✍️ ตำราการแพทย์แผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เล่ม ๓

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 กลอ นลมเกิดเพ่ือกจุ ฉสิ ยาวาต (ศาลาวมิ ังสา) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกลอนลมกุจฉิสยาวาต เปนคำรบ ๓ น้ัน มีอาการแลประเภทกระทำให ปดทางอุจจาระ ใหอุจจาระนั้นเดินมิไดสะดวก ใหทองข้ึนมิรูวาย บางทีใหจุกแดก บางทีใหแนนอกคับใจ แพทยสมมตุ วิ า ลมบิด ใหปวดถว งหวั เหนา ใหเม่อื ยเอวแลตน ขาทงั้ ๒ อาการเปนดังกลาวน้ี ฯ ถาจะแกเอาโกฐสอ โกฐเขมา ตรีกฏก วานน้ำ ผลสวาด ชะเอมเทศ กรุงเขมา ใบยางทราย มหาหิงคุ เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดละลายน้ำผ้งึ รวงกนิ หนกั ๑ สลึง แกกลอนลมอันบังเกิดเพือ่ กุจฉิสยาวาตนนั้ หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอา ไพล ใบพลับพลึง ใบมะขาม ใบสมปอย ใบลูกเขยตาย ขมิ้นออย ขิงสด เกลือสมุทร เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาหอผาขาวนึ่งใหสุกแลวชุบน้ำสมสายชูประคบแกเม่ือยขบ แลปวดถวงนั้นหาย วเิ ศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาพริกไทย ขิงแหง ส่ิงละสวน ดีปลี เจตมูล กระวาน กานพลู สมอเทศ สมอไทย การบูร ยาดำ สิ่งละ ๒ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอนกินหนัก ๑ สลึง แกกลอนลมอันบังเกิดเพ่ือกุจฉิสยาวาตนั้นหาย วเิ ศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาพริกไทย ๑ ดีปลี ๒ ขิงแหง 3 มหาหิงคุ ๔ การบูร ๕ วานน้ำ ๖ เกลือสินเธาว ๗ รากไครเครือ ๘ ใบคนทีสอ ๙ เทียนเยาวพาณี ๑๐ ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอนกินหนัก ๑ สลึง แกกลอนลม อันบงั เกดิ เพอื่ กจุ ฉสิ ยาวาตน้ันหายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาขาลิง ไพล ใบมะตูม ใบสะเดา วานน้ำ กระเทียม ผิวมะกรูด พริกไทย ดีปลี มหาหิงคุ สมอไทย ใบสลอดนึ่ง รากตองแตก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำสมซาก็ได น้ำผ้ึงก็ไดใหกินหนัก ๑ สลึง แกก ลอนลมอันบังเกิดเพือ่ กุจฉิสยาวาตนนั้ หายดีนกั ฯ ขนานหนึง่ เอาโกฐสอ โกฐพงุ ปลา เปลือกโมกมัน มะตูมออน แหวหมู กกรังกา ตรกี ฏก สมุลแวง แฝกหอม ส่ิงละสว น เปลานอ ย ๙ สว น ทำเปนจณุ บดละลายน้ำผ้ึงกินหนัก ๑ สลงึ แกกลอนลมน้ันหายดนี กั ฯ 135

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 136 กระษยั ลม

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 กระษยั ลม (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา ว ลกั ษณะกระษยั โรค ซง่ึ พระอาจารยเจา ประมวล ไวมปี ระเภท ๒๖ จำพวก แตกระษยั ๘ จำพวกนั้น คือกระ ษัยกลอน ๕ กระษัยนำ้ ๑ กระษยั ลม ๑ กระษัยเพลงิ ๑ ทั้ง ๘ จำพวก- นี้เกิดแตก องสมุฏฐานธาตุ แจง อยใู นคัมภรี ว ฒุ ิโรค กลา วคือกลอ น ๕ ประการโนนเสรจ็ แลว ในที่ นี้จะกลาวแตกระษัยอันบงั เกดิ เปนอปุ ปาตกิ ะโรค ๑๘ จำพวกน้คี ือ กระษัยลม กระษัยราก กระ ษัยเหล็ก กระษยั ปู กระษัยจุก กระษยั ปลาไหล กระษัยปลาหมอ กระษัยปลาดุก กระษยั ปลวก- กระษยั ล้นิ กระบือ กระษยั เตา กระษัยดาน กระษยั ทน กระษยั เสยี ด กระษยั เพลงิ กระษยั น้ำ กระษัยเชือก และกระษัยลมประมาน เปน ๑๘ จำพวก- ดว ยกนั ดังกลาวมาน้ี ในลำดบั นีจ้ ะกลาวแตลกั ษณะกระษยั ลมนัน้ กอนเปน ปฐม ฯ อันวากระษัยลมนน้ั เกดิ เพ่ือน้ำเหลอื ง โดยกำลงั วาโยพัดใหเปนฟองแลว ขน เขา เปน กอ น กระทำใหอ ทุ รน้นั ลัน่ ข้นึ ล่นั ลง ถาขา งขนึ้ ใหแ ดกอก ถาขางแรมใหถวงหัวเหนาดังจะขาดใจตายดังน้ี ฯ ถา จะ แก เอาหอยโขง เผา หอยขมเผา หอยกาบเผา รากผกั โหมหิน ลูกสวาด ตรกี ฏก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทง ไวละลายสรุ าแทรกหัวน้ำมันยาง กินแก กระษัยลมหายดนี กั ฯ อน่ึง เอากระดกู โคเผา หอยกาบเผา หอยแครงเผา หอยขมเผา หอยอรี มเผา หอยมอื เสือเผา หอยพมิ พะการงั เผา หอยนมนางเผา เบญจ กูล สิ่งละสวน พรกิ ไทย ๒๕ สวน ทำเปน จุณบดทำแทง ไวล ะลายน้ำปูนใส กนิ แกกระ ษยั ลมทง้ั ปวงหายดนี กั ฯ อนง่ึ เอาเปลือกง้วิ เผา เปลอื กลกู สำโรงเผา ผกั โหมหนาม เผา มะกรดู ชะมดเผา ลูกพลิ งั กาสาคั่ว ลกู ฝายค่วั ขไ้ี ตเ สมด็ สงิ่ ละสวน สมอ รองแรง ๒ สวน พรกิ ไทย ๑๗ สวน ทำเปน จุณบดทำแทงไว ละลายน้ำมะกรดู กินแกกระษัยลมท้ังปวงหาย ฯ 137

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ กระษัยลม (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค ซ่ึงพระอาจารยเจาประมวลไวมีประเภท ๒๖ จำพวก แตกระษยั ๘ จำพวกนน้ั คือกระษัยกลอน ๕ กระษัยนำ้ ๑ กระษยั ลม ๑ กระษยั เพลงิ ๑ ทั้ง ๘ จำพวก นเี้ กดิ แต กองสมุฏฐานธาตุแจงอยูในคัมภีรวุฒิโรค กลาวคือกลอน ๕ ประการโนนเสร็จแลว ในที่น้ีจะกลาวแตกระษัย อันบังเกิดเปนอุปปาติกะโรค ๑๘ จำพวกน้ีคือ กระษัยลม กระษัยราก กระษัยเหล็ก กระษัยปู กระษัยจุก กระษัย ปลาไหล กระษัยปลาหมอ กระษัยปลาดุก กระษัยปลวก กระษัยลิ้นกระบือ กระษัยเตา กระษัยดาน กระษัยทน กระษยั เสยี ด กระษัยเพลิง กระษยั นำ้ กระษัยเชือก และกระษัยลมประมาน เปน ๑๘ จำพวก ดว ยกันดังกลา วมานี้ ในลำดบั นจี้ ะกลาวแตล กั ษณะกระษัยลมนนั้ กอนเปน ปฐม ฯ อันวากระษัยลมนั้นเกิดเพื่อน้ำเหลือง โดยกำลังวาโยพัดใหเปนฟองแลวขนเขาเปนกอน กระทำใหอุทรนั้น ลน่ั ขนึ้ ล่ันลง ถาขา งข้นึ ใหแ ดกอก ถาขา งแรมใหถว งหัวเหนา ดังจะขาดใจตายดังน้ี ฯ ถาจะแก เอาหอยโขงเผา หอยขมเผา หอยกาบเผา รากผักโหมหิน ลูกสวาด ตรีกฏก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายสุราแทรกหวั นำ้ มันยาง กนิ แกกระษัยลมหายดนี ัก ฯ อน่ึง เอากระดูกโคเผา หอยกาบเผา หอยแครงเผา หอยขมเผา หอยอีรมเผา หอยมือเสือเผา หอยพิมพะการัง เผา หอยนมนางเผา เบญจกูล สิ่งละสวน พริกไทย ๒๕ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลาย นำ้ ปนู ใสกนิ แกกระษยั ลมท้ังปวงหายดีนัก ฯ อน่งึ เอาเปลอื กง้ิวเผา เปลอื กลูกสำโรงเผา ผกั โหมหนามเผา มะกรูด ชะมดเผา ลกู พิลังกาสาคว่ั ลกู ฝายคว่ั ขี้ใตเสม็ด สิ่งละสวน สมอรองแรง ๒ สวน พริกไทย ๑๗ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำมะกรูดกิน แกกระษยั ลมท้ังปวงหาย ฯ 138

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั ราก 139

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ กระษยั ราก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา ว ลักษณะกระษยั โรค อันบงั เกิดขึน้ เปนอปุ ปาตกิ ะ คือกระ ษัยรากนนั้ เปนคำรบ ๒ บังเกิดเพื่อลมรอง ใหอ าเจยี นลม เปลา แลใหล ่ันอยูในอทุ รดงั จอกๆ แลวใหต งึ ไปทงั้ กาย ดุจบคุ คล เอาเชือกมารัดไว ใหผนู น้ั รอ งครางอยูท ้งั กลางวนั กลางคืนมไิ ดข าด ดงั จะกลัด ใจตายดุจกลา วมาท้ังนี้ ฯ ถา จะแก เอาเปลอื กมะตมู ลกู กระเบา เมลด็ ในฟก ขาว มูลโคขางพอม มลู ไตเสมด็ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวล ะลายนำ้ ปนู ใส กนิ แกกระษัยรากหายดีนัก ฯ อนง่ึ เอากระเทียม ลกู จนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ดปี ลี ลูกสวาด ลูกกระเบา รากเจตมูล สะคา น ชาพลู เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำ แทง ไวล ะลายนำ้ รอน กินแกกระษยั รากหายดนี กั ฯ อนึง่ เอาตรีกฏก เบญจกูล โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง โกฐหัวบวั โกฐนำ้ เตา เทยี นดำ เทียนแดง เทยี นขาว เทยี นขา วเปลือก เทียนตาตกั๊ แตน สงิ่ ละสว น กระวาน กานพลู อบเชย สมลุ แวง ลูกราช ดดั ลกู สารพดั พิษ ตรีกฏก สง่ิ ละ ๒ สวน ลกู ยอออน รากยอ ใบยอ เปลือกมะกอกนำ้ เมด็ ในมะกอก สง่ิ ละ ๓ สวน เทยี นสตั ตบุษย ๔ สว น ทำเปน จุณบดทำแทงไวล ะลายน้ำราก มะกอกตมก็ได นำ้ รากยอตม ก็ได แทรกพมิ เสนกินแกก ระษัยรากท้ังปวงหาย ฯ อนึง่ เอาลูกมะตูมออ น ลูกราชดัด ลูกกระเบา ลกู โคกกระออม ลูกฟก ขา ว ลกู พิลังกาสา สงิ่ ละสว น รากลกู เขยตาย ๒ สวน สะคา น ๓ สวน มลู ไตเ สมด็ ๔ สวน ทำ เปนจุณบดทำแทง ไวล ะลายนำ้ รากยอตม กไ็ ด น้ำรากมะกอกตม ก็ได น้ำประ คำดคี วายตม กไ็ ด แทรกการบรู กินแกกระษัยรากอันบังเกิด เพ่อื ลมรองกระทำใหอาเจยี นลมเปลา นน้ั หายดนี กั ฯ 140

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 กระษยั ราก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะ คือกระษัยรากน้ันเปนคำรบ ๒ บังเกิดเพื่อลมรองให อาเจียนลมเปลา แลใหล่ันอยูในอุทรดังจอกๆ แลวใหตึงไปท้ังกาย ดุจบุคคลเอาเชือกมารัด ไว ใหผูน้ันรอ งครางอยูท้งั กลางวนั กลางคนื มไิ ดข าด ดงั จะกลัดใจตายดุจกลาวมาท้ังน้ี ฯ ถาจะแก เอาเปลือกมะตูม ลูกกระเบา เมลด็ ในฟกขา ว มูลโคขางพอม มูลไตเ สม็ด เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดทำแทง ไวละลายน้ำปนู ใสกินแกก ระษัยรากหายดีนกั ฯ อนึ่ง เอากระเทยี ม ลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดปี ลี ลูกสวาด ลูกกระเบา รากเจตมูล สะคาน ชาพลู เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทง ไวล ะลายน้ำรอน กนิ แกกระษัยรากหายดนี กั ฯ อนึง่ เอาตรกี ฏก เบญจกลู โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง โกฐหัวบวั โกฐน้ำเตา เทียนดำ เทยี นแดง เทยี นขาว เทียนขา วเปลอื ก เทยี นตาตก๊ั แตน สง่ิ ละสวน กระวาน กานพลู อบเชย สมุลแวง ลูกราชดดั ลูกสารพัดพษิ ตรกี ฏก สิ่งละ ๒ สวน ลูกยอออน รากยอ ใบยอ เปลือกมะกอกน้ำ เม็ดในมะกอก ส่ิงละ ๓ สวน เทียนสัตตบุษย ๔ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำรากมะกอกตม กไ็ ด นำ้ รากยอตมก็ได แทรกพิมเสนกนิ แกกระษยั รากทัง้ ปวงหาย ฯ อน่ึงเอาลูกมะตูมออน ลูกราชดัด ลูกกระเบา ลูกโคกกระออม ลูกฟกขาว ลูกพิลังกาสา สิ่งละสวน รากลูกเขยตาย ๒ สวน สะคาน ๓ สวน มูลไตเสม็ด ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำรากยอตมก็ได น้ำรากมะกอกตมก็ได น้ำประคำดีควายตมก็ได แทรกการบูร กินแกกระษัยรากอันบังเกิดเพื่อลมรอง กระทำให อาเจียนลมเปลาน้นั หายดีนกั ฯ 141

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 142 กระษยั เหลก็

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 กระษยั เหล็ก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลา วลกั ษณะ กระษยั โรค อันบังเกิดขนั เปนอุปปาตกิ ะ คือกระษัยเหล็ก อนั เปน คำรบ ๓ มปี ระเภทกระทำใหห ัวเหนาแลทองนอ ยน้นั แขง็ ดจุ ดงั แผน ศิลา แลจะไหวตวั ไปมาก็มิได คร้นั แกเ ขาแข็งลามขน้ึ ไปถงึ ยอดอก แลใหบ รโิ ภคอาหารมิได ใหป วดขบดังจะขาดใจตายดังนี้ ฯ ถา จะแก เอาขมิน้ ออย เปลอื กไขเ ปด เบ้ยี ผเู ผา เขมาเหลก็ เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ มะนาวกนิ แกกระษัยเหล็ก ซ่ึงกลาวมาน้นั หายดนี กั ฯ อน่งึ เอาใบกะเพรา ใบแมงลัก ใบ เสีย้ นผี กระชาย กัญชา พริกไทย หอมแดง หญา ไซ เกลอื ลกู คัดเคา ยาทง้ั นี้ตำเอานำ้ สงิ่ ละทะนาน ๑ นำ้ มนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหค งแตน ำ้ มันแลว จงึ เอาลกู จันทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทยี นขาว การบรู สงิ่ ละ ๑ สลงึ ทำเปน จุณปรงุ ลงในน้ำมันนน้ั แลวจึงเอามาทาทอง รดี เสยี ใหไ ด ๓ วันกอน แลวจึงกนิ น้ำมนั นีอ้ ีก ๓ วัน หายวิเศษนกั ยาน้ำมนั ขนานนี้ ชอื่ สน่นั ไตรภพ แกกลอ นกระษัยทั้งปวงหายดนี กั ฯ อนง่ึ เอาใบผกั เสย้ี นผี ใบกะเมง็ ใบยางทราย ใบคนที เขมา ใบคนทสี อ ขา กระชาย หอม กระเทยี ม ดองดึง พริกไทย เกลือ ยาทั้งน้ตี ำเอานำ้ สงิ่ ละทะ นาน น้ำมนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหคงแตน้ำมัน แลวจงึ เอาลูกจันทน ดอกจันทน เทียนทัง้ หา กานพลู ส่งิ ละ ๑ สลงึ การบรู ๑ บาท ทำเปนจณุ ปรงุ ลงในนำ้ มันแลวเอามารีดทอ งบางกินบา ง แกก ระ ษัยเหลก็ หายวเิ ศษนกั ฯ อน่งึ เอาตรีกฏก กระเทยี ม หอม ขา กระชาย กะทอื ไพล ขม้ินออย ตำเอานำ้ ส่งิ ละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ น้ำใบประคำไก ๒ ทะนาน หงุ ใหค งแตน ้ำมัน แลว จึงเอาเทียนดำ ๑ เทียนเยาวพาณี ๒ การบูร ๓ เทยี นขาว ๔ ทำเปนจณุ ปรุงลงในนำ้ มนั ทง้ั รีดทัง้ ทาทง้ั กนิ แกกระษยั ซึง่ กลา วมานั้นหายวิเศษนกั ฯ 143

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ กระษยั เหลก็ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขันเปนอุปปาติกะ คือกระษัยเหล็กอันเปนคำรบ ๓ มีประเภทกระทำใหหัวเหนาแลทองนอยนั้นแข็งดุจดังแผนศิลา แลจะไหวตัวไปมาก็มิได คร้ันแกเขาแข็งลามข้ึนไป ถึงยอดอกแลใหบ รโิ ภคอาหารมิได ใหป วดขบดังจะขาดใจตายดงั น้ี ฯ ถาจะแก เอาขม้ินออย เปลือกไขเปด เบี้ยผูเผา เขมาเหล็ก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลาย น้ำมะนาวกนิ แกก ระษยั เหล็ก ซึ่งกลา วมานั้นหายดนี กั ฯ อน่ึง เอาใบกะเพรา ใบแมงลัก ใบเส้ียนผี กระชาย กัญชา พริกไทย หอมแดง หญาไซ เกลือ ลูกคัดเคา ยาทั้งน้ีตำเอาน้ำส่ิงละทะนาน ๑ น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมันแลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว การบูร ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันนั้น แลวจึงเอามาทาทองรีดเสียใหได ๓ วันกอน แลวจึงกินน้ำมันน้ีอีก ๓ วัน หายวิเศษนัก ยาน้ำมันขนานนี้ ชื่อสน่ันไตรภพ แกกลอนกระษัยทั้งปวง หายดนี ัก ฯ อนึ่ง เอาใบผักเสี้ยนผี ใบกะเม็ง ใบยา งทราย ใบคนทเี ขมา ใบคนทีสอ ขา กระชาย หอม กระเทยี ม ดองดึง พริกไทย เกลือ ยาทั้งน้ีตำเอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอา ลูกจันทน ดอกจันทน เทียนทั้งหา กานพลู สิ่งละ ๑ สลึง การบูร ๑ บาท ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันแลวเอามารีดทองบาง กินบาง แกก ระษัยเหล็กหายวเิ ศษนัก ฯ อนึ่ง เอาตรีกฏก กระเทียม หอม ขา กระชาย กะทือ ไพล ขม้ินออย ตำเอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงา ทะนาน ๑ น้ำใบประคำไก ๒ ทะนานหุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาเทียนดำ ๑ เทียนเยาวพาณี ๒ การบูร ๓ เทียนขาว ๔ ทำเปนจณุ ปรงุ ลงในน้ำมนั ทง้ั รดี ทง้ั ทาทัง้ กิน แกกระษัยซึง่ กลา วมานน้ั หายวเิ ศษนกั ฯ 144

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั ปู 145

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ กระษัยปู (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธิการยิ ะ จะกลาวลักษณะ กระษัยโรค อันบงั เกดิ ขนั เปนอุปปาติกะ คอื กระษัย ปูนน้ั เปน คำรบ ๔ เกิดเพอื่ โลหติ ลุมดนั มีสณั ฐานดั่งปทู ะเลเขา กนิ อยูในกระเพาะขา ว กระทำใหป วดขบทองนอ ยเปนกำลัง บริโภคอาหารทับลงไป เมื่อใดคอ ยสงบลง ครั้นสน้ิ อาหารแลว กระทำใหพ ัดอยู ดุจกงเกวียนลน่ั อยตู ามลำ ไสอ ้นั ไปทงั้ ทอ ง เจบ็ ดังจะขาดใจดังนี้ฯ ถาจะแก เอาผักเส้ยี นผี ขอบชะนางแดง เอื้องเพ็ดมา กุม ทั้งสอง หัวหอม หัวกระเทยี ม ใบคนทีสอ เปลือกมะรุม เปลอื กทองหลาง หญา ไซ กระพังโหมท้งั สอง เบ้ียผูเผา หอยโขง เผา หอยแครงเผา หอยกาบเผา หอยขมเผา หอยสงั ขเผา ส่งิ ละสวน พริกไทย ๑๙ สวน ศริ ิยา ๒๐ ส่ิงนี้ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายสรุ ากนิ กไ็ ดละลายนำ้ ผ้ึงรวงกนิ กไ็ ด แกกระษัยปูนัน้ หายวเิ ศษนัก ฯ อนึ่ง เอาเปลือกกุมนำ้ เปลือก กุม บก เปลอื กมะรมุ เปลอื กทองหลาง เปลือกตาเสอื เปลือกกระทอน สง่ิ ละสวน เอือ้ งเพ็ดมา โลดทะนง แสม าทะลาย สงิ่ ละ ๒ สวน หอยแครงเผา หอยกาบลานเผา หอยอรี มเผา หอยมอื เสอื เผา หอยสังขเ ผา สิง่ ละ ๓ สว น ขงิ แหง ๔ สวน ดีปลี ๕ สว น พรกิ ไทย ๑๗ สว น ทำเปน จุณบดทำแทงไวล ะลายน้ำสมสายชูกไ็ ด ละลายสรุ าก็ได ละลายน้ำมะนาวก็ได ละลายน้ำมะ งว่ั ก็ได กินแกก ระษยั ปูกระทำพษิ ดงั กลาวมาน้นั หายวเิ ศษนัก ฯ ยาตดั รากกระษยั ปู เอาโกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง เทยี นดำ เทยี นขาว กานพลู ลกู เอ็น จันทนท ง้ั สอง ส่งิ ละสวน วานรอนทอง เจตมลู ดองดงึ หัวขวาน สงิ่ ละ ๒ สว น ลกู สลอด ประสะแลว ๒๕ สวน ทำเปนจณุ ไวแ ลวกวนดวยนำ้ ตาลหมอ หนกั ๔ ตำลึง ๒ บาท ใหปนกนิ หนกั ๒ ไพ ประจุ กระษัยปลู งส้ินรา ยหายดีนกั ฯ 146

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 กระษยั ปู (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขันเปนอุปปาติกะ คือกระษัยปูน้ันเปนคำรบ ๔ เกิดเพื่อโลหิตคุมกัน มีสัณฐานดั่งปูทะเลเขากินอยูในกระเพาะขาว กระทำใหปวดขบทองนอยเปนกำลัง บริโภค อาหารทับลงไปเม่ือใดคอยสงบลง คร้ันส้ินอาหารแลวกระทำใหพัดอยู ดุจกงเกวียนล่ันอยูตามลำไสอ้ันไปทั้งทอง เจบ็ ดังจะขาดใจดังนฯ้ี ถาจะแก เอาผักเสี้ยนผี ขอบชะนางแดง เอ้ืองเพ็ดมา กุมทั้งสอง หัวหอม หัวกระเทียม ใบคนทีสอ เปลือกมะรุม เปลือกทองหลาง หญาไซ กระพังโหมทั้งสอง เบ้ียผูเผา หอยโขงเผา หอยแครงเผา หอยกาบเผา หอยขมเผา หอยสังขเผา ส่ิงละสวน พริกไทย ๑๙ สวน ศิริยา ๒๐ สิ่งน้ีทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายสุรากินก็ได ละลายน้ำผึง้ รวงกินก็ได แกกระษัยปูนนั้ หายวิเศษนัก ฯ อน่ึง เอาเปลือกกุมน้ำ เปลือกกุมบก เปลือกมะรุม เปลือกทองหลาง เปลือกตาเสือ เปลือกกระทอน ส่ิงละสวน เอื้องเพ็ดมา โลดทะนง แสมาทะลาย ส่ิงละ ๒ สวน หอยแครงเผา หอยกาบลานเผา หอยอีรมเผา หอยมือเสอื เผา หอยสงั ขเผา ส่ิงละ ๓ สวน ขิงแหง ๔ สว น ดปี ลี ๕ สว น พรกิ ไทย ๑๗ สว นทำเปน จณุ บดทำแทง ไว ละลายน้ำสมสายชูก็ได ละลายสุราก็ได ละลายน้ำมะนาวก็ได ละลายน้ำมะงั่วก็ได กินแกกระษัยปูกระทำพิษ ดงั กลา วมานน้ั หายวเิ ศษนัก ฯ ยาตัดรากกระษัยปูเอา โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง เทียนดำ เทียนขาว กานพลู ลูกเอ็น จันทนท้ังสอง ส่ิงละสวน วานรอนทอง เจตมูล ดองดึงหัวขวาน ส่ิงละ ๒ สวน ลูกสลอดประสะแลว ๒๕ สวน ทำเปนจุณไว แลวกวนดว ยน้ำตาลหมอหนัก ๔ ตำลึง ๒ บาท ใหป น กนิ หนกั ๒ ไพ ประจกุ ระษัยปลู งสนิ้ รายหายดนี กั ฯ 147

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 148 กระษยั จกุ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 กระษัยจุก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลา วลักษณะ กระษัยโรค อันบังเกดิ ขนึ้ เปน อปุ ปาตกิ ะ คือกระษยั จุก น้นั เปน คำรบ ๕ กลา วคือวาโยนน้ั เดินแทงเขา ไปในเสน ในเอน็ ภายใน เปน อาคนั ตุกวาต และใหเ สน นน้ั พองขนึ้ ในทองใหจกุ ใหแ ดกด่ังจะขาดใจ ใหน อนควำ่ รอ งอยูเปน นิจ จะนอนหงายขึน้ กม็ ิได มเี วทนาเปนกำลงั ดงั จะกลาวมานี้ ฯ ถาจะแกให เอายาชือ่ เนาวหอยน้นั แกจึงจะควร ฯ ยาชอ่ื เนาวหอย เอากระดกู เสือ เผา กระดูกโคเผา กระดกู แพะเผา กระดูกงเู หลือมเผา สิ่งละสว น หอยขมเผา หอย แครงเผา หอยตาวัวเผา หอยพิมพะการงั เผา หอยอรี มเผา หอยกาบเผาหอยจบุ แจง เผา หอยมกุ เผา หอยสังขเ ผา สง่ิ ละ ๒ สว น รากทนดี ๓ สวน เจตมูลเพลิง หศั คณุ เทศ สิง่ ละ ๔ สว น พรกิ ไทย ๓๒ สว น ทำเปนจุณบดทำแทงไวล ะลายนำ้ ผง้ึ กนิ หนัก ๑ สลึง แกก ระษัยจกุ หายวเิ ศษนัก ถามฟิ งละลายนำ้ ปูนใสใหกนิ ดกู อ น ถา มิฟง จงึ หุงน้ำมนั แกต อ ไป ฯ ยานำ้ มนั แกกระษัยจกุ เอาน้ำขอบชะนางทั้งสอง ส่ิงละทะนาน นำ้ เอื้องเพ็ดมา ทะนาน ๑ น้ำผกั เสี้ยนผีทะนาน ๑ น้ำเปลอื กกมุ ทั้งสอง ส่ิงละทะนาน นำ้ กระเทยี มทะนาน ๑ น้ำหอมแดง ทะนาน ๑ น้ำกะทอื ทะนาน ๑ น้ำไพลทะนาน ๑ นำ้ พรกิ ไทยทะนาน ๑ น้ำใบคนทีสอทะนาน ๑ น้ำเปลือกมะรมุ ทะนาน ๑ นำ้ เปลอื กทองหลางใบมนทะนาน ๑ นำ้ หญา ไซทะนาน ๑ น้ำ กระพังโหมท้ังสอง สิ่งละทะนาน น้ำมนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหคงแตน้ำมันแลวจงึ เอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทยี นขาว ดปี ลี การ บรู หงิ ยางโพ ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในนำ้ มนั แลวจึงเอา มากินบา ง รีดตามเสนทอ งน้นั บาง แกก ระษยั จกุ นั้น หายวิเศษประเสริฐนัก ฯ 149

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ กระษยั จุก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดข้ึนเปนอุปปาติกะ คือกระษัยจุกน้ันเปนคำรบ ๕ กลาวคือวาโยนั้นเดินแทงเขาไปในเสนในเอ็นภายในเปนอาคันตุกวาต และใหเสนน้ันพองข้ึนในทองใหจุกใหแดก ดั่งจะขาดใจ ใหน อนควำ่ รอ งอยเู ปน นจิ จะนอนหงายข้ึนก็มไิ ด มเี วทนาเปน กำลงั ดงั จะกลา วมานี้ ฯ ถาจะแกให เอายาช่ือเนาวหอยนั้นแกจึงจะควร ฯ ยาชื่อเนาวหอย เอากระดูกเสือเผา กระดูกโคเผา กระดูกแพะเผา กระดูกงูเหลือมเผา ส่ิงละสวน หอยขมเผา หอยแครงเผา หอยตาวัวเผา หอยพิมพะการังเผา หอยอีรมเผา หอยกาบเผา หอยจบุ แจงเผา หอยมุกเผา หอยสังขเผา สิง่ ละ ๒ สวน รากทนดี ๓ สว น เจตมลู เพลงิ หัศคุณเทศ สิ่งละ ๔ สวน พริกไทย ๓๒ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำผึ้งกินหนัก ๑ สลึง แกกระษัยจุก หายวิเศษนกั ถามฟิ งละลายนำ้ ปนู ใสใหก ินดกู อ น ถา มฟิ ง จึงหงุ น้ำมนั แกต อไป ฯ ยาน้ำมันแกกระษัยจุก เอาน้ำขอบชะนางทั้งสอง ส่ิงละทะนาน น้ำเอื้องเพ็ดมาทะนาน ๑ น้ำผักเส้ียนผี ทะนาน ๑ น้ำเปลือกกุมทั้งสอง สิ่งละทะนาน น้ำกระเทียมทะนาน ๑ น้ำหอมแดงทะนาน ๑ น้ำกะทือทะนาน ๑ น้ำไพลทะนาน ๑ น้ำพริกไทยทะนาน ๑ น้ำใบคนทีสอทะนาน ๑ น้ำเปลือกมะรุมทะนาน ๑ น้ำเปลือกทองหลาง ใบมนทะนาน ๑ น้ำหญาไซทะนาน ๑ น้ำกระพังโหมท้ังสอง สิ่งละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว ดีปลี การบูร หิงยางโพ ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรงุ ลงในนำ้ มัน แลวจงึ เอามากนิ บาง รีดตามเสน ทอ งน้นั บาง แกก ระษัยจกุ นั้นหายวิเศษประเสริฐนกั ฯ 150

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั ปลาไหล 151

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ กระษัยปลาไหล (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลาวลกั ษณะ กระษัยโรค อันบังเกดิ ขึ้นเปนอปุ ปาตกิ ะ คือกระษัย ปลาไหลน้ันเปน คำรบ ๖ คร้นั แกเ ขาจึงกระทำโทษ เอาหางนัน้ ชอน ลงไปแทงเอาหัวเหนา แลทวารหนกั ทวารเบา แลว ใหข ดั อจุ จาระขดั ปส สาวะ- ใหปส สาวะเหลือง ด่ังขม้ิน บางทีแดงดง่ั นำ้ ฝางตม ด่ังน้ำดอกคำ แลตวั กระษยั น้นั พนั ข้นึ ตามลำไส ศีรษะ หยง่ั ข้ึนไปถงึ ชายตับแลกระเพาะขา ว ถา บรโิ ภคอาหารลงไปเมื่อใด ตัวกระษยั นนั้ ก็รบั เอาอาหารทกุ เพลา ถา มิไดบรโิ ภคอาหารลงไป ตวั กระษัยน้นั ก็กัดเอาชายตับชายมา ม เจ็บ ปวดย่งิ นัก บางทีใหเ ม่อื ยขบทุกขอกระดูก บางทใี หข นชูชนั ดจุ ไขจ ับดังกลาวมานี้ ฯ ถา จะ แก เอาผักเปดแดงกำมอื ๑ กลน้ั ใจตัดหัวตดั ทาย พริกไทย ๗ เมด็ ขิง ๗ ชิน้ ขา ๗ ช้ิน กระชาย ๗ ชน้ิ ไพล ๗ ชน้ิ กะทือ ๗ ชิ้น ขม้ินออ ย ๗ ชน้ิ หอม ๗ หวั กระเทียม ๗ กลบี ผิวมะกรดู ลกู ๑ ตำละลายนำ้ มูตรเจา ตวั กนิ คอนถว ยแกง กิน ๓ เพลา กนิ ไดแ ตวันดบั แลวจงึ แตงยาประจใุ หกินตอ ไป ฯ ยาประจุกระษยั ปลาไหล เอาตรกี ฏก หิงยางโพ ยาดำ การบูร กานพลู ส่ิงละ ๑ บาท กระเทียมสด ๑ ตำลงึ รงทอง เอามาทำเปนจุณ แลว เอา มะกรูดบบี ลงพอปน ได หอใบบวั หลวง 7 ชั้น ปง ใหเกรยี มเอา ๑ ตำลงึ ๒ บาท ทำเปน จณุ - น้ำมะขาม เปยกเปนกระสายทำแทง ไว ถา ธาตุหนกั กิน ๒ สลงึ ธาตุเบากนิ ๑ สลึง ประจ-ุ กระษยั ปลาไหลดีนกั ฯ แตง ยารุกระษัยปลาไหล เอาหวั ขา วขา สด ๑ ตำลงึ ใบวานหางชาง ๙ ใบ พริกไทย ๗ เมด็ ขิง ๗ ชิน้ ขา ๗ ช้นิ กะทอื ๗ ชนิ้ ไพล ๗ ชิ้น ขมิน้ ออ ย ๗ ช้นิ หอม ๗ หัว กระเทยี ม ๗ กลีบ ปลาไหลตัว ๑ เอามาทำแกงยา จงึ เอาปก นาคราช ผิวมะกรดู หัน่ ใสลง ใหกนิ ถวยแกงหนงึ่ ตวั กระษยั ตกออกมาหาย ฯ 152

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)ิ์ เลม 3 กระษัยปลาไหล (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะ คือกระษัยปลาไหลน้ันเปน คำรบ ๖ ครัน้ แกเ ขา จึงกระทำโทษ เอาหางนนั้ ชอนลงไปแทงเอาหัวเหนา แลทวารหนัก ทวารเบา แลวใหขดั อุจจาระ ขดั ปสสาวะ ใหปสสาวะเหลืองด่งั ขมนิ้ บางทีแดงด่งั นำ้ ฝางตมดัง่ น้ำดอกคำ แลตวั กระษยั นน้ั พันขึน้ ตามลำไส ศรี ษะ หย่ังข้ึนไปถึงชายตับแลกระเพาะขาว ถาบริโภคอาหารลงไปเม่ือใด ตัวกระษัยน้ันก็รับเอาอาหารทุกเพลา ถามิได บริโภคอาหารลงไป ตัวกระษัยนั้นก็กัดเอาชายตับชายมาม เจ็บปวดย่ิงนัก บางทีใหเมื่อยขบทุกขอกระดูก บางที ใหขนชูชนั ดจุ ไขจ ับดังกลาวมาน้ี ฯ ถาจะแก เอาผักเปดแดงกำมือ ๑ กลั้นใจตัดหัวตัดทาย พริกไทย ๗ เม็ด ขิง ๗ ช้ิน ขา ๗ ช้ิน กระชาย ๗ ชนิ้ ไพล ๗ ชนิ้ กะทือ ๗ ช้นิ ขม้นิ ออ ย ๗ ชน้ิ หอม ๗ หวั กระเทียม ๗ กลบี ผิวมะกรูดลกู ๑ ตำละลายนำ้ มูตร เจา ตวั กินคอ นถว ยแกง กิน ๓ เพลา กนิ ไดแตวันดบั แลวจงึ แตง ยาประจใุ หก ินตอไป ฯ ยาประจกุ ระษยั ปลาไหล เอาตรกี ฏก หงิ ยางโพ ยาดำ การบรู กานพลู ส่ิงละ ๑ บาท กระเทยี มสด ๑ ตำลงึ รงทอง เอามาทำเปนจุณ แลวเอามะกรูดบีบลงพอปนได หอใบบัวหลวง 7 ช้ัน ปงใหเกรียมเอา ๑ ตำลึง ๒ บาท ทำเปนจณุ น้ำมะขามเปยกเปนกระสายทำแทง ไว ถา ธาตุหนักกิน ๒ สลงึ ธาตุเบากิน ๑ สลึง ประจกุ ระษัยปลาไหล ดนี ัก ฯ แตงยารุกระษัยปลาไหล เอาหัวขาวขาสด ๑ ตำลึง ใบวานหางชาง ๙ ใบ พริกไทย ๗ เม็ด ขิง ๗ ชิ้น ขา ๗ ชิ้น กะทือ ๗ ชิ้น ไพล ๗ ช้นิ ขม้นิ ออ ย ๗ ชนิ้ หอม ๗ หวั กระเทียม ๗ กลบี ปลาไหลตัว ๑ เอามาทำแกงยา จึงเอาปก นาคราช ผิวมะกรูดห่นั ใสล ง ใหกินถว ยแกงหนึ่ง ตัวกระษยั ตกออกมาหาย ฯ 153

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 154 กระษยั ปลาหมอ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 กระษัยปลาหมอ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา ว ลักษณะกระษยั โรค อนั บังเกดิ ขนึ้ เปนอุปปาตกิ ะ คอื กระษัยปลาหมอน้นั เปนคำรบ ๗ มีจิตวิญญาณเกิดขนึ้ ในลำไส ถาขา งขึ้นตวั กระษัยบายศีรษะขนึ้ มากดั เอาชายตบั ชายมามแล ปอด กระทำใหจ กุ ใหแดก ถา ขา งแรมตัวกระษัยบา ยศรี ษะลงไปทอ งนอยแลหวั เหนา กระทำใหข ัดอจุ จาระขดั ปสสาวะ แลใหผูน้ันเจ็บปวดมคี วามเวทนาเปน กำลงั ให ปวดรองครางอยูดง่ั จะขาดใจตาย แลลักษณะดังกลาวมาน้ี ฯ ถาจะแก เอาแกงยาทีแ่ ก กระษยั ปลาไหลมาวางดกู อ น ถามิฟง จงึ แตง ยาขนานนใ้ี หก ินตอไป ฯ ยาแกง แกก ระษัยปลาหมอแตย งั ออนอยนู ั้น เอาปลาหมอสามตัว เอาทั้งเกลด็ แลวเอายางสลดั ไดทาใหท ัว่ ท้ังตวั ปง ใหเ กรียมแลว เอามาทาใหไ ดสามหน ปง ไฟใหเกรยี มทกุ คร้ัง จึงแตง พริกขิงเหมือนกันกับพรกิ ขิงแกง ยากระษยั ปลาไหลน้ัน แลวจึงเอาปลาหมอสามตัวน้ันตำลง ทงั้ เกลด็ ทำเปนแกงยาใหด ี แลวจึงเอาใบเหงือกปลาหมอออนมาใสล งเปนผัก กนิ แกกระษยั ปลาหมอหาย ฯ อนึ่ง ยาแกงค่วั นกออก แกกระษยั ปลาหมอ เอานกออกตวั หนึ่งมาถอนขน ใหห มด เอาทง้ั ตับไตไสพ ุงลางแตมูลออกเสยี ใหห มด แลว สบั ใหแหลกแลว จงึ ใสพรกิ ขงิ เหมอื นคั่วกิน เอามะพราวไฟทำเปนกะทใิ สลงค่ัวเอาลูกหวั ลิงเปน ผัก แลวจึงเอา เทยี นท้ังหา โกฐพงุ ปลา โกฐกา นพรา ว ลูกจันทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ใบกระวาน ลกู ผักชี ลูกในสะแก ลูกในมะเกลอื ลูกผลาญศตั รู ทำเปนจณุ ปรงุ ลงในแกงยา ใหก ินแลวเวนไป ๓ วัน จงึ แตง ยาประจอุ นั มี อยูในศลิ าแผน ๔ วาดว ยกระษัยปูน้ันมาให กิน ตัวกระษัยตกวเิ ศษนกั ฯ 155

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ กระษยั ปลาหมอ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะ คือกระษัยปลาหมอน้ันเปน คำรบ ๗ มีจิตวิญญาณเกิดข้ึนในลำไส ถาขางขึ้นตัวกระษัยบายศีรษะข้ึนมากัดเอาชายตับชายมามแลปอด กระทำ ใหจุกใหแดก ถาขา งแรมตัวกระษัยบายศรี ษะลงไปทองนอยแลหวั เหนา กระทำใหขดั อจุ จาระขดั ปสสาวะ แลใหผ ูนน้ั เจบ็ ปวดมคี วามเวทนาเปน กำลงั ใหป วดรอ งครางอยูด ่งั จะขาดใจตาย แลลักษณะดังกลา วมานี้ ฯ ถา จะแก เอาแกงยาท่ีแกกระษยั ปลาไหล มาวางดูกอ น ถา มิฟงจงึ แตง ยาขนานนใี้ หกินตอไป ฯ ยาแกง แกกระษัยปลาหมอแตยังออนอยูนั้น เอาปลาหมอสามตัวเอาทั้งเกล็ด แลวเอายางสลัดไดทาใหทั่ว ท้ังตัวปงใหเกรียมแลวเอามาทาใหไดสามหน ปงไฟใหเกรียมทุกคร้ัง จึงแตงพริกขิงเหมือนกันกับพริกขิงแกง ยากระษัยปลาไหลนั้น แลวจึงเอาปลาหมอสามตัวนั้นตำลงทั้งเกล็ดทำเปนแกงยาใหดี แลวจึงเอาใบเหงือกปลาหมอ ออ นมาใสลงเปนผัก กนิ แกก ระษัยปลาหมอหาย ฯ อน่ึง ยาแกงค่ัวนกออก แกกระษัยปลาหมอ เอานกออกตัวหนึ่งมาถอนขนใหหมด เอาท้ังตับไตไสพุง ลางแตมูลออกเสียใหหมด แลวสับใหแหลกแลวจึงใสพริกขิงเหมือนค่ัวกิน เอามะพราวไฟทำเปนกะทิใสลงคั่ว เอาลูกหัวลิงเปนผัก แลวจึงเอาเทียนท้ังหา โกฐพุงปลา โกฐกานพราว ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ใบกระวาน ลูกผักชี ลูกในสะแก ลูกในมะเกลือ ลูกผลาญศัตรู ทำเปนจุณปรุงลงในแกงยา ใหกินแลวเวนไป ๓ วัน จึงแตง ยาประจอุ นั มอี ยใู นศิลาแผน ๔ วาดว ยกระษยั ปูน้นั มาใหกนิ ตัวกระษยั ตกวเิ ศษนัก ฯ 156

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั ปลาดุก 157

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ กระษัยปลาดุก (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะ กลา วลกั ษณะกระษยั โรค อนั บงั เกดิ ข้นึ เปนอุป ปาติกะ คอื กระษยั ปลาดุกนนั้ เปน คำรบ ๘ เกิดข้นึ เพื่อโลหติ แลน้ำ เหลอื งระคนกัน มีจติ วญิ ญาณดุจดงั่ ปลาดกุ เกดิ ข้นึ ในกระเพาะขาว ถาสตรจี ับ มดลกู มสี ณั ฐานด่ังแมห ญิงทรงครรภไ ด ๗ เดือน ๘ เดอื น บางทีแทงไปซา ยแทงไปขวา ถา ขางขึน้ ยันขนึ้ ไปเอายอดอก ใหเจ็บอกตองลงมไิ ด บางทีใหหอบใหส ะอึก ถาขางแรมเลอ่ื น ลงมาอยทู อ งนอ ยแลหัวเหนา บางทีต่ำลงไปกระดูกสนั หลงั ตงึ ลงไปตนขาทง้ั ๒ มทิ ัน รูวา มีครรภ ถา แพทยจ ะรกั ษาจงพจิ ารณาใหแ มน ยำดงั น้ี ฯ ถา จะแกใ หเ อายาทแ่ี กก ระ ษัยปลาไหลนั้นมาแกด จุ กัน ถามิฟงจงึ แตง ยาน้ีใหกนิ ตอไป ฯ ยาแกกระษยั ปลาดกุ เอา เปลือกราชพฤกษ เปลือกตาเสอื รากตองแตก พาดไฉนนนุ พริกไทย ขงิ แหง กระเทียม ลกู จนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ขา กระชาย กะทือ ไพล หอม ขมนิ้ ออย กะป ปลาดุกยาง ตวั หน่งึ ปลาราปลาสรอ ย ๕ ตวั ศิริยา ๒๐ สงิ่ นีท้ ำเปนแกงยา แลวเอาใบมะกา ท่เี พสลาดน้ันมาห่ันใสลงเปน ผกั กินใหไดถวยแกงหนงึ่ ลงส้ินเชงิ หายวเิ ศษนัก ฯ ยารุตัดกระษัยปลาดกุ เอาโหราเดอื ยไก มหาหิงคุ ยาดำ กระเทยี ม การบูร ยา ทั้งนี้เอาส่ิงละสว น พรกิ ไทย ๓๖ สวน ดีงูเหลือม ดตี ะพาบน้ำ ดีปลาไหล ดี นาค เอาแทรกลงพอควร ศิริยา ๑๐ สิ่งน้ี ทำเปนจุณ เอารากลำโพงกาสลกั ตม เปนกระ สายบดทำแทง ไวแตพอประมาณ แลวเอายางสลัดไดมาเคลาผงึ่ แดดแตพ อยางแหง แลว เอามาเคลาอกี เคลา ใหไ ดส ามหน แลวจึงผ่งึ แดดใหแหง ทเี ดียวใสห อ ตมใหกนิ ถา กนิ สามเมด็ ลงสามหน สเ่ี ม็ดส่หี น หา เม็ดหาหน ใหก ินไปตามกำลัง ท่จี ะสยู าได ลงส้ินรา ยตดั ตวั กระษยั ตายขาดออกมาหาย แลว จงึ ตมยาสมานกนิ ตอ ไป ฯ 158

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 กระษัยปลาดุก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะ คือกระษัยปลาดุกน้ันเปน คำรบ ๘ เกิดข้ึนเพื่อโลหิตแลน้ำเหลืองระคนกัน มีจิตวิญญาณดุจดั่งปลาดุก เกิดข้ึนในกระเพาะขาว ถาสตรี จับมดลูกมีสัณฐานดั่งแมหญิงทรงครรภได ๗ เดือน ๘ เดือน บางทีแทงไปซายแทงไปขวา ถาขางขึ้นยันข้ึนไปเอา ยอดอก ใหเจ็บอกตองลงมิได บางทีใหหอบใหสะอึก ถาขางแรมเลื่อนลงมาอยูทองนอยแลหัวเหนา บางทีต่ำลงไป กระดูกสันหลงั ตงึ ลงไปตน ขาทั้ง ๒ มิทันรวู ามคี รรภ ถา แพทยจ ะรกั ษาจงพิจารณาใหแมนยำดังน้ี ฯ ถา จะแกใ หเอายาทแ่ี กก ระษยั ปลาไหลนั้นมาแกด จุ กัน ถามฟิ งจึงแตงยานใี้ หก นิ ตอ ไป ฯ ยาแกกระษัยปลาดุก เอาเปลือกราชพฤกษ เปลือกตาเสือ รากตองแตก พาดไฉนนุน พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ลกู จนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ขา กระชาย กะทอื ไพล หอม ขม้นิ ออย กะป ปลาดุกยางตวั หน่ึง ปลาราปลาสรอย ๕ ตัว ศิริยา ๒๐ สิ่งน้ีทำเปนแกงยา แลวเอาใบมะกาท่ีเพสลาดน้ันมาห่ันใสลงเปนผัก กินใหได ถวยแกงหน่ึง ลงส้นิ เชิงหายวเิ ศษนกั ฯ ยารุตดั กระษัยปลาดุก เอาโหราเดอื ยไก มหาหิงคุ ยาดำ กระเทียม การบรู ยาทั้งน้เี อาสง่ิ ละสว น พริกไทย ๓๖ สว น ดงี เู หลือม ดตี ะพาบนำ้ ดีปลาไหล ดีนาค เอาแทรกลงพอควร ศิรยิ า ๑๐ สิง่ น้ี ทำเปน จุณ เอารากลำโพง กาสลัก ตมเปนกระสายบดทำแทงไวแตพอประมาณ แลวเอายางสลัดไดมาเคลาผ่ึงแดดแตพอยางแหงแลวเอามา เคลาอีก เคลาใหไ ดสามหน แลวจึงผง่ึ แดดใหแหง ทีเดียวใสห อ ตมใหก นิ ถากินสามเม็ดลงสามหน สเี่ มด็ สหี่ น หาเมด็ หาหน ใหก นิ ไปตามกำลงั ทจี่ ะสยู าได ลงส้นิ รายตัดตัวกระษัยตายขาดออกมาหาย แลวจงึ ตม ยาสมานกินตอไป ฯ 159

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 160 กระษัยปลวก

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 กระษยั ปลวก (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลา วลกั ษณะกระษัย โรค อนั บังเกดิ ขนั เปน อปุ ปาตกิ ะ คอื กระษยั ปลวกอัน เปนคำรบ ๙ เกดิ ขน้ึ เพื่อสันทฆาต กระทำใหป วดขบเอาทรวงอก ดงั จะขาดใจตาย เปน แลวหายไป ๑ เดือน ๒ เดอื น ๓ เดอื น จึงกลบั เปน มาเลา แตเปน ดังน้ีหลายคร้งั หลายหน ถาแกเขาทำใหผวิ เนอ้ื ผนู ัน้ ขาวซีด แลเผือดผอม แหง ลง มทิ นั รวู า ฝป ลวกผิดกันแตท ่ีมบี ุพโพแลหาบพุ โพมิได ถาฝป ลวกมี บพุ โพ ถา กระษยั หาบุพโพมไิ ด ลกั ษณะดงั นี้แพทยพ ึงพจิ ารณาโดยละเอยี ด ฯ ถา จะแก เอาใบสม ซา ใบมะขาม ใบสม ปอย ใบสม เสย้ี ว ใบสม สนั ดาน ใบสม เชา ใบมะตาดเครือ สิง่ ละกำมอื ใบมะกาสามกำมอื รังมดรรี่ งั ๑ แทนปลวกแทน ๑ สมอทัง้ สาม หัวหอม สิง่ ละเทา อายุคนไข เทียนดำ ๑ บาท ขม้นิ ออ ย รากตองแตก ส่งิ ละ ๓ ตำลงึ ศิริยาทั้ง ๑๖ สิง่ นต้ี ม ตามวิธีใหกนิ แกกระษยั ปลวก กระทำใหจับ สะบัดรอนสะทานหนาว ถา จะใหท ุเลาแทรกดเี กลือลงตามสมุฏฐานธาตหุ นกั แลเบา ใหกนิ ลงสนิ้ เชงิ แลว จงึ แตง ยาประจำธาตุใหก นิ ตอไป ฯ ยาประจำธาตกุ ระษัยปลวก เอา เขากระบอื เผา ลูกสะบา เผา ปูนแหงขา งเตา เผา สิ่งละสวน พรกิ ไทย ๓ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำปูนใส กินแกกระษยั ปลวกแลจำเรญิ ธาตใุ หเปน ปกติวเิ ศษ นกั ฯ อนง่ึ เอาลกู จนั ทน ดอกจนั ทน เทยี นดำ เทยี นขาว เทียนแดง เทยี นตาตก๊ั แตน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกักกรา กานพลู ดีปลี สงิ่ ละสวน ยาดำ ๔ สว น การบรู ๘ สว น หศั คุณเทศ พริกไทย ส่งิ ละ ๕ สว น รากจิงจอ รากทนดี รากเจตมูลเพลงิ ส่งิ ละ ๖ สว น สมอไทย ๑๔ สวน ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ ผ้ึงก็ได น้ำมะกรดู กไ็ ด น้ำมะนาวกไ็ ด- นำ้ สมซาก็ได กนิ แกก ระษัย ปลวกซงึ่ กระทำพษิ ตางๆ นัน้ หาย ฯ 161

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ กระษยั ปลวก (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขันเปนอุปปาติกะ คือกระษัยปลวกน้ันเปน คำรบ ๙ เกิดข้ึนเพื่อสันทฆาต กระทำใหปวดขบเอาทรวงอกดังจะขาดใจตาย เปนแลวหายไป ๑ เดือน ๒ เดือน ๓ เดือน จึงกลับเปนมาเลาแตเปนดังนี้หลายครั้งหลายหน ถาแกเขาทำใหผิวเน้ือผูน้ันขาวซีด แลเผือดผอมแหงลง มิทันรูวาฝปลวกผิดกันแตท่ีมีบุพโพแลหาบุพโพมิได ถาฝปลวกมีบุพโพ ถากระษัยหาบุพโพมิได ลักษณะดังนี้ แพทยพ ึงพิจารณาโดยละเอียด ฯ ถาจะแก เอาใบสมซา ใบมะขาม ใบสมปอย ใบสมเส้ียว ใบสมสันดาน ใบสมเชา ใบมะตาดเครือ สิ่งละ กำมือ ใบมะกา สามกำมือ รังมดรี่รัง ๑ แทนปลวกแทน ๑ สมอทั้งสาม หัวหอม ส่ิงละเทาอายุคนไข เทียนดำ ๑ บาท ขม้ินออย รากตองแตก ส่ิงละ ๓ ตำลึง ศิริยาทั้ง ๑๖ ส่ิงน้ีตมตามวิธีใหกิน แกกระษัยปลวก กระทำใหจับ สะบัดรอนสะทานหนาว ถาจะใหทุเลาแทรกดีเกลือลงตามสมุฏฐานธาตุหนักแลเบาใหกินลงส้ินเชิงแลว จึงแตงยา ประจำธาตใุ หกินตอ ไป ฯ ยาประจำธาตุกระษัยปลวก เอาเขากระบือเผา ลูกสะบาเผา ปูนแหงขางเตาเผา สิ่งละสวน พริกไทย ๓ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายน้ำปนู ใส กินแกก ระษัยปลวกแลจำเรญิ ธาตุใหเ ปนปกติวเิ ศษนกั ฯ อนึ่ง เอาลูกจนั ทน ดอกจันทน เทียนดำ เทยี นขาว เทยี นแดง เทียนตาตกั๊ แตน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกกั กรา กานพลู ดีปลี สิ่งละสวน ยาดำ ๔ สวน การบูร ๘ สวน หัศคุณเทศ พริกไทย สิ่งละ ๕ สวน รากจิงจอ รากทนดี รากเจตมูลเพลิง สิ่งละ ๖ สวน สมอไทย ๑๔ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผึ้งก็ได น้ำมะกรูดก็ได น้ำมะนาวก็ได นำ้ สม ซา กไ็ ด กินแกกระษยั ปลวกซึง่ กระทำพิษตางๆ น้นั หาย ฯ 162

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษัยลิ้นกระบือ 163

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ กระษยั ลิน้ กระบือ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลาวลกั ษณะกระษยั โรค อนั บงั เกดิ ขันเปนอุปปาติกะ คอื กระษัยลน้ิ กระบอื นน้ั เปน คำรบ ๑๐ บงั เกิดเพอื่ โลหิตลิ่มตดิ อยูชายตบั เปน ตัวแขง็ ยาวออกมาจากชายโครงขา งขวา มสี ัณฐานด่งั ล้นิ กระบือ กระทำใหค รั่น ตัวใหร อ น ใหจับเปนเพลา ใหจ กุ ใหแ นน อก ใหบริโภคอาหารไมได ใหนอนมิ หลับอยเู ปน นิจ ใหก ายนน้ั ซบู ผอมแหงไป ครน้ั แกตวั เขา กระษยั แตกออกเปน โลหติ แลน้ำเหลอื งไหลซึมไปในลำไสใ หญไ สนอย ทำใหไสพ องทอ งใหญด ังกลาวมานี้ จึง ไดช ื่อวา มานกระษัย เปนอสาทยะโรค แพทยจะยายากนกั ฯ ถา จะแก ใหแกแ ตย ังออ น เปน ลิ้นกระบอื อยนู ัน้ ไดบา ง เสียบา ง ถา แกตวั กระษยั แตกแลว แกม ไิ ดเ ลย แพทยท ัง้ หลายพึงรูดงั นี้ ฯ ถา จะแกเ ม่ือยงั ออ นอยูนั้น ใหแ กด วยยาเนาวหอยอนั อยใู นแผน ศิ ลาวา ดวยกระษยั จุกเปน คำรบ ๕ นัน้ ละลายนำ้ ดาง ๗ ประการนใี้ หก นิ คอื ดา งสำโรง ดา ง งวงตาล ดางไมข ้ีหนอน ดางเบญจเหลก็ ดา งพันงูแดง ดา งตาตมุ (ดางผักโหมหนาม) ดา งทง้ั ๗ นี้เปน นำ้ กระสายละลายยาเนาวหอยกิน ๗ วัน แลว จงึ แตง ยารุใหกนิ ตอ ไป ฯ ยารกุ ระษัยล้ินกระ บอื เอาตรีกฏก เทียนดำ มหาหงิ คุ ยาดำ วา นนำ้ กานพลู การบรู ส่ิงละสว น ลูกสลอดประสะแลว ๙ สว น ทำเปนจณุ เอานำ้ ตาลหมอ น้ำมะขามเปยกเปนกระสายบดทำแทง ไว ถา ธาตุหนักกิน ๒ ไพ ธาตุเบากนิ ๑ ไพ ลงสิ้นเชงิ แลวจงึ กนิ ยาเนาวหอย ๕ วันกินที ๑ กนิ ยาเนาว หอยไปอีก๗ วนั รุทหี น่งึ กนิ ใหได ๓ คร้ัง ถา โรคนั้นหนักลงไปใหบวมทอ ง จึง แตง ยาแกตอ ไปดงั น้ี ฯ ยาแกกระษัยล้นิ กระบอื บน้ั ปลายกระทำให บวมนัน้ เอาพญามือเหลก็ แกน ขเี้ หล็ก ยาขาวเย็นสิ่งละ ๑๐ ตำลงึ สารสม ดนิ ประสิวขาวสิง่ ละ ๑ ตำลึง รงทอง ๑ บาท ตมตามวิธี ใหกนิ ๖ วัน ๗ วนั แลวรุวนั 1 ดีวิเศษนกั ฯ 164

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 กระษยั ลิน้ กระบือ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขันเปนอุปปาติกะ คือกระษัยลิ้นกระบือนั้นเปน คำรบ ๑๐ บังเกิดเพื่อโลหิตลิ่มติดอยูชายตับเปนตัวแข็งยาวออกมาจากชายโครงขางขวา มีสัณฐานดั่งล้ินกระบือ กระทำใหคร่ันตัวใหรอน ใหจับเปนเพลา ใหจุกใหแนนอก ใหบริโภคอาหารไมได ใหนอนมิหลับอยูเปนนิจ ใหกาย นั้นซูบผอมแหงไป ครัน้ แกต ัวเขา กระษยั แตกออกเปนโลหิตแลนำ้ เหลืองไหลซึมไปในลำไสใหญไ สนอย ทำใหไ สพ อง ทอ งใหญด งั กลา วมานี้ จงึ ไดช ื่อวามานกระษัยเปน อสาทยะโรค แพทยจ ะยายากนัก ฯ ถาจะแก ใหแกแตยังออนเปนล้ินกระบืออยูนั้นไดบาง เสียบาง ถาแกตัวกระษัยแตกแลวแกมิไดเลย แพทยทง้ั หลายพึงรดู ังน้ี ฯ ถาจะแกเมื่อยังออนอยูนั้น ใหแกดวยยาเนาวหอยอันอยูในแผนศิลาวาดวยกระษัยจุกเปนคำรบ ๕ น้ัน ละลายน้ำดาง ๗ ประการน้ีใหกินคือ ดางสำโรง ดางงวงตาล ดางไมข้ีหนอน ดางเบญจเหล็ก ดางพันงูแดง ดา งตาตมุ ดางผักโหมหนาม ดา งท้ัง ๗ นเ้ี ปนน้ำกระสายละลายยาเนาวหอยกนิ ๗ วัน แลวจงึ แตงยารใุ หก ินตอไป ฯ ยารกุ ระษัยลิ้นกระบือ เอาตรกี ฏก เทียนดำ มหาหิงคุ ยาดำ วา นนำ้ กานพลู การบูร สิ่งละสวน ลูกสลอด ประสะแลว ๙ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำตาลหมอ น้ำมะขามเปยกเปนกระสายบดทำแทงไว ถาธาตุหนักกิน ๒ ไพ ธาตุเบากิน ๑ ไพ ลงส้ินเชิง แลวจึงกินยาเนาวหอย ๕ วันกินที ๑ กินยาเนาวหอยไปอีก ๗ วัน รุทีหนึ่ง กินใหได ๓ ครัง้ ถา โรคน้ันหนักลงไปใหบ วมทอ ง จึงแตงยาแกตอไปดังน้ี ฯ ยาแกกระษัยลิ้นกระบือบ้ันปลายกระทำใหบวมน้ัน เอาพญามือเหล็ก แกนข้ีเหล็ก ยาขาวเย็น สงิ่ ละ ๑๐ ตำลึง สารสม ดนิ ประสิวขาวสิง่ ละ ๑ ตำลงึ รงทอง ๑ บาท ตม ตามวธิ ีใหกนิ ๖ วนั ๗ วนั แลวรวุ ัน 1 ดีวิเศษนัก ฯ 165

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 166 กระษัยเตา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 กระษัยเตา (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาว ลักษณะกระษัยโรค อันบงั เกิดขนึ้ เปนอุปาตกิ ะ คอื กระษยั เตาน้ันเปน คำรบ ๑๑ เกดิ เพือ่ ดานเสมหะต้ังชาย โครงซายก็ดี ชายโครงขวาก็ดี เทา ฟองเปด แลว ลามขึ้นมาจกุ อยยู อดอก กระทำ ใหจบั ทุกเพลานำ้ ข้นึ ใหก ายซูบผอมผิวเนื้อเหลอื งดัง่ ขมิน้ ครัน้ แกเขาให โลหิตตกทวารหนักทวารเบา โทษท้งั นี้คือตวั กระษยั แตกออก เปน อสาทยะโรค แพทยจะยายากนกั ฯ ถาจะแก เอาโคกกระสุน ๓ กำมือ มะกรูดลกู ๑ ฝานขวาง ลูก เอา ๓ ทอ น ขม้ินออย ๕ ชิน้ ลงดว ย นะโมพุทธายะ องคล ะช้นิ เอาน้ำปนู ขาวเปน กระสาย ตม ใหก ิน ๓ วนั หายจับ แลว จงึ แตงยาละลายตวั เตา ใหกินตอไป ฯ ยาละ ลายตวั เตา เอาพริกไทย ขงิ แหง ดปี ลี กระเทียม แกน ปรู สงิ่ ละสวน กระดูกแพะ ๕ สว น ทำเปนจุณบดทำแทง ไวละลายนำ้ ผักเปดแดงตมกินละลายตวั กระษัย เตาหายวเิ ศษนกั ฯ ถา มิฟง กระษัยจำพวกนี้ แปรมาเปนมา มยอ ยมา มหยอน กระทำเพศ ดุจกัน บางทเี ปน เตา ก็ดี เปนปางกด็ ี เปน ตับใหญก ด็ ี ใหเ อายาแกเตา แกป างแลแกม าม- แกต บั นนั้ มากินแกกอน ถามิฟงจงึ เอายาเขา เขาแพะ เขา กระดกู แพะนนั้ ใหก ิน ถามิฟงจึงเอายาเนาวหอยอันมีอยูใน- ศลิ าวา ดว ยกระ ษัยจกุ เปน คำรบ ๕ นัน้ มาละลายน้ำดา ง ๗ ประการ อนั มีอยใู นแผน ศิลาวาดว ยกระษยั ลิ้น กระบอื น้นั มาแกตอภายหลัง แลวจึงแตงยาประจใุ หก ินตอ ไป ฯ ยาช่ือพรหมพกั ตร เอาลกู จนั ทน ดอกจันทน ส่ิงละสวน การบรู มหาหงิ คุ ยาดำ ส่งิ ละ ๔ สวน ยางสลัดได ๑๒ สวน พรกิ ไทย ๑๔ สวน ทำเปน จณุ เอาน้ำเปลอื กมะรุมเปนกระสาย บดทำแทงไวเ ทาเมลด็ พริกไทย กินเมลด็ ๑ ลงที ๑ ถา จะใหล งมากใหท วียากนิ ตามกำลงั ธาตุหนักธาตเุ บา ชำระกระษัยเตาตกสนิ้ เปน มหาวิเศษนกั ฯ 167

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ กระษยั เตา (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดข้ึนเปนอุปาติกะ คือกระษัยเตาน้ันเปน คำรบ ๑๑ เกิดเพ่ือดานเสมหะตั้งชายโครงซายก็ดี ชายโครงขวาก็ดี เทาฟองเปด แลวลามขึ้นมาจุกอยูยอดอก กระทำใหจับทุกเพลาน้ำขึ้น ใหกายซูบผอมผิวเน้ือเหลืองด่ังขมิ้น ครั้นแกเขาใหโลหิตตกทวารหนักทวารเบา โทษทง้ั น้คี อื ตัวกระษยั แตกออก เปน อสาทยะโรคแพทยจะยายากนกั ฯ ถาจะแก เอาโคกกระสุน ๓ กำมือ มะกรูดลูก ๑ ฝานขวางลูก เอา ๓ ทอน ขม้ินออย ๕ ชิ้น ลงดวย นะโมพุทธายะ องคละชิ้น เอาน้ำปูนขาวเปนกระสาย ตมใหกิน ๓ วันหายจับ แลวจึงแตงยาละลายตัวเตาใหกิน ตอไป ฯ ยาละลายตวั เตา เอาพรกิ ไทย ขงิ แหง ดปี ลี กระเทยี ม แกนปรู ส่งิ ละสวน กระดกู แพะ ๕ สว น ทำเปน จณุ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ ผกั เปดแดงตม กินละลายตวั กระษยั เตา หายวิเศษนัก ฯ ถามิฟงกระษัยจำพวกนี้ แปรมาเปนมามยอย มามหยอน กระทำเพศดุจกัน บางทีเปนเตาก็ดี เปนปางก็ดี เปนตับใหญก็ดี ใหเอายาแกเตา แกปางแลแกมาม แกตับนั้นมากินแกกอน ถามิฟงจึงเอายาเขาเขาแพะ เขากระดูก แพะนั้นใหกิน ถามิฟงจึงเอายาเนาวหอยอันมีอยูในศิลาวาดวยกระษัยจุกเปนคำรบ ๕ น้ันมาละลายน้ำดาง ๗ ประการ อนั มีอยูใ นแผน ศลิ าวาดวยกระษยั ลน้ิ กระบือนัน้ มาแกตอ ภายหลงั แลว จึงแตงยาประจใุ หก นิ ตอ ไป ฯ ยาชือ่ พรหมพกั ตร เอาลูกจนั ทน ดอกจันทน ส่ิงละสว น การบูร มหาหงิ คุ ยาดำ ส่ิงละ ๔ สว น ยางสลัดได ๑๒ สวน พริกไทย ๑๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำเปลือกมะรุมเปนกระสาย บดทำแทงไวเทาเมล็ดพริกไทยกินเมล็ด ๑ ลงที ๑ ถาจะใหลงมากใหทวียากนิ ตามกำลงั ธาตหุ นกั ธาตุเบา ชำระกระษยั เตาตกสิ้นเปนมหาวิเศษนกั ฯ 168

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั ดาน 169

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ กระษัยดาน (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธิการยิ ะ จะกลาว ลักษณะกระษยั โรค อันบังเกิดขึน้ เปนอปุ ปาตกิ ะ คอื กระษัยดานอันเปนคำรบ ๑๒ ต้งั อยยู อดอกแข็งดงั ศิลา ถาต้งั ลามลงไปถึงทอ งนอ ยแลวเมอื่ ใด กระทำใหรอ งครางอยทู ง้ั กลาง วนั ท้ังกลางคนื แลวถูกเขา ก็มไิ ด ถาถกู รอ น คอยสงบลงหนอยแลว กลับปวดมาเลา กระทำใหจุกเสียดแนน หนาอก บริโภคอาหารมิได ถา ลามลงไปถงึ หัวเหนาแลว เม่ือใดเปนอติสัยโรค แพทยรักษามิไดเลย ถา จะรกั ษารักษาแตย งั ไมลงถึงหัวเหนา ดจุ กลาวไวด ังนี้ ฯ ถา จะแกใหเ อายาเนาวหอยอนั มีอยูใ นแผน ศิลา วาดวยกระษยั จกุ คำรบ ๕ นนั้ มาแกก อน ถามิฟงจงึ ดองยาน้ีใหกินตอ ไป ฯ ยาดองกระษยั ดาน เอาเทียนดำ เทยี นขาว มดยอบ แกนปรู แกนมะหาด กันเกรา ขมนิ้ เครือ หัว เบญจปด สิง่ ละ ๒ สวน สมเส้ยี ว สม สนั ดาน สมเชา สลัดได มะตาดเครือ มหาละลาย เจตมลู ขงิ แหง สิง่ ละ ๔ สวน พรกิ ลอ น ๑๐ สวน หัศคุณเทศ ๑๒ สวน ทำเปนจณุ หอ ผากาสาดองดว ยนำ้ สุรา ๕ ทะนาน ฝงขาวเปลอื กไว ๓ วัน เม่อื จะกินใหพลีกนิ เชากินเย็น กนิ ใหได ๗ วนั แลว จงึ แตง ยาประจใุ หก ินตอไป ฯ ยาประจกุ ระษัยดาน เอาเปลือกกระ ทอ น เปลือกราชพฤกษ เปลอื กสน เบญจตาล ยาท้ังนต้ี มเอานำ้ ส่งิ ละทะนาน นำ้ มะ นาวทะนาน ๑ มะพรา วไฟ ๓ ใบ ผา เอาซีกขางหวั ใบละซกี ขดู คน้ั เปนกะทิใหข น คุ ลีการเขาดวยกัน หงุ ใหคงแตน ำ้ มัน แลว จึงเอาผลสลอด ๑๐๘ เมลด็ ผา เมล็ดละ ซกี บดใหล ะเอียดแลว จงึ ทอดลงในนำ้ มันนั้นใหเ กรียม แลว จงึ ใหก นิ แตช อ น หอยหนงึ่ ลงสนิ้ เชงิ แกก ระษยั ดานใหต กแลว จึงแตง ยาอนั ชือ่ วานารายณพ งั คา ยใหก นิ ตอ ไปจึงควร ฯ 170

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 กระษยั ดาน (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะ คือกระษัยดานอันเปนคำรบ ๑๒ ต้ังอยูยอดอกแข็งดังศิลา ถาตั้งลามลงไปถึงทองนอยแลวเมื่อใด กระทำใหรองครางอยูท้ังกลางวันทั้งกลางคืน แลวถูกเขาก็มิได ถาถูกรอนคอยสงบลงหนอยแลวกลับปวดมาเลา กระทำใหจุกเสียดแนนหนาอก บริโภคอาหาร มิได ถาลามลงไปถึงหัวเหนาแลวเม่ือใดเปนอติสัยโรค แพทยรักษามิไดเลย ถาจะรักษารักษาแตยังไมลงถึงหัวเหนา ดุจกลา วไวด ังน้ี ฯ ถาจะแกใหเอายาเนาวหอยอันมีอยูในแผนศิลา วาดวยกระษัยจุกคำรบ ๕ น้ันมาแกกอน ถามิฟง จึงดองยาน้ีใหก นิ ตอไป ฯ ยาดองกระษยั ดาน เอาเทยี นดำ เทยี นขาว มดยอบ แกน ปรู แกนมะหาด กนั เกรา ขม้นิ เครอื หวั เบญจปด สิ่งละ ๒ สวน สมเสี้ยว สม สันดาน สมเชา สลดั ได มะตาดเครอื มหาละลาย เจตมูล ขงิ แหง ส่ิงละ ๔ สวน พรกิ ลอ น ๑๐ สว น หศั คุณเทศ ๑๒ สวน ทำเปนจุณหอผา กาสาดองดว ยนำ้ สรุ า ๕ ทะนาน ฝงขา วเปลือกไว ๓ วัน เมื่อจะกนิ ใหพลกี นิ เชา กินเย็น กนิ ใหได ๗ วนั แลว จึงแตงยาประจใุ หก ินตอ ไป ฯ ยาประจุกระษัยดาน เอาเปลือกกระทอน เปลือกราชพฤกษ เปลือกสน เบญจตาล ยาทั้งน้ีตมเอาน้ำสิ่งละ ทะนาน น้ำมะนาวทะนาน ๑ มะพราวไฟ ๓ ใบ ผาเอาซกี ขางหวั ใบละซีก ขูดคนั้ เปนกะทใิ หข น คลุ กี ารเขาดว ยกัน หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาผลสลอด ๑๐๘ เมล็ด ผาเมล็ดละซีก บดใหละเอียดแลวจึงทอดลงในน้ำมันนั้น ใหเกรียม แลวจึงใหกินแตชอนหอยหนึ่ง ลงส้ินเชิง แกกระษัยดานใหตกแลว จึงแตงยาอันช่ือวานารายณพังคาย ใหก นิ ตอ ไปจึงควร ฯ 171

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 172 กระษยั ทน

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 กระษัยทน (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลา ว ลกั ษณะกระษยั โรค อันบังเกิดข้ึนเปนอุปปาติกะ คอื กระษยั ทน นน้ั เปนคำรบ ๑๓ เกดิ เพ่ืออาหารบริโภค เม่ือทอ ง เปลาอยู และบม ไิ ดบ รโิ ภคอาหารเขาไป กส็ งบเปนปกตดิ ีอยู ครั้นเมอ่ื บริโภค อาหารเขา ไปไดนอ ยก็ดี มากกด็ ี จึงกระทำใหท น ข้ึนมายอดอก บางทีใหอาเจยี นใหอ วก บาง ทใี หแ นนอกแลชายโครง ใหหายใจไมต ลอดทอ งดัง่ จะส้นิ ใจ แลว กระทำใหแนน ขึน้ มาแตทองนอ ยชักเอากระเพาะขาวแขวนขึ้นไปไว จะบริโภคอาหารก็มิไดดงั กลา วมาน้ี ฯ ถาจะแกเอากระวาน ๒ สว น กานพลู ๓ สว น การบูร ๖ สวน พรกิ ไทย มหาหงิ คุ สง่ิ ละ ๘ สวน ยาดำ ๑๒ สว น ขงิ แหง ๑๖ สวน ดีปลี ๒๔ สว น ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ ผง้ึ กนิ หนกั ๑ สลึง แกกระษยั ทนหายดนี กั แลวจึงแกงยาท่เี ขาหัวขาวขา แลวานหางชาง อันมีอยูในแผน ศลิ าวาดว ยกระษัยปลาไหลอนั เปนคำรบ ๖ นัน้ มาใหกนิ เปน ยาประจุ กระษยั ทนหาย ฯ อน่ึง เอาโกฐท้ังหา เทยี นท้งั หา ลกู จันทน กระวาน กานพลู พริก หอม พริกหาง บอระเพ็ด เปลา ทัง้ สอง ส่งิ ละสวน กัญชา ๒ สวน ขมิ้นออย แหว หมู ผลพิลงั กาสา ไครเครือ สิ่งละ ๔ สว น ดีปลี หัศคุณ สง่ิ ละ ๑๖ สว น ใบกะเพราแหง ๓๒ สว น ทำเปน จุณบดละลายน้ำรอ นกินแกก ระษยั ทน แลกระษยั เสียดนนั้ หาย ดนี ัก ฯ อน่งึ เอากระเทียม ลกู จันทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ดีปลี เมลด็ ใน สวาด เมลด็ ในกระเบา บกุ รอ กระดาดแดง อตุ พิด สง่ิ ละสวน เจตมูล พริก เทศ สง่ิ ละ ๔ สวน พริกไทย ๑๙ สวน ทำเปนจุณบดละลายนำ้ รอ นกไ็ ด น้ำผง้ึ กไ็ ด กนิ หนกั ๑ สลึง แกก ระษัยทนใหจุกเสยี ดแนนในอก ให กนิ ยานี้หายวิเศษนกั ฯ 173

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ กระษัยทน (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดข้ึนเปนอุปปาติกะ คือกระษัยทนน้ันเปนคำรบ ๑3 เกิดเพ่ืออาหารบริโภค เมื่อทองเปลาอยูและบมิไดบริโภคอาหารเขาไปก็สงบเปนปกติดีอยู ครั้นเม่ือบริโภคอาหาร เขาไปไดนอยก็ดี มากก็ดี จึงกระทำใหทนข้ึนมายอดอก บางทีใหอาเจียนใหอวก บางทีใหแนนอกแลชายโครง ใหหายใจไมตลอดทองดั่งจะส้ินใจ แลวกระทำใหแนนข้ึนมาแตทองนอยชักเอากระเพาะขาวแขวนขึ้นไปไว จะบรโิ ภคอาหารก็มไิ ดดังกลา วมานี้ ฯ ถาจะแกเอา กระวาน ๒ สวน กานพลู ๓ สวน การบูร ๖ สวน พริกไทย มหาหิงคุ สิ่งละ ๘ สวน ยาดำ ๑๒ สวน ขิงแหง ๑๖ สวน ดีปลี ๒๔ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผึ้งกินหนัก ๑ สลึง แกกระษัยทนหายดีนัก แลว จึงแกงยาที่เขาหวั ขา วขา แลวานหางชาง อันมอี ยูในแผนศลิ าวา ดว ยกระษยั ปลาไหลอนั เปน คำรบ ๖ น้ันมาใหกนิ เปนยาประจกุ ระษัยทนหาย ฯ อนึ่ง เอาโกฐท้ังหา เทียนท้ังหา ลูกจันทน กระวาน กานพลู พริกหอม พริกหาง บอระเพ็ด เปลาทั้งสอง สิง่ ละสว น กญั ชา ๒ สว น ขมน้ิ ออ ย แหวหมู ผลพิลงั กาสา ไครเ ครือ สิง่ ละ ๔ สว น ดีปลี หศั คุณ สิง่ ละ ๑๖ สว น ใบกะเพราแหง ๓๒ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำรอ นกินแกกระษยั ทน แลกระษยั เสยี ดนั้นหายดีนกั ฯ อน่ึง เอากระเทียม ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดีปลี เมล็ดในสวาด เมล็ดในกระเบา บุกรอ กระดาดแดง อตุ พิด ส่งิ ละสว น เจตมลู พริกเทศ สงิ่ ละ ๔ สว น พรกิ ไทย ๑๙ สว น ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอ นก็ได น้ำผึ้งก็ได กนิ หนกั ๑ สลึง แกก ระษัยทนใหจกุ เสียดแนน ในอก ใหก ินยานีห้ ายวิเศษนกั ฯ 174

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กระษยั เสยี ด 175

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ กระษยั เสยี ด (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลา ว ลกั ษณะกระษยั โรค อันบังเกิดข้ึนเปน อุปปาติกะ คือกระษัยเสยี ดนนั้ เปนคำรบ ๑๔ เกดิ เพื่อลมตะคริวขน้ึ มา แตแมเทา ข้นึ ตามลำเสนตะคริว กระทำใหปวดขบสะดุงท้งั ตัว แลวข้ึนเสียดเอาชายโครงทง้ั ๒ รอ งดงั่ จะขาดใจ บางทใี หขบไปท่วั ทง้ั ตวั ถาจะ รักษาใหนวดเสยี กอ นใหค ลายแลว จงึ แตงยาใหก นิ ตอไปดจุ ดังกลา วไวดังน้ี ฯ ยาแก กระษยั เสียด เอางาชาง นอแรด เขยี้ วเสือ เข้ียวจระเข เขีย้ วหมี เขียวหมู เขาแพะ เขากยุ เขากวาง เขากระบือเผอื ก ยาท้งั นี้เผาใหเ ปนดา ง รากคาคลอง สะคาน ใบคนทีสอ ใบยา งทราย ใบสะเดา เปลาท้งั สอง ตับเตา ทั้งสอง รากหมอ นอย โลดทะนง พิษนาศน ขา ตน ไครเครอื ชาพลู พรกิ ไทย ขิงแหง ขมน้ิ ออ ย โกฐท้งั หา เทยี นทัง้ หา ลูกจันทน ดอกจนั ทน จนั ทนทง้ั สอง กมุ ทั้งสอง เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไว ละลายนำ้ รอนแทรกพมิ เสนดีงกู ินแกก ระษยั เสยี ดขบท้ังตวั ตามลำเสน สะดุง แทง เอายอดอกแลชายโครงหายสิ้นดีนัก แลลมกระษยั จำพวกน้ชี อบแตยาอนั เย็นแลสขุ มุ มไิ ดชอบยารสอันรอน แพทยทั้งหลายพึงรดู งั น้ี ฯ ยาประจกุ ระษัยเสียด เอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดีปลี พรกิ ไทย ขงิ แหง มะตูมออน แหงหมู บอระ เพ็ด ลกู พลิ งั กาสา แกน มะหาด เจตมูลเพลงิ สะคาน ชาพลู ผลสลอดประ สะแลว สิง่ ละ ๒ สว น กรงุ เขมา ๓ สว น รากไครเ ครือ ๙ สว น ทำเปนจณุ บด ทำแทง ไวละลายนำ้ ผึ้งรวงกินหนัก ๑ สลงึ แกก ระษัยเสยี ดในทอง- แลในอกนั้นหาย ทุกประการ แลแกลมกลอ น แลลมพรรดึกก็ได แกหดื ไอแลสันนิบาต ๗ จำพวกกไ็ ด หายวิเศษนัก ฯ 176

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 กระษัยเสียด (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดขึ้นเปนอุปปาติกะคือกระษัยเสียดน้ันเปนคำรบ ๑๔ เกิดเพ่ือลมตะคริวขึ้นมาแตแมเทา ข้ึนตามลำเสนตะคริว กระทำใหปวดขบสะดุงทั้งตัวแลวขึ้นเสียดเอาชายโครง ท้ัง ๒ รองด่ังจะขาดใจ บางทีใหขบไปท่ัวท้ังตัว ถาจะรักษาใหนวดเสียกอนใหคลายแลวจึงแตงยาใหกินตอไป ดจุ ดงั กลา วไวด ังน้ี ฯ ยาแกกระษัยเสียด เอางาชาง นอแรด เข้ียวเสือ เข้ียวจระเข เข้ียวหมี เขียวหมู เขาแพะ เขากุย เขากวาง เขากระบอื เผอื ก ยาทงั้ นี้เผาใหเ ปน ดา ง รากคาคลอง สะคาน ใบคนทสี อ ใบยา งทราย ใบสะเดา เปลา ทั้งสอง ตับเตา ทั้งสอง รากหมอนอย โลดทะนง พิษนาศน ขาตน ไครเครือ ชาพลู พริกไทย ขิงแหง ขมิ้นออย โกฐท้ังหา เทียนท้ังหา ลูกจันทน ดอกจันทน จันทนท้ังสอง กุมท้ังสอง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำรอน แทรกพิมเสน ดีงู กินแกกระษัยเสียดขบทั้งตัว ตามลำเสนสะดุง แทงเอายอดอกแลชายโครงหายส้ินดีนัก แลลมกระษัยจำพวกน้ีชอบแตยาอันเยน็ แลสุขมุ มิไดช อบยารสอันรอ น แพทยท้งั หลายพงึ รูดงั นี้ ฯ ยาประจุกระษัยเสียด เอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดีปลี พริกไทย ขิงแหง มะตูมออน แหงหมู บอระเพ็ด ลูกพิลังกาสา แกนมะหาด เจตมูลเพลิง สะคาน ชาพลู ผลสลอดประสะแลว ส่ิงละ ๒ สวน กรุงเขมา ๓ สวน รากไครเครือ ๙ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำผ้ึงรวงกินหนัก ๑ สลึง แกกระษัยเสียด ในทองแลในอกน้ันหายทุกประการ แลแกลมกลอน แลลมพรรดึกก็ได แกหืดไอแลสันนิบาต ๗ จำพวกก็ได หายวิเศษนัก ฯ 177

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 178 กระษยั นำ้

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)ิ์ เลม 3 กระษยั นำ้ (ศาลานวด ๑) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลา วลกั ษณะ กระษัยโรค อนั บงั เกดิ ขึ้นเปนอุปปาตกิ ะ คอื กระษยั น้ำน้นั เปนคำรบ ๑๖ เกดิ เพอ่ื โลหิต เพ่อื นำ้ เหลอื ง เพื่อเสมหะท้ัง ๓ น-ี้ เปน แตป ระการใดประการหน่ึง กด็ ี เปนท้ัง ๓ ประการกด็ ี เรยี กวากระษยั โลหิตใหเปน ตน เหตุ ถาสตรี ตัง้ ใตสะดือ ๓ น้วิ แจง อยูในคมั ภรี ม หาโชตรตั โนนแลว ถา บุรษุ ตัง้ เหนือสะดือ ๓ น้ิว แจง อยใู นคัมภีรมุจฉาปกขนั ทกิ าโนนแลว ในทนี่ ้จี ะกลาวแตกระษยั อยางเดียว ถา บงั เกิดข้นึ แกผ ูใด กระทำใหปวดขบถงึ ยอดอกดงั่ จะขาดใจ แลว ตงั้ ลามข้ึนไปดงั ฝ มะเร็งทรวงแลฝปลวกดังนี้ ฯ ถา จะแกใหแตงยาชำระเสียกอ น แลวจึงวางยาตามลำดบั ธาตุสมุฏฐานนัน้ ใหกินตอไป ฯ ยาประจุกระษัยนำ้ เอาหญาไซ เถาวลั ยเ ปรยี ง ลูกบวบขม ตำ เอาสงิ่ ละทะนาน เปลือกสำโรง งวงตาล ผักโหมหนาม หอยขม หอยแครง หอยจบุ แจง ยาทงั้ นี้เผาใหไ หม เอาส่งิ ละ ๒ สลงึ ผลมะกล่ำขาว ผลมะกลำ่ ดำ ผลจงิ จอนอ ย รากตองแตก หางไหลแดง แกนแสมทะเล เปลานอย ยางสลัดได ยางตาตุม สง่ิ ละ ๒ สลึง ทำเปน จณุ ละลายนำ้ ผง้ึ รวงกิน ถา ธาตหุ นกั กนิ ๒ ไพ ถา ธาตเุ บากนิ ๑ ไพ ประจุกระษยั นำ้ ลง- จนเสมหะดนี กั ใหกนิ วัน ๑ เวนไป ๑๐ วนั จึงกนิ อีกวนั ๑ กินใหไ ด ๓ ครงั้ แลว จงึ แตงยาสมานแล ยาประจำธาตทุ ัง้ ปวงใหก ินตอไป แลยาขนานนอี้ าจจะสามารถจะแกก ระษยั น้ำแลกระษัย โลหิตได ถา เกิดแกสตรีทา นวาโลหติ เขาฝก ติดกระดกู สันหลังแลหัวเหนา บางที จับหัวใจทำใหคลงั่ ถาเกิดแกบ รุ ุษทำใหโลหิตจกุ ในอก มกั กลายเปน ฝย อดควำ่ บางทกี ลายเปนมานโลหติ บางทีกลายเปน มุตกิด มุตฆาต สนั ทฆาต เปน ตน เพราะกระษัยน้ำอันน้เี กดิ แตโลหิตชำ้ ยาขนานน้ีอาจบำบดั เสยี ได ดจุ กลาวแลว แตหลังดนี ัก ฯ 179

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ กระษยั นำ้ (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกระษัยโรค อันบังเกิดข้ึนเปนอุปปาติกะ คือกระษัยน้ำนั้นเปนคำรบ ๑๖ เกดิ เพือ่ โลหติ เพอ่ื น้ำเหลือง เพอ่ื เสมหะ ทัง้ ๓ นเ้ี ปน แตประการใดประการหนงึ่ กด็ ี เปน ทงั้ ๓ ประการก็ดี เรียกวา กระษัยโลหิตใหเปนตนเหตุ ถาสตรีต้ังใตสะดือ ๓ น้ิว แจงอยูในคัมภีรมหาโชตรัตโนนแลว ถาบุรุษตั้งเหนือสะดือ ๓ น้ิว แจงอยูในคัมภีรมุจฉาปกขันทิกาโนนแลว ในท่ีน้ีจะกลาวแตกระษัยอยางเดียว ถาบังเกิดขึ้นแกผูใดกระทำให ปวดขบถงึ ยอดอกดัง่ จะขาดใจ แลว ต้ังลามข้ึนไปดงั ฝมะเรง็ ทรวงแลฝป ลวกดังนี้ ฯ ถา จะแกใหแตงยาชำระเสียกอ น แลวจงึ วางยาตามลำดบั ธาตุสมุฏฐานนัน้ ใหก นิ ตอ ไป ฯ ยาประจุกระษัยน้ำ เอาหญาไซ เถาวัลยเปรียง ลูกบวบขม ตำเอาสิ่งละทะนาน เปลือกสำโรง งวงตาล ผักโหมหนาม หอยขม หอยแครง หอยจุบแจง ยาทั้งน้ีเผาใหไหม เอาส่ิงละ ๒ สลึง ผลมะกล่ำขาว ผลมะกล่ำดำ ผลจงิ จอนอย รากตองแตก หางไหลแดง แกน แสมทะเล เปลา นอ ย ยางสลัดได ยางตาตมุ สง่ิ ละ ๒ สลงึ ทำเปน จุณ ละลายน้ำผ้ึงรวงกิน ถาธาตุหนักกิน ๒ ไพ ถาธาตุเบากิน ๑ ไพ ประจุกระษัยน้ำลงจนเสมหะดีนักใหกินวัน ๑ เวนไป ๑๐ วัน จึงกินอีกวัน ๑ กินใหได ๓ ครั้ง แลวจึงแตงยาสมานแลยาประจำธาตุท้ังปวงใหกินตอไป แลยาขนานน้ีอาจจะสามารถจะแกกระษยั น้ำแลกระษยั โลหิตได ถา เกดิ แกสตรีทานวาโลหติ เขา ฝก ตดิ กระดกู สนั หลัง แลหัวเหนา บางทีจับหัวใจทำใหคล่ัง ถาเกิดแกบุรุษทำใหโลหิตจุกในอก มักกลายเปนฝยอดคว่ำ บางทีกลายเปน มานโลหิต บางทีกลายเปนมุตกิด มุตฆาต สันทฆาต เปนตน เพราะกระษัยน้ำอันน้ีเกิดแตโลหิตช้ำ ยาขนานนี้ อาจบำบัดเสยี ได ดจุ กลา วแลว แตหลังดนี กั ฯ 180

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย เตโชกระษัย 181

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ เตโชกระษยั (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลาวดว ย ลกั ษณะกระษยั โรคอนั หนึง่ อนั บงั เกดิ ขึ้นเพือ่ ธาตุ พิบตั ิ มปี ระเภท ๔ ประการสบื ตอไปนี้ คอื เตโชกระษัย วาโย กระษยั อาโปกระษัย ปถวกี ระษัย ลักษณะซ่ึงกลาวมาทั้งน้ี อาจารย สำแดงไวใ นคมั ภีรกระษัยศาสตรบ น้ั ปลายนั้นเปนอวสาน แพทยทั้งหลายพึงรูดังน้ี ฯ ในที่นจ้ี ะกลาวแตกระษยั โรคอันบังเกดิ เพอ่ื เตโชธาตุน้ัน เปนปฐมกลา วคือ เพลิง ธาตทุ งั้ ๔ มไิ ดเ ปน ปกติ จงึ ใหว ปิ รติ แปรปรวนเปนไปตา งๆ บางทีต้ังในนาภแี ลใน อก กระทำใหแนนหนาอก บรโิ ภคอาหารมไิ ด บางทีใหจ ักษปุ วดดัง่ จะขาดใจตาย บางที ใหเ สโทตกทกุ เสนขน กระทำใหจกั ษุน้ันแดง ใหรมุ เจบ็ อยูทย่ี อดก ใหจ บั แตเ พลาบายแลว ใหบ วมหนา บวมหลงั บวมเทา ถา แลบวม ๓ ฐานดังกลา วมานี้ แพทยจ ะยา มไิ ดเ ลย ตามอาจารยก ลาวไวด ังนี้ ถาจะแกใหแ กดตู ามบญุ โดยนัยสรรพ คุณยาดังน้ี ฯ ยาแกเตโชกระษยั เอาโกฐทัง้ หา เทยี นทง้ั เจ็ด ผกั แพวแดง มหาหิงคุ วา นน้ำ ชะเอมเทศ ยาดำ ส่ิงละ ๓ สวน เบญจกลู ส่ิงละ ๔ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ รอ นใหกนิ หนัก ๑ สลงึ แกเตโชกระษยั ซง่ึ กระทำใหแ นน หนาอก แลบริโภคอาหารมิไดน ้นั หายดนี ัก ฯ อนง่ึ เอาโกฐท้งั หา ชะเอมเทศ เปราะ หอม มหาหงิ คุ อตุ พดิ สิ่งละสว น แกนแสมทะเล ผกั แพวแดง ตรีกฏก ส่งิ ละ ๒ สว น ดองดึง เปลือกกนั เกรา เทพทาโร สงิ่ ละ ๓ สวน วานนำ้ เทยี นขาว เทยี นดำ สิง่ ละ ๔ สวน ทำเปนจณุ บดละลายนำ้ เบญจกลู ใหกนิ แกเ ตโชกระษยั ซง่ึ ทำใหเสโทตกแลให จกุ แดกดั่งจะขาดใจตาย ใหจกั ษแุ ดงนัน้ หายวิเศษดีนกั ฯ 182

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 เตโชกระษยั (ศาลานวด ๑) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะกระษัยโรคอันหน่ึง อันบังเกิดขึ้นเพ่ือธาตุพิบัติ มีประเภท ๔ ประการ สืบตอไปน้ี คือ เตโชกระษัย วาโยกระษัย อาโปกระษัย ปถวีกระษัย ลักษณะซ่ึงกลาวมาทั้งนี้ อาจารยสำแดงไว ในคมั ภีรกระษยั ศาสตรบ ้ันปลายนั้นเปนอวสาน แพทยท้งั หลายพงึ รดู งั นี้ ฯ ในที่น้ีจะกลาวแตกระษัยโรคอันบังเกิดเพ่ือเตโชธาตุน้ัน เปนปฐมกลาวคือ เพลิงธาตุท้ัง ๔ มิไดเปนปกติ จึงใหวิปริตแปรปรวนเปนไปตางๆ บางทีต้ังในนาภีแลในอก กระทำใหแนนหนาอก บริโภคอาหารมิได บางที ใหจักษุปวดดั่งจะขาดใจตาย บางทีใหเสโทตกทุกเสนขน กระทำใหจักษุนั้นแดง ใหรุมเจ็บอยูท่ียอดก ใหจับแต เพลาบายแลวใหบวมหนา บวมหลัง บวมเทา ถาแลบวม ๓ ฐานดังกลาวมานี้ แพทยจะยามิไดเลย ตามอาจารย กลา วไวดังน้ี ถาจะแกใหแกดตู ามบญุ โดยนัยสรรพคณุ ยาดังน้ี ฯ ยาแกเตโชกระษัย เอาโกฐท้ังหา เทียนท้ังเจ็ด ผักแพวแดง มหาหิงคุ วานน้ำ ชะเอมเทศ ยาดำ สิ่งละ ๓ สวน เบญจกูล ส่ิงละ ๔ สวนทำเปนจุณบดละลายน้ำรอนใหกินหนัก ๑ สลึง แกเตโชกระษัยซึ่งกระทำใหแนน หนา อกแลบรโิ ภคอาหารมไิ ดน ้ันหายดีนัก ฯ อน่งึ เอาโกฐท้งั หา ชะเอมเทศ เปราะหอม มหาหิงคุ อุตพดิ สงิ่ ละสวน แกนแสมทะเล ผกั แพวแดง ตรีกฏก ส่งิ ละ ๒ สว น ดองดงึ เปลอื กกันเกรา เทพทาโร ส่ิงละ ๓ สว น วานนำ้ เทียนขาว เทียนดำ สิง่ ละ ๔ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำเบญจกูลใหกินแกเตโชกระษัย ซึ่งทำใหเสโทตกแลใหจุกแดกด่ังจะขาดใจตาย ใหจักษุแดงนั้นหาย วิเศษดนี กั ฯ 183

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 184 วาโยกระษยั