✍️ ตำราการแพทย์แผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เล่ม ๓

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ริดสีดวงบังเกิดในสนั หลัง (ศาลามุทติ า) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดบั นจี้ ะกลาว ดว ยนัยอันหน่ึงใหม วา ดวยลักษณะหฤศโรค อนั ชือ่ วาวาตสุตะ กลา วคือโรครดิ สดี วงอนั บงั เกดิ ในสันหลงั น้ัน เปนคำรบ ๑๒ มีอาการกระทำใหเจ็บเอวแลสันหลงั บางทีใหรอนใน สันหลงั บางทีใหไอเปน กำลัง ใหผ อมแหง ใหต ัวเปนเกลด็ แลว ใหเ หน่อื ย หอบเปนกำลงั ยงิ่ นกั ฯ ถาจะแก เอาพรกิ ไทย ดีปลี ส่งิ ละ ๑ ตำลงึ แลว จึงเอา นำ้ มะง่ัว นำ้ สม มะขามเปย ก น้ำเปลือกสันพรา นางแอ นำ้ ขิง นำ้ กระเทียม นำ้ ผ้งึ น้ำใบผักเส้ยี นผี ส่ิงละทะนาน เปน กระสายดองไว ๓ วันจึงกิน แกรดิ สดี วงอนั บังเกิด ในสนั หลงั น้ันหายดีนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอารากสหี วด กระดาดทัง้ สอง รากสม ปอย ขมน้ิ ออ ย ไพล ขา แก แกน มะหาด แกน มะขาม เปลือกกระถนิ พิมาน เจตมลู เพลิง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณแลว เอาหอ ผา แชสุราไว ๓ วนั จึงกิน แกร ดิ สีดวงอนั บังเกดิ ในสนั หลังนน้ั หายดนี กั ฯ ขนานหนง่ึ เอารากสม กุงทง้ั สอง บอระเพ็ด เปลอื กปบ หวั บุก หัวกลอย กระดาดแดง กระดาดขาว อุต พิด ส่งิ ละ ๒ บาท ทำเปนจณุ เอานำ้ มะกรดู นำ้ มะนาว นำ้ มะงัว่ นำ้ เกลอื สมทุ ร สิง่ ละทะนาน เปน- กระสายดอง ไว ๓ วันจึงกิน แกริดสีดวงอนั บังเกดิ ในสนั หลงั นน้ั หายดีนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาผลมะเกลือ ผลมะเขอื ขน่ื ผลมะแวงทั้งสอง พริกไทย ขงิ แหง ดปี ลี หอมแดง กระเทียม ขา แก เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ แลว เอานำ้ มันยางสว น ๑ นำ้ ผง้ึ ๒ สวน เคลา เขาดว ยกนั บดใหกนิ หนกั ๑ สลึง แกรดิ สดี วงอันบงั เกดิ ในสนั หลังนน้ั หายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาเทยี นดำ น้ำประสานทอง กระวาน กานพลู สงิ่ ละสวน โกฐพงุ ปลา ๒ สวน สมอเทศ ๓ สว น มะขามปอม ๔ สวน โกฐน้ำเตา ๕ สว น เลอื ดแรด ๖ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ มะกรูด นำ้ มะนาว นำ้ มะง่วั ก็ได- ใหก ินหนกั ๑ สลึง แกร ดิ สดี วงอันบงั เกดิ ในสันหลงั น้ัน หายดนี กั ฯ 35

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ รดิ สดี วงบงั เกิดในสันหลงั (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันช่ือวาวาตสุตะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในสันหลังน้ันเปนคำรบ ๑๒ มีอาการกระทำใหเจ็บเอวแลสันหลัง บางทีใหรอนในสันหลัง บางทีใหไ อเปนกำลงั ใหผ อมแหง ใหต วั เปนเกลด็ แลวใหเ หน่ือยหอบเปนกำลังย่ิงนัก ฯ ถาจะแก เอาพริกไทย ดีปลี สิ่งละ ๑ ตำลึง แลวจึงเอาน้ำมะง่ัว น้ำสมมะขามเปยก น้ำเปลือกสันพรา นางแอ น้ำขิง น้ำกระเทียม น้ำผึ้ง น้ำใบผักเสี้ยนผี ส่ิงละทะนาน เปนกระสายดองไว ๓ วันจึงกิน แกริดสีดวง อันบงั เกิดในสนั หลงั น้ันหายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอารากสีหวด กระดาดทั้งสอง รากสมปอย ขม้ินออย ไพล ขาแก แกนมะหาด แกนมะขาม เปลือกกระถินพิมาน เจตมูลเพลิง เอาเสมอภาคทำเปนจุณแลวเอาหอผาแชสุราไว ๓ วันจึงกิน แกริดสีดวง อันบังเกดิ ในสนั หลงั นัน้ หายดนี ัก ฯ ขนานหน่ึง เอารากสม กงุ ทั้งสอง บอระเพด็ เปลอื กปบ หวั บกุ หวั กลอย กระดาดแดง กระดาดขาว อตุ พดิ สิง่ ละ ๒ บาท ทำเปน จุณเอานำ้ มะกรดู น้ำมะนาว นำ้ มะง่วั นำ้ เกลอื สมุทร สง่ิ ละทะนาน เปนกระสายดองไว ๓ วัน จงึ กนิ แกร ิดสดี วงอนั บงั เกดิ ในสันหลังนั้นหายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาผลมะเกลือ ผลมะเขือขื่น ผลมะแวงท้ังสอง พริกไทย ขิงแหง ดีปลี หอมแดง กระเทียม ขาแก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ แลวเอาน้ำมันยางสวน ๑ น้ำผึ้ง ๒ สวน เคลาเขาดวยกันบดใหกินหนัก ๑ สลึง แกรดิ สดี วงอนั บังเกิดในสนั หลังนั้นหายดีนัก ฯ ขนานหนง่ึ เอาเทียนดำ นำ้ ประสานทอง กระวาน กานพลู สิ่งละสวน โกฐพงุ ปลา ๒ สวน สมอเทศ ๓ สว น มะขามปอ ม ๔ สว น โกฐนำ้ เตา ๕ สวน เลือดแรด ๖ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ มะกรดู นำ้ มะนาว นำ้ มะงัว่ ก็ได ใหกินหนัก ๑ สลึง แกรดิ สีดวงอันบังเกิดในสนั หลังนน้ั หายดนี กั ฯ 36

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอนิลกระจก 37

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ ตอ นลิ กระจก (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับนจ้ี ะกลาวดวยนัยอนั หน่งึ ใหม วาดว ยลกั ษณะจกั ษุโรค อนั บงั เกดิ แกบ คุ คลท้งั หลาย สมมตุ ิวาตอน้นั มี ๑๘ จำพวก อันอาจารยทา นกลา วไวใ นคมั ภีรอภยั สนั ตาโนนโดยวิตถาร ในที่นจ้ี ะขอยกวา แตส งั เขป ใหพอพงึ รูในลกั ษณะแตน อ ย มีในคมั ภรี แหง อาจารยจ ัดไว คอื ตอ กระจก ๙ ประการ ตอ อนั เศษ ๙ ประการ เปน ๑๘- ประการดวยกันดงั น้ี ฯ อันวาตอ กระจกนนั้ คือนิลกระจก กระจกแดง กระจกขาว กระจกเขยี ว กระจกเหลือง- กระจกปรอท กระจกหลังเบย้ี วิงกระจกแล ตอ เศษกระจกนน้ั เปน ๙ ประการ ดังนี้ ฯ แลตออันเศษนั้น คอื ตอเนื้อ ตอ เบี้ย ตอ ผกั ตบ ตอ แตน- ตอเพกา ตอ ตาปู ตอกงเกวยี น ตอเดือยไก แลตอกนหอย เปน ๙ ประการ ดงั นี้ ฯ ในลำดับน้จี ะกลาวแตตอนลิ กระจกนนั้ กอ น เปนปฐม แลลักษณะตอ นลิ กระจกนี้ บงั เกดิ แตป ต ตะสมฏุ ฐาน มีสีอนั ดำวนดังกนหอย คลุมเขา ทับเอาแววจักษุๆ ก็มัวมดื เขาดงั แดดบดแลมักกระทำใหหาวนอนมกั อยากบริโภคสงิ่ ของ อนั เปร้ียวอนั หวานยง่ิ นกั ฯ ถาจะแก เอาแกนจันทนเทศ ผลจันทน เทียนจกั ษวุ ิฬา กานพลู พิมเสน ผลปราย กำยาน ขมิ้นออ ย ดองดงึ สงิ่ ละ ๒ สว น พริกไทย ขงิ แหง ส่ิงละกง่ึ สวน เอาแต สว น ๑ ทำเปนจุณแทรกนำ้ มะนาวทำแทง ไวฝนดว ยน้ำทา ใสจ ักษแุ กตอ นิลกระจกหาย ดีนัก ฯ ขนานหนงึ่ เอาโกฐสอเทศ เทยี นดำ เทียนขาว รากขี้กาขาว ขมนิ้ ออย หรดาลกบี ทอง ดินถนำ เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดดวยนำ้ มะนาวทำแทงไวใสต า แกต อ นิลกระจกหายดนี ัก ฯ ยานัตถุ เอาเมล็ดในพิกลุ ผงลาน หัวเอื้องบก พมิ เสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ นตั ถแุ กล ม อนั ใหเ สียดแทงจักษุ บงั เกิดในตอนิลกระจกน้ันหายดีนกั ฯ ยาทา เอาเมลด็ ในมะนาว ใบฝายเทศ ใบฝายไทย เอาเสมอภาค ฝน รำหดั พอควร บดทาหลังจกั ษุ แกปวด เคืองในตอนลิ กระจกหายดีนกั ฯ ยาพอก ใบอัญชนั ทั้งสอง ขม้นิ ออย ขาวสุก เอาเสมอภาคบดพอกแมเ ทาใหดูดลมทัง้ ปวง มใิ ห แลน ข้นึ ไปเสยี ดแทงจักษหุ ายวิเศษนัก ฯ 38

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 ตอนิลกระจก (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค อันบังเกิดแกบุคคลท้ังหลาย สมมุติวาตอนั้นมี ๑๘ จำพวก อันอาจารยทานกลาวไวในคัมภีรอภัยสันตาโนนโดยวิตถาร ในที่น้ีจะขอยกวา แตสังเขป ใหพอพึงรูในลักษณะแตนอยมีในคัมภีรแหงอาจารยจัดไว คือตอกระจก ๙ ประการ ตออันเศษ ๙ ประการ เปน ๑๘ ประการดวยกันดังนี้ ฯ อันวาตอกระจกน้ันคือนิลกระจก กระจกแดง กระจกขาว กระจกเขียว กระจกเหลือง กระจกปรอท กระจกหลงั เบ้ีย วิงกระจกแลตอเศษกระจกน้นั เปน ๙ ประการ ดงั นี้ ฯ แลตออันเศษนนั้ คือ ตอ เนื้อ ตอเบี้ย ตอ ผักตบ ตอ แตน ตอ เพกา ตอตาปู ตอกงเกวยี น ตอเดือยไก แลตอ กนหอย เปน ๙ ประการ ดงั นี้ ฯ ในลำดับนี้จะกลาวแตตอนิลกระจกนั้นกอนเปนปฐม แลลักษณะตอนิลกระจกน้ี บังเกิดแตปตตะสมุฏฐาน มีสีอันดำวนดังกนหอย คลุมเขาทับเอาแววจักษุๆ ก็มัวมืดเขาดังแดดบด แลมักกระทำใหหาวนอน มักอยากบริโภค สิง่ ของอนั เปร้ยี วอันหวานย่งิ นกั ฯ ถาจะแก เอาแกน จนั ทนเ ทศ ผลจันทน เทยี นจักษุวิฬา กานพลู พิมเสน ผลปราย กำยาน ขมิ้นออ ย ดองดงึ ส่ิงละ ๒ สวน พริกไทย ขิงแหง สิ่งละกึ่งสวน เอาแตสวน ๑ ทำเปนจุณแทรกน้ำมะนาวทำแทงไวฝนดวยน้ำทา ใสจ กั ษแุ กตอนลิ กระจกหายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาโกฐสอเทศ เทียนดำ เทียนขาว รากขี้กาขาว ขมิ้นออย หรดาลกีบทอง ดินถนำ เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดดวยน้ำมะนาวทำแทงไวใสต า แกตอนลิ กระจกหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาเมลด็ ในพิกลุ ผงลาน หวั เออ้ื งบก พมิ เสน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ นตั ถแุ กล มอันใหเ สยี ดแทง จกั ษุ บังเกิดในตอนลิ กระจกนั้นหายดนี ัก ฯ ยาทา เอาเมลด็ ในมะนาว ใบฝา ยเทศ ใบฝายไทย เอาเสมอภาค ฝน รำหัดพอควร บดทาหลงั จักษุ แกป วด เคอื งในตอ นิลกระจกหายดีนัก ฯ ยาพอก ใบอัญชันท้ังสอง ขมิ้นออย ขาวสุก เอาเสมอภาคบดพอกแมเทาใหดูดลมท้ังปวง มิใหแลนข้ึนไป เสียดแทงจกั ษหุ ายวเิ ศษนกั ฯ 39

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 40 ตอ กระจกแดง

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ตอกระจกแดง (ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดบั นี้จะกลาวดวยนยั อันหนึ่งใหม วา ดว ยลักษณะจักษุโรค กลา วคอื ตอกระจกแดง นนั้ เปน คำรบ ๒ บังเกิดข้นึ แตฝาเทา กระทำใหปวดเคอื งแลใหค ันกลาง ใจเทา ท่ัวไปทัง้ ฝาเทา ใหเ ทารอ นดจุ ตองเพลงิ แลมักใหร อ นเน้ือแลผวิ หนัง ให เมอื่ ยสนั หลงั ตลอดถึงตนคอ แลใหเสยี ดแทงข้ึนไปขมบั ทั้งสองขางดังจะแตก กระทำอา การเปน ๆ หายๆ ดังน้ีประมาณ ๒ เดอื น ๓ เดอื น แลว ก็ผุดเปน ดวงข้ึนมาทับโอบเอาแววจกั ษุ มสี ัณฐานดงั่ พระจันทรค ร่ึงซกี จกั ษนุ น้ั ก็มัวลงทกุ วันจนมืดแลมิไดเห็นอันใดดังกลาวมาน้ี ฯ ถา จะแก เอาเทียนดำ ดองดงึ ขงิ แหง ใบเจตมูลเพลงิ เอาเสมอภาค บดสมุ กระหมอ ม แกลมอนั บังเกิดในตอ กระจกแดงนน้ั หายดนี กั ฯ ยาทา เอาเปลอื กทองหลางใบมน ขาวสาร ขมน้ิ ออย ดินสอพอง เอาเสมอภาค แทรกฝน ทาหลงั จักษุ แกปวดเคอื งฟกบวมตอกระจกแดงหายดีนัก ฯ ยานัตถุ เอาโกฐหัวบวั ชะเอมไทย อบเชยเทศ เปราะหอม ลิน้ ทะเล ขงิ แหง ดีปลี แกว แกลบ เบี้ยจัน่ สงั ข พมิ เสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ นัตถุแกลมทง้ั ปวง อันใหเ สียดแทงในดวงจักษุ อนั เกดิ แหง ตอ กระจกแดงนนั้ หายดนี ัก ฯ ยาใสจกั ษุ เอาเมล็ดมะกลำ่ ขาว ผลจกิ นา ผลยาง ผลสะบาลาย เปลอื กแค แดง เม็ดในละหุง แดง เมลด็ ในสมปอย เมล็ดในอัญชันขาว บุกรอ กลอย สังข เอาเสมอ ภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำมะนาวเคลาหมกั ไวคนื หนึ่ง แลวตากแดดใหแหง เอานำ้ เถาคันก็ได นำ้ เอือ้ งแคกไ็ ด เปนกระสายบดทำแทง ไว ฝนดวยน้ำคางใสจ กั ษุ แกตอ กระจกแดงหายวิเศษนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอา เมลด็ ในผกั ไห เมล็ดในมะกล่ำเครือ เมล็ดในอญั ชนั เมลด็ ในตำลึง ผักเปด ใบกระพังโหม พรกิ ไทย ขิงแหง กระเทียม สังข เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำ แทง ไวล ะลายดวยนำ้ มะงั่วไว ฝนดวยนำ้ ทาใสจ กั ษใุ หแ ผว แกตอกระจกแดงแลตอ ตางๆ เปน ที่สุดตามอาจารยกลา วไววา ดนี ัก ฯ 41

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ตอ กระจกแดง (ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกระจกแดงน้ัน เปนคำรบ ๒ บังเกิดขึ้นแตฝาเทา กระทำใหปวดเคืองแลใหคันกลางใจเทาทั่วไปท้ังฝาเทา ใหเทารอนดุจตองเพลิง แลมักใหรอนเนื้อแลผิวหนัง ใหเมื่อยสันหลังตลอดถึงตนคอ แลใหเสียดแทงข้ึนไปขมับทั้งสองขางดังจะแตก กระทำ อาการเปนๆ หายๆ ดังน้ีประมาณ ๒ เดือน ๓ เดือน แลวก็ผุดเปนดวงขึ้นมาทับโอบเอาแววจักษุ มีสัณฐาน ดัง่ พระจนั ทรค รึ่งซีก จักษุนน้ั ก็มวั ลงทกุ วันจนมืดแลมไิ ดเ ห็นอนั ใดดังกลาวมานี้ ฯ ถาจะแก เอาเทียนดำ ดองดึง ขิงแหง ใบเจตมูลเพลิง เอาเสมอภาค บดสุมกระหมอม แกลมอันบังเกิด ในตอกระจกแดงนน้ั หายดีนัก ฯ ยาทา เอาเปลือกทองหลางใบมน ขาวสาร ขมิ้นออย ดินสอพอง เอาเสมอภาค แทรกฝนทาหลังจักษุ แกป วดเคอื งฟกบวมตอ กระจกแดงหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาโกฐหวั บัว ชะเอมไทย อบเชยเทศ เปราะหอม ลนิ้ ทะเล ขิงแหง ดปี ลี แกว แกลบ เบี้ยจนั่ สังข พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณนัตถุแกลมทั้งปวงอันใหเสียดแทงในดวงจักษุ อันเกิดแหงตอกระจกแดงนั้น หายดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอาเมล็ดมะกล่ำขาว ผลจิกนา ผลยาง ผลสะบาลาย เปลือกแคแดง เม็ดในละหุงแดง เมล็ดใน สมปอย เมล็ดในอัญชันขาว บุกรอ กลอย สังข เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำมะนาวเคลาหมักไวคืนหนึ่ง แลวตากแดดใหแหง เอาน้ำเถาคันก็ได น้ำเอื้องแคก็ได เปนกระสายบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำคางใสจักษุ แกตอกระจกแดงหายวิเศษนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาเมล็ดในผักไห เมล็ดในมะกล่ำเครือ เมล็ดในอัญชัน เมล็ดในตำลึง ผักเปด ใบกระพังโหม พรกิ ไทย ขิงแหง กระเทยี ม สงั ข เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวล ะลายดวยน้ำมะงัว่ ไว ฝนดวยนำ้ ทาใสจักษุ ใหแผว แกตอ กระจกแดงแลตอ ตางๆ เปน ที่สุด ตามอาจารยกลาวไวว าดนี ัก ฯ 42

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอกระจกขาว 43

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ตอกระจกขาว (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาว ดว ยนยั อนั หนงึ่ ใหม วาดว ยลกั ษณะจกั ษโุ รค กลาวคือ ตอ กระจกขาวนั้นเปนคำรบ ๓ บังเกิดข้นึ แตแ มเทา ทั้งสองขา ง กวา จะ ต้ังดวงข้นึ มาตลอดแววจักษนุ ้ัน ไดก ระทำอาการตา งๆ คอื ใหเมือ่ ยขนึ้ มาตาม เทา ท้งั สองขาง บางทีใหสะทกสะดงุ ไปทงั้ กาย บางทใี หเมื่อยตึงตน คอแลใหปวดศรี ษะรมุ ไป แลว ใหเ สียดแทงในดวงจักษุดงั จะทำลาย แลจกั ษุนัน้ ก็มัวเขา อาการดังกลา วมานี้ ฯ ถาจะแก เอา เทยี นขาว ใบเทยี นตน ใบผกั เสยี้ นผี ขม้ินออ ย เอาเสมอภาค บดพอกแมเ ทา แกต อกระจกขาวแล ตอ กระจกทงั้ ปวงหายดนี ัก ฯ ยาทา เอาใบหญา นำ้ ดับไฟ ใบผกั คราด ใบมะระ ใบบัวหลวง ใบปบ ใบพรมมิ ใบบวบขม เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวละลายนำ้ ทา ทาหลังจักษุ แกปวดเคือง ตอกระจกขาวหาย ดีนกั ฯ ยาใสจกั ษุ เอาตกุ ตำ่ ลน้ิ ทะเล ผลมะตูมออน เนอ้ื โคสด เปลอื กผลจันทนเ ทศ สง่ิ ละสว น ดินถนำ ๖ สว น ทำเปนจณุ บดดวยนำ้ มะนาวทำแทง ไว ฝนดว ยนำ้ คางใสจ ักษุ แกต อกระจกขาว แลตอกระจกทง้ั ปวงหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่งึ เอาตุก ตำ่ ดินถนำ ชาดกอน บัลลงั กศ ิลา จันทนแ ดง วา นกีบแรด วา นรอ นทอง สังกรณี เนระพสู ี พมิ เสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ เอานำ้ ผล ประคำดคี วาย ตมเปนกระสายบดทำแทงไวฝนดว ยนำ้ ทาปายจักษุ แกป วดเคืองตอกระจกขาว แลตอ กระจกท้งั ปวงหายดนี ัก ฯ ยานัตถุ เอาใบปบ ใบผกั เค็ด ใบชา แปน ดีปลี ส่งิ ละสว น พริกไทยรำหัด พิมเสนรำหดั พอควร ทำเปนจุณ นตั ถุแกล มอันบงั เกิดในจกั ษุ สำหรบั ตอ กระจกขาวและตอ กระจกทั้งปวงหายดนี กั ฯ ยาสมุ เอาไพล ๑ ตำลึง ผลมะกรดู ๓ ผล ตมใหสกุ แลว เอาหอม ๑ ตำลงึ ๑ บาท มะขามเปย กรำหัดพอควร บดสมุ กระหมอมแกลมข้ึนศรี ษะแลแกลมวงิ เวียนศรี ษะ แกศ ีรษะซนุ ศีรษะลม อันบงั เกิด ในจักษดุ ว ยตอกระจกขาวแลตอกระจกท้งั ปวงหายดีนกั ฯ 44

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ตอ กระจกขาว (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกระจกขาวนั้น เปนคำรบ ๓ บังเกิดข้ึนแตแมเทาท้ังสองขาง กวาจะตั้งดวงข้ึนมาตลอดแววจักษุน้ัน ไดกระทำอาการตางๆ คือ ใหเมื่อยขึ้นมาตามเทาทั้งสองขาง บางทีใหสะทกสะดุงไปทั้งกาย บางทีใหเมื่อยตึงตนคอแลใหปวดศีรษะรุมไป แลวใหเ สียดแทงในดวงจักษุดงั จะทำลาย แลจกั ษุนัน้ กม็ วั เขา อาการดังกลา วมานี้ ฯ ถา จะแก เอาเทยี นขาว ใบเทยี นตน ใบผักเส้ยี นผี ขมิ้นออย เอาเสมอภาค บดพอกแมเทา แกตอกระจกขาว แลตอกระจกทัง้ ปวงหายดีนัก ฯ ยาทา เอาใบหญาน้ำดับไฟ ใบผักคราด ใบมะระ ใบบัวหลวง ใบปบ ใบพรมมิ ใบบวบขม เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทง ไวล ะลายนำ้ ทา ทาหลังจกั ษุ แกปวดเคือง ตอกระจกขาวหายดนี ัก ฯ ยาใสจักษุ เอาตุกต่ำ ล้ินทะเล ผลมะตูมออน เนื้อโคสด เปลือกผลจันทนเทศ สิ่งละสวน ดินถนำ ๖ สวน ทำเปนจณุ บดดวยนำ้ มะนาวทำแทงไว ฝนดว ยน้ำคางใสจ ักษุ แกตอกระจกขาวแลตอกระจกทง้ั ปวงหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาตุกต่ำ ดินถนำ ชาดกอน บัลลังกศิลา จันทนแดง วานกีบแรด วานรอนทอง สังกรณี เนระพูสี พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำผลประคำดีควาย ตมเปนกระสายบดทำแทงไวฝนดวยน้ำทา ปา ยจกั ษุ แกป วดเคืองตอกระจกขาวแลตอกระจกท้ังปวงหายดีนกั ฯ ยานตั ถุ เอาใบปบ ใบผักเคด็ ใบชาแปน ดปี ลี สิ่งละสวน พริกไทยรำหัด พิมเสนรำหัดพอควร ทำเปนจุณ นัตถุแกลมอันบังเกิดในจักษุ สำหรับตอกระจกขาว และตอกระจกทัง้ ปวงหายดีนกั ฯ ยาสุม เอาไพล ๑ ตำลึง ผลมะกรูด ๓ ผล ตมใหสุกแลวเอา หอม ๑ ตำลึง ๑ บาท มะขามเปยกรำหัด พอควรบดสุมกระหมอมแกลมข้ึนศีรษะแลแกลมวิงเวียนศีรษะ แกศีรษะซุน ศีรษะลม อันบังเกิดในจักษุ ดว ยตอกระจกขาวแลตอกระจกทัง้ ปวงหายดนี กั ฯ 45

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 46 ตอ กระจกเขยี ว

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ตอกระจกเขยี ว (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับนจ้ี ะกลา ว ดว ยนัยอันหน่งึ ใหม วา ดวยลกั ษณะจกั ษุโรค กลา วคือตอ กระ จกเขียวนั้นเปนคำรบ ๔ อนั บงั เกิดขนึ้ แตด วงหฤทยั มสี ีเขยี วดุจใบบวั อนั ออ น เม่อื แรกจะเกิดขน้ึ มานั้น เหตุดวยเดินทางไปเห็นซึ่งหยากเยอ่ื และเชือก ไมอ นั เล็กกด็ ี เหน็ เปน งูขวางอยูกด็ ี กระทำใหตกใจกลัว บางทีเหน็ เปน เสน ดายและ เสนผมมาผานตดิ หอยอยทู ่หี ลังจักษุ เอามือไปหยิบดู กห็ าถกู เสน ผมไม จึงรวู าจกั ษุน้ันเปน เอง บางทอี ยดู ๆี เปนหิ่งหอ ยวาวพรายออกไปจากจกั ษกุ ็มี อาการดงั น้ี ถาเปนเขา บอ ยๆ ไปจน เดือน ๑-๒ เดือน จงึ ตัง้ เปนหมอกควนั เขาทับแววจักษคุ รงึ่ หน่งึ ต้งั แตนนั้ ไปดูสิง่ ใดๆ กด็ ี กเ็ ห็นเปน แตคร่ึงซีกแลลักษณะซงึ่ กลาวมาน้ี ฯ ถาจะแก เอาใบกุมทง้ั สองใบเจตมลู เพลงิ ใบฝายท้งั สอง ขม้ินออ ย เอาเสมอภาค บดสุมกระหมอมแกล มท้งั ปวง แลตอกระจกเขียวนนั้ หาย ดีนัก ฯ ยาทาหลังจกั ษุ เอาเมล็ดในสมอเทศ เมลด็ ในสมอพิเภก บลั ลังกศ ิลา เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวฝ นดวยนำ้ ทา แทรกพมิ เสน ทาหลงั จกั ษแุ กปวดเคืองฟกบวม อนั บงั เกดิ ในตอกระจกเขยี วน้ันหายดนี กั ฯ ยาใสจ ักษุ เอาพิมเสน ดนิ ถนำ บลั ลังกศ ลิ า สมอพเิ ภก ผล กระวาน กำทวด รากพุทรา รากกระพงั โหม วานน้ำ ลำพนั แหวหมู พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ไพล รากชา เกลอื เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ เอาดีจระเข ดีงูเหลือม ดตี ะพาบน้ำ เปน กระสายบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำนมสตรี ซง่ึ มีบตุ รชายนน้ั ใสจ ักษแุ กตอกระจกเขียวหายดนี ัก ฯ ขนาน หน่งึ เอารากอญั ชนั ทง้ั สอง รากข้กี าแดง รากขดั มอน สงิ่ ละสวน ดิน ถนำ ๔ สวน ทำเปน จุณเอาน้ำมะนาวเปน กระสายบดทำแทงไว ฝนดว ยน้ำทา ใสจ กั ษุตามสมฏุ ฐานรอ นแลเยน็ ใหแ พทย พิจารณาใหละเอยี ด แกต อ กระจกเขยี วและตอ กระจกทั้งปวงหายดีนัก ฯ 47

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ ตอ กระจกเขยี ว (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกระจกเขียวน้ัน เปน คำรบ ๔ อันบงั เกดิ ข้ึนแตด วงหฤทยั มีสเี ขียวดจุ ใบบวั อันออน เมื่อแรกจะเกดิ ขึ้นมานั้น เหตุดว ยเดินทางไปเห็น ซึ่งหยากเย่ือและเชือกไมอันเล็กก็ดี เห็นเปนงูขวางอยูก็ดี กระทำใหตกใจกลัว บางทีเห็นเปนเสนดายและเสนผม มาผานติดหอยอยทู ่ีหลงั จักษุ เอามอื ไปหยบิ ดูกห็ าถกู เสนผมไม จึงรวู าจักษุนั้นเปน เอง บางทีอยูด ๆี เปน หง่ิ หอยวาว พรายออกไปจากจักษุก็มี อาการดังนี้ ถาเปนเขาบอยๆ ไปจนเดือน ๑-๒ เดือน จึงตั้งเปนหมอกควันเขาทับ แววจกั ษคุ ร่งึ หนึง่ ตั้งแตน นั้ ไปดสู ิง่ ใดๆ กด็ ี ก็เหน็ เปนแตค รึ่งซกี แลลกั ษณะซ่ึงกลา วมาน้ี ฯ ถาจะแก เอาใบกุมทั้งสอง ใบเจตมูลเพลิง ใบฝายท้ังสอง ขม้ินออย เอาเสมอภาค บดสุมกระหมอม แกลมท้งั ปวง แลตอกระจกเขียวนน้ั หายดนี กั ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาเมล็ดในสมอเทศ เมล็ดในสมอพิเภก บัลลังกศิลา เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดทำแทงไว ฝนดว ยนำ้ ทา แทรกพมิ เสน ทาหลังจกั ษุแกป วดเคืองฟกบวม อนั บังเกดิ ในตอ กระจกเขยี วนัน้ หายดีนกั ฯ ยาใสจักษุ เอาพิมเสน ดินถนำ บัลลังกศิลา สมอพิเภก ผลกระวาน กำทวด รากพุทรา รากกระพังโหม วานน้ำ ลำพัน แหวหมู พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ไพล รากชาเกลือ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาดีจระเข ดีงูเหลือม ดีตะพาบน้ำ เปนกระสายบดทำแทงไวฝนดวยน้ำนมสตรีซ่ึงมีบุตรชายน้ันใสจักษุ แกตอกระจกเขียว หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอารากอัญชันทั้งสอง รากข้ีกาแดง รากขัดมอน สิ่งละสวน ดินถนำ ๔ สวน ทำเปนจุณ เอานำ้ มะนาวเปนกระสายบดทำแทงไว ฝนดว ยน้ำทา ใสจกั ษตุ ามสมฏุ ฐานรอ นแลเยน็ ใหแ พทยพ ิจารณาใหละเอยี ด แกตอกระจกเขยี วและตอ กระจกทงั้ ปวงหายดนี กั ฯ 48

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอ กระจกเหลอื ง 49

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ตอ กระจกเหลือง (ศาลาวิมังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับนีจ้ ะกลาว ดวยนัยหน่งึ ใหม วาดว ยลกั ษณะจักษุโรค กลาว คอื ตอ กระจกเหลอื งนน้ั เปน คำรบ ๕ บงั เกิดขน้ึ เพือ่ ปต ตะสมุฏฐาน ดุจจักษุไกก ระทำอาการใหเมื่อยตวั บิดตวั ไปมา แตหายๆ เปน ๆ อยูด ังน-ี้ แลนานไปถงึ ๙ เดือน ๑๐ เดอื นสเี หลือง น้นั มาทับเอาจักษุขา งลา ง จะแลลงไปเบื้องตำ่ ก็มไิ ดเหน็ ชดั วา สิ่งอนั ใด ถา แล ไปเบ้ืองบนจึงเหน็ ชดั วาสง่ิ อันนั้นๆ แลจักษนุ ้นั ก็มวั ไปทกุ วนั ตราบเทา มืด มิไดเ ห็น สงิ่ อนั ใดเลย ฯ ถา จะแก เอาดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกกระดงั งา เอาเสมอภาค ดนิ ประสิว ขาวรำหัดพอควร บดสมุ กระหมอม แกล มอนั บงั เกิดข้นึ ในตอกระจกเหลอื งหายดนี ัก ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาเมลด็ ในสมอไทย บัลลงั กศลิ า หนิ หัวปลาชอ น เบ้ยี ผู ขม้ินออย เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำ แทงไวฝนทาหลงั จักษุ แกปวดเคอื งตอ กระจกเหลอื งหายดีนกั ฯ ยาใสจ กั ษุ เอาชะมดเชยี ง พมิ เสน กฤษณา กระลำพกั แกว ผลกึ กระดองเตา ผลพิลงั กาสา ดอกตำลึง สังข ดินถนำ เอาเสมอ ภาคทำเปนจุณบดทำแทง ไวฝ นดว ยนำ้ มะลิใสจักษุ แกต อกระจกเหลอื งหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาเมล็ดในพิ กุล ผงลาน หัวเอ้ืองมา พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ นัตถแุ กลมอันบังเกดิ ในตอ กระจกเหลอื ง แลตอ กระจกทง้ั ปวงหายวิเศษนัก ฯ ยาแผว จกั ษุ เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทยี นสัตตบษุ ย ผลจันทน ดอกจนั ทน แกน จันทนเ ทศ กานพลู ผลกระวาน พริกไทย ดีปลี ขิงแหง กะทอื ไพล กระชาย ขม้ินออ ย สงั ขเผา ดินถนำ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดดว ยน้ำมะนาวทำแทงไวฝนดว ยนำ้ ทาใสจ กั ษุ แกตอกระจกเหลอื งแลตอ ทั้งปวงหายดีนกั ฯ ยาพอก เอาใบเขม็ ขาว หางปลาชอนเผา สารสม เอาเสมอภาค บดพอกแมเทา ใหดูดลมอนั กำเรบิ ขึ้นไปน้นั ใหส งบลง แกต อกระจกเหลอื ง หายวิเศษนัก ฯ 50

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ตอ กระจกเหลือง (ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกระจกเหลืองนั้น เปนคำรบ ๕ บังเกิดขึน้ เพ่ือปตตะสมุฏฐานดุจจักษไุ ก กระทำอาการใหเมื่อยตวั บดิ ตัวไปมา แตหายๆ เปนๆ อยดู งั นี้ แลนานไปถึง ๙ เดือน ๑๐ เดือน สเี หลืองน้นั มาทบั เอาจกั ษขุ า งลา ง จะแลลงไปเบอื้ งต่ำกม็ ิไดเห็นชดั วา ส่ิงอันใด ถา แลไปเบอื้ งบนจงึ เห็นชดั วา ส่งิ อนั นัน้ ๆ แลจกั ษุนัน้ กม็ ัวไปทกุ วัน ตราบเทา มืดมิไดเ ห็นส่ิงอันใดเลย ฯ ถาจะแก เอาดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกกระดังงา เอาเสมอภาค ดินประสิวขาวรำหัดพอควร บดสุม กระหมอ ม แกล มอนั บังเกิดขึน้ ในตอกระจกเหลืองหายดนี กั ฯ ยาทาหลงั จกั ษุ เอาเมลด็ ในสมอไทย บลั ลังกศ ลิ า หนิ หวั ปลาชอน เบ้ยี ผู ขมิ้นออ ย เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวฝ นทาหลงั จกั ษุ แกป วดเคืองตอ กระจกเหลอื งหายดีนกั ฯ ยาใสจ กั ษุ เอาชะมดเชียง พิมเสน กฤษณา กระลำพัก แกวผลึก กระดองเตา ผลพลิ งั กาสา ดอกตำลึง สงั ข ดนิ ถนำ เอาเสมอภาคทำเปน จุณ บดทำแทงไวฝนดว ยนำ้ มะลใิ สจ กั ษุ แกตอกระจกเหลอื งหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาเมล็ดในพิกุล ผงลาน หัวเอื้องมา พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณนัตถุ แกลมอันบังเกิด ในตอ กระจกเหลอื งแลตอ กระจกท้ังปวงหายวเิ ศษนกั ฯ ยาแผวจักษุ เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนสัตตบุษย ผลจันทน ดอกจันทน แกนจันทนเทศ กานพลู ผลกระวาน พริกไทย ดีปลี ขิงแหง กะทือ ไพล กระชาย ขมิ้นออย สังขเผา ดินถนำ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดดวยน้ำมะนาวทำแทง ไวฝ นดวยนำ้ ทาใสจกั ษุ แกต อ กระจกเหลืองแลตอทัง้ ปวงหายดีนกั ฯ ยาพอก เอาใบเข็มขาว หางปลาชอนเผา สารสม เอาเสมอภาค บดพอกแมเทาใหด ูดลมอันกำเรบิ ขน้ึ ไปนน้ั ใหสงบลง แกตอ กระจกเหลืองหายวิเศษนกั ฯ 51

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 52 ตอกระจกปรอท

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 ตอกระจกปรอท (ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั นี้จะกลาวดว ย นยั อันหนึง่ ใหม วาดวยลกั ษณะจักษุโรค กลา วคอื ตอกระจก ปรอทน้นั เปนคำรบ ๖ อนั บังเกิดขน้ึ มาแตชายตบั กระทำใหเ มอื่ ยทัว่ สารพางคกาย มกั ใหแ นนหนาอกแลมกั ใหหิว ทำการสง่ิ ใดมแี ตเ ม่อื ยหอบ เปน ตน ลักษณะดังนี้ ถาเปนนานมาถึงปห นงึ่ ๒ ป ๓ ป กด็ ี จึงตั้งเงาเขา ทบั เอาแววจกั ษเุ ปน ดวงกลม อยูด สู ิ่งใดมไิ ดเหน็ ฯ ถา จะแก เอาเทยี นดำสวน ๑ เจตมูล ๒ สว น เอาดินประสิวขาวรำหดั พอควร บดสมุ กระหมอ ม แกล มอันบังเกดิ ในตอกระจกปรอทแลตอกระจกทง้ั ปวงหายดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอาชนิ ๑ บาท ตั้งไฟใหล ะลายปลงไวใหเ ย็น เอาปรอท มหาหิงคุ สิ่งละ ๑ บาท ใส ลงกวนใหกินกนั แลวจึงเอานำ้ หมากดบิ นำ้ คาวหอยโขง เอาเทา กนั เปนกระสายบดทำแทง ไว ฝนดว ยน้ำ เพญ็ เดอื น ๑๒ ใสจักษุแกตอ กระจกปรอท แลตอ กระจกท้ังปวงหายดนี ัก ฯ ยาแผวจกั ษุ เอากระเทียม ดปี ลี หอมแดง ส่งิ ละสว น ดนิ ถนำ ๓ สวน ถาจะใหเยน็ เอาดนิ ถนำ ๖ สว น ทำเปน จุณบดดวยน้ำมะนาวทำแทงไว ฝนดวยนำ้ ทา ใสจักษุ แกตอ กระจกปรอทแลตอ กระจกท้งั ปวงหายดีนัก ฯ ยานัตถุ เอาผงลาน พรกิ ไทย ขงิ แหง ดีปลี กระเทยี ม หอม แดง เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ นัตถุแกล มอันบังเกิดในตอ กระจกปรอทแลตอกระจก ทง้ั ปวงหายดีนกั ฯ ยาภายใน เอาโกฐทัง้ หา เทยี นทง้ั หา กานพลู สิ่งละสว น เจตมลู เพลิง รากชาพลู สะคา น ขิงแหง ดปี ลี รากมะกรดู รากมะนาว รากมะดกู รากมะหาด เหงา หญา ชันกาด ยาขา วเย็นทัง้ สอง แกน สน แกน ขเ้ี หลก็ แกน แสมทง้ั สอง รากคนทีสอ ส่ิงละ ๔ สวน ตมตามวธิ ใี หก นิ แกล มอันบงั เกดิ ในตอกระจก ปรอทแลลมทัง้ ปวงหายดนี ัก ฯ ยาพอกแมเทา เอาใบประคำไก ใบสมอทะเล อกเตานา ขงิ แหง ไพล เอาเสมอภาค บดพอกแมเ ทาชกั ลม ในตอกระจกปรอทหายดีนกั ฯ 53

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ตอ กระจกปรอท (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรงั ลำดับนจี้ ะกลาวดวยนัยอันหนงึ่ ใหม วาดว ยลกั ษณะจักษโุ รค กลา วคอื ตอกระจกปรอทน้นั เปนคำรบ ๖ อันบังเกิดข้ึนมาแตชายตับ กระทำใหเม่ือยทั่วสารพางคกาย มักใหแนนหนาอกแลมักใหหิว ทำการ ส่ิงใดมีแตเม่ือยหอบ เปนตน ลักษณะดังนี้ ถาเปนนานมาถึงปหนึ่ง ๒ ป ๓ ป ก็ดี จึงต้ังเงาเขาทับเอาแววจักษุ เปนดวงกลมอยดู ูส่งิ ใดมิไดเห็น ฯ ถาจะแก เอาเทียนดำสวน ๑ เจตมูล ๒ สวน เอาดินประสิวขาวรำหัดพอควร บดสุมกระหมอม แกลม อันบงั เกิดในตอ กระจกปรอทแลตอกระจกทง้ั ปวงหายดีนกั ฯ ยาใสจักษุ เอาชิน ๑ บาท ตั้งไฟใหละลายปลงไวใหเย็น เอาปรอท มหาหิงคุ ส่ิงละ ๑ บาท ใสลงกวน ใหกินกันแลวจึงเอาน้ำหมากดิบ น้ำคาวหอยโขง เอาเทากันเปนกระสายบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำเพ็ญเดือน ๑๒ ใสจกั ษุแกต อ กระจกปรอท แลตอกระจกทั้งปวงหายดีนัก ฯ ยาแผวจักษุเอา กระเทียม ดีปลี หอมแดง ส่ิงละสวน ดินถนำ ๓ สวน ถาจะใหเย็นเอาดินถนำ ๖ สวน ทำเปนจุณบดดวยนำ้ มะนาวทำแทงไว ฝนดว ยนำ้ ทาใสจ ักษุ แกตอ กระจกปรอทแลตอ กระจกทั้งปวงหายดีนัก ฯ ยานัตถุ เอาผงลาน พริกไทย ขิงแหง ดีปลี กระเทียม หอมแดง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ นัตถุแกลม อันบงั เกดิ ในตอ กระจกปรอทแลตอ กระจกทง้ั ปวงหายดนี ัก ฯ ยาภายใน เอาโกฐทั้งหา เทียนท้ังหา กานพลู ส่ิงละสวน เจตมูลเพลิง รากชาพลู สะคาน ขิงแหง ดีปลี รากมะกรูด รากมะนาว รากมะดูก รากมะหาด เหงาหญาชันกาด ยาขา วเย็นท้งั สอง แกนสน แกน ขีเ้ หล็ก แกนแสม ทง้ั สอง รากคนทีสอ ส่ิงละ ๔ สวน ตมตามวธิ ใี หกนิ แกล มอันบังเกดิ ในตอกระจกปรอทแลลมทง้ั ปวงหายดนี กั ฯ ยาพอกแมเทา เอาใบประคำไก ใบสมอทะเล อกเตา นา ขงิ แหง ไพล เอาเสมอภาค บดพอกแมเทา ชักลม ในตอกระจกปรอทหายดนี ัก ฯ 54

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอ กระจกแววนกยูง 55

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ตอกระจกแววนกยงู (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดับนจี้ ะกลาวดวย นยั อันหนึง่ ใหม วาดว ยลักษณะจกั ษโุ รค กลา วคอื ตอกระจก แววนกยูงนนั้ เปนคำรบ ๗ อนั บงั เกดิ ข้ึนมาจากทรวงอก กระทำอาการใหเ มอ่ื ยทกุ ขอ ดังจะหลดุ ใหค รั่นตวั แลมักบดิ ตัวไปมา แลใหบงั เกดิ โทสะโมหะ แลใหม ึนตงึ ศีรษะเนอื งๆ ลกั ษณะดงั กลา วมานี้ ถา นานไป เปน ควนั พดั เอาแววจกั ษุ เปนดงั แววนกยงู แลจักษนุ ั้นก็มวั ไป ฯ ถาจะแก เอาดนิ ประสิวขาวสวน ๑ เมลด็ ในมะละกอ หวั ผกั กาด สิง่ ละ ๒ สว น บดสมุ กระหมอ ม แกตอกระ จกแววนกยงู หายดนี ัก ฯ ยาทาหลงั จกั ษุ เอาสารสม ๑ สลงึ ต้งั ไฟใหควาง แลเอาแปงอำพนั ๑ สลึง กวนใหเปน จณุ ใสล งในสารสมทำแทง ไว ฝนดวยนำ้ มะนาวแทรกสนิมเหลก็ รมควนั เทียนใหทั่ว ทาหลังจักษุแกตอกระจกแววนกยงู ซึง่ กระทำใหป วดเคอื งแลตอ กระจกท้งั ปวงหาย วเิ ศษนัก ฯ ยาใสจ ักษุ เอาเทียนดำ เทียนขาว มหาหิงคุ ดีปลี พริกไทย ขิงแหง รากอญั ชนั ขาว เอา เสมอภาคทำเปน จณุ เอาน้ำผ้งึ เปนกระสาย บดทำแทงไวฝ นดว ยน้ำดอกมะลสิ ด ใสจ กั ษแุ กตอ กระจกแววนกยงู หายดีนัก ฯ ยาใสจักษุทง้ั กดั ทงั้ แผว เอาโกฐหวั บวั โกฐเขมา พิมเสน บัลลงั กศิลา ตรกี ฏก ตรีผลา รากพุด แหวหมู รากขดั มอน รากทองหลางใบมน รากตำลึงตัวผู รากกระ พงั โหม รากยานาง วา นน้ำ เปราะหอม ไพล ขา ตาแดง ขมนิ้ ออย ผลกระวาน กานพลู เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาดงี ูเหลือม ดีจระเข เปน กระสาย บดทำแทง ไวฝนดวยน้ำทาใสจ ักษุ แกต อกระจกแววนกยูงแลตอกระจกทง้ั ปวงหายดีนัก ฯ ยานตั ถุ เอาชะมดเชยี ง พิมเสน ดงี ูเหลือม การบูร เนระพสู ี ขงิ แหง ดปี ลี ตุกกะตำ่ ดจี ระเข เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ นตั ถแุ กล มอนั บงั เกิดในตอ กระจกแววนกยงู นน้ั หายดีนัก ฯ ยาภายใน เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนดำ กานพลู สง่ิ ละสวน พริกไทย รากสามสบิ สงิ่ ละ ๒ สวน บดละลายน้ำกนิ หนกั ๑ สลึง แกต อกระจกแววนกยูงหายดีนัก ฯ 56

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ตอ กระจกแววนกยงู (ศาลาวิมังสา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับน้ีจะกลาวดว ยนยั อันหนงึ่ ใหม วาดวยลกั ษณะจกั ษโุ รค กลา วคอื ตอ กระจกแววนกยงู นั้นเปนคำรบ ๗ อันบังเกิดข้ึนมาจากทรวงอก กระทำอาการใหเมื่อยทุกขอดังจะหลุด ใหคร่ันตัวแลมักบิดตัวไปมา แลใหบังเกิดโทสะโมหะ แลใหมึนตึงศีรษะเนืองๆ ลักษณะดังกลาวมาน้ี ถานานไปเปนควันพัดเอาแววจักษุเปนดัง แววนกยงู แลจกั ษุนน้ั ก็มัวไป ฯ ถาจะแก เอาดินประสิวขาวสวน ๑ เมล็ดในมะละกอ หัวผักกาด ส่ิงละ ๒ สวน บดสุมกระหมอม แกต อกระจกแววนกยงู หายดีนกั ฯ ยาทาหลังจกั ษุ เอาสารสม ๑ สลงึ ต้ังไฟใหค วาง แลเอาแปง อำพนั ๑ สลึง กวนใหเ ปนจณุ ใสล งในสารสม ทำแทงไว ฝนดวยน้ำมะนาวแทรกสนิมเหล็กรมควันเทียนใหทั่ว ทาหลังจักษุ แกตอกระจกแววนกยูง ซ่ึงกระทำให ปวดเคือง แลตอ กระจกทงั้ ปวงหายวเิ ศษนัก ฯ ยาใสจกั ษุ เอาเทยี นดำ เทียนขาว มหาหิงคุ ดีปลี พรกิ ไทย ขิงแหง รากอัญชนั ขาว เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ เอานำ้ ผง้ึ เปน กระสาย บดทำแทงไวฝนดวยนำ้ ดอกมะลสิ ด ใสจกั ษแุ กต อกระจกแววนกยงู หายดีนกั ฯ ยาใสจักษุท้ังกัด ท้ังแผว เอาโกฐหัวบัว โกฐเขมา พิมเสน บัลลังกศิลา ตรีกฏก ตรีผลา รากพุด แหวหมู รากขัดมอน รากทองหลางใบมน รากตำลึงตัวผู รากกระพังโหม รากยานาง วานน้ำ เปราะหอม ไพล ขาตาแดง ขมิ้นออย ผลกระวาน กานพลู เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาดีงูเหลือม ดีจระเขเปนกระสาย บดทำแทงไวฝนดวย น้ำทา ใสจักษแุ กตอกระจกแววนกยูงแลตอกระจกทง้ั ปวงหายดีนกั ฯ ยานัตถุ เอาชะมดเชียง พิมเสน ดีงูเหลือม การบูร เนระพูสี ขิงแหง ดีปลี ตุกต่ำ ดีจระเข เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ นัตถแุ กล มอนั บงั เกิดในตอกระจกแววนกยงู นัน้ หายดนี กั ฯ ยาภายใน เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนดำ กานพลู ส่ิงละสวน พริกไทย รากสามสิบ ส่ิงละ ๒ สวน บดละลายนำ้ กนิ หนัก ๑ สลงึ แกต อกระจกแววนกยูงหายดีนัก ฯ 57

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 58 ตอ วงิ กระจก

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ตอวิงกระจก (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดบั นี้จะกลาว ดว ยนัยอันหนง่ึ ใหม วา ดวยลักษณะจักษโุ รค กลาว คอื ตอวิงกระจก น้นั เปนคำรบ ๘ บังเกิดข้ึนมาแตร ากขวญั มักกระ ทำใหซ บเซาหาวนอน ใหวงิ เวียนศีรษะเปน กำลงั จะดูสง่ิ อันใดกเ็ วียนไป บางทดี ุจแมลงหว่ีบนิ ออกไปจากจกั ษุ จกั ษกุ ็มวั ไปทุกๆ วนั จนแลดสู ่ิงอนั ใดมิ ไดเ ห็นแลลักษณะตอ วิงกระจกน้เี ปนอตสิ ัยโรค รกั ษาไมห าย ถาบงั เกิดขึ้นแกบุค คลผูใด ทา นวา โบราณกรรมมาถึงผนู ้นั อาจารยกลาวไวใ หรกั ษาไปตามบญุ โดยนัย สรรพคุณ ซึง่ ทา นประกอบไวใ นกอ นเปนตำราสบื ๆ กนั มาดงั น้ี ฯ ยาสุม เอายอดลำโพง แดง ๗ ยอด เมลด็ พันธผุ ักกาด ขิงสด ดปี ลี เอาสง่ิ ละพอควร บดสมุ กระหมอมไวป ลอ ง กลาง แกต อวงิ กระจกซง่ึ กระทำใหปวดเคืองหายดีนัก ฯ ยาทาหลงั จกั ษุ เอาเทียนทงั้ หา ขมิ้นออย เม็ดในมะนาว ใบฝายทัง้ สอง เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทง ไว ทาหลังจักษุแก ปวดเคืองแลแกบวมในตอ วิงกระจกหายดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอาพมิ เสน ผลจันทน กฤษณา ขอน ดอก รากผกั คราด แกนจนั ทน ตุกตำ่ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ เอาน้ำดีจระเขเ ปนกระสาย บดทำแทง ไว ฝนดว ยนำ้ ผึ้งใสจักษุ แกตอ วงิ กระจกหายดีนัก ฯ ยาแผว จักษุ เอาวา นเปราะ หอมแดง สมลุ แวง ตกุ ตำ่ ดนิ ถนำ เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดดวยน้ำมะนาวทำแทง ไว ฝนดวยน้ำทา ใสจักษุ แกตอวิงกระจกหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาพริกไทย ขิงแหง ดี ปลี ลิน้ ทะเล ดีจระเข การบูร น้ำประสานทอง วา นนำ้ วา นเปราะ ตนี ตุด ตู ชะมดเชียง พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ นตั ถแุ กล มอันบงั เกดิ ในตอ วงิ กระจก หายดนี กั ฯ ยาภายใน เอาเทยี นท้งั หา กมุ ทง้ั สอง มะรมุ ขาหลวง ขาลงิ ขมิ้นท้งั สอง รากชิงช่ี ใบคนทีสอ ใบหนาด ใบกะเพรา สิ่งละสวน มหาหิงคุ ๑๘ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ มะ กรดู กนิ ๑ สลงึ แกล มอนั บงั เกดิ ในจกั ษุ ตอวงิ กระจก นัน้ หายดวี เิ ศษนกั ฯ 59

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ตอ วงิ กระจก (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอวิงกระจก นั้นเปนคำรบ ๘ บังเกิดข้ึนมาแตรากขวัญ มักกระทำใหซบเซาหาวนอน ใหวิงเวียนศีรษะเปนกำลัง จะดูส่ิงอันใด ก็เวียนไปบางทีดุจแมลงหว่ีบินออกไปจากจักษุ จักษุก็มัวไปทุกๆ วัน จนแลดูสิ่งอันใดมิไดเห็น แลลักษณะ ตอวิงกระจกนี้เปนอติสยั โรค รักษาไมห าย ถาบังเกิดข้นึ แกบคุ คลผใู ด ทานวาโบราณกรรมมาถงึ ผูนั้น อาจารยก ลา ว ไวใหร กั ษาไปตามบญุ โดยนัยสรรพคุณ ซง่ึ ทานประกอบไวในกอนเปนตำราสืบๆ กันมาดงั นี้ ฯ ยาสุม เอายอดลำโพงแดง ๗ ยอด เมล็ดพันธุผักกาด ขิงสด ดีปลี เอาส่ิงละพอควร บดสุมกระหมอมไว ปลองกลาง แกตอ วงิ กระจกซ่งึ กระทำใหป วดเคืองหายดนี ัก ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาเทียนท้ังหา ขมิ้นออย เมล็ดในมะนาว ใบฝายทั้งสอง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดทำแทงไว ทาหลังจักษแุ กป วดเคอื งแลแกบ วมในตอวิงกระจกหายดีนัก ฯ ยาใสจกั ษุ เอาพิมเสน ผลจันทน กฤษณา ขอนดอก รากผักคราด แกนจนั ทน ตกุ ต่ำ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำดจี ระเข เปน กระสายบดทำแทงไว ฝนดวยนำ้ ผ้ึงใสจ กั ษุ แกต อ วงิ กระจกหายดนี ัก ฯ ยาแผวจักษุ เอาวานเปราะ หอมแดง สมุลแวง ตุกต่ำ ดินถนำ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวยน้ำมะนาว ทำแทง ไว ฝนดว ยนำ้ ทาใสจ ักษุ แกตอวิงกระจกหายดีนัก ฯ ยานัตถุ เอาพรกิ ไทย ขิงแหง ดปี ลี ลิน้ ทะเล ดีจระเข การบรู นำ้ ประสานทอง วา นน้ำ วา นเปราะ ตนี ตดุ ตู ชะมดเชยี ง พมิ เสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ นัตถุแกลมอนั บงั เกดิ ในตอ วิงกระจกหายดนี กั ฯ ยาภายใน เอาเทียนท้ังหา กุมท้ังสอง มะรุม ขาหลวง ขาลิง ขมิ้นทั้งสอง รากชิงช่ี ใบคนทีสอ ใบหนาด ใบกะเพรา ส่ิงละสวน มหาหิงคุ ๑๘ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำมะกรูดกิน ๑ สลึง แกลมอันบังเกิดในจักษุ ตอ วงิ กระจกนน้ั หายดีวิเศษนกั ฯ 60

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอเศษกระจก 61

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ตอเศษกระจก (ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั น้จี ะกลาวดว ยนัยหน่งึ ใหม วาดว ยลกั ษณะจกั ษโุ รค กลาวคือตอเศษกระจกนนั้ เปนคำรบ ๙ บงั เกิดขึ้นแตขว้ั ตบั กระทำอาการใหย อกหนาอกปลาบๆ ดงั่ บคุ คลเอาเขม็ มาแทง บางทีเสียดชายโครงทง้ั ๒ ขาง บางทใี หเ มื่อยตนคอ ปวดศรี ษะ ปวดจักษดุ ังจะแตก ลกั ษณะดงั กลาวมาน้ี ถานานไปหลายเดอื น จงึ ตง้ั ดวงกลม ดจุ เมด็ มะกลำ่ เครอื ออกทับเอาแววจักษุๆ น้ันกม็ วั ลงทกุ วนั ๆ ตราบเทามไิ ดเหน็ อนั ใดอันหนึง่ อนั วา ลกั ษณะตอ เศษกระจกนี้ อาจารยทา นกลาวไวว า เปน อติสยั โรครักษาไมห าย ถา บังเกิดขึ้น แกบ คุ คลผใู ด วา เปน โบราณกรรมมาถึงผนู นั้ แตตอ ๙ ประการ ซง่ึ กลา วแลว ในกอนนัน้ - เปน อสาทยะโรค รกั ษายากนัก บงั เกดิ แตกองวาโยโลหติ ระคนกัน ทานจัดเปนตรโี ทษ ดงั น้ี ฯ ในทีน่ จี้ ะกลา วแต- สรรพยา แกต อเศษ กระจกสบื ตอไป ยาสมุ เอา เจตมลู เพลิง รากขีก้ าท้งั ๒ ดองดึง ส่งิ ละสวน เทียนดำ ๒ สวน บดสมุ กระหมอม แกล มอนั บังเกดิ สำหรบั ตอเศษกระจกวเิ ศษนัก ฯ ยาทาจกั ษุ เอาใบ หมากดบิ นำ้ คาง ใบตำลึงแฉก ใบถอบแถบ ใบผักหวานบาน เอาเสมอภาค บดทาหลงั จักษุ แกป วดเคือง แกบวมตอเศษกระจกนนั้ ดนี กั ฯ ยาใสจ ักษุ เอาพมิ เสน ดินถนำ เปลอื กมะไฟ รากมะกลำ่ เครือ เม็ดในมะกล่ำขาว ผลโศก จันทนแดง เปราะหอม รากพดุ ซอน ขมิน้ ออย ไพล สง่ิ ละสว น บัลลงั กศ ลิ า ๒ สว น ตกุ ตำ่ ๓ สวน ทำเปน จณุ เอาเมด็ มะกล่ำตน เมด็ มะกล่ำเครือ- เมด็ มะกล่ำดำ มา ทุบแชน ำ้ ทำไวเ ปน กระสายบดทำแทง ไว ฝนดว ยนำ้ ทา ใสจ ักษุ แกต อ เศษกระจกหายดีนกั ฯ ยานตั ถุ เอาพมิ เสน ไพล ยาเพชรบรุ ี ดีงเู หลือม เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ นัตถุแ กลมอนั บังเกดิ ในตอเศษกระจกดีนกั ฯ ยาแกภายใน เอาบอระเพด็ เปลา นอย หอมแดง พริกไทย ขิงแหง ดปี ลี ผลชา พลู เจตมูลเพลิง สะคา น เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดละลายน้ำ เปลอื กมะรุมตม ตามวธิ ใี หก นิ หนัก ๑ สลึง แกสรรพลมทงั้ ปวง เกิดขึ้นในจกั ษุสำหรบั ตอเศษกระจกหายดีวิเศษนัก ฯ 62

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ตอ เศษกระจก (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยหนึ่งใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอเศษกระจกน้ัน เปนคำรบ ๙ บงั เกดิ ขนึ้ แตขั้วตบั กระทำอาการใหยอกหนา อกปลาบๆ ด่ังบุคคลเอาเขม็ มาแทง บางทีเสยี ดชายโครง ทั้ง ๒ ขาง บางทีใหเม่ือยตนคอ ปวดศีรษะ ปวดจักษุดังจะแตก ลักษณะดังกลาวมานี้ ถานานไปหลายเดือนจึงตั้ง ดวงกลมดุจเมล็ดมะกล่ำเครือออกทับเอาแววจักษุๆ นั้นก็มัวลงทุกวันๆ ตราบเทามิไดเห็นอันใดอันหน่ึง อันวาลักษณะตอเศษกระจกน้ี อาจารยทานกลาวไววา เปนอติสัยโรครักษาไมหาย ถาบังเกิดขึ้นแกบุคคลผูใด วา เปนโบราณกรรมมาถึงผูน ั้น แตต อ ๙ ประการ ซึง่ กลา วแลว ในกอ นนั้น เปน อสาทยะโรครักษายากนัก บงั เกดิ แต กองวาโยโลหติ ระคนกนั ทา นจดั เปนตรีโทษ ดงั นี้ ฯ ในท่ีน้ีจะกลาวแตสรรพยา แกตอเศษกระจกสืบตอไป ยาสุมเอา เจตมูลเพลิง รากข้ีกาท้ัง ๒ ดองดึง สงิ่ ละสวน เทียนดำ ๒ สว น บดสุมกระหมอม แกล มอนั บงั เกดิ สำหรับตอ เศษกระจกวิเศษนกั ฯ ยาทาจักษุ เอาใบหมากดิบน้ำคาง ใบตำลึงแฉก ใบถอบแถบ ใบผักหวานบาน เอาเสมอภาค บดทา หลงั จักษแุ กป วดเคอื ง แกบวมตอเศษกระจกน้ันดีนกั ฯ ยาใสจักษุ เอาพิมเสน ดินถนำ เปลือกมะไฟ รากมะกล่ำเครือ เมล็ดในมะกล่ำขาว ผลโศก จันทนแดง เปราะหอม รากพุดซอน ขมิ้นออย ไพล สิ่งละสวน บัลลังกศิลา ๒ สวน ตุกต่ำ ๓ สวน ทำเปนจุณ เอาเมล็ด มะกล่ำตน เมล็ดมะกล่ำเครือ เมล็ดมะกล่ำดำ มาทุบแชน้ำทำไวเปนกระสายบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำทาใสจักษุ แกตอเศษกระจกหายดีนัก ฯ ยานัตถุ เอาพิมเสน ไพล ยาเพชรบุรี ดีงูเหลือม เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ นัตถุแกลมอันบังเกิดในตอ เศษกระจกดนี ัก ฯ ยาแกภายใน เอาบอระเพ็ด เปลานอย หอมแดง พริกไทย ขิงแหง ดีปลี ผลชาพลู เจตมูลเพลิง สะคาน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ เปลอื กมะรุมตม ตามวธิ ีใหกินหนัก ๑ สลงึ แกส รรพลมทั้งปวง เกิดข้นึ ในจกั ษุ สำหรบั ตอ เศษกระจกหายดวี ิเศษนกั ฯ 63

ชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 64 ตอ เน้อื

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ตอ เนือ้ (ศาลาวิมังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั น้ีจะกลา วดวย นยั อนั หน่งึ ใหม วาดวยลักษณะจกั ษโุ รค กลา วคือตอทงั้ หลายอนั เศษจากตอกระจกท้งั ๙ ประการ ในเบื้องตน โดยนัยอาจารยทานกลา วมา แลวแตหลังนน้ั สืบตอไป อนั วา ลกั ษณะอาการตอ ทัง้ ๙ จำพวกน้ี มปี ระเภทตอกนั คอื ตอ เน้ือเปนตน แลตอกนหอยเปน ที่สุด อนั นีเ้ ปน ตอ ภายนอก เกิดแตก องวาโย กองโลหิต- กองกำเดาระคน กนั ใหโ ทษ ฯ๑ ถาเปน ในเดือน ๑ เปน ยาปยะโรค จดั เปนเอกโทษ ฯ๒ ถาเปน จน ๒ เดือน ๓ เดือน ขึ้นไปจนถึง ๖ เดือน เปน อสาทยะโรค จัดเปนทุวัณโทษ ฯ๓ ถานานไปเปนป ๑ เปน อติ สยั โรค จดั เปน ตรโี ทษ เพราะเหตวุ า เขา ตั้งอยใู นระหวางมหาสนั นิบาตนนั้ แลว ตามอาจารยทา นกลา วไว ดังน้ี ฯ ในทนี่ ้จี ะวาดว ยลกั ษณะจกั ษุโรค กลาวคือตอเนอ้ื นน้ั กอ นเปนคำรบ ๑๐ บงั เกดิ ข้ึนแตด วงหทยั เปนดั่งชน้ิ เนือ้ ทบั เขามาถงึ วงตาดำ กระทำใหปวดเคอื งฟกบวม มีสีอนั แดง ลืมจกั ษมุ ิขน้ึ ดงั กลา วมานี้ ฯ ถาจะแก เอาใบลำโพงกาสลกั กำมือ ๑ เมล็ดพนั ธุผกั กาด พริกไทย ดปี ลี ขงิ สด รำหดั พอควร บดสมุ กระหมอม แกล มอนั บงั เกดิ สำหรบั ตอ เนอ้ื น้ันหายดนี กั ฯ ยาทาหลงั จกั ษุ เอาเม็ดสมอเทศ เม็ดสมอไทย เมด็ สมอพเิ ภก เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไว ฝนดว ยนำ้ ทา ทาหลงั จกั ษุ แก ตอเนื้อปวดเคืองนั้นหายดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอาเมด็ มะกล่ำขาว เมลด็ สมปอ ย เมล็ดมะเขอื ขน่ื มลู ไกฟก ในรงั รากผักโหมหัด รากผักโหมหิน รากชา แปน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ หมกั นำ้ ผึง้ ไวคืน ๑ จึงบดดวยนำ้ มะนาวทำแทง ไว ฝนดว ยน้ำมะลสิ ดใสจกั ษชุ ำระพอประมาณ แกจักษโุ รค คอื ตอ เน้ือนนั้ หายดนี ักแล ฯ ยาแผว จกั ษุดบั พษิ เอาแกน ซอ งแมว จันทนชะมด สง่ิ ละ ๒ สวน พิมเสน บัลลังกศลิ า กระลำพัก ตกุ กะตำ่ สเี สียดเทศ แกนสน เปลอื กมะขามขบ ส่ิงละ ๓ สว น ทำเปน จุณหมักดวยนำ้ นมโคไวคนื หน่ึง จึงบดทำแทงไว ฝนดว ยนำ้ ทา ใสจ กั ษุ แกตอ เนอื้ ซง่ึ กระทำใหป วดเคืองฟก บวมลืมจักษุมขิ น้ึ นนั้ หายวิเศษนกั ฯ 65

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ตอ เนอ้ื (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอทั้งหลาย อนั เศษจากตอกระจกทง้ั ๙ ประการ ในเบือ้ งตน โดยนัยอาจารยท า นกลาวมาแลวแตห ลังน้ันสืบตอ ไป อันวา ลักษณะ อาการตอทั้ง ๙ จำพวกนี้ มีประเภทตอกัน คือตอเนื้อเปนตน แลตอกนหอยเปนที่สุด อันน้ีเปนตอภายนอกเกิดแต กองวาโย กองโลหิต กองกำเดาระคนกันใหโทษ ฯ ถาเปน ในเดือน ๑ เปนยาปยะโรค จัดเปนเอกโทษ ฯ ถาเปนจน ๒ เดือน ๓ เดือน ขึ้นไปจนถึง ๖ เดือน เปนอสาทยะโรค จัดเปนทุวัณโทษ ฯ ถานานไปเปนป ๑ เปนอติสัยโรค จดั เปน ตรโี ทษ เพราะเหตุวา เขาต้ังอยใู นระหวา งมหาสนั นิบาตน้นั แลว ตามอาจารยท า นกลา วไวดังน้ี ฯ ในท่ีน้ีจะวาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอเนื้อนั้นกอนเปนคำรบ ๑๐ บังเกิดข้ึนแตดวงหทัย เปนดั่ง ชน้ิ เน้ือทบั เขา มาถงึ วงตาดำ กระทำใหปวดเคืองฟกบวม มสี อี นั แดง ลืมจกั ษมุ ิขนึ้ ดงั กลา วมาน้ี ฯ ถาจะแก เอาใบลำโพงกาสลักกำมือ ๑ เมล็ดพันธุผักกาด พริกไทย ดีปลี ขิงสด รำหัดพอควร บดสมุ กระหมอ ม แกลมอันบงั เกิดสำหรับตอเนือ้ นั้นหายดีนัก ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาเมล็ดสมอเทศ เม็ดสมอไทย เมล็ดสมอพิเภก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำทาทาหลังจกั ษุ แกตอ เน้ือปวดเคอื งนัน้ หายดีนกั ฯ ยาใสจักษุ เอาเมล็ดมะกลำ่ ขาว เมลด็ สม ปอย เมล็ดมะเขอื ขนื่ มูลไกฟ ก ในรัง รากผักโหมหดั รากผักโหมหิน รากชาแปน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณหมักน้ำผ้ึงไวคืน ๑ จึงบดดวยน้ำมะนาวทำแทงไว ฝนดวยน้ำมะลิสดใสจักษุ ชำระพอประมาณ แกจ กั ษโุ รคคือตอ เน้อื นั้นหายดนี ักแล ฯ ยาแผวจักษุดับพิษ เอาแกนซองแมว จันทนชะมด ส่ิงละ ๒ สวน พิมเสน บัลลังกศิลา กระลำพัก ตุกต่ำ สีเสยี ดเทศ แกนสน เปลือกมะขามขบ สงิ่ ละ ๓ สวน ทำเปนจุณหมกั ดวยน้ำนมโคไวคนื หนงึ่ จงึ บดทำแทงไวฝ นดวย น้ำทาใสจ ักษุ แกต อ เนื้อซงึ่ กระทำใหปวดเคืองฟกบวมลืมจกั ษมุ ขิ ึ้นนนั้ หายวิเศษนกั ฯ 66

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอ หลังเบ้ีย 67

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ตอ หลังเบ้ยี (ศาลาวมิ งั สา) (๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดบั น้ีจะกลาว) ดวยนยั อนั หน่งึ ใหม วา ดว ยลกั ษณะจกั ษุโรค กลา วคอื ตอ หลัง เบ้ยี น้นั เปนคำรบ ๑๑ บงั เกดิ ขนึ้ มาแตทองนอ ย มักใหป วดถวงทอ งนอย เปน กำลัง มอี าการกระทำตา งๆ ดจุ กลา วไวในแผนศิลาท่ี ๑๐ นน้ั ฯ ถาจะแก เอา เปลือกทองหลางใบมน ดินสอพอง เอาเสมอภาค ดนิ ประสวิ ขาว รำหัดพอควร บดทาหลังจกั ษุ แกปวดเคอื งฟกบวมอันบงั เกดิ ข้ึนสำหรับตอ หลังเบ้ยี นั้นหายดนี ัก ฯ ยาใสจ กั ษุ เอา ละออง บวบขม ๑ สวน รากผักโหมหัด รากผักโหมหนิ เมล็ดในมะกลำ่ ขาว ผลสะบา ลาย เมลด็ ละมุดสดี า ราก อัญชันขาว ส่งิ ละ ๒ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไว ฝนดวยนำ้ ทา ใสจ กั ษุแกต อหลังเบ้ีย ถา มฟิ ง ฝนดวยน้ำบวบขมใสจกั ษชุ ำระตอลำไยแลตอ หลงั เบย้ี นน้ั ก็หายวเิ ศษนกั ฯ ยาแผว จกั ษุ เอาจันทนแดง ดอกชิรากากี ดอกสัตตบษุ ย ดอกมะลวิ ัลย ดอกมะลิลา ดอกอัญชนั ขาว ดอกสารภี ดอกพิกุล บลั ลงั กศลิ า ส่งิ ละสว น จนั ทนเ ทศ ๙ สว น พิมเสนแตพ อรำหัดทำเปน จณุ บดดว ยน้ำดอกมะลสิ ด ทำแทง ไวฝนใสจ กั ษุ แกตอ หลังเบ้ยี นน้ั หายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่งึ เอาขงิ สด ขมนิ้ สด ไพลสด หอมสด ใบผักเคด็ สด สงิ่ ละ- สว น ดินถนำ ๔ สว น พริกไทยแตพ อรำหัด ทำเปนจณุ บดดวยนำ้ มะนาวทำแทง ไวฝ นใสจกั ษุ แกต อหลงั เบ้ยี แลตอ- ทงั้ ปวง หายดีนัก ฯ ยานตั ถุ เอาผลผักชี แหวหมู มหาหิงคุ พริกไทย ดปี ลี ขงิ แหง เบ้ียผเู ผา เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ นัตถุแกล มอนั บงั เกิดขึน้ สำหรับตอหลงั เบ้ยี แลตอ ทั้งปวงหายดนี ัก ฯ ยาภายใน เอาใบ มะตมู แหวหมู ดปี ลี ส่ิงละสว น บุกรอ บอระเพ็ด ผลสลอดสทุ ธิ ส่งิ ละ ๒ สว น กรุงเขมา สะคาน ส่งิ ละสว น เจตมูลเพลงิ ๔ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ ผึ้งใหกินหนัก ๑ สลึง แกต อ หลงั เบ้ยี แลตอ ทัง้ ปวงหายดนี กั ฯ ยาสมุ เอา ใบลำโพงกาสลกั ใบเข็มขาว ใบบัวบก ขม้นิ ออย เอา เสมอภาค บดสุมกระหมอม แกต อ หลังเบ้ยี แลสรรพ ตอ ทัง้ ปวงหายวเิ ศษนกั ฯ 68

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ตอหลังเบี้ย (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาว ดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอหลังเบ้ียนั้น เปนคำรบ ๑๑ บังเกิดขึ้นมาแตทองนอย มักใหปวดถวงทองนอยเปนกำลัง มีอาการกระทำตางๆ ดุจกลาวไวใน แผน ศิลาท่ี ๑๐ นน้ั ฯ ถาจะแก เอาเปลือกทองหลางใบมน ดินสอพอง เอาเสมอภาค ดินประสิวขาว รำหัดพอควร บดทา หลังจกั ษุ แกป วดเคืองฟกบวมอันบงั เกดิ ขนึ้ สำหรบั ตอ หลงั เบี้ยนั้นหายดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอา ละอองบวบขม ๑ สวน รากผักโหมหัด รากผักโหมหิน เมล็ดในมะกล่ำขาว ผลสะบาลาย เมลด็ ละมดุ สีดา รากอัญชันขาว สิง่ ละ ๒ สวน ทำเปนจุณบดทำแทง ไว ฝนดว ยน้ำทา ใสจกั ษุ แกต อ หลังเบี้ย ถามฟิ ง ฝนดวยนำ้ บวบขมใสจักษุชำระตอลำไยแลตอหลังเบ้ยี นน้ั ก็หายวิเศษนกั ฯ ยาแผวจักษุ เอาจันทนแดง ดอกชิรากากี ดอกสัตตบุษย ดอกมะลิวัลย ดอกมะลิลา ดอกอัญชันขาว ดอกสารภี ดอกพิกุล บัลลังกศิลา ส่ิงละสวน จันทนเทศ ๙ สวน พิมเสนแตพอรำหัดทำเปนจุณบดดวย น้ำดอกมะลสิ ด ทำแทง ไวฝนใสจกั ษุ แกตอ หลังเบี้ยน้ันหายวิเศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาขิงสด ขมิ้นสด ไพลสด หอมสด ใบผักเค็ดสด สิ่งละสวน ดินถนำ ๔ สวน พริกไทย แตพ อรำหดั ทำเปน จณุ บดดวยน้ำมะนาวทำแทง ไวฝ นใสจ กั ษุ แกต อหลังเบีย้ แลตอทั้งปวงหายดนี ัก ฯ ยานัตถุ เอาผลผักชี แหวหมู มหาหิงคุ พริกไทย ดีปลี ขิงแหง เบ้ียผูเผา เอาเสมอภาคทำเปนจุณ นตั ถแุ กล มอันบงั เกิดขึ้นสำหรับตอหลังเบี้ยแลตอท้งั ปวงหายดีนกั ฯ ยาภายใน เอาใบมะตูม แหว หมู ดปี ลี สิ่งละสวน บกุ รอ บอระเพด็ ผลสลอดสทุ ธิ สง่ิ ละ ๒ สว น กรุงเขมา สะคาน ส่ิงละสวน เจตมูลเพลิง ๔ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผ้ึงใหกินหนัก ๑ สลึง แกตอหลังเบ้ียแลตอทั้งปวง หายดนี กั ฯ ยาสุม เอาใบลำโพงกาสลกั ใบเขม็ ขาว ใบบวั บก ขมนิ้ ออ ย เอาเสมอภาค บดสมุ กระหมอ ม แกตอ หลงั เบี้ย แลสรรพตอ ทง้ั ปวงหายวิเศษนกั ฯ 69

ชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 70 ตอ ผกั ตบ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ตอ ผกั ตบ (ศาลาวิมงั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับนี้ จะกลา วดวยนัยอนั หน่ึงใหม วาดวยลกั ษณะจกั ษโุ รค กลา วคอื ตอผักตบน้นั เปนคำรบ ๑๒ บังเกิดขนึ้ แตทรวงอก มกั กระทำใหเจบ็ ในอกเนอื งๆ อันนีแ้ จงวิตถารอยูในแผนศิลาท่ี ๑๐ โนนแลว ฯ ถาจะแก เอาตกุ ตำ่ ชะมดเชยี ง พิมเสน ผลจกิ นา ผลยาง เม็ดมะกล่ำดำ เม็ดมะกลำ่ แดง เม็ดมะกล่ำขาว ดจี ระเข ดีงูเหลือม เอาเสมอ ภาค ทำเปน จุณบดแกลม อันบงั เกดิ ในตอ ผกั ตบแลตอ ทัง้ ปวงหายดีนกั ฯ ยา ชำระตอ เอากระดองเตาเหลือง รากอญั ชนั ทงั้ สอง รากมะกล่ำขาว เอาเสมอภาคทำเปน จณุ บดดว ยน้ำเถาตำลงึ ทำแทงไวฝ นใสจ กั ษุ แกต อ ผกั ตบแลตอท้ังปวงหายดนี กั ฯ ยาแผว ใสจักษุ เอากะทอื ไพล กระชาย ขม้นิ ออย ดองดึง ขงิ แหง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดว ยนำ้ มะนาวทำแทงไว ฝนดว ยนำ้ ทา ใสจ กั ษุแกต อผักตบแลตอ ทัง้ ปวงหายดีนัก ฯ ขนานหนง่ึ ๑ เอา ชะมดเชียง พิมเสน ดินถนำ ส่ิงละสว น ขิงแหง ดปี ลี ขม้นิ ออย กะทือ ไพล หอมแดง สงิ่ ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดดวยนำ้ มะนาวทำแทง ไว ฝนดวยนำ้ ทาใสจักษแุ กต อผักตบแลตอ ทง้ั ปวง หายดนี กั ฯ ยาทาจกั ษุ เอาผลมะนาวผล ๑ ฝานหวั เสีย กระเทยี ม ฝน ดงี ูเหลือม เอาเสมอ ภาค บดใหละเอยี ดอุน ไฟใหร อ นกรนุ ทาหลงั จักษุ แกป วดเคืองฟกบวมแกตอ ผกั ตบดีนกั ฯ - ยานตั ถุ เอาโกฐหัวบัว ดีปลี วานเปราะ ลิ้นทะเล แกว แกลบ ชะเอมเทศ อบเชยเทศ พริกไทย ขงิ แหง ...(เลือน)... นตั ถแุ กลมท้ังปวงแลลมอนั บังเกดิ ขนึ้ สำหรับตอ ผกั ตบดนี กั ฯ ยาภายใน เอา โกฐสอ โกฐเขมา เทียนทงั้ ๕ ผลกระวาน กานพลู วานน้ำ เจตมลู เพลิง- ขงิ แหง พรกิ ไทย ดองดงึ แหว หมู เปลา ใหญ สมอท้งั ๓ สิ่งละสว น เปลือกกันเกรา ดปี ลี ส่งิ ละ ๑๙ สว น ทำเปนจุณ บดละลายน้ำผึ้งใหกนิ หนัก ๑ สลงึ แกลม อันบงั เกิดขนึ้ ในตอผกั ตบ แลตอ ทง้ั ปวงหายดนี ัก ฯ 71

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ตอ ผกั ตบ (ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะจักษุโรคกลาวคือตอผักตบนั้น เปน คำรบ ๑๒ บังเกิดข้นึ แตทรวงอกมักกระทำใหเจ็บในอกเนอื งๆ อันนแ้ี จงวิตถารอยใู นแผนศิลาท่ี ๑๐ โนน แลว ฯ ถาจะแก เอาตกุ ต่ำ ชะมดเชยี ง พมิ เสน ผลจิกนา ผลยาง เมล็ดมะกล่ำดำ เมล็ดมะกล่ำแดง เมลด็ มะกล่ำขาว ดจี ระเข ดงี ูเหลอื ม เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดแกลม อนั บงั เกดิ ในตอผกั ตบแลตอ ท้ังปวงหายดีนัก ฯ ยาชำระตอ เอากระดองเตาเหลือง รากอัญชันทั้งสอง รากมะกล่ำขาว เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวย น้ำเถาตำลงึ ทำแทง ไวฝ นใสจ กั ษุ แกตอผักตบแลตอ ทง้ั ปวงหายดีนัก ฯ ยาแผวใสจักษุ เอากะทือ ไพล กระชาย ขมิ้นออย ดองดึง ขิงแหง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวย น้ำมะนาวทำแทง ไว ฝนดว ยน้ำทาใสจ ักษุ แกต อผกั ตบแลตอทงั้ ปวงหายดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง ๑ เอาชะมดเชียง พิมเสน ดินถนำ ส่ิงละสวน ขิงแหง ดีปลี ขมิ้นออย กะทือ ไพล หอมแดง สง่ิ ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดดว ยน้ำมะนาวทำแทงไว ฝนดว ยน้ำทา ใสจ ักษุ แกต อผักตบแลตอ ทัง้ ปวงหายดีนัก ฯ ยาทาจักษุ เอาผลมะนาวผล ๑ ฝานหัวเสีย กระเทียม ฝน ดีงูเหลือม เอาเสมอภาค บดใหละเอียดอุนไฟ ใหรอนกรุน ทาหลงั จกั ษุ แกป วดเคืองฟกบวมแกต อ ผักตบดีนกั ฯ ยานัตถุ เอาโกฐหัวบัว ดีปลี วานเปราะ ล้ินทะเล แกวแกลบ ชะเอมเทศ อบเชยเทศ พริกไทย ขิงแหง สิ่งละสวน ชะมดเชียง พิมเสน แตพอรำหัด ทำเปนจุณ นัตถุแกลมทั้งปวง แลลมอันบังเกิดขึ้นสำหรับตอผักตบ ดีนกั ฯ ยาภายใน เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนท้ัง ๕ ผลกระวาน กานพลู วานน้ำ เจตมูลเพลิง ขิงแหง พริกไทย ดองดงึ แหว หมู เปลา ใหญ สมอทงั้ ๓ สิง่ ละสวน เปลอื กกนั เกรา ดีปลี สงิ่ ละ ๑๙ สว น ทำเปนจณุ บดละลายน้ำผึ้ง ใหกนิ หนัก ๑ สลงึ แกล มอนั บังเกดิ ขึ้นในตอ ผกั ตบ แลตอ ทงั้ ปวงหายดนี ัก ฯ 72

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตอ กงเกวยี น 73

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ตอ กงเกวียน (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดบั นจ้ี ะกลา วดว ยนยั อนั หนงึ่ ใหม วา ดว ยลกั ษณะจกั ษโุ รค กลาวคอื ตอ กงเกวียนนนั้ เปน คำ รบ ๑๖ บังเกดิ มาแตน าภี มักกระทำใหนาภผี ะอืดผะอมใหเจบ็ ในทอง ใหทอ ง นั้นขึ้นบอ ยๆ ใหเ สียดใหม วนเปนกำลัง แลอาการซ่งึ กลา วมานีย้ ่ิงไปดวยวาโย มกี ำลงั กลานัก ฯ ถา จะแก เอาจนั ทนห อม กฤษณา มาฝนใหขน เอาสิง่ ละเทา กนั ชุบสำลปี ะลงไวทกี่ ระ หมอม แกตอ กงเกวยี นและตอทัง้ ปวงดนี กั ฯ ยาแดงใหญ เอาโกฐพุงปลา ผลจันทน กานพลู วาน กบี แรด เม็ดในมะนาว เม็ดมะกล่ำขาว ดอกบุนนาค ตกุ ต่ำ บุกรอ พริกหาง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดว ยน้ำมะลิสดทำแทงไวป ายจักษแุ กปวดเคือง ตอกงเกวียนแลตอ ทัง้ ปวงหายดนี ัก ฯ ยาแผวจักษุ เอาผลจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทยี นสัตตบุษย เทียนดำ เทียนขาว เทยี นแดง มหาหิงคุ ขงิ แหง ดีปลี พรกิ ไทย พิมเสน ส่งิ ละสวน ดนิ ถนำ ๒ สวน ใบมะขาม ๔ สวน ทำเปน จณุ เอา น้ำขมน้ิ ออย น้ำมะนาว เอาเทากนั ประสมเขา เปนกระสายบดทำแทง ไว ฝนปายจกั ษุ ตอ กงเกวยี นแลตอทั้ง ปวงหายดนี ัก ฯ ขนานหน่งึ เอารากพนั งูแดง รากพนั งูขาว รากอัญชนั ขาว รากผักโหมหนิ เมด็ มะ กลำ่ ตน เอาเสมอภาค แชนำ้ ไวหยอดจกั ษุแกปวดเคอื งตอ กงเกวยี นดีนัก ฯ ยาทาหลังจักษุ เอา ใบหญานำ้ ดับไฟ ใบสมี ใบระงบั ใบตำลงึ แฉก ใบแคแดง ใบพรมมิ ใบฆองสามยา น ใบหาง จระเข ใบผกั เปด ใบขีเ้ หล็ก ดนิ สอพอง เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไว ฝนทาหลงั จกั ษุ แก ปวดเคืองตอ กงเกวียนแลตอ ทัง้ ปวงหายดนี ัก ฯ ยานัตถุ เอาเทพทาโร วานน้ำ จนั ทนท ั้งสอง กฤษณา ชะเอมเทศ ลิน้ ทะเล เอาแสมอภาค ทำเปน จณุ นัตถุแ กล มอนั บังเกิดในตอ กงเกวยี นหายดนี ัก ฯ ยา ภายใน เอาผิวมะกรูด ผิวมะนาว ผวิ มะงัว่ ขา กะทอื ไพล กมุ ทัง้ สอง มะรมุ ผกั แพวแดง ตรีกฏก ใบหศั คุณ บอระเพด็ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายน้ำรอ น ใหก ินหนัก ๑ สลงึ แกลมอันบังเกดิ ในตอ กงเกวียนแลตอทั้ง ปวงหายวเิ ศษนัก ฯ 74

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ตอกงเกวยี น (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกงเกวียนนั้น เปนคำรบ ๑๖ บังเกิดมาแตนาภี มักกระทำใหนาภีผะอืดผะอมใหเจ็บในทอง ใหทองนั้นข้ึนบอยๆ ใหเสียดใหมวน เปน กำลงั แลอาการซ่ึงกลา วมานีย้ ่ิงไปดวยวาโย มีกำลงั กลานัก ฯ ถาจะแก เอาจันทนหอม กฤษณา มาฝนใหขน เอาส่ิงละเทากัน ชุบสำลีปะลงไวท่ีกระหมอม แกตอ กงเกวียนและตอท้งั ปวงดีนัก ฯ ยาแดงใหญ เอาโกฐพุงปลา ผลจันทน กานพลู วานกีบแรด เมล็ดในมะนาว เมล็ดมะกล่ำขาว ดอกบุนนาค ตุกต่ำ บุกรอ พริกหาง เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดดวยน้ำมะลิสด ทำแทงไวปายจักษุแกปวดเคือง ตอ กงเกวียนแลตอทั้งปวงหายดนี กั ฯ ยาแผวจักษุ เอาผลจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนสัตตบุษย เทียนดำ เทียนขาว เทียนแดง มหาหิงคุ ขิงแหง ดปี ลี พรกิ ไทย พิมเสน สิ่งละสว น ดนิ ถนำ ๒ สว น ใบมะขาม ๔ สวน ทำเปนจณุ เอาน้ำขม้ินออ ย น้ำมะนาว เอาเทากนั ประสมเขา เปน กระสายบดทำแทง ไว ฝนปายจักษุ ตอกงเกวยี นแลตอทัง้ ปวงหายดนี กั ฯ ขนานหน่ึง เอารากพันงูแดง รากพันงูขาว รากอัญชันขาว รากผักโหมหิน เมล็ดมะกล่ำตน เอาเสมอภาค แชน ้ำไวหยอดจักษุแกปวดเคืองตอ กงเกวียนดีนัก ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาใบหญาน้ำดับไฟ ใบสมี ใบระงับ ใบตำลึงแฉก ใบแคแดง ใบพรมมิ ใบฆองสามยาน ใบหางจระเข ใบผักเปด ใบขเ้ี หล็ก ดนิ สอพอง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไว ฝนทาหลงั จักษุ แกป วดเคือง ตอกงเกวยี นแลตอ ท้งั ปวงหายดนี ัก ฯ ยานัตถุ เอาเทพทาโร วานน้ำ จันทนท้ังสอง กฤษณา ชะเอมเทศ ลิ้นทะเล เอาแสมอภาค ทำเปนจุณ นตั ถุแกลมอนั บงั เกดิ ในตอ กงเกวยี นหายดนี กั ฯ ยาภายใน เอาผิวมะกรูด ผิวมะนาว ผิวมะงั่ว ขา กะทือ ไพล กุมท้ังสอง มะรุม ผักแพวแดง ตรีกฏก ใบหศั คณุ บอระเพ็ด เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดละลายนำ้ รอนใหกนิ หนัก ๑ สลึง แกล มอนั บังเกิดในตอ กงเกวียน แลตอ ท้ังปวงหายวเิ ศษนกั ฯ 75

ชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 76 ตอ กนหอย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ตอ กน หอย (ศาลาวมิ ังสา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั น้ีจะกลาวดวย นัยอันหน่ึงใหม วา ดวยลกั ษณะจักษโุ รค กลาวคอื ตอ กน หอยนัน้ เปนคำรบ ๑๘ บงั เกิดข้นึ มาแตแมเ ทาเหตุวาเดินนัก มักสะดุดจึงเปน กระทำใหสะเทือนถึงรากจกั ษุ ใหจกั ษุนั้นพรา งไปบอ ยๆ คร้นั นานไปจงึ ใหจ ักษุมัว มีอาการกระทำใหเ ทาเย็นมือเยน็ แลใหเ ม่อื ยตนคอเปน กำลงั แลลกั ษณะตออันเศษ ๙ ประการ ซึง่ กลา วมาแลวน้ัน แจงวติ ถารอยูในแผนศลิ า ที่ ๑๐ นั้นเสร็จแลว ในท่ีนจ้ี ะกลา วแตสรรพยา ซ่ึงจะแกต อ กน หอยนน้ั สืบไป ฯ ยาทา หลงั จกั ษุ เอาใบฝา ยทงั้ สอง ขมิน้ ออ ย ขาวสาร เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทงไว ทา หลงั จกั ษุ แกปวดเคอื งตอ กน หอยหายดีนัก ฯ ยาสมุ เอาใบลำโพงกาสลกั เมล็ดพันธผุ ักกาด ขิงสด ดินประสิวขาว เอาเสมอภาค บดสมุ กระหมอม แกตอกนหอยดนี กั ฯ ยาใสจักษุ เอากำยาน แกน ซองแมว แกน ข้เี หลก็ เบยี้ ผูเผา บลั ลังกศ ลิ า ดินถนำ จันทนท ง้ั สอง พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบด ทำแทงไว ฝนดว ยน้ำมะลสิ ด ใสจกั ษุ แกตอกน หอยแลตอ ทั้งปวงหายดนี กั ฯ ยาชำระ เอาเม็ดมะกล่ำ ขาว เมด็ มะกล่ำตน เม็ดในกระทุงลาย เม็ดละมุดสีดา ผลจิกนา ผลยาง บกุ รอ กลอย เปลอื กหอยขมเผา เบี้ยจั่นเผา สิง่ ละสวน ดนิ ถนำ ๔ สว น ทำเปนจุณบดดว ยน้ำเถาคนั ทำแทง ไว ฝนดวยน้ำทาปา ยจกั ษุ แกต อกนหอยแลตอทัง้ ปวงหายดีนกั ฯ ยาแผวจกั ษุ เอาตกุ กะตำ่ ผลยาง รากสลิด พรกิ ไทย ขงิ แหง ดีปลี กำยาน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดว ยนำ้ เถาตำ ลงึ ทำแทง ไวฝ นดวยน้ำทา ปา ยจกั ษุ แกต อ กน หอยแลตอทง้ั ปวงดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาตกุ กะต่ำ ดินถนำ พริกไทย ขงิ แหง กระเทียม หอมแดง ไพล ขม้ินออ ย รากสะแก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณเอานำ้ มะนาวเปน กระสายบดทำแทง ไว ฝนดวยนำ้ ทา ปายจักษุ แกตอ กนหอยหายดีนกั ฯ ยานัตถุ เอาชะมดเชียง พิมเสน เปราะหอม โกฐหวั บัว ชะเอม เทศ สิ่งละสวน ทำเปนจณุ นัตถุแกต อ กน หอยหายวิเศษนัก ฯ 77

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ตอ กนหอย (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะจักษุโรค กลาวคือตอกนหอยน้ัน เปนคำรบ ๑๘ บงั เกดิ ข้ึนมาแตแ มเทา เหตุวาเดนิ นักมักสะดดุ จงึ เปน กระทำใหส ะเทอื นถึงรากจกั ษุ ใหจกั ษนุ น้ั พราง ไปบอยๆ คร้ันนานไปจึงใหจักษุมัว มีอาการกระทำใหเทาเย็นมือเย็นแลใหเมื่อยตนคอเปนกำลัง แลลักษณะตอ อันเศษ ๙ ประการ ซ่ึงกลาวมาแลวน้ัน แจงวิตถารอยูในแผนศิลาท่ี ๑๐ น้ันเสร็จแลว ในที่น้ีจะกลาวแตสรรพยา ซ่งึ จะแกตอ กน หอยน้นั สืบไป ฯ ยาทาหลังจักษุ เอาใบฝายทั้งสอง ขม้ินออย ขาวสาร เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไว ทาหลังจักษุ แกป วดเคอื งตอกน หอยหายดนี ัก ฯ ยาสุม เอาใบลำโพงกาสลัก เมล็ดพันธุผักกาด ขิงสด ดินประสิวขาว เอาเสมอภาค บดสุมกระหมอม แกตอกนหอยดีนัก ฯ ยาใสจักษุ เอากำยาน แกนซองแมว แกนข้ีเหล็ก เบ้ียผูเผา บัลลังกศิลา ดินถนำ จันทนทั้งสอง พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทงไว ฝนดว ยน้ำมะลิสด ใสจ ักษุ แกต อกนหอยแลตอ ทัง้ ปวงหายดีนกั ฯ ยาชำระ เอาเมล็ดมะกล่ำขาว เมล็ดมะกล่ำตน เมล็ดในกระทุงลาย เมล็ดละมุดสีดา ผลจิกนา ผลยาง บุกรอ กลอย เปลือกหอยขมเผา เบี้ยจั่นเผา ส่ิงละสวน ดินถนำ ๔ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำเถาคันทำแทงไว ฝนดว ยน้ำทาปายจักษุ แกต อกนหอยแลตอทั้งปวงหายดนี กั ฯ ยาแผวจักษุ เอาตุกต่ำ ผลยาง รากสลิด พริกไทย ขิงแหง ดีปลี กำยาน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวย นำ้ เถาตำลึงทำแทง ไวฝนดวยนำ้ ทา ปา ยจักษุ แกต อ กน หอยแลตอทง้ั ปวงดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาตุกต่ำ ดินถนำ พริกไทย ขิงแหง กระเทียม หอมแดง ไพล ขม้ินออย รากสะแก เอาเสมอภาคทำเปน จุณเอานำ้ มะนาวเปนกระสายบดทำแทง ไว ฝนดว ยนำ้ ทา ปายจกั ษุ แกตอกน หอยหายดนี กั ฯ ยานัตถุ เอาชะมดเชียง พิมเสน เปราะหอม โกฐหัวบัว ชะเอมเทศ ส่ิงละสวน ทำเปนจุณ นัตถุแกตอ กนหอยหายวิเศษนัก ฯ 78

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมทนุ ยักษวาโย 79

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ ลมทนุ ยกั ษวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลา วลกั ษณะกำ เนดิ แหง ลมอนั ชอื่ วา ทนุ ยกั ษวาโย เปนคำรบ ๒ นัน้ เกิด แตกองลมอมั พาตเปนตน ลมกองนมี้ ักกระทำใหเสยี ดสีขา งแลชาย โครงขนึ้ มามิใหต ึงตัวได มกั ใหโ กงตัวอยู ใหทองแขง็ เปน เกลยี ว บรโิ ภคอา หารมิได มักรากลมเปลา แลมกั เปนรำมะนาดเจรจากลอ แกล มกั ใหต ามืดตาฟาง แลกระทำใหล งเปนคราวๆ มักพัดเตโชใหด บั ถา ผใู ดเปนดงั กลา วมานมี้ กั ถอย อายทุ ุกวัน ฯ จงึ พระฤๅษีชระวัศฎาจารย ใหแตงยานีแ้ ก เอาสเี สียดเทศ ขิงแหง ลิน้ ทะเล สนเทศ แหว หมู ส่งิ ละสวน ลกู จนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน น้ำนมราชสีหตน พนั งูแดง สง่ิ ละ ๒ สวน ชะเอมเทศ ๓ สว น ครั่ง ๑๐ สวน ทำเปน จุณน้ำมะนาวเปน กระ สายบดทำแทง ไวละลายนำ้ กระสายอันควรแกโ รคกนิ แกล มทนุ ยักษวาโยหายดนี ัก ฯ ยาน้ำมันชอื่ เพชรนารายณ เอาเปลือกกุม ท้ัง ๒ สายตะพดแมหมา ย ชา เลอื ด ลูกบวบขม น้ำนมราชสหี ต น ใบหนาด ใบคนทีสอ เอานำ้ ส่งิ ละทะนาน นำ้ มันงาทะนาน ๑ หงุ ใหคงแต นำ้ มัน แลวจงึ เอาลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เกลอื สินเธาว เอา สิ่งละ ๑ สลงึ ทำเปนจุณปรงุ ลงในนำ้ มันทงั้ กนิ ทั้งทา แกลมทนุ ยักษวาโยนัน้ หายวิเศษนัก ฯ ขนานหนึง่ เอาขม้ินออย ดองดึง ส่งิ ละสว น ขัณฑสกร กระเทยี ม ดปี ลี สงิ่ ละ ๒ สว น ตรีผลา ส่งิ ละ ๔ สวน รากทนดี ๑๔ สวน ทำเปน จุณเอาน้ำออยแดงสว น ๑ น้ำผ้ึง ๒ สวน บด แลว ชั่งเอาหนกั ๑ สลึง กินแกล มทนุ ยกั ษวาโย อนั บงั เกิดแตช ายโครงข้นึ มาน้นั หายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาลกู จนั ทน ดอกจนั ทน มหาหิงคุ สงิ่ ละสว น การบรู ๖ สว น ยาดำ ๘ สว น พริกไทย ๒๖ สว น ทำเปนจณุ นำ้ เปลือกมะรมุ ตม เปน กระสาย บดทำแทงไวเ ทา เมด็ ฝายหีบ ใหกินหนัก ๑ สลงึ แกล ม ทุนยักษวาโยน้ันหายดวี ิเศษนัก ฯ 80

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 ลมทุนยกั ษวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันช่ือวา ทุนยักษวาโย เปนคำรบ ๒ น้ัน เกิดแต กองลมอัมพาต เปน ตน ลมกองนมี้ ักกระทำใหเสยี ดสขี า งแลชายโครงขึน้ มามใิ หตงึ ตวั ได มักใหโกงตวั อยู ใหทองแข็ง เปนเกลียว บริโภคอาหารมิได มักรากลมเปลาแลมักเปนรำมะนาดเจรจากลอแกล มักใหตามืดตาฟางแลกระทำ ใหลงเปนคราวๆ มกั พดั เตโชใหดับ ถา ผูใ ดเปน ดังกลาวมาน้มี ักถอยอายทุ กุ วัน ฯ จึงพระฤๅษีชระวัศฎาจารย ใหแตงยาน้ีแก เอาสีเสียดเทศ ขิงแหง ล้ินทะเล สนเทศ แหวหมู ส่ิงละสวน ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน น้ำนมราชสีหตน พันงูแดง ส่ิงละ ๒ สวน ชะเอมเทศ ๓ สวน ครั่ง ๑๐ สวน ทำเปน จณุ นำ้ มะนาวเปน กระสายบดทำแทงไวละลายนำ้ กระสายอันควรแกโรคกนิ แกลมทุนยักษวาโยหายดีนัก ฯ ยาน้ำมนั ชื่อ เพชรนารายณ เอาเปลอื กกมุ ท้ัง ๒ สายตะพดแมหมาย ชา เลือด ลูกบวบขม นำ้ นมราชสีหต น ใบหนาด ใบคนทีสอ เอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทยี นดำ เทยี นขาว เกลือสินเธาว เอาส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในนำ้ มนั ท้ังกินท้ังทา แกล ม ทนุ ยักษวาโยนัน้ หายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอาขม้นิ ออย ดองดึง ส่งิ ละสว น ขัณฑสกร กระเทียม ดปี ลี สิ่งละ ๒ สวน ตรีผลา ส่ิงละ ๔ สว น รากทนดี ๑๔ สวน ทำเปนจุณ เอาน้ำออยแดงสวน ๑ น้ำผ้ึง ๒ สวน บดแลวชั่งเอาหนัก ๑ สลึง กินแกลม ทนุ ยกั ษวาโยอนั บงั เกดิ แตชายโครงขนึ้ มาน้ันหายดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาลกู จันทน ดอกจันทน มหาหงิ คุ สิ่งละสวน การบรู ๖ สวน ยาดำ ๘ สว น พรกิ ไทย ๒๖ สวน ทำเปนจุณ นำ้ เปลอื กมะรุมตม เปน กระสาย บดทำแทงไวเทา เม็ดฝา ยหีบ ใหก นิ หนัก ๑ สลงึ แกลมทุนยกั ษวาโยนั้น หายดวี เิ ศษนัก ฯ 81

ชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 82 ลมวาระยักขวาโย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ลมวาระยักขวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลาวลกั ษณะกำเนิด แหง ลมอนั ชอื่ วา วาระยกั ขวาโย เปนคำรบ ๓ น้นั เกิดแต กองอชณิ วาต มักกระทำใหอยากคาวหวานแลเน้อื ปลา ปู หอย ครัน้ บริโภคเขา ไปทำใหเ สยี ดชายโครงท้ังสองขา งแลใหจ กุ อก แลวแลนลงมาจับเอาองคชาต กระทำใหต ีนมือตายแลหวิ โหยหาแรงมไิ ด ลมจำพวกนี้ถา บงั เกดิ ขึ้นแกบคุ คลผูใ ด ถงึ ปหนง่ึ จะใหม ือตนี ทงั้ สองนัน้ เสีย ดงั กลาวมาน้ี ฯ พระฤๅษีธรณรงคใหแตง ยา น้ีแก เอาเปลอื กมะกอก สารสม พริกลอน กระเทยี ม ขิงแหง ดีปลี เอาเสมอภาค บดละ ลายนำ้ ออ ยแดงกนิ หนัก ๑ สลึง แกล มวาระยักขวาโยน้ันหายดนี ัก ฯ ยานำ้ มนั ชอื่ อินทสงั หาร เอาผกั เส้ียนผี หญา ไซ สมกบ เปลอื กเพกา รากกะทกรก รากขัดมอน ผกั ตบ ผักแพวแดง เอาน้ำสงิ่ ละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หงุ ใหค งแตน้ำมัน แลว จงึ เอาลกู จนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทยี นขาว การบูร เกลอื สินเธาว สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรงุ ลงในนำ้ มัน ทง้ั กนิ ทงั้ ทาแกลมวาระยักขวาโยหายวเิ ศษนัก ไดใชแลว ฯ ขนานหนึ่งเอาโกฐทง้ั หา เทียนท้ัง หา ลูกจันทน ดอกจนั ทน กานพลู ผกั แพวแดง สิ่งละสว น ดองดงึ น้ำประสานทอง กญั ชา การ บูร รากจิงจอ มหาหิงคุ สิง่ ละ ๒ สวน พริกไทย ขงิ แหง ดปี ลี รากสมกงุ ทงั้ สอง สงิ่ ละ ๑๐ สว น กระเทยี ม ผิวมะกรูด เทพทาโร เปลานอ ย สิง่ ละ ๑๒ สวน สมอพิเภก ๑๖ สว น มะขามปอม ๓๒ สวน สมอไทย ๔๘ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำกระสายอันควรแกโ รคกินหนัก ๑ สลงึ แกล มวาระ ยกั ขวาโย อนั บังเกดิ แตก องอชิรณะน้นั หายวเิ ศษนัก ฯ ขนานหนงึ่ เอาครงั่ ดุน อตุ พดิ ส่งิ ละสว น เทียนดำ เทยี นขาว บอระเพ็ด สมอไทย สมอพิเภก มะขามปอม เกลือสินเธาว สงิ่ ละ ๒ สวน มหาหิงคุ เกสรบัวหลวง บุกรอ ส่ิงละ ๔ สว น พรกิ ไทย สารสม สิง่ ละ ๘ สวน รากจงิ จอ ๑๖ สวน ทำเปน จุณละลายนำ้ สมซา กนิ หนัก ๑ สลึง แกลมวาระยักขวาโยหาย ฯ 83

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ ลมวาระยกั ขวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวา วาระยักขวาโย เปนคำรบ ๓ นั้น เกิดแต กองอชิณวาต มักกระทำใหอยากคาวหวานแลเนื้อ ปลา ปู หอย ครั้นบริโภคเขาไปทำใหเสียดชายโครงท้ังสองขาง แลใหจุกอก แลวแลนลงมาจับเอาองคชาต กระทำใหตีนมือตายแลหิวโหยหาแรงมิได ลมจำพวกนี้ถาบังเกิดขึ้น แกบุคคลผูใดถงึ ปห นึง่ จะใหมือตนี ทงั้ สองนั้นเสีย ดังกลาวมานี้ ฯ พระฤๅษีธรณรงคใหแ ตง ยาน้ีแก เอาเปลอื กมะกอก สารสม พริกลอ น กระเทยี ม ขงิ แหง ดีปลี เอาเสมอภาค บดละลายน้ำออ ยแดงกินหนัก ๑ สลงึ แกลมวาระยักขวาโยนน้ั หายดนี กั ฯ ยาน้ำมันชื่ออินทสังหาร เอาผักเส้ียนผี หญาไซ สมกบ เปลือกเพกา รากกะทกรก รากขัดมอน ผักตบ ผักแพวแดง เอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว การบูร เกลือสินเธาว ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมัน ท้ังกินทั้งทาแกลม วาระยักขวาโยหายวเิ ศษนัก ไดใ ชแ ลว ฯ ขนานหนึ่งเอาโกฐทั้งหา เทียนท้ังหา ลูกจันทน ดอกจันทน กานพลู ผักแพวแดง ส่ิงละสวน ดองดึง น้ำประสานทอง กญั ชา การบรู รากจงิ จอ มหาหิงคุ สง่ิ ละ ๒ สว น พรกิ ไทย ขงิ แหง ดปี ลี รากสมกงุ ทง้ั สอง ส่งิ ละ ๑๐ สวน กระเทียม ผิวมะกรูด เทพทาโร เปลานอย สิ่งละ ๑๒ สวน สมอพิเภก ๑๖ สวน มะขามปอม ๓๒ สวน สมอไทย ๔๘ สว น ทำเปนจุณบดละลายน้ำกระสายอนั ควรแกโรคกนิ หนกั ๑ สลึง แกลมวาระยักขวาโย อนั บังเกิด แตกองอชริ ณะน้ันหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาคร่งั ดนุ อตุ พดิ สิ่งละสวน เทยี นดำ เทยี นขาว บอระเพด็ สมอไทย สมอพเิ ภก มะขามปอ ม เกลือสนิ เธาว ส่งิ ละ ๒ สวน มหาหงิ คุ เกสรบวั หลวง บุกรอ สงิ่ ละ ๔ สว น พริกไทย สารสม ส่งิ ละ ๘ สว น รากจิงจอ ๑๖ สวน ทำเปนจุณละลายนำ้ สมซา กนิ หนัก ๑ สลงึ แกล มวาระยักขวาโยหาย ฯ 84