmalıdır. 2. Uygun yapılan deprem etriyeleri betonun tutulmasına ve dağılıp parçalanmasına engel olacaktır. Betonarme Binalarda Yapısal Olmayan Elemanlar Dolgu Duvarlar 1. Delikli tuğladan yapılan dolgu duvarlar, binaların taşıyıcı olmayan “yapısal- olmayan” elemanlarıdır. 2. Dökülebilecekleri için, tehlikeli olabilirler ancak binanın çökmesine doğrudan sebep olmazlar. 3. Dolgu duvarların sabitlenmesi için önlemler alınmalıdır.4.1.2.Betonarme Binalarda Çöken Bina Ne Kadarlık Bir Alanı Kaplayabilir? 1. Zemin sıvılaşması gibi durumlarda bina olduğu gibi devrilebilir. Böyle bir bina doğal olarak boyu kadar bir alanı kaplayabilir. 2. Ülkemizde betonarme binaların birçoğu, kendi boyunun yarısı kadar bir yarıçapa moloz dökebilir. 3. İnsanları bu alandan uzak tutmak gerekir. 282

Kaynakça ? 26. BÖLÜM YANGIN MEVZUATI 283

Zafer Yüce31 GirişDers İçeriği1. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik2. Pasif ve Aktif Güvenlik Önlemleri3. Mevcut Yapılarda Yangın Güvenliği4. Yangından Kurtarma Yönergeleri5. Günlük Hayatımızda Alabileceğimiz Yangın Güvenlik Önlemleri1.Yangın Güvenlik Önlemlerinin Alınmasının Önemi 1. Yangın çıkma ihtimali azalacak 2. Yangın çıksa bile uyarma ve ilk müdahale sistemleri ile yangının yayılması ve diğer katlara geçişi engellenecek. 3. Ekiplerin kurulması ile yangına müdahale etme çabuklaşacaktır. 4. Tahliye ve Kurtarma kolaylaşacaktır.2.Tarihsel Gelişim 1. İstanbul, İzmir, Antalya, Bursa, Mersin 2. 26/10/1995 (Kamu Binalarının Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik) 3. 26.07.2002 (BYKHY) 4. 19.12.2007 (BYKHY) (revize) 5. 09.09.2009 (BYKHY) (revize)3.Binaların Yangından Korunması Hakkında YönetmelikAmaç: Kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlüyapı, bina, tesis ve işletmenin, tasarımı, yapımı, işletimi, bakımı ve kullanımı safhalarındaçıkabilecek yangınların en aza indirilmesini ve herhangi bir şekilde çıkabilecek yangının can vemal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlamak üzere, yangın öncesinde ve sırasındaalınacak tedbirlerin, organizasyonun, eğitimin ve denetimin usul ve esaslarını belirlemektir.Ülkemizde de bu konudaki eksiklik, 26 Temmuz 2002 yılında Bakanlar Kurulunda kabul edilen“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)” ile giderilmeyeçalışılmıştır. Sözü edilen bu yönetmelik 19 Aralık 2007 ve 9 Eylül 2009 tarihlerinde iki kezrevize edilmiştir.12 Kısım, 171 madde ve 14 adet ekten oluşan Yönetmelik Yeni Yapılar ve Mevcut Yapılarolarak iki kısımda incelenmektedir.31 Ankara Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı 284

Birinci Kısım : Genel Hükümler, Binaların Kullanım ve Tehlike Sınıflarıİkinci Kısım : Binalara İlişkin Genel Yangın Güvenlik HükümleriÜçüncü Kısım : Kaçış Yolları, Kaçış MerdivenleriDördüncü Kısım : Bina Bölümlerine İlişkin ve Tesislerine İlişkin HükümlerBeşinci Kısım : Elektrik Tesisatı ve SistemleriAltıncı Kısım : Duman Kontrol SistemleriYedinci Kısım : Yangın Söndürme SistemleriSekizinci Kısım : Tehlikeli Maddelerin Depolanması ve KullanılmasıDokuzuncu Kısım : Yangın Güvenliği SorumluluğuOnuncu Kısım : Mevcut Binalar Hakkında Uygulanacak HükümlerOnbirinci Kısım : Tarihi YapılarOnikinci Kısım : Son Hükümlerİlkeler: Projeler, kanuni düzenlemeler yanında, yangına karşı güvenlik bakımından buYönetmelikte öngörülen şartlara uygun değil ise yapı ruhsatı verilmez. Yeni yapılan veya projetadilatı ile kullanım amacı değiştirilen yapılarda bu Yönetmelikte öngörülen esaslara göreimalat yapılmadığının tespiti hâlinde, bu eksiklikler giderilinceye kadar binaya yapı kullanmaizin belgesi veya çalışma ruhsatı verilmez.Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından;a) Yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler,b) Yatırımcı kuruluşlar,c) Yapı sahipleri,ç) İşveren veya temsilcileri,d) Tasarım ve uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler veimalatçılar,e) Yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapıdenetimi ve işletme yetkilileri, görevli, yetkili ve sorumludur.4.Tanımlar Acil durum: Afet olarak değerlendirilen olaylar ile dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt veçeşitli sebeplerle meydana getirilen olayların yol açtığı hâlleri, Acil durum ekibi: Yangın, deprem ve benzeri afetlerde binada bulunanların tahliyesinisağlayan, olaya ilk müdahaleyi yapan, arama-kurtarma ve söndürme işlerine katılan vegerektiğinde ilk yardım uygulayan ekibi, Acil durum planları: Acil durumlarda yapılacak müdahale, koruma, arama-kurtarma ve ilkyardım iş ve işlemlerinin nasıl ve kimler tarafından yapılacağını gösteren ve acil durumöncesinde hazırlanması gereken planları, Apartman: İçinde bağımsız mutfak ve banyoya sahip en az üç mesken bulunan binayı, Atrium: İki veya daha çok sayıda katın içine açıldığı, merdiven yuvası, asansör kuyusu,yürüyen merdiven boşluğu veya su, elektrik, havalandırma, iklimlendirme, haberleşme, tesisatbacaları ve şaftlar hariç, üstü kapalı geniş ve yüksek hacmi, 285

Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını yapının diğer mekânlarındakibasınca göre daha yüksek tutarak duman sızıntısını önleme yöntemini, Bodrum katı: Döşemesinin üst kotu, yapının dış duvarına bitişik zeminin en üst kotunagöre 1.2m’den daha aşağıda olan katı,Yangın kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalıtutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veyakepengi, Duman kontrolü: Yangın hâlinde duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini veyayayılımını denetlemek için alınan tedbirleri,Islak borulu yağmurlama sistemi: Boruları sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan otomatiksöndürme sistemini, Kuru borulu yağmurlama sistemi: Çalışma öncesi, kontrol vanasından sonraki boru hattı,basınçlı hava veya inert gaz ile dolu durumda tutulan otomatik söndürme sistemini, Acil durum aydınlatması: Olağan aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması hâlinde,armatürün kendi gücüyle veya ikinci bir enerji kaynağından beslenerek sağlanan aydınlatmayı, Kaçış (Yangın) merdiveni: Yangın hâlinde ve diğer acil hâllerde binadaki insanlarınemniyetli ve süratli olarak tahliyesi için kullanılabilen, yangına karşı korunumlu bir şekildedüzenlenen ve tabiî zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan merdiveni, Konut: Ticari amaç gözetmeksizin bir veya birçok insanın iş zamanı dışında barınma,dinlenme ve uyuma amacıyla ikamet ettiği, imar planında bu amaca ayrılmış olan yeri, Kaçış uzaklığı: Herhangi bir katta bir mekân içinde durulabilen en uzak noktada bulunanbir kullanıcının kendisine en yakın kat çıkışına kadar almak zorunda olduğu yürüme yolununuzunluğunu, Kaçış yolu: Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzerigeçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına giden yollar dâhilolmak üzere binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olanve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamını, Kullanıcı yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belirli birbölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısını,Kullanıcı yük katsayısı: Yapılarda kişi başına düşen kullanım alanının metrekare cinsindenm2/kişi olarak ifadesini, 286

İlgili standart: Türk standartlarını, bu standartların olmaması hâlinde Avrupastandartlarını, Türk veya Avrupa standartlarında düzenlenmeyen hususlarda, uluslararasıgeçerliliği kabul edilen standartları, Kuru boru sistemi: Normalde içinde su bulunmayan, yangın hâlinde itfaiyenin zeminseviyesinden su basabileceği boruyu, Sulu boru sistemi: Sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan boruyu, Korunumlu merdiven: Yangına karşı dayanıklı bir malzeme ile çevrili veya yangındanetkilenmeyecek şekilde düzenlenen merdiveni, Mevcut yapı: Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce yapı ruhsatı alınıp yapımıdevam eden veya yapımı tamamlanan yapı, bina, tesis ve işletmeyi, Tek yönlü kaçış mesafesi: Bir mekân içindeki kişilerin sadece tek bir yönde hareketederek bir çıkışa veya alternatifli iki yönde kaçış imkânına sahip olduğu noktaya kadar olanmesafeyi, Acil durum asansörü (İtfaiye asansörü): Binalarda bulunan, kullanımı doğrudan yangınsöndürme ve kurtarma ekiplerinin veya itfaiyenin denetimi altında bulunan ve ek korunumuygulanmış olan özel asansörü, Yangın güvenlik holü: Kaçış merdivenlerine yangının vedumanın geçişini engellemek için yapılacak bölümü, Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere,her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmezalanlara ayrılmış bölgeyi, 287

Yangın tahliye projesi: Mimari proje üzerinde, kaçış yollarının, yangın merdivenlerinin,acil durum asansörlerinin, yangın dolaplarının, itfaiye su verme ve alma ağızlarının ve yangınpompalarının yerlerinin renkli olarak işaretlendiği projeyi, Yağmurlama (springler) sistemi: Yangını söndürmek, soğutmayı sağlamak ve gelişenyangını itfaiye gelinceye kadar sınırlamak amacı ile kurulan ve su püskürtmesi yapan otomatiksistemi, Bina yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafeyi veyaimar planında ve bu Yönetmelikte öngörülen yüksekliği, Yapı yüksekliği: Bodrum katlar, asma katlar ve çatı arası piyesler dâhil olmak üzere,yapının inşa edilen bütün katlarının toplam yüksekliğini,5. Kullanım Sınıfları 1. Konutlar 2. Konaklama Amaçlı Binalar (Otel, Motel, Pansiyon, v.b.) 3. Kurumsal Binalar (Eğitim, Sağlık, Tutukevi, v.b.) 4. Büro Binaları (Banka, Muayenehane) 5. Ticaret Amaçlı Binalar (Mağaza, Dükkân, Market, v.b.) 6. Toplanma Amaçlı Binalar (50 kişiden fazla kişiye hizmet veren eğlence yeri, ibadethane, müze, spor alanları, terminal, garlar v.b.) 7. Endüstriyel Amaçlı Binalar (Fabrika, rafineri v.b.) 8. Depolama Amaçlı Tesisler (Depolar, Otoparklar) 9. Yüksek Tehlikeli Yerler (Parlayıcı, Patlayıcı madde depolama ve imalat yerleri ) 10. Karışık Kullanımlı Binalar6. Önemli TanımlarBİNA YÜKSEKLİĞİ: Binanın kot aldığı zeminden saçak seviyesine kadar olan mesafesi.YAPI YÜKSEKLİĞİ: Bodrum kat, Asma katlar ve Çatı arası dahil tüm katların toplamyüksekliğiYÜKSEK BİNA:Bina yüksekliği 21.50 m ( 7 Kat) yapı yüksekliği 30.50 m ( 10 kat) fazlabinalar7. Bina Tehlike SınıflamasıDüşük Tehlike: Düşük yangın yüküne ve yanabilirliğe sahip malzemelerin bulunduğu,en az 30 dakika yangına dayanıklı ve tek bir kompartıman alanı 126 m2’den büyükolmayan yerlerdir. (Konut, ibadethane, hastane, okul, kütüphane, müze, büro, tiyatrovb.)Orta Tehlike: Orta derecede yangın yüküne ve yanabilirliğe sahip yanıcı malzemelerinbulunduğu yerlerdir. (Otopark, fırın, çamaşırhane, restaurant mutfağı, matbaa,tamirhane, tekstil ve ahşap üretim yerleri vb.) 288

Yüksek Tehlike: Yüksek yangın yüküne ve yanabilirliğe sahip ve yangının çabucakyayılarak büyümesine sebep olacak malzemelerin bulunduğu yerlerdir. (Yanıcı sıvı vegaz üretimi, depo boyahane, plastik, köpük malzeme üretim ve depoları vb.)8. Pasif Güvenlik Önlemleri Yangın çıkmasını engelleyen, geciktiren veya çıkması halinde erken fark edilmesinisağlayan ve yangın sırasında binada bulunanların tahliye edilmesini kolaylaştıran önlemlerdir. 1. Zehirleyici gaz ve dumanın yapı içinden uzaklaştırılması, 2. Yangından kaçış rotasının, merdivenlerin ve toplu buluşma alanlarının planlanması, 3. Yapıda yangın geçirimsiz bölümlerin (Kompartımanların) sağlanması, 4. Yanıcı olmayan ya da tutuşma ısısı yüksek, duman çıkarmaz yapı malzemelerinin kullanılması, 5. Kullanıcı tarafından kolay algılanan kaçış yollarının planlanması, 6. Taşıyıcı sistemin yüksek sıcaklıklara dayanması Yangın Kompartımanı (madde 24) Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakikayangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgeyiifade eder. İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan dairesi,otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo merkezleri, orta gerilim merkezleri,jeneratör grubu odaları ve benzeri yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları vedöşemeleri kompartıman duvarı özelliğinde olur. Otomatik kapanan yangın bölmesi Topluma açık bina ve yüksek yapılarda yangın anında otomatik kapanan veya kullanımsaatleri dışında kapatılan sürme bölmeler ve koridor damperleri kullanılabilir. Isı ve duman yalıtımı Binalarda mevcut elektrik, tesisat vs. şaftları bina katları veya bölümleri arasında boşlukyaratmakta ve bunun neticesinde bir bölümde oluşan yangın şaft boşluklarını kullanarak diğerkat ve bölümlere yayılabilmektedir. Bu nedenle bu boşlukların uygun yalıtım malzemeleri iledoldurulması gerekmektedir. Isı karşısında malzeme şekil değiştirerek boşluğu tamamendoldurmakta ve ısı ve duman geçişini engellemektedir. Havalandırma kanalı damperi Aynı hava santralı ile birden fazla bölümün havalandırılması yapılıyorsa, bölümler arasıgeçişlerine, yangında otomatik olarak kapanan yangın damperleri takılmalıdır. Duman tahliyesi Modern mimaride, galeri ve endüstri yapılarında duman bacaları, kapalı çarşı dizaynındakullanılan atrium ve mall gibi yapılarda ise en üst noktaya tahliye sistemi yapılmalıdır. Dumanbaca ağızları daima açık olabilir veya yangın halinde otomatik şeklinde açılmalı ve ek olarakmanuel şekilde açılmalı ve kapatılmalıdır. 289

Kaçış Merdivenleri (madde 38) (1)Yapının ortak merdivenlerinin yangın ve diğer acil hâllerde kullanılabilecek özellikteolanları, kaçış merdiveni olarak kabul edilir. (2) Kaçış merdivenleri, yangın ve diğer acil hâl tahliyelerinde kullanılan kaçış yollarıbütününün bir parçasıdır ve diğer kaçış yolları öğelerinden bağımsız tasarlanamazlar. (3) Kaçış merdivenlerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz vebu merdivenler, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı dumansızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılır. (4) Kaçış merdivenlerinin kullanıma uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veyaişyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur. Yangın merdivenleri (madde 41) 1. Yapının ortak merdivenlerinin yangın ve diğer acil hâllerde kullanılabilecek özellikte olanları, kaçış merdiveni olarak kabul edilir. 2. Kaçış merdivenlerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz ve bu merdivenler, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılır. 3. Kaçış merdivenlerinin kullanıma uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur. 4. Genel merdivenlerden geçilerek kaçış merdivenine ulaşılamaz. 5. Bina yüksekliği 21.5 metreden fazla olan binalarda, bina dışından açık merdivenlere izin verilmez. Yangın merdivenleri (madde 41) 1. Açık dış kaçış merdiveninin herhangi bir bölümüne, yanlardan yatay ve alttan düşey uzaklık olarak 3 m içerisinde merdivenin özelliklerinden daha az korunumlu kapı ve pencere gibi duvar boşluğu bulunamaz. 2. Yataklı sağlık hizmeti amaçlı binalarda, huzurevlerinde, anaokulu ve ilköğretim okullarında ve bir kattaki kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen eğlence yerlerinde dairesel merdivene izin verilmez. Tahliye Kapıları (madde 47) 1. Kaçış yolu kapılarının en az temiz genişliği 80 cm’den ve yüksekliği 200 cm’den az olamaz. 2. Kaçış merdiveni ve yangın güvenlik holü kapılarının; duman sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika, bodrum katlara ve 4 kattan daha fazla kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır. 290

3. Kullanıcı yükü 50 kişiyi aşan mekânlardaki çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Kaçış yolu kapılarının el ile açılması ve kilitli tutulmaması gerekir. Acil Aydınlatma Sistemi (madde 72) a) Hastaneler ve huzur evlerinde ve eğitim amaçlı binalarda, b) Kullanıcı yükü 200'den fazla olan bütün binalarda, c) Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalarda, ç) Penceresiz binalarda, d) Otel, motel ve yatakhanelerde, e) Yüksek tehlikeli yerlerde, f) Yüksek binalarda Acil durum aydınlatmasının normal aydınlatmanın kesilmesi hâlinde en az 60 dakika süreylesağlanması şarttır. Acil durum çalışma süresinin kullanıcı yükü 200’den fazla olduğu takdirdeen az 120 dakika olması gerekir. Kaçış Yolu Aydınlatması (madde 71) 1. Bütün kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin aydınlatılması gerekir. 2. Kaçış yollarında aydınlatmanın, bina veya yapıda kaçış yollarının kullanılmasının gerekli olacağı bütün zamanlarda sürekli olarak yapılması şarttır. Aydınlatma bina veya yapının genel aydınlatma sistemine bağlı aydınlatma tesisatı ile sağlanır ve doğal aydınlatma yeterli kabul edilmez. Acil Durum Yönlendirmesi (madde 73) Birden fazla çıkışı olan bütün binalarda, kullanıcıların çıkışlara kolaylıkla ulaşabilmesi içinacil durum yönlendirmesi yapılır. Kaçış işaretleri fosforlu olmayıp, kesintisiz güç kaynağındanbeslenmelidir. Pozitif Hava Basıncı (madde 89) (1) Konutlar hariç olmak üzere, bütün binalarda, merdiven kovasının yüksekliği 30.50m’den fazla ise, kaçış merdivenlerinin basınçlandırılması gerekir. Bodrum kata ve üst katlarahizmet veren kaçış merdiveni aynı yuvada olsa bile, zemin seviyesinde, yangına 120 dakikadayanıklı ve duman sızdırmaz bir duvar ile ayrılmış ve ayrı çıkış düzenlenmiş ise, merdivenyuvası için üst katların yüksekliği esas alınır. (2) Bodrum kat sayısı 4’den fazla olan binalarda bodrum kata hizmet veren kaçışmerdivenleri basınçlandırılır. (3) Yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek olan konutların kaçış merdivenlerininbasınçlandırılması şarttır. (4) Yangın anında acil durum asansör kuyularının yangın etkisi altında kalmaması için acildurum asansörü kuyularının basınçlandırılması gerekir. 291

Asansörlerin Çalışma İlkesi (madde 160) Yangın sırasında asansörler elektrik kesilmesi ile kullanım dışı kalacağından kaçış yoluolarak kullanılamaz. Yapı yüksekliği 51.50 metreden fazla konut dışı yapılarda, yangınsırasında binaya ait yangın ekiplerinin ve itfaiye personelinin kullanacağı yangın asansörübulunacaktır. Paratoner Sistem (Yıldırımlık) (madde 64) 1. Binaların yıldırım tehlikesine karşı korunması için ilgili yönetmelik ve standartların gereğinin yerine getirilmesi şarttır. 2. Elektrik yükünün yapı veya yapı içindeki diğer tesisat üzerinde risk yaratmaksızın toprağa iletilebileceği 3. Yeterli bağlantının sağlanması ve bir toprak sonlandırma ağı oluşturulması gerekir. Anons Sistemi (madde 81) Aşağıda belirtilen yerlerde, otomatik olarak yayınlanan ses mesajları ve yangınmerkezinden mikrofonla yayınlanan canlı ses mesajları ile binada yaşayanların tahliyesini veyabina içerisinde yer değiştirmelerini sağlayacak şekilde anons sistemleri kurulması mecburidir: a) Binadaki yatak sayısı 200’den fazla olan otel, motel ve yatakhanelerde, b) Yapı inşaat alanı 5000 m2’den büyük olan veya toplam kullanıcı sayısı 1000 kişiyiaşan topluma açık binalarda, alışveriş merkezlerinde, süpermarketlerde, endüstritesislerinde ve benzeri binalarda, c) Yapı yüksekliği 51.50 m’yi geçen bütün binalarda. Kamera Sistemi Genel güvenlik ile ilgili olmasına rağmen özellikle sabotajlar, personel hatası veyasistem arızaları sonucu çıkan yangınları kontrol etmek ve önlemek amacı ile geniş alana sahipveya çok katlı binalarda yapılması gereklidir. Uyarıcı İkaz levhaları (madde 111-112) Bina veya tesislerde mevcut olabilecek yangın risklerini ve sebep olabilecek hareketlerinyapılmasını engellemek amacı ile o konuda hazırlanmış uyarıcı ikaz levhaları, riskin olduğubölümlere asılarak kişilerin uyarılması sağlanmalıdır. Yapılarda yangın yönünden alınacak aktif güvenlik önlemleri, genellikle yangını başlangıçanında algılayıp büyüyüp yayılmasına müsaade etmeden sınırlandırıp, kurtarma ve müdahaleetme faaliyetlerini kolaylaştırmaya, sakinleri güvenle yangının oluştuğu yapı ve bölümlerden 292

tahliye etmeye ve yangını bünyesel olarak söndürmeyi amaçlayan güvenlik önlemlerinintümünü içerir. Bu önlemler iki bölümde toplanabilir: (a)Yangın algılama ve uyarı sistemleri, (b) Yangın engelleme ve söndürme elemanlarıdır. Yangın Söndürme Cihazları (madde 99) 1.Düşük tehlike sınıfında her 500 m2, orta tehlike ve yüksek tehlike sınıfında her 250 m²yapı inşaat alanı için 1 adet olmak üzere, uygun tipte 6 kg’lık kuru kimyevî tozlu veya eşdeğeri gazlı yangın söndürme cihazları bulundurulması gerekir. 2.Tüpler görünür yerlerde zeminden yüksekliği 90 cm yi aşmayacak şekilde duvara sabitlenecektir. 3.Otoparklarda, depolarda, tesisat dairelerinde ve benzeri yerlerde ayrıca tekerlekli tip söndürme cihazı bulundurulması mecburidir. 4.Arabalı yangın söndürme cihazlarının TS EN 1866 ve diğer taşınabilir yangın söndürme cihazlarının TS 862- EN 3 kalite belgeli olması şarttır. Yangın Söndürme Cihazlarının Dolum ve Bakımı Yeni alınan yangın söndürme cihazı TSE tarafından yetkilendirilmiş bir firma tarafındanüretilmiş olmalı, cihaz etiketi ve metal yüzeyi üzerinde TSE işareti, üretim tarihi, seri no’su veCE işareti bulunmalıdır. Yangın Söndürme Cihazlarının GARANTİ SÜRESİ 4 YILDIR. Yangın Söndürme Cihazlarının periyodik Dolum ve bakımı TS 11748 standardına göreyapılacaktır. Garanti süresi içerisinde bulundurulan yangın söndürme cihazının her 6 ayda birkontrol edilmesi, yıllık genel bakımlarının yapılması, standartlara uygun toz kullanılması ve 4yıl sonunda tozun değiştirilmesi gerekir. Söndürücülerin bakımını yapan firmalar Sanayi veTicaret Bakanlığının dolum ve servis yeterlilik belgesine sahip olacaktır. Manuel ihbar ve alarm butonları (madde 75) İhbar butonları yangın kaçış yollarında birer adet olacak şekilde tesis edilmelidir. Kattakiherhangi bir noktadan uyarı butonuna olan uzaklık 60 m.’ yi geçmemeli ve Butonlar tabandan1.1 – 1.3 m. yüksekliğe sabitlenmelidir. Tahliye binada kısmi yapılacak ise sadece yangındanetkilenen bölümlere kademeli alarm verilecektir. Otomatik Dedektör Sistemi Yapılması Zorunlu Olan Binalar 1. Tehlike sınıfı yüksek olan binalarda 2. Tehlike sınıfı orta olan ve toplam kullanım alanı 1000 m² ’yi geçen binalarda 3. Konut dışındaki tüm yüksek binalarda 4. Otel, Motel, Yatakhane, Misafirhane, Hastane, Huzurevi, Pansiyon gibi yatılan yerlerde 5. Yapı yüksekliği 51.50 metreden fazla olan apartman binalarında 293

NOT: Yapı yüksekliği veya toplam kapalı alanı Yönetmelikte yer alan Ek-7’deki değerleriaşan binalara otomatik yangın algılama cihazları tesis edilmesi mecburidir. Algılama sisteminingerekli olduğu ve fakat duman algılama cihazlarının kullanımının uygun veya yeterli olmadığımahallerde, sabit sıcaklık, sıcaklık artış, alev veya başka uygun tip algılama cihazı kullanılır. Sulu Söndürme Sistemleri  Yangın dolapları  Hidrant sistemi  Sulu springler sistemi  Su kaynağı  Yangın su basıncı  Kuru boru sistemi ve İtfaiye bağlantısı  Köpüklü söndürme sistemi ve teçhizatı  Monitör (Su topu)  Sabit Söndürme Sistemi Yangın Dolapları  Yüksek binalar,  Çarşılar ve Toplanma amaçlı binalar,  Konaklama amaçlı binalar,  Sağlık amaçlı binalar,  Kapalı kullanım alanı 2000 m² den büyük bütün binalar,  1000 m² den büyük imalathane ve atölyelere yangın dolabı yapılmalıdır. Yangın dolapları arasında 30 m’ den fazla mesafe bulunmayacaktır. Springler ve itfaiyeağzı var ise 45 m olabilir. Dolaplar koridor çıkışı ve merdiven sahanlığında tesis edilecektir.Yangın Dolaplarının önlerine sabit veya seyyar malzeme konulmamalıdır. Eğitilmiş yangın personelinin bulunmadığı ve dar alana sahip kapalı yerlerde, içindeyuvarlak yarı sert çapı 25 mm olan max. 30 m uzunluğunda lastik hortum ve ucunda direkt çokmaksatlı lans mevcut olan yangın dolabı bulunmalıdır. Yangın dolabı debisi 100 lt/dak, basınç400 kPa ( 4 Bar)olmalıdır. Eğitilmiş yangın personeli bulunan ve geniş alanlı yerlerde, içinde yassı hortumlu çapı 50mm’yi ve uzunluğu 20 m yi geçmeyen yangın dolabı tesis edilmelidir. Debi 400 lt/dak, basınç600 kPa ( 6 Bar) olmalıdır. Hidrant Sistemi (madde 95) Yapıların yangından korunmasında, ilk müdahalede söndürülemeyen yangınlara dışarıdanmüdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya binanın bütün çevresini kapsayacakşekilde tesis edilecek hidrant sistemi bünyesinde yerleştirilecek hidrantların, itfaiye vearaçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde düzenlenmesi gerekir.Springler Sistemi 294

Büro ve konut haricindeki bütün yüksek binalar,Yapı yüksekliği 30.50 m den fazla büro binaları,Yapı yüksekliği 51.50 m den fazla apartmanlar,10 dan fazla aracın asansörle alındığı veya alanlarının toplamı 600 m2’den fazla olan kapalıotoparklar,Yatak sayısı 200 ü geçen Otel, Pansiyon, Misafirhaneler,Toplam kullanım alanı 2000 m² üzerindeki katlı mağazalar, Alışveriş, Ticaret, Eğlence vetoplanma yerleri,Toplam kullanım alanı 1000 m² üzerindeki, kolay alevlenici, parlayıcı ve patlayıcı maddeüretilen yerlerde Sulu Springler sistemi yapılmalıdır.Su Kaynağı 1. Yapı ve tesislerde sadece yangın dolapları varsa su kapasitesi en az 200 litre debiyi 60 dakika süre ile karşılayacak şekilde en az 12 Ton kapasitesinde, 2. Sadece Hidrant sistemi bulunması durumunda su ihtiyacı en az 1900 litre debide 90 dakika yetecek miktarda toplam171.000 ton olacaktır.Springler Sistemleri olması halinde için su ihtiyacıTehlike sınıfı Debi ( L/dak) Süre ( dak) ToplamDüşük Tehlike sınıfıOrta “ “ 1000 45 45 TonYüksek “ “Yüksek Binalar 2000 60 120 Ton Hidrolik hesap ile belirlenir Hidrolik hesap ile belirlenir Yangın pompaları aşağıda belirtildiği gibi ayrı ayrı veya beraberce grup halinde tesisedilmelidir. 1. Elektrik pompası veya Hidrofor 2. Dizel Pompa 3. Jokey Pompa Yangın Su Basıncı Su Kaynağı 1. Dizel pompa kullanılmadığı hallerde elektrikli yangın pompası aşağıda şekilde güvenilir kaynaklardan beslenmelidir. 2. Pompa yapının genel elektriğinden bağımsız elektrik ile beslenmeli veya genel elektriğin kesilmesi halinde devreye giren genel jeneratörden ayrı bağımsız hat ile beslenmeli veya Yangın pompasına ait özel jeneratör bulunmalıdır. 3. Yangın Pompaları, Genellikle tek başına kullanılmazlar, Yangın Pompa Sistemi, elektrik ile çalışabilmesi için 1 elektrikli pompa ve olası elektrik kesilmelerinde devreye girebilmesi için de 1 dizel motorlu pompa bulunur. Ayrıca bu 295

pompaların kullanımına tahsis edilmiş kaçak pompası ( jokey pompa ) basınçlandırma tankı, kontrol panosu, bağlantı elemanları, şase, vana ve diğer ekipmandan ibaret bir set şeklindedir. 4. Yürürlükteki yönetmeliğe göre, yangın pompa setinin en az 1 saatlik su ihtiyacını karşılayacak su kaynağı (Yangın Suyu Deposu) gereklidir. Pompa bu su kaynağından ihtiyacı olan suyu çekerken su kaynağı da eksilen suyu tamamlayabilecek şekilde yapılandırılmalıdır. İtfaiye Su Verme Bağlantısı Yüksek yapılarda ve cephe genişliği 75 m. yi aşan yapılarda Kuru boru ve itfaiye suverme bağlantı sistemi yapılmalıdır. --Bağlantı ağzı bina dışında itfaiye aracınınyaklaşabileceği uygun yerde tesis edilmelidir. Binanın katlarında veya bölümlerinde itfaiye görevlileri tarafından hortum bağlanarakyangına müdahale edilebilecek şekilde sisteme bağlı çıkış ağızları bulunmalıdır. Monitör (Su Topu) Kapasitesi 100 m³ den fazla yer üstü LPG tanklarına ve dolum tesislerine,Yanıcı sıvıdepolarına ve tesislere su veya köpük atarak soğutma ve söndürme işlemini yapan en az 2 adetmonitör tesis edilmelidir. Monitörden çıkan suyun debisi en az 1200 lt/dak olmalıdır. Monitörler manuel veyauzaktan kumandalı olarak çalışırlar. Sabit Söndürme Sistemleri (Köpük, Toz, Gaz) 1. Suyun söndürme etkisinin yeterli görülmediği, suyun zarar verdiği veya suyla reaksiyona girecek maddelerin bulunduğu yerlere uygun tipte söndürme sistemi yapılmalıdır. 2. Alışveriş merkezleri ve yüksek binalara içinde bulunan mutfaklar ile bir anda 100 kişiye hizmet eden mutfakların davlumbazlarına otomatik gazlı veya tozlu söndürme sistemi yapılmalıdır. 3. Her türlü gazlı söndürme sistemi kurulurken gaz boşalması sırasında bölümde çalışan personeli ikaz eden ve kişilerin tahliyesini sağlayan sesli, ışıklı uyarılar tesis edilmelidir. Yangın güvenliği sorumluluğu 1. Suyun söndürme etkisinin yeterli görülmediği , suyun zarar verdiği veya suyla reaksiyona girecek maddelerin bulunduğu yerlere uygun tipte söndürme sistemi yapılmalıdır. 296

2. Alışveriş merkezleri ve yüksek binalara içinde bulunan mutfaklar ile bir anda 100 kişiye hizmet eden mutfakların davlumbazlarına otomatik gazlı veya tozlu söndürme sistemi yapılmalıdır. Madde 124- (1) Yapı, bina, tesis ve işletmelerde yangın güvenliğinden; kamu ve özelkurum ve kuruluşlarda en büyük amir, diğer bina, tesis ve işletmelerde ise sahip veyayöneticiler sorumludur. Yangın güvenliği sorumlusunun belirlenmesi Madde 125- (1) Çalışma saatleri içinde görevli sayısına ve binadaki en büyük amirintakdirine göre, binanın her katı, bölümü veya tamamı için görevliler arasından yangın güvenliğisorumlusu seçilir. Sorumlu, çalışma saatinin başlangıcından bitimine kadar sorumlu olduğubölümde, yangına karşı korunma önlemlerini kontrol etmek ve aldırmakla yükümlüdür. Katmülkiyetine tabi olan binalarda bu sorumluluğu bina yöneticisi üstleni Ekiplerin kuruluşu Madde 126- (1) Yapı yüksekliği 30.50 m.’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişidenfazla insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’denfazla kişinin barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur. a) Söndürme ekibi, b) Kurtarma ekibi, c) Koruma ekibi, ç) İlk yardım ekibi. Ekiplerin görevleri Madde 127- a) Söndürme ekibi; binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek yangınıngenişlemesine mani olmak ve söndürmek, b) Kurtarma ekibi; yangın ve diğer acil durumlarda can ve mal kurtarma işlerini yapmak, c) Koruma ekibi; kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın nedeniyleortaya çıkması muhtemel panik ve kargaşayı önlemek, ç) İlk Yardım ekibi; yangın sebebiyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardımyapmak. Ekiplerin çalışma esasları Madde 128- (1) Acil durum ekiplerinin birbirleriyle işbirliği yapmaları ve karşılıklıyardımlaşmada bulunmaları esastır. (2) Ekiplerin yangın anında sevk ve idaresi, itfaiye gelinceye kadar iç düzenlemeyiuygulamakla görevli amir veya yardımcılarına aittir. Bu süre içinde ekipler amirlerinden emiralırlar. İtfaiye gelince, bu ekipler derhal itfaiye amirinin emrine girerler. (3) Bina sahibi ve yöneticileri ile bina amirleri; ekiplerin, yapılarda meydana gelecekyangınlara müdahale etmeleri ve kurtarma işlemlerini yürütmelerinde kullanmaları için gereken 297

malzemeleri bulundurmak zorundadırlar. Bulundurulacak malzemeler, itfaiye teşkilatındakullanılan malzemelere uygun olmak zorundadır. Ödenek Madde 129- (1) Acil durum ekiplerinin personeli; bina sahibi, yöneticisi veya amirininsorumluluğunda yangından korunma, yangının söndürülmesi, can ve mal kurtarma, ilk yardımfaaliyetleri, itfaiye ile işbirliği ve organizasyon sağlanması konularında, mahalli itfaiyeteşkilatlarından yararlanılarak eğitilir ve yapılan tatbikatlar ile bilgi ve becerileri artırılır. Ekippersoneli ile binadaki diğer görevliler, yangın söndürme alet ve malzemelerinin nasılkullanılacağı ve en kısa zamanda itfaiyeye nasıl ulaşılacağı konularında tatbikî eğitimdengeçirilir. Binada senede en az 1 kez söndürme ve tahliye tatbikatı yapılır. Madde 133- (1) Kamuya ve özel sektöre ait yapı, bina, tesis ve işletmelerde; Buyönetmelikte belirtilen sistem ve tesisatın yapımı ile araç-gereç ve malzemenin temini, bakımve onarımı için ödenek ayrılır. Binaların yangından korunması için yıllık bütçelere konulanödenek başka bir amaç için kullanılamaz. İç düzenlemelerin hazırlanması Madde 136- (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere belediyeler, kamu kurumve kuruluşları ve özel kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler; bulundukları yer, yapı, bina, tesis veişletmelerin özelliklerini ve bu Yönetmelik hükümlerini dikkate alarak yangın önleme vesöndürme konusunda iç düzenlemelerde bulunurlar. İç düzenlemelerin kapsamı ve yürütülmesi Madde 137- Yangın önleme ve söndürme konusundaki iç düzenlemeler yapı, bina, tesis veişletmenin sahibi, yöneticisi veya amiri tarafından yürütülür. 9. Yanma ve Yangın Bilgisi 9.1.Yanma Yanıcı maddenin ısı yardımı ile oksijenle birleşmesi sonucu ortaya çıkan kimyasal olaydır. 9.2.Yanmanın Şartları Yanma olayının meydana gelebilmesi için üç şartın bir arada olması gerekmektedir. Buşartlar yanıcı madde, ısı ve oksijen dir. Şartlardan herhangi birisinin bulunmaması veya yeterlimiktarda olmaması halinde yanma olayı meydana gelmez. 9.3.Yanıcı Madde Belirli şartlar oluşturulduğunda doğada bulunan hemen, hemen bütün maddeler yanabilir.Ancak bu şartların hepsini hazırlamak her zaman mümkün değildir. (Yüksek ısı veya safoksijen gibi.) Bu anlamda yanıcı maddelerin büyük çoğunluğunun birleşiminde (C) Karbon,(H) Hidrojen, (O) Oksijen, (S) Kükürt, (F) Fosfor gibi elementler bulunmakta, ısı ile 298

temaslarında çeşitli bileşikler halinde gaz ortaya çıkartmaktadırlar. Bu gazlar buharhalindedirler. Maddeler bilindiği gibi tabiatta üç halde bulunurlar. Yanıcı maddelerde tabiatta bulunanmaddeler olduğundan üç halleri ile tanınırlar. Bunlar: 1. Katı haldeki yanıcı maddeler, 2. Sıvı haldeki yanıcı maddeler, 3. Gaz haldeki yanıcı maddelerdir. Katı yanıcı maddeler Bu sınıftaki maddeler, genel olarak ısı etkisi ile yanıcı buhar veya gaz çıkartmakta veoksijen ile birleşmeleri halinde yanma meydana gelmektedir. Bu gruptaki bazı yanıcı maddelerise önce eriyerek sıvı hale geçmekte daha sonra buhar haline geçerek yanmaktadır.(Parafin,mum, katı yağlar gibi.) Bazıları ise doğrudan buhar haline geçerek yanmaktadır.( Naftalin gibi.) Sıvı haldeki yanıcı maddeler Sıvı yanıcı maddeler genelde buharlaştıktan sonra yanarlar. Bunların pek çoğu normalhavada buharlaşırlar. Bazıları ise (Örneğin; Benzin) -7 derecede buharlaşmaya başlar. Bugruptaki yanıcılar, katı yanıcı maddelere göre daha kolay ve hızlı yanarlar. Sıvı yanıcımaddelerin çoğunluğunun buharı (Benzin, mazot, tiner vs.) havadan ağırdır. Gaz haldeki yanıcı maddeler Diğer yanıcı maddelere oranla daha kolay ve daha hızlı yanarlar. Oksijenle temasaGetirilmeleri çok küçük kütleler halinde olmalıdır. Aksi halde yanmaları patlama şeklindeolacaktır. Gaz halindeki yanıcı maddeler çoğu zaman çeşitli gazların karışımından meydanagelmektedir. (Örneğin; hava gazı) Bundan dolayıdır ki zehirleme özellikleri debulunabilmektedir. Oksijen Yanıcı madde bilindiği üzere sayılamayacak kadar çoktur. Ancak yakıcı madde olaraksadece oksijen bilinmektedir. Burada yanmayı sağlayan saf oksijen değildir. Havada bulunanoksijendir. Hava bir gaz karışımıdır. Bileşiminde şu gazlar bulunmaktadır. Azot % 78,1 Oksijen % 20,9 Argon % 0,93 Karbondioksit % 0,03 Neon % 0,0015 Helyum % 0,0005 Kripton % 0,00011 Ksenon % 0,000008 299

Ayrıca meteorolojik duruma göre % 3-5 arasında su buharı bulunur. Havadaki gazlardan;azot (N) ve karbondioksit (C02) söndürücüdür. Oksijen (0) ise yakıcıdır. Diğerleri ne yakıcı nede söndürücüdür. Deneyimler sonucu elde edilen bilgilere göre hava içinde % 14-16 oranındaoksijen bulunması yanma için yeterli olmaktadır. 10. Isı Cisimlerin moleküllerinin sürekli hareket halinde bulunduğu bilinmektedir. -273 derecedemoleküllerdeki bu hareket durmaktadır. Bu noktaya MUTLAK SIFIR NOKTASI adı verilir.Cisimlerin fizik yapılarının (katı, sıvı, gaz) taşıdıkları ısı ile yakın bir ilişkisi vardır. Yani ısısınıdeğiştirmekle cisimlerin fiziki yapısını değiştirmek mümkündür. (Suyun donması, odununyanıp kül olması vb.) 10.1. Isı Enerjisi Kaynakları 1-Kimyasal 2-Elektriksel 3-Mekanik 4-Nükleer 5-Dogal 10.2. Kimyasal Isı Enerjisi Yanma Isısı: Yanma reaksiyonunun ürettiği ısı Kendiliğinden ısınma: Organik bir maddenin dış havanın etkisi olmaksızın ısınmasıdır. Bir ısınma reaksiyonunun hızı her 19 derece ısı artışıyla iki katına çıkar. Bozulma ısısı: Bileşiklerin genel olarak bakteri hareketleri nedeniyle bozulmaları sebebiyle ortaya çıkan ısıdır. Çözülme ısısı: Maddenin bir sıvı içerisinde çözülmesiyle serbest kalan ısıdır. 10.3. Elektriksel Isı Enerjisi Dirençli ısıtma: Tel veya cihaz gibi bir iletkenden geçen elektrik akımının ürettiği ısıdır. Dirençli elektrik ısınma: Elektrik kablosu bir nesnenin etrafına sıkıca sarıldığı zamandirençli ısınma meydana gelir. Kaçak akım ısıtması: Bir tel bütün akımı kapsayacak şekilde yeterince izole edilmediğizaman meydana gelir. Arklaşmadan kaynaklanan ısınma: Akım akışı kesildiği zaman meydana gelen birelektrikle ısınma türüdür. Statik elektrik: Bir yüzeyde pozitif diğer yüzeyde negatif şarj ile oluşur. 10.4. Mekanik Isı Enerjisi Sürtünme: İki yüzeyin birbirine değerek hareket etmesi sonucu meydana gelir. Sıkışma: Bir gaz sıkıştırıldığı zaman meydana gelir. Örnek: Dizel motorlar, SCBA şişelerinin doldurulması. 300