นักธรรมชั้นตรี วิชา ธรรมะ

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปริเฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 299 สุขของคฤหัสถ ๔ อยา ง ๑. สขุ เกดิ แตค วามมที รัพย. ๒. สขุ เกดิ แตการจา ยทรัพยบ ริโภค. ๓. สขุ เกดิ แตความไมต อ งเปน หน้ี. ๔. สขุ เกิดแตป ระกอบการงานที่ปราศจากโทษ. อนั นนาถสตู ร อง.ฺ จตกุ ฺก. ๒๑/๙๐ อธิบายศพั ท ๑. สขุ เกดิ แตการมีทรพั ย หมายความวา ทรพั ยโดยตรง ไดแก อาหาร เครอื่ งนงุ หม ทอ่ี าศัย ยาแกโ รค เพาะเปนสิง่ จําเปน ของมนุษย ขาดเสียมไิ ด ทรัพยโ ดยออ มคือ เงนิ ทอง ของใชแ ลกเปลยี่ นกับทรัพย โดยตรง. ทรพั ยทั้งสองประเภทนี้ เปนสิง่ จาํ เปนของคฤหัสถ คฤหสั ถต อง หมนั่ ทํางานใชกําลังแขนขา อาบเหง่ือตา งน้ําใหไดมาโดยทางท่ีถูกตอง ไม ลักฉกฉอโกง ปลน จเ้ี อาของผูอืน่ มา ไดมาแลว ตองรูจ กั รักษา รจู ักจา ยให พอสมควรแกฐ านะ ประคับประคองใหท รพั ยมืออยเู สมอมิใหขาด กย็ อมมี ความสขุ ความอม่ิ ใจวา \" ทรพั ยเ รามีอยูส บาย. \" ๒. สขุ เกิดแตการจา ยทรพั ยบ รโิ ภค หมายความวา เม่อื ได ทรัพยแลว ตอ งรจู ักแบงเปนสว น ๆ ตามทที่ รงแสดงไวในสงิ คาลกสตู รวา จตุธา วิภเช โภเค สเว มิตฺตานิ คนฺถติ เอเกน โภเค ภุเฺ ชยยฺ ทฺวหี ิ กมมฺ  ปโยชเย จตตุ ฺถจฺ นธิ าเปยยฺ อาปทาสุ ภวสิ สฺ ติ. ๑๑/๒๐๒

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนา ท่ี 300 คฤหัสถไดท รัพยแลว พึงแบง ทรพั ยออกเปน ๔ สวน ยอ มสมาน มติ รไวได พึงใชสอยโภคสมบัตดิ ว ยทรัพยส วนหนึ่ง พึงประกอบการงาน ดว ยทรพั ย ๒ สว น พงึ เก็บทรพั ยสว นท่ี ๔ ไวใชใ นยามมอี นั ตราย และ พงึ ใชส อยดว ย ทาํ บญุ ดว ย ตามอันนนาถสูตร ก็ยอมมีความสุข ความ อ่มิ ใจวา \" เราจา ยทรพั ยส บาย. \" ๓. สขุ เกิดแตความไมตองเปนหนี้ หมายความวา เมือ่ ไดแ บง ทรัพยอ อกเปน สวน ๆ ใชเองทําบญุ บา ง ลงทุนประกอบอาชพี บา ง เกบ็ ไว ใชใ นยามฉกุ เฉนิ บา ง ก็เปนไท ไมต กเปน ทาสใคร ไมตองกูหน้ีใคร มองเห็นโทษในการกูหนี้ ตามพระบาลีวา อณิ าทาน ทกุ ขฺ  โลเก การกหู นเี้ ปน ทกุ ขใ นโลก เม่ือตนไมม ีหนีต้ ดิ ตัว กย็ อ มมีความสขุ อม่ิ ใจวา \" เราไมมีหน้ีสบาย. \" ๔. สขุ เกิดแตประกอบการงานท่ีปราศจากโทษ หมายความวา เม่ือมีทรัพยจับจายเพียงพอ และไมตองเปนหน้ี กไ็ มตองดิ้นรนประกอบ การงานที่มโี ทษ เชน โจรกรรม หรือมิจฉาชพี หรอื อเนสนากรรม ดวยกาย วาจา หรอื แมด วยใจ ต้งั ใจประกอบการงานท่ไี มมีโทษดว ย กาย วาจา และใจ ก็ยอ มมคี วามสุขความอ่มิ ใจวา \" การงานของเรา ปราศจากโทษสบาย. \" อธิบายชอ่ื หมวดธรรม สุขท้ัง ๔ อยา งน้ี ชื่อวาเปน สขุ ของคฤหสั ถ หมายความวา เปน ความสบายใจของชาวบานผูครองเหยาครองเรือน. ถาไมมที รพั ย, หรือใช ทรพั ยไมถ ูกหลกั หรือกหู น,ี้ หรอื ทาํ งานท่ีมโี ทษ กไ็ มเปนสุข. จุดสําคัญ

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 301 ข้ันแรกตอ งมที รัพยพ อใชใ นครอบครัว ถา ไมม ที รพั ยกเ็ ดอื ดรอนทนั ท,ี เมอื่ มีทรัพยแ ลว ตองรจู กั จับจา ยใชส อยใหถูกหลกั ถา จา ยไมถกู ก็ เดือดรอ น เมอ่ื ใชส อยถกู หลกั ก็ไมตอ งกหู นี้ ถา กูหนีก้ เ็ ดือดรอน. เมือ่ มีทรัพยพอ บริโภคถูกหลัก ไมกหู น้ี กไ็ มจําเปนตอ งประกอบการงานท่มี ี โทษ ถา ประกอบการงานมีโทษกม็ ีทกุ ขเดือดรอน. สุขทงั้ ๓ อยา งขางตน เปน สุขเกีย่ วกับทรัพยทค่ี ฤหัสถจ ะพงึ ไดด ว ยการเวนกรรมกเิ ลส ๔ อบาย- มุข ๔ หรือ ๖ และประกอบดว ยทฏิ ฐธมั มกิ ัตถประโยชน ๔, สวนสขุ ขอ ๔ เปน สขุ ท่เี กีย่ วกับศลี ธรรม อันจะพึงไดดวยธรรมอนั เปน เหตุ สมหมาย ๔ มสี ัทธาสมั ปทา เปน ตน ฉะน้นั สขุ ๓ อยางขางตน มีผล ไมถ งึ เสย้ี วท่ี ๑๖ ของสุขอยา งที่ ๔. คาํ ถามสอบความเขาใจ ๑. ทรพั ยม ีกีป่ ระเภท ? คอื อะไร ? เปนเครื่องกอใหเ กิดสขุ หรอื ทกุ ขอยา งไร ? ๒. ไดท รพั ยมาแลว ควรแบงอยางไรจึงจะถูกหลกั ? ๓. การกหู นี้ ทานวาเปน ทกุ ขในโลก ดงั น้นั เราควรปฏิบตั ิ อยา งไรจึงจะไมตองกูหน้ี ? ๔. สขุ ของคฤหสั ถเกดิ แตไหน ? ผหู วงั สุขเชนนนั้ ควรเวน และ ประกอบอะไร ? ๕. สขุ ของคฤหสั ถถา ยอใหเปน ๒ ยอ อยา งไร ? และอยางไหนมี ผลมากกวา ? เพราะเหตุไร ?

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปริเฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 302 ความปรารถนาของบคุ คลในโลกทีไ่ ดสมหมาย ดวยยาก ๔ อยา ง ๑. ขอสมบตั ิ จงเกิดมีแกเ ราโดยทางที่ชอบ. ๒. ขอยศ จงมีแกเรากับญาติพวกพอ ง. ๓. ของเราจงรักษาอายใุ หย ืนนาน. ๔. เมอื่ ส้ินชพี แลว ขอเราจงไปบังเกิดในสวรรค. อง.ฺ จตุกฺก. ๒๑/๘๕ อธบิ ายศพั ท ๑. ขอสมบตั ิจงเกดิ มแี กเราโดยทางที่ชอบ คาํ วา สมบัติ แปลวา ความถงึ พรอม มี ๒ ประเภท คือ:- ก. โภคสมบัติ ความถงึ พรอมดวยของกินของใชทีจ่ ําเปน ไดแก อาหาร เครอื่ งนงุ หม ที่อยูอาศยั และยาแกโ รคตา ง ๆ. ข. ทรพั ยส มบัติ ความถงึ พรอ มดว ยทรพั ย คือวตั ถสุ งิ่ ของที่ อาํ นวยความสขุ ความสะดวกสบายพเิ ศษ ซง่ึ เปนสิง่ เคลื่อนทีไ่ ด เชน เงนิ ทอง รถ เรอื เปนตน ก็ม,ี ซง่ึ เปนสง่ิ เคล่อื นที่ไมได เชน ที่ทาํ นา ท่ที าํ ไร เปนตน กม็ .ี สมบัตทิ ั้ง ๒ ประเภทนี้ นา ปรารถนา นา ใคร นาพอใจ ของคน ในโลก. ๒. ขอยศจงเกดิ มีแกเ รากบั ญาติพวกพอง คาํ วา ยศ คือคณุ ความดีตามหลกั พระพทุ ธศาสนา แยกออกเปน ๓ ประเภท คือ:-

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 303 ก. อสิ ริยยส ยศคอื ความเปน ใหญเหนอื ความชวั่ . ข. เกยี รติยส ยศคอื เสยี งท่ีเลาลอื ยกยอ งสรรเสริญ. ค. ปรวิ ารยส ยศคือคนผนู ยิ มนับถอื ความดี ความชอบ. ยศท้งั ๓ ประเภทน้ี นาปรารถนา นาใคร นา พอใจในโลก. ๓. ขอเราจงรักษาอายใุ หยืนนาน คําวา อายุ หมายถงึ เวลา ชั่วชีวิตหนึง่ . อายยุ นื นาน คอื กาลเวลาชัว่ ชวี ติ หนึง่ ยดื ยาว, มีชีวิตอยู ไดตลอดกาลนาน. ความมอี ายุยืนนานน้นี าปรารถนา นา ใคร นา พอใจ ของคนในโลก. ๔. เมอื่ สิ้นชพี แลว ขอเราจงไปบังเกิดในสวรรค คาํ วา สวรรค ตรงกับบาลีวา สคั คะ หมายถึงที่มีอารมณด เี ลศิ อนั เปนทเี่ พลดิ เพลนิ เจรญิ ใจ. สวรรคน ี้ นา ปรารถนา นา ใคร นา พอใจ ของคนในโลก. อธบิ ายชอ่ื หมวดธรรม สมบัติ ยศ อายุยนื สวรรค ๔ อยางน้ี แตล ะอยาง ๆ ก็เปน ทีป่ รารถนา รกั ใคร พอใจ ของบคุ คลในโลก. คอื วา บคุ คลบางคน ต้ังความปรารถนาวา ขอสมบตั จิ งเกิดมแี กเรา, ขอยศจงเกดิ มีแกเรากับ ญาติ, ขอเราจงมีอายยุ นื , หากตายแลว ขอใหเราไดไ ปเกดิ ในสวรรค. ความปรารถนา ดงั นี้ สาํ เร็จสมหมาย คอื สมปรารถนาไดย าก เพราะ สิ่งเหลา นี้ มิใชจะเกิดมดี ว ยเหตเุ พยี งต้ังความปรารถนาอยา งเดียวเทานน้ั ฉะน้นั ทา นจงึ กลาว \" ความปรารถนาของบคุ คลในโลกไดส มหมาย ดวยยาก \" หมายความวา ความปรารถนาเหลานี้ มใิ ชจะสาํ เร็จไดง า ย ๆ เลย แตมีทางที่สาํ เรจ็ ไดดว ยการทาํ เหตุหลาย ๆ อยา ง เมือ่ ไดท ําเหตุอนั เหมาะเจาะแลว ความปรารถนาดงั กลาว ก็ยอมจะสาํ เรจ็ สมหมายไดไมยาก.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 304 คําถามสอบความเขาใจ ๑. สมบัติ แปลวาอยา งไร ? มกี ปี่ ระเภท ? อาหาร เงิน รถ ทีท่ าํ นา จัดเปน ทรัพย หรือสมบตั ิ ? ๒. ยศ มีกีป่ ระเภท ? อะไรบา ง ? ๓. อายุ หมายถึงอะไร ? อายุกบั สวรรค ตา งกนั หรอื เหมอื นกนั อยา งไร ? ๔. สมบัติ ยศ อายุ สวรรค หาไดย ากหรือไมย าก ? เพราะ เหตุไร ? ๕. ความปรารถนาอยา งไรท่สี ําเร็จสมหมายไดย าก ? มีกี่อยาง ? สนเอย สนสรอย ใบเปนฝอย หอยระยา งามตาเหลือ ลําตน ตรง พมุ แหลม กง่ิ แซมเจือ ในคราวเมอ่ื ลมมี เสยี หว่ดี งั . หากบคุ คล สนใจ ในธรรมะ ขององคพระ - พทุ ธสหี  ยอมมีหวัง ไดร บั ความ รม เยน็ ชอื่ เดนดงั งามเปลง ปลั่ง กวา สน ทกุ คน เอย. ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 305 ธรรมเปน เหตใุ หสมหมาย มีอยู ๔ อยา ง ๑. สัทธาสมั ปทา ถึงพรอ มดว ยศรทั ธา. ๒. สีลสัมปทา ถงึ พรอ มดว ยศลี . ๓. จาคสัมปทา ถงึ พรอ มดว ยบริจาคทาน. ๔. ปญ ญาสมั ปทา ถึงพรอมดวยปญญา. อง.ฺ จตุกกฺ . ๒๑/๘๑ อธบิ ายศพั ท ๑. สทั ธาสมั ปทา ถงึ พรอมดวยศรทั ธา คอื เช่ือตอพระปญญา เครอ่ื งตรสั รูของพระตถาคตพุทธเจาเปนตน. ๒. สีลสมั ปทา ถึงพรอ มดว ยศลี คอื เวน ขาดจากปาณาติบาต เปนตน ๓. จาคสัมปทา ถึงพรอมดว ยบรจิ าคทาน คือมใี ตไมต ระหน่ี ยินดเี ฉลีย่ ทรัพยใหทาน. ๔. ปญ ญาสมั ปทา ถึงพรอ มดว ยปญ ญา คือรวู านิวรณเ ปนเครือ่ ง เศราหมองของจิต และละนวิ รณเสยี ได. (ดคู าํ อธิบายศัพททง้ั ๔ นใ้ี น สมั ปรายิกัตถะหนา ๒๘๘ เพม่ิ เติมดว ย) อธิบายชอ่ื หมวดธรรม ธรรมทง้ั ๔ มีสทั ธาสมั ปทาเปน ตน น้ี ชือ่ วา เปน เหตใุ หส มหมาย เพราะเปน เหตทุ ีเ่ มื่อบุคคลบาํ เพญ็ ใหบ รบิ รู ณแลว ยอมบันดาลส่งิ ท่ีไมเ หลอื วสิ ัยใหส าํ เรจ็ ผลสมตามทมี่ งุ หมายปรารถนา เชนความมงุ หมาย คอื

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนาที่ 306 ปรารถนาวา ขอสมบตั จิ งเกิดเรา โดยทางที่ชอบ เปน ตน. ความ มงุ หมายนี้ จะสําเร็จไดก็เพราะธรรมทง้ั ๔ มสี ทั ธาสมั ปทาเปนตน เหลา น้ี เปนเหต.ุ กลา วคือชั้นตนเช่ือตอ พระพทุ ธเจาวา พระองคท รงรูดีจริง ทรงสอนดีจรงิ แลว ปฏบิ ตั ิตามทีท่ รงสอน รกั ษาศีลบาง ใหท านบาง ใชปญ ญาแสวงหาทรัพยและหลบเล่ียงอันตราย เชน ความเกยี จครา น ละทจุ ริต ทาํ งานสุจรติ กย็ อ มไดส มบตั ิ ยศ อายุยืน สวรรค สมดงั ความปรารถนามุงหมายโดยไมย าก. คาํ ถามสอบความเขาใจ ๑. ความปรารถนาของบุคคลในโลกจะไดส มหมายโดยยาก หรือ โดยงา ย เพราะเหตไุ ร ? ๒. สทั ธาสมั ปทาเปนตน ช่อื วา สมั ปรายิกตั ถะกม็ ี ช่อื ธรรม เปน เหตุใหส มหมายก็มี ทง้ั นี้ เพราะเหตุไร ? ๓. หากบคุ คลปรารถนาวา \" ขอใหเ ราสอบไลไดทุกคร้ังทส่ี อบ \" ดงั นี้ แลว ก็สอบไดจรงิ ๆ จะจัดวา เขาไดป ฏิบัติธรรมท่ีเปน เหตใุ หสมหมายขอ ไหน ? ๔. ถา บคุ คลไดร บั ยศ ทง้ั ๆ ทไ่ี มปรารถนา จะชื่อวา เขาไดต้ัง แลว บําเพญ็ ธรรมท่ีเปน เหตุใหสมหมาย อยากทราบวา เขาจะ ไดต ามท่มี ุงหมายหรอื ไม ? เพราะเหตุไร ?

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ที่ 307 ตระกลู อนั มัง่ คั่ง จะตง้ั อยนู านไมไ ด เพราะสถาน ๔ ๑. ไมแ สวงหาพสั ดทุ ่ีหายแลว . ๒. ไมบูรณะพัสดทุ ค่ี รํ่าครา. ๓. ไมร ูรักประมาณในการบรโิ ภคสมบัติ. ๔. ตง้ั สตรี หรือบรุ ุษทุศีล ใหเปนแมเ รือนพอเรือน. ผูหวงั จะดาํ รงตระกูลควรเวนสถาน ๔ ประการนีเ้ สีย. อง.ฺ จตกุ กฺ . ๒๑/๓๓๖ อธิบายศพั ท ๑. ไมแสวงหาพัสดุท่หี ายแลว หมายความวา ธรรมดาสงิ่ ของ เครอ่ื งใชไ มสอยตาง ๆ ท่ีสาํ หรับใชอ าจสูญหายไปไดใ นบางครั้งบางคราว เพราะถกู ขโมย หรือผคู นนาํ ไปใชแลว ไมข ยันเกบ็ มาวางไวเ ปนที่เปนแหง ก็ยอมหายไป โดยท่ีคนอื่น ๆ มาเห็นเขาอาจจะนาํ ไปใชต อไปกไ็ ด ขโมย ไปเสียก็ได เปน ตน เม่อื หายแลว ถาเจาของไมพยายามแสวงหาคนควา ติดตาม กอ็ าจหายไปเลย จาํ เปนตองซื้อของใหมมาใช กเ็ ปน การส้ินเปลือง ทรัพยล งไปทุกทโี ดยไมจ ําเปน . แตถ าเจาของขยนั จดั การเกบ็ วางของใชใหเ ปนระเบยี บเรียบรอยเปน ที่เปนแหง ใครนําไปใช ใชแ ลว ขยนั นํามาเก็บมาวางไวใ นทีเ่ ดมิ ก็จะไม หาย หากวา หายไปก็รูไดทนั ทีวา ถกขโมย กจ็ ะไดเรง ติดตามสืบมา ก็มกั จะไดค นื มา ไมต องซือ้ ใหม การขยนั เกบ็ ของใชใหเ ปน ระเบียบนน้ั ทา น ชมวา \" จะหยบิ ฉวยกง็ าย จะหายก็รู จะดกู ็งามตา. \"

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 308 ๒. ไมบ รู ณะพัสดทุ ่คี ราํ่ ครา หมายความวา ของใชท กุ อยางยอม มคี วามครํ่าคราชาํ รุดทรดุ โทรมเปนธรรมดา แตบางอยางชํารุดก็จรงิ แต พอจะบูรณะซอมแซมรกั ษาไวใชตอไปได. ถา เจาของรูจักบูรณะกจ็ ะสิ้น เปลืองคาบรู ณะเพยี งเล็กนอย. ถา ไมบ รู ณะปลอยใหครํา่ ครา มาก จนใช ไมได หรอื บรู ณะไมไ หว ในทส่ี ดุ ตอ งท้งิ ไป และตองซ้ือใหมใ ช ก็ส้นิ เปลอื งทรพั ยมาก. ๓. ไมร จู ักประมาณในการบริโภคสมบตั ิ หมายความวา ไมรูจกั เลี้ยงชพี ใหเ หมาะสม ใชจายฟูมฟาย จายเกินความจําเปน ไมค วรจายก็ จา ย ทาํ ใหขาดดลุ ย รายจายทวมรายรบั ทรพั ยส นิ เปลืองลงไปทกุ ที เสยี เกินได จายเกนิ รับ ทรพั ยกล็ ด หมดไมเหลือ. ๔. ต้งั สตรีหรอื บุรษุ ผูท ศุ ลี ใหเปนแมเรอื นพอ เรอื น หมายความ วา หวั หนาครอบครวั หญิงเรียกวา แมเ รือน หรอื แมบาน, ชายเรยี กวา พอเรอื น หรือพอบา น เปนคนสาํ คัญที่สดุ เพราะเปนผมู ีอาํ นาจเปนใหญ ในการบริหารทรพั ยสินสมบตั ิ ถาเปน คนดมี ศี ีล มธี รรม กน็ าํ ตระกลู ไปสูความเจรญิ สืบไปตลอดกาล. แตถ าเปนคนทุศลี คือไมมีศลี ไมม ี คณุ ธรรม เปนพาลคือโง ประกอบแตกรรมกิเลสและอบายมุข กม็ ีแต ผลาญทรพั ยใหยอนยับปน ป พาโล อปริณายโก คนโงค ือทุศลี ไมค วร เปนหัวหนาถาตั้งใหเ ปน กม็ แี ตพาตระกูลไปสูค วามฉิบหาย ตั้งอยูไดไ มนาน. อธิบายชือ่ หมวดธรรม ฐานะท้งั ๔ มกี ารไมแสวงหาพสั ดทุ ีห่ ายแลว เปน ตน แตล ะฐานะ กเ็ ปนเหตุใหตระกลู คอื ครอบครัว บานเรือนเสื่อมตกอับลมจมลงไปโดย ลาํ ดับ ต้งั อยูไดไมน านถึงไหน ฉะนั้น ตระกลู ใดแมมัง่ ค่ังเจริญรงุ เรอื ง

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนาที่ 309 มาแลว แตต อมา ถาประกอบดว ยฐานะ ๔ เหลา น้ี หรือแมเพยี งฐานะ ใดฐานะหน่ึง ตระกลู นนั้ ยอมตง้ั อยูไดไมน าน จงึ ช่อื วา \" ตระกลู อนั มง่ั คง่ั จะตั้งอยูนานไมไดเพราะสถาน ๔. คําถามสอบความเขาใจ ๑. พสั ดุ ของใชประจาํ ในตระกูล สญู หายไปเพราะเหตุใด ? ทาํ อยางไรอยาใหสูญหาย หรืออยา ใหห ายมากนกั ? ๒. การทีบ่ างคนรื้อบา นเรือนเกาแลวสรา งใหมน ัน้ จะชอื่ วา เขา เปนคนผลาญตระกูลไดห รอื ไม ? เพราะเหตไุ ร ? ๓. ประมาณในการบรโิ ภคสมบตั ิ มีหลักเกณฑอยา งไร ขอทราบเพ่ือ จะไดรจู ัก ? และเมือ่ รจู ักแลว ทรัพยจ ะไมสิน้ เปลืองจริงหรอื ? ๔. แมเ รือนพอ เรือนไดแกใ คร ? คนเชนไรควรเปนแมเ รอื น พอ เรือน คนเชน ไรไมค วรเปน ? ๕. ตระกูลอนั ม่ังค่ัง จะต้ังอยไู ดน าน หรือไมน าน เพราะเหตุ อะไร ? ถา จะวาเพราะประกอบหรือไมประกอบดวยทฏิ ฐ- ธมั มิกัตถะ จะถูกหรือไม ? จงชแ้ี จง. ขอหายไปไมคน ตดิ ตาม ของเสอ่ื มมพิ ยายาม ซอ มไว ทรัพยส นิ เสือ่ มเพราะความ จบั จา ย เกินแฮ คนชั่วครองเรอื นไซร ส่นี ้สี กุลสูญ. ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ที่ 310 ธรรมของฆราวาส ๔ ๑. สจั จะ สตั ยซ ่ือแกกนั . ๒. ทมะ รจู ักขม จติ ของตน. ๓. ขนั ติ อดทน. ๔. จาคะ สละใหปนส่งิ ของ ๆ ตนแกค นท่คี วรใหป น . ส. ส. ๑๕/๓๑๖ อธบิ ายศัพท ๑. สจั จะ แปลวา ความซอื่ สตั ยแ กก นั . หมายถึง ความซือ่ สตั ย ตอบุคคล ระหวางบิดามารดากับบตุ รธดิ า อาจารยก ับศิษย มติ รกับมติ ร สามีกับภรรยา นายกบั บา ว พระกับชาวบาน ตลอดถึงพี่กับนอง ญาติ กบั ญาติ เพือ่ นบานกับเพือ่ นบา นเปนตน ทุกคนตองมีความซือ่ สัตย ไมคดโกง ไมห ลอกลวง ไมบดิ พลวิ้ กะกันและกนั เมอื่ ตางคนตางมี สจั จะตอกนั ก็เปน ท่ีไววางใจกันได ยอ มมีความสุขความเจริญรวมกัน ตามควรแกฐ านะ. (ตางจากสัจจะในอธษิ ฐานธรรม ดธู รรมหมวด ๔) ๒. ทมะ แปลวา ความรจู ักขม จิตของตน. หมายความวา บังคับจิตไว มใิ หเหอเหิม ใฝสงู เกนิ ขอบเขต เกนิ ประมาณ. และรจู ัก บงั คบั จิตของตนไมใ หโ ลภ อยากไดในทางทจุ ริตผิดศีลธรรม ในเร่ือง เยายวนชวนใหเกิดความโลภ. ไมใหโ กรธเคอื ง ไมใหคดิ อาฆาตจองเวร ในคนท่กี อกวนชวนใหเ กิดความโกรธเคือง อาฆาต พยาบาท จองเวร, ไมใ หหลง ในรปู ในเสยี งเปน ตน ทช่ี วนใหเกดิ ความหลง, ไมใหม วั เมา ในอบายมุข ในวยั ในความไมมีโรค ในชวี ติ อนั เปนเร่อื งทชี่ วนใหเกิด ความมัวเมา.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 311 อีกอยา งหนึง่ ทมะ แปลวา ความรจู ัก ฝกจติ ของตน. หมาย- ความวา ฝกจิตใหสามารถรูจกั เขาใจทํางานตาง ๆ ตามหนา ทีใ่ หเ ปน, และฝก จิตใหสามารถหยดุ ได ยับยงั้ ได ไมใ หถ ลาํ ไปสูความช่ัวความผิด ตาง ๆ. เปรยี บเหมอื นคนฝก ขับรถใหแลน ไปตามถนนสายตา ง ๆ ทีต่ องการ ได นช้ี อ่ื วา ฝกจติ ใหเปน งานเปน การได, แตยังไมพ อ, ตอ งฝกหยุดรถ ใหไดดว ย ไมขบั ไปโดยไมรจู กั หยดุ น้ชี อ่ื วาฝก จิตใหหยดุ ยับยง้ั ไวได ไมปลอ ยจติ ใหเ ตลดิ ไปไมมที ่ีสิ้นสดุ ผูขับรถใหแลน ไปไมร ูจกั หยดุ ตอง ไดร ับอนั ตรายฉนั ใด ผปู ลอยจิตใหเ ตลดิ ไปไมรูจักหยดุ ยง้ั ก็ตอ งไดรบั อนั ตรายฉนั นั้น ดว ยเหตุน้ี จึงตองใช ทมะ ฝกจิต ใหสามารถทาํ การงาน ใหเปน ดวย ใหสามารถหยุดได ยบั ยง้ั ไดดว ย. ๓. ขนั ติ แปลวา ความอดทน. หมายถึงความอดทนตอฝา ย ไมดี เพือ่ ยนื หยดั อยใู นทางทีด่ ใี หไ ด เปนลักษณะความเขมแขง็ ของจิต ในการถอนตัวออกจากความชว่ั และในการพยายามทาํ ความดี. มใิ ช หมายความวา ใครตกอยูส ภาพอยางไร กท็ นอยใู นสภาพเดิมอยางนน้ั ตลอดไป เชน เปน คนยากจนแลว กท็ นอยใู นความยากจนนั้นตอ ไป ไมพยายามขวนขวายหาทรัพย หรือเปนคนเกียจคราน งานการไมทํา แมจะถกู คนอ่นื โขกลบั เสียดสี กไ็ มม ยี างอาย ทนได ทนอยา งนีไ้ มใชขนั ติ แตเปน ลักษณะของคนดื้อดา น หนา ดาน. ความอดทนมี ๓ ประเภท คือ ๑. อดทนตอ ความลาํ บากตรากตราํ ๒. อดทนตอ ทกุ ขเวทนา ๓. อดทนตอความเจ็บใจ. (ดูในธรรมอันทาํ ใหง าม หนา ๘) บางแหง ทานวาความอดทนมี ๔ ประเภท โดยเพิ่ม อดทนตออาํ นาจ

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 312 กเิ ลส เขามาอกี ๑ หมายถงึ อดทนตอ อารมณขางฝายเพลิดเพลนิ เชน ความสนกุ การเที่ยวเตร การไดลาภอันพึงใจเปน ตน . ตองอดทนไว อยา เพลิดเพลินนัก, เพราะสนกุ นักมักจะไดทุกข. ๔. จาคะ แปลวา สละใหป น สิง่ ของของตนแกคนท่ีควรใหป น . (ดู จาคะ ในอริยทรัพย ธรรมหมวด ๗, ดทู านในสงั คหวัตถุ คหิ ิปฏบิ ตั ิ หนา ๑๐๙, ๒๙๖) ความตา งกันระหวางทานกับจาคะ ก. ทาน แปลวา \" การให \" เปน การใหโดยหวงั ผลตอบแทน. ข. จาคะ แปลวา \" การเสียสละ \" เปนการใหโดยไมหวังผล ตอบแทน. ค. ทาน ถามาคกู ับ จาคะ ทาน หมายถึงการใหว ัตถภุ ายนอก. จาคะ หมายถงึ การสละสง่ิ ทเี่ ปนขา ศึกภายในคือกิเลส. ฆ. จาคะ ถา มาศัพทเ ดียว หมายความไดท้ัง ๒ อยาง คือหมายถึง การสละวตั ถภุ ายนอกกไ็ ด หมายถึงการสละสิ่งที่เปนขาศกึ ภายใน กไ็ ด. อธบิ ายชอ่ื หมวดธรรม ธรรมทง้ั ๔ ประการ ช่อื วา ธรรมของฆราวาส แปลวา หนาท่ี ของผูครองเรือน เพราะเปนขอปฏิบัติโดยตรงของฆราวาส ถา ฆราวาส คนใดขาดธรรม ๔ อยา งน้ี การดาํ รงชวี ิตจะไมม ีความราบรน่ื ไมมีความ สงบสุข แตถ า ฆราวาสคนใดยึดธรรมท้งั ๔ ขอ น้ี เปน หนา ทจี่ าํ ตอ งปฏบิ ัติ การครองเรือนก็จะราบรน่ื มีแตค วามสุขความเจริญไพบูลย และต้ังตระกลู

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 313 ใหถาวรสบื ไปได. ละโลกนี้ไปแลว กไ็ มตอ งเศราโศก. ธรรมเหลา น้ี แมบ รรพชิต กค็ วรนอ มนําไปปรับปรงุ ปฏิบัตไิ ด ทุกขอ จงึ จะเหมาะสม, แตมใิ ชข อปฏบิ ตั โิ ดยตรงของบรรพชิต. คําถามสอบความเขาใจ ๑. สจั จในฆราวาสธรรม กับในอธฐิ านธรรม ตางกันหรอื เหมือนกันอยางไร ? ๒. ทมะ กบั ขันติ ในฆราวาสธรรม ตา งกันอยา งไร ? มอี ยางละ กี่ประเภท ? อะไรบา ง ? ๓. จาคะ กบั ทาน ตางกันอยางไร ? ๔. ธรรมหมวดใดที่เปน ขอปฏิบัตโิ ดยตรงของฆราวาส ? มกี ข่ี อ ? คืออะไร ? บรรพชติ จะปฏบิ ตั ธิ รรมหมวดนัน้ ไดบา งหรอื ไม ? ๕. ขนั ติ จัดเปน ฆราวาสธรรม โดยเปนอุปการะแกก ารครองเรอื น ไดอ ยา งไร ? ขอความเห็น. ผูหวังปอง ครองเรอื น มีเพือ่ นรกั ตองยดึ หลัก ธรรมะ ทพ่ี ระสอน หนง่ึ สจั จะ ตอ กัน ไมบ่ันทอน ไมร ักซอน ซอ นรกั หกั กมล. สอง ทมะ ขมจติ ไมค ิดแคน เหมอื นรถแลน หยดุ ได มไิ รผล สาม ขันติ ทรหด และอดทน บังคบั ตน อดออม พรอ มกันไป. สี่ จาคะ สละของ ตอ งแบงให ผกู มิตรไว ใหสนิท จติ สดใส ผูมธี รรม ทงั้ ส่ี ท่ีภายใน ไมมใี คร อาจแยก ใหแตกกัน. ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนาท่ี 314 ปญจกะ ประโยชนเกดิ แตก ารถือโภคทรพั ย ๕ อยาง แสวงหาโภคทรัพยไ ดโ ดยทางท่ีชอบแลว ๑. เล้ียงตวั มารดา บดิ า บตุ ร ภรรยา บา วไพร ใหเปน สุข. ๒. เลยี้ งเพอ่ื นฝูงใหเ ปน สขุ . ๓. บําบัดอันตรายทเ่ี กดิ แตเ หตุตา ง ๆ. ๔. ทําพลี ๕ อยา ง คือ ก. ญาตพิ ลี สงเคราะหญาติ ข. อติถพิ ลี ตอ นรับแขก ค. ปุพพเปตพลี ทาํ บญุ อทุ ศิ ใหผ ูตาย ฆ. ราชพลี ถวายเปน หลวง มีภาษีอากรเปนตน ง. เทวตาพลี ทาํ บุญอุทิศใหเทวดา. ๕. บรจิ าคทานในสมณพราหมณผ ูประพฤติชอบ. อง.ฺ ปฺจก. ๒๒/๔๘ อธิบายศพั ท บุคคลผเู ปนคฤหสั ถ แสวงหาทรพั ยไ ดโดยทางทชี่ อบ คอื โดยทาง สุจรติ กลา วคอื ขยันทํางานที่ไมมโี ทษ อาศัยกาํ ลังแขนขา อดทนทํางาน แมจะเหนื่อยยากลาํ บาก ตอ งอาบเหงื่อตา งน้ํา กไ็ มทอถอย จึงไดโภค- ทรัพยม า. คร้นั ไดมาแลว ก็แบง ไวล งทุนทํางานตอไปบา ง เกบ็ ไวใ ชใ น

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ที่ 315 ยามฉกุ เฉินบาง เอาใชจายใหป ระโยชนบ า ง. เฉพาะที่เอาจายใหเ ปน ประโยชนน น้ั ตองใชจา ยตามหลกั ธรรม ๕ ประการ ที่ทรงสอนไวใ น อาทยิ สตู ร คือ:- ๑. เลี้ยงบุคคล ๕ จําพวกใหเปน สุข ดงั ตอ ไปนี้ ก. เลย้ี งตัวเองใหเปนสุข เพราะตงั เองเปน บคุ คลสาํ คัญใน เรอื น เปนหวั หนาผูนํา เปน ผูหาโภคทรพั ย เปน ผรู ับผิดชอบทกุ อยาง ในครวั เรอื น ฉะน้นั คฤหัสถ จึงตอ งประคับประคองตน บริหารใหมี สขุ ภาพสมบูรณ เพอ่ื จะไดเ ปน หวั หนาครอบครัวท่ีเขม แข็งสืบไป. ข. เลย้ี งมารดาบดิ าใหเ ปน สขุ เพราะมารดาบดิ าท้งั สองเปน บุพพการีท่ที รงพระคุณสูงสุดของตน เปน เจาหน้ีทีต่ นจะตองเปล้อื งหนีด้ วย กตัญกู ตเวทีตาธรรม ขาดเสียมิได. และเพราะ มาตา (ปตา) มติ ตฺ  สเก ฆเร มารดาบิดา เปนมติ รแทใ นเรือนของตนดว ย, คหปตคคฺ ิ เปน ไฟในเรือนดวย ถา ตนปฏบิ ตั เิ ลี้ยงดีจะไดบ ุญอนันต ถา เลี้ยงไมด ี จะไดร บั บาปมหนั ต. ฉะนนั้ คฤหสั ถ ตองจายทรัพยเ ล้ยี งดูมารดาบิดา ใหเ ปน สขุ . ค. เลีย้ งบุตร - ธดิ าใหเปน สขุ เพราะ ปุตตฺ า วตถฺ ุ มนสุ ฺสาน บุตร (และธิดา) เปนที่ตงั้ ของมนุษยท งั้ หลาย เปน ผูสืบสายตระกลู ให เจรญิ สืบไป. บตุ รในขณะทยี่ งั ไมส ามารถตง้ั ตวั ได ก็ตองพ่งึ บิดามารดา ไปกอน เปรียบเหมอื นการกูห นย้ี มื สนิ ทานไปกอน. ฉะนน้ั คฤหัสถ กต็ อ ง เตรียมทรัพยไ วเล้ียงบตุ รธิดาใหเ ปนสุข กวาบุตรธิดาจะตัง้ ตัวได. ฆ. เลย้ี งภรรยา (สามี) ใหเ ปน สขุ เพราะ ภฺรยิ า (สามี) ปรมา สขา ภรรยา-สามี เปนเพือ่ นสนิท รว มสขุ รวมทุกขท ่ีสาํ คญั ใน

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนาท่ี 316 ครวั เรือน, สามดี จุ แขนขาขางขวา ภรรยาดจุ แขนขาขางซาย ตางชวย กันทาํ งานตามหนาทีใ่ หถูกตอ ง ฉะน้ัน คฤหัสถ ตอ งเฉล่ยี ทรัพยไ วเ ลยี้ งดู ภรรยาและสามีใหสุขภาพดมี คี วามสุข. ง. เลยี้ งบาวไพรใ หเปน สุข เพราะบา วไพรคือคนคอยรับใช ในบานเรือน จดั เปนมิตรสหายที่สําคัญ ในการชว ยแบง เบาภารกจิ ตา ง ๆ ทตี่ นไมอาจทําได หรือไมมีเวลาทาํ ซาํ้ ยังเปน ผูชว ยคุมกนั รกั ษาบา นเรอื น และขาวของใหพนจากโจรภัย อคั คภี ยั เปนตนดวย ชว ยใหต นมคี วามสุข สมดวยพระพทุ ธภาษิตวา อตฺถมฺหิ ชาตมหฺ ิ สขุ า สหายา เม่อื ความ ตองการเกิดข้ึน สหายเปนผนู าํ สุขมาให. ฉะนัน้ คฤหสั ถ จงึ ตองแบง ทรัพยไวเ ลีย้ งดูบาวไพรใ หเ ขา ไดอ ยูเย็นเปนสุข. ๒. เลีย้ งเพ่ือนฝูงใหเปนสุข เพราะคนเราจะอยูคนเดียวครอบครวั เดยี วยอมลําบาก จาํ ตอ งพง่ึ พาอาศัยมิตร สหาย เพอื่ นฝูง ทด่ี ี ๆ จงึ จะมี ความสุขสะดวกสบาย ฉะน้ัน คฤหัสถ จึงตอ งแบงทรัพยไ วสาํ หรับเลยี้ ง เพื่อนฝูงใหเ ปนสุขดวย. ๓. บําบดั อนั ตรายทเ่ี กิดแตเ หตุตาง ๆ เพราะภัยอันตรายตาง ๆ เชน โจรภยั อคั คีภยั อทุ กภยั เปนตน อาจจะเกิดแกคนเราเมื่อไรก็ได ฉะนนั้ คฤหสั ถไมค วรประมาท ตอ งรีบแกไขใหทนั ทวงที โดยเฉลย่ี ทรัพยไวส วนหนง่ึ เพื่อการนี.้ ๔. ทําพลี ๕ อยาง คือ :- ก. ญาติพลี สงเคราะหญาติ เพราะธรรมดาญาติ ยอ มเปน ทพ่ี งึ่ ของญาติ คอยชวยเหลือเกื้อกลู แนะนําตักเตือน ใหค วามรมเยน็

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ที่ 317 สนทิ สนมเสมอไป สาธุ สมพฺ หุลา าตี มีญาติมาก ๆ ยงั ประโยชน ใหสําเรจ็ . ก็ญาตนิ ้ันมี ๒ จําพวก คือ :- ญาติทางสายโลหิต ๑ ญาติ ทแี่ มม ิใชสายโลหิต แตว า ไดรักใครสนิทสนมกันฉนั ญาติ กช็ ่ือวา ญาติ ตามหลกั วา วิสสฺ าสา ปรมา าตี ความคุนเคยเปน ญาติอยา งย่งิ ๑ ฉะน้ัน คฤหสั ถ ตองแบง ทรัพยไ วชวยเหลือเกื้อกูลแกญาติ ในคราวท่ี ญาตมิ คี วามจําเปนตามสมควร ยอ มเปน มงคล. ข. อตถิ พิ ลี ตอนรบั แขก เพราะแขกคือคนมาสูบานเรือน ของคนเราดวยธรุ กิจบางอยา ง หรือไมมธี รุ กิจกต็ าม ถาเจา ของบาน ตอนรบั ปราศรยั ดไี มตระหนใ่ี หเ ขาเห็น เขาจะยนิ ดมี ีเมตตาจติ คิดรกั ใคร นบั ถอื ในนํา้ ใจ แมข น้ั ตน เขาอาจจะมาดว ยจติ คดิ รา ย แตค รน้ั ไดร ับการ ตอ นรับอยา งดีเขาก็กลบั ใจได เขากลบั ไปแลว กย็ งั คิดถึง ยงั ยกยอ งสรรเสรญิ และคอยปองกนั มใิ หใ ครมาทาํ อันตรายแกเ จา ของบา นพรอมทงั้ บรวิ ารและ ทรพั ยส มบัติ ฉะน้นั คฤหัสถผูครองบานเรือน ตองเฉลยี่ ทรัพยไ วเ พอื่ ตอ นรบั แขกดว ย. ค. ปพุ พเปตพลี ทําบญุ อทุ ิศใหผตู าย เพราะบุรพชนได เปนตน สกลุ และรกั ษาทาํ นุบํารุงสกุลโดยลําดบั มา สมควรที่อนชุ นคอื เชือ้ สาย จะตองสกั การะนับถือดว ยการบําเพญ็ ทาน อุทศิ สวนกศุ ลไปถงึ หากวาบรุ พชนจะไมไ ดอนโุ มทนา กย็ ังสําเรจ็ ประโยชนแกผ ูรับ อาํ นวยผล แกผ ูให ไมเสียเปลา เปน อนั ไดชื่อวา ไดบําเพญ็ กรณยี ะของตนประการ หนง่ึ ฉะน้นั คฤหัสถผ ูครองเรอื น ตอ งเฉลยี่ ทรัพยไวเ พอ่ื การนีด้ วย. ฆ. ราชพลี ถวายเปน หลวงมเี สียภาษีอากรเปน ตน เพราะ คนท่ตี ้งั อยูเปนปกแผน ท่ีเรียกวา ประเทศน้นั จําตอ งแบงออกไปเปน ๒

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนาท่ี 318 จําพวก คอื พวกทาํ กิน ๑ พวกปกครอง ๑. พวกทํากิน ไดแ กราษฎร ผูทาํ นา ทาํ ไร คา ขาย ชา งกอ สรา ง เปน ตน. พวกปกครอง ไดแ ก พระเจาแผนดิน และขาราชการ ไมไ ดท าํ นาคา ขายอยางพวกทาํ กนิ , ถา พวกทที่ ํากนิ ไมเ ฉลยี่ ผลที่ไดใ หแ กพวกปกครองบา งแลว พระเจาแผนดนิ กจ็ ักไมมีอะไรเล้ยี งพระองคเ อง พรอ มท้ังขาราชบรพิ าร และขา ราชการ ก็ไมม อี ะไรรับประทานและใชจ ายในการปกครองทตี่ อ งใชท รพั ย เชน จัดหาศสั ตราวธุ ยุทโธปกรณ สาํ หรบั ปองกนั ประเทศเปน ตน ประเทศก็ ต้ังอยไู มได ทั้งพวกทํากนิ ท้ังพวกปกครอง กต็ อ งพนิ าศขาดประโยชนไ ป ฉะน้ัน คฤหัสถ กต็ อ งเฉลี่ยทรพั ยทาํ ราชพลอี ยา งหน่ึงดวย. ง. เทวดาพลี ทาํ บญุ อุทิศใหเ ทวดา เพราะเทวดาไปจากคน ทปี่ ระกอบดวยคุณธรรมตา ง ๆ ทอ่ี าจสงใหไปสุคตโิ ลกสวรรคใ นเวลาสิ้นชีพ มอี ย.ู คุณความดีของคนทมี่ คี ุณธรรมตาง ๆ น้นั คอยพทิ ักษรกั ษามนษุ ย ทมี่ ีศลี มธี รรม ใหอ ยูเ ย็นเปน สขุ . พระพุทธเจาไดตรัสสอนไววา \" กลุ บุตร ผูค รองเรือนทฉ่ี ลาด เม่ืออยูอาศยั ณ ที่ใด นิมนตพ ระ สมณะผูมีศลี สาํ รวม ดใี หฉันภัตตาหาร แลวอทุ ศิ สวนบญุ ใหเทวดาผูมาในท่ีนนั้ เทวดานั้น เมอื่ ผูครองเรือนบูชาแลวก็ยอ มบูชาตอบ เมื่อเขานับถือแลว กน็ ับถือตอบ ตง้ั แตน น้ั ไปกค็ อยอนเุ คราะหค รองเรือน เหมอื นมารดาอนเุ คราะหบ ตุ ร คนท่เี ทวดาเอ็นดอู นเุ คราะห ยอมประสบแตค วามเจรญิ ในกาลทกุ เม่อื ๑. ฉะนั้น คฤหสั ถ ผูหวังความสุขความเจรญิ สืบไปในเบอ้ื งหนาโดยไมข าดสาย ก็ควรแบง ทรพั ยท ําบุญอทุ ิศใหเ ทวดาสว นหน่ึงดว ย. ๕. บริจาคทานในสมณพราหมณผ ูประพฤตชิ อบ เพราะ ๑. ขุ. ส.ุ ๒๕/๒๒๑.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 319 สมณะคือผสู งบจากกิเลส พราหมณคือผปู ระเสริญ ทงั้ สมณะและพราหมณน ี้ หมายถงึ ผทู ี่ออกบวช เวนขาดจากความมวั เมาประมาท ตั้งอยูในขันตเิ สมอ ฝกฝนตนใหสงบใหเยน็ ใหดับกเิ ลส ทางวาจาใจโดยสวนเดียว ไมไดท าํ นา คาขายประกอบอาชพี อยางชาวบาน แตเลยี้ งชวี ติ อยูดว ยปจจัยไทยธรรม ทช่ี าวบานถวายดวยศรทั ธา แลวบาํ เพญ็ ตนใหเปน ประโยชนแ กชาวบาน ดวยการหามมิใหทาํ ความชวั่ ใหตงั้ อยใู นความดี อนเุ คราะหดว ยนํา้ ใจ อันงาม ใหฟงสิ่งท่ยี ังไมเคยฟง ใหเ ขาใจแจมแจงในสงิ่ ท่เี คยฟงแลว และบอกทางสวรรคใ ห ฉะนัน้ คฤหัสถ ควรบริจาคทรพั ยถ วายทาน ซง่ึ มผี ลสูงเลิศ เก้อื กูลแกส วรรค มีผลเปน สขุ ในสมณพราหมณผ ูป ระพฤติ ชอบดังกลาวดว ย. อธบิ ายช่อื หมวดธรรม เมื่อคฤหัสถกไ็ ดโภคทรัพยมาโดยทางทีช่ อบธรรม แลวไดแบงสวน และใชจ า ยใหเปน ประโยชนตามหลักธรรมทง้ั ๕ ประการเหลา น้ี ก็เปน อนั ไดถ ือเอาประโยชนจากโภคทรพั ย แมว าทรพั ยส ้ินไป ก็สน้ิ ไปดวยดี ไมมีความเดือดรอ นใจ และเม่อื ทรัพยก ลับเจริญเพ่ิมพนู มากข้ึน กเ็ จรญิ ข้นึ ดวยดี ไมม ีความเดือดรอ นใจ ยอ มมแี ตค วามสขุ ความเจริญ บัณฑติ สรรเสริญในโลกน้ี และยอมบันเทงิ ในโลกหนา คือไดร ับประโยชน สุข ท้ังในปจจบุ ันท้งั ในภายหนา ฉะน้ัน ประโยชนเ หลา นี้ จึงช่อื วา ประโยชนเกิดแตการถือโภคทรพั ย ฉะนี้แล. คําถามสอบความเขา ใจ ๑. โภคทรพั ยไ ดม าอยางไร จงึ ชื่อวา ไดม าโดยทางท่ชี อบ ?

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนาท่ี 320 ๒. แสวงหาทรพั ยมาโดยทางที่ชอบแลว จะพงึ ปฏิบัติในทรัพยน ั้น อยางไร ? ๓. บคุ คลท่ีคฤหัสถผ มู โี ภคทรพั ยตอ งเลีย้ งใหเ ปน สขุ มกี ่ีจําพวก ? คือใคร ? พวกไหนสําคญั พวกไหนไมส าํ คญั หรอื สาํ คัญ ท้งั หมด ? ๔. บาวไพร เพ่ือนฝงู แขก ตางกนั อยางไร ? การเลย้ี งบาวไพร เพอ่ื นฝงู และการตอนรบั แขกมีประโยชนอยางไร ? ๕. ญาติพลี ก็ทําประโยชนใหแกญาติ ปุพพเปตพลี กท็ ําประ- โยชนใหแ กญาติ ดเู หมือนซํา้ กนั มใิ ชห รือ ? เหตใุ ดจึงทรง แสดงไวเปน ๒ ขอ ? การทําพลี ๒ ขอ นี้ จะไดป ระโยชน อยางไร ? ๖. ราชพลจี ําเปนอยางไร ทานจึงจดั เปนกิจคฤหัสถพ งึ ทํา ประการหนง่ึ ? ๗. เทวดามีจริงหรือไม ? ทางพระพทุ ธศาสนาสอนใหป ฏิบัติ เกยี่ วกบั เทวดาอยา งไรบา ง ? ๘. สมณพราหมณคือใคร ? บรจิ าคทานในทานเหลา น้นั จะมี ประโยชนอยา งไร ? ๙. ประโยชนอ ยา งไหน ทชี่ อื่ วา \" ประโยชนเ กิดแตการถือ โภคทรัพย ? \"

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ที่ 321 ศีล ๕ ๑. ปาณาติปาตา เวรมณี เวน จากทําชวี ติ สัตวใหตกลวงไป. ๒. อทนิ นาทานา เวราณี เวนจากถอื เอาสิ่งของทเ่ี จา ของไมไ ดให ดว ยอาการแหง ขโมย. ๓. กาาเมสุ มิจฉาจารา เวรมณี เวน จากประพฤตผิ ดิ ในกาม. ๔. มสุ าวาทา เวรมณี เวน จากพูดเทจ็ . ๕. สรุ าเมรยมชั ชปมาทฏั ฐานา เวรมณี เวนจากด่ืมนํ้าเมา คอื สรุ าและเมรยั อันเปนทตี่ ้งั แหง ความประมาท. ศลี ๕ ประการน้ี คฤหสั ถค วรรักษาเปน นติ ย. อง.ฺ ปจฺ . ๒๒/๒๒๖ อธบิ ายศัพท ๑. เวนจากทําชีวติ สัตวใ หตกลวงไป หมายความวา ก. ไมฆาเอง หรือไมใชใ หฆ า สัตวทุกชนิด จะเปน สตั วมนุษยหรอื สตั วด ริ จั ฉานกต็ าม จะยงั อยใู นครรภ - ในไข, หรือคลอด - ฟก ออกแลวกต็ าม. ข. ไมท ํารา ย เอง หรือไมใชใหท าํ รายซ่ึงรา งกาย ค. ไมท รกรรมเอง หรอื ไมใชให ืทรกรรม. ก. การฆา สัตวมอี งค ๕ คอื :- ๑. สตั วมีชวี ิต ๒. ตนรูอยวู า สตั วมีชีวติ ๓. จิตคดิ จะฆา ๔. พยายามฆา ๕. สัตวตายดวยความพยายามนั้น.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ที่ 322 เมื่อครบองค ๕ จงึ ชอ่ื วา ฆา สตั ว ศลี ขาด. ถาไมค รบ ไมช ่ือวาฆา*. ข. การทํารา ยรา งกาย โดยอาการ ๓ อยาง* :- ๑. ทําใหเ จบ็ ปวด ๒. ทําใหพ กิ าร ๓. ทาํ ใหเสยี โฉม. ค. การทรกรรม คือทําใหสตั วล าํ บาก โดยอาการ ๔ อยา ง* :- ๑. ใชการเกนิ กําลงั ๒. กกั ขงั , ผูกลา มไมถ กู วิธี ๓. นาํ ไป ไมถ กู วิธ.ี ๔. ผจญสัตวเพือ่ สนุกแกตน เชน กดั ปลา ชนไก ชนโค และรงั แกสัตวตาง ๆ. ๒. เวนจาการถอื เอาส่งิ ของที่เจา ของไมไดใ หด วยอาการแหง ขโมย หมายความวา ก. ไมทาํ เองหรอื ไมใ ชใหท าํ ซึง่ โจรกรรม ข. ไมทํา เอง หรอื ไมใ ชใ หทาํ ซ่งึ อนโุ ลมโจรกรรม ค. ไมทาํ เองหรือไมใชใหท าํ ซึง่ ฉายาโจรกรรม. ก. โจรกรรมคอื การกระทาํ เปน โจร ๑๔ อยาง ๑ ลกั ๒ ฉก ๓ กรรโชก ๔ ปลน ๕ ตู ๖ ฉอ ๗ หลอก ๘ ลวง ๙ ปลอม ๑๐ ตระบัด ๑๑ เบยี ดบงั ๑๒ สบั เปลยี่ น ๑๓ ลกั ลอบ ๑๔ ยกั ยอก. (ดูปาราชกิ ในวินยั มขุ หรือเบญจศีล - เบญจ - ธรรม สกิ ขาบทท่ี ๒) โจรกรรมมีองค ๕ คอื :- ๑. ของมีเจาของหวงแหน ๒. รวู าเจาของหวงแหน ๓. จติ คิด จะลัก ๔. พยายามลกั ๕. ลักมาไดดว ยความพยายามนนั้ . เมอื่ ครบองค ๕ ศีลจึงขาด ถา ไมค รบ ศีลไมข าด แตต างพรอย. * ศีลไมข าด แตด างพรอ ย.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 323 ข. อนุโลมโจรกรรม คือ การกระทําเปน โจรโดยอนโุ ลม ๓ อยาง*:- ๑. สมโจร เชน รบั ซอื้ ของโจร. ๒. ปอกลอก เชน คบคนเพราะ เห็นแกไ ดฝายเดียว ครน้ั ผลาญทรัพยเ ขาหมดตวั หรอื คนพอใจแลว เลิกคบ. ๓. รบั สนิ บน เชน ทนายความทาํ คดีโกง. ค. ฉายาโจรกรรม คอื การกระทําเปน โจรโดยเงา ๒ อยา ง*:- ๑ ลา งผลาญ เชน ลอบเผาเรอื นเขา. ๒ หยบิ ฉวย เชน ถือเอา ดวยความมกั งา ย ไมเ ขา ลักษณะวิสาสะ. ๓. เวนจากประพฤติผิดในกาม หมายความวา ไมป ระพฤติผดิ ทางประเวณี คือไมเสพเมถุนธรรม ในหญิง ๓ ประเภท และในชาย ๒ ประเภท. ชายมีภรรยาไมฝ นสทารสนั โดษ, หญิงมสี ามไี มนอกใจสามี, หญงิ โสดมผี ูปกครองไมนอกใจทา น. หญงิ ๓ ประเภท ๑. สสสฺ ามิกา หญงิ มีสามี คือหญิงที่อยูกินกับชายอ่นื โดยฐาน เปนภรรยาอยางเปดเผย จะแตงงานหรือไมแ ตง ก็ตาม. สวนหญงิ ทีเ่ ปน ภรรยาลับของชายอืน่ กส็ งเคราะหเขาในประเภทนี้ ๒. มาตาทิริกขฺ ิตา หญงิ ทมี่ ารดาเปนตนรักษา หมายถงึ หญิงผอู ยู ในพิทกั ษรักษาของทา น เชน พอ แม พ่ี ปา นา อาว นอง ญาติ หรือผหู ลักผูใหญป กครองดแู ลอยู. ๓. จารติ ตฺ ธมฺมรกขฺ ติ า หญงิ ท่จี ารตี และธรรมรกั ษา หมายถึง ๓ จําพวก คอื :- * ศีลไมข าด แตดา งพรอย.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 324 ก. หญิงทเ่ี ปน เทือกเถาของตน คือ ยา ทวด - ยายทวด, ยา - ยาย, แม. และหญิงท่เี ปน เหลากอของตน คอื ลกู สาว หลานสาว เหลนสาว. (นี้ชอ่ื วา จารติ ตฺ รกฺขติ า หญิงท่ีจารีตรกั ษา) ข. หญงิ ท่อี ยใู ตบญั ญัตทิ รงพระศาสนา คอื ภกิ ษุณี สามเณรี ชี อุบาสิกาผูรักษาอโุ บสถศีล หรอื หญิงในศาสนาอ่นื ทีม่ ีขอหามเสพเมถนุ . ค. หญงิ ท่มี ีกฎหมายทางบานเมอื งหามสมสู. (ท้ัง ข. และ ค. น้ี ช่ือวา ธมฺมรกฺขิตา หญิงท่ธี รรมรักษา) ชาย ๒ ประเภท ๑. สภรโิ ย ชายมีภรรยา หมายถงึ ชายที่ยงั มหี ญิงอ่ืนเปนภรรยา อยูอยางเปด เผย เขาจะแตงงานหรือไมแตงก็ตาม. ๒. จารติ ฺตธมฺมรกฺขโิ ต ชายที่จารตี และธรรมรกั ษา, หมายถึงชาย ๒ จําพวก คอื :- ก. ชายท่ีเปนเทอื กเถาของตนคือ ปูท วด - ตาทวด, ปู - ตา, พอ. และชายทเี่ ปนเหลา กอของตน คือ ลกู ชาย หลานชาย เหลนชาย. ข. ชายที่อยใู ตบญั ญัตทิ างศาสนา คอื ภกิ ษุ สามเณร อบุ าสก ผรู กั ษาอโุ บสถศลี . หรอื ชายผถู ือศาสนาอ่ืนทีม่ ขี อหา มเสพเมถนุ ธรรม. รวมความวา ๑. ชายไมรว มประเวณีในหญงิ ๓ ประเภท ดังที่กลา วแลว. ๒. หญงิ ไมรว มประเวณใี นชาย ๒ ประเภท ดงั ทกี่ ลา วแลว . ๓. ชายมีภรรยาไมฝ นสทารสนั โดษ คือยนิ ดเี ฉพาะภรรยาของตน*. * สามนี อกใจภรรยา เสพหญิงอื่น นอกจากหญงิ ๓ ประเภท ไมเ ปนกาเมสุมิจฉาจาร แต ขาดธรรมขอวา \" สทารสันโดษ \" จงึ ไมค วรเสพแมห ญงิ อนื่ .

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 325 ๔. หญงิ มสี ามไี มน อกใจสาม.ี คือไมรว มประเวณกี บั ชายอนื่ นอก- จากสามีตน. ๕. หญงิ โสดมผี ูป กครอง ไมน อกใจทา น คือเม่ือผปู กครองมิได ยินยอม ก็ไมร ว มประเวณกี ับชายโสด* ท้งั หมดเหลานี้ ชือ่ วา เปนผเู วน จากประพฤติผดิ ในกาม. ประพฤตผิ ิดในกามมอี งค ๓ คอื :- ๑. หญงิ - ชาย ท่ีตนไมควรรวมประเวณี ๒. จติ คิดจะรว ม ฯ ๓. ทําการรว ม ฯ. แมก ารเก้ยี วพาราสี จบั มือถือแขน หรอื เพียงแตเลน หูเลนตา หรือ แสดงพฤติกรรมเยย่ี งชสู าว ก็สงเคราะหเ ขากับการประพฤติผิดในกามดวย. การรวมประเวณี ศลี ขาด, ถาไมร ว ม, แตเก้ียวพาราสีเปนตน ศีลไมขาด แตก็ดา งพรอย ไมบ รสิ ทุ ธิ์ ไมค วรประพฤติ. ๔. เวนจากพูดเท็จ หมายความวา ไมพ ดู หรอื ไมทาํ ใหผดิ จากความจริง ดวยความต้งั ใจ. ในสกิ ขาบทนี้ ทา นหามไวด วยการ ๓ อยางคือ ๑ มสุ า ๒ อนโุ ลมมสุ า ๓ ปฏสิ สวะ ๑ มุสา ๗ อยาง มสุ า แปลวา เทจ็ . แสดงความเท็จ ทางวาจา คือพูดโกหก ๑ ทางกาย คอื แสดงอาการส่ันศีรษะ พยักหนา โบกไมโบกมอื เขยี นหนงั สือ ทาํ หลักฐาน ทาํ เครือ่ งหมาย ใหค นเขาใจผดิ จากความจรงิ ๑ การพูด การทาํ มสุ ามิ ๗ อยาง คือ :- ๑. ปด พูดกลับความ เชน เหน็ พดู วาไมเหน็ . * หญงิ โสดถานอกใจทานตามขอนี้ ไมเ ปน กาเมสมุ จิ ฉาจาร แตข าดธรรมขอวา ดวยธรรม ซ่อื ตรง ความสวามภิ กั ดิ์ และความกตญั ู จงึ ไมควรทํา.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนาท่ี 326 ๒ ทนสาบาน เชน เขา สาบานตวั แสดงวาเปน ผูบ รสิ ทุ ธิ์. ๓. ทําเลห ก ระเทห. เชน ทาํ ท่เี ปน คนพิการ ใหคนสงสารใหท รัพย หรืออวดฤทธ์ิเดชใหค นหลงเช่อื เพอื่ หาลาภจากผูห ลงเชือ่ . ๔. มายา เชน เจบ็ นอ ย ทาํ เปน เจบ็ มาก. ๕. ทาํ เลศ พดู เลนสาํ นวน เชน เหน็ คนวิ่งหนมี า เมือ่ เขา ถามวา เห็นคนว่ิงมาทางน้ีบา งหรือไม ? ก็เดิน ไปกาว ๑ แลว พูดวา ยนื ตรงนีไ้ มเหน็ ใครว่ิงมา. ๖. เสรมิ ความ เรื่องจรงิ มเี ล็กนอย พดู ใหเ ปน เรอ่ื งใหญ. ๗. อาํ ความ เร่ืองจรงิ มีมาก พูดตัดทีส่ ําคัญออกเสียใหเ รื่อง เล็ก. มุสาวาทมีองค ๔ คือ:- ๑. เรือ่ งที่พูด ๒. คดิ จะพูดใหผิด ๓. พยายามพดู ๔. คนอน่ื เขา ใจคาํ พูด. เม่ือครบองค ๔ ศลี จงึ ขาด ถาไมครบ ศลี ไมขาด แตดางพรอ ย. ๒. อนุโลมมุสา ๓ อยาง * อนุโลมมสุ า แปลวา เท็จโดยอนุโลม. คอื เรอื่ งไมจริง แตผพู ดู ไมมุงพดู เท็จ มงุ เพยี ง ๓ อยา ง คอื ๑. เสยี ดแทง คาํ หยาบ คือพูดใหเ จ็บใจ ยกใหสงู เรยี กประชด กดใหต ่าํ เรียกดา . ๒. สปั ปลับ เพอ เจอ พูดดว ยคะนองวาจา ไมจงใจใหเขาเขา ใจผิด. ๓. ยยุ ง สอ เสียด พดู ความจริงบางเท็จบา ง ยใุ หแ ตกสามัคคีกัน. * ศลี ไมขาด แตด างพรอย.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนาที่ 327 ๓. ปฏสิ สวะ ๓ อยา ง * ปฏสิ สวะ แปลวา รบั คําแลวไมท ําตามรบั คือขณะรบั คําไมเ จตนา เทจ็ แตภายหลงั กลับใจไมทําตามที่รับ มี ๓ อยา งคอื :- ๑. ผดิ สัญญา คือทําสัญญาแกกันทง้ั สองฝายวา จะทําจรงิ ๆ แต ภายหลงั ไดโอกาส ก็บดิ พลวิ้ ไมท าํ ตามสญั ญา. ๒. เสยี สัตย คือใหสัตยแ กทา นฝายเดียววาตนจะทําอยางนัน้ ๆ แตภ ายหลงั ไมทาํ อยางทใี่ หสตั ยปฏญิ าณไว. ๓. คนื คาํ คอื รบั วาจะใหอ ะไรแกใครแลว ไมไดให. คําพูดไมจ ริงแตไ มมีโทษ คาํ พดู ทีไ่ มจริง ผูพ ดู ไมป ระสงคจะใหผ ฟู งเชื่อเรยี กวา ยถาสญั ญา แปลวา พดู ตามความสําคัญ ตามความเขาใจ ไมม ีโทษ มี ๔ อยาง คอื :- ๑. โวหาร เชน คาํ ขึ้นตน คาํ ลงทา ยจดหมาย ๒. นิยาม เชนเลา เรือ่ งสัตวพ ดู ได. ๓. สําคัญผดิ เชนความจริงวนั อาทติ ย พูดวาวันจันทร. ๔. พลงั้ เชน ตกใจ ไมต ั้งใจเปลง คําท่ไี มจรงิ ออกมา. บคุ คลพูดคาํ ท้ัง ๔ เหลา นี้ ไมขาดศลี . ศลี ไมด า งไมพ รอย. ๕. เวน จากการดม่ื นํ้าเมา คือ สรุ า และเมรยั อนั เปน ที่ตั้งแหง ความประมาท หมายความวา ไมด ืม่ นาํ้ เมาคอื สุราและเมรยั ตลอดถงึ ไม เสพยาเสพติดใหโทษทกุ ชนดิ เชน ฝน เฮโรอิน กญั ชาเปนตน อนั เปน * ศีลไมข าด แตดา งพรอย.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนาท่ี 328 ทีต่ ั้งแกงความประมาท คือขาดสต.ิ เพราะถาบุคคลดื่มน้าํ เมาหรือเสพยา เสพติดใหโทษเขาไปแลว กย็ อมขาดสติ ไมส ามารถยบั ยัง้ การประพฤติ ของตนได ไมเ คยทะเลาะดรุ า ย กท็ ะเลาะดุรา ย ไมเคยเปน โจรกเ็ ปน โจร ปลนฆาเขาได ไมเ คยผดิ ประเวณีก็ทาํ ผิดได ไมช อบพูดเท็จก็พดู เท็จได เปนอนั วา ถา ขาดศีลขอ ๕ แลว อาจทําใหข ออน่ื ๆ ขาดไดอีกทุกขอ . ดื่มสรุ าเมรยั มอี งค ๔ คอื :- ๑. รวู าเปน ของเมา ๒. จติ คดิ จะดื่ม - เสพ ๓. พยายาม ด่มื - เสพ ๔. ของเมาเขาสูร างกาย. เมื่อครบองค ๔ ศลี จงึ ขาด, ถาไมครบ ศลี ไมข าด แตดางพรอย. อธบิ ายชอื่ หมวดธรรม คุณธรรม ๕ อยา ง มีการไมฆา สตั วเ ปนตน เหลา นี้ ชอื่ วา ศลี ๕ แปลวา ความปกติ ๕ อยา ง. หมายความวา ปกตธิ รรมดาของคนทเ่ี กดิ มา ไมฆ ากัน ไมล ักของกนั ไมล ว งเกินทางประเวณีกนั ไมโ กหกกัน ไม อยากเปนคนเสยี ดสต.ิ ถา ผใู ดรกั ษาความปกตไิ วไ ด ผนู ั้นก็ช่ือวา ผมู ีศลี คือมคี วามปกติ ถา รักษาไวไ มไ ด ก็ชอ่ื วา ผูทศุ ลี คอื ผมู ีปกตไิ มด ี หรอื มปี กติช่วั เปนคนเสียปกติ. ผมู ศี ลี กบั ผทู ุศลี ยอมไมร บั สขุ ทุกขตางกันมาก. ผทู ุศลี ยอ มประสบเวรภัยทั้งในปจจุบัน ทัง้ ในสมั ปรายภพ ยอ มเสวยทุกข โทมนัส เพราะฆา สตั วเปนตน แตผ มู ีศลี ยอมไมประสบเวรภัย ทงั้ ใน ปจ จุบนั ทง้ั ใจสัมปรายภพ ยอมไมเสวยทุกขโทมนัส. เวรภยั ของผูมีศีล ยอ มสงบระงับ. ฉะน้ันศีล ๕ ประการน้ี คฤหัสถควรรักษาเปนนติ ย.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนาที่ 329 คําถามสอบความเขาใจ ๑. ศลี ขอ ๑ หมายความวาอยางไร ? การฆาสัตว การทาํ รา ย รางกายและการทรกรรม ตา งกันอยางไร ? ๒. ศีลขอ ๒ หมายความวาอยางไร ? โจรกรรม อนโุ ลมโจร- กรรม และฉายาโจรกรรม อยา งไหนมโี ทษถงึ ขาดศลี ? อยางไหนมโี ทษอยางไร ? ๓. ชายรว มประเวณีกบั หญิงเชนไรไมข าดศีลขอ ๓ ? และหญงิ รว มประเวณีกับชายโสด จะมโี ทษาอยางไร ? ๔. พดู มุสา กบั ทาํ มสุ า ตา งกันอยา งไร ? มสุ า อนุโลมมุสา ปฏสิ สะ มีอธิบายอยา งไร ? ๕. คนเสยี ปกติ ไดแกคนเชนไร ? คนปกติดีกับคนปกติเสีย ได รบั ความสขุ ทุกขตา งกนั อยางไร ? คนมศี ีล หา ขอ บรสิ ุทธิ์ เปนมนษุ ย ดีเลศิ งามเฉดิ ฉาย ยอมมสี ุข ยัง่ ยืน มิคืนคลาย ทรพั ยม ากมาย เกิดมี บริบูรณ. หากวาทาํ - สมาธิ สตมิ ั่น นิวรณธ รรม เงยี บหาย สลายสูญ ไปสวรรค สุขเสรมิ ย่งิ เพม่ิ พูน ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนา ท่ี 330 มจิ ฉาวณิชชา คอื การคาขายไมชอบธรรม ๕ อยา ง ๑. คาขายเครื่องประหาร ๒. คา ขายมนุษย. ๓. คาขายสัตวเ ปน สาํ หรับฆาเพอื่ เปนอาหาร. ๔. คา ขายนาํ้ เมา ๕. คาขายยาพิษ. การคา ขาย ๕ อยา งนเ้ี ปนขอหามอบุ าสกไมใ หป ระกอบ. องฺ. ปจฺ ก. ๒๒/๒๓๒ อธบิ ายศัพท ๑. คาขายเครอ่ื งประหาร หมายถงึ คาเครื่องมอื สาํ หรบั ฆาหรือทาํ รา ยมนุษยแ ละสัตวโ ดยตรง เชนเปน หอก ดาบ กฤช แหลน หลาว มีด สนับมอื หนาไม ขาย อวน แห ฉมวก เบด็ เปน ตน. สว น เครือ่ งมอื ทํางานเชน ขวาน พรา ส่ิว จอบ เสียม เปน ตน แมใ ช ประหารมนษุ ยแ ละสตั วใหต ายหรอื บาดเจบ็ ได แตไ มน บั เขาในขอ น้ี. ๒. คาขายมนษุ ย หมายถงึ คาขายคนใหเขาซือ้ ไปใชเ ปน ทาสใน สมัยโบราณ มาในสมยั น้ี หมายถงึ ขายหญงิ เดก็ หญิงสาว ใหเ ขาซอื้ ไป ประกอบอาชีพทางประเวณี หรอื ลอ ลวงคนไปขายใหแ กพ วกโจร เพอื่ เรยี กเอาคาไถ กจ็ ักเขา ในขอ นี.้ ๓. คาขายสตั วเ ปนสาํ หรบั ฆา เพอื่ เปนอาหาร หมายความวา จบั สัตวป า หรอื จับปลา กงุ ปู หอย เปนตน ทอี่ ยใู นน้ําตามธรรมชาติ ขาย หรอื วาเล้ยี งสัตวต าง ๆ โดยมุง ไวข าย หรอื รับซือ้ สัตวเ ปนทกุ ชนดิ

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนา ท่ี 331 แลว ขาย. ขายใหเขาฆาเพอ่ื เปน อาหาร หรือฆาเพื่ออะไรก็ตาม จัดเขา ใน ขอ น.้ี แตขายใหเขานําไปใชประโยชนโ ดยไมฆ า ไดอ ยู. ๔. คาขายนาํ้ เมา หมายเอาคา ขานน้ําดองของเมาทกุ ชนิด เชน สรุ า เมรัย และฝน กัญชา, มาในสมัยนี้ เฮโรอิน ผงขาว เปนตน จดั เขาในขอน้ี. ๕. คา ขายยาพษิ หมายเอาคาขายยาพิษที่สามารถทําลายชวี ิต และ รางกายคนและสตั วท กุ ชนิด แมย าฆา แมลงศัตรพู ืช หรือยาฆาแมลงสาบ ยาฆา ยงุ เปนตน ก็จดั เขาในขอน้ี. อธบิ ายช่อื หมวดธรรม การคา ขาย ๕ อยา งนี้ ชอื่ วา มิจฉาวณชิ ชา แปลวา การคาขาย อนั ผดิ คือไมช อบ ไมถ กู ตอ งตามหลกั ศีลธรรม เพราะเปน การคา ของท่ี อาํ นวยปาณาตบิ าต อาํ นวยการยอมจิตคนใหเสยี หา มมใิ หอ บุ าสกอบุ าสกิ า ทาํ การคา ๕ อยา งนี.้ แตผ ูท ่มี ใิ ชอบุ าสกอุบาสิกา ทานไมหาม ใครสมัคร ใจจะคาขายของท้ัง ๕ อยา งน้กี ค็ าได ถา กฎหมายบา นเมืองไมหาม. สว นอบุ าสก อุบาสิกา เปน ผถู ือพระรัตนตรัยวา เปนสรณะ และ สมาทานศีล เวน จากการเบียดเบียนผูอ ื่นแลว กต็ องประกอบอาชีพทไี่ ม เกี่ยวกบั การเบยี ดเบียนผูอื่นดว ย จึงจะถูกตอง เชน เดยี วกบั ภกิ ษงุ ดจาก การฆาผอู ื่นแลว กง็ ดจากการจับตอ งศัสตราวธุ ดว ย, งดเวนจากการขบั รอง ประโคมแลว กต็ อ งงดจากการจับตอ งเคร่อื งประโคมดนตรีดวย จงึ ถูก ตอง. ฉะน้ัน จงึ ทรงหา มไวว า \" การคาขาย ๕ อยา งน้ี เปนขอหาม

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนาท่ี 332 อุบาสกอบุ าสิกาไมใ หประกอบ \" หมายความวา ไมเ ปนขอหา มคนอน่ื นอกจากอบุ าสกอุบาสกิ า และนอกจากภิกษุ - สามเณร. คําถามสอบความเขาใจ ๑. เครอื่ งประหารไดแกอะไร ? ขวาน พรา ส่ิว จอบ ใชไหม ? ๒. พวกโจรจบั คนไปเรียกคาไถก็ด,ี คนเที่ยวลอลวงเด็กหญิงหรอื หญงิ สาวไปใหแมเลากด็ ี จดั วาคาขายมนษุ ยไ ดห รอื ไม ? เพราะเหตใุ ด ? ๓. สมยั นีน้ ิยมการเลยี้ งสตั ว เชน เปด ไก สกุ ร เพือ่ กินเอง ขายบาง จดั วาเปนการดี หรอื เปน การเสยี ? เพราะเหตุไร ? ๔. นํา้ เมาคนกนิ มากกต็ ายได ยาพษิ คนกนิ เขากต็ ายได เหตุใดจึง แยกเปนสองขอ ? มีโทษตางกนั อยางไร ขอทราบ ? ๕. การคา ขายอะไร เรียกวา มิจฉาวณชิ ชา ? ทา นหา มมิใหใ คร ประกอบ ? เพราะเหตใุ ด จึงหามเฉพาะผนู ั้น ? ๖. อบุ าสกมคี วามเล้ียงชพี ตา งจากคนทวั่ ไปอยางไร ? ๗. พระพุทธเจาทรงตัดทางประกอบอาชีพคาขายของอบุ าสก แต ไมท รงตดั ทางประกอบอาชพี คา ขายของผูอ่นื แสดงวาทรงอคติ ใชไหม ? เพราะเหตุใด ?

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 333 สมบตั ิของอบุ าสก ๕ ประการ ๑. ประกอบดวยศรทั ธา. ๒. มีศลี บรสิ ุทธ์ิ. ๓. ไมถ อื มงคลต่นื ขาว คือ เชอ่ื กรรมไมเชอ่ื มงคล. ๔. ไมแสวงหาเขตบุญนอกพทุ ธศาสนา. ๕. บําเพญ็ บญุ แตในพุทธศาสนา. อบุ าสกพึงต้ังอยูใ นสมบัติ ๕ ประการ และเวน จากวิบัติ ๕ ประการ ซงึ่ วิปริตจากสมบัตนิ ้ัน. อง.ฺ ปฺจก. ๒๒/๒๓๐ อธบิ ายศัพท ๑. ประกอบดว ยศรทั ธา ๒. มศี ลี บริสทุ ธ์ิ (ดใู นเวสารัชชกรณ- ธรรม ๕, ในพละ ๕ และสัมปรายกิ ตั ถะ ๔ หนา ๑๓๖, ๑๕๑, ๒๘๘) ๓. ไมถ ือมงคลตื่นขา ว หมายความวา ไมถ อื ฤกษย าม ไมถ ือ เคราะหดี - รา ย ไมถือดวงดี - ราย ไมต่นื ขา วเลาลือ ไมเ ชอื่ ถอื เครื่อง รางของขลัง และสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธว์ิ า มฤี ทธม์ิ อี ํานาจนอกเหนอื ไปกวา พระ รตั นตรัย. คือเชือ่ กรรม ไมเ ชื่อมงคล หมายความวา เช่อื กรรม คอื การกระทํา การประพฤติ ไมเ ช่ือฤกษย าม ตามพระพุทธภาษิตวา กมฺม สตเฺ ต วภิ ชติ ยทิท หนี ปปฺ ณตี ตาย. กรรมยอมจําแนกสตั ว คอื ใหท รามและประณตี . กลยฺ าณการี กลยฺ าณ ปาปาการี จ ปาปก. ผูท ํากรรมดี ยอมไดผ ลดี ผทู าํ กรรมช่วั กย็ อมไดผลชวั่ .

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 334 นกขฺ ตตฺ  ปฏมิ าเนนฺต อตฺโถ พาล อปุ จจฺ คา. ประโยชน คอื ทรัพย ยศ สรรเสริญ สุข ยอ มลวงเลยคนโงผ มู ัวถอื ฤกษอ ย.ู อตโฺ ถ อตฺถสสฺ นกขฺ ตตฺ  กึ กรสิ ฺสนฺติ ตารกา. ประโยชนเ ปนฤกษข องประโยชนเอง ดวงดาวจักทาํ อะไรได. ๔. ไมแ สวงหาเขตบุญนอกพทุ ธศาสนา คําวา เขตบุญ หมาย ถงึ ผทู รี่ บั ของทําบุญ แบง เปน ๒ อยาง คือ ๑. เขตบุญนอกพทุ ธ- ศาสนา ไดแ กน กั บวชนอกพุทธศาสนา เชนชเี ปลอื ย เปน ตน . ๒. เขต บุญในพุทธศาสนา ไดแ กน กั บวชในพทุ ธศาสนา เชน ภกิ ษุ - สามเณร เปนตน. อบุ าสกเมื่อจะทาํ บญุ กไ็ มควรทําในนกั บวชนอกพทุ ธศาสนา คือ ไมท ําบญุ ตามลัทธินยิ มของนกั บวชในศาสนาอืน่ ๆ นอกจากพทุ ธศาสนา. เพราะอาจจะถกู เขาชักนาํ ใหปฏบิ ตั ิผิดไดง าย, อาจเปนอนั ตรายแกต นเอง และแกพระพุทธศาสนา. ๕. บาํ เพญ็ บุญแตในพุทธศาสนา หมายความวา เมอ่ื จะทําบญุ มีใหทาน เปนตน ก็ควรทาํ แตใ นพทุ ธศาสนา คอื ทาํ ตามคําสอนของพระ พุทธเจา ไมท ําตามคําสอนของผูอ่นื ทเ่ี ปน ปฏิปก ษตอ คําสอนของพระ พทุ ธเจา. สวนการบาํ เพญ็ บุญตามสทั ธิพราหมณบางอยา งนิยมใชก นั อยใู นหมู ชาวพุทธ กท็ าํ เฉพาะสวนท่ไี มขัดกบั พระพุทธศาสนา แตเ ปนการสงเสริม เพ่ิมพูนศรัทธาปสาทะในพุทธศาสนา กจ็ ัดวา บาํ เพญ็ บญุ ในพทุ ธศาสนา เหมือนกัน.

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ท่ี 335 อธิบายช่อื หมวดธรรม ธรรมทง้ั ๕ ประการเหลา น้ี ชอ่ื วา เปน สมบตั ขิ องอุบาสก เพราะวา ผูที่ช่อื วาอบุ าสก ไดแ กผทู ่เี ขานง่ั ใกลพระรัตนตรยั หมาย ความวา ผูถอื พระพทุ ธเจา พระธรรม พระสงฆว าเปน สรณะท่พี ง่ึ ตอง มคี ุณธรรมทงั้ ๕ นี้ เปน สมบัติ คือเปนลกั ษณะพิเศษกวา ผูท่ีมใิ ชอุบาสก ฉะนั้น ธรรมเหลา น้ีจงึ ช่ือวา \" สมบตั ขิ องอบุ าสก. \" ผูใ ดประกาศตนวาเปน อุบาสก แลวประกอบดว ยคณุ สมบตั ิเหลา น้ี บรบิ ูรณ ผนู ั้นพระผูมพี ระภาคเจาทรงสรรเสรญิ วา \" อุบาสกแกว อบุ าสก บัวหลวง อบุ าสกบัวขาว \" แตอุบาสกใด ไมป ระกอบดว ยคณุ สมบัติเหลา นี้ เปนผูวิบตั ิ คอื ปราศจากสมบัตขิ องอบุ าสก อบุ าสกนั่น พระทรงตาํ หนิวา \" อบุ าสกตํ่า ชา อบุ าสกเศราหมอง อุบาสกนาติเตียน. \" สวนสตรีผถู อื พระรัตนตรยั วาเปน สรณะท่พี ง่ึ ช่ือวา \" อบุ าสิกา \" แมอุบาสกิ า ก็ตองประกอบดวยธรรม ๕ เหลาน.้ี ฉะนัน้ ธรรม ๕ เหลา น้ี จึงช่อื วาสมบตั ขิ องอบุ าสกิ า ดว ย. อน่งึ วบิ ัติ ของอุบาสก - อุบาสกิ า กม็ ีนัยตรงขา มกบั สมบตั ิของ อุบาสก - อุบาสิกาน้เี อง. อบุ าสก - อุบาสกิ า พงึ เวนจากวบิ ตั ทิ งั้ ๕ ประการเหลา นั้นเสีย.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 336 คาํ ถามสอบความเขาใจ ๑. มงคลตื่นขาว ไดแ กอะไร ? ผูถ ือมงคลตืน่ ขาว กบั ผไู มถอื ตางกันอยา งไร ? ๒. อะไรเรยี กวาเขตบญุ ? มกี ่ีอยางคืออะไร ? ประโยชนห รอื โทษอยา งไรบา ง ? ๓. เหตใุ ด พระพุทธเจา จงึ ทรงสอนใหอ บุ าสกทําบุญแตในพุทธ ศาสนา ? จะทําบญุ ในศาสนาอน่ื ไดบางหรือไม จงช้แี จง ? ๔. อบุ าสก หมายความวากระไร ตางจากอบุ าสกิ าอยางไร ? คุณ สมบัติและวิบัติของอุบาสกอบุ าสกิ ามีเทาไร ? คืออะไร ? ๕. อบุ าสกแกว , อุบาสกิ าแกว , อุบาสกตาํ่ ชา, อุบาสิกาเศรา หมอง, ไดแ กใคร ? มะเอย มะตูม มีเกยี รตภิ มู ิ พรอ มสรรพ คนนบั ถือ ใชเ ปนยา หลายอยา ง หมออา งลือ ท่ีเดน คอื เพม่ิ ธาตุ ท่ขี าดไป. อบุ าสก สุดดี ทส่ี มบตั ิ ตอ งวิรัติ เรือ่ งเลว ไมเ หลวไหล ไดฟ ง ขาว เลาดี ทใ่ี กลไ กล หากดว นไป เสยี ภูมิ ตนื่ ตมู เอย. ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนาท่ี 337 ฉกั กะ ทศิ ๖ ๑. ปุรตั ถมิ ทสิ คอื ทศิ เบ้อื งหนา มารดาบิดา. ๒. ทักขิณทิส คือทิศเบ้ืองขวา อาจารย. ๓. ปจฉิมทสิ คือทิศเบ้อื งหลัง บุตรภรรยา. ๔. อุตตรทสิ คือทิศเบอ้ื งซาย มติ ร. ๕. เหฏฐิมทิส คือทิศเบื้องตํ่า บา ว. ๖. อปุ รมิ ทสิ คือทศิ เบอ้ื งบน สมณพราหมณ. ที. ปาฏ.ิ ๑๑/๒๐๓-๒๐๖ อธบิ ายศพั ท ๑. ปรุ ตั ถมิ ทิส คอื ทิศเบอื้ งหนา หรือทศิ ตะวนั ออก ทางธรรม หมายถึงมารดา - บดิ า เพราะทานท้ังสองเปน ผูมีอุปการคณุ แกเ ราผเู ปน บุตร - ธดิ า กอ นกวา คนอ่ืน ๆ. ๒. ทักขณิ ทสิ คอื ทศิ เบ้ืองขวาหรือทิศใต ทางธรรมหมายถึง อาจารยรวมทั้งอุปช ฌาย และครผู สู ัง่ สอนทุกระดบั , เพราะทานไดแ นะนํา พรา่ํ สอนชผ้ี ิดชีถ้ กู ใหแกศ ิษยานุศษิ ย เปรยี บดงั มือขางขวาทตี่ อ งทาํ งาน ประจําทส่ี าํ คัญของเรา. ๓. ปจ ฉมิ ทิส คือทศิ เบ้อื งหลัง หรือทศิ ตะวันตก ทางธรรม หมายถึงบตุ ร-ภรรยา (สามี) เพราะเปน ผูทีต่ ามมาภายหลงั ตัวเราเอง.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาท่ี 338 ๔. อตุ ตทิส คอื ทิศเบอ้ื งซาย หรอื ทศิ เหนือ ทางธรรมหมายถึง มติ ร สหาย ผรู ว มสขุ รวมทกุ ขก นั เปรยี บดวยมอื ซาย เพราะไดชว ยเหลอื เรา เมอ่ื คราวจําเปน . ๕. เหฏฐมิ ทิส คือทิศเบือ้ งตํ่า หรอื ทิศเบือ้ งลา ง ทางธรรม หมายถงึ คนทีย่ อมตวั เปนคนรบั ทํางาน ชว ยเหลอื กจิ การตาง ใหเ รา เพราะไมคิดคา จาง สุดแลวแตเ ราจะใหร างวลั . ในปจจบุ นั มีระบบลกู จาง กส็ งเคราะหเขาในขอ น.ี้ ๖. อุปรมิ ทสิ คือทศิ เบอื้ งบน หรือเบื้องสูง ทางธรรมหมายถงึ สมณพราหมณผ ูสงบจากบาป ผปู ระพฤติประเสรฐิ ไดแ กภ ิกษแุ ละสามเณร เพราะเปน ผูสูงโดยเพศและโดยคุณธรรม. สมควรทจ่ี ะไดรับการเคารพ นบั ถือบชู า จากเราผเู ปน คฤหสั ถซ งึ่ เปนเพศตํ่า. วธิ ไี หวท ศิ ๖ อนั ผจู ะไหวทิศ ๖ ทางธรรมมีมารดาบดิ าเปนตน นน้ั ตองทํากจิ ในเบือ้ งตน คือ ละกรรมกิเลส ๔ อคติ ๔ อบายมขุ ๖ รวม ๑๔ อยา ง เสยี กอน, เมื่อละไดแลวจึงไหวท ศิ ๖ กย็ อ มจะเปนผูปดก้นั อนั ตรายจาก ทศิ ๖ เสยี ได และยอ มปฏิบตั เิ พ่อื ชนะโลกท้งั สอง คอื โลกน้ี ๑ โลกหนา ๑ ก็ยอ มจะไดร ับความสขุ ในโลกนด้ี ว ย ครน้ั ตายไปก็ยอ มเขา ถึง สุคติโลกสวรรคด วย. ฉะนั้น ควรไหวทิศ ๖ คอื ปฏบิ ัตติ ามหลักธรรม อนั เปนหนาทปี่ ระจําตวั บุคคลตอ ไปน้ี :-

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทท่ี ๑ - หนาที่ 339 ๑. ปุรตั ถมิ ทิส คอื ทศิ เบอื้ งหนา มารดาบิดา เปน หนา ที่ของบุตร อนั บุตรพงึ ไหวค ือบาํ รุงดวยสถาน ๕ คอื ๑. ทา นไดเล้ยี งมาแลว เลี้ยงทา นตอบ. (ดว ยความกตัญูกตเวที) ๒. ทํากิจของทาน. (คอื เมอ่ื กิจการเกิดขน้ึ ก็ชว ยเหลอื ไมเ ฉยเมย) ๓. ดาํ รงวงศสกุล. (คือรักษาเกยี รติ-ขนบธรรมเนยี มของสกุลไว มใิ หเ ส่อื ม) ๔. ประพฤติตนใหเปน คนควรรับทรพั ยม รดก. (คือไมป ระพฤติ เปนคนเสเพล) ๕. เมอ่ื ทา นลว งลบั ไปแลว ทาํ บญุ อทุ ศิ ใหทา น (ดว ยความกตัญู กตเวที) มาดาบิดาไดร ับบาํ รุงฉะน้ีแลว ยอ มไหวค ืออนเุ คราะหบ ตุ รดว ย สถาน ๕ ๑. หา มมใิ หท าํ ความชั่ว. (คือชใ้ี หร จู ักผิด-ช่วั แลว หามมใิ ห ทาํ ผิด-ช่ัว) ๒. ใหต ง้ั อยใู นความดี. (คอื สอนใหรูจ กั ดี สง เสรมิ ใหทาํ ดี ทําดี ใหด เู ปนตัวอยางดว ย) ๓. ใหศ ึกษาศลิ ปวทิ ยา. (คอื สละทรพั ย ใหศึกษาจนมีวชิ าพาตวั รอดได) ๔. หาภรรยา (หรอื สาม)ี ท่สี มควรให. (คือเม่ือถงึ เวลาก็แนะนาํ ใหบตุ รรจู กั สตรี-บุรุษ ซึ่งเปนคนดอี ันสมควรจะแตงงานก็มอบทรัพยใ ห ๕. มอบทรพั ยใหใ นสมยั . (เชน คราวแตงงานก็มอบทรพั ยใ ห เปน ทนุ สาํ หรบั ตง้ั ตวั เปน ตน)

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปริเฉทที่ ๑ - หนา ที่ 340 ๒. ทักขณิ ทสิ คือทศิ เบอื้ งขวา อาจารย เปน หนา ที่ของศษิ ย อันศษิ ยพ งึ ไหวค ือบาํ รงุ ดว ยสถาน ๕ ๑. ลุกขนึ้ ยืนรับ. (คอื คอยตอ นรับหรือตามสงเมือ่ ทานมาหรือไป) ๒. เขาไปยืนคอยรับใช. (คือเอาใจใสดูแลชวยเหลือการงานของ ทาน แมท านจะใชห รือมไิ ดใชใ หท ํา ถาเหน็ เปนการสมควร ก็ทาํ ) ๓. เชือ่ ฟง. (คือต้งั อยูในโอวาทของทาน, วางายสอนงาย, ไมด้ือ) ๔. อุปฏ ฐาก. (คอื ยามทานเจบ็ ปว ย ก็ชว ยรักษาพยาบาล บีบนวด เปน ตน ) ๕. เรียนศิลปวทิ ยาโดยเคารพ. (คอื เคารพศิลปวทิ ยาและผูส อน, ไมดูหมิน่ ตง้ั ใจศึกษาเลา เรยี นจรงิ ๆ) อาจารยไดร บั บาํ รุงฉะนแ้ี ลว ยอ มไหวคอื อนเุ คราะหศ ิษยด วยสถาน ๕ ๑. แนะนําด.ี (คอื สง่ั สอนใหท ําดี ใหต้งั อยใู นศลี ในธรรม ไมส อนในทางช่ัว) ๒. ใหเรยี นด.ี (คือใหเ รียนวชิ าทช่ี ว ยใหตัง้ ตวั ไดดีในโลกทั้ง ๒) ๓. บอกศลิ ปใหส ิน้ เชิง. (คอื ไมปดบงั อาํ พรางศิลปบางอยา งไว มใิ หศ ิษยรู) ๔. ยอยอ งใหปรากฏในเพ่อื นฝงู . (คือใหรางวัล หรือประกาศ เกยี รติคณุ ) ๕. ทาํ ความปอ งกันในทิศท้ังหลาย. (คอื จะไปทางทศิ ไหนก็ไมใ ห อดอยาก โดยฝากฝงเพื่อนหรือผูใดผหู น่ึงใหอ ํานวยความ สะดวก และใหมคี วามปลอดภัย)

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปริเฉทท่ี ๑ - หนาที่ 341 ๓. ปจฉิมทสิ คอื ทศิ เบอ้ื งหลัง ภรรยา เปน หนา ทข่ี องสามี อันสามีพึงไหวคอื บาํ รงุ ดว ยสถาน ๕ ๑. ยกยอ งนับถือวาเปน ภรรยา. (คือเลีย้ งดูใหม ีความสุข ไมขัด ใจกนั ใหร างวัลหรือสรรเสริญตามสมควร) ๒. ไมด หู มิ่น. (คอื ไมพดู จาดูถูกใหเจบ็ ช้าํ นาํ้ ใจ, ไมน นิ ทาให ใครฟง ) ๓. ไมป ระพฤติลวงใจ (คือไมคบหาหญงิ อ่ืนในทางชสู าว) ๔. มอบความเปนใหญให. (คือมอบใหเ ปน อิสระในกจิ การภายใน บา น) ๕. ใหเครอ่ื งแตงตัว. (คอื หาเครื่องแตงตัวมาให หรือใหท รพั ย ไปหาเองตามชอบใจ ในโอกาสตา ง ๆ) ภรรยาไดร ับบาํ รุงฉะน้แี ลว ยอ มไหวค ืออนุเคราะหสามีดวยสถาน ๕ ๑. จัดการงานด.ี (คอื ฉลาดสามารถจดั ระเบียบการงานในบาน ใหด ยี ิง่ ๆ ขน้ึ ) ๒. สงเคราะหคนขางผวั ด.ี (คอื ใหค วามชว ยเหลือพอ แม มิตร สหาย ญาติ ของผัวดว ยความเต็มใจ ไมรังเกียจ) ๓. ไมป ระพฤติลว งใจผัว. (คอื ไมน อกใจไปคบชายอื่นในทาง ชสู าว) ๔. รักษาทรัพยท ่ผี ัวหามไดไว. (คือเก็บไวและใชจ า ยพอสมควร ไมสรุ ยุ สรุ าย ไมผ ลาญทรพั ยด วยอบายมุขทุกประเภท และตอ ง สงวนบูรณะของใชใหม ่นั คง) ๕. ขยนั ไมเ กียจครานในกิจการท้งั ปวง. (คือเอาใจใสทาํ งาน

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ท่ี 342 ทง้ั ภายในบานทั้งภายนอกบานตามหนาท่,ี ไมเกียจครา น สนั หลังยาวเอาแตน อน หรือแตง ตัว เทียว คยุ ตลอดวัน) ๔. อุตตรทิศ คือทศิ เบอ้ื งซา ย มติ ร เปน หนา ท่ีของกลุ บตุ ร อนั กุลบตุ รพงึ ไหวคือบํารุงดว ยสถาน ๕ ๑. ใหป น. (คือมีใจกวา ง แบงของ ของตนปน ใหแ กม ิตร ตามสมควร) ๒. เจรจาดวยคําไพเราะ (คือพดู จาแตถ อ ยคําดมี ีประโยชน และ ถูกกาลเทศะ) ๓. ประพฤติประโยชน. (คือทําพูดคิดชวยเหลอื มิตรตามกาํ ลงั และโอกาส) ๔. เปนผูมีตนสมาํ่ เสมอ. (คอื เม่ือตนไดดมี ีลาภยศก็ไมห ย่งิ , มติ ร ตกอับกไ็ มท ับถม, ประคองตนใหเสมอตนเสมอปลาย) ๕. ไมแ กลง กลา วใหคลาดจากความเปน จรงิ . (คือมีความซ่อื สตั ย ตอมติ ร ไมค ิดคดทรยศหักหลงั มิตร ไมอิจฉารษิ ยาตอ มิตร) มิตรไดร ับบาํ รุงฉะนแี้ ลว ยอมไหวคอื อนเุ คราะหกลุ บตุ รดวยสถาน ๕ ๑. รักษามิตรผูป ระมาทแลว. (คอื เม่ือมิตรเลินเลอ หลงผดิ ก็หาทาง ใหถ อนตวั กลบั มาในทางถกู เชน ใหเ ลกิ จากเปนนักเลงเลน การพนนั เปน ตน ) ๒. รกั ษาทรพั ยข องมิตรผูประมาทแลว. (คอื เม่อื มติ รหลงผิด เชน ติดการพนันเปนตน จนตอ งขายทรัพยส มบตั ิ กช็ ว ยซื้อ ไวก อ น, แลวขายคืนใหภ ายหลงั โดยไมค ดิ กําไร)

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนาที่ 343 ๓. เม่อื มีภัยเอาเปนทพี่ ึง่ พํานักได, (คอื เม่ือมติ รประสบอคั คภี ยั เปน ตน กย็ ินดชี ว ยเหลอื เกื้อกูล ใหมติ รรูสึกเยน็ ใจ ในยาม เดอื ดรอน) ๔. ไมล ะทิง้ ในยามวิบตั ิ. (คอื ไมเมนิ เฉยในยามมิตรตกทกุ ขไ ดย าก) ๕. นบั ถือตลอดถงึ วงศของมิตร. (คือเคารพนับถือ ใหเกยี รติ ไมเ หยียดหยามมติ ร คลอดถงึ เทอื กเถาเหลา กอของมิตร) ๕. เหฏฐมิ ทิศ คือทิศเบื้องตํา่ บาว, ลกู จา ง เปน หนา ที่ของนาย, นายจาง. อนั นาย, นายจา งพงึ ไหวคือบํารงุ ดว ย สถาน ๕ ๑. จัดการงานใหท ําตามสมควรแกก ําลงั . (คือใหง านพอดกี ับ กาํ ลงั ความรูค วามสามารถและเวลา) ๒. ใหอ าหารและรางวัล. (คอื ตอบแทนความเหน็ดเหนื่อยดวย ขาวปลาอาหารหรือทรพั ยคา อาหารเปนตน และใหร างวัลเปน พิเศษตามสมควร) ๓. รกั ษาพยาบาลในเวลาเจ็บไข. (คอื มีสวัสดกิ าร ถงึ คราวเจ็บไข ไดปวย กช็ ว ยเหลอื รักษา. มิใชว า \" ดีแตใ ช เจบ็ ไขไ มรักษา \") ๔. แจกของมีรสแปลกประหลาดใหกิน. (คอื หาของดีมีรสแปลก มาแจกคนใชหรอื ลูกจาง ใหเ ขาไดก นิ บางในบางคราว) ๕. ปลอ ยใหสมัย. (คือปลอ ยใหเขาพักผอนหยอ นใจ ในสมัย เทศกาลตา ง ๆ หรือในเมือ่ เขาสามารถแลว ลาออกไปประกอบ อาชีพสว นตัว กป็ ลอยไป)

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนา ที่ 344 บา วหรือคนใช และลกู จา งไดบํารุงฉะนแ้ี ลว ยอมไหวคืออนเุ คราะห นาย-นายจางดว ยสถาน ๕ ๑. ลุกขนึ้ ทาํ งานกอนนาย. (คอื มีใจกวา ง, รักงาน, รกั นาย- นายจา ง, ขยันลกุ ขน้ึ ทํางานกอนนาย-นายจา ง. หรอื กอ นเวลา ทกี่ าํ หนดไว) ๒. เลิกการงานทหี ลังนาย-นายจา ง. (คอื ไมเลกิ งานกอ นนาย -นายจาง หรือไมเ ลิกงานกอนเวลาที่กําหนดไว, แตเลกิ ทีหลงั นาย-นายจา ง หรอื เลิกหลงั เวลาที่กําหนดไว) ๓. ถือเอาแตของท่ีนาย-นายจางให. (คือไมมักงายมอื ไว หยบิ ฉวย เอาของทน่ี าย-นายจางยงั ไมอนุญาตให) ๔. ทําการงานใหด ีขน้ึ . (คือใชป ญญาปรบั ปรงุ การทํางานใหเ สรจ็ เรียบรอ ยและรวดเร็วข้ึน ทํางานใหไดม ากย่งิ ขึ้น ประหยดั เวลา ไดม ากเขา) ๕. นาํ คุณของนาย-นายจางไปสรรเสริญในทน่ี ั้น ๆ (คือไปทใ่ี ด ๆ ก็นาํ เอาความดขี องนาย-นายจา ง ไปสรรเสรญิ พดู ยกยอ ง แต ไมค วรนาํ เอาความไมดีของนาย-นายจาง ไปนนิ ทาเปน อนั ขาด.) ๖. อุปรมิ ทสิ คือทศิ เบ้อื งบน สมณพราหมณ เปน หนา ท่ีของกุลบตุ ร อันกลุ บตุ รพงึ ไหวคือบํารงุ ดวยสถาน ๕ ๑. กายกรรมคอื ทาํ อะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ๒. วจีกรรม คอื พดู อะไร ๆ \" \" ๓. มโนกรรม คอื คดิ อะไร \" \"

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทที่ ๑ - หนาท่ี 345 ๔. ไมป ดประตู (คอื ไมหา มมิใหเขา บานเรือน, แตอ นญุ าต กลาวคอื ยนิ ดีตนอรบั อาราธนาใหเ ขาบา นได) ๕. ใหอ ามิสทาน (คอื ถวายปจ จยั ๔ ที่จําเปนในชีวิต) สมณพราหมณไ ดร ับบํารงุ ฉะนแ้ี ลว ยอมไหวคอื อนเุ คราะหก ลุ บตุ รดว ย สถาน ๖ ๑. หามไมใ หกระทําความชัว่ (คือสอนใหรูจกั ความชัว่ ใหเหน็ โทษของความช่ัว แลวหามมิใหทําความชัว่ ) ๒. ใหต ั้งอยใู นความดี. (คอื สอนใหรูจกั ความดี ใหเหน็ ผลดี ของความดี แลวแนะนาํ ใหต ้ังตนอยใู นความด)ี ๓. อนุเคราะหด ว ยนํ้าใจอนั งาม. (คอื มคี วามหวังดี มีเมตตาจติ แนะนําในการประกอบอาชีพท่ไี มมีโทษทางกฎหมาย และทาง ศาสนา) ๔. ใหฟ ง สง่ิ ทีย่ ังไมเคยฟง. (คอื นาํ เรอ่ื งท่ีเปน ประโยชน เร่ือง ใหม ๆ มาเลาใหฟง ปลกุ ใจใหตื่นทันตอเหตุการณ) ๕. ทาํ สง่ิ ทเ่ี คยฟงแลวใหแ จม แจง. (คือสอนใหละเอยี ดลออ ให เขาใจแจม แจงตามความจริงของส่ิงนัน้ ๆ ไมส อนใหค ลมุ เครือ) ๖. บอกทางสวรรคให. (คอื สอนใหป ฏิบตั ิถึงพรอ มดวยศรทั ธา ศลี จาคะ ปญญา อนั เปนทางไปสุคติโลกสวรรค) เม่อื กลุ บตุ รมาไหวทิศ ๖ ดวยการปฏิบตั ิตามหลกั ธรรม อนั เปน หนา ท่ปี ระจําตัวอยางน้ี ยอ มช่อื วา ไดปด ทิศ ๖ สกดั กนั้ อันตรายมิใหเกดิ มีมาแตทิศทั้ง ๖ น้นั .

แบบประกอบนกั ธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 346 อธบิ ายชอ่ื หมวดธรรม บุคคล ๖ จาํ พวก มมี ารดาบดิ าเปน ตน ไดช ่อื วา ทศิ ๖ เพราะ พระผูมีพระภาคเจา ทรงนําเขาไปเปรยี บดวยทิศใหญท ้ัง ๖ ในทางโลก โดยเปนทิศอันกุลบุตร (คอื ลูกทด่ี )ี พึงไหว. เม่อื ไดไ หวแ ลว กช็ อื่ วา เปน ทศิ ทีไ่ ดปดไว จงึ เปน ทีเ่ กษมปลอดภยั ไมม ภี ัย แตถาวา เมื่อยงั มิไดไหวทิศใหญท ัง้ ๖ ในทางธรรม ถึงแมว าไดไหวทศ ทัง้ ๖ ในทางโลก เหมอื นสิงคาลกมาณพ ลุกขึน้ แตเชา มผี มเผา ผา ผอน เปย กชมุ ดวยน้ํา ประนมมือไหวทิศใหญทง้ั ๖ ตามคาํ ของบดิ าเม่ือใกลจะตาย ไดสัง่ ไว กช็ ื่อวา ยงั มิไดไหวทศิ ใหญทงั้ ๖ เลย เพราะวา ยังมิไดป ดกน้ั อันตรายที่จะพงึ เกิดมมี าแตท ิศเหลาน้ัน. ทศิ เหลาน้นั ยงั ไมเปน ทเ่ี กษม ปลอดภัย ยงั มภี ยั . สวนบุคคลทั้ง ๖ เหลา นี้ ท่ีเปรยี บดว ยทิศใหญเม่อื กลุ บุตรไดไ หวใ หถ กู วิธี (ดงั ท่อี ธิบายมาแลว ) แลว ยอ มเปนทศิ ทถี่ กู ปด กน้ั อันตราย เปน ทิศทีเกษมสวัสดี ไมมภี ยั ฉะนนั้ จงึ ไดชื่อวา ทิศ ๖ ในอรยิ วินัย คอื ในทางธรรม อันเปน ขอแนะนํา ของพระพุทธเจา ผูป ระเสริฐ. คาํ ถามสอบความเขา ใจ ๑. ทศิ ใหญในทางโลกก็ดี ทิศใหญในทางธรรมกด็ ี มเี ทา ไร ? คืออะไร ? ๒. ทศิ ใหญในทางธรรม หมายถงึ อะไร ? เพราะเหตใุ ด จงอธบิ าย ใหเขารปู ? ๓. ผูจะไหวท ศิ ตอ งทาํ กจิ อะไรในเบ้อื งตน ? และการไหวท ศิ น้นั ไหวอยางไร ?

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธิบายธรรมวภิ าค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนา ที่ 347 ๔. ผตู องการมีชยั ชนะโลกท้งั สองจะตอ งปฏบิ ัตอิ ยา งไร ? ชนะแลว จะไดป ระโยชนอ ยา งไร ? ๕. หนาท่ีอนั บุตรพงึ บํารุงมารดาบิดามีกอ่ี ยาง ? อยา งไหนทํา เมื่อทานยังมชี ีวติ อยู อยางไหนทําเมื่อทานลว งลับไปแลว ? ๖. พระไดท รงสอนใหผใู หญไหวผูนอ ยไวบา งหรือไม ? ถาสอนไว สอนใหไหวอ ยางไร ? ขอยกตัวอยาง ๕ ขอ ? ๗. ถา มีบุตร จะฝากใหเลาเรียนในสาํ นักอาจารยเชนไร ? และ จะตอ งสอนบุตรใหปฏิบตั อิ ยา งไรในอาจารย ? จึงจะเปน การด.ี ๘. การยกยองภรรยากบั การไมด ูหม่นิ ภรรยา ตางกนั อยางไร ? ๙. ภรรยาจดั การงานดี กบั ภรรยาขยนั ในการงานตางกันอยางไร ? ๑๐. คาํ วา \" เม่อื มีภยั \" กบั คําวา \" ยามวบิ ตั ิ \" ตางกันหรอื เหมือนกนั อยางไร ? ๑๑. ผใู ดท่ถี ูกตาํ หนวิ า \" ดีแตใ ช เจ็บไขไมรกั ษา \" ? ๑๒. คนเปน ใหญเหนอื เขา สมควรประพฤติตอ ผนู อ ยอยางไร ? ๑๓. บรรพชิตจะไหวคฤหัสถอยา งไรจึงจะถูกวธิ ี ไมมโี ทษ ? ๑๔. ทศิ ใดที่ปด ไวจึงดี ? และดีอยางไร ? ทิศทางธรรมเหลา นี้ ศกั ดา ใครหม่นั นบบูชา ยอ มได ทรัพยสขุ สง่ิ ปรารถนา ทกุ อยา ง พระจึง่ ตรสั สอนให หมั่นไหวด ีเสมอ. ศรี ฯ นคร.

แบบประกอบนักธรรมตรี - อธบิ ายธรรมวิภาค ปรเิ ฉทท่ี ๑ - หนาที่ 348 อบายมขุ คอื เหตุเคร่ืองฉิบหาย ๖ ๑. ดืม่ นํ้าเมา ๒. เทีย่ วกลางคนื ๓. เท่ียวดูการเลน ๔. เลนการพนนั ๕. คบคนชวั่ เปนมติ ร ๖. เกยี จครานทาํ การงาน. ท.ี ปาฏ.ิ ๑๑/๑๙๖-๒๐๕ อธิบายศัพท ๑. ดื่มนํ้าเมา คือการดื่มสุรา - เมรยั และการเสพยาเสพตดิ ใหโทษ ตา ง ๆ มโี ทษไมน อยกวา ๖ อยาง. เฮโรอิน ฝน กญั ชา กะแชเหลา ใครเสพเขา เตม็ ท่ี ยอ มมหี วัง หน่ึง เสยี ทรัพย ฉบิ หาย ขายเรอื นรงั สอง อาจพงั เหตุทะเลาะ เพราะมนึ เมา. สาม เกดิ โรค แรงรา ย หลายสถาน สี่ ถูกประจาน หนา มอย เทย่ี วหงอยเหงา หา เปล้ืองผา ไมอาย หญิงชายเมา หก โงเขลา หมดทา ปญ ญาทราม. (ดูหนา ๒๘๐) ๒. เทย่ี วกลางคนื คือการเท่ียวไปในตรอก ในชอ ง ในซอยตา ง ๆ เวลากลางคืน ดวยความคึกคะนองเยี่ยงชายหนมุ ผปู ระมาทมวั เมา มีโทษ ไมนอ ยกวา ๖ อยาง. ยามคํา่ คืน เท่ียวไป ในตรอกซอ ง มีแตตอ ง เสยี หาย หลายสถาน