✍️ ตำราการแพทย์แผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เล่ม ๓

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกล ำบองราหใู นโรคกมุ าร 235

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ ยาแกล ำบองราหูในโรคกมุ าร (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาวดว ยตำ รายาคอื วเิ ศษสรรพคณุ สำเร็จอันอาจารยเจา ในกอ นประ มวลไว ใหแกส รรพโรคทง้ั ปวงตา งๆ สืบกันมา ฯ ในทนี่ จี้ ะวาแต สรรพคณุ วิเศษ คือคณะสรรพยาท่จี ะแกซ ึ่งโรคอนั บงั เกิดแกกุมารกุมารี ท้งั หลาย อันเปน อาคนั ตุกะโรค ซ่งึ โลกสมมตุ ิวาลำบองราหูนน้ั โดยนัย ดงั น้ี ฯ ยาชอ่ื สุริยองครักษ เอากระดูกหวั ลิงเผา ไคลเสมา ดอกหนาด รากกะ ทกรก เปราะหอม ส่งิ ละสวน ผวิ มะตมู ออ น ๓ สวน คราบงูเหา ๘ สว น ทำเปนจุณ บดดว ยน้ำดอกพกิ ลุ ตม แทรกทองคำเปลวลง ๑๑ แผน ทำแทง ไวละลายน้ำใบหญาแพรกกไ็ ด- ใบพิมเสนกไ็ ด ตม ตามวิธใี หก นิ แกไขใ นกุมารอนั ตอ งลำบองราหู ๑๒ เดือน แลตองแมซื้อ ๗ วัน แลแกสรรพปกษที งั้ ปวง มอี สนุ ันทปก ษี เปนตน มกี าลปก ษีเปน ท่สี ดุ น้นั หายส้นิ วิเศษนัก ฯ ยารมผา ออม เอาใบสาบแรง ใบสาบกา ใบหนาด ใบวานนำ้ ใบหิงหายนา ไคลบนั ได กระ ดองแมงดา เขากระบือ มหาหิงคุ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ แลเอาโรยในถานไฟรมผา ออม แลเปา แกลำบองราหหู ายดีนัก ฯ ยาชอื่ มหาระงบั พิษ เอาโกฐกระดูก กฤษณา ใบหนาด วานนำ้ หอม แดง สงิ่ ละสว น เปราะหอม ๒ สว น ทำเปน จุณบดดว ยนำ้ หอมแดงทำแทงไวล ะลายน้ำดอกไม พนแกพ ิษลำบองราหู อนั บงั เกดิ มาดวยธาตุทงั้ ๔ ภายนอกนั้นหายดีนกั ฯ ยาช่ือสหสั รงั สี เอาขนแรง ขนกา ไคลเสมา ใบหนาด เลบ็ แมงดา มหาหิงคุ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวยน้ำใบหิงหายนาทำแทง ไวละลาย น้ำครำกไ็ ด น้ำมูตรก็ได น้ำสุรากไ็ ด ทาตัวกุมารอนั ตอ งลำบองราหู ๑๒ เดอื น ซ่ึงเปน อาคันตกุ ะโรคนนั้ หายดสี ิน้ นกั ฯ สรรพยา ๔ ขนานนี้ ของขาพระพทุ ธ เจา ขุนกุมารประเสรฐิ ทลู เกลาทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 236

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ยาแกล ำบองราหูในโรคกุมาร (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จอันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคท้ังปวงตา งๆ สืบกันมา ฯ ในท่ีนี้จะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาที่จะแกซึ่งโรคอันบังเกิดแกกุมารกุมารีทั้งหลาย อันเปน อาคันตุกะโรค ซึง่ โลกสมมตุ ิวา ลำบองราหูนั้น โดยนยั ดงั นี้ ฯ ยาชื่อสุริยองครักษ เอากระดูกหัวลิงเผา ไคลเสมา ดอกหนาด รากกะทกรก เปราะหอม สิ่งละสวน ผิวมะตูมออน ๓ สวน คราบงูเหา ๘ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำดอกพิกุลตม แทรกทองคำเปลวลง ๑๑ แผน ทำแทงไวละลายน้ำใบหญาแพรกก็ได ใบพิมเสนก็ไดตมตามวิธีใหกิน แกไขในกุมารอันตองลำบองราหู ๑๒ เดือน แลตอ งแมซ ้ือ ๗ วนั แลแกสรรพปก ษที ั้งปวง มอี สุนันทปกษี เปน ตน มีกาลปก ษเี ปน ทส่ี ดุ น้นั หายสิ้นวิเศษนัก ฯ ยารมผาออม เอาใบสาบแรง ใบสาบกา ใบหนาด ใบวานน้ำ ใบหิงหายนา ไคลบันได กระดองแมงดา เขากระบอื มหาหิงคุ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณแลเอาโรยในถา นไฟรมผา ออ ม แลเปา แกล ำบองราหหู ายดีนกั ฯ ยาช่ือมหาระงับพิษ เอาโกฐกระดูก กฤษณา ใบหนาด วานน้ำ หอมแดง ส่ิงละสวน เปราะหอม ๒ สวน ทำเปน จุณบดดวยนำ้ หอมแดงทำแทง ไวละลายน้ำดอกไมพ นแกพษิ ลำบองราหู อนั บังเกิดมาดวยธาตุท้งั ๔ ภายนอก นัน้ หายดีนัก ฯ ยาช่ือสหัสรังสี เอาขนแรง ขนกา ไคลเสมา ใบหนาด เล็บแมงดา มหาหิงคุ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดดวยน้ำใบหิงหายนาทำแทงไวละลายน้ำครำก็ได น้ำมูตรก็ได น้ำสุราก็ได ทาตัวกุมารอันตองลำบองราหู ๑๒ เดือน ซ่ึงเปนอาคนั ตกุ ะโรคนนั้ หายดีสนิ้ นัก ฯ สรรพยา ๔ ขนานน้ี ของขา พระพุทธเจา ขนุ กมุ ารประเสริฐ ทลู เกลา ทูลกระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 237

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 238 ยาแกก มุ ารโรคคอื ตับ ๔ ประการ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ยาแกกุมารโรคคอื ตับ 4 ประการ (ระเบียงรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา วดวยตำรายา คือวิเศษสรรพคณุ สำเร็จ อันอาจารยเจาในกอ น ประมวลไว ใหแกสรรพโรคท้ังปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในทน่ี ้จี ะวาแต สรรพคณุ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาซ่งึ จะแกโรค กลา วคือกุมารโรคอันบังเกิด ...(ชำรุด)...ณะโรค สมมุตวิ า ตบั ๔ ประการ ซ่ึงกระทำพิษเพศตา งๆ นนั้ โดยในน้ี ฯ ยา ...(ชำรดุ )... เอาโกฐสอเทศ รากไครเ ครอื ชะเอมเทศ ผลโหระพาเทศ ผลผักชี นำ้ ...(ชำรุด)... ...(ชำรดุ )... ส่งิ ละสว น ตรีผลา สิง่ ละ ๔ สว น โกฐน้ำเตา สมอไทย สิง่ ละ ๑๘ สวน ...(ชำรุด)... ทำแทง ไว ละลายน้ำกระสายอันควรแกโรคใหก นิ แกพ ษิ อันบังเกิด ...(ชำรดุ )... ตับ ๔ ประการน้นั หายดนี กั ฯ ยาตมชกั ตบั เอาล้ินเสือ รากเตา ...(ชำรุด)... ...(ชำรุด)...หัวเตานา เอาเสมอภาคตม ตามวิธีใหก ิน แกพ ิษตบั ทรุด ๔ ประการ ...(ชำรุด)... ยาชื่อกลอมนางนอน เอาชะมดเชยี ง พิมเสน โกฐท้งั หา เทยี นทงั้ หา ...(ชำรดุ )... สงั กรณี รากไครเครือ ดอกพกิ ลุ ดอกมะลิ เกสรบุนนาค เกสรสารภี ...(ชำรุด)...กระลำพกั ชะลูด ขอนดอก ชะเอมเทศ น้ำประสานทอง ผงลานแก กระดอง...(ชำรดุ )... ...(ชำรดุ )...ภาคทำเปนจุณ บดดวยน้ำดอกไมส ดแลวเอาตดิ กนขันสำรดิ ลนควันเทียน ...(ชำรุด)...แลว ทำแทง ไวล ะลายน้ำกระสายอันควรแกโ รค ใหก ินแกพิษตบั ...(ชำรดุ )...อาการตา งๆ น้ันหายดนี ัก ฯ ยาชื่อมหาคงคา เอาจันทนทั้งสอง ...(ชำรดุ )...ดอกพิกุล ดอกมะลิ เกสรสารภี เกสรบวั หลวง รากชิงช่ี ราก...(ชำรดุ )... ...(ชำรดุ )...รากยานาง เถามวกแดง เอาเสมอภาคทำเปนจณุ บดทำ ...(ชำรดุ )...ละลายนำ้ ดอกไมทั้งกนิ ท้ังชโลม แกโ รคตบั กระทำพิษนัน้ หายดนี ัก ฯ สรรพ ยา ๔ ขนานนี้ ของขาพระพุทธเจาขุนกมุ ารประสิทธิ์ ทูลเกลา ทลู กระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว … (เลือน).... 239

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ยาแกก ุมารโรคคอื ตับ 4 ประการ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในที่นี้จะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาซ่ึงจะแกโรค กลาวคือ กมุ ารโรคอนั บงั เกดิ เปนจลณะโรค สมมุตวิ า ตับ ๔ ประการ ซง่ึ กระทำพษิ เพศตางๆ นัน้ โดยในน้ี ฯ ยาช่อื ตรีผลา เอาโกฐสอเทศ รากไครเครือ ชะเอมเทศ ผลโหระพาเทศ ผลผักชี นำ้ ประสานทอง สิ่งละสวน ตรีผลา ส่ิงละ ๔ สวน โกฐน้ำเตา สมอไทย สิ่งละ ๑๘ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำกระสายอันควร แกโ รค ใหก ินแกพ ิษอนั บงั เกิด แกตบั ๔ ประการนัน้ หายดีนัก ฯ ยาตมชักตับ เอาล้ินเสือ รากเตาราง หัวเตาเกียด หัวเตานา เอาเสมอภาคตมตามวิธีใหกิน แกพิษตับทรุด ๔ ประการ นน้ั หายดีนักฯ ยาชื่อกลอมนางนอน เอาชะมดเชียง พิมเสน โกฐท้ังหา เทียนทั้งหา เกสรบัวน้ำท้ังหา สังกรณี รากไครเครือ ดอกพิกุล ดอกมะลิ เกสรบุนนาค เกสรสารภี กฤษณา กระลำพัก ชะลูด ขอนดอก ชะเอมเทศ น้ำประสานทอง ผงลานแก กระดองปูปา เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดดวยน้ำดอกไมสดแลวเอาติดกนขันสำริด ลนควันเทียนใหรอนทั่วกันแลวทำแทงไวละลายน้ำกระสายอันควรแกโรค ใหกินแกพิษตับกระทำพิษ มีอาการตางๆ นน้ั หายดีนกั ฯ ยาชื่อมหาคงคา เอาจันทนท้ังสอง เปราะหอม ดอกพิกุล ดอกมะลิ เกสรสารภี เกสรบัวหลวง รากชิงชี่ รากเทายายมอม รากยานาง เถามวกแดง เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดทำแทงไวละลายน้ำดอกไมทั้งกินทั้งชโลม แกโ รคตับกระทำพษิ นัน้ หายดนี ัก ฯ สรรพยา ๔ ขนานน้ี ของขาพระพทุ ธเจา ขนุ กมุ ารประสทิ ธิ์ ทลู เกลา ทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 240

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยากมุ ารโรคคือลมทรางทั้ง ๗ จำพวก 241

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ยากุมารโรคคือลมทรางท้ัง 7 จำพวก (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลา วดว ยตำรายา คือวเิ ศษสรรพคณุ สำเร็จ อนั อาจารยเ จา ในกอ นประมวล ไว ใหแกสรรพโรคทง้ั ปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในท่ีนจ้ี ะวาดวยสรรพคณุ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาซ่งึ จะแกว าโยอนั บังเกดิ ในกุมารโรค สมมติวา ลมซาง ๗ จำพวกน้นั โดยนยั ดังนี้ ฯ ยาชอื่ ประสะไพล เอาผลจนั ทนเ ทศ กระวาน กานพลู ผิวมะกรดู วานน้ำ ขงิ แหง หอมแดง มหาหิงคุ ยาดำ น้ำประสานทองสทุ ธิ การบูร ส่งิ ละสวน ไพล ๑๑ สว น ทำเปน จณุ บดทำแทงไวละลายนำ้ มะกรดู เผาไฟใหสกุ แทรกการบูรให กนิ แกล มซางทัง้ ๗ จำพวก ซ่ึงกระทำพิษตางๆ นน้ั หายดนี กั ฯ ยาชื่อประสะขาว เอาสงั ขเผา เบ้ียผูเผา กระดกู งูทบั สมิงคลาเผา พญายา รากพุงดอ รากมะนาว ปนู ขาว ชะมดเชยี ง พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ เอานำ้ ทศเขา นำ้ เนาวเขี้ยวแทรกดีงเู หลือมเปน กระสาย บดทำแทง - ไวล ะลายน้ำดอกไม ใหก ิน แกพ ษิ ลมซางทัง้ ๗ จำพวก นน้ั หายดนี ัก ฯ ยาชื่อมหาเปราะ เอาดอกบนุ นาค กฤษณา- กระลำพัก ผวิ มะกรูด วานน้ำ การบูร ไครห อม หอมแดง ส่งิ ละสวน เปราะหอม ๓ สวน ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวล ะลายนำ้ ดอกไมแ ทรกพมิ เสนทัง้ กินทัง้ ชโลมทั้งทากไ็ ดแ กพิษซางทัง้ ๗ จำ พวก แกสรรพซางอนั จรมาน้นั หายสนิ้ ดีนัก ฯ ยาชือ่ ประสะกระดูก ตรกี ฏก สะคา น ชาพลู เปลานอย กระเทียม สมอเทศลกู ใหญ ส่งิ ละสวน กระดกู งู เหาเผา ๘ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำผักเปด แดงตม ใหก ิน แกพิษ ลมซางท้งั ๗ จำพวก น้ันหายวิเศษนกั ฯ ขนานหน่งึ แกลมซาง เอามลู แพะผู ๑ พริกไทยคว่ั ๒ ถานไมสกั ๓ ปูนแดง ๔ ทำเปนจุณบดทำแทง ไว ละลาย นำ้ มะกรูดทาทองกุมาร แกล มซางทงั้ ๗ จำพวก หายดีนกั ฯ สรรพยาท้งั ๕ ขนานน้ี ของขาพระพทุ ธเจา หมนื่ พรหมเนตร ทูลเกลา ทลู กระหมอ ม ถวาย ขอเดชะไดใชแ ลว ฯ 242

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ยากุมารโรคคือลมทรางทงั้ 7 จำพวก (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแ กส รรพโรคทง้ั ปวงตางๆ สบื กันมา ฯ ในที่น้ีจะวาดวยสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาซึ่งจะแกวาโยอันบังเกิดในกุมารโรค สมมติวาลมซาง ๗ จำพวกนนั้ โดยนัยดังน้ี ฯ ยาช่ือประสะไพล เอาผลจนั ทนเ ทศ กระวาน กานพลู ผิวมะกรูด วา นนำ้ ขิงแหง หอมแดง มหาหิงคุ ยาดำ น้ำประสานทองสุทธิ การบูร สิ่งละสวน ไพล ๑๑ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำมะกรูดเผาไฟใหสุก แทรกการบูรใหก ินแกล มซางท้ัง ๗ จำพวก ซึ่งกระทำพิษตางๆ นัน้ หายดีนกั ฯ ยาชื่อประสะขาว เอาสังขเผา เบ้ียผูเผา กระดูกงูทับสมิงคลาเผา พญายา รากพุงดอ รากมะนาว ปูนขาว ชะมดเชียง พมิ เสนเอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอานำ้ ทศเขา นำ้ เนาวเขย้ี ว แทรกดงี เู หลือมเปน กระสาย บดทำแทงไว ละลายนำ้ ดอกไมใหก นิ แกพษิ ลมซางทัง้ ๗ จำพวก น้ันหายดีนกั ฯ ยาช่ือมหาเปราะ เอาดอกบุนนาค กฤษณา กระลำพัก ผิวมะกรูด วานน้ำ การบูร ไครหอม หอมแดง ส่ิงละสวน เปราะหอม ๓ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำดอกไมแทรกพิมเสนทั้งกินทั้งชโลมท้ังทาก็ได แกพ ษิ ซางทั้ง ๗ จำพวก แกสรรพซางอนั จรมาน้นั หายสนิ้ ดนี ัก ฯ ยาชอ่ื ประสะกระดกู ตรีกฏก สะคา น ชา พลู เปลานอ ย กระเทยี ม สมอเทศลูกใหญ ส่ิงละสว น กระดูกงเู หา เผา ๘ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทง ไวล ะลายน้ำผักเปด แดงตมใหกิน แกพ ิษลมซางทง้ั ๗ จำพวก นั้นหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่ึง แกลมซาง เอามูลแพะผู ๑ พริกไทยคั่ว ๒ ถานไมสัก ๓ ปูนแดง ๔ ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำมะกรูดทาทอ งกมุ าร แกลมซางท้งั ๗ จำพวก หายดีนกั ฯ สรรพยาท้ัง ๕ ขนานนี้ ของขาพระพุทธเจา หมื่นพรหมเนตร ทูลเกลาทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะไดใช แลว ฯ 243

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 244 ยาแกพษิ ละออง กำเดา เสมหะ วาโย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ยาแกพ ษิ ละออง กำเดา เสมหะ วาโย (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลาวดว ยตำรายาคอื วิเศษสรรพคุณสำเรจ็ อนั อาจารยเจา ในกอนประมวลไว ใหแ กส รรพโรคทัง้ ปวงตา งๆ สบื กนั มา ฯ ในทน่ี ้จี ะวาดวยสรรพคณุ วิเศษ คอื คณะสรรพยาทจ่ี ะกวาด ซึ่งโรคอันเปนจลณะ คือพษิ ละอองกำเดา ละออง- เสมหะละอองวาโย บงั เกดิ ขึ้นในปากในคอ ในกระพงุ แกม นั้นโดยนัยดงั นี้ ฯ ยาชอื่ เกลอ่ื นอากาศ เอานำ้ ประ สานทองสุทธิ เกลอื ดา งคลี ใบทองหลางใบมน ผลประคำดคี วายเผา ผลมะกอกเผา สิ่งละสว น เมล็ดในมะนาว รากยา นาง สพุ รรณถนั สิง่ ละ ๒ สวน กระดูกแรง เผา ๓ สวน ทำเปน จุณบดทำแทง ไว ละลายน้ำหวั หอมแทรกเกลอื กวาดแกละอองกำเดา อันบงั เกดิ - ขน้ึ ในโอษฐ โรค กระทำใหข มปากเปนตน แลระคนดวยพษิ ตางๆ น้นั ตกสน้ิ หายดีนกั ฯ ยาช่อื กวาดสมุทร เอาสพุ รรณถนั ทง้ั สอง นำ้ ประสานทองสุทธิ เกลือวิทู สิง่ ละสวน กานพลู อบเชย ชะเอม ส่งิ ละ ๒ สวน รากสมกุงนอ ย ขงิ แครง สิ่งละ ๓ สว น ฝกสมปอยปง ๔ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทง ไว ละลายน้ำทาแทรกกระชาย แทรกเกลือ แทรกพมิ เสน กวาดละอองเสมหะ อันบังเกิดข้นึ ในโอษฐโรค- กระทำใหหวานปาก เปน ตน แลใหค อแหง ใหเสมหะเหนียว ใหเลือกปาก บริโภคอาหารมไิ ดน น้ั ใหต กส้นิ หายดีนัก ฯ ยาช่ือ แผวฟา เอาตรีกฏก เกลอื สนิ เธาว ส่ิงละสว น รากสมกุงท้งั สอง รากมะแวง ตน รากมะแวงเครอื รากมะอึก เมลด็ ในมะเขือขืน่ ส่งิ ละ ๒ สวน ผักแพวแดง สะคา น ใบกระวาน ส่งิ ละ ๓ สวน ฝกสมปอยปง ๔ สวน ขงิ แครง ๕ สว น ทำเปน จณุ บดทำแทงไวละลายน้ำขา แทรกเกลอื กวาด แกละอองลมอนั บงั เกดิ ในโอษฐโ รค กระทำใหสม ปากเปน ตน แลใหค อแหง เปน เมด็ ยอดเกดิ ในคอใหไ อ ใหอวก ใหอ าเจยี นและใหบงั เกดิ ละออง ๔ ประการ คือละอองขาว เหลอื ง ดำ แดง น้นั ใหตกสิน้ หายดีนกั ฯ สรรพยา ๓ ขนานนี้ ของขา พระพทุ ธเจา พระบำเรอราช ทลู เกลาทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 245

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ยาแกพ ิษละออง กำเดา เสมหะ วาโย (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคทง้ั ปวงตางๆ สืบกนั มา ฯ ในที่น้ีจะวาดวยสรรพคุณวิเศษคือคณะสรรพยาที่จะกวาด ซ่ึงโรคอันเปนจลณะ คือพิษละอองกำเดา ละอองเสมหะ ละอองวาโย บังเกิดข้ึน ในปากในคอ ในกระพงุ แกมน้ันโดยนยั ดังนี้ ฯ ยาช่ือเกลื่อนอากาศ เอาน้ำประสานทองสุทธิ เกลือดางคลี ใบทองหลางใบมน ผลประคำดีควายเผา ผลมะกอกเผา สิ่งละสวน เมลด็ ในมะนาว รากยา นาง สุพรรณถนั ส่งิ ละ ๒ สว น กระดกู แรง เผา ๓ สวน ทำเปนจุณ บดทำแทงไว ละลายน้ำหัวหอมแทรกเกลือกวาดแกละอองกำเดา อันบังเกิดข้ึนในโอษฐโรค กระทำใหขมปาก เปน ตน แลระคนดว ยพิษตางๆ นัน้ ตกสน้ิ หายดนี ัก ฯ ยาชอ่ื กวาดสมุทร เอาสุพรรณถนั ท้งั สอง นำ้ ประสานทองสุทธิ เกลือวทิ ู สิ่งละสวน กานพลู อบเชย ชะเอม สิ่งละ ๒ สวน รากสมกุงนอย ขิงแครง ส่ิงละ ๓ สวน ฝกสมปอยปง ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำทา แทรกกระชาย แทรกเกลือ แทรกพิมเสน กวาดละอองเสมหะ อันบังเกิดขึ้นในโอษฐโรค กระทำใหหวานปาก เปน ตน แลใหค อแหง ใหเ สมหะเหนยี ว ใหเลือกปาก บริโภคอาหารมิไดน น้ั ใหต กสิน้ หายดีนกั ฯ ยาช่ือแผวฟา เอาตรีกฏก เกลือสินเธาว ส่ิงละสวน รากสมกุงท้ังสอง รากมะแวงตน รากมะแวงเครือ รากมะอกึ เมลด็ ในมะเขอื ขื่น สิ่งละ ๒ สวน ผักแพวแดง สะคา น ใบกระวาน สิ่งละ ๓ สว น ฝกสม ปอ ยปง ๔ สวน ขิงแครง ๕ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำขาแทรกเกลือกวาด แกละอองลมอันบังเกิดในโอษฐโรค กระทำ ใหสมปากเปนตน แลใหคอแหงเปนเม็ดยอดเกิดในคอ ใหไอ ใหอวก ใหอาเจียนและใหบังเกิดละออง ๔ ประการ คือละอองขาว เหลอื ง ดำ แดง นน้ั ใหตกสนิ้ หายดีนัก ฯ สรรพยา ๓ ขนานนี้ ของขา พระพทุ ธเจา พระบำเรอราช ทลู เกลา ทลู กระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 246

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกโ ลหติ ปกติโทษ แลทจุ รติ โทษ 247

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ยาแกโ ลหติ ปกติโทษ แลทุจรติ โทษ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลา วดวยตำรายา คอื วเิ ศษสรรพคุณสำเรจ็ อนั อาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตา งๆ สืบกันมา ฯ ในท่นี จ้ี ะวา ดว ยสรรพคณุ วเิ ศษ คอื คณะสรรพยาซง่ึ จะแกโ รคอนั เปน ชาตโิ ลหิตบงั เกดิ ตามฤดู อันเปน ปกติโทษแลทจุ ริตโทษโดยนยั ดังนี้ ฯ ยาช่ือพรหมพกั ตร เอาผลจันทน ดอก จนั ทน สงิ่ ละสว น มหาหิงคุ ยางสลดั ได การบูร ส่งิ ละ ๔ สว น พริกหอม ๕ สวน ทำเปน จณุ เอานำ้ เปลือกมะรมุ ตม เปนกระสายบด แลว จงึ เอาใสกระทะขน้ึ ตงั้ ไฟกวนพอปน ได ทำ แทง ไวก ินตามธาตหุ นกั เบา ขบั โลหติ เนารา ย ซึ่งกระทำใหปวดทองจุกเสียดน้นั หายสน้ิ ดนี ัก ฯ ยาชือ่ กำลังราชสหี  เอาผลจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เลือดแรด สง่ิ ละสวน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐหัวบัว เทยี นดำ เทยี นแดง เทียนขาว เทียนขา วเปลือก เทียน ตาต๊กั แตน ส่ิงละ ๒ สว น เจตมูลเพลิง สะคาน ดปี ลี ขิงแหง รากชา พลู ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี เกสรบัวหลวง ดอกมะลิ ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกคำ กฤษณา กระลำพกั ชะลดู ขอนดอก อบเชยเทศ ชะเอมเทศ จันทนแ ดง จนั ทนขาว ส่ิงละ ๔ สวน ฝางเสน ๙ สวน ตม ตาม วิธีใหก นิ บำรุงโลหิตใหงามบรบิ ูรณวเิ ศษนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอารากคนทีสอ รากมะอกึ เปลือกไมแดง เปลอื กนนทรี พริกไทย ขงิ แหง ดีปลี เปลานอ ย เปลาใหญ เอาเสมอภาค ตมตามวิธใี หกนิ ขับโล หติ เนารายหายสิ้น วิเศษนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอาสารสม สวน ๑ ใบมะกา แกนแสมสาร ฝาง เสน เปลือกนนทรี สิ่งละ ๒๐ สวน ตม ตามวิธใี หกนิ บำรงุ โลหติ ใหง าม ท้งั ขบั โลหติ เนาราย ซ่งึ กระทำอาการใหจ กุ เสยี ดแนนเฟอ คลน่ื เหยี น แลแกโ ลหิตตวั ปลงิ เกาะ ตามกระดูกสนั หลังนนั้ หายส้นิ วเิ ศษนัก ฯ สรรพยา ๔ ขนาน นี้ ของขา พระพุทธเจา หมน่ื อนิ ทแพทย ทูลเกลาทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 248

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ยาแกโ ลหิตปกติโทษ แลทุจริตโทษ (ระเบียงรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในท่ีนี้จะวาดวยสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาซ่ึงจะแกโรคอันเปน ชาติโลหติ บงั เกดิ ตามฤดู อันเปน ปกติโทษแลทุจริตโทษโดยนัยดังนี้ ฯ ยาช่ือพรหมพักตร เอาผลจันทน ดอกจันทน ส่ิงละสวน มหาหิงคุ ยางสลัดได การบูร ส่ิงละ ๔ สวน พริกหอม ๕ สวนทำเปนจุณ เอาน้ำเปลือกมะรุมตมเปนกระสายบด แลวจึงเอาใสกระทะข้ึนต้ังไฟกวนพอปนได ทำแทงไวกนิ ตามธาตหุ นักเบา ขับโลหิตเนารา ย ซึง่ กระทำใหปวดทอ งจกุ เสยี ดนน้ั หายส้นิ ดีนกั ฯ ยาช่ือกำลังราชสีห เอาผลจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เลือดแรด ส่ิงละสวน โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชยี ง โกฐจุฬาลมั พา โกฐหัวบวั เทยี นดำ เทียนแดง เทยี นขาว เทยี นขา วเปลือก เทียนตาตั๊กแตน สิง่ ละ ๒ สวน เจตมลู เพลิง สะคาน ดีปลี ขงิ แหง รากชา พลู ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี เกสรบัวหลวง ดอกมะลิ ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกคำ กฤษณา กระลำพัก ชะลูด ขอนดอก อบเชยเทศ ชะเอมเทศ จันทนแดง จันทนขาว ส่ิงละ ๔ สว น ฝางเสน ๙ สว น ตมตามวิธีใหกนิ บำรุงโลหิตใหงามบรบิ ูรณว ิเศษนกั ฯ ขนานหน่ึง เอารากคนทีสอ รากมะอึก เปลือกไมแดง เปลือกนนทรี พริกไทย ขิงแหง ดีปลี เปลานอย เปลาใหญ เอาเสมอภาค ตม ตามวิธีใหก ินขบั โลหิตเนารายหายส้นิ วเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาสารสมสวน ๑ ใบมะกา แกนแสมสาร ฝางเสน เปลือกนนทรี สิ่งละ ๒๐ สวน ตมตามวิธี ใหกินบำรุงโลหิตใหงาม ทั้งขับโลหิตเนารายซ่ึงกระทำอาการใหจุกเสียดแนนเฟอ คลื่นเหียน แลแกโลหิตตัวปลิง เกาะตามกระดูกสันหลงั นัน้ หายส้ินวเิ ศษนกั ฯ สรรพยา ๔ ขนาน นี้ ของขาพระพทุ ธเจา หมน่ื อนิ ทแพทย ทลู เกลาทูลกระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 249

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 250 ยาแกโ ลหติ วธิ กี ูลเพลงิ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ยาแกโ ลหิตวิธกี ลู เพลงิ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลา วดวยตำรายา คอื วิเศษสรรพคุณสำเรจ็ อนั อาจารยเจาในกอ นประมวลไว ใหแ กสรรพโรคท้ังปวงตางๆ สบื กนั มา ฯ ในท่ีน้จี ะวาดวยสรรพคณุ วิเศษ คือคณะสรรพยาจะแกส รรพโลหติ โรค อันบงั เกดิ ในวิธีกลู เพลิง กลาวคือคลอดบุตรแลวแลนอนเพลงิ อยูนน้ั โดยนยั ดงั น้ี ฯ ยาชื่อสุรามฤทธ์คิ ณุ เอา เปลอื กกมุ ทัง้ สอง สิ่งละ ๓ สวน รากกะหนาก ๑๒ สว น รากข้กี าแดง ใบมะตมู ราก ตองแตก ยาดำ ส่งิ ละ ๑๖ สวน ผลคดั เคา สด ๔๐ สวน ใบมะกา ๘๐ สว น รากชาพลู 1๐๒ สวน ตม ตามวธิ ีใหก ินตามกำลงั ขับโลหติ เนารายใหต กส้ิน ฯ ยาชอ่ื หนู กัดเหลก็ เอาตรีกฏก สารสม สิ่งละ ๑ บาท ถานไมสกั หอยแครงเผา สง่ิ ละ ๓ บาท หญา ยอนไฟ ๑ ตำลงึ ๑ บาท ผลมะกรูด ๓ ผล ทำเปน จณุ บดทำแทงไวละลายสุราใหก ินตามกำลัง- แลขบั สรรพโลหติ ท้งั ปวง ซ่งึ เนา รา ยอนั บังเกิดข้นึ ในวธิ กี ลู เพลงิ ก็ดี แลบงั เกิดขึน้ ในโลหติ ปกติโทษแลทจุ รติ โทษก็ ดี ยาขนานน้สี ามารถแกไดทุกประการ ตามอาจารยก ลาวไวสืบกนั มาวาวเิ ศษย่ิงนัก ฯ ยาชอ่ื เพลงิ กรด เอาสงั ขเ ผา สารสม ดินประสวิ ขาว เทยี นดำ เทียนขาว ผลจันทน ดอกจนั ทน ตรกี ฏก ไพล ขม้นิ ออ ย เกลอื สนิ เธาว ส่งิ ละสวน เปลอื กทิง้ ถอ น เปลือกมะพดู เปลือกมะเกลือ รากตองแตก สิ่ง ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดทำแทงไวล ะลายน้ำสมสายชูใหกินตามกำลัง ขับโลหิตในวิธกี ลู เพลงิ คือคลอดบตุ รแลวแลนอนเพลิงอยูน นั้ โลหิตเนา รา ยท้งั ปวงตกสิน้ ดนี กั ฯ ยาชื่อจักรวรรติ ทพิ ย เอาโกฐเขมา โกฐพุงปลา เทยี นดำ เทียนขาว เปราะหอม ดปี ลี ผลคดั เคา สงิ่ ละสว น เจตมลู ๒ สว น ดองดึง ๘ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทง ไวล ะลายสุราใหกินตาม กำลงั ขับโลหติ เนา รายอนั บังเกดิ ข้ึนในวธิ ีกลู เพลิงน้ันหายวเิ ศษนัก ฯ สรรพ ยา ๔ ขนานนี้ ของขา พระพุทธเจา หมื่นอมรสนิ ทลู เกลาทูลกระหมอม ถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 251

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ยาแกโ ลหิตวิธีกูลเพลงิ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแ กสรรพโรคทั้งปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในที่นี้จะวาดวยสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาจะแกสรรพโลหิตโรค อันบังเกิดในวิธีกูลเพลิง กลาวคือ คลอดบตุ รแลวแลนอนเพลงิ อยนู ้นั โดยนยั ดงั นี้ ฯ ยาชื่อสุรามฤทธิ์คุณ เอาเปลือกกุมท้ังสอง สิ่งละ ๓ สวน รากกะหนาก ๑๒ สวน รากข้ีกาแดง ใบมะตูม รากตองแตก ยาดำ สิ่งละ ๑๖ สวน ผลคัดเคาสด ๔๐ สวน ใบมะกา ๘๐ สวน รากชาพลู 1๐๒ สวน ตมตามวิธี ใหกนิ ตามกำลงั ขับโลหิตเนา รายใหตกส้ิน ฯ ยาชื่อหนูกัดเหล็ก เอาตรีกฏก สารสม สิง่ ละ ๑ บาท ถา นไมส กั หอยแครงเผา ส่ิงละ ๓ บาท หญายอนไฟ ๑ ตำลึง ๑ บาท ผลมะกรูด ๓ ผล ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายสุราใหกินตามกำลังแลขับสรรพโลหิตท้ังปวง ซ่ึงเนารายอันบังเกิดขึ้นในวิธีกูลเพลิงก็ดี แลบังเกิดข้ึนในโลหิตปกติโทษแลทุจริตโทษก็ดี ยาขนานน้ีสามารถแกได ทกุ ประการ ตามอาจารยก ลาวไวสบื กันมาวาวิเศษยิ่งนัก ฯ ยาชอ่ื เพลิงกรด เอาสงั ขเ ผา สารสม ดินประสวิ ขาว เทยี นดำ เทียนขาว ผลจนั ทน ดอกจันทน ตรกี ฏก ไพล ขม้ินออย เกลือสินเธาว สิ่งละสวน เปลือกทิ้งถอน เปลือกมะพูด เปลือกมะเกลือ รากตองแตก สิ่งละ ๒ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำสมสายชูใหกินตามกำลัง ขับโลหิตในวิธีกูลเพลิง คือคลอดบุตรแลวแลนอนเพลิง อยนู ้นั โลหติ เนารา ยทงั้ ปวงตกส้นิ ดีนัก ฯ ยาชือ่ จักรวรรติทิพย เอาโกฐเขมา โกฐพุงปลา เทียนดำ เทียนขาว เปราะหอม ดีปลี ผลคัดเคา ส่ิงละสวน เจตมูล ๒ สวน ดองดึง ๘ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายสุราใหกินตามกำลัง ขับโลหิตเนารายอันบังเกิดขึ้น ในวธิ ีกูลเพลงิ น้นั หายวเิ ศษนัก ฯ สรรพยา ๔ ขนานนี้ ของขาพระพุทธเจา หมน่ื อมรสิน ทูลเกลาทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 252

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกไ ขเจลยี ง ๔ ประการ 253

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกไ ขเจลียง 4 ประการ (ระเบียงรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลา ว ดวยตำรายาอนั วิเศษอนั อาจารยเ จา ใน กอ นประมวลไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตางๆ - สืบกันมา ฯ ในท่ี น้จี ะกลา วแตวิเศษสรรพคุณ คือยาอนั จะแกซ่ึงโรคโดย นัยดงั น้ี ฯ ยาตม ชอ่ื วรณาธิคณุ แกไ ขเ จลียงสปี่ ระ การ ใหจ ับสะบดั รอนสะทา นหนาว โกฐสอ โกฐกระดูก โกฐ หวั บัว จันทนแดง จันทนห อม สะคาน ชาพลู มะตูมออน บอระเพด็ หญาตีนนก ลูกผักชี สมอเทศ สมอไทย สมอพิเภก มะขาม ปอ ม สรรพยาท้ังน้ีสิ่งละสวน ตม กิน ฯ ขนานหนง่ึ ชื่อวา ยาเขยี วจกั ร นารายณ แกไ ขเ จลยี งใหร อ น เอาใบพิมเสน ใบมะตมู ใบมะระ ใบสมี ใบยา นาง จันทนแดง จันทนหอม เปราะหอม วานกบี แรด วา นรอ น ทอง มหาสดำ เนระพสู ี มหาละลาย หัวมหากาฬนอ ย ระยอม พษิ นาศน ไครเครือ สรรพยาทง้ั น้สี ิ่งละสว น บดละลายน้ำดอกมะลกิ นิ ฯ ขนาน หน่งึ ชือ่ วา เขยี วคงคาทิพย แกไ ขเ จลยี งใหร อน จนั ทนแดง จันทนหอม เถา มวกแดง เถามวกขาว เปราะหอม ใบพิมเสน ใบฝายแดง ใบผักกระโฉม ใบมะยม ใบมะเฟอง ใบฟกขาว ใบระงับ งาชาง นอแรด เขากวาง สรรพยาทงั้ นี้ ส่ิงละสวน บด ละลายน้ำซาวขาวก็ได น้ำมะลิกไ็ ด ฯ สรรพยา ๓ - ขนานน้ี ของ ขาพระพุทธเจา ขนุ ราชนิทาน ทูลเกลา ทลู กระหมอม ถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 254

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ยาแกไ ขเจลียง 4 ประการ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลา วดวยตำรายาอันวิเศษ อนั อาจารยเจา ในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคท้ังปวงตางๆ สืบกนั มา ฯ ในท่นี ้ีจะกลาวแตว ิเศษสรรพคณุ คือยาอนั จะแกซ ึ่งโรคโดยนยั ดังนี้ ฯ ยาตมชื่อวรณาธิคุณ แกไขเจลียงสี่ประการ ใหจับสะบัดรอนสะทานหนาว โกฐสอ โกฐกระดูก โกฐหัวบัว จันทนแดง จันทนหอม สะคาน ชาพลู มะตูมออน บอระเพ็ด หญาตีนนก ลูกผักชี สมอเทศ สมอไทย สมอพิเภก มะขามปอ ม สรรพยาท้ังนีส้ ิง่ ละสวน ตม กนิ ฯ ขนานหนึ่ง ช่ือวา ยาเขียวจักรนารายณ แกไขเจลียงใหรอน เอาใบพิมเสน ใบมะตูม ใบมะระ ใบสมี ใบยานาง จันทนแดง จันทนหอม เปราะหอม วานกีบแรด วานรอนทอง มหาสดำ เนระพูสี มหาละลาย หวั มหากาฬนอย ระยอม พษิ นาศน ไครเ ครอื สรรพยาทั้งนีส้ ่ิงละสว น บดละลายน้ำดอกมะลกิ นิ ฯ ขนานหน่ึง ช่ือวา เขียวคงคาทิพย แกไขเจลียงใหรอน จันทนแดง จันทนหอม เถามวกแดง เถามวกขาว เปราะหอม ใบพมิ เสน ใบฝา ยแดง ใบผักกระโฉม ใบมะยม ใบมะเฟอง ใบฟก ขาว ใบระงับ งาชาง นอแรด เขากวาง สรรพยาท้งั นี้ สิ่งละสว น บดละลายนำ้ ซาวขาวกไ็ ด นำ้ มะลิกไ็ ด ฯ สรรพยา ๓ ขนานน้ี ของขา พระพทุ ธเจา ขนุ ราชนิทาน ทูลเกลา ทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 255

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 256 ยาแกพษิ ดี เสมหะ ลม สนั นิบาตใหต ก

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ยาแกพ ิษดี เสมหะ ลม สนั นิบาตใหตก (เสา ศาลาวิมงั สา) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลาวตำรายา คือวิเศษสรรพคณุ สำเร็จ อันอาจารยเจาในกอ นประมวล ไว ใหแ กส รรพโรคทั้งปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในทนี่ จ้ี ะวา แตสรรพคุณ วเิ ศษ คอื คณะสรรพยาท่ีจะกระทำซ่งึ พิษไขทง้ั ปวงใหตก คอื พษิ ดี พิษเสมหะ พิษลม แลพษิ สันนบิ าตเปนตน แลพิษอันเศษเปน ทสี่ ุด อันบงั เกิดเปน ชาตโิ รคก็ดี จะละณะโรคกด็ ีโดย นยั อนั กลา วเปน คณะยาประจุไวด ังน้ี ฯ ยาชื่อสุวรรณธารา เอาเทียนดำ เทยี นแดง เทยี นตาตก๊ั แตน รากยานาง รากตอ ไส ไครเครอื ระยอม ผลประคำดีควายเผา สะบาใหญ เผา ถานไมซ าก สง่ิ ละสวน หัวมหากาฬ ๒ สวน รงทอง ๓ สว น ยาดำ ๔ สว น ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวละลายนำ้ ตรีผลาตามพกิ ดั ตม แทรกดเี กลอื ตามธาตุหนกั เบา ใหก ินประจุ พษิ ไขอ นั บังเกิดแตก องปต ตะสมฏุ ฐานตกส้ินดนี ัก ฯ ยาชื่ออินทรนมิ ติ เอาเทยี นเยาวพาณี เทยี น ขาว เทยี นสัตตบษุ ย รากมะแวง ทง้ั สอง รากมะกล่ำทั้งสอง รากข้กี าแดง สง่ิ ละสว น ยาดำ ๓ สว น รงทอง ๔ สวน ทำเปน จุณบดทำแทง ไว ละลายนำ้ ตรสี ารตามพกิ ัด ตมแทรกดเี กลอื ตามธาตหุ นักเบา ใหก นิ ประจุพษิ ไข อันบงั เกดิ แตก องเสมหะสมุฏฐานนน้ั ตกสน้ิ ดนี กั ฯ ยาชื่อพรหมประสาท เอาโกฐทั้งหา เทยี นท้งั หา ตรกี ฏก รากทนดี สิ่งละสวน มหาหงิ คุ ยาดำ รงทอง สงิ่ ละ ๒ สว น โกฐนำ้ เตา ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวล ะลายน้ำสมมะขามเปย กแทรกดเี กลือตามธาตุหนกั เบา ใหกนิ ประจพุ ษิ ไขอ นั บังเกดิ แตกองวาตะสมุฏฐานนัน้ ตกสน้ิ ดนี กั ฯ ยาชอื่ ทำลายพนม เอาโกฐท้ังหา จันทนท ้ังสอง แกนสน รากยา นาง รากมะอึก รากข้ีกาแดง สง่ิ ละสว น ยาดำ ๑๐ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไว ละลายนำ้ สมอแทรกดีเกลอื ตามธาตหุ นักเบา ใหกินประจุ พิษอนั บงั เกิดในกองสนั นบิ าตสมฏุ ฐานน้ันตกส้ินดีนกั ฯ สรรพยา ๔ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา พระบำเรอราช ทูลเกลาฯ ถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 257

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ยาแกพษิ ดี เสมหะ ลม สันนบิ าตใหต ก (เสา ศาลาวิมงั สา) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรค ท้งั ปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในท่ีน้ีจะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาที่จะกระทำซึ่งพิษไขท้ังปวงใหตก คือพิษดี พิษเสมหะ พษิ ลมแลพษิ สันนบิ าต เปนตน แลพิษอันเศษเปนท่ีสุด อนั บงั เกิดเปนชาตโิ รคกด็ ี จลณะโรคกด็ ี โดยนยั อนั กลาวเปน คณะยาประจุไวด ังน้ี ฯ ยาชื่อสุวรรณธารา เอาเทียนดำ เทียนแดง เทียนตาตั๊กแตน รากยานาง รากตอไส ไครเครือ ระยอม ผลประคำดีควายเผา สะบาใหญเผา ถานไมซาก สิ่งละสวน หัวมหากาฬ ๒ สวน รงทอง ๓ สวน ยาดำ ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำตรีผลาตามพิกัด ตมแทรกดีเกลือตามธาตุหนักเบา ใหกินประจุพิษไขอันบังเกิด แตก องปต ตะสมุฏฐานตกสิน้ ดีนัก ฯ ยาช่ืออินทรนิมิต เอาเทียนเยาวพาณี เทียนขาว เทียนสัตตบุษย รากมะแวงท้ังสอง รากมะกล่ำท้ังสอง รากขี้กาแดง ส่ิงละสว น ยาดำ ๓ สวน รงทอง ๔ สว น ทำเปน จุณบดทำแทงไว ละลายนำ้ ตรีสารตามพกิ ดั ตม แทรก ดีเกลือตามธาตหุ นักเบา ใหก ินประจุพษิ ไข อนั บังเกิดแตกองเสมหะสมุฏฐานน้ันตกส้ินดีนกั ฯ ยาชื่อพรหมประสาท เอาโกฐท้งั หา เทยี นทัง้ หา ตรีกฏก รากทนดี ส่งิ ละสวน มหาหงิ คุ ยาดำ รงทอง สง่ิ ละ ๒ สวน โกฐน้ำเตา ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทง ไว ละลายน้ำสมมะขามเปยกแทรกดเี กลอื ตามธาตุหนักเบา ใหก นิ ประจุพษิ ไขอ นั บงั เกิดแตก องวาตะสมฏุ ฐานนนั้ ตกสิ้นดนี ัก ฯ ยาชื่อทำลายพนม เอาโกฐทั้งหา จันทนท้ังสอง แกนสน รากยานาง รากมะอึก รากข้ีกาแดง สิ่งละสวน ยาดำ ๑๐ สวนทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำสมอแทรกดีเกลือตามธาตุหนักเบา ใหกินประจุพิษอันบังเกิด ในกองสันนิบาตสมฏุ ฐานนัน้ ตกสนิ้ ดนี ัก ฯ สรรพยา ๔ ขนานนี้ ของขาพระพทุ ธเจา พระบำเรอราช ทลู เกลา ฯ ถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 258

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกในกองสนั นบิ าต 259

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ยาแกในกองสันนบิ าต (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลาวดวยตำรายา คอื วิเศษสรรพคณุ สำเรจ็ อันอาจารยเจาในกอนประมวล ไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตางๆ สบื กนั มา ฯ ในทน่ี จี้ ะวาแต สรรพคณุ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาทจ่ี ะแกซ ่ึงโรคอันประชุมในกองสมุฏ ฐาน กลา วคอื สันนิบาตอนั มพี ิษน้นั โดยนยั ดังน้ี ฯ ยาชอื่ ประทุมคงคา เอาพมิ เสนเกล็ด เทยี นท้ังหา สนทั้งหา จนั ทนทั้งสอง กฤษณา กระลำพัก ชะลูด อบเชย ระยอ ม พษิ นาศน คุคะ หมูปลอ ย ขาวไหมน อย ชะเอมเทศ มะกลำ่ เครือ เปลือก ฝน ทงั้ สอง เปลือกเพกา รากยา นาง มหาสดำ พญารากดำ พญายา พงุ แก หนาม พรม รากกะตงั บาย รากหญา คา หญา กลอน วา นกีบแรด วานรอ นทอง วา นกรงทอง วา นเปราะ วานนางคำ ใบหมากผู ใบหมากเมีย ใบมะยม ใบมะเฟอ ง ใบสมี ใบระงบั พิษ ใบชาลีตน ใบรักขาว ใบเสนยี ด ใบพมิ เสน ใบผักขวง ใบบอระเพด็ แฝกหอม ฝางเสน ดอกจำปา ดอกกระดงั งา ดอกพกิ ลุ ดอกบุนนาค ดอกสารภี ดอกบัวน้ำทงั้ หา แหว หมู ขม้นิ ออ ย สรรพกระดูก ทศเขา เนาวเข้ยี ว เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดดวยนำ้ ดอกไม ทำแทงไวล ะลายนำ้ กระสายอนั ควรแกโรคใหกิน แกไขสันนิบาตอันมพี ิษทั้งปวง แลแกพ ษิ กาฬภายในภายนอกนัน้ ก็หาย สิ้นดีนัก ฯ ยาชอื่ เทพรังสฤทธิ์ เอาจนั ทนทงั้ สอง แกน สน หนาดคำ มหาสดำ ไกไห แตง เถอื่ น สามรอยราก วานกีบแรด ผลกระดอม ผลประคำดคี วาย งาชาง หนงั แรด เอาเสมอ ภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำกระสายอนั ควรแกโรคใหกนิ แกพษิ สนั นิ บาตใหตก ถา จะกระทงุ พิษไขใหผดุ ขนึ้ เอาพิษนาศน ระยอ ม ไครเ ครอื ตม ตามวิธีใหก นิ แกพิษไขผดุ สิ้นดนี กั ฯ สรรพยา ๒ ขนานน้ี ของขา พระพุทธเจา หลวงสทิ ธิสาร ทลู เกลา ทลู กระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแ ลว ฯ 260

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ยาแกในกองสนั นบิ าต (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการยิ ะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อนั อาจารยเ จา ในกอนประมวลไว ใหแ กสรรพ โรคทัง้ ปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในที่นี้จะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาท่ีจะแกซึ่งโรคอันประชุมในกองสมุฏฐาน กลาวคือสันนิบาต อันมีพษิ น้ันโดยนัยดังนี้ ฯ ยาช่ือประทุมคงคา เอาพิมเสนเกล็ด เทียนทั้งหา สนทั้งหา จันทนทั้งสอง กฤษณา กระลำพัก ชะลูด อบเชย ระยอม พิษนาศน คุคะ หมูปลอย ขาวไหมนอย ชะเอมเทศ มะกล่ำเครือ เปลือกฝนท้ังสอง เปลือกเพกา รากยานาง มหาสดำ พญารากดำ พญายา พุงแก หนามพรม รากกะตังบาย รากหญาคา หญากลอน วานกีบแรด วานรอนทอง วา นกรงทอง วา นเปราะ วานนางคำ ใบหมากผู ใบหมากเมีย ใบมะยม ใบมะเฟอง ใบสมี ใบระงับพษิ ใบชาลีตน ใบรักขาว ใบเสนียด ใบพิมเสน ใบผักขวง ใบบอระเพ็ด แฝกหอม ฝางเสน ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี ดอกบัวน้ำทั้งหา แหวหมู ขมิ้นออย สรรพกระดูก ทศเขา เนาวเขี้ยว เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดวยน้ำดอกไม ทำแทงไวละลายน้ำกระสายอันควรแกโรคใหกิน แกไขสันนิบาต อันมพี ิษทัง้ ปวง แลแกพ ิษกาฬภายในภายนอกน้ันกห็ ายสนิ้ ดีนัก ฯ ยาช่ือเทพรังสฤทธ์ิ เอาจันทนทั้งสอง แกนสน หนาดคำ มหาสดำ ไกไห แตงเถ่ือน สามรอยราก วานกีบแรด ผลกระดอม ผลประคำดีควาย งาชาง หนังแรด เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลาย นำ้ กระสายอนั ควรแกโ รคใหกนิ แกพ ษิ สนั นบิ าตใหตก ถาจะกระทงุ พษิ ไขใ หผดุ ข้นึ เอาพิษนาศน ระยอม ไครเครือ ตมตามวิธีใหกินแกพษิ ไขผ ุดสนิ้ ดีนกั ฯ สรรพยา ๒ ขนานนี้ของขาพระพุทธเจา หลวงสทิ ธิสาร ทูลเกลาทลู กระหมอมถวายขอเดชะ ไดใ ชแ ลว ฯ 261

ชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 262 ยาแกสรรพโรคอตสิ าร

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ยาแกสรรพโรคอติสาร (ศาลาวมิ งั สา) ๏ ...(เลอื น)... ...(เลอื น)... ...(เลือน)... ท้งั ปวงตา งๆ สบื กันมา ในที่นี้จะวา แตสรรพคุณพิเศษ ...(เลอื น)... ซง่ึ จะแกโรค อันเปนสรรพอติสารโรคนั้น ...(เลือน)... เอาสารสม สว น ๑ เกสรบวั หลวง จนั ทนแ ดง ...(เลอื น)... ฝางเสน เปลอื กมังคดุ เปลือกขี้อา ย เปลือก ...(เลอื น)... ส่ิง ...(เลอื น)... ใบไผส สี กุ ๘ สว น เอากำมอื เขากลน้ั ใจสินหัว สินทาย แลว ตม ตามวิธใี หกิน ...(เลือน)... ปว งหายดีนกั ฯ ยาชือ่ ...(เลอื น)... เอาเบญจกลู สิ่ง ...(เลอื น)... ส่งิ ละ ๓ สวน ...(เลือน)... ...(เลอื น)... เทยี นดำ กานพลู แล ...(เลอื น)... ตมใหก ินเพลาเยน็ กลางคนื แก ...(เลอื น)... หายดนี กั ฯ ยาช่ือเขยี วสบดธาตุ เอาใบสะเดา ใบคนทสี อ ใบข้ีตาแดง ผล...(เลือน)... ...(เลือน)... สิง่ ละสว น กำยานเหนือ ๓ สว น เปลอื กฝน ตน ๔ สวน แกนสน ...(เลอื น)...ทำเปนจุณบดทำแทง ไวละลายเทยี นดำตมแทรกพิมเสน กะทือหมก ใหก ินแกสรรพอตสิ ารท้ังปวง ดนี กั ฯ ยาชอ่ื ...(เลอื น)... เอาตรกี ฏก วานน้ำ วา นเปราะ แหวหมู แฝกหอม สงิ่ ละสวน ...(เลือน)... เทียนดำส่งิ ละ ๒ สว น กานพลู เบญกานี เปลอื กมงั คุด สิง่ ละ ...(เลอื น)... สว น รากเทียนตน รากทบั ทมิ สง่ิ ละ ๖ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลาย ...(เลือน)... ใหกนิ แกส รรพอตสิ ารแลแกปวดมวนนน้ั หายดีนัก ฯ ยาชอ่ื เหลือง ...(เลือน)... ...(เลอื น)... พริกไทย สวน ๑ เบญกานี แกนสน สิ่งละ ๒ สว น ผล ...(เลือน)... ขมิน้ ออ ย ๖ สว น เปลอื กมังคดุ ๑๔ สวน ทำเปนจุณบดละลาย ...(เลอื น)... อตสิ ารหายดนี กั ฯ สรรพยา ๕ ขนานน้ี ของขา พระพุทธเจา ...(เลือน)... ...(เลือน)... 263

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ยาแกส รรพโรคอตสิ าร (ศาลาวมิ งั สา) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาวดวยตำรายาคอื วิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเ จาในกอ นประมวลไว ใหแ กส รรพ โรคทง้ั ปวงตา งๆ สืบกันมา ในท่นี ีจ้ ะวาแตสรรพคณุ พิเศษ คอื คณะสรรพยาซ่งึ จะแกโรค อันเปน สรรพอตสิ ารโรคนัน้ โดยนยั ดังนี้ ฯ ยาช่ือฝงสมุทร เอาสารสมสวน ๑ เกสรบัวหลวง จันทนแดง จันทนขาว คร่ังดุน ฝางเสน เปลือกมังคุด เปลือกข้ีอาย เปลือกมะขามขบ ดินกิน สิ่งละ ๔ สวน ใบไผสีสุก ๘ สวน เอากำมือเขากลั้นใจสินหัว สินทาย แลวตมตามวธิ ใี หก ินเพลาเชา เพลากลางวัน แกสรรพอตสิ ารปวงหายดีนัก ฯ ยาชอ่ื มหาอดุ เอาเบญจกูล ส่งิ ละสวน ครั่งดนุ ชันยอ ย กำยานเหนือ สิ่งละ ๓ สว น ผลสีฟนควาย ๖ สว น ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำเทียนดำ กานพลู และผลยอออนและใบทับทิม ตมใหกินเพลาเย็น กลางคืน แกสรรพอตสิ ารทั้งปวงหายดนี ัก ฯ ยาช่ือเขียวสบดธาตุ เอาใบสะเดา ใบคนทีสอ ใบขี้กาแดง ผลประคำดีควาย ครั่งดุน กระเทียมราง สิ่งละสวน กำยานเหนือ ๓ สวน เปลือกฝนตน ๔ สวน แกนสน ๖ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายเทียนดำ ตม แทรกพมิ เสน กะทอื หมก ใหกนิ แกส รรพอตสิ ารท้งั ปวงดีนกั ฯ ยาช่ือสิทธิจร เอาตรีกฏก วานน้ำ วานเปราะ แหวหมู แฝกหอม ส่ิงละสวน เปลือกข้ีอาย หมอทราย เทียนดำ สิ่งละ ๒ สวน กานพลู เบญกานี เปลือกมังคุด ส่ิงละ ๓ สวน รากเทียนตน รากทับทิม สิ่งละ ๖ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทง ไวล ะลายนำ้ ใบชาตม ใหก ิน แกส รรพอติสารแลแกป วดมวนนนั้ หายดีนัก ฯ ยาชอื่ เหลอื งปด สมุทร เอาพริกไทย สว น ๑ เบญกานี แกนสน สิ่งละ ๒ สว น ผลกรดตน ๓ สวน ขมน้ิ ออ ย ๖ สว น เปลือกมังคดุ ๑๔ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำเทียนดำ กานพลู ตม กนิ แกส รรพอตสิ ารหายดนี กั ฯ สรรพยา ๕ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา ขุนพรหมาแพทย ทูลเกลาทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 264

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกวณั โรค 265

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ ยาแกวณั โรค (ระเบียงรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลาวดวย ตำรายาคอื วเิ ศษสรรพคณุ สำเรจ็ อนั อา จารยเ จา ในกอ นประมวลไว ใหแ กส รรพโรคทงั้ ปวงตา งๆ สบื กันมา ฯ ในทีน่ ี้จะวาแตส รรพคุณวเิ ศษ คอื คณะสรรพยาที่จะแกซ ึง่ โรค กลา วคือ วณั โรคภายนอกนนั้ โดยนัยดงั น้ี ฯ ยาตมกินภายในแกวณั โรค เอายอทั้งหา สง่ิ ละสว น ยาขาวเยน็ ท้งั สอง ขมิ้นออ ย สงิ่ ละ ๔ สวน ตมตามวธิ ี ใหก ิน แกวัณโรคภายนอกภายในทงั้ ปวงหายดนี กั ฯ ขนานหน่ึง เอาขนั ทองพยาบาท ยา ขา วเย็นทงั้ สอง สง่ิ ละสวน เบญจมะตูม สง่ิ ละ ๔ สว น ตม ตามวิธใี หก นิ ภายใน แกวณั โรคทงั้ ปวงหายดนี ัก ฯ ขนานหนง่ึ เอารากมะยมตวั ผู ยาดำ ส่ิงละสว น เชือกเขาหนงั บอระเพ็ด ไมสักหิน รากทรงบาดาล แหว หมู ผกั เสีย้ นผี ขา แก หอมแดงตน รากมะตูม ส่งิ ละ ๖ สวน เอาสุราเปนกระสายตมตามวธิ ีใหกนิ ตามกำลงั เปน ยาตัดรากวณั โรคท้งั ปวงหาย ขาดสนิ้ ดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอารากทองพนั ช่งั รากข้ีกาแดง รากลำโพงกาสลกั หวั บานเย็นขาว เอา เสมอภาค ทำเปน จุณบดทำแทงไวละลายสุราแกส รรพฝท งั้ ปวง ถา จะทาแกฝฟ กบวมละลายน้ำ รากมะนาวทาหายส้ินวเิ ศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอารากคนั ชุนสุนขั บา รากมะเฟอ ง รากมะนาว รากมะกรดู สงิ่ ละสว น ใบชา ๒ สวน ทำเปน จุณบดทำแทง ไวละลายน้ำเถามวกทา แกพ ษิ ฝล ะลอกท้ังปวง ถา จะแกเมือ่ ยในพิษฝละลายน้ำขา ทา ถาจะแกรอนพิษฝล ะลายสรุ าทา ถาจะแกแ สบเจ็บนัก ละลายนำ้ รากลำโพงกาสลักทาหายสนิ้ ดีนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอารากขี้กาทัง้ สอง หัวบานเยน็ ทั้งสอง รากมะเฟอ ง เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวล ะลายสุราทา แกส รรพพษิ วัณโรคฟกทูมกไ็ ดหายวิเศษนัก ฯ สรรพยา ๖ ขนานน้ี ของขาพระพุทธ เจา เจา หม่นื สิทธแิ พทย ทูลเกลาทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแ ลว ฯ 266

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ยาแกว ัณโรค (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาวดวยตำรายาคือวเิ ศษสรรพคุณสำเร็จ อนั อาจารยเจา ในกอ นประมวลไว ใหแ กสรรพ โรคทั้งปวงตางๆ สืบกันมา ฯ ในที่น้ีจะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาที่จะแกซึ่งโรค กลาวคือ วัณโรค ภายนอกน้นั โดยนยั ดังน้ี ฯ ยาตมกินภายในแกวัณโรค เอายอทั้งหา ส่ิงละสวน ยาขาวเย็นท้ังสอง ขม้ินออย ส่ิงละ ๔ สวน ตมตามวิธี ใหก นิ แกวัณโรคภายนอกภายในทง้ั ปวงหายดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาขนั ทองพยาบาท ยาขาวเย็นทงั้ สอง สิ่งละสว น เบญจมะตมู สงิ่ ละ ๔ สวน ตม ตามวธิ ีใหกิน ภายในแกว ณั โรคท้งั ปวงหายดนี ัก ฯ ขนานหนง่ึ เอารากมะยมตัวผู ยาดำ ส่งิ ละสวน เชอื กเขาหนงั บอระเพ็ด ไมส ักหนิ รากทรงบาดาล แหว หมู ผักเส้ียนผี ขาแก หอมแดงตน รากมะตูม สิ่งละ ๖ สวน เอาสุราเปนกระสายตมตามวิธีใหกินตามกำลัง เปนยา ตดั รากวณั โรคทั้งปวงหายขาดสิน้ ดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง เอารากทองพันชั่ง รากข้ีกาแดง รากลำโพงกาสลัก หัวบานเย็นขาว เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดทำแทง ไวละลายสรุ าแกส รรพฝท ง้ั ปวง ถาจะทาแกฝฟ กบวมละลายน้ำรากมะนาวทาหายสน้ิ วิเศษนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอารากคันชนุ สุนัขบา รากมะเฟอ ง รากมะนาว รากมะกรดู ส่งิ ละสว น ใบชา ๒ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทง ไวล ะลายนำ้ เถามวกทาแกพ ษิ ฝละลอกท้ังปวง ถา จะแกเ มื่อยในพษิ ฝก ระทำละลายน้ำขา ทา ถาจะแกรอ น พษิ ฝละลายสรุ าทา ถา จะแกแ สบเจ็บนักละลายน้ำรากลำโพงกาสลักทาหายส้นิ ดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอารากขี้กาท้ังสอง หัวบานเย็นท้ังสอง รากมะเฟอง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายสรุ าทา แกส รรพพิษวณั โรคฟกทมู ก็ไดหายวเิ ศษนัก ฯ สรรพยา ๖ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา เจาหมื่นสิทธิแพทย ทูลเกลาทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 267

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 268 ยาแกม ะเรง็

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ยาแกมะเรง็ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายา คอื วิเศษสรรพคุณสำเร็จ อนั อาจารยเจา ในกอ นประมวลไว ใหแ กส รรพโรคตางๆ สบื กันมา ฯ ในทนี่ ้จี ะวา แตส รรพคุณวเิ ศษ คอื คณะสรรพยาซึ่งจะแกโรค สมมตุ ิวา มะเรง็ นน้ั โดยนยั ดงั น้ี ฯ ยาแกส รรพ มะเรง็ เอากำมะถนั เหลือง ๑ ตำลึง ขนั ทองพยาบาท พระขรรคไชยศรี โหราเทาสุนัข ยาขาวเยน็ ทงั้ สอง เปลือกปบ ผลฝา ยหีบ ส่ิงละ ๕ ตำลงึ กะลาตวั ผู ๓ ซกี ตมตามวิธีใหกินตามกำ ลงั แกม ะเรง็ เพลิง มะเรง็ ไร มะเร็งคุดแลมะเรง็ ทง้ั ปวงหายดีนกั แลว จงึ แตง ยาโรยสำหรบั ตอ ไปฯ ยาโรยแกม ะ เรง็ ท้งั ปวง เอาเขมาเหลก็ ๑ ตำลึง เอานำ้ มะนาวแชพอทว ม เอาไวใ หได ๓ วนั แลวตากแดดใหแหง ทำ เปน จณุ โรยแผลมะเรง็ ท้งั ปวงแหง หายดีนัก ฯ ยากนิ แกสรรพมะเรง็ เอากำมะถันเหลือง รากกระ ดงั งา ส่ิงละ ๒ ตำลึง ๒ บาท โหราเทา สุนขั รากไครห างนาค รากขนุนสำมะลอ กระดกู กระบือเผอื ก- รากมะขามปอ ม ราก หนอนตายหยาก ยาขาวเย็นท้งั สอง สิง่ ละ ๕ ตำลงึ น้ำออ ย ๓ งบ ดอกจำปา ๓ ดอก ชามเบญจรงค- ใบ ๑ ตม ตามวธิ ใี หก นิ ตามกำลงั แกม ะเร็งท้งั ปวงหายดนี ัก แลว จึงแตง ยาเปาแผลมะเร็งตอ ไป ฯ ยาเปามะเร็ง เอาผวิ รากขอย เปลอื กซาก เปลือกสะแกแสง การบรู สิ่งละสวน กำยาน ๒ สวน ทำเปนจณุ พนั เปนบหุ รจ่ี ดุ ไฟสูบแลว เอาควนั เปา ลงทแ่ี ผลมะเร็งหายดีนกั ฯ ยา กินแกมะเรง็ ทัง้ ปวง เอาปรอทสทุ ธิ ขาวตอกคัว่ กานสะเดา ใบพลแู ก เทียนทงั้ หา ส่งิ ละสวน การบรู ๒ สว น ทำเปน จณุ บดดวยน้ำรอ นใหก นิ หนกั ๑ สลึง เชาเยน็ แกส รรพมะเรง็ ท้ังปวงหายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาพรกิ ไทย ๒ บาท ถาน ไมซ าก ยาขาวเยน็ ทัง้ สอง สง่ิ ละ ๕ ตำลงึ ตาไมไผสีสุก ๕ ตา ตมตามวธิ ีใหกินแกม ะเร็งท้ังปวงหายดีนัก ฯ สรรพยา ๖ ขนานน้ี ของขาพระพทุ ธเจา ขนุ พนิ ิจโอสถทลู เกลา ทูลกระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 269

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ ยาแกมะเร็ง (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเจาในกอนประมวลไว ใหแกสรรพโรคตา งๆ สบื กนั มา ฯ ในท่ีนีจ้ ะวา แตส รรพคุณวเิ ศษ คอื คณะสรรพยาซ่ึงจะแกโ รค สมมตุ วิ า มะเรง็ นัน้ โดยนยั ดงั น้ี ฯ ยาแกสรรพมะเร็ง เอากำมะถันเหลือง ๑ ตำลึง ขันทองพยาบาท พระขรรคไชยศรี โหราเทาสุนัข ยาขาวเย็นทั้งสอง เปลือกปบ ผลฝา ยหบี ส่งิ ละ ๕ ตำลึง กะลาตัวผู ๓ ซกี ตมตามวธิ ีใหก นิ ตามกำลัง แกมะเรง็ เพลงิ มะเร็งไร มะเร็งคดุ แลมะเรง็ ทง้ั ปวงหายดีนกั แลวจงึ แตงยาโรยสำหรับตอไปฯ ยาโรยแกมะเร็งท้ังปวง เอาเขมาเหล็ก ๑ ตำลึง เอาน้ำมะนาวแชพอทวม เอาไวใหได ๓ วัน แลวตากแดด ใหแหง ทำเปนจุณโรยแผลมะเร็งทง้ั ปวงแหงหายดีนกั ฯ ยากินแกสรรพมะเร็ง เอากำมะถันเหลือง รากกระดังงา ส่ิงละ ๒ ตำลึง ๒ บาท โหราเทาสุนัข รากไคร หางนาค รากขนุนสำมะลอ กระดูกกระบือเผือก รากมะขามปอม รากหนอนตายหยาก ยาขาวเย็นท้ังสอง ส่ิงละ ๕ ตำลึง น้ำออย ๓ งบ ดอกจำปา ๓ ดอก ชามเบญจรงคใ บ ๑ ตมตามวิธใี หกินตามกำลัง แกม ะเรง็ ทง้ั ปวงหายดนี ัก แลวจึงแตงยาเปาแผลมะเรง็ ตอไป ฯ ยาเปามะเร็ง เอาผิวรากขอย เปลอื กซาก เปลอื กสะแกแสง การบูร สิ่งละสว น กำยาน ๒ สวน ทำเปน จณุ พันเปน บุหร่ีจดุ ไฟสูบแลวเอาควันเปาลงทแี่ ผลมะเร็งหายดนี ัก ฯ ยากินแกมะเร็งทั้งปวง เอาปรอทสุทธิ ขาวตอกค่ัว กานสะเดา ใบพลูแก เทียนทั้งหา สิ่งละสวน การบูร ๒ สว น ทำเปน จณุ บดดวยนำ้ รอนใหก นิ หนัก ๑ สลงึ เชา เยน็ แกสรรพมะเร็งท้ังปวงหายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาพริกไทย ๒ บาท ถานไมซาก ยาขาวเย็นทั้งสอง สิ่งละ ๕ ตำลึง ตาไมไผสีสุก ๕ ตา ตมตามวิธใี หกินแกม ะเรง็ ทง้ั ปวงหายดนี ัก ฯ สรรพยา ๖ ขนานน้ี ของขา พระพุทธเจา ขุนพินจิ โอสถ ทลู เกลาทลู กระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 270

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกโ รคเร้ือน 271

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ยาแกโ รคเร้อื น (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการยิ ะ จะกลาวดวย ตำรายาคือวิเศษสรรพคณุ สำเร็จ อนั อาจารย เจา ในกอ นประมวลไว ใหแกสรรพโรคทั้งปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในท่นี ี้จะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาทีจ่ ะแกซ่งึ โรค กลา วคอื ชาตบิ พุ กรรมกุฏฐโรค สมมุติวาโรคเรือ้ นน้นั โดยนัยดังนี้ ฯ ยาแก สรรพกฏุ ฐโรคทง้ั ปวง เอาหนอนตายหยาก หางไหลทั้งสอง รากโรกทั้งสอง รากคยุ ทงั้ สอง ตูมกาแดง ตมู กาขาว มะดกู ตน มะดกู เครือ ขนั ทองพยาบาท ราก มะขามปอม เจตมลู เพลิง สงิ่ ละสว น กำมะถันทั้ง ๒ พริกไทย สง่ิ ละ ๖ สว น ยาขา วเยน็ ทั้งสอง สง่ิ ละ ๑0 สว น เอาสุราครึ่งหนง่ึ นำ้ ครึง่ หนึ่ง เปน กระสายตมตามวธิ ี ใหก นิ แกก ฏุ ฐโรคอันบังเกิดแกบุคคลท้ังหลาย สมมุติวา สรรพโรคเรื้อนทัง้ ปวงน้นั หายดนี กั ฯ ยาชือ่ นำ้ มันทากุฏฐโรค เอาผลกะเบา ผลกะเบยี น ผลลำโพงกาสลกั ผลดีหมีตน เลย่ี นทงั้ ใบทง้ั เปลือก ขอบชะนางทัง้ สอง ท้ังตนทั้งราก ใบกรวยปา ใบสะแกแสง ใบมะเกลือ ใบตานหมอ น ใบยาสูบ ขมิ้นออย สิ่งละ ๑ ตำลึง มะพราวไฟผล ๑ ทำเปน จุณ แลวคลุ ีการเขา ดว ยกัน หุงใหคงแตนำ้ มันแลว จงึ มาทาสรรพกุฏฐโรคคอื โรคเรอื้ น ท้ังปวงหายดนี กั ฯ อนงึ่ เอาใบยาสบู เม็ดในชมุ เหด็ เทศ เมลด็ ชุมแสง เมด็ ในละมดุ สดี า เมล็ดลำโพงแดง ผลตานขโมย สง่ิ ละ 1 บาท รากระยอม ๑ ตำลงึ ๒ บาท ทำเปน จุณไวก อนแลวจงึ เอากาตายตัว ๑ มาผาทองเสยี กอ นแลวเอายาท้งั นั้น ใสในตวั กาสุมไฟแกลบใหโ ชน บดทำแทง ไวละลายนำ้ สุราทาสรรพ โรคเรื้อนทง้ั ปวงหายดีนกั ฯ สรรพยาทัง้ ๓ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา หลวงจนิ ดาโอสถ ทลู เกลาทลู กระหมอม ถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 272

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ยาแกโ รคเรื้อน (ระเบียงรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลา วดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อันอาจารยเ จา ในกอ นประมวลไว ใหแกสรรพ โรคทัง้ ปวงตางๆ สบื กนั มา ฯ ในท่ีน้ีจะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาท่ีจะแกซึ่งโรค กลาวคือชาติบุพกรรมกุฏฐโรค สมมติวา โรคเร้ือนน้นั โดยนัยดังนี้ ฯ ยาแกส รรพกุฏฐโรคทงั้ ปวง เอาหนอนตายหยาก หางไหลท้งั สอง รากโรกทัง้ สอง รากคยุ ท้ังสอง ตมู กาแดง ตูมกาขาว มะดกู ตน มะดูกเครือ ขันทองพยาบาท รากมะขามปอม เจตมลู เพลิง ส่ิงละสว น กำมะถันทงั้ ๒ พรกิ ไทย ส่ิงละ ๖ สวน ยาขาวเย็นท้ังสอง ส่ิงละ ๑0 สวน เอาสุราคร่ึงหน่ึง น้ำคร่ึงหนึ่ง เปนกระสายตมตามวิธีใหกิน แกกุฏฐโรคอันบังเกดิ แกบ คุ คลทงั้ หลาย สมมตุ ิวาสรรพโรคเร้อื นท้ังปวงนน้ั หายดีนัก ฯ ยาชื่อน้ำมันทากุฏฐโรค เอาผลกะเบา ผลกะเบียน ผลลำโพงกาสลัก ผลดีหมีตน เล่ียนท้ังใบทั้งเปลือก ขอบชะนางท้ังสองท้ังตนท้ังราก ใบกรวยปา ใบสะแกแสง ใบมะเกลือ ใบตานหมอน ใบยาสูบ ขม้ินออย สิ่งละ ๑ ตำลึง มะพราวไฟผล ๑ ทำเปนจุณแลวคุลีการเขาดวยกัน หุงใหคงแตน้ำมันแลวจึงมาทาสรรพกุฏฐโรค คือโรคเรอ้ื นทงั้ ปวงหายดนี กั ฯ อน่ึง เอาใบยาสูบ เมล็ดในชุมเห็ดเทศ เมล็ดชุมแสง เมล็ดในละมุดสีดา เมล็ดลำโพงแดง ผลตานขโมย สงิ่ ละ 1 บาท รากระยอ ม ๑ ตำลงึ ๒ บาท ทำเปนจณุ ไวก อน แลว จึงเอากาตายตัว ๑ มาผาทองเสียกอน แลว เอา ยาท้ังน้ันใสในตัวกาสมุ ไฟแกลบใหโ ชน บดทำแทงไวล ะลายนำ้ สรุ าทาสรรพโรคเรอ้ื นท้งั ปวงหายดนี ัก ฯ สรรพยาทั้ง ๓ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา หลวงจินดาโอสถ ทูลเกลาทูลกระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 273

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 274 ยาแกร ิดสดี วง

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ยาแกร ดิ สดี วง (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลา วดว ย ตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเรจ็ อันอาจารยเจา ในกอ นประมวลไว ใหแกส รรพโรคทั้งปวงตางๆ สบื กนั มา ฯ ในที่ นจี้ ะวา แตว ิเศษสรรพคณุ คือคณะสรรพยาซง่ึ จะแกโรคสมมติวาหฤศโรค คือสรรพรดิ สดี วงนั้นโดยนยั ดงั นี้ ฯ ยาช่ือธรณีไหว เอาฝนสว น ๑ มหาหิงคุ ยาดำ กญั ชา กระวาน กานพลู ส่ิงละ ๔ สว น โหราเทา สุนขั ผลจนั ทน ดอกจนั ทน เทียนดำ เทยี นขาว ตรกี ฏก สง่ิ ละ ๘ สว น การบรู เจตมูลเพลิง สง่ิ ละ ๑๒ สว น รงทองสทุ ธิ ๒๔ สว น ทำเปนจุณบดดว ยนำ้ ผ้งึ รวงใหก นิ หนกั ๑ สลงึ แกร ดิ สีดวง หืด ไอ ท้งั ปวง หายดีนัก ฯ ยาชอ่ื นาดธิจร เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนขาว ผลจนั ทน กานพลู สิ่งละสวน ราก ทนดี รากชิงช่ี รากจงิ จอ เปลอื กทองหลางใบมน เปลอื กมะรุม เปลือกกมุ ท้ังสอง บุกรอ กลอย อุตพิด ตรีกฏก กระเทียม มะตูมออน แหว หมู กัญชา สงิ่ ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดดว ยนำ้ ผ้ึงให กินหนกั ๑ สลงึ แกโรครดิ สีดวงผอมเหลอื งบรโิ ภคอาหารเผ็ดรอนมไิ ดน นั้ หายดนี ัก ฯ ยาชือ่ สิทธจิ ร เอาโกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวั บัว เทียนดำ เทยี นขาว ผลจันทน กระวาน กานพลู ขิงแหง ดปี ลี สมอไทย สมอเทศ สมอพิเภก มะขามปอ ม ผลพิลังกาสา แกน แสมทัง้ สอง รากสม กุง สะคา น สิง่ ละสว น กญั ชา ๒ สวน หอยขมเผา เบีย้ จ่ันเผา ส่ิงละ ๕ สวน พริกไทย ๓๔ สวน ทำเปน จณุ บด ดว ยน้ำผ้ึงใหกินหนกั ๑ สลึง แกร ิดสีดวง หดื ไอ มองครอ หายดนี กั ฯ ยาช่ือบพุ ประสทิ ธิ เอา ผลสลอดสทุ ธิ กรุงเขมา ดีปลี เจตมูลเพลงิ ส่งิ ละสวน บุกรอ กลอย บอระเพ็ด มะ ตมู ออน ขิงแหง ผลพิลงั กาสา แหวหมู สะคา น สิ่งละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดดวย น้ำผงึ้ ใหกินหนกั ๑ สลงึ แกรดิ สีดวงเมลด็ รดิ สีดวงยอดในลำไสเ ปอ ยหายวิเศษนกั ฯ - สรรพ ยา ๔ ขนานน้ี ของขาพระพทุ ธเจา ขุนศรโี อสถ ทลู เกลา ทลู กระหมอ ม ถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 275

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ ยาแกริดสีดวง (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา วดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเรจ็ อันอาจารยเจา ในกอนประมวลไว ใหแกส รรพ โรคทง้ั ปวงตา งๆ สบื กันมา ฯ ในท่ีนี้จะวาแตวิเศษสรรพคุณ คือคณะสรรพยาซ่ึงจะแกโรคสมมติวาหฤศโรค คือสรรพริดสีดวงนั้นโดยนัย ดังน้ี ฯ ยาช่ือธรณีไหว เอาฝนสวน ๑ มหาหิงคุ ยาดำ กัญชา กระวาน กานพลู ส่ิงละ ๔ สวน โหราเทาสุนัข ผลจนั ทน ดอกจนั ทน เทยี นดำ เทียนขาว ตรีกฏก สิ่งละ ๘ สว น การบรู เจตมูลเพลิง สงิ่ ละ ๑๒ สวน รงทองสุทธิ ๒๔ สวน ทำเปนจุณบดดว ยนำ้ ผ้ึงรวงใหกนิ หนัก ๑ สลงึ แกรดิ สีดวง หดื ไอ ท้งั ปวงหายดนี ัก ฯ ยาช่ือนาดธิจร เอาโกฐสอ โกฐเขมา เทียนขาว ผลจนั ทน กานพลู สิ่งละสว น รากทนดี รากชงิ ช่ี รากจิงจอ เปลอื กทองหลางใบมน เปลอื กมะรุม เปลือกกุมทัง้ สอง บกุ รอ กลอย อตุ พิด ตรีกฏก กระเทียม มะตูมออ น แหวหมู กัญชา สิ่งละ ๒ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำผึ้งใหกินหนัก ๑ สลึง แกโรคริดสีดวงผอมเหลืองบริโภคอาหารเผ็ดรอน มิไดนัน้ หายดีนกั ฯ ยาชือ่ สทิ ธิจร เอาโกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวั บัว เทยี นดำ เทยี นขาว ผลจนั ทน กระวาน กานพลู ขงิ แหง ดปี ลี สมอไทย สมอเทศ สมอพิเภก มะขามปอม ผลพิลังกาสา แกนแสมทั้งสอง รากสมกุง สะคาน สิ่งละสวน กัญชา ๒ สวน หอยขมเผา เบี้ยจ่ันเผา สิ่งละ ๕ สวน พริกไทย ๓๔ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำผ้ึงใหกินหนัก ๑ สลึง แกริดสดี วง หดื ไอ มองครอ หายดีนกั ฯ ยาช่ือบุพประสิทธิ เอาผลสลอดสุทธิ กรุงเขมา ดีปลี เจตมูลเพลิง สิ่งละสวน บุกรอ กลอย บอระเพ็ด มะตูมออน ขิงแหง ผลพิลังกาสา แหวหมู สะคาน ส่ิงละ ๒ สวน ทำเปนจุณ บดดวยน้ำผ้ึงใหกินหนัก ๑ สลึง แกร ดิ สีดวงเมลด็ รดิ สดี วงยอดในลำไสเปอ ยหายวเิ ศษนกั ฯ สรรพยา ๔ ขนานนี้ ของขาพระพทุ ธเจา ขนุ ศรีโอสถ ทลู เกลา ทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 276

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกร ิดสดี วงในปาก 277

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ยาแกร ิดสดี วงในปาก (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาวดวยตำรายา คือวิเศษสรรพคณุ สำเร็จ อนั อาจารยเ จา ในกอนประมวล ไว ใหแกสรรพโรคทงั้ ปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในทีน่ จ้ี ะวา แตส รรพคุณ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาที่จะแกซ งึ่ โรคอนั เปน ชาตหิ ฤศโรหินโี รค กลา วคอื สรรพริดสดี วงอนั บงั เกิดขนึ้ ในโอษฐโ รค คือปากเปอ ยแตกราวลำลาบ แลใหแ สบรอ น เปน กำลังนนั้ โดยนัยดงั นี้ ฯ ยาชำระอากาศ เอาเปลอื กหวา เปลือกขี้อา ย หาม กราย รากมะกลำ่ เครอื ยาขา วเย็นใต กา นตาลโตนด รากลำเจยี ก เกลอื สินเธาว เอาเสมอภาค ตมตามวิธีใหอ มบว น ๒ เวลา ๓ เวลา แกป ากเปอ ยแตกราวน้ันหายดีนัก ฯ ยาชือ่ มหาประสาน เอาพิมเสน น้ำประสานทองสุทธิ เกลอื ธาร สงิ่ ละสว น เมด็ ใน มะกอกเผา ผลประคำดีควายเผา หวายตะคา เผา ฝก สมปอ ยปง เนระพูสี โกฐหวั บัว เบญกานี ไสในหมากดิบ ส่ิงละ ๔ สวน ทำเปนจุณบดทำแทง ไว ละลายน้ำปูนใสกวาดแก โอษฐโ รคคือปากลำลาบเปอยแตกรา ว กระทำใหแ สบรอนมีพษิ น้นั หายวิเศษนกั ฯ ยา ช่อื จักรเพชร เอาพิมเสน การบูร เกลือสนิ เธาว ส่ิงละสวน กระวาน กานพลู ดปี ลี ขิง ไพล อุตพิด รากชาพลู รากสมกุงนอ ย รากมะเขอื ข่นื รากมะแวง ทงั้ สอง รากมะกล่ำเครือ ชะเอมเทศ ใบกระวาน เมล็ดในมะนาว สง่ิ ละ ๔ สว น ทำเปน จณุ บดทำแทง ไว ละลายน้ำสมมะขามเปยก แทรกเกลอื กวาด แก เมด็ ยอดบงั เกิดในโอษฐโรคหายวิเศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาเบญกานี เนระพสู ี กระ ถนิ แดง เปลอื กสนั พรา นางแอ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ เปลือกหมากสงทาสมานปากแกแ สบรอ นเปอ ยเนานั้นหายดีนกั ฯ สรรพยา ๔ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา หมน่ื ธรพศิ พินาศ ทูลเกลา ทลู กระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแลว ฯ 278

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ยาแกรดิ สดี วงในปาก (ระเบยี งรอบพระมหาเจดยี ) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลา วดวยตำรายาคือวิเศษสรรพคณุ สำเรจ็ อันอาจารยเจา ในกอ นประมวลไว ใหแกสรรพ โรคทงั้ ปวงตา งๆ สืบกนั มา ฯ ในที่นี้จะวาแตสรรพคุณวิเศษ คือคณะสรรพยาที่จะแกซึ่งโรคอันเปนชาติหฤศโรหินีโรค กลาวคือสรรพ รดิ สดี วงอันบังเกิดขึน้ ในโอษฐโ รค คือปากเปอยแตกรา วลำลาบ แลใหแ สบรอ นเปนกำลงั นน้ั โดยนยั ดงั น้ี ฯ ยาชำระอากาศ เอาเปลือกหวา เปลือกขี้อาย หามกราย รากมะกล่ำเครือ ยาขาวเย็นใต กานตาลโตนด รากลำเจียก เกลอื สินเธาว เอาเสมอภาค ตม ตามวิธีใหอมบว น ๒ เวลา ๓ เวลา แกป ากเปอ ยแตกราวนน้ั หายดีนกั ฯ ยาชื่อมหาประสาน เอาพิมเสน น้ำประสานทองสุทธิ เกลือธาร สิ่งละสวน เมล็ดในมะกอกเผา ผลประคำ ดีควายเผา หวายตะคาเผา ฝกสมปอยปง เนระพูสี โกฐหัวบัว เบญกานี ไสในหมากดิบ ส่ิงละ ๔ สวน ทำเปนจุณ บดทำแทงไวละลายน้ำปูนใสกวาด แกโอษฐโรคคือปากลำลาบเปอยแตกราว กระทำใหแสบรอนมีพิษนั้นหาย วเิ ศษนัก ฯ ยาชื่อจักรเพชร เอาพิมเสน การบูร เกลือสินเธาว สิ่งละสวน กระวาน กานพลู ดีปลี ขิง ไพล อุตพิด รากชาพลู รากสมกุงนอย รากมะเขือขื่น รากมะแวงทั้งสอง รากมะกล่ำเครือ ชะเอมเทศ ใบกระวาน เมล็ดใน มะนาว สิ่งละ ๔ สวนทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำสมมะขามเปยก แทรกเกลือกวาด แกเม็ดยอดบังเกิด ในโอษฐโ รคหายวิเศษนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอาเบญกานี เนระพูสี กระถนิ แดง เปลือกสนั พรา นางแอ เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไว ละลายน้ำเปลอื กหมากสงทาสมานปากแกแ สบรอ นเปอยเนา นัน้ หายดีนัก ฯ สรรพยา ๔ ขนานน้ี ของขา พระพุทธเจา หม่ืนธรพิศพินาศ ทูลเกลาทูลกระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแลว ฯ 279

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 280 ยาแกจกั ษโุ รคคอื ตอ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ยาแกจ ักษุโรคคือตอ (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลาวดว ยตำรายา คือวเิ ศษสรรพคณุ สำเรจ็ อันอาจารยเจา ในกอ นประมวล ไว ใหแ กสรรพโรคท้ังปวงตา งๆ สบื กนั มา ฯ ในทีน่ ้ีจะวาแตส รรพคุณ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาซึ่งจะแกสรรพจักษโุ รค สมมุตวิ าตอตา งๆ นน้ั โดย นัยดงั นี้ ฯ ยาชอื่ แดงใหญ เอาอบเชย ขมิ้นออ ย กลอย ส่งิ ละสว น โกฐเชยี ง โกฐหวั บวั โกฐจุฬาลมั พา โกฐพุงปลา โกฐชฎามงั สี กฤษณา กระลำพัก ผลจนั ทน แกนซอ งแมว แกนขีเ้ หลก็ แกนปรู แกนสน เปราะหอม ครั่งดนุ กำยาน สีเสยี ดเทศ เมล็ดในมะเฟอ ง เมลด็ ในมะฝอ ชาดหรคุณไทย กำมะถนั แดงสุทธิ น้ำประสานทองสทุ ธิ สังข เผา อตุ พดิ แหวหมู วา นกบี แรด วา นรอ นทอง ชะลูด ดปี ลี ฝน สทุ ธิ อำพนั ทอง ชะมดเชยี ง พมิ เสน สง่ิ ละ ๒ สวน ดินถนำ บลั ลังกศิลา ส่งิ ละ ๓ สว น จันทนแดง จนั ทนข าว สิง่ ละ ๑๖ สวน ทำเปน จุณหมกั น้ำนมโคไวคืน ๑ จงึ เอามาบดดวยนำ้ ดอกมะลิ เมอ่ื จะบดนัน้ ใหดูฤกษใ หดแี ลวจึงบดทำแทงไว ฝนดว ยน้ำดอกมะลิปา ยจักษุ แกส รรพตอมีพิษ กระทำใหปวดเคอื งตา งๆ ใสจ ักษุแดงกห็ ายสิ้นดีนัก ฯ ยาชื่อสังขรศั มี เอาพมิ เสนในปลองไม เทยี นสตั ตบุษย เปราะหอม เบยี้ ผเู ผา หอยขมเผา สง่ิ ละ ๒ สว น แกว แกลบสทุ ธิ ๓ สวน สงั ขขาว สังขห นาม บลั ลังกศลิ า ตุก ต่ำน้ำทองสทุ ธิ สิ่งละ ๔ สว น กานละหงุ แดง ๔ สว น ลิน้ ทะเล ๕ สว น นำ้ นมเสอื ฝนุ จนี สง่ิ ละ ๖ สว น ทำเปนจณุ บดดวยน้ำ เพญ็ เดอื น ๑๒ ทำแทง ไว ฝนดว ยน้ำดอกมะลปิ า ยจักษุ แกเจบ็ จักษแุ ดงเปน สายโลหิต แกแสบรอนปวดเคือง แลแกน้ำจกั ษไุ หลมไิ ดข าดน้ันหาย ดีนัก ฯ สรรพยา ๒ ขนานนี้ ของขาพระพุทธเจา ขนุ ราชเนตร ทูลเกลา ทูลกระหมอ มถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 281

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ยาแกจ ักษุโรคคอื ตอ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลา วดว ยตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเรจ็ อันอาจารยเจาในกอ นประมวลไว ใหแ กสรรพ โรคท้ังปวงตา งๆ สบื กนั มา ฯ ในท่ีนี้จะวาแตสรรพคุณวเิ ศษ คอื คณะสรรพยาซ่งึ จะแกส รรพจกั ษโุ รค สมมุติวา ตอตา งๆ น้นั โดยนัยดังน้ี ฯ ยาชื่อแดงใหญ เอาอบเชย ขมิ้นออย กลอย สิ่งละสวน โกฐเชียง โกฐหัวบัว โกฐจุฬาลัมพา โกฐพุงปลา โกฐชฎามงั สี กฤษณา กระลำพัก ผลจนั ทน แกนซอ งแมว แกน ข้ีเหล็ก แกน ปรู แกน สน เปราะหอม ครงั่ ดุน กำยาน สีเสียดเทศ เมล็ดในมะเฟอง เมล็ดในมะฝอ ชาดหรคณุ ไทย กำมะถันแดงสทุ ธิ น้ำประสานทองสทุ ธิ สงั ขเผา อุตพดิ แหวหมู วานกีบแรด วานรอนทอง ชะลูด ดีปลี ฝนสุทธิ อำพันทอง ชะมดเชียง พิมเสน ส่ิงละ ๒ สวน ดินถนำ บลั ลังกศ ิลา สิ่งละ ๓ สวน จนั ทนแ ดง จันทนขาว สิ่งละ ๑๖ สวน ทำเปน จุณหมกั น้ำนมโคไวค นื ๑ จงึ เอามาบดดว ย น้ำดอกมะลิ เม่ือจะบดน้ันใหดูฤกษใหดีแลวจึงบดทำแทงไว ฝนดวยน้ำดอกมะลิปายจักษุ แกสรรพตอมีพิษกระทำ ใหป วดเคอื งตางๆ ใสจกั ษแุ ดงกห็ ายส้นิ ดีนัก ฯ ยาช่ือสังขรัศมี เอาพิมเสนในปลองไม เทียนสัตตบุษย เปราะหอม เบ้ียผูเผา หอยขมเผาสิ่งละ ๒ สวน แกวแกลบสุทธิ ๓ สวน สังขขาว สังขหนาม บัลลังกศิลา ตุกต่ำน้ำทองสุทธิ สิ่งละ ๔ สวน กานละหุงแดง ๔ สวน ลิ้นทะเล ๕ สวน น้ำนมเสือ ฝุนจีน ส่ิงละ ๖ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำเพ็ญเดือน ๑๒ ทำแทงไว ฝนดวย นำ้ ดอกมะลิปา ยจกั ษุ แกเจ็บจักษแุ ดงเปน สายโลหิต แกแ สบรอ นปวดเคอื ง แลแกน ้ำจักษุไหลมิไดข าดน้นั หายดีนกั ฯ สรรพยา ๒ ขนานน้ี ของขาพระพุทธเจา ขุนราชเนตร ทูลเกลาทลู กระหมอมถวาย ขอเดชะ ไดใ ชแ ลว ฯ 282

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ยาแกจกั ษุโรคคือตอ 283

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ยาแกจักษโุ รคคอื ตอ (ระเบียงรอบพระมหาเจดีย) ๏ สทิ ธิการยิ ะ จะกลา วดว ย ตำรายาคือวิเศษสรรพคุณสำเร็จ อนั อาจารยเ จา ในกอ นประมวลไว ใหแ กส รรพโรคตา งๆ สบื กนั มา ฯ ในที่นี้จะวาแตสรรพคณุ วเิ ศษ คือคณะสรรพยาซึ่งจะแกจักษโุ รค สมมตวิ าตอนนั้ โดยนยั ดงั น้ี ฯ ยาช่ือสรรพคณุ วุฒิ เอาพมิ เสน ดนิ ถนำสทุ ธิ บัลลงั กศ ลิ าสุทธิ โกฐท้ัง ๕ กระวาน ตรีกฏก ตรีผลา รากกระพงั โหม รากยานาง ราก ชา เกลอื กระชาย ไพล หอม กระเทยี ม ขมน้ิ ออย หวั หญาชันกาด ดงี ูเหลือม ดีจระเข ดเี ตา เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดดว ยนำ้ มะนาวทำแทง ไว ฝนทาจักษแุ กส รรพตอ ท้ังปวงหายดีนกั ฯ ยาช่ือเกลื่อนธรณี เอาพมิ เสนสว น ๑ รากอญั ชนั ท้ังสอง รากขเ้ี หลก็ รากข้ีกาแดง รากขดั มอน สิ่ง ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวฝนดว ยนำ้ มะนาวทาจักษแุ กตอ หมอกใหเ กลื่อนจากองคจัก ษหุ ายดีนัก ฯ ยาชอื่ เฟอ งสมุทร เอาดจี ระเข สารสม สิง่ ละสวน ดินถนำสุทธิ ๒ สวน ใบทอง หลางใบมน ๓ สว น ทำเปนจุณบดทำแทง ไว ฝนดวยน้ำมะนาวทาจักษุแผว ตอหมอกใหเ กลื่อน ไปหายดนี ัก ฯ ยาชือ่ อนิ ทะประพาน เอาพิมเสน ดินถนำสทุ ธิ พริกลอน ขงิ สด สิง่ ละ สว น ใบผกั เค็ด ใบคอนกลอง ส่งิ ละ ๒ สวน ทำเปน จุณเอาสรรพดีแชน ำ้ มะนาวเปน กระสาย บดทำแทง ไว ฝนดวยน้ำมะนาวปายจกั ษุ แกไมสดจักษุกระทำใหจักษุชำ้ ใหแ ดง แกป วดริดสี ดวงขึน้ จกั ษุ แกตอ หมอกตอดวงนน้ั หายดีนกั ฯ ยาชอ่ื มหาอาวุธ เอาพมิ เสนเกล็ด ดอกจันทน กระวาน โกฐสอ โกฐเขมา เทยี นสตั ตบุษย ตานยา ขิงสด ขมิ้นออย ดจี ระเข ดีตะ พาบนำ้ ส่ิงละสวน ทำเปน จณุ บดทำแทง ไว ฝนใสจ กั ษุ แกสรรพรดิ สีดวงขึ้น จกั ษแุ ลสรรพโรคตอ ทงั้ ปวงหายดนี กั ฯ สรรพยา ๕ ขนานนี้ ขา พระพุทธเจา ขนุ ราชเนตร ทูลเกลาทลู กระหมอ ม ถวาย ขอเดชะ ไดใชแ ลว ฯ 284