✍️ ตำราการแพทย์แผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เล่ม ๓

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 สรรพคณุ เทียน (ผนงั ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั น้จี ะกลาว ดวยสรรพคณุ นยั อันหนึง่ ใหม วาดว ยคุณแหง สรรพ เทียนทงั้ หลาย อันมีคณุ ตางๆ กนั ดงั น้ี ฯ จะกลา วคณุ แหง เทยี นดำน้นั รูแกล มอันบงั เกิดแตก องสมฏุ ฐาน รทู ำลายเสยี ซงึ่ เสมหะ อนั ผูกเปน กอ นอยใู นอุทร แลรูแกโ ลหติ ใหบรบิ รู ณ ฯ จะกลาวคณุ แหงเทยี น แดงนนั้ รูแกซ งึ่ เสมหะ ซ่ึงลมซ่ึงดีระคนกนั จดั ไดช่ือวาสนั นบิ าต รูแ กล มอัน- เสียดแทงในลำไส แลลมคลน่ื เหียน ฯ จะกลา วคณุ แหง เทียนขาวนน้ั รูแกลมแลดี รทู ำลายเสียซงึ่ เสมหะ อนั ผูก รแู กน่ิวแลมุตกดิ ฯ จะกลาวคุณแหงเทยี นตาต๊ักแตนนนั้ รแู กธาตุอภิญญาณ รทู ำ ลายเสียซ่ึงเสมหะ ซ่งึ โลหติ ซึ่งกำเดา อนั พิการนน้ั ใหบ รบิ รู ณ ฯ จะกลา วคณุ แหงเทยี นแกลบน้ัน- รูแกเสมหะแล ตัวพยาธิ รูกระจายเสียซึ่งพรรดึกอันผูก ฯ จะกลา วคณุ แหง เทยี นเยาวพาณนี ั้น รูแ กเ สมหะใหก ระ จาย รทู ำลายเสยี ซึ่งลมอันลั่นอยูใ นอุทร แลลมอนั ใหเ หยี นใหจ กุ อก รแู กลมอันปว นปวดอยรู อบ คอบโดยสะดือ ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนขาวเปลือกนั้น รทู ำลายเสยี ซ่งึ ลมอนั ระคนกับเสมหะ รแู กล มในกองอมั พฤกษแลสุมนา รแู กล มสตั ถกวาตอันจบั ใหระส่ำระสาย รูแกล มอันบงั เกิด แตกองปต ตะสมุฏฐานกระทำใหคล่งั ฯ จะกลา วคณุ แหง เทียนตากบนั้น รแู กอ สุรนิ ธญั ญาณธาตุ รูทำ ลายเสียซึ่งกองสมุฏฐานอันกำเรบิ อนั หยอน อนั พกิ าร ตามในมหาพิกัดทานกลาวไวใ นคมั ภีร- สมุฏฐานวินิจฉัยนน้ั ฯ จะกลา วคุณแหงเทยี นหลอดนน้ั รแู กปตตะสมุฏฐานกำเรบิ แลรูแกกำเดาใหบ ริบรู ณ รูบำรงุ ผวิ พรรณใหสดชนื่ ฯ จะกลา วคณุ แหง เทยี นสตั ตบษุ ยน น้ั รแู กล มในครรภร ักษา รูแ กพิษอนั ระสำ่ ระสาย รูแกไ ขอ ันใหหอบแลสะอกึ ฯ จะกลาวคุณแหงเทยี น ขมน้ัน รแู กพ ทั ธปต ตะโรค คอื ดีลน ดซี มึ ดีรวั่ ดีพลุง แลรแู กลมในบาทจติ บำรุงซ่ึง หทยั แลสตั ถกวาต กลา วสงั เขปคณุ เทียน ๑๑ ประการ ตาม อาจารยสำแดงไวใ นกอ น ฯ 335

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ สรรพคุณเทียน (ผนงั ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดับน้ีจะกลาวดวยสรรพคุณนัยอันหน่ึงใหม วาดวยคุณแหงสรรพเทียนทั้งหลาย อนั มีคุณตา งๆ กันดังนี้ ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนดำนั้น รูแกลมอันบังเกิดแตกองสมุฏฐาน รูทำลายเสียซึ่งเสมหะอันผูกเปนกอน อยใู นอุทร แลรูแกโลหิตใหบ รบิ รู ณ ฯ จะกลาวคณุ แหงเทียนแดงน้ัน รูแกซ ่ึงเสมหะ ซ่งึ ลมซ่ึงดรี ะคนกัน จดั ไดช ือ่ วา สันนบิ าต รูแกลมอันเสียดแทง ในลำไสแ ลลมคลนื่ เหียน ฯ จะกลา วคณุ แหง เทียนขาวนน้ั รูแกลมแลดี รทู ำลายเสียซ่งึ เสมหะอนั ผูก รูแกนวิ่ แลมตุ กิด ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนตาต๊ักแตนนั้น รูแกธาตุอภิญญาณ รูทำลายเสียซึ่งเสมหะ ซ่ึงโลหิต ซึ่งกำเดา อนั พกิ ารนั้นใหบริบรู ณ ฯ จะกลา วคณุ แหงเทยี นแกลบนน้ั รูแกเสมหะแลตวั พยาธิ รูกระจายเสียซึ่งพรรดกึ อันผูก ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนเยาวพาณีนั้น รูแกเสมหะใหกระจาย รูทำลายเสียซึ่งลมอันล่ันอยูในอุทรแลลม อนั ใหเหียนใหจ ุกอก รแู กล มอนั ปวนปวดอยรู อบคอบโดยสะดือ ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนขาวเปลือกน้ัน รูทำลายเสียซึ่งลมอันระคนกับเสมหะรูแกลมในกองอัมพฤกษ แลสุมนา รูแกลมสตั ถกวาตอันจับใหระส่ำระสาย รแู กลมอนั บงั เกดิ แตกองปตตะสมฏุ ฐานกระทำใหค ลง่ั ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนตากบน้ัน รูแกอสุรินธัญญาณธาตุ รูทำลายเสียซ่ึงกองสมุฏฐานอันกำเริบ อันหยอน อันพิการ ตามในมหาพกิ ัดทานกลา วไวใ นคัมภรี  สมุฏฐานวินิจฉัยนนั้ ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนหลอดนั้น รูแกปตตะสมุฏฐานกำเริบแลรูแกกำเดาใหบริบูรณรูบำรุงผิวพรรณ ใหสดช่ืน ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนสัตตบุษยนั้น รูแกลมในครรภรักษารูแกพิษอันระส่ำระสาย รูแกไขอันใหหอบ แลสะอึก ฯ จะกลาวคุณแหงเทียนขมนั้น รูแกพัทธปตตะโรค คือดีลน ดีซึม ดีรั่ว ดีพลุง แลรูแกลมในบาทจิต บำรุงซ่ึง หทัยแลสัตถกวาต กลา วสงั เขปคุณเทยี น ๑๑ ประการ ตามอาจารยสำแดงไวในกอน ฯ 336

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย สรรพคุณยา 337

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ สรรพคณุ ยา (ผนัง ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั น้จี ะกลา วดวยสรรพคณุ นยั อันหนึง่ ใหม อนั มคี ุณตาง กนั ดงั นี้ ฯ จะกลา วคณุ แหงกานพลนู ั้น รกู ระจายเสยี ซง่ึ เสมหะอันขน รูแ กเ สมหะอนั บังเกดิ ในกองโลหิตแลดี รแู กร ตั ปต ตะโรคแกหืด รูกระทำให อาหารงวด ฯ จะกลา วคณุ แหงผลจันทนนั้น รูแกล มอันบังเกดิ ในกองเสมหะอนั ผกู รูทำ ลายซ่ึงลมอนั ผกู คถู ทวารไวใหม่ัน รกู ระทำใหอ าหารเกา ใหมนนั้ แคนเขา ฯ จะกลาวคณุ แหงกระวาน นั้น ใบรูแ กวาโยใหเ ดนิ ลงเบอ้ื งต่ำ แลแกไ ขอนั งว งเหงา แกเ สมหะ ผลนั้นรกู ระจายเสียซงึ่ เสมหะ- ซึง่ โลหิต ซง่ึ วาโย ดอกน้นั รแู กโ รคอันบังเกดิ ในจกั ษอุ นั เนา เปลอื กน้นั รูแกไขอ นั เปน อชิณะโรคแลอชิณะธาตุ กระพ้ี นั้นรูตั้งซึง่ โลหติ ทงั้ ปวง แกนนั้นรกู ระจายเสยี ซงึ่ พษิ ท้งั ปวง รากน้ันรสู ังหารเสยี ซ่ึงโลหติ อัน เนา เปนกอนอยูในอทุ รนน้ั ใหตก ฯ จะกลา วคณุ แหง เรวนอยน้ัน ตน รูแกไ ขอันบงั เกดิ แตดี ใบรู แกใ หป สสาวะเดนิ สะดวก ดอกรูแ กไขอนั เปนผนื่ ข้นึ ทง้ั ตัว ผลนัน้ รูแกไ ขร ดิ สดี วงไอแลหืดแลเสมหะ แลรแู กพษิ อันบังเกดิ ในกองมตุ กิด มตุ ฆาต รากน้ันรแู กหดื ฯ จะกลา วคณุ แหงเรว ใหญน ้นั ผลรูแกไข เสมหะอันบังเกิดแตดี รูแ กร ิดสีดวงงอกทวารทั้ง ๙ ตนรูแกค ลืน่ เหียน ใบรแู กท รุ าวสา ๑๒ ดอกรู แกพ ิษอันเมด็ พรึงไปดงั ผด รากรูแกมองครอ แลหืดไอ ฯ จะกลา วคณุ แหงอบเชยนน้ั รูแกล มอัม พฤกษ รปู ลูกธาตอุ ันดบั ใหเ จรญิ ขน้ึ รูแ กเ สมหะอนั บังเกดิ ขนึ้ ในกองสนั นบิ าต ฯ จะกลา วคณุ แหงชะเอมไทยนั้น ใบรแู กโลหติ ใหต กเสีย ผลรแู กเ สมหะใหง วด ดอกรแู กดแี ลโลหิต เครอื รูแกโ รคในคอ แกรัตตปตตะ ฯ จะกลาวคณุ แหงชะเอมเทศน้นั ใบรูก ระทำให เสมหะแหง แลแกดี ดอกรแู กส รรพษิ ฝท งั้ ปวง ตนรกู ระจายเสยี ซ่งึ ลม อันพัดเบือ้ งบน รากรูแ กโ ลหิตอนั ใหเนา ในอทุ รแลแกลม รจู ำเริญ ซงึ่ หทยั วาตใหส ดชื่น แกกำเดาใหเ ดินเปนปก ติ ดงั อาจารยท า นกลา วไว ฯ 338

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 สรรพคุณยา (ผนัง ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ในลำดบั นีจ้ ะกลาวดวยสรรพคุณนัยอนั หน่งึ ใหม อันมีคุณตา งกันดังนี้ ฯ จะกลาวคุณแหงกานพลูน้ัน รูกระจายเสียซ่ึงเสมหะอันขนรูแกเสมหะอันบังเกิดในกองโลหิตแลดี รูแกรัตปต ตะโรคแกห ืด รูกระทำใหอาหารงวด ฯ จะกลาวคุณแหงผลจันทนน้ัน รูแกลมอันบังเกิดในกองเสมหะอันผูก รูทำลายซ่ึงลมอันผูกคูถทวารไวใหม่ัน รูก ระทำใหอ าหารเกาใหมนัน้ แคนเขา ฯ จะกลาวคุณแหงกระวานนั้น ใบรูแกว าโยใหเ ดนิ ลงเบื้องต่ำ แลแกไ ขอ ันงวงเหงา แกเ สมหะ ผลน้ันรูกระจาย เสียซ่ึงเสมหะ ซึ่งโลหิต ซ่ึงวาโยดอกนั้นรูแกโรคอันบังเกิดในจักษุอันเนา เปลือกน้ันรูแกไขอันเปนอชิณะโรค แลอชิณะธาตุ กระพ้ีน้ันรูต้ังซึ่งโลหิตทั้งปวง แกนนั้นรูกระจายเสียซ่ึงพิษท้ังปวง รากนั้นรูสังหารเสียซึ่งโลหิตอันเนา เปน กอ นอยูในอุทรน้ันใหต ก ฯ จะกลาวคุณแหงเรวนอยนั้น ตนรูแกไขอันบังเกิดแตดี ใบรูแกใหปสสาวะเดินสะดวก ดอกรูแกไขอันเปนผ่ืน ขึ้นทัง้ ตวั ผลนัน้ รูแ กไ ขรดิ สดี วงไอแลหืดแลเสมหะ แลรูแกพ ิษอันบังเกิดในกองมุตกิด มตุ ฆาต รากนน้ั รูแกห ืด ฯ จะกลาวคุณแหงเรวใหญน้ัน ผลรูแกไขเสมหะอันบังเกิดแตดี รูแกริดสีดวงงอกทวารท้ัง ๙ ตนรูแก คล่นื เหียน ใบรูแกทรุ าวสา ๑๒ ดอกรูแกพษิ อันเมด็ พรึงไปดังผด รากรูแกม องครอ แลหดื ไอ ฯ จะกลาวคุณแหงอบเชยน้ัน รูแกลมอัมพฤกษ รูปลูกธาตุอันดับใหเจริญขึ้น รูแกเสมหะอันบังเกิดข้ึน ในกองสนั นิบาต ฯ จะกลาวคุณแหงชะเอมไทยนั้น ใบรูแกโลหิตใหตกเสีย ผลรูแกเสมหะใหงวด ดอกรูแกดีแลโลหิต เครือรูแกโ รคในคอ แกรตั ตปต ตะ ฯ จะกลาวคุณแหงชะเอมเทศนั้น ใบรูกระทำใหเสมหะแหง แลแกดี ดอกรูแกสรรพิษฝทั้งปวง ตนรูกระจาย เสียซ่ึงลมอันพัดเบื้องบน รากรูแกโลหิตอันใหเนาในอุทรแลแกลม รูจำเริญซ่ึงหทัยวาตใหสดช่ืน แกกำเดาใหเดิน เปนปกติ ดังอาจารยทา นกลา วไว ฯ 339

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 340 สรรพคณุ ยา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 สรรพคณุ ยา (เสา ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดับน้จี ะ กลาวดว ยสรรพคณุ นยั อันหน่งึ ใหมสบื ตอไป อนั วาคณุ แหง เทา ยายมอ มน้ัน รแู กพ ษิ เสมหะโดยรอบคอบ แลสรรพพษิ ทง้ั ปวง ฯ อันวาคณุ แหงครอบทั้ง ๓ น้ัน มีคุณดจุ กนั ตน รูตัง้ ไวซึ่งโลหติ แลลม ดอกรชู ำระในลำ ไสใ หบริบูรณ ใบรกู ระทำใหบ ุพโพไหลออกมา รากรแู กล มแลดีกระทำใหปกตแิ หงธาตุ รจู ำเริญสุคตธิ าตุ รแู กมุตกดิ แกไ อ รูแกไ ขผอมเหลือง รจู ำเรญิ ซงึ่ อายุ ฯ อันวาคณุ แหงขาใหญน นั้ หวั รรู ะงับใหกระจาย รแู กฟ กบวมแกพิษ ตนรแู กบดิ อันตกโลหติ ใบรูฆาตวั พยาธิคือกลาก ดอกรูแกเ กลอ้ื นใหญแลนอย ฯ อันวาคณุ แหงขาลิงน้นั ตนรูแกพ ษิ ฝดาษ ใบรแู ก พยาธิ คอื เกล้ือนใหญแ ลนอ ย ดอกรแู กพยาธใิ นอทุ รใหตก รากรแู กพษิ ฝ อันช่ือวามารตะ หวั รูแกไ ขสำหรับ บรุ ุษ ฯ อนั วาคุณแหง กะทือน้ัน ตนรูแ กไ ขอ ันกระทำใหเ บ่ืออาหาร ใบรแู กโ ลหิตอยใู นไฟใหต ก ดอกรู แกไขอนั ผอมเหลือง รากรูแกไขอ ันกระทำใหเย็น หวั รตู ้งั ไวซ ึ่งน้ำนมแหง สตรใี หบ ริบรู ณข นึ้ รแู กปวดมวนในอุทร ฯ อนั วาคุณแหงไพลนน้ั ตน รแู กประกอบไปดว ยอปุ ท วะ ใบรูแกไ ขอ ันเมื่อยขบ ดอกรกู ระจายเสยี ซึ่งโลหติ อันบังเกดิ แตธ าตุอภญิ ญาณ รากรแู กโลหิตอันเดินออกทางโอษฐโ รคแลนาสกิ โรค หัวรูข ับโลหติ อนั รายใหตกเสีย ฯ อนั วาคุณแหง กระชายน้ัน มรี สอนั เผ็ดอันรอนอันขม รูแ กโ รคอนั บังเกดิ - ในโอษฐโรคแลรู แกมตุ กิด รูแ กลมอนั บังเกดิ ในดวงหทัย ฯ อันวา คุณแหงหอมนน้ั ใบมรี สอันหวาน อันเค็ม อันเลอื ก- รูแกไ ขห วดั แลกระ จายเสยี ซึ่งรังไขอ นั ผูกเปนเรอื น แลรแู กไ ขอนั บงั เกิดแตอชณิ ะ ๔ ประการ หัวนั้นมรี สอันหวาน- อันรอน อันเผด็ รูแ กไขอ ัน บงั เกิดแตท รวง รกู ระทำใหเกศาดกงาม ใหม สี สี นั วรรณะ รกู ระทำใหอาหารงวด รแู ก ไขสันนิบาต แลไขอันบงั เกดิ แตจกั ษุ รกู ระทำใหเสมหะตก รูแกโอษฐโ รคแลรูบำรุง ธาตุ ฯ อนั วา คุณแหงกระเทียมน้ัน ศรี ษะรูแ กเ สมหะแกล ม รแู กซ ่งึ กลากเกล้อื น- รดิ สีดวง ใบรกู ระ ทำใหเสมหะแหง แลรูกระจายเสียซ่งึ โลหติ แลแกลม อนั ปวดมวน ตามอาจารยก ลา วไวด งั น้ี ฯ 341

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ สรรพคุณยา (เสา ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดับนี้จะกลาวดวยสรรพคุณนัยอันหน่ึงใหมสืบตอไป อันวาคุณแหงเทายายมอมนั้น รูแ กพิษเสมหะโดยรอบคอบ แลสรรพพิษท้ังปวง ฯ อันวาคุณแหงครอบท้ัง ๓ นั้น มีคุณดุจกัน ตนรูตั้งไวซ่ึงโลหิตแลลม ดอกรูชำระในลำไสใหบริบูรณ ใบรูกระทำใหบุพโพไหลออกมา รากรูแกลมแลดีกระทำใหปกติแหงธาตุรูจำเริญสุคติธาตุ รูแกมุตกิด แกไอ รูแกไข ผอมเหลอื ง รูจำเริญซ่งึ อายุ ฯ อันวาคุณแหงขาใหญน้ัน หัวรูระงับใหกระจาย รูแกฟกบวมแกพิษ ตนรูแกบิดอันตกโลหิต ใบรูฆาตัวพยาธิ คือกลาก ดอกรูแกเกลือ้ นใหญแ ลนอย ฯ อันวาคุณแหงขาลิงนั้น ตน รแู กพษิ ฝดาษ ใบรูแกพยาธิ คือเกลื้อนใหญแลนอย ดอกรูแกพยาธิในอุทรใหต ก รากรแู กพิษฝ อันชือ่ วามารตะ หวั รูแ กไขส ำหรับบรุ ุษ ฯ อันวาคุณแหงกะทือนั้น ตนรูแกไขอันกระทำใหเบื่ออาหาร ใบรูแกโลหิตอยูในไฟใหตก ดอกรูแกไขอันผอม เหลอื ง รากรแู กไ ขอันกระทำใหเยน็ หัวรูต้ังไวซึ่งนำ้ นมแหงสตรใี หบ ริบรู ณขึ้น รแู กป วดมวนในอทุ ร ฯ อันวาคุณแหงไพลนั้น ตนรูแกประกอบไปดวยอุปทวะ ใบรูแกไขอันเม่ือยขบ ดอกรูกระจายเสียซึ่งโลหิต อนั บังเกดิ แตธาตอุ ภญิ ญาณ รากรแู กโ ลหิตอนั เดินออกทางโอษฐโ รคแลนาสิกโรค หวั รูขับโลหิตอนั รายใหตกเสีย ฯ อันวาคุณแหงกระชายนั้น มีรสอันเผ็ดอันรอนอันขม รูแกโรคอันบังเกิดในโอษฐโรคแลรูแกมุตกิด รูแก ลมอนั บงั เกดิ ในดวงหทัย ฯ อันวาคุณแหงหอมนั้น ใบมีรสอันหวาน อันเค็ม อันเลือกรูแกไขหวัดแลกระจายเสียซ่ึงรังไขอันผูกเปนเรือน แลรูแกไขอันบังเกิดแตอชิณะ ๔ ประการ หัวนั้นมีรสอันหวาน อันรอน อันเผ็ด รูแกไขอันบังเกิดแตทรวง รูกระทำ ใหเ กศาดกงาม ใหมีสีสันวรรณะ รกู ระทำใหอาหารงวด รแู กไขสันนิบาต แลไขอ ันบงั เกดิ แตจักษุ รูกระทำใหเสมหะตก รูแกโอษฐโรคแลรบู ำรุงธาตุ ฯ อนั วา คณุ แหงกระเทยี มนัน้ ศีรษะรูแ กเ สมหะแกล ม รแู กซึง่ กลากเกลื้อน รดิ สีดวง ใบรูกระทำใหเ สมหะแหง แลรูกระจายเสยี ซึ่งโลหติ แลแกล มอันปวดมวน ตามอาจารยก ลาวไวด งั นี้ ฯ 342

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย สรรพคุณยา 343

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ สรรพคณุ ยา (เสา ศาลาวมิ งั สา) (๏ ปนุ ะจะปะรงั ในลำดับน้ี จะกลา วดวยนัยหนงึ่ ใหมตอไป) อนั วา คณุ แหงแกน สนนัน้ มรี สอันขมเผ็ด แกน น้ันชุม ไปดวย น้ำมนั รูแกไขอ ันบงั เกดิ แตเ สมหะ แลกระจายเสยี ซงึ่ ลม กระพี้นนั้ รูแก ไขส ันนิบาต ฯ อนั วา คุณแหง ดอกคำนน้ั รูแ กโ รคอนั บงั เกิดแตผวิ หนัง รูแกอภิญญาณโรค รกู ระทำใหโลหติ บรบิ รู ณง าม ฯ อนั วาคณุ แหง จันทนข าวนน้ั มรี สอนั ขมหวาน รกู ระทำใหเปด ปญ ญาแลราศี รแู กไ ขอ ันเกดิ แตต ับแลดี รแู กก ระหายนำ้ ฯ อนั วา คณุ แหง จนั ทนแดงนั้น มรี สอันขมเย็น รแู กไขอ นั เกดิ แตทรวงแลดี รูกระทำใหช่ืนใจ รูแก ไขร ตั ตปต ตะแลแกบาดแผล ฯ อนั วา คณุ แหง เปราะหอมแดงนัน้ ใบรแู กเ กลอื้ นชาง ดอกรูแ ก โรคอันบงั เกิดแตจ ักษุ ตน รูแกลมในอุทรกระทำใหทองขึน้ หวั รแู กบพุ โพโลหติ ใหตก รูแก ลมองคาพยพแลแกตัวเปน ผ่ืน แกไอ รูแกพิษในทรวง แกบ าดแผล ฯ อันวา คุณแหงเปราะหอม ขาวนัน้ ใบรแู กคณุ ฝใหตก ดอกรแู กก ุมารโรคสะดงุ รองไห แลว แลเหลือกตาดูหลงั คา ตนรูแ ก โลหติ เนา ใหต ก หัวรูกระจายเสียซึง่ โลหติ อันประกอบไปดว ยลมอนั มีพษิ ฯ อนั วาคุณใบชะลดู แดงนั้น ใบรูแ กก ระจายเสียซึ่งโลหติ รากรูป ระหารเสยี ซ่งึ อภญิ ญาณโรค รแู กร ัตตปต ตะ อันบงั เกิดใหเ ปน เหตมุ ีดี เปน ตน ฯ อันวาคณุ แหงชะลดู ขาวนั้น ใบรแู กไ ขจับ ผลรูไขอนั กำเรบิ ดอกรแู กไขอ ันหาสติมิได รากรแู กลมหทยั วาต รูแ กเสมหะแล ไขพิษ ฯ อันวา คุณแหงสมีน้นั ใบรูแ กสิวในหนา รแู กไ ขอนั บังเกิดแตตบั ผลรูแกเสมหะใหส ำ รอกเสยี ดอกรูแกโลหติ สตรีอันมีครรภ เปลือกรแู กแมพ ยาธิ คือเกลือ้ นใหญเกลื้อน นอ ย ไสร แู กพยาธใิ หออกจากอทุ ร รากรูแกสันนบิ าตลงโลหติ สดออกมาก ฯ อันวา คณุ แหงตีนเปดนำ้ น้นั ใบรูฆาเสียซง่ึ พยาธคิ ือกลาก ดอกรแู กรดิ สีดวงทวาร ผลรูแ กเกศาอนั หงอก ดจุ อาจารยกลาวไวด งั นี้ ฯ 344

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 สรรพคณุ ยา (เสา ศาลาวิมังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ในลำดับนีจ้ ะกลาวดวยนัยหนึง่ ใหมต อไปอนั วา คณุ แหง แกน สนนนั้ มรี สอันขมเผ็ด แกน น้ัน ชุมไปดวยน้ำมัน รแู กไ ขอ นั บงั เกดิ แตเสมหะ แลกระจายเสียซงึ่ ลม กระพี้นนั้ รแู กไขส นั นิบาต ฯ อันวา คณุ แหง ดอกคำนัน้ รแู กโรคอันบงั เกิดแตผิวหนัง รแู กอ ภิญญาณโรค รกู ระทำใหโ ลหิตบริบูรณง าม ฯ อันวาคุณแหงจันทนขาวนั้น มีรสอันขมหวาน รูกระทำใหเปดปญญาแลราศี รูแกไขอันเกิดแตตับแลดี รูแก กระหายนำ้ ฯ อนั วาคุณแหง จันทนแดงนน้ั มรี สอันขมเย็น รแู กไ ขอันเกิดแตทรวงแลดี รูกระทำใหช ่ืนใจ รแู กไ ขรัตตปตตะ แลแกบาดแผล ฯ อันวาคุณแหงเปราะหอมแดงนั้น ใบรูแกเกล้ือนชาง ดอกรูแกโรคอันบังเกิดแตจักษุ ตนรูแกลมในอุทร กระทำใหทองขึ้น หัวรูแกบุพโพโลหิตใหตก รูแกลมองคาพยพแลแกตัวเปนผื่น แกไอ รูแกพิษในทรวง แกบ าดแผล ฯ อันวาคุณแหงเปราะหอมขาวนั้น ใบรูแกคุณฝใหตก ดอกรูแกกุมารโรคสะดุงรองไห แลวแลเหลือกตาดู หลังคา ตนรูแ กโลหิตเนา ใหตก หวั รูกระจายเสียซึง่ โลหิตอันประกอบไปดว ยลมอนั มพี ษิ ฯ อันวาคุณใบชะลูดแดงนั้น ใบรูแกกระจายเสียซึ่งโลหิต รากรูประหารเสียซ่ึงอภิญญาณโรค รูแกรัตตปตตะ อนั บงั เกิดใหเปน เหตุมดี ี เปน ตน ฯ อันวาคุณแหงชะลูดขาวนั้น ใบรูแกไขจับ ผลรูไขอันกำเริบ ดอกรูแกไขอันหาสติมิได รากรูแกลมหทัยวาต รแู กเสมหะแลไขพ ิษ ฯ อันวา คณุ แหง สมนี ั้น ใบรูแกส วิ ในหนา รูแ กไขอ ันบงั เกิดแตต ับ ผลรแู กเ สมหะใหส ำรอกเสยี ดอกรแู กโลหติ สตรีอันมีครรภ เปลือกรูแกแมพยาธิ คือเกล้ือนใหญ เกล้ือนนอย ไสรูแกพยาธิใหออกจากอุทร รากรูแกสันนิบาต ลงโลหติ สดออกมาก ฯ อันวาคุณแหงตีนเปดน้ำน้ัน ใบรูฆาเสียซึ่งพยาธิคือกลาก ดอกรูแกริดสีดวงทวาร ผลรูแกเกศาอันหงอก ดจุ อาจารยก ลาวไวดังนี้ ฯ 345

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 346 สรรพคณุ ยา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 สรรพคณุ ยา (ผนงั ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั นี้จะกลา ว ดว ยสรรพคุณนยั หน่ึงใหมสบื ตอไป อนั วาคณุ แหง กุม บกนนั้ ใบรแู กล ม แลรฆู า เสยี ซ่งึ แมพ ยาธิ กลา วคอื ตะมอย รูแกเ กลื่อน อันบังเกิดข้นึ ทหี่ นา เปลอื กรูแกซ ึง่ นว่ิ แลลมอันกระทำใหเ ย็นในอุทร แกน รูแกร ดิ สีดวงผอมเหลอื ง รากรูแกม านกระษยั เกดิ แตก องลม ฯ อนั วาคุณแหง กมุ นำ้ น้นั ใบรกู ระทำใหเ สโทซานออกมา ดอกรูแกเ จ็บในลำคอ และรแู กไขอ นั กระทำใหห นาวใหร อน เปลอื กรูแ กสะอกึ แกล มใหเ รอข้นึ เบ้อื งบน แกนรแู กประเมหะมีนิ่วเปน ตน รากรูท ำลาย เสียซ่ึงบุพโพอนั ผูกเปน กอน ฯ อันวา คุณคนทสี อขาวนั้น ใบรูต้งั ปตตะสมฏุ ฐาน ใหเปน ปกติ รูแก ลมแลรูฆา แมพ ยาธิ แลแกส าบสางในกาย ดอกรูแ กไ ขอันบงั เกิดแตทรวง แลรแู กพยาธิแลหดื ไอ แลไขในครรภร กั ษา เปลือกรแู กไขอันกระทำใหเ ยน็ แลแกค ลนื่ เหยี น ไสร ูแกระดู แลรูต้ังซ่ึงโลหติ รากรูแกไ ขอนั กระทำใหรอ น ฯ อนั คุณแหงคนทีสอดำนั้น เปลือกรแู กไ ขฟกบวม แกริดสดี วง รแู กลมเสยี ด แทงแลแกพ ยาธิ ใบรูแกเสมหะ แลโลหติ รูแ กลมใหกระจายและฆาแมพยาธแิ ลคชราด รูบำรุงธาตุให ปกติ รากรกู ระจายซึ่งลมอันบังเกิดแตก องเสมหะ รแู กเ สโทอนั แหง ใหต กออกมา ฯ อันวาคุณแหง- รักขาวนัน้ มีรสอนั จืด ใบรูแกรดิ สีดวงทวารแลคชราด ยางรแู กร ดิ สดี วงในลำไส ดอกรแู กแ มพยาธิ คือกลาก แลเกลอ้ื น ผลรแู กซ ึ่งรังแคใหต ก ตน บำรงุ ทวารทงั้ ๙ ใหบ ริบรู ณ รากรูแกมูกเลือดแลไขเ หนือ ฯ อันวาคุณแหง หญาพันงนู นั้ ตนรูแกปส สาวะอนั ขดั ค่งั ใบรแู กโ รคในลำคอขน้ึ ดจุ หนามกา นบวั ดอกรูแกเ สมหะในอทุ ร ผลรูแกเ มด็ นิ่วใหตก รากรูแกประเมหะ ๒๐ ประการ ฯ อนั วาคุณแหง ไฟเดอื นหา นนั้ ตน รูบำรงุ ธาตุ และกระทำใหอาหารงวด ใบรฆู าแมพยาธิใหต าย คอื กลาก เกล้อื น เรอื้ น กฏุ ฐงั แลไสเ ดือนในอุทร แลรกู ระทำใหโ ลหติ ในอุทรตกเสยี รากรทู ำลายโล หติ เบื้องบนใหต ก ดุจอาจารยกลาวมาดังน้ี ฯ 347

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ สรรพคุณยา (ผนัง ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดับน้ีจะกลาวดวยสรรพคุณนัยหนึ่งใหมสืบตอไป อันวาคุณแหงกุมบกน้ัน ใบรูแกลม แลรูฆาเสียซึ่งแมพยาธิ กลาวคือ ตะมอย รูแกเกลื่อนอันบังเกิดขึ้นท่ีหนา เปลือกรูแกซึ่งนิ่วแลลม อันกระทำใหเย็นในอุทร แกน รแู กริดสีดวงผอมเหลอื ง รากรแู กมานกระษัยเกิดแตก องลม ฯ อันวาคุณแหงกุมน้ำน้ัน ใบรูกระทำใหเสโทซานออกมา ดอกรูแกเจ็บในลำคอ และรูแกไขอันกระทำ ใหหนาวใหรอน เปลือกรูแกสะอึก แกลมใหเรอขึ้นเบื้องบน แกนรูแกประเมหะมีนิ่วเปนตน รากรูทำลายเสีย ซึ่งบพุ โพอนั ผูกเปนกอ น ฯ อันวาคุณคนทีสอขาวน้ัน ใบรูตั้งปตตะสมุฏฐานใหเปนปกติ รูแกลมแลรูฆาแมพยาธิ แลแกสาบสางในกาย ดอกรูแกไขอันบังเกิดแตทรวง แลรูแกพยาธิแลหืดไอแลไขในครรภรักษา เปลือกรูแกไขอันกระทำใหเย็น แลแก คลน่ื เหียน ไสร ูแ กระดแู ลรูต้ังซ่งึ โลหิต รากรูแ กไ ขอ นั กระทำใหร อ น ฯ อันคุณแหงคนทีสอดำน้ัน เปลือกรูแกไขฟกบวม แกริดสีดวง รูแกลมเสียดแทงแลแกพยาธิ ใบรูแกเสมหะ แลโลหิต รูแกลมใหกระจายและฆาแมพยาธิแลคชราด รูบำรุงธาตุใหปกติ รากรูกระจายซึ่งลมอันบังเกิดแตกอง เสมหะ รแู กเสโทอนั แหง ใหตกออกมา ฯ อันวาคุณแหงรักขาวน้ันมีรสอันจืด ใบรูแกริดสีดวงทวารแลคชราด ยางรูแกริดสีดวงในลำไส ดอกรู แกแ มพ ยาธิ คอื กลากแลเกล้ือน ผลรแู กซ ง่ึ รงั แคใหต ก ตน บำรุงทวารทงั้ ๙ ใหบริบรู ณ รากรแู กมกู เลือดแลไขเหนือ ฯ อันวาคุณแหงหญาพันงูน้ัน ตนรูแกปสสาวะอันขัดค่ัง ใบรูแกโรคในลำคอขึ้นดุจหนามกานบัว ดอกรู แกเสมหะในอุทร ผลรูแ กเ มด็ นิ่วใหต ก รากรูแกป ระเมหะ ๒๐ ประการ ฯ อันวาคุณแหงไฟเดือนหานั้น ตนรูบำรุงธาตุ และกระทำใหอาหารงวด ใบรูฆาแมพยาธิใหตาย คือ กลาก เกล้ือน เรื้อน กุฏฐังแลไสเดือนในอุทร แลรูกระทำใหโลหิตในอุทรตกเสีย รากรูทำลายโลหิตเบ้ืองบนใหตก ดจุ อาจารยกลา วมาดังนี้ ฯ 348

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย สรรพคุณยา 349

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ สรรพคุณยา (ผนงั ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ในลำดบั นจ้ี ะ กลา วดว ยสรรพคุณนยั หน่ึงใหมสืบตอ ไป ฯ อันวา คณุ แหงกะเม็งนัน้ ตน รแู กลมใหกระจาย รแู กโ ลหติ อนั กระทำใหรอน ดอกรูแกดอี นั ฟงุ ซานใหบรบิ ูรณ ผลรแู กลมอันเปนพษิ ใหถ อย รากรูแกลมวิง เวียนแลลมอันปวนอยใู นอุทร ฯ อนั วา คณุ แหง วา นหางชา งน้นั ตนรูแกค ณุ อนั บุคคลกระ ทำดวยหนัง ใบรแู กค ณุ อันบคุ คลกระทำดวยเนื้อ ดอกรแู กคณุ อนั บคุ คลกระทำดวยผม รากรแู กคุณอนั บุคคลกระทำดว ยกระดกู ฯ อนั วา คุณแหง ทองหลางใบมนนั้น ใบรแู กล มแกริดสี ดวง แกไ สเ ดอื นในอุทร ดอกรแู กโ ลหิตใหต กเสีย ผลรูบำรงุ ซ่งึ ดี เปลือกรแู กเสมหะ แกวาโย แกน ว่ิ ใหต ก แกนรแู กพษิ ฝมาระถะ รากรแู กส รรพพิษท้ังปวง ฯ อนั วา คณุ แหง คดั เคา นน้ั ใบรแู กโลหติ ซา น ดอก รแู กโลหิตกองกำเดา ผลรูแกโ ลหิตอันเนาใหตกเสีย ตน รูแกโลหิตระดรู อ นใหบริบูรณ รากรแู ก รัตตปต ตะโรค ฯ อันวา คณุ แหงนมพิจิตรน้ัน ใบรูแ กส รรพพษิ ทงั้ ปวง มพี ษิ ไข เปนตน มีพิษลมเปน ทสี่ ดุ ดอกรแู กล มอนั มพี ิษ ผลรูทำลายเสยี ซงึ่ บุพโพใหแตกออก รากรแู กลมอนั กระทำใหคล่นื เหียน ฯ อันวาคณุ แหงกกรังกานัน้ ตน รูทำลายเสยี ซ่งึ ดีอนั ผกู ไวซ ึ่งพษิ ใบรฆู า แมพ ยาธิทั้งปวง ดอกรแู ก โอษฐโรค รากรกู ระทำใหโ ลหิตในอทุ รน้นั ตกเสีย หวั รูจำเริญซ่ึงธาตุอภิญญาณแลสรุ ินธัญญาณธาตุ สมฏุ ฐานพิกัด รกู ระทำใหอาหารงวด รแู กเสมหะอันฟงุ ซา นใหส งบลง ฯ อนั วาคณุ แหง สะเดานน้ั มรี สอันขม อันฝาด อนั เยน็ ใบรูแกใหระมัดซึ่งอทุ ร รูบำรงุ เพลิงธาตุ กระทำใหอาหารงวด ดอกรูแกพษิ โล หติ อนั บังเกิดแตก ำเดา รแู กร ิดสดี วงในลำคอ ใหคันดจุ ตวั พยาธิไตอ ยู ผลรูแกลมหทยั วาต ลมสัตถก วาต แลลมอันเกิดแตกองปตตะสมุฏฐาน เปลอื กรูแกบดิ มูกเลือด กระพ้รี ูแกดีแล แกบ า อนั เพอคล่ัง แกน รูแ กลมอันคลนื่ เหยี นอาเจยี นแลลมอนั ผกู รากรแู กเ สมหะอันเปนสนิมอยภู ายในอุทร แลรแู กเสมหะอนั ติดลำคอใหตก ตามอาจารยทานกลาวไว ฯ 350

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 สรรพคณุ ยา (ผนงั ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั น้ีจะกลา วดวยสรรพคณุ นยั หนึ่งใหมสืบตอ ไป ฯ อันวาคณุ แหง กะเมง็ นนั้ ตนรูแ กล มใหก ระจาย รแู กโลหิตอนั กระทำใหร อ น ดอกรแู กดอี ันฟุงซานใหบ รบิ ูรณ ผลรูแกล มอนั เปนพิษใหถอย รากรูแกล มวิงเวียนแลลมอันปวนอยใู นอทุ ร ฯ อันวาคุณแหงวานหางชางน้ัน ตนรูแกคุณอันบุคคลกระทำดวยหนัง ใบรูแกคุณอันบุคคลกระทำดวยเน้ือ ดอกรแู กคณุ อนั บคุ คลกระทำดว ยผม รากรแู กคณุ อนั บคุ คลกระทำดวยกระดูก ฯ อันวาคุณแหงทองหลางใบมนนั้น ใบรูแกลมแกริดสีดวง แกไสเดือนในอุทร ดอกรูแกโลหิตใหตกเสีย ผลรบู ำรุงซงึ่ ดี เปลือกรแู กเ สมหะ แกว าโย แกน ่ิวใหต ก แกนรูแ กพษิ ฝม าระถะ รากรูแกสรรพพิษทั้งปวง ฯ อันวาคุณแหงคัดเคานั้น ใบรูแกโลหิตซาน ดอกรูแกโลหิตกองกำเดา ผลรูแกโลหิตอันเนาใหตกเสีย ตน รูแ กโ ลหติ ระดูรอ นใหบ ริบรู ณ รากรูแกร ตั ตปต ตะโรค ฯ อันวาคุณแหงนมพิจิตรน้ัน ใบรูแกสรรพพิษทั้งปวง มีพิษไขเปนตน มีพิษลมเปนท่ีสุด ดอกรูแกลมอันมีพิษ ผลรทู ำลายเสียซึ่งบุพโพใหแ ตกออก รากรูแกล มอันกระทำใหคลนื่ เหยี น ฯ อันวาคุณแหงกกรังกาน้ัน ตนรูทำลายเสียซึ่งดีอันผูกไวซึ่งพิษ ใบรูฆาแมพยาธิทั้งปวง ดอกรูแกโอษฐโรค รากรูกระทำใหโลหิตในอุทรน้ันตกเสีย หัวรูจำเริญซ่ึงธาตุอภิญญาณแลสุรินธัญญาณธาตุสมุฏฐานพิกัด รูกระทำ ใหอ าหารงวด รูแ กเสมหะอนั ฟงุ ซา นใหสงบลง ฯ อันวาคุณแหงสะเดานั้นมีรสอันขม อันฝาด อันเย็น ใบรูแกใหระมัดซึ่งอุทร รูบำรุงเพลิงธาตุ กระทำ ใหอาหารงวด ดอกรูแกพิษโลหิตอันบังเกิดแตกำเดา รูแกริดสีดวงในลำคอใหคันดุจตัวพยาธิไตอยู ผลรูแกลม หทัยวาต ลมสัตถกวาต แลลมอันเกิดแตกองปตตะสมุฏฐาน เปลือกรูแกบิดมูกเลือด กระพ้ีรูแกดีแลแกบา อันเพอคล่ัง แกนรูแกลมอันคลื่นเหียนอาเจียนแลลมอันผูก รากรูแกเสมหะอันเปนสนิมอยูภายในอุทร แลรูแก เสมหะอันตดิ ลำคอใหตก ตามอาจารยทานกลา วไว ฯ 351

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 352 สรรพคณุ ยา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 สรรพคณุ ยา (ผนงั ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรงั ในลำดบั นี้ จะกลา วดวยสรรพคณุ นัยหนึ่งใหมสบื ตอไป ฯ อันวา คณุ แหงพลิ ังกาสานั้น มีรสอนั ขมรอน ใบรแู กโ รคอนั บงั เกดิ แตตบั ดอกรูแ กโ รคอันประกอบไปดวยแมพ ยาธเิ ปน ตน ผลรูแกไขใ นกองอตสิ ารโรค ตน รแู กโ รคอันเปนกฏุ ฐงั รากรแู กโรค สำหรบั บุรษุ กลาวคอื ประเมหะ ฯ อันวาคณุ แหงข้ีเหล็กน้ัน ใบรแู กโรค มุตกิดแลแกน ว่ิ ดอกรแู กโ ลหิตแลแกน อนมหิ ลับ เปลือกรแู กโรค รดิ สีดวง กระพ้รี แู กโลหิตอนั กระทำใหร ะส่ำระสาย แกนรแู กลมอนั ประกอบ กระทำใหเ ยน็ ทัว่ ท้งั กายแลรูแกโ ลหิตอนั กระทำใหแ สบในจักษทุ วาร รากรแู ก ไขอ นั กระทำใหห นาว ฯ อนั วา คณุ แหงชะมดตนนัน้ ใบรูฆาเสียซึ่งพยาธคิ อื กลาก ดอกรแู กพยาธิคอื ไสเ ดือนในอทุ รใหตก ผลรพู อกวิทราธิโรคคือพษิ ฝใ หบ พุ โพพลนั แตก เปลอื กรูฆาเสียซ่งึ แมงคาเขาหู กระพีร้ ูแกเ กลื้อนชาง แกนรฆู า เสยี ซ่ึง แมพยาธิ กลาวคอื เรื้อนใหญ เรื้อนกลาง เรื้อนน้ำเตา รากรแู กแมพยาธอิ ันเกิดตาม- ขุมขน แลรากผม หามรังแคมิใหบังเกิด ฯ อนั วาคณุ แหง สม ปอ ยน้นั ตนรแู กน้ำจกั ษุพกิ ารใหต งั้ ใบรูแกโ รคอนั บังเกิดแตจกั ษุ รชู ำระในลำไส ดอกรแู กเ สนเอ็นอนั วิปรติ ตางๆ ให บรบิ ูรณ ผลรูแ กปากกุมารอนั ไข รชู ำระเสียซึง่ เสมหะเหนียว รากรูแ กไ ขอนั กระทำ ใหรอนแลเย็น ฯ อนั วาคณุ แหง ราชพฤกษน ้นั ใบรฆู า แมพ ยาธิ ท้ังปวง ดอกรแู กบ าดแผลอนั ไปบมไิ ดส ำเร็จน้ันใหห าย ฝกรแู ก เสมหะใหต กแลพรรดกึ เปลอื กรูแ กเ นื้อแลหนงั ใหตั้งมั่น กระ พ้รี แู กร ำมะนาด แกน รแู กแ มไ สเ ดือนในอุทรใหต ก รากรฆู า แม พยาธคิ อื คชราดนนั้ ใหตายดจุ อาจารยกลา วไว ฯ 353

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ สรรพคุณยา (ผนัง ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั นี้จะกลา วดวยสรรพคุณนัยหน่ึงใหมสบื ตอ ไป ฯ อันวาคุณแหงพิลังกาสาน้ัน มีรสอันขมรอน ใบรูแกโรคอันบังเกิดแตตับ ดอกรูแกโรคอันประกอบไปดวย แมพ ยาธิเปน ตน ผลรูแกไขใ นกองอติสารโรค ตน รูแกโ รคอันเปน กฏุ ฐงั รากรูแ กโ รคสำหรับบรุ ษุ กลาวคือประเมหะ ฯ อันวาคุณแหงข้ีเหล็กน้ัน ใบรูแกโรคมุตกิดแลแกน่ิว ดอกรูแกโลหิตแลแกนอนมิหลับ เปลือกรูแก โรคริดสีดวง กระพี้รูแกโลหิตอันกระทำใหระส่ำระสาย แกนรูแกลมอันประกอบกระทำใหเย็นท่ัวท้ังกายแลรูแก โลหิตอนั กระทำใหแสบในจักษทุ วาร รากรแู กไขอ ันกระทำใหห นาว ฯ อันวาคุณแหงชะมดตนน้ัน ใบรูฆาเสียซึ่งพยาธิคือกลาก ดอกรูแกพยาธิคือไสเดือนในอุทรใหตก ผลรูพอก วิทราธิโรคคือพิษฝใหบุพโพพลันแตก เปลือกรูฆาเสียซึ่งแมงคาเขาหู กระพี้รูแกเกลื้อนชาง แกนรูฆาเสียซึ่งแมพยาธิ กลาวคือเรอื้ นใหญ เรื้อนกลาง เรอื้ นน้ำเตา รากรูแ กแมพยาธอิ นั เกดิ ตามขุมขน แลรากผมหามรังแคมิใหบ งั เกิด ฯ อนั วาคุณแหงสม ปอ ยน้ัน ตนรแู กน ้ำจกั ษพุ ิการใหต ั้ง ใบรแู กโรคอันบงั เกดิ แตจ กั ษุ รชู ำระในลำไส ดอกรูแก เสนเอ็นอันวิปรติ ตา งๆ ใหบรบิ ูรณ ผลรแู กป ากกมุ ารอนั ไข รูชำระเสยี ซง่ึ เสมหะเหนยี ว รากรแู กไ ขอ นั กระทำใหร อน แลเย็น ฯ อันวาคุณแหงราชพฤกษนั้น ใบรูฆาแมพยาธิทั้งปวง ดอกรูแกบาดแผลอันไปบมิไดสำเร็จนั้นใหหาย ฝกรูแกเสมหะใหตกแลพรรดึก เปลือกรูแกเน้ือแลหนังใหต้ังมั่น กระพี้รูแกรำมะนาด แกนรูแกแมไสเดือนในอุทร ใหต ก รากรฆู าแมพ ยาธคิ อื คชราดนัน้ ใหต ายดุจอาจารยกลา วไว ฯ 354

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย สรรพคุณยา 355

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ สรรพคณุ ยา (เสา ศาลาวิมงั สา) ๏ ปะนะจะปะรัง ลำดบั นี้ จะกลา วดวยสรรพคุณนยั อน่ึงใหมสบื ตอ ไป ฯ อนั คณุ แหงผลมะตมู แกนนั้ ใบ ...(เลอื น)... ธาตุใหบงั เกดิ ...(เลือน)...รแู กใ หอาหารในอทุ รงวด ฯ อนั วา คณุ แหง ผลมะตูมสกุ น้ันรแู กลมอันเสียดในอุทร รแู กซ ่งึ มกู เลอื ด บำรงุ จตั ุ กาลเตโช รูก ระทำให...(เลือน)...ฯ อันวาคุณ แหงผกั โหมหนิ ...(เลอื น)... แกโลหิต...(เลือน)...รากรูแกล มอณั ฑพฤกษใ หต ก รูแ กริดสีดวงงอก...(เลือน)...- แลแกเ สมหะ อันวา คุณแหง...(เลอื น)...รกู ระทำให...(เลือน)...เตโชอนั กลา ให...(เลอื น)...อนั วา คุณแหง...(เลือน)...รแู กโ รคอันบงั เกิดแตแมพ ยาธิ รแู กซ งึ่ เสมหะแลฟกบวม รูทำลายเสียซงึ่ ธาต.ุ ..(เลือน)...ใหต ก ฯ อันวาคณุ แหงทนดีน้ันรูแกโรค อันบงั เกิดแต...(เลือน)...รแู กโ รคในกองประเมหะ ๒๐ ให. ..(เลอื น)...อจุ จาระมไิ ด ...(เลือน)... อนั วาคณุ แหงหัศคุณไทยนัน้ ...(เลอื น)...รูแกล ม...(เลือน)...ให...(เลือน)...กระทำดวยผมให ตกเสียดอก รแู กเสมหะใหตก รากรูแกโลหติ ...(เลอื น)... ลมอนั เสียด อนั แทง อันยอก ใน ขอ รูแกไ ขอนั ผอมเหลืองแลหืดไอ ฯ อนั วา คณุ แหง...(เลือน)... เปน รอ นใหก ระจาย ดอกรแู กแมพ ยาธิ...(เลือน)... ผลรฆู าเสยี ซึง่ ...(เลือน)...อนั บงั เกดิ แตไสด วน ไสล าม เปลือกรแู ก- โลหติ ในลำ คอแลในลำไสใหก ระจาย กระพ้ีรแู กโ ลหติ ในลำไส รากน้นั แกรดิ สดี วง ฯ อันวาคุณแหง สลอดนน้ั ใบรูแกต ะมอยแลแกไ สดวนไสล าม ดอกรูฆาแมพ ยาธอิ ัน บังเกดิ แตก ลากแลคชราด ผลรแู กลมอมั พฤกษดบั เตโชมใิ หจ ำเริญ เปลอื กรแู กเ สมหะอนั คางอยใู นอกแลลำคอ รากแลไส ...(เลอื น)... โรคเรอ้ื น กุฏฐัง ดจุ อาจารยว า ไว ๚ 356

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 สรรพคณุ ยา (เสา ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปะนะจะปะรัง ลำดบั นี้จะกลาวดว ยสรรพคุณนัยอนึ่งใหมส ืบตอ ไป ฯ อันคุณแหง ผลมะตูมแกนัน้ ใบ รูแ กซ ่ึงเสมหะแลลม รูบำรุงสกุ ขธาตใุ หบังเกดิ กระทำใหอ คั คนิผลจำเริญขึน้ รูแกใหอ าหารในอุทรงวด ฯ อันวาคณุ แหง ผลมะตมู สกุ น้ันรแู กลมอันเสียดในอทุ ร รแู กซ ึ่งมูกเลือด บำรงุ จตั ุกาลเตโช รูก ระทำใหอาหารงวด รแู กก ระหายน้ำและอนโุ ลมตามวาโยธาตุ ฯ อนั วา คณุ แหงผกั โหมหนิ ทั้งสองน้นั ตน รแู กล มอนั ผกู เปน กอ น เปน ลมใหเรอไป รแู กเ สมหะและดี ดอกรูแก โลหติ อภญิ ญาณใหตง้ั อยู รากรแู กล มอัณฑพฤกษใหต ก รูแกร ดิ สดี วงงอกทวารแลแกเสมหะ อันวาคุณแหงรากจิงจอน้ัน รูกระทำใหเสมหะ ลม ดี และรูกระทำใหอาหารงวด รูประหารเสียซ่ึงเตโช อนั กลาใหถ อยลงฯ อันวาคณุ แหง รากตองแตกนัน้ มรี สอนั จดื รูแกโรคอนั บังเกดิ แตแมพยาธิ รแู กซ ึ่งเสมหะแลฟกบวม รูท ำลาย เสยี ซ่งึ ธาตุอจุ จาระอนั กลาใหตก ฯ อันวาคุณแหงทนดีนั้นรูแกโรคอันบังเกิดแตลมและเสมหะ รูแกโรคในกองประเมหะ ๒๐ ใหถอย รดู ับเตโชธาตุและกระทำอจุ จาระมิไดผ กู เขา ได ฯ อันวาคุณแหงหัศคุณไทยน้ัน ตนรูแกลมภายในใหกระจาย ผลรูแกคุณอันกระทำดวยผมใหตกเสีย ดอกรูแกเสมหะใหตก รากรูแกโลหิตอันระคนดวยบุพโพใหตก ใบรูแกซ่ึงลมอันเสียด อันแทง อันยอกในขอ รูแกไข อันผอมเหลืองแลหดื ไอ ฯ อันวาคุณแหงหัศคุณเทศนั้น ใบรูแกลมอันผูกเปนกอนใหกระจาย ดอกรูแกแมพยาธิท้ังปวง ผลรูแกเสีย ซึ่งพยาธิอันบังเกิดแตไสดวน ไสลาม เปลือกรูแกโลหิตในลำคอแลในลำไสใหกระจาย กระพ้ีรูแกโลหิตในลำไส รากนัน้ แกร ดิ สีดวง ฯ อนั วา คุณแหง สลอดน้นั ใบรูแกตะมอยแลแกไ สดวน ไสล าม ดอกรฆู า แมพยาธิอนั บงั เกิดแตก ลากแลคชราด ผลรูแกลมอัมพฤกษ ดับเตโชมิใหจำเริญ เปลือกรูแกเสมหะอันคางอยูในอกแลลำคอ รากแลไสแกโรคเร้ือน กุฏฐัง ดจุ อาจารยว าไว ๚ 357

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 358 สรรพคณุ ยา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 สรรพคุณยา (ผนัง ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ในลำดับนี้จะกลา วดวย สรรพคณุ นยั อันหนึง่ ใหมส ืบตอไป ฯ อนั วา คุณแหงแตง หนูนนั้ ตนรูแกเ สมหะใหต ก ใบรแู กไขจ ับอันกระทำใหส ะทา น หนาว ดอกรแู กพ ิษโลหติ อนั เนาใหต ก ผลรูแกไขจับใหสะทา นรอน รากรูแ กขัดปส สาวะ แลแกลมแกเสมหะแลคชราด ฯ อันวา คณุ แหงชงิ ชน่ี นั้ ตนรูแกฟกบวม ดอกรูแ กโรคมะเรง็ ผลรูแ กโรคอนั บังเกิดในลำคอ รากรูแก อทุ รโรคแลรแู กลมภายในซา นออกมา ฯ อนั วาคณุ แหง บอระเพด็ แลชงิ ชา ชาลนี น้ั มคี ณุ ดจุ กัน ตน รแู กพษิ ฝดาษ แลรแู กไ ขเหนืออันบังเกิดเพ่ือโลหติ รแู กฝก าฬ อันบังเกดิ เพ่อื ฝด าษ รแู กไ ขต รโี ทษ รกู ระทำใหเกดิ กำลงั รูกระทำเพลิงธาตใุ หบรบิ ูรณ รูแกกระหายนำ้ อันเปนเพื่อโลหติ แลลม รแู กสะอึกแกสมฏุ ฐานกำเรบิ ใบรฆู าแมพยาธิ คือมะเร็ง ดอกรฆู า พยาธิในอุทรแลในฟน ในหใู หตก ผลรแู กเสมหะอันเปนพิษ รากรแู ก โลหิตอันเปนพิษไขเหนือสันนิบาต ฯ อันวา คณุ แหง บอระเพด็ พุงชา งน้ัน ตน รูแ กล มแนน ในทรวงใหกระจาย ใบรบู ำรุงเพลิงธาตุ ดอกรูฆาแมพ ยาธอิ นั บงั เกดิ แตโ รคเรอื้ นแลกฏุ ฐงั ผลรกู ระทำใหอ าหารงวด หนามรูแกโ ลหิตอนั เนาในอุทรใหตก หัวรแู กเ สมหะเบอ้ื งบนใหป กติ ฯ อนั วาคุณแหงผักปอดตัวเมียน้นั ตนรูแกไ ขสตรอี นั อยูใ นเรือนเพลิง ใบรูแกเหงื่ออันบคุ คลเปน ทองมานใหต ก ดอกรูแกรดิ สีดวงอนั เปน เพื่อโลหิต รากรูแ กไ ขจับอนั กระทำใหรอ น ฯ อนั วา คุณแหง ผักปอดตัวผนู ้ัน รากรูแกโ ลหิตอนั พกิ าร ใบรูแกเสมหะใหตก ดอกรแู กไขจ บั อนั กระทำใหห นาว ราก รแู กลมแลโลหติ ใหกระจาย ฯ อันวา คุณแหงพลูแก ตนรูฆาแมพ ยาธิภายในอันบังเกดิ แตร ิดสดี วง ใบรูฆา แมพยาธิภายนอกอันเกดิ แตผวิ หนงั ดอกรูแ กโ รคอนั บังเกิดแตจ ักษุ รากรูแกโลหติ อนั ระคนดวยวาโยใหตก แลตน ใบ ดอก ราก ทงั้ ๔ นี้ ระคน- กันเขา ตมใหกนิ รแู กเรือ้ นใหญแ ลนอ ย รแู กมะเรง็ คชราด กลาก เกล้ือน หดิ สวิ อันบงั เกดิ ข้นึ นนั้ ตามอาจารย กลาวไว ฯ 359

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ สรรพคุณยา (ผนัง ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ในลำดบั นจ้ี ะกลา วดวยสรรพคุณนยั อนั หนง่ึ ใหมสบื ตอไป ฯ อันวาคุณแหงแตงหนูน้ัน ตนรูแกเสมหะใหตก ใบรูแกไขจับอันกระทำใหสะทานหนาว ดอกรูแกพิษโลหิต อันเนา ใหตก ผลรูแ กไขจบั ใหส ะทา นรอน รากรูแ กข ดั ปส สาวะ แลแกลมแกเสมหะแลคชราด ฯ อันวาคุณแหงชิงช่ีน้ัน ตนรูแกฟกบวม ดอกรูแกโรคมะเร็ง ผลรูแกโรคอันบังเกิดในลำคอ รากรูแกอุทรโรค แลรูแกล มภายในซา นออกมา ฯ อันวาคุณแหงบอระเพ็ดแลชิงชาชาลีนั้นมีคุณดุจกัน ตนรูแกพิษฝดาษ แลรูแกไขเหนืออันบังเกิดเพื่อโลหิต รูแกฝกาฬอันบังเกิดเพ่ือฝดาษ รูแกไขตรีโทษ รูกระทำใหเกิดกำลัง รูกระทำเพลิงธาตุใหบริบูรณ รูแกกระหายน้ำ อันเปนเพ่ือโลหิตแลลม รูแกสะอึกแกสมุฏฐานกำเริบ ใบรูฆาแมพยาธิคือมะเร็ง ดอกรูฆาพยาธิในอุทรแลในฟนในหู ใหตก ผลรูแ กเสมหะอนั เปนพิษ รากรแู กโลหติ อนั เปน พษิ ไขเหนือสันนบิ าต ฯ อันวาคุณแหงบอระเพ็ดพุงชางนั้น ตนรูแกลมแนนในทรวงใหกระจาย ใบรูบำรุงเพลิงธาตุ ดอกรูฆา แมพยาธิอันบังเกิดแตโรคเรื้อนแลกุฏฐัง ผลรูกระทำใหอาหารงวด หนามรูแกโลหิตอันเนาในอุทรใหตก หัวรูแกเ สมหะเบ้ืองบนใหปกติ ฯ อันวาคุณแหงผักปอดตัวเมียน้ัน ตนรูแกไขสตรีอันอยูในเรือนเพลิง ใบรูแกเหงื่ออันบุคคลเปนทองมานใหตก ดอกรูแ กร ิดสีดวงอนั เปนเพอื่ โลหิต รากรแู กไ ขจบั อันกระทำใหรอน ฯ อันวาคุณแหงผักปอดตัวผูนั้น รากรูแกโลหิตอันพิการ ใบรูแกเสมหะใหตก ดอกรูแกไขจับอันกระทำ ใหห นาว รากรแู กลมแลโลหิตใหก ระจาย ฯ อันวาคุณแหงพลูแก ตนรูฆาแมพยาธิภายในอันบังเกิดแตริดสีดวง ใบรูฆาแมพยาธิภายนอกอันเกิดแต ผวิ หนงั ดอกรูแกโ รคอนั บงั เกิดแตจกั ษุ รากรูแกโลหติ อนั ระคนดวยวาโยใหต ก แลตน ใบ ดอก ราก ทง้ั ๔ นี้ ระคน กันเขา ตมใหกิน รแู กเ ร้อื นใหญแ ลนอ ย รแู กม ะเร็งคชราด กลาก เกลือ้ น หิด สิว อันบังเกิดขึน้ น้ันตามอาจารยก ลา วไว ฯ 360

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 บรรณานุกรม กรมศิลปากร. จารึกตำรายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร. กรุงเทพฯ : บริษัทอาทิตย โพรดักส กรุปจำกัด, ๒๕๔๕. คณะกรรมการคุม ครองและสงเสรมิ ภูมิปญญาการแพทยแผนไทย. ตำราอา งอิงสมุนไพรไทย เลม ๑ . กรุงเทพฯ : บรษิ ทั อมรนิ ทรพ ริน้ ตงิ้ แอนดพับลชิ ชง่ิ จำกัด (มหาชน), ๒๕๕๑. คณาจารยโ รงเรียนแพทยแผนโบราณ. ตำรายาศลิ าจารกึ ในวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์). กรุงเทพฯ : มหามกฏุ ราชวิทยาลัย, ๒๕๐๕. ชยันต พิเชียรสนุ ทรและคณะ. คำอธบิ าย ตำราพระโอสถพระนารายณ . พมิ พครั้งท่ี ๒ . กรุงเทพฯ : อมรินทรแ ละ มลู นิธภิ มู ิปญ ญา , ๒๕๔๘. ชยันต พิเชียรสุนทร และ วิเชียร จีรวงศ. คูมือเภสัชกรรมแผนไทยเลม ๑ น้ำกระสายยา. กรุงเทพฯ : บริษัท อมั รนิ ทรพรนิ้ ตงิ้ แอนดพ บั ลิชช่ิง จำกัด (มหาชน), ๒๕๔๕. . คมู ือเภสชั กรรมแผนไทยเลม ๓ เครอื่ งยาสัตววัตถุ. กรุงเทพฯ : บริษัทอมั รนิ ทรพ รน้ิ ติ้ง แอนดพ ับลชิ ช่งิ จำกดั (มหาชน), ๒๕๔๕. . คูมือเภสัชกรรมแผนไทยเลม ๔ เครื่องยาธาตุวัตถุ. กรุงเทพฯ : บริษัทอัมรินทรพร้ินต้ิงแอนดพับลิชชิ่ง จำกดั (มหาชน), ๒๕๔๕. ดำรงราชานุภาพ , สมเด็จฯ กรมพระยา. ประชุมจารึกวัดพระเชตุพน ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ พ.ศ. ๒๔๖๒. กรงุ เทพฯ : มปท, มปป. ธงชยั เปาอินทร. ตน ไมยานา ร.ู กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พส ุวรี ิยาศาสตร, ๒๕๕๑. นันทวัน บุณยะประภัศร และ อรนุช โชคชัยเจริญพร. สมุนไพรไมพ้ืนบาน. กรุงเทพฯ: บริษัทประชาชนจำกัด, ๒๕๓๙. . สมุนไพรไมพืน้ บาน. กรุงเทพฯ: บรษิ ัทประชาชนจำกัด, ๒๕๔๑. . สมุนไพรไมพนื้ บา น. กรุงเทพฯ: บริษัทประชาชนจำกดั , ๒๕๔๒. . สมุนไพรไมพื้นบาน. กรงุ เทพฯ: บริษทั ประชาชนจำกัด, ๒๕๔๓. ประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ เลม ๑ – ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพโสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๒. (พิมพในงาน พระราชทานเพลิงพระศพ พระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฎ ปยมหาราชปดิวรัดา เม่ือปมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๗๒). 361

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ประนอม ปญญางาม และคณะ. จดหมายเหตุ รัชกาลท่ี ๓ เลมที่ ๑. กรุงเทพฯ : หางหุนสวนสามัญนิติบุคคล สหประชาพาณชิ ย, ๒๕๓๐. เพ็ญนภา ทรัพยเ จรญิ . ประวัติ วิวฒั นาการและการประยุกตใ ชการแพทยแ ผนไทย. กรงุ เทพฯ : บริษทั สามเจรญิ (กรุงเทพ) จำกัด, ๒๕๕๐. ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ : นานมีบุคสพับลิเคช่ัน, ๒๕๔๖. . พจนานุกรมศัพทแพทยและเภสัชกรรมแผนไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : สำนักกิจการ โรงพิมพองคการสงเคราะหท หารผา นศกึ , ๒๕๕๓. . พจนานุกรมศัพทแพทยและเภสัชกรรมแผนไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : สำนักกิจการ โรงพิมพอ งคการสงเคราะหทหารผานศึก, ๒๕๕6. อรวรรณ ทรัพยพลอย (บรรณาธิการ). จารึกวัดโพธ์ิ : มรดกความทรงจำแหงโลก. กรุงเทพฯ : อมรินทรพร้ินต้ิง แอนดพบั ลิชชง่ิ , ๒๕๕๔. วงศสถิตย ฉั่วกุล. อนุกรมวิธานพืชสมุนไพร TAXONOMY OF MEDICINAL PLANTS. กรุงเทพฯ : หจก. วรานนทเอนเทอรไพรส , ๒๕๔๘. วทิ ย เที่ยงบรู ณธรรม. พจนานกุ รมสมุนไพรไทย (ฉบับสรรพคณุ ยาไทย). กรงุ เทพฯ : หสน. นิยม วทิ ยา, ๒๕๓๒. วฒุ ิ วฒุ ิธรรมเวช. คัมภรี เ ภสัชรัตนโกสนิ ทร. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั ศิลปสยามบรรจภุ ัณฑและการพมิ พ, ๒๕๔๗. . สารานุกรมสมนุ ไพร รวมหลกั เภสชั กรรมไทย. กรุงเทพฯ : โอ เอส พริ้นต้งิ เฮาส, ๒๕๔๐. สมพร ชา งเผอื ก. ตำรายาเภสชั . กรุงเทพฯ: สวุ รี ยิ าสาสน, ๒๕๕๓. สุทธิรา ขุมกระโทก และอุษา กล่ินหอม. พรรณไมพ้ืนบานอีสาน เลม ๑. สถาบันวิจัยวลัยรุกขเวช มหาวิทยาลัย มหาสารคาม. มหาสารคาม : อภิชาตการพิมพ, ๒๕๔๔. 362

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ดชั นชี ือ่ ตำรับยา ยากรดทิพย ๓๑๘ ยานำ้ มันพรหมนิมติ ๘๗ ยามหาวายุเวก ๓๐๖ ยากลอ มนางนอน ๒๔๐ ยานำ้ มันเพชรนารายณ ๘๑ ยามหาสขุ มุ ๒๙๗ ยากวาดสมทุ ร ๒๔๖ ยาน้ำมันรัศมีเพลงิ ๑๑๔ ยามหาหทัยวาตาธิคุณ ๑๑๗ ยากำลงั ราชสีห ๒๔๙ ยานำ้ มันละลอกพระสมทุ ร ๙๙ ยามหาอนันตวาต ๑๒๓ ยาเกล่อื นธรณี ๒๘๕ ยานำ้ มนั สน่นั ไตรภพ ๑๔๔ ยามหาอาวธุ ๒๘๕ ยาเกล่ือนอากาศ ๒๔๖ ยาน้ำมันสนนั่ พรหมมาน ๙๖ ยามหาอดุ 264 ยาแกลมขึ้นสงู ๓๐๓ ยาน้ำมันสวา งโรคอำมฤต ๑๑๑ ยามหาอุดม ๒๙๗ ยาแกสรรพกลอ นทั้งปวงํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย312ยานำ้ มันสิทธิโยคี๑๐๕ยามหาอุดมใหญ ๒๙๑, ๓๐๐ ยาแกสรรพกฏุ ฐโรคทงั้ ปวง 273 ยานำ้ มนั สุดสงสาร ๑๐๒ ยารมผาออ ม ๒๓๗ ยาแกส รรพมะเร็ง ๒๗๐ ยาน้ำมันหนมุ านแผลงฤทธ์ิ ๑๐๘ ยารัตนะจกั ษุ ๒๙๑, ๓๐๐ ยาเขา เขาแพะ ๑๖๘ ยาน้ำมนั อินทสังหาร ๘๔ ยารตั นโรต ๒๘๘ ยาเขยี วคงคาทิพย ๒๕๕ ยาเนาวหอย ๑๕๐ ยาโรยแกม ะเร็ง ๒๗๐ ยาเขียวจกั รนารายณ ๒๕๕ ยาบรรเลงพณิ ๓๑๘ ยาทิพยจกั ษุ ๒๙๑, ๓๐๐ ยาฆอ งไชย ๓๑๘ ยาบุพประสิทธิ ๒๗๖ ยาสน่นั ไตรภาพ 144 ยาจักรเพชร ๒๗๙ ยาประทมุ คงคา ๒๖๑ ยาสมมิตรใหญ ๑๒๖ ยาจักรวรรติทิพย ๒๕๒ ยาประสะกระดกู ๒๔๓ ยาสรรพคณุ วฒุ ิ ๒๘๕ ยาจลุ ชาตวิ าโย ๑๒๐ ยาประสะเกลอื ๓๑๕ ยาสหสั รังสี ๒๓๗ ยาชำระอากาศ ๒๗๙ ยาประสะขาว ๒๔๓ ยาสงั ขรัศมี ๒๘๒, ๒๙๔ ยาดองกระษัยดาน ๑๗๑ ยาประสะน้ำมะนาว ๓๑๕ ยาสิทธจิ ร 264, ๒๗๖ ยาแดงวัดสธุ า ๒๙๗ ยาประสะไพล ๒๔๓ ยาสขุ เกษม ๑๒๖ ยาแดงใหญ ๗๕, ๒๘๒ ยาเปามะเร็ง 270 ยาสุรามฤทธค์ิ ณุ ๒๕๒ ยาตม ชกั ตับ ๒๔๐ ยาแผว จกั ษุ ๕๑ ยาสุรยิ องครกั ษ ๒๓๗ ยาตมวรณาธคิ ณุ ๒๕๕ ยาแผว นัยนา ๒๙๔ ยาสุรยิ าธิจร 264, ๒๙๗ ยาตรีผลา ๒๔๐ ยาแผวฟา ๒๔๖ ยาสวุ รรณไกรลาส ๒๘๘ ยาตรผี ลาใหญ ๓๐๖ ยาแผวอากาศ ๒๘๘ ยาสวุ รรณประสาท 300 ยาตรีสวสั ด์ิพลา ๓๐๖ ยาฝง สมทุ ร 264 ยาสวุ รรณธารา ๒๕๘ ยาทววิ าตาธคิ ณุ ๑๒๐ ยาพรหมประสาท ๒๕๘ ยาสบู ๒๗๓ ยาทำลายพนม ๒๕๘ ยาพรหมพักตร ๑๖๘, ๒๔๙ ยาหทัยวาตาธิคุณ ๑๑๗ ยาทำลายเมฆ ๓๐๖ ยาพิณทพิ ย ๓๑๘ ยาหนูกัดเหล็ก ๒๕๒ ยาทพิ ยส ำราญ ๓๐๙ ยาเพชรบรุ ี ๖๓ ยาหอมนำ้ แกว ๒๙๑, ๓๐๐ ยาเทพยจกั ษุ ๒๙๔ ยาเพชรสงั หาร 300 ยาเหลืองปด สมุทร 264 ยาเทพรังสฤทธ์ิ ๒๖๑ ยาเพลิงกรด ๒๕๒ ยาอนนั ตวาต ๑๒๓ ยาเทพอารมณ ๓๐๙ ยาเฟองสมุทร ๒๘๕ ยาอินทจกั ษุ ๒๙๔ ยาเทวจักษุ ๒๙๔ ยามหากำลงั สงิ หรัตนโชติ 300 ยาอินทรนมิ ิต ๒๕๘ ยาธรณีไหว ๒๗๖ ยามหาคงคา ๒๔๐ ยาอินทรประสทิ ธิ์ ๓๐๙ ยานาดธิจร ๒๗๖ ยามหาประสาน ๒๗๙ ยาอนิ ทโชติ ๒๘๘ ยานำ้ มันชนะพษิ ๙๐ ยามหาเปราะ ๒๔๓ ยาอนิ ทะประพาน ๒๘๕ ยาน้ำมันทากฏุ ฐโรค ๒๗๓ ยามหาระงับพษิ ๒๓๗ ยาน้ำมันนารายณ ๙๓ ยามหาวาตาธคิ ณุ ๑๒๐ 363

ชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ ดัชนชี ่อื โรคและอาการ กระจกขาว ก กองอชณิ วาต ๘๔ แขง็ ลามขนึ้ ไปถึงยอดอก ๑๔๔ ๓๙ กดั ในทรวงอก ๑๘๖ ไขจ ับ ๓๓๐, ๓๓๓ กระจกเขยี ว ๓๙ กามวาต ๑๐๕ ไขเจลียง ๒๕๕, ๓๓๓ กระจกแดง ๓๙ กายซบู ผอม ๑๖๘ ไขตรโี ทษ ๓๖๐ กระจกปรอท ๓๙ กายนัน้ ซบู ผอมแหงไป ๑๖๕ ไขใ นทางปสสาวะ ๓๓๓ กระจกหลังเบยี้ ๓๙ กายประสาทมิไดร ูสึกสัมผสั อันใด ๑๒๖ ไขผ อมเหลอื ง ๓๔๒ กระจกเหลอื ง ๓๙ กายแลมอื เทาน้นั เยน็ ดุจลกู เห็บ ๒๓๔ ไขฟ กบวม ๓๔๘ กระทำใหป วดศีรษะํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย3 กาลปก ษี๒๓๗ ไขรัตตปตตะ ๓๔๕ กระษยั ๘ จำพวก ๑๓๘ กาละสุกระโรค 3 ไขส นั นิบาต ๒๖๑, ๓๔๕ กระษยั กลอ น ๑๓๘ กำเดาระคน ๖๖ ไขสำหรับบุรุษ ๓๔๒ กระษยั จกุ ๑๓๘, ๑๕๐, ๑๗๑ กมิ ชิ าติ ๓๓๓ ไขเหนือ ๓๔๘, ๓๖๐ กระษยั เชือก ๑๓๘ กจุ ฉสิ ยาวาต 135, ๒๑๓, ๒๑๙, ๒๒๕ ไขอ นั กระทำใหรอ น ๓๔๘ กระษยั ดาน ๑๓๘, ๑๗๑ กุฏฐโรค ๒๗๓ ไขอ นั กระทำใหร อ นแลเย็น ๓๕๔ กระษยั เตา ๑๓๘, ๑๖๘, ๑๖๘ กฏุ ฐงั ๓๔๘, ๓๕๔, ๓๕๗, ๓๖๐ ไขอันกระทำใหห นาว ๓๕๔ กระษยั ทน ๑๓๘, ๑๗๔ เกลียวอณั ฑพฤกษ ๒๒๒ ไขอ นั กระทำใหห นาวใหร อ น ๓๔๘ กระษัยนำ้ ๑๓๘, ๑๘๐ เกลื้อน ๓๔๘, ๓๖๐ ไขอ นั ผอมเหลอื ง ๓๕๗ กระษัยปลวก ๑๓๘, ๑๖๒ เกลื้อนชา ง ๓๔๕, ๓๕๔ กระษัยปลาดกุ ๑๓๘, ๑๕๙ เกลอ้ื นนอ ย ๓๔๕ ค กระษยั ปลาหมอ ๑๓๘, ๑๕๖ เกลอ้ื นใหญ ๓๔๕ คชราด ๓๔๘, ๓๕๔, ๓๕๗, ๓๖๐ กระษัยปลาไหล ๑๓๘, ๑๕๓, ๑๕๖ เกลอ้ื นใหญแ ลนอ ย ๓๔๒ ครั่นตวั ๕๗, ๑๖๕ กระษัยปู ๑๓๘, ๑๔๗, ๑๕๖ เกาจนน้ำเหลืองตก ๑๒๙ คลอดบุตรแลว แลนอนเพลงิ อยู ๒๕๒ กระษัยเพลิง ๑๓๘, ๑๓๘ เกดิ โทสะโมหะ ๕๗ คลั่ง ๑๑๔, ๑๘๐, ๓๓๖ กระษัยราก ๑๓๘, ๑๔๑ โกฏฐาสยาวาต ๒๐๗, ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๘ คลนื่ เหยี น ๒๓๑, ๓๑๒, ๓๓๐, กระษยั โรค ๑๓๘, ๑๔๑, ๑๔๔, ๓๓๓, ๓๓๖, ๓๔๘, ๓๕๑ ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๖, ๑๕๙, ข คลมุ คลงั่ ๓๐๓ ๑๖๒, ๑๖๕, ๑๖๘, ๑๗๑, ๑๗๔, ขนจักษหุ ลน ๒๙๑ คอแหง ๒๔๖ ๑๗๗, ๑๘๐, ๑๘๓, ๑๘๖, ๑๘๙, ขนชูชัน ๑๕๓, ๒๓๔ คัน ๙๐, ๙๓, ๑๑๔, ๑๒๙ ๑๙๒, ๑๙๕ ขบ ๑๘๙ คันกลางใจเทา ท่ัวไปท้ังฝาเทา ๔๒ กระษัยลม ๑๓๘ ขบในทรวงอก ๑๘๖ คันจักษุ ๖, ๒๙๑ กระษยั ล้ินกระบือ ๑๓๘, ๑๖๕, ขบในสมองศรี ษะ 3 คนั ตา ๙๓ ๑๖๘, ๑๙๕ ขบปวดครางรอง ๓๒๔ คนั หนา ๙๓ กระษยั โลหติ ๑๘๐, ๑๘๙ ขบไปทั่วทัง้ ตวั ๑๗๗ คนั หู ๙๓ กระษยั เสียด ๑๓๘, ๑๗๗ ขมปาก ๒๔๖ คางทมู ๘๗ กระษยั เหลก็ ๑๓๘, ๑๔๔ ขัดปส สาวะ ๓๐, ๑๕๓, เคือง ๒๙๗ กลอน ๑๓๘, ๓๑๒ ๑๕๖, ๒๐๔, ๓๖๐ กลอนกระษยั ๑๔๔ ขดั ปสสาวะบอยๆ แลหยดยอ ย ๓๐ ฆ กลอนลมกุจฉสิ ยาวาต ๑๓๕ มิไดสะดวก ฆานประสาทมไิ ดเ หมน็ แลหอม กลอนสำแลงตุติตะวฒุ ิ ๑๓๒ ขดั หวั เหนาหนา ตะโพก ๑๙๒ สง่ิ อนั ใด ๑๒๖ กลอ นแหง ๑๒๙ พัดอยูดจุ กงเกวียนลนั่ อยูต ามลำไส ๑๔๗ ฆานะ ๙ กลาก ๓๔๒, ๓๔๕, ขัดอจุ จาระ ๑๕๓, ๑๕๖, ๑๙๘ ฆานะโรค 3 ๓๔๘, ๓๕๗, ๓๖๐ ขัดอจุ าระปสสาวะ ๑๑๔ กองโลหิต ๖๖ ขึ้นแตฝา เทา ๙๙ จ กองวาโย ๖๖ เขมนไปทั้งกาย ๑๒๓ จลณะ ๒๔๖ 364

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 จลณะโรค ๒๔๐, ๒๕๘ เจ็บไปทั่วสารพางคกาย ๑๙๒ ดลี น ๓๓๖ จกั ษกุ ม็ วั ไปทุกๆ วัน ๖๐ เจ็บไปทุกชิ้นเนอ้ื ๑๒๐ ดีอันฟงุ ซา น ๓๕๑ จักษแุ ฉะ ๒๙๑, ๒๙๗ เจบ็ ศรี ษะ ๑๒๐ แดก ๑๕๐, ๑๕๖ จักษุชำ้ ๒๙๔ เจบ็ สนั หลังและกระดกู ทุกขอ ๑๐๘ แดกอก ๑๓๘ จักษุช้ำแดงเปน สายโลหติ ๒๘๘ เจบ็ เสยี วตลอดถึงหวั ใจ ๑๙๒ จักษุแดง ๒๘๒ เจบ็ หลงั ๙๖ ต จักษุแดงดจุ โลหติ ๓๒๗ เจ็บอก ๑๒๐, ๑๕๙ ตกใจกลัว ๔๘ จักษแุ ดงเปน สายโลหติ ๒๙๑, ๒๙๔ เจ็บเอวแลสนั หลัง ๓๖ ตตยิ าวโิ รธ ๓๐๙ จักษุนั้นกม็ วั ๔๒, ๔๕, ๕๑, ๕๗ เจรจากลอแกล ๘๑ ตรีโทษ ๖๓, ๖๖, ๑๒๖, ๓๒๗ จักษุนัน้ แดง ๑๘๓ เจรจามิชดั ๑๐๕, ๑๑๑ ตรสี ันทฆาต ๑๒๐ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยจกั ษุนั้นเปน หมอกมวั มืด๑๐๘ใจนอยมักโกรธ๑๑๗ ตอ ๖๓, ๒๘๕, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๙๗ จกั ษุนัน้ พราง ๗๘ ใจน้นั ลอย ๑๑๗, ๑๒๓ ตอ กงเกวยี น ๓๙, ๗๕ จักษุประสาทมไิ ดเ ห็นสง่ิ อันใดชัด ๑๒๖ ใจนัน้ สนั่ อยูรกิ ๆ ๑๒๐ ตอกนหอย ๓๙, ๖๖, ๗๘ จักษปุ วด ๑๘๓ ใจลอยหาสตมิ ิได ๑๒๓ ตอ กระจก ๓๙ จกั ษเุ ปนดวงกลมอยดู ูสิ่งใดมไิ ดเหน็ ๕๔ ตอ กระจกขาว ๔๕ จกั ษเุ ปยก ๒๙๔ ช ตอ กระจกเขยี ว ๔๘ จกั ษุฟาง ๒๙๑ ชักลม ๕๔ ตอกระจกแดง ๔๒ จักษุมัว ๗๘, ๑๒๐ ชกั เอากระเพาะขา วแขวนขน้ึ ๑๗๔ ตอกระจกปรอท ๕๔ จกั ษุมืด ๑๑๑ ชาติบพุ กรรม ๒๗๓ ตอกระจกแววนกยูง ๕๗ จกั ษุโรค ๓๙, ๔๒, ๔๕, ๔๘, ชาตโิ รค ๒๒๘, ๒๕๘ ตอกระจกเหลือง ๕๑ ๕๑, ๕๔, ๕๗, ๖๐, ๖๓, ๖๖, ชาติโลหติ บงั เกิดตามฤดู ๒๔๙ ตองลงมไิ ด ๑๕๙ ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๒๘๒, ๒๘๕ ชาตวิ าโยพรรดึก ๓๐๖ ตอดในทรวงอก ๑๘๖ จกั ษเุ หลือง ๓๑๒ ชาติวฒุ ิโรค ๓๑๒ ตอ ดวง ๒๘๕, ๒๙๑ จัตุกาลเตโช ๓๓๐, ๓๕๗ ชาติหฤศโรหินโี รค ๒๗๙ ตอ เดอื ยไก ๓๙ จับเกลยี วขา ง ๙๖ ชาตอิ วสานโรค ๑๙๕ ตอตาปู ๓๙ จับแตเพลาบา ย ๑๘๓ ชาไปทั้งตวั ๑๒๓ ตอแตน ๓๙, ๒๙๑ จับทกุ เพลานำ้ ข้นึ ๑๖๘ ชายโครงขา งขวาเปนแผนแข็ง ๒๒๕ ตอเน้อื ๓๙, ๖๖, ๒๙๑, ๒๙๔ จบั เปน คราว ๓ วัน ๔ วัน ๙๖ ดจุ แผนเหล็ก ตอเบย้ี ๓๙ จบั เปน เพลา ๑๒๐, ๑๖๕ ชายตบั ชายมา มเจ็บปวด ๑๕๓ ตอ ผกั ตบ ๓๙, ๗๒ จกุ ๑๒๙, ๑๕๐, ๑๕๖, ชิวหาประสาทมิไดร จู ักรสอนั ใด ๑๒๖ ตอเพกา ๓๙ 165, ๑๘๖, ๒๐๗, ๒๑๖ วาหวานเปร้ียวจดื เคม็ เผ็ดรอ น ตอ มพี ษิ ๒๘๒ จกุ แดก ๑๓๕ ชุมไปดว ยเสมหะ ๑๕ ตอวิงกระจก ๖๐ จุกเสยี ด ๒๔๙, ๓๐๐, ๓๑๒ ตอ เศษกระจก ๖๓ จุกเสยี ดแนนในอก ๑๗๔ ซ ตอ สาย ๒๙๑, ๒๙๔ จกุ เสยี ดแนนหนาอก ๑๗๑ ซบเซาหาวนอน ๖๐ ตอสายโลหติ ในดวงจักษขุ าว ๒๙๗ จกุ อก ๘๔, ๓๓๖ ซบู ผอม ๑๙๘, ๒๐๔ ตอ หมอก ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๑ จกุ อยยู อดอก ๑๖๘ ตอ หลงั เบีย้ ๖๙ เจบ็ จักษุแดงเปน สายโลหติ ๒๘๒ ด ตะมอย ๓๔๘, ๓๕๗ เจบ็ ตนคอ ๙๖ ขบั โลหติ เนา รา ยอนั บังเกิดขึ้น ๒๕๒ ตั้งดวงกลมดุจเมด็ มะกลำ่ เครอื ออก ๖๓ เจบ็ ทว่ั สารพางคกาย ๒๑, ๙๐ ในวธิ กูลเพลงิ ๒๓๔ ทับเอาแวว เจบ็ ในกระหมอ ม ๙๙ ดานทกั ขณิ คุณ ๑๖๘ ตบั กระทำพิษ ๒๔๐ เจบ็ ในทอ ง ๗๕ ดานเสมหะ ๓๓๖ ตบั ทรดุ ๒๔๐ เจบ็ ในลำคอ ๓๔๘ ดซี ึม ๓๓๖ ตบั ใหญ ๑๖๘ เจบ็ ในอก ๗๒ ดพี ลุง ๓๓๖ ตวั โกงแข็งเปน เกลยี ว ๑๑๑ เจ็บปวด ๑๕๖, ๑๘๙ ดรี ่วั ตวั เปน เกล็ด ๓๖ 365

ชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ตวั เปนผืน่ ๓๔๕ แทง ๑๙๘ เนา เหม็นโขง ๑๕ ตัวเย็น ๑๘๖ แทงไปซายแทงไปขวา ๑๕๙ แนน ๑๒๙, ๒๑๖ ตัวเหลือง ๓๑๒ โทสันทฆาต ๑๒๐ แนน ขนึ้ มาแตท อ งนอ ย ๑๗๔ ตาช้ำ ๒๘๘ แนนโครงแลวกระทำใหเ จ็บอยู ๒๒๕ ตามืดตาฟาง ๘๑ ธ สองสามวนั ตาระสกะ 3, ๓๐ ธาตุพบิ ัติ ๑๘๓ แนน นาภแี ลหนาอก ๑๒๓ ตีนมือตาย ๘๔ ธาตวุ ิปริต ๑๙๕ แนนในโครง ๒๒๒ ตึงโดยกำลังปตฆาต ๑๓๒ ธาตุสมุฏฐาน ๓๒๗ แนน ในทรวง ๓๓๐, ๓๖๐ ตงึ ไปทงั้ กาย ๑๔๑ ธาตุอภญิ ญาณ ๓๓๖, ๓๕๑ แนน ไปทัง้ ทอง 195, ๒๐๗ ตงึ ลงไปตน ขาทั้ง๒ ๑๕๙ แนนไปทงั้ นาภี ๒๑๐ ตงึ หวั เหนา เปนกำลังแลวตั้งเปน ๒๒๘ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยน แนน เฟอ ๒๑๓ กอ นแขง็ ใหญขึ้น นอนกม็ ิหลับ ๒๓๑ แนน หนา อก ๕๔, ๑๘๓, ๒๑๐, ตรุ ติ ะวุฒิ ๑๓๒ นอนมาก ๙๐ ๒๑๙, ๒๓๑, ๒๓๔ เตโชกระษัย ๑๘๓ นอนมหิ ลบั ๑๒๐, ๑๖๕, ๑๙๘, แนนอกคับใจ ๑๓๕ เตโชเปน ติกะธาตุ ๑๐๕ ๒๓๔, ๓๓๐, ๓๕๔ แนนอก ๑๖๕ แตกลำลาบ ๙ นอนราบลงก็มิได ๒๐๑ แนน อกแลชายโครง ๑๗๔ นอนหงายข้นึ กม็ ิได ๑๕๐ ถ นอนเอนชันอยจู ึงคอยสบาย ๒๐๑ บ ถว งตงึ ลงไปทวารเบา ๑๙๒ นอนคว่ำรองอยูเ ปนนจิ ๑๕๐ บรโิ ภคอาหารก็มไิ ด ๑๘, ๒๑๐, ๒๓๑ ถว งทองนอ ย ๒๒๘ นง่ั ก็มิได ๒๐๑ บรโิ ภคอาหารกไ็ มม ีรส 192, ๑๙๘ ถวงฝก ๑๒๙ นาภีนัน้ ตงึ ใหญข ึ้น ๒๓๑ บรโิ ภคอาหารเผ็ดรอนมไิ ด ๒๗๖ ถว งลงไปตนขาทัง้ สองขาง ๑๓๒ นาภนี น้ั บวม ๒๓๔ บรโิ ภคอาหารมักใหค ลื่นเหยี น ๒๑๓ ถวงหัวเหนา ๑๓๘, ๓๑๒ นาภนี ้นั ใหญขึ้น 207, ๒๑๙, ๒๒๒ บรโิ ภคอาหารมไิ ด ๘๑, ๙๓, ถอยกำลัง ๒๗ นาภนี นั้ ใหญข นึ้ โดยกำลังวาโย ๒๑๓ ๑๐๕, ๑๒๐, ๑๒๙, ๑๔๔, ๑๗๑, ถา ยอุจจาระกม็ ิได ๒๑๖ นน้ั กลา ๑๗๔, ๑๘๓, ๑๙๕, ๒๐๔, ๒๐๗ ถกู เขา ก็มิได ๑๗๑ นาภนี ัน้ ใหญข น้ึ เตม็ ไปท้ังทอ ง ๒๑๐ บริโภคอาหารมไิ ดไ มม ีรส ๑๕ ถูกรอนคอยสงบ ๑๗๑ กวาปกติ บริโภคอาหารไมได ๑๖๕ นาภนี ั้นใหญขึ้นแลใหถว งอณั ฑะ ๒๐๔ บรโิ ภคอาหารอันใดอนั หนง่ึ มี ๑๒ ท เปน กำลงั รสอนั เผ็ดรอนแลเปรีย้ วเค็มกม็ ไิ ด ทน ขน้ึ มายอดอก ๑๗๔ นาภนี ั้นใหญดุจหญงิ ทรงครรภ ๒๒๘ บวมข้นึ ท้ังตวั แตเปน บ้ันเปน ทอน ๒๐๑ ทอ งขน้ึ ๑๙๒, ๒๑๓, ๓๔๕ นาภีผะอืดผะอม ๗๕ บวมขน้ึ ไปทง้ั ตวั ดงั จะปริ ๒๐๑ ทอ งขึ้นทองเฟอ ๘๗ นาภีฝายขวานนั้ บวมแข็งเปนดาน ๒๓๔ บวมตอเศษกระจก ๖๓ ทอ งขึ้นมริ ูวาย ๒๔, ๑๓๕ นาภีใหญข ้นึ ๑๙๕ บวมแตเ ทา ๒๓๔ ทอ งแขง็ เปนเกลยี ว ๘๑ นาภใี หใหญออกโดยกำลังลม ๒๑๖ บวมเทา ๑๘๓ ทอ งนั้นข้ึนบอ ยๆ ๗๕ นำ้ เขฬะไหลอยเู ปนนิจ ๑๒ บวมนาภี ๒๓๔ ทอ งนนั้ แขง็ เปน เถาเปนดาน ๑๒๙ น้ำจักษุตก ๒๙๔, ๒๙๗ บวมในตอวิงกระจก ๖๐ ทอ งนน้ั ใหญ ๑๙๘ น้ำจักษุตกหนัก ๒๙๑ บวมไปท้งั ตัว ๒๑, ๒๓๑ ทอ งมาน ๓๖๐ น้ำจักษุไหล ๖, ๒๘๒ บวมหนา ๑๘๓ ทักขิณมาน ๒๓๔ น้ำปส สาวะเหลืองดจุ นำ้ ขมิ้น ๓๓ บวมหลงั ๑๘๓ ทรุ าวสา ๓๓๙ น้ำปสสาวะออกมาเปน บพุ โพเจือ ๓๓ บาทจิต ๓๓๖ ทวุ ณั โทษ ๖๖ นำ้ มูกตกน้ำตาตก ๑๐๒ บดิ ตวั ไปมา ๕๑, ๕๗ เทา ตาย ๓๐๓ นำ้ มกู ไหลอยเู ปนนจิ ใสดุจนำ้ ฝน ๙ บดิ มกู เลอื ด ๓๕๑ เทานนั้ เบง ๑๐๒ นำ้ มูตรเหลือง ๓๑๒ บุพโพอนั ผูกเปน กอน ๓๔๘ เทา เยน็ มอื เยน็ ๗๘ นลิ กระจก ๓๙ เบงขึ้นทัง้ กายมไิ ดซ ูบผอม ๑๒๓ เทา รอ นดจุ ตองเพลิง ๔๒ นิ่ว ๓๓๖, ๓๔๘, ๓๕๔ เบอ่ื อาหาร ๓๔๒ 366

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)ิ์ เลม 3 โบราณกรรม ๖๐, ๖๓ ผ ฟกข้ึนที่สะดือ ๒๓๑ ผอมเหลอื ง ๒๔, ๓๔๘ ฟกขนึ้ ที่หนาตะโพก ๒๓๑ ป ผอมแหง ๒๔, ๓๖ ฟกขน้ึ ทห่ี ัวเหนา ๒๓๑ ประดง ๙๓ ผายลมกม็ ไิ ด ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๖ ฟกทมุ ๒๖๗ ประเมหะ ๓๔๘, ๓๕๔, ๓๕๗ ผวิ เนื้อชาสาก ๙๐ ฟกบวม ๔๒, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๓๖๐ ปวด ๙, ๑๗๑, ๑๘๙, ๒๙๗ ผวิ เนอ้ื น้ันซดี เผือดหาโลหิตมิได ๒๐๑ ปวดขบ ๑๔๔, ๑๘๖ ผวิ เน้ือนั้นแดงดจุ ลนดว ยเพลิง ๑๒๓ ม ปวดขบถงึ ยอดอก ๑๘๐, ๑๘๙ ผวิ เนื้อผนู ั้นขาวซดี ๑๖๒ มรณันตกิ ชวน ๑๒๖ ปวดขบทองนอ ย ๑๔๗ ผวิ เนอ้ื เหลืองดง่ั ขม้ิน ๑๖๘ มวน ๗๕ ปวดขบในทรวงอก ๑๙๒ ผน่ื พรงึ ขึ้นท้ังตวั ๓๓๓ มหาสันนบิ าต ๖๖ ปวดขบสะดุง ทัง้ ตัวํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๑๗๗ผกู เปน พรรดึก๓๑๒ มองครอ ๒๗๖, ๓๓๙ ปวดขบเอาทรวงอก ๑๖๒ เผอื ดผอมแหง ลง ๑๖๒ มะเร็ง ๒๗๐, ๓๖๐ ปวดเคอื ง ๔๒, ๕๑, ๕๗, ๖๐, มกั ฝน ๙๐ ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๗๘, ฝ มนั ทธาตุ ๒๐๔ ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๙๔ ฝกาฬ ๓๖๐ มัวมืดเขาดงั แดดบด ๓๙ ปวดจักษุ ๖๓ ฝด าษ มาน ๑๙๕ ปวดถวง ๑๓๕, ๒๓๔ ฝดาษขนึ้ จักษุ ๓๔๒, ๓๖๐ มานกระษยั ๑๖๕, ๓๔๘ ปวดถวงทองนอย ๖๙ ฝป ลวก ๒๙๔ มานเกดิ แตดาน ๑๙๕ ปวดถวงหัวเหนา ๑๓๕ ฝมะเรง็ ทรวง มานทะลนุ ๒๐๑ ปวดทอง ๒๔, ๒๔๙ ฝม าระถะ ๑๖๒, ๑๘๐, ๑๘๙ มานน้ำ ๑๙๕, ๑๙๘, ปวดทอ งนอ ย ๓๐ ฝย อดควำ่ ๑๓๒, ๑๘๐, ๑๘๙ ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๒๘ ปวดไปทงั้ จักษุ ๖ ฝละลอก มานลม ๑๙๕, ๒๐๗, ๒๑๐, ปวดมวน ๒๑, ๒๖๔ ๓๕๑ ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๘ ๑๘๐ ๒๖๗ ปวดมวนในอุทร ๓๔๒ พ มานโลหิต ๑๘๐, ๑๙๕, ๒๓๑ ปวดรองคราง ๑๕๖ พยาธิ ๓๓๖, ๓๔๘, ๓๕๔ มานหิน ๑๙๕, ๒๑๙, ปวดศีรษะ ๔๕, ๖๓ พรรดึก ๓๓๐, ๓๓๖, ๓๕๔ ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๒๘ ปวนปวดอยรู อบคอบโดยสะดือ ๓๓๖ พริณะ ๑๒ มานอนั บงั เกิดแตก องดาน ๒๓๔ ปตฆาต ๑๙๒, ๒๑๙, พรณิ ะโรค 3 มา มยอ ย ๑๖๘ ๒๒๕, ๓๐๖, ๓๓๐ พรงึ ข้ึนทงั้ ตวั ๙๐, ๑๑๔ มา มหยอ น ๑๖๘ ปถวกี ระษัย ๑๘๓ พะอืดพะอม ๒๔, ๒๐๗, ๒๑๖ มิใครจ ะเจรจา ๑๑๗ ปถวธี าตพุ ิบตั ิ ๑๙๒ พะอดื พะอมในอุทร ๓๓๓ มิไดน กึ อยากอาหาร ๒๓๔ ปสสาวะเดินสะดวก ๓๓๙ พัดขึน้ ตามเกลยี วอมั พาต ๒๑๙ มิไดร สู ึกตน ๑๒๖ ปสสาวะนน้ั เปน โลหิตสดๆ ๓๓ พัทธปตตะโรค ๑๑๗, ๓๓๖ มิไดร สู ึกตวั วารอนแลเย็น ๑๒๓ ปส สาวะเหลอื งด่งั ขม้ินบางทีแดงดัง่ ๑๕๓ พัทธปตตะสมฏุ ฐาน ๓๓๐ มิไดรสู กึ อยากอาหารใหอิม่ ไป ๑๑๗ น้ำฝางตมดั่งนำ้ ดอกคำ พษิ กาฬภายในภายนอก ๒๖๑ มทิ รงตัวข้ึนได ๑๑๑ ปากเปอ ยแตกราวลำลาบ ๒๗๙ พษิ ไขเหนอื สันนบิ าต ๓๖๐ มใิ หต งึ ตวั ไดม ักใหโกง ตัวอยู ๘๑ ปา ง ๑๖๘ พิษซาง ๒๔๓ มใิ หล กุ น่ังขึน้ ได ๑๐๘ ปานทะโรค 3 พิษดี ๒๕๘ มใิ หอ จุ จาระเปน ปกติ ๑๙๘ ปาลติญาณะ 3 พิษในทรวง ๓๔๕ มนึ ตึง 117 ปด ทางอจุ จาระ ๑๓๕ พิษฝดาษ ๓๖๐ มนึ ตงึ ศีรษะเนอื งๆ ๕๗ ปตตะสมุฏฐาน ๓๙, ๕๑, ๑๑๗, พิษลม ๒๕๘ มึนมัว 3 ๓๓๓, ๓๓๖, ๓๔๘, ๓๕๑ พิษละอองกำเดา ๒๔๖ มืดหนามวั ตา ๒๓๑ เปอ ยไปตามขอบจักษุ ๖ พิษสันนิบาต ๒๕๘ มือตาย ๓๐๓ แปลบปลาบไปท้ังกาย ๑๒๐ พิษเสมหะ ๒๕๘, ๓๔๒ มือตายเทา ตาย ๑๐๕ ฟกขนึ้ ทีท่ องนอ ย ๒๓๑ มือตีนทง้ั สองนน้ั เสยี ๘๔ 367

ชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ มือบวม ๑๐๒ รอนในสันหลงั ๓๖ โรหินี (โรครดิ สดี วง) ๑๕ มอื เยน็ เทา เย็น ๑๐๕ รอนในอก ๘๗, ๑๘๖ โรหนิ โี รค 3 มตุ กดิ ๑๘๐, ๓๓๖, รอ นไปทงั้ กายดง่ั มีพษิ ๑๓๒ ๓๓๙, ๓๔๒, ๓๕๔ รอ นพษิ ฝ ๒๖๗ ฤ มุตฆาต ๑๘๐, ๓๒๗, รอ นอก ๑๒๓ ฤดธู าตสุ มฏุ ฐานวบิ ัตใิ หจ ลณะ ๓๑๘ ๒๑๙, ๓๓๐, ๓๓๙ ระดสู มฏุ ฐาน ๓๒๗ มกู เลือด ๓๔๘, ๓๕๗ ระสำ่ ระสาย ๑๒๓, ๓๓๖, ๓๕๔ ล มูลจักษุฟูมเช็ดมิไดข าด ๖ รตั ตฆาต ๑๓๒, ๒๑๙, ๒๒๘, ๓๐๖ ลงดจุ เปน บดิ ๒๑ เม็ดพรึงไปดังผด ๓๓๙ รัตตปตตะ 339, ๓๔๕ ลงทอง ๒๗ เมด็ ยอดบังเกดิ ในโอษฐ ๒๗๙ รัตตปต ตะโรค 333, 339, ๓๕๑ ลงเปน คราวๆ ๘๑ เมด็ ยอดเกิดในคอ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๒๔๖ราก ๒๓๑ ลมกุจฉิสยาวาต ๒๐๗ เม็ดยอดข้นึ ในนาสิก ๙ รากลมเปลา ๘๑ ลมขึน้ ศรี ษะ ๔๕ เมื่อย ๒๔, ๓๒๗ รำมะนาด ๘๑, ๑๐๘, ๑๑๑, ๓๕๔ ลมคถู ทวาร ๑๐๒ เมื่อยขบ ๑๓๕, ๑๙๒, ๓๑๒, ๓๔๒ รดิ สดี วง ๒๗๖, ๓๔๘, ๓๕๑, ลมจิตบุ าทวาโย ๘๗ เมอ่ื ยขบทุกขอกระดกู ๑๕๓ ๓๕๔, ๓๕๗, ๓๖๐ ลมซาง ๒๔๓ เมอื่ ยขนึ้ มาตามเทาท้ังสองขา ง ๔๕ ริดสดี วงขนึ้ ในจักษุ ๒๙๔ ลมตรโี ทษ ๓๐๙ เมื่อยตนคอ ๖๓, ๗๘ รดิ สดี วงงอกทวาร ๓๕๗ ลมตะครวิ ๑๗๗, ๓๐๐ เมื่อยตัว ๕๑ รดิ สดี วงงอกทวารท้ัง ๙ ๓๓๙ ลมทักขิณโรธ ๓๐๙ เมอ่ื ยตึงตนคอ ๔๕ ริดสีดวงทวาร ๓๓๓, ๓๔๕, ๓๔๘ ลมทุนะยักษวาโย ๘๑ เมอ่ื ยทั่วสารพางคกาย ๕๔ รดิ สีดวงในลำคอ ๓๕๑ ลมน้ันค่ังอยใู นนาภีมิไดพัดขนึ้ ไป ๒๑๐ เมอ่ื ยทกุ ขอ ๕๗ ริดสีดวงในลำไส ๓๔๘ เปนปกติ เมื่อยสนั หลังตลอดถึงตนคอ ๔๒ ริดสีดวงผอมเหลอื ง ๒๗๖ ลมนริ ยิ ังยกั ษวาโย ๑๑๔ เมื่อยหอบ ๕๔ รดิ สดี วงยอดในลำไส ๒๗๖ ลมในกองรดิ สดี วง ๓๓๓ เมื่อยเอวแลตนขาท้งั ๒ ๑๓๕ รดิ สดี วงลมขึ้นจักษุ ๒๙๔ ลมในครรภร กั ษา ๓๓๖ แมงคาเขา หู ๓๕๔ ริดสีดวงหดื ไอ ๓๐๐ ลมบาทจติ ร ๑๑๗ รดิ สีดวงใหค นั จกั ษุ ๒๙๗ ลมพรรดกึ ๑๙๒, ๓๐๖ ย รดิ สีดวงอนั งอกในทวารท้งั ๙ ๓๓๓ ลมพานไส ๓๓๐, ๓๓๓ ยกมือข้นึ มิได ๑๐๕ ริดสดี วงไอแลหืด ๓๓๙ ลมพาหรุ ะวาโย ๑๐๒ ยอกในอก ๑๘, ๑๘๙ รมุ เจ็บอยูทีย่ อดก ๑๘๓ ลมพุทธยกั ษวาโย ๑๐๘ ยอกสนั หลงั หนา ตะโพก เรอก็มิออก ๒๑๐ ลมมหาสดมภ ๓๐๐ ยอกหนาอกปลาบๆ ๒๒๘ เรอข้นึ เบ้ืองบน ๓๔๘ ลมมพี ิษ ๙๓ ยอดอกแข็งดังศิลา ๖๓ เรื้อน ๓๔๘ ลมยักขนิ ีวาโย ๑๑๑ ยันขึน้ ไปเอายอดอก ๑๗๑ เรื้อนกลาง ๓๕๔ ลมราทยกั ษ ๓๐๐ ยาปยะโรค ๑๕๙ เรือ้ นนำ้ เตา ๓๕๔ ลมรามะภานวี าโย ๙๓ เย็นทวั่ ทง้ั ตวั กาย ๖๖ เร้ือนใหญ ๓๕๔ ลมวาระยกั ขวาโย ๘๔ เย็นในอทุ ร ๓๕๔ โรคในคอ ๓๓๙ ลมวิงเวียน ๓๕๑ ๓๔๘ โรคในปากในคอ ๓๓๓ ลมวิหค ๑๐๕ ร โรคในลำคอข้นึ ดจุ หนามกานบวั ๓๔๘ ลมสรรพวาระจกั รโมละ ๙๖ รอ งครางอยูท ้ังกลางวนั กลางคืน ๑๔๑ โรคมะเรง็ ๓๖๐ ลมสวิงสวาย ๓๐๙ รอ งครางอยทู ั้งกลางวันทง้ั กลางคืน ๑๗๑ โรคเร้ือน ๒๗๓, ๓๕๗, ๓๖๐ ลมสัตถกวาต 117, ๑๒๐, รอ งไห ๑๑๗ โรคสำหรับบรุ ษุ ๓๕๔ 309, 336, ๓๕๑ รอ น ๑๘, ๑๖๕, ๒๕๕, โรคหดื ๓๑๕ ลมสติ มัควาโย ๑๐๕ ๓๓๓, ๓๖๐ โรคอันบงั เกิดแตต ับ ๓๕๔ ลมสมุ นา ๑๒๖, ๓๐๙ รอ นแตเ ทา ตลอดศีรษะ ๓๐๐ โรคอนั บังเกดิ ในลำคอ ๓๖๐ ลมเสียดแทง ๓๔๘ รอนเน้ือแลผิวหนัง ๔๒ โรคอันใหห นาวและเย็น ๓๒๗ ลมหทัยวาต ๓๐๙, ๓๔๕, ๓๕๑ 368

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ลมองคาพยพ ๓๔๕ โลหิตอันเนาเปน กอนอยูในอทุ ร ๓๓๙ สีกายนัน้ ใสดงั บคุ คลเอาน้ำมันทา ๒๐๑ ลมอคั วารันตะวาโย ๙๐ โลหติ อนั พกิ าร ๓๖๐ เลื่อมไปท้งั ตวั ลมอณั ฑพฤกษ ๓๕๗ สเี หลืองนั้นมาทับเอาจักษขุ า งลาง ๕๑ ลมอัตพังควี าโย ๙๙ ว สอี นั ดำวนดงั กน หอยคลุมเขา ๓๙ ลมอันปวนอยูในอทุ ร ๓๕๑ วณั โรคภายนอก ๒๖๗ ทบั เอาแววจักษุ ลมอันลน่ั อยใู นอทุ ร ๓๓๖ วาตสุตะ ๓๖ สขุ ุมงั คะวาต ๑๐๒ ลมอนั เสียดแทงในลำไส ๓๓๖ วาตะสมฏุ ฐาน ๒๕๘ สุนทรวาต 210 ลมอนั เสยี ดในอุทร ๓๕๗ วาตสุตะโรค 3 สุมนา ๙๐, ๑๑๔, ลมอมั พฤกษ ๓๕๗ วาโยกระษัย ๑๘๓, ๑๘๖ ๑๑๗, ๓๓๐, ๓๓๖ ลมอมั พาต ๘๑ วงิ กระจก ๓๙ สรุ นิ ธญั ญาณธาตุสมฏุ ฐาน ๓๕๑ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยลมอัศฎากาศ๑๒๓, ๓๐๙วิงเวียน๑๐๒ สวุ ิชกิ าโรค 3 ลมอทุ รวาต ๒๑๓, ๒๑๖ วงิ เวยี นศีรษะ ๔๕, ๖๐ เสโทซา นออกมา ๓๔๘ ละอองขาวเหลอื งดำแดง ๒๔๖ วชิ กิ ามะ 3, ๑๘ เสโทตก ๑๘ ละอองวาโย ๒๔๖ วติ าณะ 3, ๖ เสโทตกทุกเสน ขน ๑๘๓ ละอองเสมหะ ๒๔๖ วทิ ราธโิ รค ๓๕๔ เสโทท่ีหนาตก ๒๓๑ ลั่นอยใู นอทุ ร ๑๔๑ วิธกี ลู เพลิง ๒๕๒ เสน นั้นพองขึ้นในทอง ๑๕๐ ลามข้ึนไปถึงตบั แลหวั ใจ ๑๘๙ วุฒิโรค ๑๓๒, ๑๙๕ เสน นนั้ พองแขง็ เขาตดิ กนั ๒๑๙ ลำคอเปน เลอื ด ๑๕ เสนสะดุง ๑๗๗ ลำบองราหู ๒๓๗ ศ เสนอณั ฑพฤกษ ๒๐๗ ลำไสน ้นั กพ็ องขึ้น ๒๑๖ ศรี ษะซุน ๔๕, ๑๐๒ เสนอัมพฤกษ ๒๑๐ ลำไสน้ันกใ็ หพ องขน้ึ คับนาภี ๒๑๖ ศีรษะลม ๔๕ เสมหะ ๓๒๗, ๓๓๓, ๓๓๖ ลำไสนั้นพอง ๑๙๕ เสมหะในอุทร ๓๔๘ ลำไสน น้ั พองขึ้นทับอณั ฑพฤกษ ๒๒๘ ส เสมหะโลหติ เนา ๒๑ ลิ้นกระดาง ๑๐๕ สกะถาณะโรค 3 เสมหะสมุฏฐาน ๒๕๘, ๓๑๕, ๓๓๓ ลน้ิ นัน้ เปอยเปน ขมุ ๆ ๑๒ สตรีจับมดลูกมสี ณั ฐานดง่ั แมหญงิ ๑๕๙ เสมหะเหนียว ๒๔๖, ๓๑๘, ๓๕๔ ลืมจกั ษมุ ขิ ้ึน ๖๖, ๒๘๘ ทรงครรภไ ด ๗ เดอื น ๘ เดอื น เสมหะอนั ผกู เปนกอนอยูในอุทร ๓๓๖ ลกุ ขน้ึ มไิ ด ๑๐๒ สม ปาก ๒๔๖ เสยี งเครอื ๓๑๘ เลอื กปาก ๒๔๖ สมฏุ ฐานธาตุ ๑๓๘ เสยี งแหง ๓๑๘ แลไปเบือ้ งบนจึงเหน็ ชัด ๕๑ สวิงสวาย ๘๗, ๒๓๑ เสยี จรติ ๑๐๘ แลลงไปเบอ้ื งต่ำก็มิไดเ ห็นชัด ๕๑ สะดุงรอ งไห ๓๔๕ เสยี จกั ษุ ๘๗ โลหิตคลอดบตุ ร ๒๓๑ สะทกสะดุง ไปทง้ั กาย ๔๕ เสยี ด ๗๕, ๑๒๙, ๑๙๘ โลหิตจกุ ในอก ๑๘๐ สะทานรอ น ๓๖๐ เสียดชายโครง ๑๐๘ โลหิตซา น ๓๕๑ สะทานหนาว ๓๖๐ เสียดชายโครงท้ัง ๒ ขา ง ๖๓ โลหติ ตกทวารหนักทวารเบา ๑๖๘ สะบดั รอนสะทานหนาว ๑๖๒, ๑๙๒, เสียดชายโครงทงั้ สองขา ง ๘๔ โลหติ ตกหมก ๒๓๑ ๒๐๔, ๒๑๖, ๒๕๕ เสียดแทง ๓๓๐ โลหิตตอ งพฆิ าต ๒๓๑ สะอึก ๑๕๙, ๓๓๓, เสียดแทงขา งทัง้ สอง ๓๓๓ โลหติ เนา ๒๓๑ ๓๓๖, ๓๔๘, ๓๖๐ เสยี ดแทงขนึ้ ไปขมบั ทงั้ สองขา ง ๔๒ โลหติ ในลำไส ๓๕๗ สกั เคระโรค 3 ดังจะแตก โลหติ ในอุทรตก ๓๔๘ สนั ทฆาต ๑๐๘, ๑๑๑, ๑๒๐, ๑๒๙, เสยี ดแทงในดวงจักษุ ๔๒, ๔๕ โลหิตในอทุ รนน้ั ตกเสีย ๓๕๑ ๑๖๒, ๑๘๐, ๒๑๙, ๒๒๒ เสียดแทงสองราวทอง ๓๓๓ โลหิตระดรู อ น ๓๕๑ สนั นบิ าต ๒๖๑, ๓๓๙ เสียดไปท้ังทอ ง ๒๑๖ โลหติ ระดรู า ง ๒๓๑ สนั นบิ าตลงโลหติ ๓๔๕ เสียดราวขางแลทรวงอก ๑๙๒ โลหิตแลน้ำเหลืองไหลซึมไป ๑๖๕ สันนบิ าตสมฏุ ฐาน ๑๑๗, ๒๕๘ เสยี ดสองราวขา ง ๑๑๑ ในลำไสใหญไสนอย สาธารณะชาติวาโย ๓๐๐ เสยี ดสีขา งแลชายโครง ๘๑ โลหติ อนั เนา ๓๓๓ เสยี ดอกแลชายโครง ๑๑๑ 369

ชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ เสียดเอาชายโครงท้งั ๒ ๑๗๗ หายใจพักใหเหน่อื ย ๒๓๔ อันหวาน เสียวทว่ั กายา ๓๒๔ หายใจมไิ ดสะดวก ๒๑๓ อยากเปรีย้ วอยากหวาน ๑๙๒ เสยี วไปทงั้ กาย ๒๐๔ หายใจไมตลอดทอง ๑๗๔ อยสู งัดแตผ เู ดียว ๑๑๗ เสียวลำมอื ลำเทาใหเ ปนเหน็บ ๑๐๒ หายใจสะอน้ื ๘๗ อระวัณโรค 3 แสบเจบ็ ๒๖๗ หาวนอน ๓๙ อวก ๒๔๖, ๑๗๔ แสบในจักษทุ วาร ๓๕๔ หาสติมไิ ด ๑๒๓ อสาทยะโรค ๖๓, ๖๖, ๑๐๘, แสบในทรวงอก ๑๘ ห่ิงหอยวาวพรายออกไปจากจักษุ ๔๘ ๑๑๗, ๑๖๕, ๑๖๘ แสบรอ น ๙, ๑๒, ๓๓, ๒๗๙ หิด ๓๖๐ อสนุ ันทปก ษี ๒๓๗ แสบรอ นเคอื ง ๒๘๒ หิว ๑๘, ๕๔ อสรุ นิ ธญั ญาณธาตุ ๓๓๖ แสบรอ นในดวงจักษุ ๖ หิวหาแรงมไิ ด ๑๒๐ อัคนโี ชต ๓๓ แสบรอ นในลำปส สาวะํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๓๐หิวโหย ๒๗ อัคนโี ชตโรค 3 แสยงขน ๑๒๓, ๒๓๔ หิวโหยหาแรงมไิ ด ๘๔, ๑๑๔ อัณฑพฤกษ ๒๑๙, ๒๒๒, โสตประสาทมไิ ดยนิ ศัพทสำเนยี ง ๑๒๖ หืด ๒๗๖, ๓๓๙ ๒๒๘, ๓๒๗, ๓๓๐ อนั ใด หืดไอ ๓๓๓, ๓๔๘, ๓๕๗ อณั ฑะกำเรบิ ฟกขึน้ ตอ งเขา มไิ ด ๑๙๒ ไสด ว น ๓๓๓, ๓๕๗ เหนบ็ ชา ๓๐๓ จะกระทบแตผานงุ ก็มิได ไสเดอื นในอทุ ร ๓๕๑, ๓๕๔ เหนอ่ื ย ๒๑๓ อดั อน้ั ไปทงั้ กาย ๑๒๖ ไสพองทองใหญ ๑๖๕ เหนื่อยหอบ ๓๖ อณั ฑพาต 219, 225 ไสลาม ๓๓๓, ๓๕๗ เหนือ่ ยหอบโดยกำลงั ทน ๑๙๕ อัณฑพาต ปต ฆาตเปนเถาแข็ง 225 เหมน็ คาวคอ ๙ อนั ตคณุ ะ 3, 26 ห เหม็นคาวลำคอ ๑๕ อนั ตะริศะโรค 3 หทัยวาต ๑๑๗ , ๓๐๙ เหลอื กตา ๓๔๕ อน้ั ไปท้ังทอ ง 147 หนกั นาภี ๒๑๙ เหียน ๓๓๖ อมั พฤกษ ๙๐, ๑๑๔, ๑๒๖, หนักปาก ๑๑๗ ใหน อน ๑๑๔ ๓๓๐, ๓๓๖, ๓๓๙ หนักศีรษะ ๑๐๒ ใหแ นน ใหตึงในนาภี ๓๐๖ อมั พาต ๓๓๐ หนักศรี ษะซนุ ไป 3 ใหยอกใหแ ทงในทรวงอก ๑๓๒ อศั ฎากาศ ๑๑๗, ๓๓๐ หนาว ๑๘, ๓๖๐ ใหเสยี ดใหแ ทง 198 อาคันตุกวาตะ ๑๕๐ หนาวภายใน ๒๓๔ ไหวตวั ไปมาก็มไิ ด ๑๘, ๑๔๔ อาคนั ตกุ ะโรค ๒๓๗ หวั เหนา แลทองนอยนัน้ แขง็ ๑๔๔ ไหวตวั มไิ ด ๒๐๑ อาเจียน ๑๐๕, ๑๗๔, ๒๔๖, ดุจดงั แผน ศิลา ๓๑๒, ๓๕๑ หนา อกขา งซา ยน้นั แข็ง ๒๒๒ อ อาเจยี นน้ำเขฬะออกมามีรสอนั ขม ๒๓๑ ดจุ ทอ นเหล็ก อชิณะธาตุ ๓๓๙ อาเจียนลมเปลา ๑๔๑ หมอกควนั เขา ทับแววจกั ษคุ รึ่งหนึง่ ๔๘ อชณิ ะภายนอก ๓๑๘ อาเจยี นแลถา ยอจุ จาระออก ๒๓๔ หมอกมัวคลมุ จักษุมิไดเ ห็น ๒๘๘ อชณิ ะโรค ๓๒๗, ๓๓๙ อาโปกระษัย ๑๘๓ หฤศโรค 3, ๖, ๙, ๑๒, ๑๕, ๑๘, ๒๑, อชณิ ะวุฒโิ รค 132 อาโปธาตพุ ิบัติ ๑๘๙ ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๓๓, ๓๖, ๒๗๖ อติสัยโรค 60, 63, 66, 120, อายุสมฏุ ฐาน ๓๒๗ หลบั กม็ ิไดร ูตน่ื ก็มิไดรู ๑๒๓ 123, 171, 201, 204 อม่ิ ไปดว ยนำ้ เหลืองแลลม ๑๙๕ หวานปาก ๒๔๖ อติสาร ๒๖๔, ๓๓๓ อม่ิ ไปดวยลม ๑๒๙, ๒๐๗ หอบ ๒๔, ๘๗, ๑๕๙, อตสิ ารโรค ๘๗, ๓๒๗, ๓๕๔ อุจจาระกม็ ิไดเ ดนิ เปนปกติ ๒๑๓, ๒๑๖ ๓๑๕, ๓๓๓, ๓๓๖ อโธคมาวาต ๘๗, ๒๐๗, ๒๑๙ อจุ จาระธาตุ ๓๓๓ หอบหายใจดงั ครอกๆ ๓๑๕ อนนั ตจักรวรรดิ ๑๒๓ อจุ จาระน้ันดุจผายลม ๒๗ หัวเราะระริกซกิ ซ้ี ๑๑๗ อพทั ธปตตะสมฏุ ฐาน ๓๓๐ อจุ จาระนั้นเดินมไิ ดส ะดวก ๑๓๕ หายใจกใ็ หเ หนอ่ื ย ๒๓๑ อภญิ ญาณโรค ๓๔๕ อจุ จาระปสสาวะกม็ ิไดรู ๑๒๓ หายใจขัด ๙ อยากของอันคาว ๑๑๔ อุจจาระปส สาวะมิไดส ะดวก ๒๓๔ หายใจขัดอก ๘๗ อยากคาวหวานแลเนอื้ ปลาปหู อย ๘๔ ดุจเปน บิด หายใจดัง ๓๑๕ อยากบริโภคสงิ่ ของอนั เปรี้ยว ๓๙ อจุ จาระผูก ๒๑๐ 370

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 อจุ จาระมไิ ดปกติ ๒๐๔ อุทรน้นั ผูกเปน พรรดึก ๒๐๗ อปุ ปาตกิ ะ ๑๓๘, ๑๔๑, ๑๔๔, ๑๔๗, อจุ จาระมไิ ดผ ูกเขา ได ๓๕๗ อุทรนน้ั ล่ันขนึ้ ลนั่ ลง ๑๓๘ ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๖, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๕, อุจจาระมไิ ดสะดวก ๘๗ อทุ รโรค ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๑๖๘, ๑๗๑, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๐ อจุ จาระมอิ อก ๓๐๖ ๒๐๔, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, อุระปศะโรค 3, 21 อุตราคุณ ๒๓๔ ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๕, เอกโทษ ๖๖ อตุ รามาน ๒๓๔ ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๔, 360 ไอ ๓๖, ๒๔๖, ๒๗๖, ๓๑๕, อทุ ธงั คมาวาต ๒๐๗, ๒๑๐, อุทรวาตอตสิ าร ๑๙๕ ๓๓๓, ๓๓๙, ๓๔๒, ๓๔๕ ๒๑๙, ๒๒๒, ๓๐๓ อปุ ทม ๓๓๓ ไอออกแตน้ำลาย ๒๐๔ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 371

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ ดัชนชี ื่อเคร่อื งยา กกรงั กา ก ๑๓๕, ๓๕๑ ๒๑๙, ๒๓๔, ๒๔๓, 264, ๒๗๖, กะหนาก ๒๕๒ ๒๘๕, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๙๔, ๓๐๐, กักกรา ๒๒๘ กรดตน 264 ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๑๒, ๓๑๕, ๓๔๒ กัญชา ๓๓, ๘๔, ๙๙, ๑๐๕, กรวยปา ๑๕, ๑๙๕, ๒๗๓ กระเทยี มทอก ๑๐๒, ๒๑๖, ๒๓๔ ๑๑๑, ๑๔๔, ๑๗๔, ๒๗๖, ๓๐๓ กระจับบก ๙๐ กระเบา ๑๗๔ กันเกรา ๓๐, ๓๓, ๗๒, ๑๗๑, ๑๘๓, กระแจะตะนาว ๑๒๖, ๓๐๙ กระพังโหม ๓๓, ๔๒, ๔๘, ๑๘๖, ๑๙๘, ๒๒๒, ๒๓๔, ๓๐๓ กระเจ๊ียบ 204 ๕๗, ๑๐๒, ๒๘๕ กางปลาแดง ๒๔ กระชาย ๕๑, ๗๒, ๙๖, ๑๐๒, กระพังโหมทงั้ ๒ ๑๐๒ กานพลู 3, ๑๒๖, ๑๒๙, ๑๓๕, ๑๔๑, ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๑๑๑, ๑๔๔, ๑๕๓, ๑๕๙, ๒๑๖, กระพังโหมทง้ั สอง๑๔๗, ๑๕๐ ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๖, ๑๕๙, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๖, ๒๘๕, ๓๔๒ กระลำพัก ๕๑, ๖๖, ๙๓, ๑๒๖, ๑๖๒, ๑๖๕, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๖, ๑๘๙, กระเชาผีมด ๒๑, ๑๐๕ ๒๒๕, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๖๑, ๑๙๒, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๑๐, ๒๑๓, กระดองเตา ๕๑ ๒๘๒, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๙ ๒๑๙, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๔๓, ๒๔๖, กระดองเตาเหลอื ง ๗๒ กระวาน ๙, ๑๒, ๑๕, ๓๓, ๓๖, ๔๘, ๒๔๙, 251, ๒๗๖, ๒๗๙, 291, ๓๐๓, กระดองปูปา ๒๔๐ ๕๑, ๕๗, ๗๒, ๗๕, ๘๑, ๘๔, ๘๗, ๙๐, ๓๐๙, ๓๓๙ กระดองแมงดา ๒๓๗ ๙๓, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๐๘, ๑๑๑, การบรู 3, ๒๗, ๓๓, ๕๗, ๖๐, ๘๑, ๘๔, กระดอม ๑๒, ๒๖๑ ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๓๕, ๘๗, ๙๐, ๙๓, ๙๖, ๑๐๒, ๑๑๔, ๑๑๗, กระดังงา 3, ๕๑, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๔๑, ๑๔๔, ๑๕๐, ๑๕๖, ๑๕๙, ๑๗๔, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๓๕, ๑๔๑, ๑๔๔, ๑๕๐, ๑๒๐, ๒๔๙, ๒๖๑, ๒๗๐ ๑๗๗, ๑๘๖, ๑๘๙, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๑๕๓, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๕, ๑๖๘, ๑๗๔, กระดาดขาว ๙, ๓๓, ๓๖, ๑๙๒ 204, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๙, ๒๒๕, ๒๒๘, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๑๐, ๒๑๓, กระดาดแดง 3, ๙, ๓๓, ๓๓, ๓๖, ๒๓๑, ๒๔๓, ๒๔๖, ๒๔๙, ๒๗๖, ๒๗๙, ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๓, ๑๑๑, ๑๗๔ ๒๘๕, ๓๐๓, ๓๓๙ ๒๔๙, ๒๗๐, ๒๗๖, ๒๗๙, ๒๙๑, ๓๐๐, กระดาดทง้ั สอง ๓๖, ๑๘๖, ๒๓๔ กรกั ขี 195 ๓๐๓, ๓๐๙ กระดกู กระบือเผอื ก ๒๗๐ กรงุ เขมา ๖, ๑๘, ๖๙, การะเกด 3 กระดกู โค ๑๓๘, ๑๕๐ ๘๗, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๒๖, กำจาย ๒๘๘ กระดูกงูทบั สมิงคลา ๒๔๓ ๑๓๕, ๑๗๗, ๒๐๗, ๒๗๖ กำทวด 48 กระดกู งูเหลอื ม ๑๕๐ กฤษณา ๕๑, ๖๐, ๗๕, ๙๓, ๑๒๖, กำแพงเจด็ ชนั้ ๑๙๒ กระดกู งูเหา ๒๔๓ ๒๒๕, ๒๓๗, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๖๑, กำมะถันแดง ๒๘๒ กระดูกแพะ ๑๕๐, ๑๖๘ ๒๘๒, ๒๙๑, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๙ กำมะถันท้งั ๒ ๒๗๓ กระดูกแรง ๒๔๖ กลว ย ๓๑๘ กำมะถันเหลือง ๒๗๐ กระดกู เสอื ๙๐, ๑๕๐ กลอย ๙, ๓๓, ๓๖, ๔๒, ๗๘, ๙๙, กำยาน ๓๙, ๗๘, ๑๑๗, กระดูกหวั ลิง ๒๓๗ ๑๑๑, ๑๘๖, ๒๓๔, ๒๗๖, ๒๗๖, ๒๘๒ ๒๗๐, ๒๘๒, ๒๘๘ กระถิน ๑๐๒ กะตงั บาย ๒๖๑ กำยานเหนอื 264 กระถินแดง ๒๗๙ กะทกรก ๘๔, ๑๓๒, ๒๓๗ กำลังววั เถลิง ๑๒, ๑๓๒, ๒๒๒ กระถินพมิ าน ๓๓, ๓๖, ๑๙๒ กะทอื ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๗๒, ๗๕, กุม ๘๗ กระทอน ๑๔๗, ๑๗๑ ๑๐๒, ๑๒๙, ๑๔๔, ๑๕๐, ๑๕๓, กมุ ทง้ั ๒ ๘๑, ๒๒๒ กระทืบยอบ ๓๓ ๑๕๙, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๙๑, ๒๙๔, กมุ ท้ังสอง ๒๔, ๒๗, ๔๘, ๖๐, กระทุงลาย ๗๘ ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙, ๓๑๕, ๓๔๒ ๗๕, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๗๗, กระทุม นา ๙๐, ๑๙๘ กะเบา ๑๙๘, ๒๗๓ ๑๙๒, ๒๓๔, ๒๕๒, ๒๗๖ กระเทียม 3, ๑๒, ๑๕, ๒๑, ๒๔, กะเบียน ๑๙๘, ๒๗๓ กมุ น้ำ ๑๔๗, ๓๔๘ ๒๗, ๓๐, ๓๖, ๔๒, ๔๘, ๕๔, กะป ๑๕๙ กุมบก ๑๔๗, ๓๔๘ ๗๒, ๗๘, ๘๑, ๘๔, ๙๐, ๑๐๒, กะเพรา ๑๒, ๖๐, ๑๐๕, กยุ ชา ย ๓๒๑ ๑๐๕, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๓๕, ๑๔๑, ๑๔๔, ๑๗๔, ๓๐๖ เกลอื ๒๔, ๑๔๔, ๒๐๔, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๙, กะเม็ง ๖, ๙, ๓๐, ๙๙, ๑๔๔, ๓๕๑ ๒๑๓, ๒๓๔, ๒๔๖, ๒๗๙, ๑๖๘, ๑๗๔, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๑๖, กะลาตัวผู ๒๗๐ ๓๐๖, ๓๑๕, ๓๑๘, ๓๒๔ 372

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 เกลอื กระตัง 15, ๒๑, ๑๐๒, ๑๑๔ โกฐสิงคลี ๑๑๔ ขาลิง ๖๐, ๙๙, ๑๓๕, ๓๔๒ เกลือแกว ๑๐๘, ๑๑๑, ๑๑๔ โกฐหวั บัว ๔๒, ๕๗, ๗๒, ๗๘, ขาวขา ๑๐๘, ๑๕๓, ๑๗๔, ๒๓๔ เกลือดางคลี ๒๔๖ โกฐหัวบัว ๙๐, ๙๓, ๙๙, ๑๑๗, ๑๑๗, ขาวตอกค่ัว ๒๗๐ เกลือท้งั หา ๑๘, ๑๒๐ ไกไ ห ๑๒๐, ๑๔๑, ๒๐๑, ๒๐๔, ขาวบดู ๑๐๒ เกลอื ธาร ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๗๙ ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๔๙, ๒๕๕, ขาวเปลือก ๒๐๗, ๓๒๑ เกลอื ผู ๖ ๒๗๙, ๒๘๒, ๓๐๓, ๓๓๓ ขาวเย็น ๑๒, ๑๖๕ เกลือวิทู ๑๒๓, ๑๙๒, ๒๔๖ ขาวเยน็ ใต ๒๗๙ เกลอื สมทุ ร ๒๗, ๓๖, ๙๓, ๑๐๒, ๑๓๕ ๒๗๖ ขา วเย็นทง้ั สอง ๕๔, ๑๓๒, ๑๙๕, เกลอื สนิ เธาว ๘๑, ๘๔, ๙๐, ๙๙, ๑๐๒, ๒๖๑ ๑๙๘, ๒๖๗, ๒๗๐, ๒๗๓ ๑๑๔, ๑๒๓, ๑๓๕, ๑๙๘, ๒๐๗, ๒๑๐, ข ขา วเย็นเหนือ ๑๘๙ ๒๓๑, ๒๔๖, ๒๕๒, ๒๗๙, ๓๐๖, ๓๑๘ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยขจร ๒๙๗ ขา วสาร ๔๒, ๗๘, ๑๑๔, ๓๒๑ แกแล ๑๒๙, ๑๙๕, ๑๙๘ ขนกา ๒๓๗ ขาวสุก ๖, ๓๙ แกวแกลบ ๔๒, ๗๒, ๒๘๒ ขนแรง ๒๓๗ ขาวหมากขาวเหนียวดำ ๒๗ แกวผลึก ๕๑ ขนนุ ๑๒๙, ๑๓๒, ๒๒๒ ขา วไหม ๑๘ โกฐกระดูก ๓๓, ๙๓, ๑๑๗, ๒๐๑, ขนุนละมุด ๑๒๙, ๑๙๘ ขาวไหมนอ ย ๒๖๑ ๒๑๐, ๒๒๕, ๒๓๗, ๒๕๕, ๓๓๓ ขนุนสำมะลอ ๒๗๐ ขาหลวง ๖๐, ๒๑๖, ๒๒๘ โกฐกะกลิ้ง ๒๐๑, ๓๓๓ ขมน้ิ ๖๙ ขา ใหญ ๓๔๒ โกฐกกั กรา ๑๖๒, ๑๙๒, ๒๐๑, ๓๓๓ ขมนิ้ เครอื ๒๗, ๙๖, ๑๗๑ ขงิ 3, ๖, ๙, ๑๒, ๑๕, ๑๘, ๒๑, ๒๔, โกฐกา นพราว ๙๐, ๑๕๖, ๒๐๑, ๓๓๓ ขมิ้นชนั ๑๕ ๓๐, ๓๓, ๓๖, ๓๙, ๔๒, ๔๘, ๕๑, ๕๔, โกฐเขมา ๓๓, ๕๑, ๕๗, ๗๒, ๙๐, ๙๖, ขมน้ิ ทง้ั สอง ๖๐ ๕๗, ๖๐, ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๙๙, ๑๑๑, ๑๓๕, ๑๔๑, ๑๔๗, ขมิ้นออ ย ๖, ๙, ๑๒, ๑๘, ๒๔, ๒๗, ๓๓, ๘๑, ๘๔, ๘๗, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๖๒, ๑๙๒, ๒๑๐, ๒๒๕, ๒๔๙, ๓๖, ๓๙, ๔๒, ๔๕, ๔๘, ๕๑, ๕๗, ๖๐, ๑๐๘, ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๙, ๒๕๒, ๒๗๖, ๒๘๕, ๓๐๓, ๓๓๓ ๖๓, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๘๑, ๙๖, ๙๙, ๑๓๕, ๑๔๗, ๑๕๓, ๑๕๖, ๑๕๙, ๑๖๘, โกฐจฬุ ารส ๓๓๓ ๑๐๒, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๓๕, ๑๔๔, ๑๗๑, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๐๑, โกฐจฬุ าลมั พา ๙๓, ๑๑๔, ๑๒๐, ๒๐๑, ๑๕๓, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๘, ๑๗๔, ๑๗๗, ๒๐๔, ๒๐๗, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๐๔, ๒๔๙, ๒๘๒, ๓๓๓ ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๕๒, ๒๖๑, 264, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๔, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๗๖, โกฐชฎามงั สี ๙๓, ๒๘๒ ๒๖๗, ๒๗๓, ๒๘๒, ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๗๙, ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๓, โกฐเชยี ง ๑๑๗, ๑๔๑, ๑๔๗, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๐๙, ๓๐๖, ๓๐๙, ๓๑๕, ๓๑๘, ๓๒๗, ๓๓๐ ๒๔๙, ๒๘๒, ๓๓๓ ๓๑๒ ขงิ แครง ๒๔๖ โกฐทงั้ ๕ ๑๒๓, ๒๒๘, ๒๘๕ ขอนดอก ๖๐, ๙๓, ๑๒๖, ๒๔๐, ๒๔๙, ขก้ี ลอ งพริกไทย ๓๒๔ โกฐทั้งเกา ๑๒๓ ๒๙๑, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙ ขก้ี าขาว ๓๙ โกฐทั้งเจ็ด ๑๒๖ ขอบชะนางขาว ๓๓ ขก้ี าแดง ๔๘, ๙๙, ๒๕๒, โกฐทง้ั หา ๑๒, ๕๔, ๘๔, ๘๗, ๑๒๐, ขอบชะนางแดง ๘๗, ๑๑๑, ๑๔๗ ๒๕๘, ๒๖๗, ๒๘๕ ๑๒๖, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๓, ๑๘๙, ๒๑๐, ขอบชะนางทัง้ สอง ๑๒, ๑๕๐, ๒๗๓ ขก้ี าทง้ั ๒ ๖๓ ๒๑๙, ๒๓๔, ๒๔๐, ๒๕๘, ๓๐๙, ๓๑๒ ขอย ๒๗๐ ขก้ี าทั้งสอง ๒๖๗ โกฐนำ้ เตา ๓๓, ๓๖, ๙๐, ๑๔๑, ๒๒๕, ขณั ฑสกร ๘๑ ขไ้ี ตเสมด็ ๑๓๘ ๒๔๐, ๒๕๘, ๓๐๓, ๓๓๓ ขดั มอน ๔๘, ๕๗, ๘๔, ๙๙, ๒๒๘, ขห้ี นอน ๑๑๑, ๑๑๔ โกฐพุงปลา ๓๓, ๓๖, ๗๕, ๒๘๕, ๒๘๘ ขเ้ี หลก็ ๓๓, ๕๔, ๗๕, ๗๘, ๑๒๙, ๑๓๒, ๙๐, ๙๓, ๑๓๕, ๑๕๖, ขัดลิน้ ๑๙๘, ๒๑๐ ๑๖๕, ๑๘๖, ๑๙๘, ๒๒๒, ๒๓๑, ๒๓๔, ๒๕๒, ๒๘๒, ๓๐๓, ๓๓๓ ขนั ทองพยาบาท ๑๙๘, ๒๒๒, ๒๖๗, ๒๘๒, ๒๘๕, ๒๘๘, ๓๑๒, ๓๕๔ โกฐสอ ๙, ๓๓, ๕๑, ๕๗, ๗๒, ๙๐, ๙๓, ๒๗๐, ๒๗๓ ขี้เหลก็ ปา ๓๐, ๑๒๙ ๑๑๑, ๑๒๐, ๑๓๕, ๑๔๑, ๑๔๗, ขา ๓๓, ๓๖, ๗๕, ๙๐, ๙๖, ๑๐๒, ขี้เหล็กเลือด ๒๗, ๑๒๙, ๑๙๕ ๑๖๒, ๑๙๒, ๒๑๐, ๒๒๒, ๒๒๕, ๑๐๕, ๑๑๔, ๑๓๒, ๑๔๔, ๑๕๓, ๑๕๙, ขี้อาย 264, ๒๗๙ ๒๔๙, ๒๕๕, ๒๗๖, ๒๘๕, ๒๙๑, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๖, ๒๖๗, ๓๐๖, ๓๐๙ เขม็ ขาว ๕๑, ๖๙ ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๙, ๓๓๓ ขาตน ๒๗, ๓๐, ๙๓, ๑๗๗, ๑๘๖, เขมาเหล็ก 114, ๒๗๐ โกฐสอจีน ๒๙๑, ๓๐๐ ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๐๗, ๒๒๒ เขากระบอื ๒๑, ๑๖๒, ๒๓๗ โกฐสอเทศ ๓๙, ๒๐๑, ๒๔๐ ขาตาแดง ๕๗ เขากระบือเผือก ๑๗๗ 373

ชดุ ตำราภูมิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ เขากวาง ๑๗๗, ๒๕๕ ไคลเสมา ๒๓๗ ๕๔, ๖๓, ๖๙, ๗๒, ๑๑๗, ๑๒๐, เขากุย ๑๗๗ ๑๒๓, ๑๒๙, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๗๗, เขาแพะ ๑๗๗ ฆ ๑๘๖, ๑๙๒, ๑๙๘, ๒๐๑, 204, เขย้ี วจระเข ๑๗๗ ฆอ งสามยาน ๗๕, ๙๐ ๒๐๗, ๒๑๓, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๑, เขี้ยวเสอื ๑๗๗ ๒๔๙, ๒๗๓, ๒๗๖, ๓๒๗ เขย้ี วหมี ๑๗๗ ง เจตมูลเพลิงแดง ๓๓๐ ไขเนา ๑๕ งวงตาล ๑๖๕ แจง ๑๓๒, ๑๙๘ ไขเ ปด ๑๔๔ งวด ๓๓๙ งาชา ง ช ค งิ้ว ๑๗๗, ๒๕๕, ๒๖๑ ชงโค ๑๑๔ ๓๐, ๑๓๘, ๑๙๕ คนทา ๑๕, ๑๘ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ชบา ๒๙๑, ๓๐๐ คนทเี ขมา ๑๔๔, ๒๒๒, ๓๑๒ จ ชะมด ๑๘, ๙๓, ๙๖, ๑๑๗, คนทสี อ ๕๔, ๖๐, ๘๑, ๙๙, ๑๓๕, จอกใหญ ๙๙ ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๓๘, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๗๗, ๒๐๗, ๒๑๓, จันทน ๖๐ ๒๘๘, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๕๔ ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๓๔, ๒๔๙, ๓๐๓, ๓๑๒ จนั ทนข าว ๙๓, ๑๙๕, ๒๐๗, ๒๒๒, ชะมดเชียง ๕๑, ๕๗, ๖๐, ๗๒, ๗๘, คนทีสอขาว ๓๔๘ ๒๔๙, 264, ๒๘๒, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๔๕ ๑๒๖, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๘๒, คนทสี อดำ ๓๔๘ จันทนช ะมด ๖๖, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๙๑, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙ ครอบจกั วาฬ ๑๙๘ ๒๐๗, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๙ ชะมดสด ๑๒๖, ๒๘๘, ๒๙๔ ครอบทัง้ ๓ ๓๔๒ จันทนแดง ๔๕, ๖๓, ๖๙, ๙๓, ๑๙๕, ชะลูด ๙๓, ๑๒๖, ๑๘๙, ๒๒๕, ๒๔๐, ครอบท้ังสาม 204 ๒๐๗, ๒๒๒, ๒๔๙, ๒๕๕, ๒๕๕, ๒๕๕, ๒๔๙, ๒๖๑, ๒๘๒, ๒๙๗, ๓๐๙ ครงั่ ๘๑, ๑๐๘ ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๐๙, ๓๔๕ ชะลดู ขาว ๓๔๕ ครง่ั ดนุ ๘๔, ๙๐, 264, จันทนทัง้ ๒ ๑๒๐ ชะลดู แดง ๓๔๕ ๒๘๘, 282 ๒๙๗ จันทนทง้ั สอง ๑๘, ๗๕, ๗๘, ๘๗, ๑๒๓, ชะเอม ๙๓, ๑๐๘, ๑๒๓, ๒๔๖ คราบงูเหา ๒๓๗ ๑๒๖, ๑๓๒, ๑๔๗, ๑๗๗, ๒๔๐, ชะเอมเทศ ๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๘๑, คราม ๑๕ ๒๕๘, ๒๖๑, ๒๘๘, ๒๙๗, ๓๐๙ ๑๓๕, ๑๘๓, ๒๑๓, ๒๔๐, ๒๔๙, คอ นกลอง ๒๘๕ จันทนเ ทศ ๓๙, ๕๑, ๖๙, ๒๐๑, ๒๔๓, ๒๖๑, ๒๗๙, ๓๐๓, ๓๐๙, ๓๓๙ คอนกลองนาค ๑๐๘ ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙ ชะเอมไทย ๔๒, ๓๓๙ คัดเคา ๑๐๘, ๑๔๔, ๑๙๘, จนั ทนหอม ๗๕, ๒๕๕ ชันตะเคียน ๙๓ ๒๕๒, ๒๕๒, ๓๕๑ จันทนา ๑๙๕, ๑๙๘ ชันยอย 264 คันชนุ สนุ ขั บา ๒๖๗ จำปา ๒๔๙, ๒๖๑, ๒๗๐ ชัยพฤกษ ๑๕ คาคลอง ๑๗๗ จิกนา ๔๒, ๗๒, ๗๘, ๒๙๑ ๓๐๐ ชา ๒๖๗ คาง ๒๔, ๑๒๙ จิงจอ ๘๔, ๙๐, ๙๙, ๑๖๒, ๑๙๒, ชาเกลือ ๔๘, 99, ๒๘๕ คางเลื้อย ๒๐๑ ๑๙๘, ๒๓๔, ๒๗๖, ๓๑๒, ๓๕๗ ชา งนาวดอกเหลือง ๑๑๑ คำฝอย ๑๘๙ จิงจอ นอ ย ๑๐๘, ๑๘๐ ชาดกอน ๔๕ คุคะ ๒๖๑ จิงจอหลวง ๒๑๓ ชาดหรคุณจนี ๒๘๘ คุยทั้งสอง ๒๗๓ จิงจอ ใหญ ๑๑๑ ชาดหรคุณไทย ๒๘๒ แคแดง ๒๔, ๔๒, ๗๕ จุกโรหนิ ี ๑๒๖ ชา แปน ๔๕, ๖๖, ๒๙๔ โคกกระสุน ๓๐, ๓๓, ๑๑๔, จุณขเี้ หล็ก ๑๙๘ ชา พลู ๖, ๑๒, ๑๕, ๑๘, ๒๔, ๕๔, ๑๒๙, ๑๖๘, ๑๘๙ เจตพังคี ๘๗, ๑๐๕, ๒๑๐, ๖๓, ๘๗, ๙๐, ๙๙, ๑๐๒, ๑๒๐, โคกกระออม ๓๐, ๑๙๘ ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๕ ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๒๙, ๑๔๑, ๑๗๗, โคคลาน ๘๗, ๑๑๔ เจตมูล 3, ๑๕, ๑๘, ๕๔, ๑๘๙, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๐๗, ๒๑๓, ไครเ ครอื ๑๘, ๘๗, ๙๓, ๑๐๕, ๑๑๗, ๘๗, ๙๐, ๙๙, ๑๓๕, ๑๔๑, ๒๒๕, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๕๒, ๒๕๕, ๑๒๐, ๑๓๕, ๑๗๔, ๑๗๗, ๒๐๑, ๑๔๗, ๑๗๑, ๑๗๔, ๒๕๒, ๓๒๗ ๒๗๙, ๓๒๗, ๓๓๐ ๒๒๕, ๒๔๐, ๒๕๕, ๒๕๘, ๒๖๑, ๓๑๒ เจตมูลขาว ๓๓๐ ชามเบญจรงค ๒๗๐ ไครห อม ๒๔๓ เจตมูลทั้งสอง ๑๐๕ ชาลีขม ๙๓ ไครหางนาค ๙๙, ๒๗๐ เจตมูลเพลงิ ๖, ๙, ๑๒, ๑๕, ๒๔, ชาลตี น ๒๖๑ ไคลบนั ได ๒๓๗ ๒๗, ๓๐, ๓๓, ๓๖, ๔๒, ๔๘, ชาเลือด ๘๑ 374

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ชงิ ชา ชาลี ๑๑๑, ๓๖๐ ดเี ตา ๒๘๕ ตำแยตวั ผู ๓๒๔ ชงิ ชี่ ๖๐, ๒๔๐, ๒๗๖, ๓๖๐ ดีนาค ๑๕๙ ตำลึง ๔๒, ๕๑ ชนิ ๕๔ ดีปลาไหล ๑๕๙ ตำลงึ แฉก ๖๓, ๗๕ ชิรากากี ๖๙ ดีปลี ๙, ๑๒, ๑๕, ๑๘, ๒๑, ๒๔, ๓๐, ตำลงึ ตวั ผู ๕๗, ๑๑๑ ชุมแสง ๒๗๓ ๓๓, ๓๖, ๔๒, ๔๕, ๕๑, ๕๔, ๕๗, ๖๐, ตีนตุดตู ๖๐ ชุมเห็ดเทศ ๑๓๒, ๒๗๓, ๓๐๖ ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๘๑, ๘๔, ตนี เปดเครือ ๙๓ เชอื กเขาตายดิบ ๙๖ ๘๗, ๙๐, ๙๓, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ตีนเปด นำ้ ๓๔๕ เชอื กเขาไฟ ๙๖ ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๓๕, ตกุ ต่ำ ๔๕, ๕๗, ๖๐, ๖๓, ๖๖, เชือกเขาหนัง ๙๖, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๖๗ ๑๔๑, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๖๘, ๑๗๔, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๒๙๑, ๓๐๐ เชอื กเขาหอม ๘๗ ๑๗๗, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๐๗, ตุกต่ำนำ้ เงิน ๒๙๔ เชอื กเถาคันํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๑๑๑๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๔,ตุก ตำ่ น้ำทอง๒๘๒, ๒๘๘ เชือกเถาตายดิบ ๑๑๑ ๒๔๙, ๒๕๒, ๒๗๖, ๒๗๙, ๒๘๒, ๒๘๘, ตดู หมา ๓๒๔ เชือกเถาไฟ ๑๑๑ ๓๐๓, ๓๑๒, ๓๑๕, ๓๒๗, ๓๓๐ ตูดหมู ๓๒๔ ดีแพะ ๒๙๗ ตูมกาขาว ๒๗๓, ๓๑๒ ซ ดฟี าน ๒๙๗ ตูมกาเครือ ๓๑๒ ซองแมว ๑๕, ๖๖, ๗๘, ดีหมีตน ๒๗๓ ตมู กาแดง ๙๙, ๒๗๓, ๓๑๒ ซาก เตย 3 ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๘๘, ๒๘๘ ต เตาเกียด ๑๓๒, ๒๔๐ ๑๐๒, ๒๕๘, ๒๗๐ ตรีกฏก ๒๗, ๕๗, ๗๕, ๙๐, เตาราง ๒๔๐ ดวงนัยเนตร ด ๓๒๔ ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๖, แตงเถอื่ น ๒๖๑ ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๓๘, ๑๔๑, แตงหนู ๓๖๐ ดอกคำ ๒๔๙, ๓๔๕ ๑๔๔, ๑๕๓, ๑๖๕, ๑๘๓, ๑๘๖, ดอกจนั ทน ๑๒, ๑๔๔, ๑๕๐, ๑๕๖, ๑๘๙, ๒๐๔, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๖, ถ ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๘, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๖, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๔๓, ถอบแถบ ๖๓ ๑๘๙, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๑๐, ๒๔๖, ๒๕๒, ๒๕๘, ๒๗๖, ๒๘๕, ถา นไฟสัก ๒๔๓ ๒๑๓, ๒๑๙, ๒๓๑, ๒๔๙, ๒๕๒, ๒๗๖, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๒๗ เถา ๓๓๐ ๒๘๕, ๒๙๗, ๓๐๓, ๓๑๒ ตรีผลา ๕๗, ๘๑, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๙, เถาคัน ๖, ๙, ๔๒, ๗๘, ๓๑๘ ดองดึง 3, ๙, ๑๕, ๓๙, ๔๒, ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๒๘, เถาตำลึง ๖, ๗๒, ๗๘, ๒๙๗ ๖๓, ๗๒, ๘๑, ๘๔, ๙๓, ๙๖, ๒๔๐, ๒๕๘, ๒๘๕, ๓๐๙, ๓๒๗ เถามวก ๒๖๗ ๑๐๒, ๑๑๑, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๘๓, ตรีสาร ๒๕๘, ๓๒๗ เถามวกแดง ๙๖ ๒๑๓, ๒๓๔, ๒๕๒, ๓๐๓, ๓๑๒ ตองตานี ๑๕ เถาวลั ยเ ปรียง ๓๓, ๑๒๙, ๑๘๐, ดนิ ถนำ ๖, ๙, ๓๙, ๔๕, ๔๘, ๕๑, ๕๔, ตองแตก ๙, ๑๐๘, ๑๓๕, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๕, ๓๒๑ ๖๐, ๖๓, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๒๘๒, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๘๐, ๑๙๒, เถาวลั ยเปรียงแดง ๒๐๑ ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐ ๑๙๘, ๒๑๓, ๒๕๒, ๓๕๗ เถาวลั ยเหลก็ ๒๒๒, ๒๒๕ ดนิ ประสวิ ๑๓๒ ตอ ไส ๒๕๘ เถาสะบา ๙๖ ดนิ ประสวิ ขาว ๕๑, ๕๔, ๕๗, ๖๙, ๗๘, ตะโกนา ๑๓๒ ๑๓๒, ๑๖๕, ๑๙๒, ๑๙๘, ๒๐๔, ๒๑๙, ตะครอ ๑๙๘ ท ๒๓๑, ๒๕๒, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๑๒, ๓๑๕ ตบั เตาท้ังสอง ๑๗๗ ทนดี ๘๑, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๙๘, ดนิ สอพอง ๔๒, ๖๙, ๗๕, ๑๒๙ ตัวกา ๒๗๓ ๒๐๗, ๒๑๓, ๒๕๘, ๒๗๖, ๓๕๗ ดเี กลอื ๑๖๒, ๒๕๘ ตาตมุ ๑๖๕, ๑๘๐ ทรงบาดาล ๙๖, ๑๑๔, ๑๓๒, ๒๖๗ ดีงู ๑๗๗ ตานขโมย ๒๗๓ ทศเขา ๒๔๓, ๒๖๑ ดงี ูเหลือม ๔๘, ๕๗, ๖๓, ๗๒, ๑๕๙, ตานยา ๒๘๕ ทศเบญจกูล ๓๓๐ ๒๐๗, ๒๔๓, ๒๘๕, ๒๘๘ ตานหมอน ๑๒, ๑๕, 87, ทองคำเปลว ๒๓๗, ๒๘๘ ดีจระเข ๔๘, ๕๗, ๖๐, ๑๑๑, ๒๗๓, ๒๘๘ ทองเครอื ๑๐๕ ๗๒, ๒๘๕, ๒๙๗ ตาล ๑๗๑, ๑๘๐ ทองพนั ชัง่ ๒๖๗ ดซี มึ ๓๓๖ ตาลโตนด ๒๗๙ ทองหลาง ๑๔๗ ดตี ะพาบนำ้ ๔๘, ๑๕๙, ๒๘๕, ๓๒๔ ตาเสอื ๓๐, ๙๐, ๙๙, ๑๔๗, ๑๕๙ 375

ชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ทองหลางใบมน ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๔๒, เทยี นเยาวพาณี ๙, ๓๓, ๙๐, ๙๓, น้ำปูนขาว ๑๖๘ ๕๗, ๖๙, ๑๐๕, ๑๕๐, 246, ๙๙, ๑๓๕, ๑๔๔, ๒๐๑, น้ำปนู ใส ๑๓๘, ๑๔๑, ๒๗๖, 285, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๕๑ ๒๑๐, ๒๒๕, ๒๕๘, ๓๓๖ ๑๕๐, ๑๖๒, ๒๗๙ ทองหลางหนาม ๑๙๒ เทียนสวน ๒๒๕ น้ำผึง้ ๑๘, ๓๖, ๕๗, ๖๐, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ทบั ทมิ ๒๑, 264 เทยี นสัตตบษุ ย ๙, ๓๐, ๕๑, ๗๕, ๙๓, ๘๑, ๘๗, ๙๐, ๑๐๒, ๑๓๕, ๑๕๐, ทงิ้ ถอ น ๑๙๕, ๒๕๒ 141, ๒๕๘, ๒๘๒, ๒๘๕, ๑๖๒, ๑๗๔, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๑๐, ๒๑๓, ทุงเทง ๓๒๔ ๒๙๑, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๓๖ ๒๒๘, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๑๒, ๓๑๕, ๓๑๘ เทพทาโร ๓๐, ๗๕, ๘๔, ๙๓, ๑๘๓, เทยี นหลอด ๓๓๖ นำ้ ผึ้งรวง ๖, ๒๑, ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๙๙, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๐๗, ๒๒๒ แทงทวย ๙๐ ๑๐๒, ๑๑๑, ๑๓๕, ๑๔๗, ๑๗๗, เทายายมอม ๙๖, ๒๐๗, ๒๔๐, ๓๔๒ แทน ปลวก ๑๖๒ ๑๘๐, ๑๘๖, ๒๑๖, ๒๗๖, ๓๐๓ เทียนแกลบํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๑๑๔, ๓๓๖ไทร ๑๑๑ นำ้ เพญ็ เดือน ๑๒ ๕๔, ๒๘๒ เทยี นขม ๓๓๖ น้ำมนต ๓๒๑ เทยี นขาว 3, ๙, ๒๗, ๓๐, ๓๓, ๓๙, น น้ำมันงา 3, ๘๑, ๘๔, ๘๗, ๙๐, ๙๖, ๔๕, ๕๗, ๗๕, ๘๑, ๘๔, ๙๐, ๙๓, นกออก ๑๕๖ ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๐๘, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๐๘, นนทรี ๒๒๒, ๒๔๙ ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๔๔, ๑๕๐, ๓๒๔ ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๔๑, ๑๔๔, นมโค ๖๖, ๒๘๒ นำ้ มันงูเหลอื ม ๙๓ ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๗๑, ๑๘๓, นมพิจิตร ๓๕๑ นำ้ มนั ดิบ ๒๑, ๓๒๑ ๑๙๒, ๒๐๑, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๔๙, นมแพะ ๒๙๔ นำ้ มันเนย ๑๐๕ ๒๕๒, ๒๕๘, ๒๗๖, ๒๙๑, ๒๙๗, นอ ยหนา ๓๒๔ นำ้ มนั ยาง ๓๖ ๓๐๐, ๓๓๖ นอแรด ๑๗๗, ๒๕๕ น้ำมูตร ๒๓๗, ๓๒๔ เทยี นขา วเปลอื ก ๑๔๑, ๒๐๑, นางรอน ๒๑๖ นำ้ มูตรโค ๒๐๔ ๒๔๙, ๓๓๖ นำ้ ครำ ๒๓๗ นำ้ มูตรเจา ตวั ๑๕๓ เทยี นจกั ษุวฬิ า ๓๙ น้ำคาง ๔๒, ๔๕, ๒๙๗ น้ำสม สายชู ๙๙, ๑๒๙, ๑๓๕, เทียนชะมด ๙๓, ๑๑๔ นำ้ เคม็ ๒๑ ๑๔๗, ๒๐๑, ๒๑๓, ๒๑๖, เทยี นดำ 3, ๒๗, ๓๐, ๓๓, นำ้ ซาวขา ว ๒๕๕ ๒๑๙, ๒๒๕, ๒๓๑, ๒๕๒ ๓๖, ๓๙, ๔๒, ๕๔, ๕๗, ๖๓, น้ำดอกไม 18, ๙๓, ๑๑๗, นำ้ ออ ย ๑๐๘, ๒๗๐, ๓๑๘ ๗๕, ๘๑, ๘๔, ๘๔, ๙๐, ๙๓, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๖, เนระพสู ี ๔๕, ๕๗, ๑๒๖, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๐๘, ๒๓๗, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๖๑ ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๕๕, ๒๗๙ ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๔๑, นำ้ ดอกไมเ ทศ ๑๑๗, ๑๒๖, ๒๘๘, ๓๐๙ เนาวเขย้ี ว ๒๔๓, ๒๖๑ ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๖๕, นำ้ ดาง ๗ ประการ ๑๖๕, ๑๖๘ เนอื้ โค ๔๕ ๑๗๑, ๑๘๓, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๐๑, นำ้ ตาลกรวด ๑๘, ๑๒๓, ๓๐๙, ๓๑๘ ๒๑๐, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๔๙, ๒๕๒, น้ำตาลจนี ๒๑ บ ๒๕๘, ๒๗๖, ๒๙๗, ๓๑๕, ๓๓๖ น้ำตาลโตนด ๑๘, ๓๑๘ บวบขม ๔๕, ๖๙, ๘๑, ๙๙, เทยี นแดง ๗๕, ๙๐, ๑๔๑, ๑๖๒, น้ำตาลทราย ๑๘, ๑๐๕, ๓๑๘ ๑๐๘, ๑๘๐, ๓๑๕ ๑๙๒, ๒๔๙, ๒๕๘, ๓๓๖ น้ำตาลสด ๓๑๕ บอนแดง ๙๙ เทยี นตน ๖, ๔๕, ๑๓๒ น้ำตาลหมอ ๑๔๗, ๑๖๕ บอระเพ็ด ๖, ๑๒, ๑๘, ๒๗, เทียนตากบ ๒๒๕, ๓๓๖ น้ำทา ๓๙, ๔๒, ๔๕, ๔๘, ๕๑, ๓๖, ๖๓, ๖๙, ๗๕, ๘๔, ๘๗, เทียนตาตก๊ั แตน ๙๐, ๑๔๑, ๕๔, ๕๗, ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๙๐, ๙๙, ๑๐๕, ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๖๒, ๑๙๒, ๒๐๑, ๗๘, ๒๔๖, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐ ๑๑๗, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๙๒, ๒๕๕, ๒๒๘, ๒๔๙, ๒๕๘, ๓๓๖ น้ำนมแมวนอย ๙๖ ๒๖๑, ๒๖๗, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๐๖, เทียนทั้ง ๕ ๗๒, ๑๒๓, ๓๓๖ นำ้ นมราชสหี เครือ ๑๙๘, 204 ๓๑๒, ๓๑๕, ๓๖๐ เทยี นทัง้ เจ็ด ๑๘๓ นำ้ นมราชสหี ตน ๘๑, ๑๐๘, ๑๑๑ บอระเพด็ ทั้งสอง ๑๐๕ เทียนทง้ั หา ๑๒, ๕๔, ๖๐, ๘๔, น้ำนมสตรี ๔๘ บอระเพ็ดพงุ ชาง ๘๗, ๑๒๐, ๑๒๖, ๑๔๔, ๑๕๖, น้ำนมเสือ ๒๘๒ บัลลังกศ ิลา ๔๘, ๕๑, ๕๗, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๙, ๒๑๐, ๒๑๙, นำ้ ประสานทอง ๒๑, ๓๖, ๖๐, ๘๔, ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๘, ๒๓๔, ๒๔๐, ๒๕๘, ๒๖๑, ๒๗๐, ๒๐๔, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๔๖, ๒๘๒, ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๔ ๓๐๙, ๓๑๒ ๒๗๙, ๒๘๒, ๒๙๑, ๓๐๐ บัวน้ำทัง้ หา ๑๒๖, ๑๘๙, ๒๔๐, ๒๖๑ 376

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 บัวบก ๖๙, ๒๐๔ ปูน ๓๑๒ ผกั ปอด ๒๑ บัวสตั ตบุษย 69 ปูนขาว ๑๘๖, ๒๔๓ ผักปอดตัวผู ๓๖๐ บัวหลวง ๔๕, ๘๔, ๑๒๖, ปูนแดง ๒๔๓ ผกั ปอดตวั เมยี ๓๖๐ ๑๕๓, ๒๔๐, ๒๔๙, ๒๙๔ ปูนหิน ๑๓๒ ผกั เปด ๔๒, ๗๕ บานเยน็ ขาว ๒๖๗ ปนู แหงขา งเตาเผา ๑๖๒ ผกั เปด แดง ๖, ๒๔, ๑๒๙, ๑๕๓, บานเย็นทั้งสอง ๒๖๗ เปราะหอม ๔๒, ๕๗, ๖๓, ๗๘, ๙๓, ๑๖๘, ๑๘๖, ๒๓๑, ๒๔๓ บุก ๒๑, ๓๖, ๙๓ ๑๐๘, ๑๘๓, ๒๒๕, ๒๓๗, ๒๔๐, ผกั แพวแดง ๖, ๑๕, ๑๘, ๒๔, ๓๓, บกุ รอ ๙, ๑๒, ๓๐, ๓๓, ๔๒, ๒๔๓, ๒๕๒, ๒๕๕, ๒๘๒, ๓๐๙ ๗๕, ๘๔, ๘๔, ๙๐, ๙๓, ๑๐๘, ๖๙, ๗๕, ๗๘, ๘๔, ๙๙, ๑๐๘, เปราะหอมขาว ๓๔๕ ๑๑๑, ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๘๓, ๑๑๑, ๑๗๔, ๑๘๖, ๒๓๔, ๒๗๖ เปราะหอมแดง ๓๔๕ ๑๘๖, ๒๒๕, ๒๓๔, ๒๔๖, ๓๑๒ บุนนาค ๗๕, ๑๒๖, ๑๘๙, ๒๔๐,ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยเปลาทง้ั ๒๒๐๗ผกั เสีย้ นผี ๓๖, ๔๕, ๘๔, ๙๖, ๑๐๕, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๖๑, ๓๐๙ เปลา ท้งั สอง ๓๐, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๒๖๗, ๓๐๙ เบญกานี ๒๗๙ ๒๑๓, ๒๑๙, ๓๑๒ ผักหวานบาน ๖๓ เบญจกลู ๓๐, ๑๓๘, เปลานอย ๖๓, ๘๔, ๑๑๑, ๑๒๙, ผักโหมหนาม ๑๓๘, ๑๖๕, ๑๘๐, ๒๓๑ ๑๔๑, ๑๘๓, ๒๐๗, ๒๑๖, ๑๓๕, ๑๘๐, ๑๘๖, ๑๙๘, ผกั โหมหดั ๖๖, ๖๙ ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๓๔, ๓๒๗ ๒๑๐, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๔๓, ๒๔๙ ผักโหมหิน ๖๖, ๖๙, ๗๕, ๘๗, เบญจมะตูม ๒๖๗ เปลานำ้ เงิน ๓๐, ๒๑๐, ๒๒๒ 138, ๒๙๑, ๓๐๐ เบญจปด ๑๗๑ เปลา รากเดยี ว ๓๐, ๒๑๓, ๒๒๒ ผกั โหมหินท้ังสอง ๓๕๗ เบญจเหลก็ ๑๖๕, ๑๘๙ เปลาใหญ ๗๒, ๒๑๐, ๒๔๙ ผกั ไห ๔๒, ๑๐๒ เบย้ี แก ๒๑๙ แปงเหลา ๑๒๙ เบยี้ จ่ัน ๔๒, ๗๘, ๒๑๙, ๒๗๖ แปง อำพนั ๕๗ ฝ เบยี้ โปง ๒๑๙ ฝางเสน ๑๓๒, ๑๘๙, ๒๔๙, ๒๖๑ เบ้ียผู ๓๓, ๕๑, ๖๙, ๗๘, ผ ฝา ย ๑๔๔, ๑๔๗, ๒๐๔, ๒๔๓, ผงลาน ๓๙, ๕๑, ๕๔, ๒๔๐ ฝา ยแดง ๑๓๘ ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๙๑, ๓๐๐ ผลจันทน ๓๙, ๕๑, ๖๐, ๗๕, ฝา ยทง้ั สอง ๘๗, ๒๕๕ ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๖, ๑๓๒, ๑๘๖, ฝา ยเทศ ๔๘, ๖๐, ๗๘ ป ๑๘๙, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๑๐, ฝา ยไทย ปรง ๓๑๒ ๒๑๓, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๓๑, ๒๔๙, ฝา ยหีบ ๓๙ ปรอท ๕๔, ๒๗๐ ๒๕๒, ๒๗๖, ๒๘๒, ๒๙๗, ๓๐๓, ฝน ๓๙ ประคำไก ๕๔, ๑๔๔, ๑๙๕, ๒๐๗, ๓๑๒, ๓๓๙ ฝน ตน ๒๗๐ ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๒, ๓๑๒ ผลเอน็ ๑๒๐, ๑๒๖ ฝนท้งั สอง ๑๒, ๓๙, ๔๒, ๗๒, ๑๐๕, ประคำดคี วาย ๔๕, ๑๔๑, ๑๙๒, ๑๙๘, ผลาญศตั รู ๑๕๖ ฝุนจนี ๒๗๖, ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๙๗ ๒๒๒, ๒๔๖, ๒๕๘, ๒๖๑, ผกั กระโฉม ๒๕๕ แฝกหอม 264 264 ๒๗๙, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๑๒ ผกั กาด ๕๗ ๒๖๑ ประดู ๑๕, ๑๘, ๑๐๘, ๑๓๒, ๑๙๕ ผักขวง ๘๗, ๒๖๑ ๒๗, ๒๘๒ ๑๒๖, ๑๓๕, ๒๒๕, ๒๖๑ ปราย ๓๙, ๘๗, ๑๑๑, ๒๙๗ ผกั คราด ๒๔, ๔๕, ๖๐, ๒๙๑, ๓๐๐ พ ปริก ๒๑๙, ๒๒๒ ผักเคด็ ๖, ๙, ๔๕, ๖๙, ๒๐๗, พญานาคา ๓๒๔ ปรู ๑๖๘, ๑๗๑, ๑๙๘, ๒๐๑, ๒๘๒ ๒๘๕, ๒๙๔, ๒๙๗ พญามือเหล็ก ๑๓๒, ๑๖๕, ๑๙๕, ปลาดุกยาง ๑๕๙ ผกั ชี ๑๒, ๖๙, ๑๕๖, ๒๐๑, ๒๑๙, ๒๒๒, ๓๑๒ ปลายาง ๓๐๖ ๒๐๔, ๒๔๐, ๒๕๕, ๓๐๓ พญาไมผุ ๒๐๑ ปลารา ปลาสรอย ๑๕๙ ผกั ชีทัง้ ๒ ๒๑๐ พญายา ๒๔๓, ๒๖๑ ปลาหมอ ๑๕๖ ผกั ชที ้ังสอง ๑๒๓, ๑๘๖ พญารากดำ ๒๖๑ ปลาไหล ๑๕๓ ผักชีลา ๙๙ พญารำแพน ๒๑๙, 222 ปลาไหลเผอื ก ๒๐๑ ผักตบ ๘๔ พญาไรใ บ ๓๐๖ ปกนาคราช ๑๕๓ ผักบุง ๓๒๔ พรมมิ ๔๕, ๗๕ ปบ ๓๖, ๔๕, ๙๙, ๑๙๘, ผักเบ้ยี ๓๒๔ พระขรรคชยั ศรี ๒๑๖, ๑๙๘, ๒๗๐, ๒๙๔, ๒๙๗ ผกั เบย้ี หนู ๙๐, ๙๖ ๒๐๑, ๒๗๐ 377

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ พริก ๑๕๖ พดุ ๕๗, ๑๐๒ มะกล่ำใหญ ๙ พริกญ่ีปุน ๑๘๖ พดุ ซอ น ๒๔, ๖๓ มะกอก ๘๔, ๑๔๑, ๒๔๖, ๒๗๙, ๒๙๔ พริกเทศ ๑๗๔ พุทรา ๔๘, ๙๐ มะกอกน้ำ ๑๔๑ พรกิ ไทย ๙, ๑๒, ๑๕, ๒๑, ๒๔, ๒๗, เพกา ๘๔, ๑๙๘, ๒๖๑ มะกา ๑๕๙, ๑๖๒, ๒๑๖, ๒๔๙, ๒๕๒ ๓๐, ๓๓, ๓๖, ๓๙, ๔๒, ๔๕, ๔๘, ๕๑, โพทะเล ๑๙๕ มะเกลอื ๑๕, ๒๑, ๓๖, ๙๐, ๑๓๒, ๕๔, ๕๗, ๖๐, ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๗๕, โพบาย ๑๘, ๙๐ ๑๕๖, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๕๒, ๒๗๓, ๓๑๕ ๗๘, ๘๑, ๘๔, ๙๖, ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๑๑, ไพล ๑๒, ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๓๓, มะขาม๓๓, ๓๖, ๗๕, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๖๒ ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๓๘, ๓๖, ๔๕, ๔๘, ๕๑, ๕๔, ๕๗, มะขามขบ ๖๖, 264, ๒๘๘, ๑๔๔, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๙, ๖๓, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๙๖, ๑๐๒, ๒๘๘, ๒๙๗ ๑๖๒, ๑๖๘, ๑๗๔, ๑๗๗, ๑๘๖, ๑๙๒, ๑๒๙, ๑๓๕, ๑๔๔, ๑๕๐, ๑๕๓, ๑๕๙, มะขามปอ ม ๙, ๓๖, ๘๔, ๑๒๖, ๑๒๙, ๒๐๔, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๑๙,ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๑๙๒, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๓,๒๐๗, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๕๕, ๒๗๐, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๓, ๒๔๙, ๒๕๒, ๒๗๙, ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๗๓, ๒๗๖, ๒๙๗, ๓๐๖, ๓๑๒, ๓๒๗ ๒๗๐, ๒๗๓, ๒๗๖, ๒๘๘, ๓๐๓, ๓๐๖, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๒๑, ๓๔๒ มะขามเปย ก 36, ๔๕, ๑๕๓, ๓๐๙, ๓๑๒, ๓๑๕, ๓๒๗ ๑๖๕, ๓๐๖, ๓๑๘ พริกลอ น ๓๓, ๘๔, ๙๐, ๙๙, ๑๑๔, ฟ มะเขอื ขื่น ๑๕, ๓๖, ๖๖, ๙๓, ๑๑๔, ๑๗๑, ๒๐๑, ๒๓๑, ๒๘๕, ๒๙๔, ๒๙๗ ฟกขา ว ๘๗, ๑๔๑, ๒๕๕ ๒๐๗, ๒๔๖, ๒๗๙, ๓๑๕, ๓๑๘ พริกหอม ๘๗, ๑๗๔, ๒๐๑, ๒๔๙, ๓๐๓ ไฟเดอื นหา ๑๐๒, ๓๔๘ มะคา ๒๒๒ พริกหาง ๗๕, ๘๗, ๑๗๔, ๒๐๑ มะงั่ว ๑๕, ๑๘, ๒๗, ๓๖, พลับพลึง ๑๓๕, ๓๒๑ ม ๔๒, ๗๕, ๑๔๗, ๑๙๒, ๒๑๙, พลู ๒๗๐, ๓๐๐, ๓๖๐ มดยอบ ๑๐๕, ๑๗๑, ๑๘๖ ๒๓๑, ๒๘๘, ๓๐๙, ๓๑๕, ๓๑๘ พะยอม ๒๒๕ มวก ๓๒๔ มะซาง ๑๒๙ พงั โหม ๕๗ มวกขาว ๒๕๕ มะดัน ๑๐๒, ๑๓๒ พนั งูขาว ๗๕ มวกแดง ๒๔๐, ๒๕๕ มะดูก ๕๔ พนั งูแดง ๗๕, ๘๑, ๙๙, ๑๐๘, มหากาฬ ๒๕๘ มะดกู เครือ ๒๗๓ ๑๑๑, ๑๖๕, ๑๘๖ มหากาฬนอย ๒๕๕ มะดกู ตน ๒๗๓ พนั ธผุ ักกาด ๖๐, ๖๖, ๗๘, มหาพิกัดเบญจกูล ๓๓๐ มะเดอื่ ดิน ๓๐, ๙๓ ๙๐, ๙๖, ๑๐๘ มหาละลาย ๑๗๑, ๒๕๕ มะเด่อื ปลอ ง ๒๔, ๓๐ พาดไฉนนนุ ๑๕๙ มหาสดำ ๒๕๕, ๒๖๑ มะตาด ๑๓๒ พาดไฉนอีรมุ ๒๐๑, ๒๑๖, ๒๒๕ มหาหิงคุ ๒๗, ๕๔, ๕๗, ๖๐, ๖๙, ๗๕, มะตาดเครือ ๑๖๒, ๑๗๑ พาบนำ้ ๒๘๕ ๘๑, ๘๔, ๙๐, ๙๙, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๓๕, มะตมู ๖, ๑๘, ๒๔, ๔๕, ๖๙, ๘๗, ๙๖, พกิ ุล ๓๙, ๕๑, ๖๙, ๑๒๖, ๑๘๙, ๑๕๙, ๑๖๕, ๑๖๘, ๑๗๔, ๑๘๓, ๑๘๖, ๑๓๕, ๑๔๑, ๑๗๗, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๓๗, ๒๔๐, ๒๔๙, ๒๖๑, ๓๐๙ ๑๙๒, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๒๕, ๒๐๗, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๓๔, พมิ เสน 3, ๑๘, ๓๙, ๔๒, ๔๕, ๔๘, ๕๑, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๔, ๒๓๗, ๒๔๓, ๒๔๙, 237, ๒๕๒, ๒๕๕, ๒๖๗, ๒๗๖, ๕๗, ๖๐, ๖๓, ๖๖, ๖๙, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๒๕๘, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๑๒ ๒๙๔, ๓๐๓, ๓๑๒, ๓๕๗ ๙๐, ๙๓, ๙๖, ๑๐๒, ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๒๓, มะกรูด ๖, ๑๒, ๑๘, ๒๗, ๓๖, ๔๕, ๕๔, มะนาว ๖, ๑๑๔, ๑๔๔, ๑๔๗, ๑๒๖, ๑๔๑, ๑๗๗, ๒๐๑, ๒๐๔, ๒๑๐, ๖๐, ๗๕, ๘๔, ๙๖, ๑๐๒, ๑๑๔, ๑๒๙, ๑๖๒, ๑๗๑, ๑๙๒, ๒๑๙, ๒๓๑, ๒๔๓, ๒๒๕, ๒๓๗, ๒๔๐, ๒๔๓, ๒๔๖, ๒๕๕, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๓๘, ๑๕๓, ๑๖๒, ๑๖๘, ๒๔๖, ๒๖๗, ๒๗๐, ๒๗๙, ๒๘๕, ๒๙๑, ๒๖๑, ๒๗๙, ๒๘๒, ๒๘๕, ๒๘๘, ๒๙๑, ๑๘๖, ๑๙๒, ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙, ๓๑๕, ๓๑๘ ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๙ ๒๓๑, ๒๔๓, ๒๔๓, ๒๕๒, ๒๖๗, ๓๐๖, มะฝอ ๑๕, ๑๒๙, ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๘๘ พิมเสนเกลด็ ๒๖๑, ๒๘๕, ๒๙๑, ๓๐๐ ๓๐๙, ๓๑๒, ๒๕๓ มะพรา วนาฬเก ๑๐๕, ๑๑๑ พิลังกาสา ๖, ๑๘, ๕๑, ๘๗, ๙๖, ๑๐๒, มะกล่ำขาว ๔๒, ๖๓, ๖๖, ๖๙, มะพรา วไฟ ๑๕๖, ๑๗๑, ๒๗๓ ๑๐๘, ๑๑๑, ๑๓๘, ๑๔๑, ๑๗๔, ๗๒, ๗๕, ๗๘, ๑๘๐ มะพดู ๒๕๒ ๑๗๗, ๒๒๘, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๕๔ มะกลำ่ เครือ ๑๒, ๔๒, ๖๓, ๒๖๑, ๒๗๙ มะเฟอง ๒๕๕, ๒๖๑, ๒๖๗, ๒๘๒ พิษนาศน ๑๐๕, ๑๒๐, ๑๗๗, มะกลำ่ ดำ ๖๓, ๗๒, ๑๘๐ มะไฟ ๖๓, ๒๙๗ ๒๐๑, ๒๕๕, ๒๖๑, ๓๑๒ มะกลำ่ แดง ๗๒ มะมว ง ๑๐๒ พุงแก ๒๖๑ มะกล่ำตน ๖๓, ๗๕, ๗๘, ๑๑๑ มะมว งพรวน ๑๙๒ พุงดอ ๒๔๓ มะกลำ่ ทั้งสอง ๒๕๘ มะยม ๒๕๕, ๒๖๑ 378

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 มะยมตัวผู ๙๓, ๒๖๗ ยา นาง ๑๘, ๕๗, ลกู โคกกระออม ๑๐๕, ๑๔๑ มะระ ๔๕, ๑๒๙, ๒๕๕ ๘๗, ๑๒๐, ๑๓๒, ๒๔๐, ๒๔๖, ลูกจนั ทน ๑๒, ๒๔, ๒๗, ๓๐, ๓๓, ๘๑, มะรุม ๑๒, ๑๕, ๑๘, ๒๔, ๒๕๕, ๒๕๘, ๒๖๑, ๒๘๕, ๒๘๘ ๘๔, ๘๗, ๙๐, ๙๓, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๒๗, ๓๐, ๖๐, ๖๓, ๗๕, ๘๑, ๙๖, โยทะกา ๖, ๑๕ ๑๐๕, ๑๐๘, ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๔๑, ๑๔๔, ๙๙, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๖๘, ๑๙๒, ๒๑๐, ๑๕๐, ๑๕๖, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๘, ๑๗๔, ๒๑๙, ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๔๙, ๒๗๖ ร ๑๗๗, ๒๐๔, ๒๙๑, ๓๐๐ มะละกอ ๕๗ รงทอง ๑๕๓, ๑๖๕, ๑๘๖, ลกู เอน็ ๑๒, ๘๗, ๑๐๘, ๑๑๔, ๑๔๗ มะลิ ๕๑, ๕๗, ๖๖, ระงับ ๒๑๖, ๒๒๕, ๒๕๘, ๒๗๖ เล็บครฑุ ทา ๓๒๔ ๖๙, ๗๕, ๗๘, ๑๑๗, ๒๔๐, ระงับพษิ เลบ็ มือนาง ๑๕ ๒๔๙, ๒๕๕, ๒๘๒, ๒๙๗, ๓๐๙ ระยอม ๗๕, ๒๕๕ เล็บแมงดา ๒๓๗ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยมะลิลา ๖๙รกั ขาว ๒๖๑ เล็บเหยย่ี ว ๑๓๒ มะลวิ ัลย ๖๙ รกั นำ้ เลา ๙ มะแวงเครอื ๒๔๖, ๓๑๕ รังมดรี่รัง ๙๓, ๒๐๑, ๒๕๕, เลี่ยน ๑๙๘, ๒๑๖, ๒๗๓ มะแวง ตน ๒๔๖, ๓๑๕ รากสามสิบ ๒๕๘, ๒๖๑, ๒๗๓ เลือดแรด ๓๖, ๒๔๙ มะแวง ทั้งสอง ๒๗, ๓๖, ๘๗, ๒๕๘, ราชดัด โลดทะนง ๑๔๗, ๑๗๗, ๑๘๙ ๒๗๙, ๓๑๕, ๓๑๘ ราชพฤกษ ๒๖๑, ๓๔๘ โลดทั้งสอง ๒๗๓ มะหาด ๑๕, ๑๘, ๓๓, ๓๖, ๕๔, เรวนอ ย ๑๐๘ ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๗๑, ๑๗๗, ๒๒๒ เรวใหญ ๑๖๒ ว มะอกึ ๑๑๔, ๒๒๒, ๒๔๖, ๒๔๙, ๒๕๘ โรกขาว ๕๗ วานกรงทอง ๒๖๑ มลู ไกฟ กในรงั ๖๖ โรกแดง วา นกีบแรด ๔๕, ๗๕, มลู โค 3, ๑๐๒ ๑๔๑, ๒๐๔, ๒๑๓ ๒๕๕, ๒๖๑, ๒๘๒ มลู โคขางพอม ๑๔๑ ๑๒, ๑๒๙, ๑๕๙, ๑๗๑, วานนางคำ ๒๖๑ มลู ไตเ สมด็ ๑๔๑ ๑๘๙, ๒๐๑, ๓๑๕, ๓๕๔ วา นนำ้ ๔๘, ๕๗, ๖๐, ๗๒, ๗๕, ๙๖, มูลแพะผู ๒๔๓ ๑๑๑, ๑๒๙, ๑๓๕, ๑๖๕, ๑๘๓, ๒๐๑, ๓๓๙ ๓๓๙ ๑๐๘ ๙๖ เมอ่ื ย ๒๐๑ ล ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๑๖, ๒๑๙, ๒๒๒, แมงลัก ๑๐๕, ๑๑๔, ๑๔๔, ๓๒๔ ละมดุ สดี า ๖๙, ๗๘, ๒๗๓ ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๔, ๒๓๗, ๒๔๓, โมกมัน ๖, ๑๘, ๒๑, ๓๐, ๘๗, ละหงุ แดง ๔๒, ๒๘๒ ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๑๒ ๑๒๐, ๑๒๓, ๑๓๕, ๒๒๒, ๒๒๘ ละอองบวบขม ๙, ๖๙ วา นเปราะ ๖๐, ๗๒, ๒๒๒, โมกหลวง ๑๒๓, ๒๒๒, ๒๒๘ ละอองพระบาท ๙๐ ๒๒๘, ๒๖๑, ๓๐๓ ไมข ้ีหนอน ๑๖๕ ลัน่ ทม ๑๙๘ วานรอ นทอง ๔๕, ๑๑๑, ๑๔๗, ไมแ ดง ๑๙๕, ๒๔๙ ลำเจียก 3, ๑๐๘, ๒๗๙ ๒๕๕, ๒๖๑, ๒๘๒ ไมไ ผสีสุก ๒๗๐ ลำพัน 48, 117, 120, วานหางชา ง ๑๕๓, ๑๗๔, ๓๕๑ ไมรวก ๓๑๕ 123, 126, 291, 300 ไมส กั 242, ๒๕๒ ลำพันขาว 114 ศ ไมสักหนิ ๒๖๗ ลำพนั แดง 120 โศก ๖๓ ลำพันทัง้ สอง 90 ย ลำโพง ๑๑๔ ส ยอ ๒๑, ๑๔๑, 264, ๒๖๗ ลำโพงกาสลัก ๖๖, ๖๙, ๗๘, สน ๑๕, ๑๘, ๓๓, ๕๔, ยอปา ๒๒๒ ๑๕๙, ๒๖๗, ๒๗๓ ๖๖, ๙๐, ๑๓๒, ๑๗๑, ๑๙๕, ยาง ๑๕, ๔๒, ๗๒, ๗๘ ลำโพงแดง ๖๐, ๒๗๓ ๒๕๘, ๒๖๑, ๒๘๒, ๒๘๘, ๓๔๕ ยางทราย ๑๓๕, ๑๔๔, ล้ินทะเล ๔๒, ๔๕, ๖๐, ๗๒, สนทงั้ หา ๒๖๑ ๑๗๗, ๒๑๓, ๒๒๘ ๗๕, ๘๑, ๙๓, ๑๐๒, ๑๐๘, ๑๑๑, สนเทศ ๘๑ ยาดำ ๓๐, ๘๑, ๑๓๕, ๒๘๒, ๒๙๑, ๒๙๔, ๒๙๗, ๓๐๐ สนเหนือ ๒๙๗ ๑๕๓, ๑๕๙, ๑๖๒, ๑๖๕, ๑๖๘, ลิ้นเสือ ๒๔๐ สนิมเหล็ก ๕๗ ๑๗๔, ๑๘๓, ๑๘๖, ๑๘๙, ๑๙๒, ลกู กระเบา ๑๔๑ สม ๘ ประการ ๓๐๙ ๑๙๘, ๒๑๐, ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๓๔, ลูกขกี้ าแดง ๙๖ สม ๑๘ ๒๔๓, ๒๕๒, ๒๕๘, ๒๖๗, ๒๗๖, ๓๐๓ ลูกเขยตาย ๑๓๕, ๑๔๑ สม กบ ๘๔ 379

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ สมกงุ ๓๓, ๘๗, ๑๘๖, ๑๙๘, สรรพพิษ ๙๓, ๒๙๑ ๑๘๐, ๑๙๕, ๒๓๑ ๒๑๐, ๒๑๐, ๒๓๑, ๒๗๖, ๓๐๓ สลอด ๒๑, ๖๙, ๑๓๕, สฟี นควาย 264 สมกุงทัง้ สอง ๒๔, ๓๖, ๘๔, ๑๔๗, ๑๖๕, ๑๗๑, ๑๗๗, สีเสียด ๑๑๑ ๒๑๙, ๒๔๖, ๓๑๕, ๓๑๘ ๒๑๓, ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๗๖, ๓๕๗ สีเสยี ดเทศ ๖๖, ๘๑, ๑๐๘, ๒๘๒, ๒๘๘ สม กุงนอย ๒๔๖, ๒๗๙ สลอดน้ำ ๒๔ สหี วด ๓๓, ๓๖ สม เกล้ยี ง ๓๑๘ สลัดได ๒๔, ๑๕๖, ๑๕๙, ๑๖๘, ๑๗๑, สุกรม ๑๑๔ สมเชา ๑๖๒, ๑๗๑ ๑๘๐, ๑๙๘, ๒๔๙, ๓๐๖, ๓๑๕ สพุ รรณถนั ๒๔๖ สมซา ๑๘, ๓๐, ๘๔, ๙๖, สลดิ ๖, ๙, ๑๕, ๗๘ สุพรรณถันท้งั สอง ๒๔๖ ๑๑๔, ๑๓๕, ๑๖๒, ๑๘๖, ๑๘๖, สวาด ๑๑๑, ๑๓๕, ๑๓๘, ๑๔๑, ๑๗๔ สุรา ๑๒, ๒๗, ๓๓, ๓๖, ๑๓๘, ๑๙๒, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๒๕, สะกรุย ๘๗ ๑๔๗, ๑๗๑, ๒๐๔, ๒๓๗, ๒๕๒, ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๒๓๑, ๓๐๖, ๓๐๙, ๓๑๒, ๓๑๘สะแก ๑๕, ๗๘, ๑๕๖,๒๕๒, ๒๖๗, ๒๗๓, ๓๒๑, ๓๒๔ สม ปอย ๑๒, ๓๓, ๓๖, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๙๑, ๓๐๐ สรุ ามฤทธิ์ ๙๓, 201 ๔๒, ๖๖, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๖๒, สะแกแสง ๒๗๐, ๒๗๓ เสนียด ๓๐, ๙๙, ๒๖๑ ๒๔๖, ๒๗๙, ๓๑๕, ๓๑๘, ๓๕๔ สะคา น ๖, ๑๒, เสีย้ นผี ๑๔๔ สมผะอูม ๑๐๒ ๑๕, ๑๘, ๒๔, ๕๔, ๖๓, ๖๙, ๘๗, เส่อื รองรัง ๑๑๔ สมมะขามเปย ก ๓๖, ๒๒๕, ๒๕๘, ๒๗๙ ๙๐, ๙๓, ๑๒๓, ๑๒๙, ๑๔๑, ๑๗๗, แสนประสะตน ๙๙ สมสลงุ ๓๑๘ ๑๘๙, ๒๐๑, 204, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, แสมทะเล ๑๕, ๒๑, ๒๗, สมสนั ดาน ๑๖๒, ๑๗๑, ๒๒๒ ๒๑๓, ๒๒๕, ๒๓๑, ๒๔๓, ๒๔๖, ๒๔๙, ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๘๐, ๑๘๓, ๑๘๖, สมเสยี้ ว ๑๑๔, ๑๖๒, ๑๗๑ ๒๕๕, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๒๗, ๓๒๗, ๓๓๐ ๑๘๙, ๒๐๗, ๒๓๔, ๓๐๓, ๓๑๒ สมอ ๑๐๒, ๒๕๘ สะเดา ๑๒, ๘๗, ๑๐๒, ๑๐๘, แสมท้ังสอง ๕๔, ๑๙๕, ๒๓๔, ๒๗๖ สมอทะเล ๕๔, 195, ๒๒๘, ๓๐๖ ๑๑๑, ๑๑๗, ๑๓๕, ๑๗๗, แสมสาร ๑๕, ๑๘, ๑๘๖, ๒๐๗, ๒๔๙ สมอทงั้ ๓ ๗๒ ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๒๒, ๒๗๐, แสมาทะลาย ๑๔๗ สมอทั้งสาม ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๓๒, ๓๐๓, ๓๐๙, ๓๑๒, ๓๕๑ โสฬสเบญจกูล ๓๓๐ ๑๖๒, ๒๑๓, ๒๓๑ สะบา ๑๖๒ ไสในหมากดิบ ๒๗๙ สมอเทศ ๙, ๓๖, ๔๘, ๖๖, ๑๐๘, สะบา ลาย ๔๒, ๖๙ ๑๑๔, ๑๓๕, ๑๙๘, ๒๑๖, ๒๒๒, สะบาใหญ ๒๕๘ ห ๒๔๓, ๒๕๕, ๒๗๖, ๓๐๓, ๓๐๖ สัก ๑๐๒ หญา กลอ น ๒๖๑ สมอไทย 3, ๙, ๑๕, ๒๔, ๕๑, ๖๖, สังกรณี ๔๕, ๒๔๐ หญา ขัดมอน ๒๔ ๘๔, ๙๐, ๑๐๕, ๑๑๗, ๑๒๙, ๑๓๕, สังข ๔๒, ๕๑, ๒๔๓, ๒๕๒, หญา คา ๓๓, ๒๖๑, ๓๑๕ ๑๖๒, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๗, ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๘๒, ๒๘๘, ๒๙๑, ๒๙๔, ๓๐๐ หญา ชนั กาด ๕๔, ๒๘๕, ๓๐๓ ๒๑๖, ๒๒๒, ๒๓๔, ๒๔๐, ๒๕๕, ๒๗๖, สงั ขข าว ๒๘๒ หญา ซมุ กระตา ย ๑๑๑ ๒๘๘, ๒๙๔, ๓๐๓, ๓๐๖, ๓๒๗ สงั ขห นาม ๒๘๒ หญาไซ ๘๔, ๑๐๕, ๑๔๔, สมอนำ้ ๓๐๖ สนั พรานางแอ ๒๔, ๓๖, ๘๗, ๙๙, ๒๗๙ ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๘๐ สมอพิเภก 3, ๔๘, ๖๖, ๘๔, สันพราหอม ๑๐๒ หญาตีนนก ๒๕๕ ๑๒๙, ๑๙๕, ๑๙๘, ๒๐๗, ๒๑๖, สาบกา ๒๓๗ หญาน้ำดับไฟ ๔๕, ๗๕ ๒๕๕, ๒๗๖, ๒๙๔, ๓๐๖, ๓๒๗ สาบแรง ๒๓๗ หญาฝรัน่ 93, ๑๑๗, ๑๒๖ สมอรอ งแรง ๑๓๘ สามรอยราก ๒๖๑ หญาพันงู ๓๔๘ สมออพั ยา ๙๙, ๒๑๐ สายตะพดแมห มา ย ๘๑ หญาแพรก ๒๓๗ สม อาแจ ๑๘, ๓๑๘ สารพัดพษิ ๑๔๑ หญายอนไฟ ๒๗, ๒๕๒ สมโอขาว ๓๒๑ สารภี ๖๙, ๑๒๖, ๒๔๐, หญาหนวดแมว ๑๐๕ สมี ๙, ๑๕, ๗๕, ๒๕๕, ๒๖๑, ๓๔๕ ๒๔๙, ๒๖๑, ๓๐๙ หนอนตายหยาก ๒๗๐, ๒๗๓ สมลุ แวง ๙, ๑๒, ๒๗, ๓๓, สารสม ๖, ๕๑, หนอนตายหยากแดง ๒๑, ๒๐๑ ๖๐, ๙๓, ๑๑๔, ๑๑๗, ๑๒๐, ๕๗, ๘๔, ๙๖, ๑๑๔, ๑๓๒, ๑๖๕, หนอไมต ับเตา ๘๗ ๑๒๓, ๑๒๖, ๑๓๕, ๑๔๑, ๒๐๑, ๑๘๙, ๑๙๒, ๑๙๘, ๒๐๔, ๒๓๑, ๒๔๙, หนอไมไผป า ๖ ๒๑๐, ๒๑๓, ๒๒๒, ๒๒๕, ๒๒๘ ๒๕๒, ๒๘๕, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๑๒, ๓๑๕ หนงั แรด ๒๖๑ สรรพกระดกู ๒๖๑ สารสม ๒๐๔ หนาด ๙, ๓๐, ๖๐, ๘๑, สรรพดี ๒๘๕ สำโรง ๓๐, ๑๓๘, ๑๖๕, ๒๑๓, ๒๓๔, ๒๓๗, ๓๑๒ 380

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 หนาดคำ ๒๖๑ หอยมอื เสอื ๑๓๘, ๑๔๗ โหรพาเทศ ๒๔๐, ๘๗ หนามเกี่ยวไก ๑๐๘ หอยมกุ ๑๕๐ โหราเดอื ยไก ๑๕๙ หนามพรม ๒๖๑ หอยสงั ข ๑๔๗, ๑๕๐, ๒๑๙ โหราเทาสุนัข ๑๘๖, ๒๑๓, ๒๗๐, ๒๗๖ หนูซอ น ๒๐๔ หอยอีรม ๑๓๘, ๑๔๗, ๑๕๐ หมอทราย 264 หวั ขวาน ๑๔๗ อ หมอนอ ย ๑๗๗ หวั เตา นา ๒๔๐ อกเตา นา ๕๔ หมากดบิ ๑๒, ๕๔ หวั น้ำมันยาง ๑๓๘ อบเชย ๒๗, ๙๓, ๑๒๐, หมากดิบนำ้ คา ง ๖๓ หวั ลงิ ๑๕๖, ๓๒๔ ๑๒๓, ๑๔๑, ๒๑๓, ๒๒๕, หมากผู ๒๖๑ หวั หอม ๑๔๗, ๑๖๒, ๒๔๖, ๓๐๖ ๒๒๘, ๒๔๖, ๒๖๑, ๒๘๒, หมากเมยี ๒๖๑ หัศคณุ ๗๕, ๑๗๔, ๓๑๒ ๓๓๙ หมากสงํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๒๗๙หัศคณุ เทศ ๑๑๑, ๑๕๐, ๑๖๒, ๑๗๑,อบเชยทงั้ สอง๑๒๖ หมูทะลวง ๙๓ ๑๘๖, ๑๙๒, ๑๙๘, ๒๐๗, อบเชยเทศ ๔๒, ๗๒, ๒๐๑, หมปู ลอ ย ๒๖๑ 210, 219, 225, 357 ๒๔๙, ๒๙๗, ๓๐๙ หรดาล ๓๙ หัศคณุ ไทย ๓๕๗ ออ 3 หรดาลกีบทอง 39 หางจระเข ๗๕ ออ ยแดง ๒๑, ๘๑, ๘๔, หวา ๒๗๙ หางนกกะลงิ ๓๓ ๑๑๔, ๑๘๖, ๒๐๗ หวายขม 3, ๓๑๕ หางนกยูง ๑๑๑ องั กาบ ๙๙, ๓๐๖ หวายตะคา ๑๒๙, ๒๗๙ หางปลาชอ น ๕๑ อัญชนั ๔๒, ๑๑๔ หวายลิง ๓๑๕ หางไหลแดง ๑๘๐, ๒๒๕ อัญชนั ขาว ๔๒, ๕๗, ๖๙, ๗๕ หอม ๔๕, ๖๙, ๑๔๔, ๑๕๓, หางไหลทง้ั สอง ๒๗๓ อญั ชันทัง้ สอง ๓๙, ๔๘, ๗๒, ๒๘๕ ๑๕๙, ๒๘๕, ๒๙๔, ๓๔๒ หามกราย ๒๗๙ อำพนั ทอง ๒๘๒ หอมแดง ๓๖, ๕๔, ๖๐, ๖๓, ๗๒, หิงยางโพ ๑๕๐, ๑๕๓ อำพันท้ังสอง ๙๐ ๗๘, ๙๐, ๙๓, ๙๖, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๕, หิงหาย ๓๐, ๒๓๗ อินทนิล ๑๐๒ ๑๒๙, ๑๔๔, ๑๕๐ง๒๑๖, ๒๓๗, ๒๔๓ หิงหายนา ๒๓๗ อุตพิต ๙, ๓๐, ๓๓, ๓๖, ๘๔, ๙๐, หอมแดงตน ๒๖๗ หนิ หัวปลาชอ น ๕๑ ๙๙, ๑๑๑, ๑๑๔, ๑๗๔, ๑๘๓, ๑๘๖, หอยกาบ ๑๓๘, ๑๔๗, ๑๕๐ หปู ลาชอ น ๑๙๘ ๒๓๔, ๒๗๖, ๒๗๙, ๒๘๒, ๒๘๘, ๓๐๓ หอยกาบลาน ๑๔๗ เหงือกปลาหมอ ๑๕๖ อุบล ๑๐๘ หอยขม ๗๘, ๑๒๙, ๑๓๒, เหมือดคน ๑๒๙ เออ้ื งแค ๔๒ ๑๓๘, ๑๔๗, ๑๕๐, ๑๘๐, ๒๑๙, เหลา ๓๒๔ เอ้อื งบก ๓๙ ๒๗๖, ๒๘๒, ๒๙๑, ๓๐๐, ๓๑๒ เหลากลน่ั ๙๓ เอ้ืองเพด็ มา ๘๗, ๑๔๗, ๑๕๐ หอยโขง ๕๔, ๑๓๘, ๑๔๗, ๒๑๙ เหยี ง ๑๐๒ เออ้ื งมา ๕๑ หอยแครง ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๓๘, ๑๔๗, แหวหมู ๓๐, ๔๘, ๕๗, ๖๙, ๗๒, ๑๕๐, ๑๘๐, ๒๐๔, ๒๑๙, ๒๕๒, ๓๑๒ ๘๑, ๙๙, ๑๐๒, ๑๐๘, ๑๑๑, หอยจบุ แจง ๑๕๐, ๑๘๐ ๑๒๖, ๑๒๙, ๑๓๒, ๑๓๕, ๑๗๔, หอยตาวัว ๑๕๐ ๑๗๗, ๒๐๔, ๒๒๘, ๒๓๔, ๒๖๑, หอยนมนาง ๑๓๘, ๒๑๙ ๒๖๗, ๒๗๖, ๒๘๒, ๒๘๘, ๓๐๓ หอยพิมพะการัง ๑๓๘, ๑๕๐ 381

ชดุ ตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ กตกิ ธาตุ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย อภธิ านศพั ท กระเพาะเบา ลักษณะกติกธาตุน้ันยิ่งไปดวยสรรพพิษท้ังปวง มีพิษดี พิษเสมหะ พิษวาตะเปนอาทิ กระษยั พิษอันแสบเปนที่สุด คือไฟธาตุน้ันแรง เผาอาหารฉับพลันยิ่งนัก กระทำใหจับเช่ือมมัว กลางวันกลางคืน ไมไดเวนเวลา ใหปวดศีรษะ ผิวเนื้อและตาแดง อุจจาระปสสาวะเดิน กระษัยกลอน ๕ ไมสะดวก ผูกเปนพรรดึก พิษทั้งน้ีเกิดแกกองจตุกาลเตโชใหเปนเหตุ ดูเพิ่มเติมท่ี กระษัยจุก อสรุ ินทัณญาธาตุ กระษยั เชือก หมายถึงกระเพาะปส สาวะ กระษัยดาน ชื่อโรคชนิดหนึ่ง เกิดจากความเสื่อมหรือความผิดปรกติของรางกาย จากความเจ็บปวย กระษัยเตโชธาตุ ที่ไมไดรับการรักษาหรือรักษาแลวไมหาย ทำใหรางกายซูบผอม กลามเน้ือและเสนเอ็น กระษยั เตา รัดตึง โลหิตจาง ผิวหนังซีดเหลือง ไมมีแรง มือเทาชา โรคกระษัยมีอาการโรคหลาย กระษยั ทน ลักษณะหลายชนิด ตำราการแพทยแผนไทยแบงโรคกระษัยออกเปน ๒ กลุมใหญๆ กระษัยน้ำ ตามสาเหตุของการเกดิ โรค คือ กระษัยท่เี กดิ จากธาตสุ มุฏฐาน(มี ๘ ชนดิ ไดแก กระษยั 382 กลอ น ๕ ชนดิ กระษัยนำ้ กระษยั ลม และกระษัยไฟ) กับกระษัยทีเ่ กิดจากอุปปตกิ ะโรค (มี ๑๘ ชนิด ไดแก กระษัยลน กระษัยราก กระษัยเหล็ก กระษัยปู กระษัยจุก กระษัย ปลาไหล กระษัยปลาหมอ กระษัยปลาดุก กระษัยปลวก กระษัยล้ินกระบือ กระษัยเตา กระษัยดาน กระษัยทน กระษัยเสียด กระษัยเพลิง กระษัยน้ำ กระษัยเชือก และ กระษยั ลม) ดูที่ กลอ น โรคกระษยั เกดิ แตล มในรางกายรวมตัวขึ้นในทอง ทำใหมีอาการ จุกแนน ขน้ึ โรคกระษัยเกิดจากลมในรางกายรวมตัวกันแนนแข็งเหมือนแทงเหล็ก เร่ิมจากทองนอย ขึ้นไปถึงหัวใจ มีอาการทำใหเสนทองตึง จุกเสียดตามชายโครง อุจจาระผูก ปสสาวะขัด เบอื่ อาหาร พษิ ของโรคทำใหเปนไขจ บั เปน เวลา มีอาการสะทานรอ นสะทานหนาว กระษัยอันเกิดจากอปุ ปาติกะโรคชนดิ หน่งึ เกดิ ท่ยี อดอก ทำใหก ลามเน้อื ตงั้ แตย อดอกถึง หนาทองแข็งมาก ผูปวยมีอาการปวด จุกเสียดแนน กินขาวไมได ถาลามลงถึงทองนอย ทำใหปวดอยูตลอดเวลา ถูกความเยน็ ไมไ ด แตถ า ลามลงไปถึงหวั เหนาจะรักษาไมได เกิดข้ึนเพราะเตโชธาตุหรือธาตุไฟในรางกายผิดปกติ เกิดอาการจุกแนนข้ึนในทรวงอก ใหภ ายในรา งกายรอ นรมุ มีเหงอ่ื ออกทกุ ขมุ ขน โรคกระษัยเกิดจากเสมหะจับตัวเปนกอนเขาใหญประมาณเทาฟองไขเปด ทำให มีอาการแนนจุกที่ยอดอก พิษไขทำใหมีโลหิตตกทางทวารหนักและทวารเบา รางกาย ซบู ผอม ผิวซีดเหลือง โรคกระษัยเกิดจากการรับประทานอาหารผิดสำแดง ทำใหมีอาการแนนขึ้นมาจาก ทอ งนอยหายใจไมสะดวก อาเจียน รับประทานอาหารไมไ ด โรคกระษัยเกิดเปนอุปาติกะโรคเกิดจากโลหิต น้ำเหลือง และเสมหะในรางกายอยางใด อยางหนึ่ง หรือทั้งตัวผิดปกติ ทำใหมีอาการตางๆ เชน ปวดตามรางกายและยอดอก รว มกบั อาการอืน่ ๆ เชน เดียวกับโรคกระษัยกลอ น

กระษัยปลวกํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 กระษัยปลาดุก กระษยั ปลาหมอ โรคกระษัยทำใหเกิดอาการเจ็บปวดในทรวงอก เปนแลวหายเปนระยะๆ หลายคร้ังตอ กระษยั ปลาไหล เนื่องเปนเวลานาน ทำใหร า งกายซบู ผอม ผวิ เนือ้ ซีด กระษัยปถวีธาตุ โรคกระษัยเกดิ จากโลหิตและน้ำเหลืองระคนกัน ทำใหกระเพาะอาหาร มดลกู ทองนอ ย กระษัยปู กระดูกสันหลัง และตนขามีอาการผิดปกติ ปวดตึง เจ็บระบมอยางทรมาน บางที มีอาการหอบ สะอกึ ดวย กระษยั เพลิง โรคกระษัยเกิดในลำไสทองนอยและเขาไปถึงตับ มาม ปอด ทำใหมีอาการ จุกแนน ขดั ปสสาวะ ขัดอจุ จาระ เกดิ ความเจ็บปวดอยางทรมาน กระษัยราก โรคกระษยั เกดิ ในกระเพาะอาหาร ลำไส และเลยเขา ไปถงึ ตบั และมา ม ทำใหขดั ปสสาวะ กระษัยลม อุจจาระ กระษัยล้นิ กระบือ เกิดข้ึนเพราะปถวีธาตุหรือธาตุดินในรางกายผันแปรผิดปกติ ทำใหมีอาการตางๆ เชน ทองอืด เสน ทอ งตงึ เจบ็ เอว จุกเสยี ด ทอ งผกู จนเปน พรรดึก มือเทา ชา นยั นตาฟาง กระษัยโลหติ เกิดเพ่ือโลหิตคุมกัน มีสัณฐานเหมือนดังปูทะเลเขากินอยูในกระเพาะขาวกระทำให ปวดขบทองนอยเปนกำลัง บริโภคอาหารซาบลงไปเมื่อใดคอยสงบ ครั้นสิ้นอาหารแลว กระษัยวาโย กระทำใหพัดอยูดุจดังกงเกวียน (ปวดมวนอยูในทอง) ลั่นอยูตามลำไส เจ็บดังจะขาดใจ ตาย กระษยั อนั เกดิ จากอปุ ปาตกิ ะโรคชนดิ หนึ่ง เกดิ จากความผิดปกตขิ องธาตไุ ฟ ๓ ประการ ไดแก ชิรณัคคี สันตัปปคคี และปริทัยหัคคี ผูปวยมักมีไขในเวลาบาย ตาแดง ใบหนา ทอง และเทาบวม ตัวเย็นแตรูสึกรอนภายใน จุกแนนและเจ็บยอดอก เสียดสีขาง ขยบั ตัวไมได ปวดขบมาก เม่อื กินอาหารเขาไปทำใหท อ งอดื เกิดเพ่ือลมรองทำใหอาเจียนลมเปลา ใหล่ันอยูในทองดังจอกๆ แลวใหตึงไปท้ังกาย ดุจบุคคลเอาเชือกมารัดไว ใหผูน้ันรองครางอยูตลอดทั้งกลางวันแลกลางคืน ดังจะ กลัดใจตาย กระษัยอันเกิดจากอุปปาติกะโรคชนิดหนึ่ง เกิดจากความผิดปกติของธาตุลมในรางกาย ลมทั่วรางกายมารวมกันท่ีเหนือสะดือ ผูปวยมีอาการจุกเสียด แนนหนาอกมาก หายใจขัด กนิ อาหารไมได เสยี วแปลบท่วั รา งกายคลายถกู เขม็ แทง โรคกระษัยเกิดจากโลหิตจับตัวเปนกอนล่ิมติดอยูที่ชายตับ ทำใหตับแข็งยื่นยาวออกมา ทางชายโครงขางขวา ลักษณะเหมือนล้ินกระบือ พิษของโรคทำใหมีไข ตัวรอนจับเปน เวลา มีอาการจุกแนนในอก บริโภคอาหารไมได นอนไมหลับเปนนิจ ทำใหรางกาย ซูบผอม หากเปนติดตอกันนานวันพิษของโรคจะซึมเขาไปในลำไสใหญ ไสนอย ทำให ไสพ อง ทองใหญ ไดช่ือวา มานกระษัย กระษัยกลอนชนิดหน่ึง เกิดขึ้นเพราะอาโปธาตุ หรือธาตุน้ำในรางกายผิดปกติ ไดแก เลือด น้ำเหลือง หรือเสมหะ อยางใดอยางหนึ่ง หรือทั้ง ๓ อยาง เปนไดท้ังผูชายและ ผูหญิง ผูปวยมักมีอาการเจ็บปวดมากบริเวณยอดอก จุกเสียดแนนในทองถึงยอดอก และทางเดินอาหาร และใหนำ้ ปสสาวะผดิ ปกติ ดูท่ี กระษยั ลม 383

ชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ กระษยั เสยี ดํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยเกิดข้ึนแตแมเทาตามเสนตะคริว ทำใหปวดขบสะดุงท้ังตัว เสียดชายโครงดังจะขาดใจ กระษัยเหล็ก บางทใี หข บเอาทงั้ ตวั ครัน้ สะดงุ ขน้ึ มาท้งั ตัว ก็เสยี ดแทงชายโครงซายขวา ทำใหผ ูนัน้ รอง กระษยั อาโป อยดู งั จะสิน้ ใจ กลอ น กระษัยอันเกิดจากอุปปาติกะโรคชนิดหนึ่ง เกิดจากลมอัดแนนแข็งเปนดานอยูใน ทองนอย ผปู วยมีอาการเจ็บปวด ทองแขง็ ลามขึ้นไปถงึ ยอดอก กินอาหารไมได กลอนลงฝก ดูท่ี กระษัยนำ้ กลอนแหง โรคกระษัยชนิดหนึ่ง เรียกวา กระษัยกลอน ก็มี อาการของโรค เกิดแตสมุฏฐานธาตุ ๔ กลดั อก มี ๕ ชนิด คอื ๑. กระษัยกลอนดิน หรือกระษัยดนิ หรือกลอ นดนิ เกดิ ขน้ึ เพราะปถวธี าตุ กลากพรรนัย หรือธาตุดินในรางกายผันแปรผิดปกติ ทำใหเกิดอาการตางๆ เชน ทำใหทองอืด กลากเหล็ก เสน ทอ งตึง เจบ็ เอว จุกเสียด ทอ งผกู มากจนเปนพรรดกึ มือเทา ชา นัยนต าฟาง เปนตน กะอากปากสุกร ๒. กระษัยกลอนน้ำ หรือกระษัยน้ำ หรือกลอนน้ำ เกิดข้ึนเพราะอาโปธาตุ หรือธาตุน้ำ กันนะกะ ในรางกายผิดปกติ ทำใหเกิดอาการตางๆ เชน ทำใหมีอาการปวดขัดยอก จุกเสียดแนน ในทองถึงยอดอกและทางเดินอาหาร น้ำปสสาวะผิดปกติ เปนตน ๓. กระษัยกลอนไฟ 384 หรือกระษัยไฟ หรือกระษัยเพลิง เกิดข้ึนเพราะเตโชธาตุ หรือธาตุไฟในรางกายผิดปกติ ทำใหเกิดอาการจุกแนนขึ้นในทรวงอก ภายในกายรอนรุมมีเหง่ือออกทุกขุมขน เปนตน ๔. กระษัยกลอนลม หรือกระษัยลม หรือกลอนลม เกิดขึ้นเพราะวาโยธาตุ หรือธาตุลม ในรางกายผิดปกติ ทำใหเกิดอาการตางๆ เชน ทำใหมีอาการจุกเสียด ทองล่ัน เจ็บปวด ในทองลมแนนขึ้นในอก เปนตน ๕. กระษัยเถา เกิดเปนลมข้ึนในกายอยางตอเนื่อง เสียดไปตามชายโครงถึงยอดอก เสียวตลอดข้ึนไปถึงลำคอ ทำใหเจ็บปวดแนนในอก กระทบไปถึงระบบขับถา ย ทำใหน ำ้ ปส สาวะขนุ เปนตะกอน โรคเกิดเพราะเสนเลื่อนลงสูอัณฑะ ทำใหถุงอัณฑะโต ทำใหมีอาการปสสาวะขัด ปวดถว ง เสยี ดบรเิ วณหัวเหนา ชอื่ โรคชนดิ หนึ่ง มอี าการจุกเสียด ปวดเมอื่ ย ปวดถว งในทอง เจบ็ ในอก เสยี วในกายหรอื ชาเปนสวน ดเู พ่มิ เติมที่ กลอน อาการของโรคชนดิ หนึง่ มอี าการคลา ยบางสงิ่ คั่งคางอยูภายในอก ชื่อของโรคผวิ หนงั ชนดิ หนงึ่ ทำใหม ีผื่นเปน วง เปน เมด็ ข้นึ ตามผวิ หนังแลว ลามออกไปทว่ั รางกาย ทำใหคันมาก ถารักษาไมหายทำใหเปนวงขดติดๆ กันไป บางคร้ังลักษณะ เปนแนวๆ คลา ยไมเ รยี วตี ช่ือของโรคผิวหนังชนิดหนึ่ง ทำใหมีอาการคันมาก มีผ่ืนเปนวง เปนเม็ดขึ้นบริเวณ ผิวหนังมอี าการชา ลกั ษณะผิวหนังบริเวณท่มี ีอาการสากมีสีดำเหมอื นแผน เหล็ก อาการของโรคชนิดหน่ึงทำใหเกิดแผลเปอยตามรางกาย เม่ือน้ำเหลืองจากแผลไหลถึง บรเิ วณใด จะทำใหเ กดิ แผลเปอยลามบรเิ วณนั้น หากรกั ษาไมห ายจะกลายเปน มะเร็ง ช่ือของพยาธิชนิดหน่ึง สงผลใหเกิดตานโจรในเด็กเมื่อส้ินกำหนดซางเจาเรือนและซางจร เกิดลมในลำไสและกระเพาะปสสาวะ ทำใหมีอาการขัดปสสาวะ ปสสาวะเปนนิ่ว ทองบวม ตาพราฟาง รางกายซูบผอม เมื่อเปนระยะเวลานานทำใหอุจจาระเปนฟอง สีคล้ำ กล่ินเหม็นเปร้ียว วันละ ๖-๗ ครั้ง ทองอืดเฟอ รางกายซูบผอม ผิวหนังสาก หลังรับประทานอาหารก็จะอุจจาระทันที เกิดลมแลนเขาไปในลำไสขดกลิ้งขึ้นกล้ิงลง