คู่มือธรรมศึกษาชั้นตรีปี2561

128 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹éÑ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ไมได สมณพราหมณเหลานั้น แมจะเสวยทุกขเวทนาแสนสาหัส เพราะ ทาํ ความเพยี รกด็ ี ไมไดเ สวยก็ดี ก็ไมสามารถจะตรสั รูไ ด เหมอื นไมส ดชุม ดว ยยาง แชอยูในน้าํ ถาบรุ ุษมีความตอ งการไฟ นําไมน้นั มาสีใหเ กิดไฟ กไ็ มอ าจใหไ ฟเกดิ ขน้ึ ไดเ ลย เขาตอ งเหนด็ เหนอ่ื ยเปลา เพราะไมน นั้ ยงั สด มยี างอยู ทัง้ แชอ ยใู นน้าํ ๒. สมณพราหมณเ หลาใด มีกายหลกี ออกจากกามแลว แตใจยงั ระคนดว ยกเิ ลส มคี วามพอใจรกั ใครใ นกาม เขายงั ละไมไ ด ยงั สงบระงบั ไมไ ด สมณพราหมณเ หลา นนั้ แมจ ะเสวยทกุ ขเวทนาแสนสาหสั เพราะทาํ ความ เพียรก็ดี ไมไ ดเสวยก็ดี ก็ไมส ามารถจะตรัสรูได เหมือนไมส ดชุมดว ยยาง วางไวบนบก แมหางไกลจากนํ้า ก็ไมอาจนํามาสีใหเกิดไฟได เขาตอง เหน็ดเหนอื่ ยเปลา เพราะเปน ไมสดชมุ ดว ยยาง แมจะวางอยูบนบกก็จริง ๓. สมณพราหมณเหลาใด มีกายหลีกออกจากกามแลว ใจก็ ไมร ะคนดว ยกเิ ลส ท้ังละความพอใจรกั ใครในกามไดแลว สงบระงบั ดแี ลว สมณพราหมณเ หลา นน้ั ไดเ สวยทกุ ขเวทนาแสนสาหสั เพราะทาํ ความเพยี ร กด็ ี ไมไดเสวยกด็ ี ก็สามารถจะตรัสรไู ด เหมือนไมแหงสนิท วางอยบู นบก หา งไกลจากนา้ํ ยอ มนาํ มาสใี หเ กดิ ไฟได เพราะเปน ไมแ หง ทงั้ วางอยบู นบก ไกลจากน้าํ อุปมาท้ัง ๓ ขอนี้ ทําใหพระองคเกิดพระสติหวนระลึกถึงความ เพียรทางใจวาจักเปนทางตรัสรูไดกระมัง จึงใครจะต้ังความเพียรทางจิต ทรงคดิ เห็นวา คนซูบผอมเชน น้ี ไมส ามารถทาํ ได จาํ เราจะกนิ อาหารแขน คอื ขา วสกุ ขนมกมุ มาสใหม ีกําลงั กอน จึงกลับเสวยพระอาหารโดยปกติ ปัญจวคั คียห์ นีจากพระมหาบรุ ษุ ฝายปญจวคั คีย คือ บรรพชติ ๕ รูป ชื่อ โกณฑัญญะ ๑ วปั ปะ ๑ ภทั ทิยะ ๑ มหานามะ ๑ อัสสชิ ๑ ซง่ึ พากันออกบวชตามพระมหาบุรุษ 128

ÇԪҾط¸»ÃÐÇÑμÔ 129 คอยเฝาปฏิบัติ ทุกเชาคํ่า ดวยหวังวาพระองคไดบรรลุธรรมใด จักทรง ส่ังสอนตนใหบรรลุธรรมน้ัน ครั้นเห็นพระองคทรงเลิกบําเพ็ญทุกรกิริยา มาเสวยพระอาหาร เขาใจวาคงไมอาจบรรลธุ รรมพเิ ศษไดแลว จงึ พากัน หนไี ปอยทู ่ปี า อิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมอื งพาราณสี ประโยชน์ของการท่ีปัญจวคั คีอย่แู ละหนีจากพระองคไ์ ป ๑. เปน พยานวาพระองคท รงประพฤติทกุ รกริ ิยาอยางยิ่งยวด ๒. มคี วามสงบเงยี บในการบําเพ็ญเพยี รทางจิต เหตกุ ารณ์ก่อนตรสั รู้ ๑. นางสุชาดา บุตรีของเศรษฐีแหงตําบลอุรุเวลาเสนานิคม ถวายขาวมธุปายาส คือขาวสุกหุงดวยนํ้านมโค พรอมดวยถาดทองคํา ทรงปน เปน ๔๙ กอ น เสวยจนหมด จากน้นั เสด็จไปริมฝงแมน า้ํ เนรัญชรา ทรงจับถาดทองคําอธิษฐานจิตวา “ถ้าหากได้ตรสั รู้ ขอให้ถาดนี้ลอย ทวนกระแสนํ้า” แลวลอยถาดลงในนา้ํ ปรากฏวา ถาดทองคําน้ันไดลอย ทวนกระแสนํา้ ข้ึนไป แลว จมลงสพู ิภพของ พญากาฬนาคราช ทรงเห็น นิมิตรวาจกั ไดบ รรลุพระสัมมาสมั โพธญิ าณ ๒. ตอนเย็นพระองคเสด็จไปตนอัสสัตถพฤกษ (ตนพระศรี มหาโพธิ์) ระหวางทาง โสตถิยพราหมณ์ ถวายหญาคาสําหรับปูน่ัง ๘ กาํ ทรงปลู าดใตต น อสั สตั ถพฤกษบ งั เกดิ บลั ลงั กส งู ๑๔ ศอก ประทบั นงั่ สมาธิ หนั พระพกั ตร ไปทศิ ตะวนั ออก ทรงตง้ั จาตรุ งคมหาปธาน คอื การ ท่ีพระองคทรงอธิษฐานพระทัยกอนที่จะตรัสรูวา “แม้เนื้อและเลือดใน สรรี ะจกั แห้งเหือดหายไป จนเหลอื แต่หนังเอน็ และกระดกู กต็ ามเถิด หากเรายงั ไมบ่ รรลพุ ระสมั มาสมั โพธิญาณเราจะไมล่ กุ จากบลั ลงั กน์ ี้” คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 129

130 ¤Ù‹ÁÍ× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ชนะมารด้วยบารมี ๑๐ ในสมยั นั้น ท้าววสวตั ตีมารและเสนามาร กลวั วาพระมหาบรุ ษุ จะพนไปจากอํานาจของตน จึงมาแสดงฤทธ์ิมีประการตางๆ เพื่อจะยัง พระมหาบรุ ษุ ใหต กพระหฤทัยกลวั แลวจะเสดจ็ หนไี ป พระองคท์ รงชนะ พญามารด้วยบารมี ๑๐ คือ ๑. ทานบารมี ๒. สีลบารมี ๓. เนกขัมมบารมี ๔. ปญ ญาบารมี ๕. วริ ยิ บารมี ๖. ขนั ตบิ ารมี ๗. สัจจบารมี ๘. อธษิ ฐานบารมี ๙. เมตตาบารมี ๑๐. อุเบกขาบารมี บรรลพุ ระญาณ ๓ พระมหาบุรุษทรงชนะพญามารและเสนามารแลวทําใจหยุดนิ่ง เปนหน่ึงเดียว ดําเนินใจไปในทางสายกลาง ไดบรรลุธรรมตามลําดับ ดงั ตอ ไปน้ี ๑. ปฐมยาม ทรงบรรลุ ปพุ เพนิวาสานุสสติญาณ คอื ทรงระลึก ชาตไิ ด ๒. มชั ฌิมยาม ทรงบรรลุ จุตูปปาตญาณ คือทรงรูการเกิด และตาย ของสตั วท งั้ ปวง ๓. ปัจฉิมยาม ทรงบรรลุ อาสวกั ขยญาณ คือ พระญาณท่ที าํ ให พระองคส นิ้ อาสวะกเิ ลส และตรสั รอู รยิ สจั ๔ ไดแ ก ทกุ ข สมทุ ยั นโิ รธ มรรค พระองคต รสั รใู นยามสดุ ทา ยของวนั พธุ ขน้ึ ๑๕ คาํ่ เดอื น ๖ ปร ะกา กอนพทุ ธศกั ราช ๔๕ ป ณ รมิ ฝง แมน ้ําเนรัญชรา ขณะนนั้ พระชนมายุได ๓๕ พรรษา บาํ เพญ็ ความเพยี รอยู ๖ ป วนั ตรสั รธู รรม เรยี กวา วนั วิสาขบชู า 130

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 131 อริยสจั คือ ความจริงอนั ประเสริฐ ๔ อย่าง คือ ๑. ทกุ ข์ คือ ความไมสบายกาย ไมส บายใจ ๒. สมทุ ยั คือ เหตเุ กิดทกุ ข ๓. นิโรธ คือ ความดับทุกข ๔. มรรค คือ ขอปฏบิ ัตใิ หถงึ ความดบั ทกุ ข พระนามพิเศษ ๑. ไดพ ระนามวา อะระหงั เพราะพระองคเปน ผูบรสิ ุทธิ์หางไกล จากกเิ ลส ๒. ไดพ ระนามวา สมั มาสมั พทุ โธ เพราะพระองคเ ปน ผตู รสั รชู อบ ไดโดยลําพังพระองคเ อง คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 131

132 ¤ÙÁ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี »°Á⾸¡Ô ÒÅ ปริเฉทท่ี ๖ ปฐมเทศนาและปฐมสาวก เสวยวิมตุ ติสขุ สปั ดาหท์ ี่ ๑ เม่ือพระสัมมาสัมพุทธเจาตรัสรูธรรม เปนพระสัมมาสัมพุทธเจา แลว เสด็จประทับอยู ภายใตรมตนพระศรีมหาโพธิ์นั้น เสวยวิมุตติสุข เปน เวลา ๗ วัน ทรงพิจารณาปฏิจจสมุปบาท คือ ธรรมท่อี ิงอาศัยกันเกดิ ขน้ึ ทง้ั ขา งเกดิ (โดยอนโุ ลม คือ อวิชชาเปนเหตใุ หเกิดสงั ขาร สังขารเปน เหตุใหเ กดิ วิญญาณ เปน ตน) ทัง้ ขา งดับ (โดยปฏโิ ลม คือเพราะอวชิ ชาดับ สังขารจึงดับ เปน ตน ) ทรงเปลง อุทานตลอดยาม ทั้ง ๓ คอื ปฐมยามท่ี ๑ ทรงเปลง อุทานวา “เมอื่ ใด ธรรมทงั้ หลายปรากฏ แก่พราหมณ์ผมู้ คี วามเพยี รเพง่ อยู่ เมอื่ นนั้ ความสงสยั ของพราหมณ์นนั้ ยอ่ มสน้ิ ไป เพราะมารแู้ จง้ วา่ ธรรมเกดิ แต่เหตุ” มชั ฌิมยามท่ี ๒ ทรงเปลง อทุ านวา “เมอื่ ใด ธรรมทงั้ หลายปรากฏ แก่พราหมณ์ผมู้ คี วามเพยี รเพง่ อยู่ เมอื่ นนั้ ความสงสยั ของพราหมณ์นนั้ ยอ่ มสน้ิ ไป เพราะมารแู้ จง้ ความสน้ิ ไปแหง่ ปจั จยั ทงั้ หลายวา่ เป็นเหตสุ น้ิ ไป แหง่ ผลทงั้ หลาย” ปัจฉิมยามท่ี๓ทรงเปลง อทุ านวา “เมอื่ ใดธรรมทงั้ หลายปรากฏแก่ พราหมณ์ผมู้ คี วามเพยี รเพง่ อยู่ เมอื่ นนั้ พราหมณ์ยอ่ มกาํ จดั มารและเสนา มารเสยี ได้ ดจุ พระอาทติ ยอ์ ุทยั กาํ จดั ความมดื ทาํ อากาศใหส้ วา่ ง ฉะนนั้ ” 132

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 133 สปั ดาหท์ ี่ ๒ พระองคเ สดจ็ ลงจากรตั นบลั ลงั ก เสดจ็ ไปประทบั ยนื ทางทศิ ตะวนั - ออกเฉยี งเหนอื ของตน พระศรมี หาโพธ์ิ ทรงเพง ดรู ตั นบลั ลงั กท ตี่ รสั รตู ลอด ๗ วนั โดยไมกระพรบิ พระเนตรเลย สถานท่นี ้เี รียกวา “อนิมิสเจดีย”์ สปั ดาหท์ ี่ ๓ พระองคท รงเนรมติ สถานทจ่ี งกรมระหวา งอนมิ สิ เจดยี ก บั ตน พระศรี มหาโพธ์ิ แลวเสด็จจงกรม ณ ท่ีนั้น ตลอด ๗ วัน สถานท่ีนี้เรียกวา “รตั นจงกรมเจดีย”์ สปั ดาหท์ ี่ ๔ พระองคเสด็จประทับ ณ เรือนแกวท่ีเทวดาเนรมิตถวายอยูทาง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของตนพระศรีมหาโพธ์ิ พระองคทรงพิจารณา พระอภธิ รรมปฎกตลอด ๗ วนั สถานทีน่ ้ีเรยี กวา “รตั นฆรเจดยี ” สปั ดาหท์ ี่ ๕ พระองคเสด็จไปยังภายใตรมไมไทร ชื่อวา อชปาลนิ โครธ เสวยวิมุตติสุข ๗ วัน ทรงแสดงธรรมแกพราหมณ์หหุ กุ ชาติคนหน่ึง จดั อยใู นพวกทฏิ ฐมงั คลกิ ะ (ถอื รปู ทเ่ี หน็ เปน มงคล) มนี สิ ยั มกั ตวาดผอู น่ื วา หึ หึ ซ่ึงมาทูลถามพระองคถึงธรรมท่ีทําบุคคลใหเปนพราหมณ ซง่ึ พระพทุ ธองคท รงแสดงวา “ผมู้ บี าปธรรมอนั ลอยเสยี แลว้ ไมม่ กี เิ ลสเป็น เหตขุ ผู่ อู้ นื่ วา่ หึหึไมม่ กี เิ ลสยอ้ มจติ ดจุ น้ําฝาด สาํ รวมตนดเี รยี นจบพระเวท อยู่จบพรหมจรรย์ ไม่มกี เิ ลสฟูข้นึ ในอารมณ์ต่างๆ ในโลก จงึ ควรเรยี ก ตวั เองวา่ เราเป็นพราหมณ์โดยธรรม” ขณะนนั้ ธดิ ามาร ๓ คน คอื นางตณั หา นางราคา นางอรดี เหน็ บิดาของตน คือ พระยาวสวตั ดมี ารนง่ั เศรา โศกอยู จงึ เขาไปสอบถามและ ไดค วามวา ไดรับความพายแพ อยา งยับเยนิ ตอ พระพุทธเจา จึงอาสาบิดา ไปนาํ พระพทุ ธองคใ หม าอยใู นอาํ นาจอกี ครง้ั โดยไดป ระเลา ประโลมแสดง คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 133

134 ¤Á‹Ù Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี มารยาหญงิ ตาง ๆ ตอ หนา พระพักตร พระพทุ ธองคไ มส นพระทยั และขับ ไลธ ิดามารท้ังหมดไปเสีย สปั ดาหท์ ี่ ๖ จากตน อชปาลนิโครธนนั้ พระองคไดเ สด็จไปยงั ตน ไมจิก ช่อื วา มุจจลินท์ เสวยวิมุตติสุข ๗ วัน คร้ังน้ันมีฝนตกพรําตลอดเวลา พญานาคมุจจรินทร์ จึงมาขดขนดครอบพระองค ๗ รอบ แผพังพาน ปกคลุมเหนือพระเศียรปกปองพระพุทธเจาจากลมจากฝน คร้ังเมื่อฝน หยดุ ตกแลว จงึ แปลงกายเปน มาณพมายนื ประนมมอื อภวิ าท ณ เบอ้ื งหนา พระพกั ตร ขณะน้ัน พระพุทธองคจงึ ทรงเปลง อุทานวา “ความสงดั เป็นสขุ ของบคุ คลผสู้ นั โดษ ผมู้ ธี รรมปรากฏแลว้ ผเู้ หน็ อยตู่ ามความเป็นจรงิ ความ ไมเ่ บยี ดเบยี น คอื ความสาํ รวมในสตั วท์ งั้ หลายและความปราศจากกาํ หนดั คอื ความกา้ วลว่ งกามทงั้ หลายเสยี ไดด้ ว้ ยประการทงั้ ปวง เป็นสขุ ในโลก ความกาํ จดั อสั มมิ านะ คอื ถอื วา่ ตวั ตนใหห้ มดได้ เป็นสขุ อยา่ งยงิ่ ” สปั ดาหท์ ี่ ๗ จากตนมจุ จลินทน้ัน ไดเ สด็จไปยงั ตน ไมเ กต ชือ่ วา ราชายตนะ เสวยวิมตุ ตสิ ุข ๗ วนั สมยั น้นั พานชิ ๒ คน คือ ตปสุ สะ ๑ ภลั ลิกะ ๑ นําขาวสัตตุผง ขาวสัตตุกอนเขาไปถวาย แลวกราบทูลแสดงตนเปน อบุ าสกโดยขอถงึ พระพทุ ธเจา และพระธรรม เปน สรณะตลอดชวี ติ ไดช อ่ื วา เป็นอบุ าสกค่แู รก ผถู้ ึงรตั นะ ๒ คอื พระพทุ ธ และ พระธรรม เรียกวา เทววาจิกอบุ าสิกา ทรงตดั สินพระทยั แสดงธรรม จากรมไมราชายตนะนั้น เสด็จกลับไปประทับ ณ รมไมอชปาล นิโครธอีก ทรงพิจารณาถึงธรรมท่ีทรงตรัสรูวา เปนธรรมอันลึกซึ้ง ยากทผ่ี ยู นิ ดใี นกามคณุ จะตรสั รตู ามได จงึ ไมค ดิ จะทรงสง่ั สอนใคร ขณะนน้ั 134

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 135 ท้าวสหมั บดีพรหม ทรงทราบความดําริและทรงปริวิตกวา โลกจัก ฉิบหายเสียแลว จึงทูลอาราธนาใหพระองคแสดงธรรมโปรดเวไนยสัตว พระพุทธองคจึงทรงพิจารณาถึงอุปนิสัยของเวไนยสัตวท่ีแตกตางกัน แตในทีส่ ดุ ทรงคดิ วามนษุ ย กเ็ หมือนดอกบวั ๔ เหลา คือ ๑. อคุ ฆฏิตญั ญู คอื ผเู ขา ใจไดเ รว็ พลนั เพยี งทา นยกหวั ขอ ธรรม ขนึ้ แสดง กต็ รสั รไู ด เปรยี บเหมอื นดอกบวั ทตี่ ง้ั ขน้ึ พน นา้ํ แลว นน้ั พอสมั ผสั รศั มีพระอาทติ ย จักบาน ณ วนั นี้ ๒.วิปจิตญั ญูคอื ผรู แู ละเขา ใจไดต อ เมอ่ื ทา นอธบิ ายขยายเนอ้ื ความ จงึ รูแจง เปรยี บเหมือนดอกบัวท่ตี ัง้ อยูเ สมอนาํ้ จกั บาน ณ วันพรุง นี้ ๓. เนยยะ คือ ผูพอแนะนําพร่ําสอนบอยๆ คอยเขาใจ เปรียบ เหมอื นดอกบวั ทยี่ งั ไมข น้ึ จากนาํ้ ยงั ตง้ั อยภู ายในนาํ้ จกั บาน ณ วนั ตอ ๆ ไป ๔. ปทปรมะ คือ ผูมีปญญาดอย จดจําไดเฉพาะตัวบทธรรม เทา นน้ั ไมส ามารถท่ีจะเขา ใจเหน็ แจง ในธรรม เปรยี บเหมอื นดอกบัวท่ียงั จมอยใู นโคลนตม อนั เปน ภักษาหารของปลาและเตา เมื่อทรงพิจารณาเชนน้ีแลว จึงทรงทํา “อายสุ งั ขาราธิษฐาน” คือ ทรงตั้งพระพุทธปณิธานวา จะดํารงพระชนมายุอยูตราบเทาที่จะได ประกาศพระศาสนา ใหแพรหลายและประดิษฐานพระพุทธศาสนาไว อยางม่นั คง ทรงพระดาํ ริหาคนผสู้ มควรรบั เทศนา ครั้นพระองคทรงตัดสนิ พระหฤทัย เพ่อื จะแสดงพระธรรมเทศนา อยา งนน้ั แลว คร้งั แรกทรงคิดถึง อาฬารดาบส และ อทุ กดาบส ซึ่งเปน ผูฉลาด ทง้ั มกี เิ ลสเบาบาง แตทงั้ สองทานสิน้ ชีพเสยี แลว ตอจากนั้นทรง ราํ ลกึ ถงึ ปัญจวคั คีย์ และไดต ดั สนิ พระหฤทยั วา จะแสดงธรรมแกพ วกเขา จงึ เสดจ็ ออกจากตน อชปาลนโิ ครธ ทรงพระดาํ เนนิ ทางไปยงั เมอื งพาราณสี คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 135

136 ¤Á‹Ù Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ระหวา งทางทรงพบ อปุ กาชีวก เขาเหน็ พระฉววี รรณของพระองค ผุดผอง นึกประหลาดใจ จึงทูลถามถึงศาสดาของพระองค ทรงตอบวา พระองคเปนสยัมภู คือตรัสรูไดโดยพระองคเอง ไมมีใครเปนครูสอน อุปกาชีวก กลา ววา ขนาดนัน้ เชยี วหรอื สน่ั ศีรษะแลวหลกี ไป ทรงแสดงปฐมเทศนา พระผูมีพระภาคเจาเสด็จถึงปาอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมือง พาราณสี ไดเสด็จเขาไปหาปญจวัคคียท้ัง ๕ แตพวกเขาแสดงความไม เคารพ พูดออกพระนามและใชคําวา อาวุโส พระองคทรงหามแลวตรัส บอกวา เราไดตรัสรอู มฤตธรรม โดยชอบเองแลว ปญจวัคคียไมเช่ือ กลาวคัดคานวา อาวุโสโคดม แมทาน ทําทุกรกิริยาอยางหนัก ทานยังไมบรรลุธรรมพิเศษอะไร บัดนี้ ทานมา ปฏิบัติเพ่ือความเปนคนมักมากเสียแลว เหตุไฉนจะบรรลุธรรมพิเศษ ไดเลา พวกเธอคัดคานอยางนน้ั ถงึ ๒-๓ คร้ัง พระองคจึงทรงตรัสเตือนพวกเธอใหระลึกถึงความหลังวา ทาน ทง้ั หลาย จาํ ไดอ ยหู รอื วา วาจาเชน นเี้ ราไดเ คยพดู แลว ในปางกอ นแตก าลน้ี ปญ จวัคคยี น กึ ไดวา วาจาเชนน้ไี มเคยมเี ลย จึงมีความสําคัญใน อนั ทจี่ ะฟง พระองคทรงแสดงธรรม คร้ันเมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจาตรัสเตือนปญจวัคคียใหต้ังใจฟง ธรรมไดแ ลว รุงขน้ึ (ตรงกับวันอาสาฬหบชู า วนั เพ็ญเดอื น ๘ ขึ้น ๑๕ คาํ่ ) ไดต รสั ปฐมเทศนา ชอ่ื วา “ธมั มจกั กปั ปวตั ตนสตู ร” มใี จความโดยยอ วา ที่สุด ๒ อยาง ที่บรรชิตไมควรเสพ (ไมควรประพฤติ) คือ กามสขุ ลั ลิกานุโยค คอื การหมกมนุ อยใู นความสขุ ทเี่ กดิ จากกาม ถอื เปน แนวทางปฏบิ ัติท่หี ยอ นเกินไป และ อตั ตกิลมถานุโยค คอื การทรมาน รางกายใหล ําบาก เชน การทาํ ทกุ รกิรยิ า เปน แนวทางปฏิบัตทิ ่ตี ึงเกนิ ไป 136

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 137 บรรพชติ ควรเสพ (คอื ควรปฏบิ ตั )ิ มชั ฌิมาปฏิปทา คอื ขอ ปฏบิ ตั ิ เปนทางสายกลาง ไมหยอนและตึงเกินไป ไดแก มรรคมีองค ๘ อันนํา ผูปฏิบัติใหเปนอริยะ คือผูประเสริฐ จากนั้นทรงแสดงอริยสัจ ๔ คือ ๑) ทกุ ข์ ความไมสบายกาย ไมสบายใจ ไดแก เกดิ แก เจบ็ ตาย เปนตน ๒) สมทุ ยั เหตใุ หทุกขเกดิ ไดแก ตัณหา ๓ ๓) นิโรธ ไดแ ก ความดับทุกข ๔) มรรค ไดแก ทางท่ีทาํ ใหถ งึ ความ ดบั ทุกข คอื มรรคมอี งค ๘ เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงแสดงธรรมอยู โกญฑัญญะเกิด ธรรมจกั ษุ คือ ดวงตาอนั เห็นธรรมวา ส่ิงใดส่ิงหนึ่งมีความเกิดขึน้ เป็น ธรรมดา สิ่งนัน้ ทงั้ หมดมีความดบั เป็นธรรมดา พอพระธรรมเทศนา จบลง ท่านได้บรรลโุ สดาปัตติผล พระองคทรงทราบวา ทานโกณฑัญญะไดบรรลุธรรมแลว จึงทรงเปลง อุทานวา “อญฺาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโ” แปลวา โกณฑญั ญะรแู้ ล้วหนอ เพราะพระอทุ านวา อญฺ าสิ ทแี่ ปลวา ได้รแู้ ล้ว คําวา อญั ญา โกณฑญั ญะ จึงไดเปน ชือ่ ของทานต้ังแตกาลนน้ั มา ฝายทานโกณฑัญญะไดเห็นธรรมแลว จึงทูลขออุปสมบทกับ พระพุทธองค พระองคทรงอนุญาตใหทานเปนภิกษุดวยพระวาจาวา ท่านจงเป็นภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากล่าวดีแล้ว ท่านจงประพฤติ พรหมจรรย์ เพอื่ ทําทสี่ ุดทุกขโ์ ดยชอบเถดิ วิธีการอุปสมบทน้ี เรียกวา เอหิภิกขุอุปสมั ปทา เพราะพระวาจาน้ันสงผลใหการอุปสมบทแก พระอญั ญาโกญทญั ญะ สาํ เรจ็ เปน พระสงฆส าวกโดยบรบิ รู ณ ทา นจงึ เปน พระสาวกองคแรกในพระพุทธศาสนา วันนั้นจึงเปนวันที่มีพระรัตนตรัย ครบสมบรู ณ คอื พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ เรยี กวา วนั อาสาฬหบชู า ตอ จากนน้ั ทรงจาํ พรรษาอยทู ป่ี า อสิ ปิ ตนมฤคทายวนั ทรงสงั่ สอน บรรพชติ ทง้ั ๔ รปู ดวยปกิณณกเทศนา คอื พระธรรมเทศนาเบ็ดเตลด็ ตามสมควรแกอธั ยาศัย ทา นวัปปะและภทั ทยิ ะ ไดด วงตาเหน็ ธรรมบรรลุ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 137

138 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี โสดาปตติผล จึงอุปสมบทใหพรอมกัน ตอมาทานมหานามะและอัสสชิ ไดด วงตาเหน็ ธรรม พระองคจ งึ อปุ สมบทใหพ รอ มกนั ทงั้ ๔ ทา นอปุ สมบท วธิ ีเดยี วกบั ทา นโกณฑญั ญะ เรยี กวา “เอหิภิกขอุ ปุ สมั ปทา” ปัญจวคั คียบ์ รรลพุ ระอรหนั ต์ เมื่อภิกษุปญจวัคคียไดบรรลุโสดาปตติผล มีอินทรียคือศรัทธา เปนตน แกกลาควรเจริญวิปสสนาเพ่ือวิมุตติคือความหลุดพนจากกิเลส ทงั้ มวลแลว ครน้ั พอถงึ วนั แรม ๕ คา่ํ เดอื น ๙ พระพทุ ธองคจ งึ ตรสั พระธรรม เทศนา ช่ือวา อนัตตลกั ขณสตู ร โปรดภิกษุปญจวัคคีย โดยมีใจความ โดยยอวา รปู เวทนา สัญญา สงั ขาร และวญิ ญาณ รวมเรียกวา ขนั ธ ๕ เปนอนัตตา ไมใชตัวตน เพราะไมสามารถบังคับบัญชาไดวา จงเปน อยา งนเ้ี ถดิ อยา เปน อยา งนน้ั เลย อกี ทงั้ ยงั เปน สง่ิ ไมเ ทยี่ ง เปลย่ี นแปลงไป ตลอดเวลา เมื่อพระศาสดาตรัสพระธรรมเทศนาแสดงอนัตตาลักษณะอยู จิตของภิกษุปญ จวัคคยี  ผพู ิจารณาภมู ิธรรมตามกระแสเทศนาน้นั กห็ ลุด พนแลวจากอาสวะท้ังหลาย ไมถือม่ันดวยอุปาทาน บรรลุพระอรหันต ท้ังหมด ครง้ั น้ัน มพี ระอรหันตเ กดิ ขึน้ ในโลก ๖ องค คือ พระพุทธเจา ๑ และภิกษุปญจวัคคียทั้ง ๕ คือ พระอัญญาโกณฑัญญะ พระวัปปะ พระภทั ทยิ ะ พระมหานามะ และพระอัสสชิ ดวยประการฉะนี้ 138

ÇԪҾط¸»ÃÐÇÑμÔ 139 ปริเฉทท่ี ๗ ส่งสาวกไปประกาศพระศาสนา โปรดยสกลุ บตุ ร หลังจากแสดงธรรมโปรดภิกษุปญจวัคคียแลว พระพุทธองคก็ เสด็จประทับอยูที่ปา อสิ ปิ ตนมฤคทายวัน เมอื งพาราณสี วันหนงึ่ ในเวลา จวนใกลร งุ ในขณะทพ่ี ระพทุ ธองคเ สดจ็ จงกรมอยใู นทแี่ จง ทรงไดย นิ เสยี ง ยสกลุ บตุ ร ซึ่งเปน บุตรเศรษฐี มเี รอื น ๓ หลงั เปน ท่อี ยปู ระจาํ ใน ๓ ฤดู มีความสุขตามฆราวาสวิสัย คืนวันหนึ่ง ยสกุลบุตรนอนหลับกอนเหลา นางบาํ เรอและบรวิ ารหลับทีหลงั ยสะตื่นข้นึ มากลางดกึ เหน็ บรวิ ารเหลา น้ันนอนหลับอยางขาดสติ มอี าการตางๆ เชน บางนางพณิ ตกอยทู ่รี ักแร บางนางสยายผม บางนางนํ้าลายไหล บางนางบนละเมอพึมพํา ไมนา ยนิ ดีเหมือนแตกอ น ปรากฏแกยสกุลบุตรเหมอื นซากศพที่ถูกท้งิ ในปา ชา ยสกลุ บตุ รเหน็ แลว สลดหดหใู จ เกดิ ความเบอื่ หนา ยตอ ชวี ติ ฆราวาสหนอี อก จากบา น บน พมึ พาํ วา ที่นี่ว่นุ วายหนอ ท่ีน่ีขดั ข้องหนอ เดนิ ไปตามทาง ปา อสิ ิปตนมฤคทายวนั พระพุทธองค จึงตรัสเรยี กวา ทีน่ ้ีไม่ว่นุ วาย ทีน่ ี่ ไม่ขดั ข้อง ท่านมานีเ่ ถิด เราจกั แสดงธรรมแก่ท่าน ยสกลุ บุตรไดยิน อยางน้ันแลว จึงถอดรองเทาเขา ไปเฝาไหวแลว น่งั ณ ที่สมควรขา งหน่ึง พระพุทธเจาทรงแสดงธรรมชื่อ อนุปุพพีกถา คือ การกลาว พรรณนาไปโดยลําดับ ไดแ ก ทาน คอื การให ศีล คอื การรกั ษากายวาจา ใหเ รยี บรอ ยไมเ บยี ดเบยี นกนั สคั คะ คอื การอบุ ตั ใิ นสวรรคซ งึ่ เกดิ จากการ ใหท านและรกั ษาศลี กามาทีนพ คอื โทษของกามอนั เกดิ จากการเสวยสขุ ในสวรรค ซงึ่ เปน ของไมเ ทย่ี งไมย ง่ั ยนื เปน บอ เกดิ แหง ทกุ ขอ ยเู นอื ง ๆ และ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 139

140 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี เนกขมั มานิสงส์ คืออานิสงสแหงการออกจากกาม ตัดชองทางที่ทําให เกิดทุกข มคี วามแตค วามสงบสขุ อยา งแทจ รงิ คร้ันพระองคทรงแสดงอนุปุพพีกถา ฟอกจิตยสกุลบุตรใหหาง ไกลจากความยนิ ดใี นกาม จนเกดิ ดวงตาเหน็ ธรรม สาํ เรจ็ เปน พระโสดาบนั เหมือนผาที่ปราศจากมลทินควรรับน้ํายอมแลว จึงทรงแสดงอริยสัจ ๔ คือ ทุกข สมุทัย เหตุใหเกิดทุกข นิโรธ ความดับทุกข และทุกขนิโรธ คามนิ ปี ฏปิ ทา ทางดาํ เนนิ ถงึ ความดบั ทกุ ข โปรดยสกลุ บตุ รใหไ ดเ หน็ ธรรม พเิ ศษ ณ ทีน่ ่งั น้นั อบุ าสกคนแรก ครั้นรุงเชา มารดาของยสกุลบุตรขึ้นไปบนเรือนไมเห็นลูกชาย ตกใจ รบี ไปบอกเศรษฐี ผเู ปน สามี ทา นเศรษฐใี ชค นใหไ ปตามหาทง้ั ๔ ทศิ สว นตนกอ็ อกตามหาดว ย เผอญิ เดนิ ทางผา นมาใกลป า อสิ ปิ ตนมฤคทายวนั เหน็ รองเทา ของลกู ชายวางอยู จาํ ไดจ งึ ตามเขา ไปดู ไดพ บลกู ชายของตน นัง่ อยกู บั พระพทุ ธเจา เมอื่ ทา นเศรษฐถี วายบงั คมแลว นงั่ อยู พระองคท รงแสดงอนปุ พุ พกี ถา และอริยสัจ ๔ โปรดเศรษฐใี หไ ดด วงตาเห็นธรรม สาํ เร็จเปนพระโสดาบัน แลว เศรษฐีทลู สรรเสริญพระธรรมเทศนาและแสดงตนเปน อุบาสก ขอถงึ พระรัตนตรัย เปนสรณะท่ีพ่ึงตลอดชีวิต บิดาของยสกลุ บตุ รจึงนับเปน อบุ าสกคนแรกในพระพทุ ธศาสนาทไี่ ดช อ่ื วา เตวาจิกอบุ าสก คอื อบุ าสก ผูขอถึงพระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะที่พึ่ง ท่รี ะลกึ ขณะพระพทุ ธเจา ทรงแสดงอนปุ พุ พกี ถาและอรยิ สจั ๔ โปรดเศรษฐี บิดาของยสกุลบุตร ซ่ึงยสกุลบุตรก็นั่งอยูดวย ไดฟงพระธรรมเทศนา ท้ังสองเร่ืองนี้ ซ้ําอีกครั้งหน่ึง แลวพิจารณาธรรมตามกระแสพระธรรม 140

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 141 เทศนา จิตก็หลุดพนจากอาสวะ ไมถือม่ันดวยอุปาทาน สําเร็จเปน พระอรหนั ต ณ ทน่ี ง่ั นน้ั เอง นบั เปน คฤหสั ถค นแรกทสี่ าํ เรจ็ เปน พระอรหนั ต ขณะยงั มิทันไดบวชเปน ภกิ ษุ ฝา ยเศรษฐผี เู ปน บดิ า ไมท ราบวา ยสกลุ บตุ รบรรลพุ ระอรหนั ตแ ลว จงึ บอกวา พอ ยสะ มารดาของเจา กาํ ลงั รอ งไหเ สยี ใจอยู จงกลบั ไปบา นเถดิ ยสกลุ บตุ รมองดพู ระพทุ ธเจา พระองคจ งึ ตรสั บอกเศรษฐวี า ยสกลุ บตุ รบรรลุ อรหัตผล สําเร็จเปนพระอรหันตแลว ไมใชผูควรจะกลับคืนไปครองเพศ ฆราวาสอกี เศรษฐกี ราบทลู วา เปน ลาภของพอ ยสะแลว นมิ นตพ ระพทุ ธเจา เสด็จไปรับบิณฑบาตทบ่ี านในเชาวนั นนั้ และใหยสกลุ บตุ รตามเสดจ็ ดว ย ครั้นทราบวาพระองคทรงรับนิมนตแลว ถวายบังคมลากลับไป แจงขาว ภรรยาและสง่ั ใหเตรยี มภตั ตาหารถวายพระพุทธเจา เม่ือเศรษฐีกลับไปไมนาน ยสกุลบุตรทูลขออุปสมบทเปนภิกษุ พระพุทธเจาทรงประทานเอหิภิกขุอุปสมั ปทาแกย สกุลบตุ ร ดว ยพระวาจาวา เธอจงเป็นภกิ ษุมาเถดิ ธรรมอนั เรากลา่ วดแี ลว้ จงประพฤตพิ รหมจรรยเ์ ถดิ แต่ไม่ตรสั คําว่า เพอื่ ทําทสี่ ุดทุกขโ์ ดยชอบ เหมอื นทตี่ รสั กบั ปญั จวคั คยี ์ เพราะพระยสะไดถ้ งึ ทสี่ ดุ แหง่ ทกุ ขแ์ ลว้ อบุ าสิกาค่แู รก ในเวลาเชา วันนัน้ พระพุทธเจา มีพระยสะเปน ปจ ฉาสมณะ เสด็จ ไปยงั เรอื นเศรษฐตี ามคาํ นมิ นต ประทบั นงั่ บนอาสนะทจ่ี ดั เตรยี มไว มารดา และภรรยาของพระยสะมาเขาเฝาพระองคทรงแสดงอนุปุพพีกถาและ อริยสจั ๔ โปรดสตรี ทง้ั ๒ ใหไดดวงตาเห็นธรรมสาํ เรจ็ เปน พระโสดาบนั เลอ่ื มใสในพระพทุ ธศาสนา แสดงตนเปน อบุ าสกิ า ขอถงึ พระรตั นตรยั เปน สรณะท่ีพึ่งตลอดชีวติ มารดา และภรรยาเก่าของพระยสะ ทัง้ ๒ จึงนับ เป็นอบุ าสิกาก่อนหญิงใดในโลก คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 141

142 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ครน้ั ไดเวลาภตั กจิ มารดา บดิ า และภรรยาของพระยสะ นอมนํา ภัตตาหารเขามาถวายพระพุทธเจาและพระยสะดวยมือตนเอง เมื่อเสร็จ ภัตกิจแลว พระพุทธเจาทรงทําอนุโมทนาใหคนทั้ง ๓ อาจหาญราเริงใน ธรรมแลว เสด็จกลับไปประทับยังปาอิสิปตนมฤคทายวัน ขณะน้ัน ไดมี พระอรหนั ตเกิดขน้ึ ในโลก ๗ องค รวมท้ังพระยสะ สหายพระยสะ ๕๔ คนบวช ฝา ยสหายของพระยสะ ๔ คน คอื วิมละ ๑ สพุ าหุ ๑ ปณุ ณชิ ๑ ควมั ปติ ๑ เปนบุตรเศรษฐีในเมืองพาราณสีไดทราบขาววา ยสกุลบุตร ออกบวชแลว คดิ วา ธรรมวนิ ยั นน้ั คงเปน สง่ิ อนั ประเสรฐิ จงึ พรอ มกนั ไปหา พระยสะฝา ยพระยสะกพ็ าสหายทงั้ ๔คนนน้ั ไปเฝา พระศาสดาพระพทุ ธองค ทรงแสดงธรรมใหกุลบตุ รทง้ั ๔ เห็นธรรมแลว ประทานใหเปน ภิกษแุ ลว ทรงสง่ั สอนใหบรรลุพระอรหัตผล ยังมสี หายของพระยสะ เปน ชาวชนบท อีก ๕๐ คน พอไดทราบขาวน้ันแลว ก็คิดเหมือนกันกับสหายพระยสะ ทงั้ ๔ คน พากนั บวชตามแลว ไดส าํ เรจ็ พระอรหตั ผลดว ยกนั สน้ิ โดยนยั กอ น รวมกันเปน พระอรหันต ๖๑ องค พระศาสดาทรงสงสาวก ๖๐ รูป ไปประกาศพระศาสนาดวย พระดํารัสวา ทา่ นทงั้ หลายจงเทยี่ วไปในชนบท เพอื่ ประโยชน์เก้อื กลู แก่ ชนหมมู่ าก เพอื่ ความสขุ แกเ่ ทวดาและมนุษยท์ งั้ หลาย และเพอื่ อนุเคราะห์ ชาวโลก เธอทงั้ หลายอยา่ งไปทางเดยี วกนั ๒ องค์ ตา่ งองคต์ า่ งไป จงแสดง ธรรมอนั งามในเบ้อื งตน้ งามในทา่ มกลาง และงามในทสี่ ดุ ฯลฯ แมเ้ รากจ็ ะ ไปยงั ตาํ บลอุรเุ วลาเสนานิคม เพอื่ แสดงธรรม พระสาวกทั้ง ๖๐ องคน้ัน รับพระดํารัสแลว ถวายบังคมลา พระพุทธเจา ออกจากปาอิสิปตนมฤคทายวัน เท่ียวจาริกไปประกาศ พระศาสนาในชนบท นอ ยใหญต ามพระพทุ ธประสงคแ ลว สว นพระองคเ สดจ็ 142

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 143 ดาํ เนนิ ไปตาํ บลอรุ เุ วลาเสนานคิ ม ครน้ั ถงึ ไรฝ า ยระหวา งทาง ทรงหยดุ พกั ใตรม ไมแ หงหนงึ่ ทรงโปรดภทั ทวคั คีย์ ๓๐ คน ขณะน้ัน มาณพ ๓๐ คน เปน สหายรกั ใครกนั เรียกวา ภทั ทวัคคีย ตา งคนตา งพาภรรยามาเทย่ี วเลน ในทนี่ น้ั สหายคนหนงึ่ ไมม ภี รรยา สหาย เหลาน้ันจึงหาหญิงแพศยาคนหนึ่งมาอยูเปนเพื่อน ครั้นสหายเหลานั้น เผลอไป ไมทันระวัง หญงิ แพศยาคนน้นั ไดลกั เอาหอเครอ่ื งประดบั หนีไป มาณพทงั้ ๓๐ คนนน้ั พากนั ออกตามหาหญงิ แพศยานนั้ ไปพบพระพทุ ธเจา ประทบั อยูท ี่ไรฝ า ยน้นั จึงเขาไปเฝา และทูลถามวา พระองคทรงเหน็ สตรี นางหนง่ึ มาทางนบ้ี า งหรอื ไม นางลกั หอ เครอื่ งประดบั หนไี ป พระองคต รสั ตอบวา กุมารท้ังหลาย เธอทั้งหลายจะแสวงหาสตรนี ัน้ ดี หรอื จะแสวงหา ตนดีกวา เมื่อสหายเหลาน้ันกราบทูลวา แสวงหาตนดีกวา จึงทรงแสดง อนุปพุ พีกถาและ อริยสจั ๔ ใหภัททวัคคียทั้ง ๓๐ คนน้ัน ไดดวงตา เห็นธรรม สูงสุดเปนพระอนาคามี ตํ่าสุดเปนพระโสดาบัน ทรงประทาน อปุ สมบทเปน ภกิ ษดุ ว ยเอหภิ กิ ขอุ ปุ สมั ปทา ทรงสง ไปประกาศพระศาสนา เชน เดียวกับพระสาวก ๖๐ องคก อนนั้น ทรงโปรดชฎิล ๓ พ่ีน้อง หลังจากสงพระภัททวัคคียไปแลว พระพุทธเจาเสด็จตรงไปยัง ตําบลอุรุเวลาเสนานิคม เปนที่อยูของชฎิล ๓ พ่ีนองกับหมูบริวาร ต้ังอยูในเขตเมืองราชคฤห ซ่ึงพระเจาพิมพิสารทรงปกครองอยู เปน เมืองเจริญรุงเรืองคับคั่งดวยผูคน มีเจาลัทธิมากมายมาอาศัย บรรดา เจาลัทธิเหลานั้น มีนักบวชจําพวกชฎิล ถือลัทธิการบูชาไฟเปน พี่นองกัน ๓ คน คือ อุรุเวลกสั สปะ พ่ีชายใหญ มีชฎิลเปนบริวาร ๕๐๐ เปนคณาจารยใหญ มีคนนับถือมากมาย นทีกสั สปะ นองชาย คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 143

144 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี คนกลาง มชี ฎลิ บรวิ าร ๓๐๐ และ คยากสั สปะ นอ งชายคนเล็ก มชี ฎลิ บริวาร ๒๐๐ ท้ัง ๓ พนี่ องออกบวชจากตระกูลกสั สปโคตร สรา งอาศรม อยใู กลฝ ง แมนํ้าเนรญั ชราตามลําดับ คือ อุรเุ วลกัสสปะ อยตู น แมน ้าํ ในตาํ บลอรุ ุเวลาเสนานิคม นทีกัสสปะ อยถู ดั ลงมาอกี ตาํ บลหน่งึ คยากสั สปะ อยทู ี่คุงแมน้าํ ตอนใต ในตาํ บลคยาสีสะ พระพุทธเจาเสด็จถึงอาศรมของอุรุเวลกัสสปะในเวลาเย็น ทรงขอพักแรมดวยราตรีหนึ่ง อุรุเวลกัสสปะรังเกียจ ไมพอใจใหพัก พูดบายเบี่ยง เพราะเห็นวาพระองคเปนนักบวชตางลัทธิกัน พระองค จงึ ขอพกั ทโี่ รงไฟ อนั เปน สถานทบ่ี ชู าเพลงิ ของเหลา ชฎลิ และเปน ทอ่ี ยขู อง นาคราชดุราย อุรุเวลกัสสปะหามไมใหพักเพราะเกรงวาจะเปนอันตราย แกช วี ติ เม่ือพระองคทรงรับส่ังยืนยนั วา นาคราชไมอาจจะทําอนั ตรายได จงึ อนญุ าตใหเ ขา ไปพกั แรมตามพระพทุ ธประสงค พระองคเ สดจ็ เขา ไปอยู ในโรงบูชาไฟ ทรงแสดงฤทธิ์บังหวนควันและเปลวเพลิงทรมานนาคราช จนสิ้นฤทธิ์เดช คร้ันรุงเชา อุรุเวลกัสสปะเห็นพระองคไมมีอันตรายอยางใด อยา งหนง่ึ นกึ ประหลาดใจวา พระมหาสมณะองคน ้ี มอี านภุ าพมาก สามารถ ปราบนาคราชใหส ิน้ ฤทธเิ์ ดชได มีจติ เลื่อมใสในอิทธปิ าฏหิ าริย กราบทลู นิมนตไปเสวยพระกระยาหารท่ีอาศรมของตน ไดฟงพระพุทโธวาทแลว เห็นวาลัทธิของตนไมมีแกนสาร จึงชักชวนชฎิลบริวาร ๕๐๐ ลอยชฎา และบรขิ ารเครอื่ งบชู าไฟลงในแมน าํ้ ทลู ขออปุ สมบทเปน ภกิ ษใุ นพระพทุ ธ ศาสนา พระองคทรงประทานอุปสมบทใหชฎิลเหลานั้นเปนภิกษุดวย เอหภิ ิกขอุ ปุ สัมปทาทุกรูป นทีกสั สปะ นอ งชายคนกลาง เห็นชฎาและบรขิ ารเครือ่ งบูชาไฟ เหลาน้ันลอยมาตามกระแสน้ํา เขาใจวาเกิดอันตรายแกพ่ีชายของตน 144

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 145 จึงพรอมดวยชฎลิ บริวาร ๓๐๐ รีบมายังอาศรมพช่ี าย เม่อื เดนิ ทางมาถงึ เห็นพระอุรุเวลกัสสปะและภิกษุบริวารครองเพศเปนภิกษุแลว สอบถาม เรื่องราวท่ีเกิดขึ้น ทราบความจริงทั้งหมดแลว มีความเลื่อมใสใน พระพทุ ธเจา จงึ ชักชวนชฎิลบริวาร ๓๐๐ ลอยชฎาและบริขารเคร่อื งบชู า ไฟลงในแมน าํ้ ทลู ขออปุ สมบทเปน ภกิ ษเุ หมอื นพช่ี าย พระองคท รงประทาน อปุ สมบทใหชฎิลเหลา นน้ั เปนภิกษุดวยเอหิภิกขอุ ปุ สมั ปทา ฝายคยากัสสปะ นองชายคนเลก็ เห็นชฎาและบริขารเคร่ืองบชู า ไฟลอยมาตามกระแสนาํ้ จาํ ได เขา ใจวา เกดิ อนั ตรายแกพ ช่ี ายทง้ั ๒ ของตน จงึ พรอ มดว ยชฎลิ บรวิ าร ๒๐๐ รบี มายงั อาศรมของพระอรุ เุ วลกสั สปะ เหน็ พ่ีชายท้ัง ๒ และเหลาบริวารครองเพศเปนภิกษุแลว สอบถามเร่ืองราว ท่ีเกิดขึ้น ทราบความจริงทั้งหมดแลว มีความเล่ือมใสในพระพุทธเจา จงึ ชกั ชวนชฎลิ บรวิ าร ๒๐๐ ลอยชฎาและบรขิ ารเครอ่ื งบชู าไฟลงในแมน า้ํ ทลู ขออปุ สมบทเปน ภกิ ษเุ หมอื นพช่ี ายทง้ั ๒ ของตน พระองคท รงประทาน อปุ สมบทใหช ฎลิ เหลาน้นั เปนภิกษุดว ยเอหิภิกขอุ ุปสัมปทา ทรงแสดงอาทิตตปริยายสตู ร พระศาสดาประทับอยูที่ตําบลอุรุเวลา ตามสมควรแกพุทธ อธั ยาศยั แลว พรอมดวยภิกษหุ มูชฏลิ เหลานน้ั เสดจ็ ไปยังตําบลคยาสีสะ ใกลแ มนาํ้ คยา ทรงแสดงพระธรรมเทศนา ชอ่ื วา อาทิตตปริยายสตู ร มี ใจความโดยยอ วา ดกู อ นภกิ ษทุ งั้ หลาย ตา หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ เปน ของรอ น รอนเพราะอะไร อะไรมาเผาใหรอน เรากลาววา รอนเพราะไฟราคะ ไฟโทสะ ไฟโมหะ รอนเพราะความเกิด ความแก ความตาย ความโศก ความราํ พัน ความเจ็บไข ความเสยี ใจ ความคับใจ เมอื่ พระศาสดาตรสั พระธรรมเทศนานจ้ี บลง จติ ของภกิ ษเุ หลา นนั้ พนจากอาสวะท้ังหลาย ไมถือมั่นดวยอุปาทานสําเร็จเปนพระอรหันต ท้งั หมด คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 145

146 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉҪѹé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ปริเฉทที่ ๘ เสดจ็ กรงุ ราชคฤห์ แคว้นมคธ และได้อคั รสาวก ครน้ั พระพทุ ธองคเ สดจ็ อยู ณ ตาํ บลคยาสสี ะ ตามควรแกอ ธั ยาศยั แลว พรอมดว ยหมพู ระสงฆสาวก ๑,๐๐๓ องค เสดจ็ ไปยงั กรงุ ราชคฤห ประทบั อยูณลฏั ฐิวนั สวนตาลหน่มุ กติ ตศิ พั ทข องพระองคข จรไปทว่ั ทศิ วา พระสมณโคดม โอรสแหง ศากยะเปน พระอรหนั ต ตรสั รเู องโดยชอบ ขณะนี้ ประทบั อยูท ลี่ ฎั ฐิวัน พระเจา้ พิมพิสาร พระเจา แผน ดนิ มคธ ไดท รงทราบกติ ตศิ พั ทน นั้ จึงพรอมดวยราชบริพารเสด็จไปเฝา ทรงนมัสการแลว ประทับนั่ง ณ ท่อี นั สมควร สว นราชบรพิ ารของพระองคม อี าการทางกาย วาจาตา ง ๆ กนั เปน ๕ พวก คอื ๑) บางพวกถวายบงั คม ๒) บางพวกเปน แตก ลา ววาจาปราศรยั ๓) บางพวก เปน แตป ระณมมอื ๔) บางพวกรอ งประกาศชอื่ และโคตรของตน ๕) บางพวกนิง่ อยู ทเี่ ปน เชนน้เี พราะความไมแ นใจวา อุรุเวลกัสสปะของ พวกตนกบั พระสมณโคดม ใครเปนใหญกวากัน พระอุรุเวลกัสสปะลุกจากท่ีน่ัง หมจีวรเฉวียงบา กราบลงแทบ พระยุคลบาทพระพทุ ธเจา อธิบายเหตุผลท่ีเลิกนบั ถอื ลัทธิบชู าไฟ หันมา นบั ถอื พระพทุ ธศาสนาวา การบชู าไฟไมใ ชท างหลดุ พน จากกเิ ลสทง้ั หลาย เราไดเห็นทางอันสงบ ไมมีกิเลสเปนเหตุกอใหเกิดทุกข ไมมีความกังวล เขา มาพวั พัน ไมต ิดอยูในกามภพ ไมแปรปรวนเปนอยา งอ่นื ไมใ ชธรรม ท่ีบุคคลอ่ืนจะแนะนําใหเชื่อได แตเปนคุณท่ีปรากฏแกใจตนเอง เหตุนั้น เราจงึ ไมย นิ ดใี นการเซน สรวงและการบชู าไฟ ซงึ่ เคยประพฤตมิ าแลว จาก 146

ÇԪҾط¸»ÃÐÇÑμÔ 147 นั้นไดประกาศวาพระพุทธเจาเปนศาสดาของเรา สวนเราเปนสาวกของ พระพทุ ธเจา เม่ือเหลาขาราชบริพารของพระเจาพิมพิสารเห็นเชนน้ัน ก็หมด ความเคลือบแคลงสงสัยคลายความถือตัว ไมมีกิริยากระดางกระเด่ือง เหมอื นตอนมาถงึ พระพทุ ธองคท รงเหน็ วา ทกุ คนพรอ มจะรบั ฟง พระธรรม เทศนาจงึ ทรงแสดงอนปุ พุ พกี ถาและอริยสจั ๔โปรดพระเจา พมิ พสิ ารและ ราชบรพิ ารซง่ึ มี ๑๒ นหตุ โดยเมอ่ื พระธรรมเทศนาจบลง พระเจา พมิ พสิ าร พรอ มดว ยบรวิ าร ๑๑ นหตุ ไดธ รรมจกั ษุ คอื บรรลพุ ระโสดาบนั สว นบรวิ าร อกี ๑ นหุต ตัง้ อยูใ นไตรสรณคมน ความปรารถนา ๕ ประการของพระเจ้าพิมพิสาร พระเจาพิมพิสารกราบทูลวา เมื่อครั้งหมอมฉันยังเปนพระราช- กุมารอยู ไดต ัง้ ความปรารถนาไว ๕ ประการ คอื ๑. ขอให้ข้าพเจ้าได้รบั ราชาภิเษกเป็นกษตั ริยแ์ คว้นมคธ ๒. ขอให้พระอรหนั ตผ์ ตู้ รสั รเู้ องโดยชอบมายงั แคว้นมคธ ๓. ขอให้ข้าพเจ้าได้เข้าไปนัง่ ใกล้พระอรหนั ตน์ ัน้ ๔. ขอให้พระอรหนั ตน์ ัน้ แสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า ๕. ขอให้ข้าพเจ้าร้ทู วั่ ถึงธรรมของพระอรหนั ตน์ ัน้ บัดนี้ความปรารถนาท้ัง ๕ ประการ ท่ีหมอมฉันตั้งไว สําเร็จ บริบรู ณ ทกุ อยางแลว เวฬวุ นั วดั แห่งแรกในพระพทุ ธศาสนา พระเจา พมิ พสิ ารครน้ั กราบทลู ความสาํ เรจ็ พระราชประสงคท งั้ ๕ แลว ไดแ สดงพระองคเ ปน อบุ าสก จากนน้ั ไดก ราบทลู พระศาสดาพรอ มทง้ั หมสู าวก เพอื่ เสดจ็ ไปเสวยภตั ตาหารทพ่ี ระราชนิเวศนใ นวันรุงขน้ึ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 147

148 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ในวันรุงข้ึน พระพุทธเจาพรอมดวยพระสงฆสาวก เสด็จไปยัง พระราชนเิ วศน ประทับนัง่ บนพุทธอาสนแลว พระเจาพมิ พิสารทรงถวาย ภัตตาหาร ทรงอังคาสพระสงฆมีพระพุทธเจา เปน ประธาน ดวยพระหตั ถ ของพระองคเอง คร้ันพระสงฆฉันภัตตาหารเสร็จเรียบรอยแลว พระเจา พิมพิสารกราบทูลวา ลัฏฐิวันที่เสด็จประทับอยูนั้น เปนสถานท่ีเล็ก ทั้ง ไกลจากชมุ ชน หนทางไปมาไมส ะดวก หมอ มฉนั ขอถวายพระราชอทุ ยาน เวฬุวันสวนไมไผใหเปนสังฆาวาส ท่ีพักของพระสงฆ ดวยเปนสถานท่ี กวางใหญ มีเสนาสนะพรอมมูลอยูไมใกลไมไกลจากชุมชน กลางวันไม พลุกพลานดวยผูคน กลางคืนเงียบสงัด ไมมีเสียงอ้ืออึง หนทางไปมา สะดวก เหมาะจะแสวงหาความสงบ หลีกเรน อยตู ามวสิ ยั สมณะ ควรเปน ที่ประทับอยูของพระองค แลวทรงจับพระเตาทองเต็มดวยน้ําหลั่งลงบน พระหตั ถพระพทุ ธเจา ถวายพระราชอทุ ยานเวฬุวันเปน สังฆาวาส พระพทุ ธเจ้าทรงรบั พระเวฬวุ นั เป็นวดั แห่งแรกในพระพทุ ธ- ศาสนา ทรงอนโุ มทนาแลว ทรงพาพระสงฆส าวกไปประทบั ณ พระเวฬวุ นั และทรงใชพระเวฬุวันแหงน้ี เปนที่ประดิษฐานพระพุทธศาสนา นับแต ทรงใหก ารอปุ สมบทชฎลิ ๓ พนี่ อ ง ทรงพาไปเผยแผธ รรมในเมอื งราชคฤห โดยมีพระเจาพิมพิสารเปนเอกอัครศาสนูปถัมภก ทําใหพระพุทธศาสนา แผขยายไปอยา งรวดเร็ว ทรงได้พระอคั รสาวก ขณะพระพุทธเจาเสด็จพระทับอยู ณ เมืองราชคฤหน้ี มีมาณพ คนหนึ่ง ชื่อ อปุ ติสสะ เกิดในตระกูลพราหมณ ในหมูบานอุปติสสคาม ตําบลนาลันทา ใกลเมืองราชคฤหเปนบุตรของวังคันตพราหมณและ นางสารพี ราหมณี เปน เพอ่ื นสนทิ กบั มาณพอกี คนหนงึ่ ชอื่ โกลิตะ ลกู ชาย นางโมคคลั ลพี ราหมณี ในหมบู า นโกลติ คาม ซง่ึ อยใู กลก บั หมบู า นอปุ ตสิ สคาม 148

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 149 ท้ังสองตระกูลน้ีคบหาเปนเพื่อนกันมานานถึง ๗ ชั่วอายุคน ดังน้ัน อุปติสสมาณพและโกลิตมาณพ จึงคบหาเปนเพื่อนกันตามบรรพบุรุษ ทง้ั สองคนมอี ายรุ นุ ราวคราวเดยี วกนั เขา ศกึ ษาศลิ ปวทิ ยาในสาํ นกั เดยี วกนั มักไปไหนมาไหนดว ยกัน และมีบริวารคนละ ๕๐๐ คอยตดิ ตามหอ มลอ ม ไปดว ยเสมอ วนั หน่ึงชวนกันไปดูมหรสพ แตไมร ูสึกสนกุ สนาน เกิดความเบ่อื หนายในการชมมหรสพ เหน็ พอ งตอ งกนั วา การดมู หรสพจะไดประโยชน อะไร คนท่ีกําลังแสดงอยูอีกไมถึง ๑๐๐ ป ก็จะตองตายกันหมด ควร ออกบวชแสวงหาโมกขธรรมดีกวา จึงชวนกันไปบวชอยูในสํานักของ สญั ชยั ปริพาชก หน่ึงในจํานวนครูทั้ง ๖ ซึ่งมีชื่อเสียงเปนท่ีรูจักของคน มากมายในสมยั นน้ั หลังจากบวชเปนปริพาชกแลว มาณพทั้งสองใชเวลาไมนานนัก ก็ศกึ ษาเลาเรียนจนจบความรูข องอาจารย เพราะเปน ผมู สี ตปิ ญ ญาดี แต ไมพ อใจในความรเู พยี งเทา นน้ั เพราะไมส ามารถทาํ ใหบ รรลโุ มกขธรรมได จึงเที่ยวเสาะแสวงหาพราหมณาจารย ผเู ปน นกั ปราชญสามารถบอกทาง บรรลโุ มกขธรรมได เมอื่ ไมพ บนกั ปราชญต ามทคี่ าดหวงั จงึ พากนั กลบั มา อยใู นสาํ นกั อาจารยส ญั ชยั ตามเดมิ และทาํ กตกิ ากนั วา ใครพบโมกขธรรม กอ น จงบอกแกก นั จากน้นั ไดแยกยายกันเสาะแสวงหาโมกขธรรม เชาวันหน่ึง พระอสั สชิ หนึ่งในพระปญจวัคคียกําลังเท่ียว บิณฑบาตในเมืองราชคฤห อุปติสสปริพาชกเดินมาจากอารามปริพาชก ไดเห็นพระอัสสชิมีกิริยาอาการสํารวม นาเลื่อมใส สุภาพเรียบรอย สงบเสงี่ยม งดงามท้ังการเดิน และการยืน มีนัยนตาทอดลง แปลกจาก บรรพชติ ทว่ั ไป เกดิ ความเลอ่ื มใสในจรยิ าวตั รของทา น จงึ เดนิ ตามหลงั ไป ดวยความรูสึกแปลกใจวานักบวชทานนี้เปนใครกัน เราไมเคยพบเห็น มากอน คงจะเปนพระอรหันตห รอื ผบู รรลุธรรมขนั้ ใดขั้นหนึง่ สังเกตเหน็ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 149

150 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี พระเถระกาํ ลงั บิณฑบาตอยู ไมเ หมาะจะเขา ไปถาม จึงเดินตามไปหางๆ คร้ันเห็นพระเถระไดอาหารบิณฑบาตพอสมควร กําลังหาสถานที่ฉัน ภตั ตาหาร จงึ เขาไปปรนนบิ ตั ิใหเ กิดความคนุ เคย แลวสอบถามวา ทา น ผูเจรญิ อากัปกริ ิยาของทานสงบเสง่ยี มยิ่งนกั ผิวพรรณก็เปลง ปลัง่ สุกใส ใครเปน ศาสดาของทา น ทานชอบใจคําสอนของใคร ทาํ ใหต องละทิ้งบา น เรือนออกบวช เมอ่ื พระอสั สชติ อบวา พระสมณโคดมทรงละฆราวาสวิสยั เสดจ็ ออกผนวชจากราชสกลุ ศากยะ เปน ศาสดาของเรา เราชอบใจคาํ สอน ของพระองค จงึ ตดิ ตามออกบวช จึงถามตอไปวา ศาสดาของทานสัง่ สอน อยา งไร พระเถระตอบอยา งถอมตนวา “เราบวชไดไ้ มน่ านนกั เพงิ่ เขา้ มา ศกึ ษาพระธรรมวนิ ยั น้ี จงึ ไมส่ ามารถแสดงธรรมใหท้ า่ นฟงั โดยพสิ ดารได้ แต่จะบอกใหร้ เู้ พยี งใจความสนั้ ๆ” อุปติสสปริพาชกขอใหบอกเพียงใจความส้ันๆ เทานั้น ทานจึง แสดงธรรมโดยยอ ๆ วา เย ธมมฺ า เหตปุ ปฺ ภวา เตสํ เหตุํ ตถาคโต เตสญจฺ โย นิโรโธ จ เอววํ าที มหาสมโณ. ธรรมเหล่าใดเกดิ จากเหตุ พระตถาคตทรงแสดงเหตุแห่งธรรม เหล่านัน้ และความดบั แห่งธรรมเหล่านัน้ ไวด้ ว้ ย พระมหาสมณะมปี กติ ตรสั สอนอยา่ งน้ี. เมื่อพระเถระกลาวจบ อุปติสสปริพาชกเกิดดวงตาเห็นธรรมวา สงิ่ ใดสงิ่ หนึง่ มกี ารเกดิ ข้นึ เป็นธรรมดา สงิ่ นัน้ ทงั้ หมดล้วนมกี ารดบั ไป เป็นธรรมดา จากนัน้ ถามพระเถระวา ขณะนพี้ ระศาสดาประทบั อยทู ี่ไหน เมอ่ื ทราบวา ประทบั อยทู พ่ี ระเวฬวุ นั จงึ นมิ นตใ หพ ระเถระลว งหนา ไปกอ น ครนั้ พระเถระจากไปแลว อปุ ตสิ สปรพิ าชกกก็ ลบั ไปหาโกลติ ปรพิ าชก บอกขาว การพบพระอัสสชิ และแสดงธรรมใหฟงตามท่ีตกลงกันไว 150

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 151 โกลิตปริพาชกไดดวงตาเห็นธรรมเหมือนกัน หลังจากน้ันคนท้ังสองชวน กนั ไปเฝา พระพทุ ธเจา ตงั้ ใจจะพาอาจารยส ญั ชยั ไปดว ย แตส ญั ชยั ปรพิ าชก มีทิฏฐิมาก ถือตนวาเปนเจาสํานักใหญ มีคนเคารพนับถือมาก ไมอาจ จะลดตัวเปนศิษยใครได จึงปฏิเสธไมยอมไป แมพยายามชักชวนหลาย คร้ังก็ไมเปนผลสําเร็จ ทานไดถามคนท้ังสองวา ในโลกนี้ คนโงหรือคน ฉลาดมีมากกวากัน เมื่อคนท้ังสองตอบวา คนโง่มาก คนฉลาดมนี ้อย สัญชัยปริพาชกจึงกลาววา ถา้ เช่นนัน้ คนฉลาดจงไปหาพระสมณโคดม คนโงค่ งมาหาเรา ทา่ นทงั้ สองจงไปกนั เถดิ ในที่สุด อุปติสละและโกลิตะไดอําลาสัญชัยปริพาชก ไปเขาเฝา พระพทุ ธเจา ทพ่ี ระเวฬวุ นั พรอ มดว ยเพอ่ื นปรพิ าชก ๒๕๐ คน อกี ๒๕๐ คน ยังคงอยูกับสัญชัยปริพาชกตอไป ขณะน้ันพระพุทธเจาทรงแสดงธรรม อยู ทอดพระเนตรเหน็ สหายทงั้ สองนาํ บรวิ ารมาแตไ กล ทรงรบั สง่ั กบั ภกิ ษุ ท้ังหลายวา คูอัครสาวก ของเรากําลังมา เม่ือคนเหลานั้นมาถึง ถวาย อภิวาทแลว นัง่ ฟง พระธรรมเทศนา ณ ที่สมควรขา งหนง่ึ บรวิ าร ๒๕๐ คน สําเร็จเปนพระอรหันตพรอมกันในวันนั้นเอง ยกเวนอุปติสสะและโกลิตะ ทง้ั หมดทลู ขออปุ สมบทเปน ภกิ ษใุ นพระพทุ ธศาสนา พระองคท รงอปุ สมบท ใหด วยวธิ เี อหภิ ิกขุอปุ สัมปทา ภายหลังอุปสมบท พระอุปติสสะมีชื่อวา พระสารีบุตร สวน พระโกลติ ะ มชี อ่ื วา พระโมคคลั ลานะ ตามนามมารดาของตนตง้ั แตน น้ั มา พระโมคคลั ลานะหลงั จากอปุ สมบทได ๗ วนั หลกี ไปบาํ เพญ็ เพยี ร ทีบ่ า นกัลลวาลมตุ ตคาม แควน มคธ ขณะปฏบิ ัตธิ รรมอยนู นั้ ถกู ความงว ง ครอบงาํ มคี วามเบอื่ หนา ยนงั่ โงกงว งอยู พระพทุ ธเจา ทรงทราบดว ยพระญาณ เสดจ็ ไปประทานอุบายแกงวง ๘ ประการคือ ๑. กาํ หนดกรรมฐานใดอยู จงกาํ หนดกรรมฐานนน้ั ใหม ากขน้ึ กวา เดมิ ๒. ใหต รกึ ตรองพจิ ารณาถึงธรรมท่ไี ดฟงและเรยี นมาแลว คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 151

152 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ๓. สาธยายธรรม ๔. ยอนหทู ัง้ สองขา ง ๔. เอามือลบู ตามตวั ๕. ยืนขึ้นแลว เอานํ้าลูบนัยนต า ๖. เหลยี วดูทิศทงั้ หลาย แหงนดดู าวบนทองฟา ทําความรูส ึกให เหมอื นกันทั้งกลางวันกลางคนื ๗. เดินจงกรมกลับไปกลับมา ไมใหจิตคดิ ฟงุ ซา นไปในภายนอก ๘. สาํ เรจ็ สหี ไสยา คอื นอนตะแคงขวา ซอ นเทา เหลอ่ื มกนั ตงั้ สตวิ า จะไมป ระกอบสขุ ในการนอน ตนื่ แลว รบี ลกุ ขน้ึ ทาํ ความเพยี รทนั ที ตอ จาก น้นั ทรงประทานพระโอวาทอกี ๓ ขอ คอื ๑. จงสาํ เนยี กวา เราจกั ไมช งู วงเขา ไปสตู ระกลู คอื ไมถ อื ตวั วา เปน คนสาํ คญั เพราะเมอื่ ชงู วงเขา ไปสตู ระกลู หากคนทง้ั หลายมงี านจาํ เปน อยู หลายอยา ง ไมท นั ไดใ สใ จถงึ อาจทาํ ใหเ ขา ใจผดิ ไปวา ใครยยุ งพวกเขาให แตกจากเรา พวกเขาจงึ ไมส นใจเรา และเมอ่ื บณิ ฑบาตไมไ ดอ ะไร กจ็ ะเขนิ อาย คดิ ฟงุ ซาน ไมส ํารวมจติ ทําใหจิตหา งจากสมาธิ ๒. จงสาํ เนยี กวา เราจกั ไมพ ดู ถอ ยคาํ เปน เหตใุ หเ กดิ ความขดั แยง กนั เพราะเมอ่ื พดู โตเ ถยี งกนั ไปมา กต็ อ งพดู มาก คดิ ฟงุ ซา น ไมส าํ รวมจติ ทาํ ใหจ ิตหา งจากสมาธิ ๓. เราไมส นบั สนนุ ใหคลุกคลกี บั หมูชน ไมว าจะเปน คฤหสั ถหรอื บรรพชติ แตส นบั สนนุ ใหค ลกุ คลกี บั เสนาสนะอนั เงยี บสงบ ไมม เี สยี งออื้ องึ ไรค นสญั จร เหมาะจะหลีกเรน อยตู ามวิสัยสมณะ พระโมคคลั ลานะทลู ขอใหท รงแสดงตณั หกั ขยธรรม คอื ขอ ปฏบิ ตั ิ อันจะนําไปสูการดับกิเลสตัณหา พระองคตรัสสอนไมใหยึดม่ันถือมั่นส่ิง ทั้งปวงในโลก เมื่อไมยึดมั่นถือมั่น ก็จะไมสะดุงหวาดหวั่น เม่ือไมสะดุง หวาดหว่ัน ก็จะดับกิเลสตัณหาทั้งปวงได พระโมคคัลลานะปฏิบัติตาม 152

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 153 พระโอวาททตี่ รสั สอน สาํ เรจ็ เปน พระอรหนั ตใ นวนั นนั้ เอง ไดร บั การยกยอ ง ให้เป็นพระอคั รสาวกเบ้อื งซ้าย เป็นผเู้ ลิศในทางมีฤทธิม์ าก พระสารบี ตุ ร หลงั จากอปุ สมบทได ๑๕ วนั ตามเสดจ็ พระพทุ ธเจา ไปพักที่ถ้ําสุกรชาตา เขาคิชฌกูฏ เมืองราชคฤห มีปริพาชกผูหนึ่งชื่อ ทีฆนขอคั คิเวสสนโคตร ซ่ึงเปนหลานของทานเอง ไดมาเขาเฝา พระพุทธเจา แสดงทิฏฐขิ องตนวา สิง่ ทงั้ ปวงไมค วรแกขาพเจา ขาพเจา ไมช อบใจหมด พระองคตรสั ตอบวา อัคคเิ วสสนะ ถาอยางน้ัน ความเหน็ อยางน้ัน ก็ตองไมควรแกทาน ทานตองไมชอบใจความเห็นอยางนั้น แลว ทรงแสดงทฏิ ฐิของคน ๓ ประเภทวา คนบางพวกเห็นวา ส่ิงท้ังปวง ควรแกเรา เราชอบใจหมดคนบางพวกเห็นวา ส่ิงทั้งปวงไมควรแกเรา เราไมช อบใจหมด คนบางพวกเห็นวาบางสิ่งควรแกเราเราชอบใจ บางส่ิง ไมค วรแกเ รา เราไมช อบใจ ทฏิ ฐเิ ชน นท้ี าํ ใหเ กดิ การเขา ใจผดิ กนั ทมุ เถยี งกนั บาดหมางกัน จนถึงเบียดเบียนกันข้ึน เม่ือพิจารณาเห็นอยางน้ี ควรละ ทิฏฐนิ นั้ เสยี และไมท าํ ทฏิ ฐอิ น่ื ใหเกดิ ขน้ึ อกี คร้ันทรงแสดงโทษความยึดม่ันถือมั่นดวยทิฏฐิ ๓ อยางนั้นแลว ทรงแสดงเวทนาปรคิ คหสตู ร มคี วามยอวา มหาภูตรปู ๔ คอื ดิน นํ้า ลม ไฟ ประชมุ กนั เขา เปน กายเกดิ จากบดิ ามารดา เตบิ โตมาเพราะขา วสกุ และ ขนมสด มกี ารแตกทาํ ลายไป ไมย ง่ั ยนื ไมเ ทย่ี ง เปน ทกุ ข เปน อนตั ตา เมอ่ื พิจารณาเหน็ อยางนี้ ยอมละความพอใจในกาย ความเย่อื ใยในกาย และ ความตกอยใู นอาํ นาจของกามได เวทนา ๓ คอื สขุ ทกุ ข และไมใ ชส ขุ ไมใ ช ทุกข กเ็ ชนเดยี วกัน เปน ของไมเ ทย่ี ง เวทนาอยางหนง่ึ เกิดข้ึน เวทนาอกี สองอยา งกห็ ายไป ขน้ึ อยกู บั ปจ จยั ปรงุ แตง เมอ่ื พจิ ารณาเหน็ อยา งน้ี ยอ ม ละความยึดม่ันถือมั่น เบ่ือหนายในเวทนาเหลาน้ัน เม่ือเบื่อหนาย ยอม คลายกําหนัด เพราะคลายกาํ หนดั ยอ มหลุดพน ไมยึดม่นั ถือมน่ั ดวยทิฏฐิ ไมวิวาทแกง แยงกบั ใคร คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 153

154 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี พระสารีบุตรน่ังถวายงานพัดอยูเบ้ืองพระปฤษฎางคของ พระพทุ ธเจา ฟง พระธรรมเทศนาทต่ี รสั แกท ฆี นขปรพิ าชก ตงั้ ใจพจิ ารณาไป ตามกระแสพระธรรมเทศนาน้ัน จิตก็หลุดพนจากอาสวะ ไมถือมั่นดวย อุปาทาน สําเร็จเปนพระอรหันตในวันน้ันเอง ได้รบั การยกย่องให้เป็น พระอคั รสาวกเบ้อื งขวา เป็นผเู้ ลิศในทางมีปัญญามาก สวนทีฆนขปริพาชก ไดดวงตาเห็นธรรม ต้ังอยูในโสดาปตติผล สิ้นความเคลือบแคลงสงสัยในพระพุทธศาสนา ทูลสรรเสริญพระธรรม เทศนาวา มีความไพเราะดุจบุคคลหงายของที่คว่ํา เปดของที่ปด บอก ทางแกค นหลงทาง สอ งประทีปในท่ีมดื และประกาศตนเปนอบุ าสกขอถึง พระรัตนตรัยเปน สรณะทีพ่ ่ึงตลอดชวี ติ พระศาสดาทรงประดิษฐานพระพุทธศาสนาในแควนมคธอยางนี้ แลว เสดจ็ จารกิ ไปมาในชนบทนนั้ ๆ ทรงแสดงธรรมเทศนาสง่ั สอนประชมุ ชน ใหไดความเชื่อความเลื่อมใสแลวปฏิบัติตามออกบวชในพระธรรมวินัย เปน ภกิ ษบุ า ง เปน ภกิ ษณุ บี า ง คงอยใู นฆราวาสเปน อบุ าสกบา ง อบุ าสกิ าบา ง รวมเขา เปน พุทธบรษิ ัท ๔ เหลา ประกาศพระศาสนาใหแ พรห ลายเพ่อื ให สมพระพุทธปณธิ านท่ีไดท รงตง้ั ไวเดิม 154

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 155 ÁªÑ ©ÔÁ⾸ԡÒÅ ปริเฉทท่ี ๙ ทรงบาํ เพญ็ พทุ ธกิจในมคธชนบท ประทานอปุ สมบทแก่พระมหากสั สปะ คราวหน่ึง พระศาสดาเสด็จจาริกโปรดประชาชนในมคธชนบท ประทับอยู ที่ใตรมไทร เรียกวา พหปุ ตุ ตนิโครธ ระหวางกรุงราชคฤห และเมืองนาลนั ทาตอ กัน ในเวลานนั้ ปิ ปผลิมาณพ กสั สปโคตร มคี วาม เบอ่ื หนา ยในการครองเรอื น ละฆราวาสถอื เพศเปน บรรพชติ ออกบวชอทุ ศิ พระอรหันตในโลก เดินทางมาถึงท่ีน้ัน เห็นพระศาสดามีความเล่ือมใส เขาไปเฝารับเอาพระองคเปนศาสดาของตน พระองคทรงรับกัสสปะเปน ภกิ ษใุ นพระธรรมวนิ ยั ดว ยประทานโอวาท ๓ ขอ วา กสั สปะ ทา นพงึ ศกึ ษาวา ๑. เราจักเขาไปตั้งความละอายและความยําเกรง ในภิกษุทั้งที่ เปน ผูเฒา ทั้งทเ่ี ปน ผูใหม ทั้งทเ่ี ปนปานกลาง อยางแรงกลา ๒. เราจะฟงธรรมอยางใดอยางหน่งึ ซ่ึงประกอบดว ยกุศล เราจัก เงยี่ หลู งฟงธรรมนัน้ พิจารณาเนอื้ ความแหง ธรรมนน้ั ๓. เราจะไมละสติไปในกาย คือ พิจารณารางกายเปนอารมณ (กายคตาสต)ิ เมอ่ื ปป ผลมิ าณพไดร บั อปุ สมบทเปน ภกิ ษใุ นพระธรรมวนิ ยั นแ้ี ลว มีชื่อเรียกตามกัสสปโคตรวา พระมหากสั สปะ ไดปฏิบัติตามพระพุทธ- โอวาทนัน้ แลว ก็บรรลอุ รหตั ผลในวันที่ ๘ นบั แตว ันอปุ สมบทนัน่ เอง ได รบั การยกยอ งวา เป็นผเู้ ลิศทางธดุ งคค์ ณุ มธี รรมเปน เครอื่ งอยเู สมอดว ย พระพทุ ธองค คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 155

156 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี มหาสนั นิบาตแห่งมหาสาวก ครง้ั พระศาสดาเสดจ็ ประทบั ณเวฬวุ นั เมอื งราชคฤหพอถงึ วนั เพญ็ ข้นึ ๑๕ ค่าํ เดือน ๓ ซึง่ ตรงกบั วันมาฆบูชา ไดม ีการประชุมพระสงฆส าวก ครงั้ ใหญเ ปน การประชมุ ครงั้ สําคญั เรียกวา จาตรุ งคสนั นิบาต แปลวา การประชมุ ท่ีประกอบด้วยองค์ ๔ ประการ คือ ๑. พระสงฆสาวก ๑,๒๕๐ องค มาประชุมกันโดยมไิ ดนดั หมาย ๒. พระสงฆส าวกเหลา นนั้ ลว นเปน พระอรหนั ตอ ยจู บพรหมจรรยแ ลว ๓. พระสงฆสาวกเหลา นั้น ลวนเปน เอหภิ ิกขทุ พ่ี ระพุทธองคท รง อปุ สมบทให ๔. วนั นนั้ เปน วันเพญ็ ขน้ึ ๑๕ คํ่า เดือน ๓ ในการประชุมครั้งน้ี พระพุทธองคทรงแสดง โอวาทปาฏิโมกข์ คือหลกั ธรรมทเ่ี ปน หวั ใจสาํ คัญของพระพุทธศาสนา มใี จความโดยยอ วา ๑. สพพฺ ปาปสสฺ อกรณํ การไมท่ าํ บาปทงั้ ปวง ๒. กสุ ลสสฺ ปู สมปฺ ทา การทาํ ความดใี หถ้ งึ พรอ้ ม ๓. สจิตตฺ ปริโยทปนํ การทาํ จติ ใจของตนใหผ้ อ่ งใส สําหรับเน้ือหาสาระสําคัญในพระโอวาทปาฏิโมกข แบงเปน ๓ ตอนคือ ตอนที่ ๑ กลาวถึง การทําหนาท่ีประกาศพระศาสนาของ พระสงฆส าวกตอ งอดทนตอ เยน็ รอ นหวิ กระหาย ถอ ยคาํ ใหร า ย ใสค วามดดุ า ไมนาพอใจ และทุกขเวทนาท่ีเกิดแกรางกายในยามอาพาธปวยไข ไมแสดงอาการผิดปกติใหปรากฏ ทําใจไมใหถูกตัณหาคือความทะยาน อยากครอบงาํ ท้งั ไมเ บยี ดเบยี น ไมกอความทกุ ขเ ดอื ดรอนแกใครๆ มใี จ เมตตากรุณา สั่งสอนประชาชนใหไดรับผลสูงสุดในพระพุทธศาสนา คือ นพิ พานหลุดพน จากอาํ นาจครอบงาํ ของกิเลส 156

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 157 ตอนที่ ๒ กลาวถงึ ขอ ปฏบิ ตั ใิ นพระพทุ ธศาสนาทั้งหมด สรุปลง เปน ๓ ประการ คอื ไมท ําความช่วั ทําแตความดี ทําใจใหบรสิ ทุ ธิ์ ตอนที่ ๓ กลาวถึง การปฏิบัติตนของพระสงฆสาวกผูจะไป ประกาศพระศาสนา ทําหนาท่ีสั่งสอนธรรมแกประชาชน ตองไมพูด คอ นขอดกนั พดู เสยี ดแทงกนั ทะเลาะกนั ทาํ รา ยกนั ตกี นั ไมก อ ความเดอื ด รอ นแกผอู น่ื มีการกระทําและคําพูดประกอบดวยเมตตากรุณา ประพฤติ ตนเครง ครดั ในพระธรรมวินัย ไมเหน็ แกก ินแกนอน มีจติ แนวแนเขมแข็ง ไมท อ ถอยในการสรา งประโยชนส ขุ ใหแ กป ระชาชน หมน่ั รกั ษาจติ ของตน ใหเปน สมาธิอยเู สมอ โอวาทปาฏิโมกขน้ี พระพุทธองคทรงวางหลักในการประกาศ พระศาสนาสาํ หรบั พระสงฆส าวกใหเ ปน ไปในทศิ ทางเดยี วกนั มเี ปา หมาย สงู สดุ อยา งเดยี วกนั มรี ปู แบบการประพฤตติ นเหมอื นกนั พระศาสนาของ พระองค จึงแพรห ลายไปอยา งรวดเรว็ และย่งั ยนื มั่นคงมาจนทุกวันนี้ ทรงอนุญาตเสนาสนะ ในสมยั ตน พทุ ธกาล พระพทุ ธเจา ยงั ไมไ ดอ นญุ าตใหภ กิ ษพุ กั อาศยั ในเสนาสนะเชน ทกุ วนั น้ี ภกิ ษทุ ง้ั หลายจงึ พากนั เขา ไปพกั อาศยั ตามสถาน ทต่ี า งๆ ในปา บา ง โคนไมบ า ง ถา้ํ บา ง ซอกเขาบา ง ปา ชา บา ง ลอมฟางบา ง ไมมเี สนาสนะพกั อาศัยเปน หลักแหลง แนนอน วนั หนง่ึ ราชคหกเศรษฐไี ปอทุ ยานแตเ ชา เหน็ ภกิ ษทุ งั้ หลายออก จากสถานทเ่ี หลา นนั้ ดว ยกริ ยิ าอาการนา เลอ่ื มใส จงึ ถามวา ถา เขาทาํ วหิ าร ถวาย จะอยใู นวหิ าร ไดห รอื ไมข อรบั ภกิ ษทุ ง้ั หลายตอบวา พระศาสดายงั ไม ทรงอนญุ าต เขาจงึ ขอใหก ราบทลู ถามพระพุทธองคแลวบอกแกเ ขา ภกิ ษุ ทงั้ หลายไดท าํ ตามนนั้ พระพทุ ธองคจ งึ ทรงอนญุ าตเสนาสนะใหพ ระภกิ ษุ พักอาศัยเปนท่นี งั่ ทน่ี อน ๕ ชนดิ คือ วิหาร (กุฏิ) ๑ อทั ฒโยค (โรงมงุ เพงิ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 157

158 ¤Ù‹ÁÍ× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี เปด ดานขางโปรง) ๑ ปราสาท (เรอื นมียอดเปน ชนั้ ๆ) ๑ หมั มิยะ (เรือน ทอี่ ยทู ก่ี อดวยอิฐหรือดนิ เหนียวมีหลงั คาเปนดาดฟา พระจนั ทรสอ งถึง) ๑ คหุ า (ถา้ํ ตาง ๆ) ๑ เมอื่ พระพทุ ธองคทรงอนญุ าตเสนาสนะแลว ภิกษทุ งั้ หลายจงึ ไป แจง ขา ว ใหร าชคหกเศรษฐที ราบ จากนนั้ เศรษฐใี หส รา งวหิ ารขน้ึ ๖๐ หลงั สําเร็จภายในวันเดียว ไดไปเขาเฝาพระพุทธองค กราบทูลอาราธนารับ ภัตตาหารที่เรือนของตน ในวันรุงข้ึน พระพุทธองคพรอมดวยภิกษุสงฆ เสด็จไปยังเรือนราชคหกเศรษฐี ทรงรับภัตตาหารทําภัตกิจเสร็จแลว ราชคหกเศรษฐีกราบทูลถามถึงแนวทางปฏิบัติในวิหารที่ตนสรางถวาย ทรงแนะใหถ วายเปน ทพี่ กั อาศยั สาํ หรบั ภกิ ษสุ งฆท มี่ าแลว และยงั ไมไ ดม า จากทศิ ทงั้ ๔ ทรงอนโุ มทนาวหิ ารทาน มใี จความวา วหิ ารเปน สถานทรี่ ะงบั เยน็ รอ น ปอ งกนั สตั วร า ย สตั วเ ลอื้ ยคลาน และยงุ คมุ กนั ฝนลมแดด การสรา ง วหิ ารถวายภกิ ษุสงฆ เพ่อื เปน ท่กี าํ บงั เพอ่ื ความสาํ ราญ เพ่อื บําเพญ็ สมถ วิปส สนา พระพุทธเจาทงั้ หลายสรรเสรญิ วาเปน ยอดทาน ฯลฯ เสร็จแลว เสดจ็ กลับพระเวฬุวัน ทรงมอบให้สงฆเ์ ป็นใหญ่ในกิจพระศาสนา การประกาศพระศาสนาในยคุ ตน เมอ่ื กลุ บตุ รมศี รทั ธาเขา มาบวช ในพระพุทธศาสนา พระพุทธองคทรงบวชใหดวยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา บา ง พระสาวกบวชใหด ว ยวธิ ตี สิ รณคมนปู สมั ปทาบา ง เนอื่ งจากพระสงฆ สาวกยงั มีไมม าก เมอ่ื พระสงฆส าวกมีมากขน้ึ พระองคท รงดาํ ริใหอ าํ นาจ แกส งฆใ นการอปุ สมบทกุลบตุ ร เพ่ือรบั พระสาวกเขามาสูพ ระศาสนา วันหน่ึง ขณะพระพุทธองคเสด็จดําเนินอยูในพระเวฬุวันวิหาร ทอดพระเนตรเหน็ ราธพราหมณ์ มรี า งกายผา ยผอม ผวิ พรรณเศรา หมอง ดูผิดปกติจากคนท่ัวไป ตรัสถามไดความวา ราธพราหมณเปนคนเมือง 158

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 159 ราชคฤหน เ้ี อง เมอื่ กอ นมฐี านะดี พอแกช รากถ็ กู ลกู เมยี ทอดทงิ้ มาขออาศยั อยใู นวัดพระเวฬวุ ัน ตอ งการบวช แตไ มม ีภิกษุรูปใดบวชให ไดตรสั ถาม ภกิ ษทุ ง้ั หลายวา ใครนกึ ถงึ อปุ การะของพราหมณท า นนไี้ ดบ า ง พระสารบี ตุ ร กราบทูลวา ขา พระองคจ ําพราหมณท า นนี้ได วนั หน่งึ ขาพระองคเทย่ี วไป บิณฑบาตในเมืองราชคฤห พราหมณทานนี้ถวายขาวทัพพีหน่ึงแก ขา พระองค พระพทุ ธเจา ทรงสรรเสรญิ พระสารบี ตุ รวา เปน คนกตญั กู ตเวที จงึ ตรสั สง่ั ใหพ ระสารบี ตุ รบวชราธพราหมณ ทรงยกเลกิ การอปุ สมบทดว ย วธิ ีรับไตรสรณคมนทท่ี รงอนญุ าตไวแ ตเ ดิม และตงั้ แตนั้นเปนตน มา ทรง อนุญาตใหสงฆอุปสมบทกุลบุตรดวยวิธีประชุมสงฆ ๑๐ รูป ในมัธยม ประเทศ สว นในปจ จนั ตประเทศหาภกิ ษยุ าก ทรงอนญุ าตภกิ ษเุ พยี ง ๕ รปู การอปุ สมบทดว ยวธิ นี ี้ เรยี กวา ญตั ติจตตุ ถกรรมอปุ สมั ปทา ยงั ใชป ฏบิ ตั ิ สืบทอดกันมาจนถงึ ปจจุบนั นี้ การทพ่ี ระพทุ ธองคท รงอนญุ าตใหส งฆอ ปุ สมบทกลุ บตุ รดว ยวธิ นี ้ี ถือวา ทรงยกสงฆใหเปนใหญในกิจสําคัญ เห็นไดวาพระพุทธเจาไมทรง มอบความเปนใหญใหใครคนใดคนหนึ่ง หรือภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง เปนผูมี อาํ นาจเหนอื สงฆ ปกครองดแู ลกจิ ทงั้ ปวง และหลงั จากทรงมอบอาํ นาจให แกส งฆแ ลว ไมป ระทานเอหภิ กิ ขอุ ปุ สมั ปทาใหแ กผ ใู ดอกี เลย แมส งั ฆกรรม อน่ื ๆ ก็ทรงมอบใหสงฆเปนใหญใ นการดําเนนิ การเชนเดียวกัน ทรงแสดงทิศ ๖ โปรดสิงคาลกมาณพ เชา วนั หนง่ึ พระพทุ ธองคเ สดจ็ ออกรบั บณิ ฑบาตในเมอื งราชคฤห ในระหวางทางไดทอดพระเนตรเห็นสิงคาลกมาณพ กําลังยกมือไหว ทศิ ตะวนั ออก ทศิ ใต ทศิ ตะวนั ตก ทศิ เหนอื ไหวแ หงนหนา ขน้ึ ไปบนทอ งฟา ไหวกมหนาลงมาทางพ้ืนดิน ไดตรัสถามหาสาเหตุการไหวทิศท้ังหลาย ทรงทราบวา เขาทาํ เพอื่ ปอ งกนั สงิ่ ชวั่ รา ยจากทศิ ทงั้ หลาย จากเทวดาเบอ้ื งบน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 159

160 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี และจากปศ าจเบื้องต่ํา มใิ หเขา มาสตู ัวเขา ตามคาํ สัง่ สอนคร้งั สดุ ทา ยของ บิดากอนเสียชีวิต เขาไมอาจฝาฝนความประสงคของบิดา ทําเชนนี้เปน ประจาํ นับแตวันบดิ าเสียชีวติ เปน ตน มา พระพทุ ธองคท รงอธบิ ายใหส งิ คาลกมาณพฟง โดยละเอยี ด ในสง่ิ ท่ี เขาตองประพฤติตอตนเองและตอบุคคลอ่ืน เพื่อใหทุกคนมีความสุข ความเจริญ ทั้งในปจจุบันและอนาคต ทรงแนะนําใหสิงคาลกมาณพ งดเวน จากการฆา การลักขโมย การลว งเกินคนรักของคนอืน่ การพดู เทจ็ และการด่ืมน้ําเมาทุกชนิด ทรงตรัสสอนใหเขาทํางานดวยความขยัน หมั่นเพียร หมั่นสะสมทรัพย เก็บรักษาทรัพยท่ีหามาไดแลว ไมใชจาย ทรัพยไปในทางสุรุยสุราย ควรใชเพ่ือการเล้ียงดูตนเองและครอบครัว ชวยเหลือคนท่ีตองการความชวยเหลือ เก็บไวใชในคราวจําเปน เชน ยามเจ็บปว ย ยามมีภยั พิบตั ิ เมอ่ื เกิดข้ึนจะไดน าํ มาใชสอยทนั ทว งที จาก น้ันจึงทรงแสดงการไหวทิศทางตามหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนาแก สงิ คาลกมาณพวา เหลา วิญูชน เขาไมไหวท ศิ ๖ อยางน้ี แตใ หไ หวและ ปฏิบตั ิตนใหเ หมาะกบั บุคคลซึง่ เปรยี บได กบั ทิศทง้ั ๖ คือ ๑. ทิศบรู พา อันเปน ทิศเบื้องหนา ไดแ ก มารดา บดิ า ๒. ทิศทกั ษิณ อนั เปน ทศิ เบื้องขวา ไดแ ก ครู อาจารย ๓. ทิศปัจจิม อนั เปนทศิ เบอ้ื งหลงั ไดแ ก บุตร ภรรยา ๔. ทิศอดุ ร อันเปน ทิศเบ้ืองซา ย ไดแก มติ ร สหาย ๕. ทิศเบอื้ งล่าง ไดแก บาวและลูกจาง ๖. ทิศเบอื้ งบน ไดแ ก นักบวชผมู ศี ีล พระพุทธองคท รงแสดงการไหวทิศแกส ิงคาลกมาณพ ใหเ ปลี่ยน จากการไหวทิศตามลัทธิเดิม มาไหวทิศตามหลักคําสอนทางพระพุทธ- ศาสนา เมือ่ สงิ คาลกมาณพไดฟง แลว เกดิ ศรัทธาเลื่อมใส กลาวสรรเสริญ พระธรรมเทศนา แสดงตนเปน อบุ าสก ขอถงึ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะทพ่ี งึ่ ตลอดชีวติ 160

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 161 ทรงแสดงเทวตาพลี คร้ังหนึ่ง พระพุทธองคเสด็จจาริกไปโปรดประชาชน ณ บาน ปาฏลีคาม ต้ังอยูในอาณาเขตของแควนมคธ ทรงรับนิมนตของ สนุ ิธพราหมณ์ และ วสั สการพราหมณ์ มหาอาํ มาตยข องเมอื งราชคฤห ซึ่งควบคุมการกอสรางพระนครแหงใหมอยูที่นั่น ช่ือวาเมืองปาฏลีบุตร เพอื่ ปอ งกนั การรกุ รานของชาววชั ชี มหาอาํ มาตยท ง้ั สองไดถ วายภตั ตาหาร อยางประณีต แดพระพุทธเจาพรอมพระสงฆสาวกดวยมือตนเอง คร้ัน เสรจ็ ภตั กจิ แลว พระพทุ ธองคท รงอนโุ มทนาดว ยพระคาถาวา ยสมฺ ึ ปเทเส กปเฺ ปติ วาสํ ปณฑฺ ิตชาติโย ... สทา ภทรฺ านิ ปสสฺ ติ แปลความวา กลุ บตุ ร ผูฉลาด พักอาศัยอยูในประเทศใด นิมนตพรหมจารีผูทรงศีล สํารวมดี ใหฉันแลวบาํ เพ็ญทกั ษิณา อทุ ิศสว นบุญสวนกศุ ลใหเหลาเทวดาผสู งิ สถิต อยใู นประเทศนน้ั เหลา เทวดาอนั เขาบชู านับถอื แลว ยอ มบชู านบั ถอื ตอบ ยอมอนุเคราะหดวยจิตเมตตา ดุจมารดากับบุตรผูเกิดจากอก กุลบุตร ที่เทวดาปกปก รักษาคุมครองแลว ก็จะประสบแตค วามเจรญิ อยา งเดียว พระพทุ ธองคท รงแนะวธิ ที าํ เทวตาพลแี กม หาอาํ มาตยท ง้ั สอง ดว ย การบรจิ าคทานแกผ ูทรงศลี ทาํ บุญอทุ ิศสว นกศุ ลไปใหเ ทวดาที่ตนเคารพ นบั ถอื แทนการเซน สงั เวยและการฆา สตั วบ ชู ายญั ตามธรรมเนยี มเดมิ เคย ปฏบิ ตั สิ บื ทอดตามกนั มาเปน เวลาชา นาน ครนั้ ทรงอนโุ มทนาแลว เสดจ็ ออก จากที่นั้น มีสองมหาอํามาตยตามสงเสด็จ ตรัสชมเมืองปาฏลีบุตรวา สิ่งปลูกสรางเปนระเบียบเรียบรอย ทรงพยากรณวา จะเปนยอดนคร เปนแหลงชุมนุมอารยชนเปนศูนยกลางการคาขาย แตจะเกิดอันตราย ขึ้น ๓ ประการ คอื ถูกไฟไหม นา้ํ ทว ม และแตกสามคั คีกันเอง ทรงลา มหาอํามาตยท ัง้ สอง เสด็จพรอมดว ยพระสงฆสาวกขา มแมน ้าํ คงคาจาริก ตอไป คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 161

162 ¤‹ÙÁÍ× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ทรงแสดงปพุ พเปตพลี พระเจาพิมพิสาร ทรงทําปุพพเปตพลี คือ การทําบุญอุทิศ บรรพบรุ ษุ ภายหลงั จากพระองคท รงนบั ถอื พระพทุ ธศาสนาแลว ในวนั ทรง ทําปพุ พเปตพลี ทลู อาราธนาพระพุทธองคเ สด็จพรอมดวยพระภกิ ษุสงฆ ไปทรงองั คาสที่ พระราชนเิ วศน พระสงฆฉ นั เสรจ็ แลว ทรงถวายไทยธรรม ตาง ๆ รวมท้ังผาดวยแกพระภิกษุสงฆ แลวทรงอุทิศใหแกบุรพบิดร คอื บรรพบุรษุ ผูล วงลับวายชนม พระพทุ ธองคท รงอนโุ มทนาดว ยคาถา มคี าํ วา อทาสิ เม อกาสิ เม เปนตน แปลวา ญาตกิ ็ดี มติ รกด็ ี ระลกึ ถงึ อุปการะอันทานทําแลว ในกาล กอนวา ทานไดใหส่ิงนี้แกเรา ไดทําส่ิงน้ีแกเรา เปนญาติ เปนมิตร เปน สขา (สหาย) ของเรา พงึ ใหทกั ษณิ า เพ่ือชนผูลวงลบั ไปแลว ไมพ งึ ทาํ การ รอ งไห เศรา โศก ราํ พนั ถงึ (เพยี งอยา งเดยี ว) เพราะการอยา งนนั้ ไมเ ปน ไป เพ่อื ประโยชน แกญาติ ผูลวงลับไป แตญ าตทิ ้งั หลายก็มักเปนอยา งน้ี (คอื รอ งไห เปนตน) สว นทกั ษณิ านที้ ่ีทา นทง้ั หลายบริจาคในสงฆ ยอมสาํ เรจ็ ประโยชนแกญาติ ผูลวงลับไปแลวนั้น โดยพลัน ทานท้ังหลาย (ช่ือวา) ไดแสดงออกซึ่งญาติธรรมดวย ไดทําบูชาญาติ ผูลวงลับอยางย่ิงดวย ไดเพ่มิ กําลงั ใหแกภิกษทุ ั้งหลายดว ย เปนอันไดบญุ ไมนอ ยเลย การทาํ ปพุ พเปตพลี ยอ มบาํ รงุ ความรกั ความนบั ถอื ในบรรพบรุ ษุ ของตน ใหเจรญิ กศุ ล สว นกตญั กู ตเวทิตาเปน ทางมาแหง ความรุงเรือง แหง สกุลวงศ พระพุทธองคจ งึ ไดทรงอนุมัติ ดว ยประการฉะน้ี 162

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 163 ปริเฉทที่ ๑๐ เสดจ็ แคว้นสกั กะ เสดจ็ เมืองกบิลพสั ด์ุ ในพรรษาที่ ๒ ขา วพระพทุ ธองคไดบ รรลุพระสมั มาสมั โพธิญาณ ตรสั รเู ปนพระพุทธเจา เสดจ็ จารกิ แสดงธรรมโปรดนกั บวชและประชาชน ในเมืองราชคฤห มีคนออกบวชตามจํานวนมากไดแพรสะพัดไปถึงเมือง กบลิ พสั ดุ พระเจาสทุ โธทนะทรงทราบขาวน้ี มพี ระราชประสงคจ ะทรงได เห็นพระราชโอรสสักครง้ั หนึ่งกอนจะสน้ิ พระชนม เพราะทรงชรามากแลว จึงทรงสงราชทูตพรอมดวยบริวารคณะหนึ่ง ใหไปเขาเฝาพระพุทธเจา ณ พระเวฬวุ นั วหิ าร กราบทลู อาราธนาเสดจ็ เมอื งกบลิ พสั ดุ ราชทตู คณะนนั้ เดินทางถึงเมืองราชคฤห ไดเขาเฝาในขณะพระพุทธองคกําลังทรง แสดงธรรมแกพ ทุ ธบรษิ ทั อยู จงึ นงั่ ฟง ธรรมดว ย ครน้ั ฟง ธรรมจบแลว บรรลุ อรหตั ผลท้ังหมด กราบทลู ขออปุ สมบทเปน ภิกษุในพระพทุ ธศาสนา มิได กราบทูลเรื่องพระเจา สทุ โธทนะทรงบญั ชามา พระเจาสุทโธทนะทรงคอยอยูเปนเวลานาน ไมทรงเห็นราชทูต คณะน้นั กลบั มา จึงทรงสง ราชทูตคณะใหมอ อกตดิ ตามชดุ แรก และใหทูล เชิญพระพุทธองคเสด็จเมืองกบิลพัสดุดวย ราชทูตคณะนี้ก็เชนเดียวกัน ไดฟงธรรมของพระพุทธองคแลว บรรลุอรหัตผล กราบทูลขออุปสมบท เหมือนคณะกอน พระเจาสุทโธทนะทรงสงราชทูตไปทูลเชิญเสด็จถึง ๙ ครง้ั ไมเ ปน ผลสาํ เรจ็ สกั ครงั้ เดยี ว ครง้ั ท่ี ๑๐ ทรงเหน็ วา กาฬทุ ายีอาํ มาตย์ เคยเปนเพ่ือนสนิทสนม เปนคนโปรดปรานของเจาชายสิทธัตถะสมัย ยังทรงพระเยาว ทั้งยังเปนสหชาติเกิดวันเดียวกับพระพุทธองคอีกดวย จึงเรียกกาฬุทายีอํามาตยเขาเฝารับส่ังใหไปทูลเชิญเสด็จเมืองกบิลพัสดุ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 163

164 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี กาฬุทายีอํามาตยรับสนองพระบัญชาวา จะทําใหสําเร็จตามพระราช ประสงค ไดออกเดินทางพรอมดวยบริวารถึงพระเวฬุวัน เมืองราชคฤห ขณะพระพทุ ธองคก าํ ลงั ทรงแสดงธรรมโปรดพทุ ธบรษิ ทั อยู นงั่ ฟง ธรรมจน จบไดบ รรลอุ รหตั ผลหมดทกุ คน เมอ่ื พทุ ธบรษิ ทั กลบั แลว เขา เฝา กราบทลู ขออปุ สมบทพรอมท้งั บรวิ าร ภายหลังอุปสมบทได ๗ – ๘ วัน พระกาฬุทายีเห็นวายางเขา สูคิมหันตฤดู ชาวนาทั้งหลายเก็บเก่ียวเสร็จแลว หนทางเสด็จไปเมือง กบลิ พสั ดกุ ส็ ะดวกสบาย ตน ไมร มิ ทางกาํ ลงั ผลดิ อกออกผล ใหค วามรม เยน็ เปนอยางดี พื้นดนิ มีหญา ขึน้ เขียวขจี เปนฤดูกาล เหมาะจะเสด็จยังเมอื ง กบลิ พสั ดุ จงึ ไปเขา เฝา พระพทุ ธเจา กราบทลู เชญิ เสดจ็ โปรดพระพทุ ธบดิ า พระประยูรญาติ และประดิษฐานพระพุทธศาสนา ณ เมืองกบิลพัสดุ พระพุทธองคทรงรับอาราธนาและโปรดใหแจงขาวแกพระสงฆสาวก เพือ่ เตรียมเดินทางไกลไปเมืองกบิลพสั ดุ พระพทุ ธเจา พรอมดวยพระสงฆส าวก ๒๐,๐๐๐ รปู โดยการนาํ ของ พระกาฬทุ ายี เสดจ็ ออกจากเมอื งราชคฤห เสดจ็ ดาํ เนนิ วนั ละ ๑ โยชน มีกําหนด ๒ เดือนจะเสด็จถึงเมืองกบิลพัสดุ ฝายพระเจาสุทโธทนะและ พระประยรู ญาติ ทงั้ ฝา ยศากยวงศแ ละโกลยิ วงศ ไดเ ตรยี มการตอ นรบั ดว ย ความปลมื้ ปติยนิ ดี และไดร วมกันสรางนิโครธารามมหาวิหาร เพอื่ เปน ท่รี บั รองพระพทุ ธเจา และพระสงฆสาวกทง้ั ปวง พระพุทธเจาพรอมดวยพระสงฆสาวกเสด็จถึงเมืองกบิลพัสดุ ประทับ ณ นิโครธาราม ซึ่งพระเจาสุทโธทนะและพระประยูรญาติสราง ถวาย คร้ังนั้นเหลาพระประยูรญาติ มีทิฏฐิมานะแรงกลา ไมอาจประนม พระหัตถถวายอภิวาท พระพุทธองคทรงทราบเหตุ มีพระประสงคจะให พระประยูรญาติลดทิฏฐิมานะ จึงทรงบันดาลใหฝนโบกขรพรรษตกลงใน สมาคมนั้น แลวทรงแสดงพระธรรมเทศนามหาเวสสันดรชาดก วาดวย การบาํ เพญ็ ทานบารมี 164

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 165 โปรดพระพทุ ธบิดาและพระประยรู ญาติ เมื่อทรงแสดงธรรมจบลง พระเจา สุทโธทนะ พระพุทธบดิ า ทรง ปลาบปล้ืมโสมนัสประนมพระหัตถถวายอภิวาทพระพุทธองค กราบทูล วา พระองคผูเ จริญ ในวันพระองคประสูติ หมอมฉันใหพ ระพ่เี ลีย้ งนางนม นํามานมัสการกาฬเทวิลดาบส เห็นพระบาทของพระองคลอยปรากฏอยู เหนือศีรษะของกาฬเทวิลดาบส หมอมฉันไดไหวพระองคเปนครั้งแรก ตอมาวันงานพระราชพิธีวัปปมงคลแรกนาขวัญ พระพ่ีเลี้ยงนางนมไดนํา พระองคม าประทบั ใตร ม ไมห วา แมเ ปน เวลาบา ย เงาไมก ม็ ไิ ดค ลอ ยไปตาม ตะวนั หมอ มฉนั ไดไ หวพระองคเ ปน ครั้งที่ ๒ ในคร้ังน้พี ระองคบันดาลให ฝนโบกขรพรรษตกลงในสมาคมพระประยรู ญาติ หมอ มฉนั จงึ ไหวพ ระองค เปน ครงั้ ที่ ๓ เมอื่ พระเจา สทุ โธทนะกราบทลู จบ เหลา พระประยรู ญาตคิ ลาย ทฏิ ฐมิ านะ พากนั กราบไหวท กุ พระองค ทลู ลากลบั พระราชนเิ วศน ไมม ใี คร เฉลยี วใจวา พรงุ นพ้ี ระพทุ ธองคแ ละพระสงฆส าวกจะฉนั อาหารบณิ ฑบาต ณ ทใี่ ด จงึ ไมม ใี ครกราบทลู นมิ นตใ หไ ปฉนั ภตั ตาหารในเคหสถานของตน โปรดพระพทุ ธบิดา รุงเชา พระพุทธเจาทรงอุมบาตร เสด็จออกรับบิณฑบาตไป ตามถนน ตรอก ซอยตางๆ โดยพระสงฆสาวก ๒๐,๐๐๐ รูปตามเสด็จ ประชาชนสัญจรตามทองถนนไดโอกาสชมพระบารมี ดวยความเล่ือมใส และประหลาดใจระคนกันวา ไฉนพระพุทธเจา จึงนําพระสงฆสาวก เสดจ็ ออกรบั บณิ ฑบาต โจษจนั ออื้ องึ ทว่ั ทงั้ พระนคร เมอื่ พระเจา สทุ โธทนะ ทรงทราบกต็ กพระทยั รบี เสดจ็ จากพระราชนเิ วศนไ ปยงั ถนนทพ่ี ระพทุ ธองค ทรงรับบิณฑบาตอยู ทรงหยุดยืนเบ้ืองหนาพระพักตรของพระพุทธองค กลางถนนน่ันเอง ตรัสพอวา ไฉนพระองคจึงทรงทําใหหมอมฉันไดรับ ความอับอายเชนน้ี คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 165

166 ¤Ù‹ÁÍ× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี พระพทุ ธองคต รสั ตอบวา ดกู รมหาบพติ ร การออกรบั บณิ ฑบาตน้ี เป็นพทุ ธประเพณี พระเจาสุทโธทนะทรงรบั ส่ังวา พระองคผ์ เู้ จรญิ ประเพณกี ษตั รยิ ์ ขออาหารชาวบา้ นมอี ยหู่ รอื หมอ่ มฉนั ไมเ่ คยเหน็ มาก่อน พระพุทธองคตรัสวา การออกรบั อาหารบิณฑบาต เปน ประเพณี ของพระพุทธเจาทุกพระองค ทรงอธิบายใหพระพุทธบิดาเขาใจแจมแจง และทรงแสดงธรรมมใี จความวา ไมพ ึงประมาทในบิณฑบาต พึงประพฤติ ธรรมใหเ ปน สจุ รติ ผปู ระพฤตธิ รรมยอ มอยเู ปน สขุ ทง้ั ในโลกนแี้ ละโลกหนา พระพุทธบดิ าทรงบรรลโุ สดาปตตผิ ล ขณะประทบั ยืนบนถนนน่นั เอง ทรง รบั บาตร กราบทลู อาราธนาเสดจ็ ขนึ้ พระราชนเิ วศน ทรงอังคาสพระสงฆ ดวยอาหารบิณฑบาตอนั ประณีตดวยพระหตั ถของพระองคเ อง รงุ ขน้ึ วนั ที่ ๒ ทรงพาพระสงฆส าวกไปรบั บณิ ฑบาตในพระราชวงั อกี ทรงแสดงธรรมโปรดพระนางมหาปชาบดีใหบรรลุโสดาปตติผล พระพุทธบิดานั่งฟงอยูดวย ไดบรรลุสกทาคามิผล ตอมาในวันที่ ๓ ทรงพาพระสงฆสาวกไปรับบิณฑบาตในพระราชวังเชนเคย ทรงแสดง มหาธรรมปาลชาดกโปรดพระพทุ ธบดิ า จนไดบ รรลุอนาคามผิ ล คร้ันโปรดพระพุทธบิดาแลว พระองคไดเสด็จไปยังพระตําหนัก ของพระนางพมิ พายโสธรา มพี ระสารบี ตุ รและพระโมคคลั ลานะตามเสดจ็ ไปดวย พระนางทอดพระเนตรเห็นพระพุทธองค ก็ทรงโผเขาซบแทบ พระบาท ราํ่ ไหต ดั พอ ตา งๆ นานา พระพทุ ธองคต รสั หา มไมใ หใ ครขดั ขวาง ทรงแสดงกินนรีชาดกโปรดพระนางพิมพา จนไดบรรลุโสดาปตติผลแลว เสดจ็ กลับนิโครธาราม พระนันทกมุ ารออกบวช ในวนั ที่ ๔ พระพทุ ธเจา เสดจ็ ไปงานววิ าหมงคลของพระนนั ทกมุ าร พระอนุชาของพระองค ทรงประสูติจากพระนางมหาปชาบดี คร้ันเสร็จ 166

ÇªÔ Ò¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 167 ภัตกิจแลว ประทานบาตรใหพระนันทกุมารถือตามเสด็จลงจากพระราช- นิเวศน ไมไดทรงรับบาตรจากพระนันทกุมารคืน พระนันทกุมารทรง ดําเนินตามเสด็จไป ดวยพระดําริวา เม่ือพระเชฏฐาเสด็จถึงพื้นลางแลว จะทรงรับคืน ถึงท่ีนั่นพระพุทธองคไมทรงรับคืน ทรงดําริอีกวา เม่ือถึง หนาพระลานจะทรงรบั คืน หรอื พอพน ประตพู ระราชนเิ วศน จะทรงรบั คนื ครน้ั ถงึ สถานทที่ ง้ั สองแหง กไ็ มท รงรบั คนื พระนนั ทกมุ ารทรงเกรงพระทยั ไมกลาจะกราบทูลใหพระพุทธองครับบาตรคืนไป จึงจําใจถือบาตรตาม เสด็จพระเชฏฐาไป ฝายนางชนบทกัลยาณีคูอภิเษกสมรส ไดทราบจากนางสนม วา พระพุทธเจาทรงพาพระนันทกุมารออกไป ก็ตกพระทัยรีบวิ่งออกไป ทรงรอ งสง่ั ตามหลงั วา ไดโ ปรดเสดจ็ กลบั มาเรว็ ๆ พระลกู เจา พระนนั ทกมุ าร ไดสดับเสียง ก็สะดุงมีความอาลัยใครจะกลับ แตทรงเกรงพระทัย พระพทุ ธเจา ไมก ลา จะกราบทลู ทนฝน ใจอมุ บาตรตามเสดจ็ พระพทุ ธองค ไปจนถึงนโิ ครธาราม พระองคเสดจ็ ถงึ พระคันธกุฎแี ลว ตรสั ถามวา จะบวชหรือ นันทะ พระนนั ทกมุ ารไมกลาปฏเิ สธ เพราะเคารพพระพทุ ธเจา จึงจาํ ใจ กราบทลู วา หมอมฉัน จะบวชพระเจาขา พระองคทรงรับสั่งภิกษุทั้งหลายใหอุปสมบทพระนันทกุมารใน วันน้ัน พระนันทะไมไดผนวชดวยศรัทธา จึงมีจิตฟุงซาน คิดถึงแต นางชนบทกัลยาณี คิดจะสึกไปเปนฆราวาสครองเรือน แตพระพุทธองค ทรงใชอุบายพาไปชมสวรรค ใหพระนันทะเห็นสมบัติในสวรรคเปน สิ่งประเสริฐกวาสมบัติในโลกมนุษย เม่ือเสด็จกลับลงมา ทรงแสดงธรรม โปรดจนไดบรรลอุ รหัตผล พระราหลุ บรรพชา ในวนั ท่ี ๗ พระพทุ ธองคท รงพาพระสงฆส าวกไปรบั บณิ ฑบาตใน พระราชวงั พระนางพิมพา มารดาของราหลุ กมุ าร ตกแตงพระกุมารใหไป คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 167

168 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉҪѹé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี เขา เฝา ทลู ขอทรพั ยม รดกในฐานะรชั ทายาทสบื สนั ตตวิ งศ พระองคท รงทาํ ภัตกิจเสร็จ ทรงอนุโมทนา เสด็จลุกขึ้นจากท่ีประทับกลับสูนิโครธาราม พระราหุลกุมารตามเสด็จไปดวย พระองคไมตรัสสั่งใหพระกุมารเสด็จ กลับ แมพวกขาราชบริพารก็ไมอาจทูลเชิญพระกุมารใหเสด็จกลับไป พระราหุลกุมารตามเสด็จพระพุทธเจาไปจนถึงนิโครธาราม พระองคทรง เหน็ วา ทรพั ยม รดกทพ่ี ระราหลุ ทลู ขอนนั้ เปน ทรพั ยภ ายนอก ไมจ รี งั ยงั่ ยนื ลําบากตอ การดูแลรักษา ไมใชอ รยิ ทรพั ย ทรงดําริวา จะใหพระกุมารเปน เจา ของโลกตุ ตรทรพั ย คอื ธรรมทพ่ี ระองคต รสั รภู ายใตต น พระศรมี หาโพธิ์ อันเปนทรัพยภายในแทน จึงทรงโปรดใหพระสารีบุตรเปนพระอุปชฌาย บวชพระราหุลกุมารเปนสามเณร โดยวิธีเปลงวาจารับไตรสรณคมน วิธบี วชแบบนี้ เรียกวา ติสรณคมนูปสมั ปทา สามเณรราหุลเป็ นสามเณรรูปแรกในพระพุทธศาสนา ทรงบรรพชาขณะมีพระชนมายเุ พียง ๗ ปี หลังจากพระราหุลบรรพชาเปนสามเณรแลว พระเจาสุทโธทนะ ทรงโทมนสั มาก ทรงหวงั จะใหส บื สนั ตตวิ งศแ ทนพระองค ในเมอื่ พระพทุ ธองค ทรงพาพระนันทะพระราชโอรสองคท่ี ๒ ไปอุปสมบทแลวยังทรงพา พระราหุลกุมารไปบรรพชาเปนสามเณรอีก จึงเสด็จไปเฝาพระพุทธเจา กราบทลู ขอพรวา หมอ มฉนั ขอประทานพระวโรกาส กลุ บตุ รใดประสงคจ ะ บวช หากมารดาบดิ าไมพ รอ มใจอนญุ าตใหบ วช ขออยา บรรพชาอปุ สมบท ใหแ กก ลุ บตุ รนนั้ พระองคท รงประทานพรแกพ ระพทุ ธบดิ า และทรงบญั ญตั ิ พระวินัยวา กุลบุตรท่ีมารดาบิดาไมอนุญาต ภิกษุไมพึงใหบรรพชา อปุ สมบทในพระพทุ ธศาสนา พระพทุ ธบญั ญตั นิ ี้ ถอื เปน ธรรมเนยี มปฏบิ ตั ิ ตอมาจนถึงทุกวนั น้ี พระพุทธเจา เสดจ็ ประทบั อยใู นเมอื งกบิลพัสดุ ๗ วนั ถวายพระพรลาพระพทุ ธบดิ า เสดจ็ กลบั เมอื งราชคฤหพ รอ มดว ยพระสงฆ สาวกท้ังปวง 168

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 169 ปริเฉทท่ี ๑๑ เสดจ็ แคว้นโกศล แควนโกศล เปนแควนใหญแควนหน่ึง ตั้งอยูในมัธยมประเทศ ตอนเหนือของชมพูทวีป มีเมืองหลวงช่ือสาวัตถี พระเจาปเสนทิโกศล ทรงมีอํานาจสิทธ์ิขาดในการปกครอง ทรงแผพระราชอํานาจไปยึดครอง แควน กาสี อนั มีพาราณสี เปน เมอื งหลวง และแควน สกั กะ อนั มกี บลิ พสั ดุ เปน เมืองหลวง แควน โกศลมีอาณาเขตติดตอ กับแควน อิสระใกลเคียง คอื แควน มลั ละ แควนวัชชี แควน มคธ เจรญิ รุงเรืองดว ยการคา การเกษตร และวัฒนธรรมตางๆ โปรดอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ในเมืองสาวตั ถี มคี หบดีทานหนงึ่ ช่อื สทุ ตั ตะ เปนเศรษฐใี จบญุ ชอบชว ยเหลือคนตกยาก ต้ังโรงทานแจกอาหารแกคนทว่ั ไป คนยากจน อนาถาหาที่พึ่งมิได ชาวเมืองเรียกเขาวา อนาถบิณฑิกะ แปลวา ผ้มู ี ก้อนขา้ วเพอื่ คนอนาถา อนาถบณิ ฑกิ เศรษฐเี ปน ญาตกิ บั ราชคหกเศรษฐี เพราะไดนองสาวของราชคหกเศรษฐีมาเปนภรรยาของตน คราวหน่ึง อนาถบิณฑิกเศรษฐีเดินทางไปทําธุระท่ีเมืองราชคฤห พักอยูที่บาน ราชคหกเศรษฐี วนั นน้ั ราชคหกเศรษฐสี าละวนอยูกบั การสั่งทาสกรรมกร ใหต ระเตรยี มอาหารและตกแตง สถานทเ่ี ปน การใหญ อนาถบณิ ฑกิ เศรษฐี นกึ วา ในคราวกอ นๆ เมอื่ เรามาถงึ เศรษฐพี กั งานทงั้ หมดมาตอ นรบั เราแต คราวน้ีทานกลับไมใสใจ สาละวนส่ังบาวไพรใหหุงขาวทํากับขาวของกิน อยางชุลมุน นาจะมีงานมงคลหรือเชิญเสด็จพระเจาพิมพิสารมาเสวย พระกระยาหารเปนแน เมื่อราชคหกเศรษฐีส่ังการเรียบรอยแลว คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 169

170 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี มาตอ นรบั อนาถบณิ ฑกิ เศรษฐตี ามเคย เลา ใหฟ ง วา ไดน มิ นตพ ระพทุ ธเจา พรอมดวยพระสงฆสาวกมาฉันภัตตาหารในวันพรุงนี้ อนาถบิณฑิก- เศรษฐีไดยินคําวาพระพุทธเจา ถึงกับตกตะลึง เพราะไมเคยไดยินคําวา พระพทุ ธเจา มากอ นเลย ใหร าชคหกเศรษฐพี ดู ซา้ํ ถงึ ๓ ครง้ั ตอ งการจะไป เขา เฝา พระพทุ ธเจา ในทนั ที แตร าชคหกเศรษฐหี า มวา ไมใ ชเ วลาจะเขา เฝา พระพทุ ธองค คืนนน้ั อนาถบิณฑกิ เศรษฐนี อนไมห ลบั ทั้งคืน ตองการให สวา งเร็วๆ จะไดเ ขา เฝาพระพุทธเจา พอรงุ เชา กอนพระพทุ ธองคจ ะเสด็จ มาฉนั ทีเ่ รือนราชคหกเศรษฐี รบี ไปเขา เฝา ณ สตี วัน ไดฟ ง อนุปพุ พีกถา และ อริยสจั บรรลโุ สดาปัตติผล ประกาศตนเปน อบุ าสกถงึ พระรตั นตรยั เปนสรณะท่ีพึ่งตลอดชีวิต และกราบทูลใหพระองคเสด็จไปประกาศ พระศาสนาที่เมอื งสาวตั ถใี นแควนโกศล สรา้ งวดั พระเชตวนั อนาถบณิ ฑกิ เศรษฐเี ดนิ ทางกลบั บา นถงึ เมอื งสาวตั ถแี ลว ประสงค จะสรา งวัดถวายพระพทุ ธเจา สําหรับบําเพ็ญสมณธรรม จงึ ขอซ้ือที่ดินกบั เจ้าชายเชต พระญาติของพระเจาปเสนทิโกศล พระองคไมยอมขายให เพราะตองการทําเปน พระอทุ ยานสาํ หรบั พักผอน เมอ่ื เศรษฐรี บเราจะซอื้ ใหได จึงตรัสใหนําแผนทองคํามาปูเรียงกันจนเต็มพ้ืนท่ีพระอุทยานจะ ขายใหวันรุงข้ึน เศรษฐีสั่งคนใหขนแผนทองคําไปปูเรียงกันจนเต็มพ้ืนที่ พระอุทยาน เจาชายทอดพระเนตรดวยความแปลกพระทัย ไมนึกวา เศรษฐจี ะต้ังใจขนาดนั้น จึงลดราคาท่ีเดนิ เหลือแคคร่ึงเดียว ขอรว มสรา ง วัดถวายพระพุทธเจา ดวย เมื่อสรางวดั เสรจ็ เรยี บรอยแลว เศรษฐใี หช ่ือวา วดั พระเชตวนั เพอื่ เฉลมิ พระเกยี รตเิ จา ชายเชตทย่ี อมสละทด่ี นิ ใหแ ละรว ม สรางวัดกับตน กราบทูลอาราธนาพระพุทธเจาพรอมดวยพระสงฆสาวก เสดจ็ แควน โกศล ถวายวดั พระเชตวนั ใหป ระทบั อยจู าํ พรรษา และเอาใจใส 170

ÇԪҾط¸»ÃÐÇμÑ Ô 171 ทาํ นบุ าํ รงุ พระพทุ ธองคแ ละพระสงฆส าวกเปน อยา งดี จนไดร บั การยกยอ ง วา เปน อบุ าสกผเู ลศิ ในการถวายทาน พระพทุ ธเจา เสดจ็ ประทบั จาํ พรรษาท่ี วดั พระเชตวนั ประกาศพระศาสนาในแควน โกศล จนชาวเมอื งจาํ นวนมาก รวมทั้งพระเจา ปเสนทโิ กศลไดห ันมานบั ถอื พระพทุ ธศาสนา พระพุทธองค์ประทบั จาํ พรรษาท่ีพระเชตวนั ๑๙ พรรษา นานกว่าสถานท่ีใด คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 171

172 ¤‹ÙÁÍ× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹éÑ μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ปริเฉทท่ี ๑๒ ปัจฉิ มโพธิ กาล พระพุทธองค ตรัสรูพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแลว ได เสดจ็ จาริกไปยังหมบู า น และเมอื งตางๆ เชน เมืองราชคฤห แควน มคธ ทรงส่ังสอนเวไนยสัตวใหเห็นแจงอริยสัจนับไมถวน ทรงประดิษฐาน พระพทุ ธศาสนาใหบ รษิ ทั ๔ คอื ภิกษุ ภิกษุณี อบุ าสก อุบาสกิ า มีความรู ความเขาใจในหลกั ธรรม บรรลุธรรมตามสมควรแกอปุ นิสยั ทรงประกาศ พระศาสนาใหแพรหลาย เปนประโยชนแกเทวดาและมนุษยเปนอันมาก ตลอดเวลา ๔๕ พรรษา จนมีพระชนมายลุ ว งเขา ๘๐ พรรษา ทรงรสู กึ ถงึ พระวรกายถอยกาํ ลงั เพราะชราภาพ ทรงพจิ ารณาเหน็ วา จะมพี ระชนมอ ยู ไดเพียง ๑๐ เดือนก็จะปรินิพพาน มีพระประสงคจะเสด็จไปปรินิพพาน ณ เมอื งกสุ นิ ารา จงึ ไดเ สดจ็ ออกจากเมอื งราชคฤหต รงไปยงั เมอื งกสุ นิ ารา ในระหวา งทางเสด็จผา นเมอื งเวสาลี ประทับ ณ ปามะมว งของนางคณิกา ช่ืออัมพปาลี ทรงรับอัมพปาลีวันเปนอารามสุดทายกอนเสด็จปรินิพพาน พระองคป ระทับอยู ณ อมั พปาลีวันตามพระอัธยาศัยแลว เสดจ็ ตอไปยัง เวฬุวคาม เมอื งเวสาลี แควน วัชชี ปลงอายสุ งั ขาร พระพุทธองคพรอมดวยภิกษุสงฆหมูใหญ เสด็จถึงเวฬุวคาม เมืองเวสาลี ทรงเห็นวา รอบเมืองเวสาลีมีเสนาสนะมาก เปนท่ีสัปปายะ แกภ กิ ษุทัง้ หลายผอู ยู จาํ พรรษา จงึ ตรสั กบั ภิกษุทัง้ หลายวา เธอทงั้ หลาย จงแยกยา ยกนั ไปจาํ พรรษา ตามเสนาสนะตา งๆ รอบเมอื งเวสาลตี ามความ พอใจเถิดเราตถาคตจะ จาํ พรรษาสดุ ท้าย ณ เวฬวุ คามแหง นี้ 172

ÇÔªÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 173 ในระหวางพรรษกาล พระองคท รงพระประชวรหนกั เกดิ เวทนา อยางแรงจนเกือบจะปรินิพพาน ทรงดํารงพระสติสัมปชัญญะ อดกลั้น เวทนาน้ัน ทรงดําริวา เราจะปรินิพพานโดยไมบอกลาภิกษุอุปฏฐาน ไมบอกลาภิกษุสงฆ หาควรไม จึงทรงเขาสมาบัติกําหนดเวทนาระงับ พระอาการประชวรนน้ั เมอ่ื ทรงหายจากพระอาการประชวรแลว ทรงสาํ ราญ พระอริ ิยาบทบนอาสนะในรวมเงาพระวหิ าร พระอานนท์พุทธอุปฏฐากมาเขาเฝากราบทูลวา พระองค ผเู จรญิ พระอาการประชวรของพระองค ทาํ ใหข า พระองคก ระวนกระวายใจ เหมอื นจะอาพาธตามพระองคไ ปดว ย จนไมเ ปน อนั ปฏบิ ตั ธิ รรม แตเ บาใจ อยหู นอ ยหนง่ึ วา พระองคย งั ไมไ ดแ สดงธรรมบอกลาภกิ ษสุ งฆ จะไมเ สดจ็ ปรนิ ิพพาน พระพทุ ธองคตรัสตอบวา ดกู รอานานท บดั นี้ ตถาคตแกเ ฒา เขาวัยชรา มีอายุถงึ ๘๐ ปแ ลว กายของตถาคตกเ็ หมือนเกวยี นเกา อาศยั ไมไผผ ูกคา้ํ พอใหใ ชงานไดเทานั้น วนั รงุ ขน้ึ เสดจ็ เขา ไปบณิ ฑบาตในเมอื งเวสาลี ครง้ั เสดจ็ กลบั จาก บิณฑบาตแลวตรัสชวนพระอานนทไปประทับพักสําราญพระอิริยาบถ ณ ปาวาลเจดีย ดวยพระประสงคจะใหพระอานนทกราบทูลอาราธนาให พระองคทรงพระชนมอยูตอ ทรงทํานิมิตโอภาสตรัสกับพระอานนทวา ดูกรอานนท์ เมืองเวสาลีน้ีเป็นสถานทีร่ ืน่ รมย์ ทัศนียภาพสวยงาม มเี จดยี ์มากมาย รวมทงั้ ปาวาลเจดยี ์ ถ้าบุคคลได้เจรญิ อทิ ธบิ าท ๔ มี ความปรารถนาจะมชี วี ติ อยชู่ วั่ กปั หรอื มากกวา่ นนั้ กส็ ามารถทาํ ได้ ทรงทาํ นิมิตโอภาสใหพระอานนททูลอาราธนาถึง ๓ คร้ัง แตพระอานนท ไมอ าจจะรูทัน เหมือนถูกมารเขาดลใจ ไมไดท ลู อาราธนา จึงทรงรับส่ังให พระอานนทออกไป เมอื่ พระอานนทจ ากไปไมน าน มารใจบาปเขา ไปหาพระองคถ งึ ที่ ประทับ ทูลใหระลึกถึงเร่ืองที่เคยสนทนากันเมื่อคราวแรกตรัสรู ในขณะ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 173

174 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé μÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี ประทบั ทโ่ี คนไม อชปาลนโิ ครธวา เคยกราบทลู อาราธนาใหพ ระองคเ สดจ็ ปรินิพพานแลวแตพระองคตรัสวา บริษัท ๔ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ยังไมฉลาด ไมอาจแสดงธรรมใหลัทธิตางๆ นอกพระศาสนา เขาใจหลักธรรมตามเปนจริงได และพระศาสนายังไมแพรหลาย ยัง ไมสําเร็จประโยชนแกประชุมชนเปนอันมาก เราจะไมปรินิพพาน บัดนี้ บรษิ ัท ๔ และพระศาสนากต็ ้งั มนั่ แพรหลายตามพุทธประสงคทุกประการ แลว นิมนตเสด็จปรินิพพานเถิด พระพุทธเจาตรัสวา ดกู ่อนมารใจบาป ทา่ นจงวางใจเถดิ นบั จากน้ีไปอกี ๓ เดอื น เราจะปรนิ ิพพาน ต่อจากนนั้ จงึ ทรง ปลงอายสุ งั ขาร (คอื การตดั สนิ พระทยั วา่ ต่อแต่น้ีไป ๓ เดอื นจะ ปรนิ ิพพาน) ณ ปาวาลเจดีย์ ทําใหเ กดิ แผนดินไหวอยางรุนแรง และเกิด ขนพองสยองเกลา จนนาสะพรึงกลวั เหตทุ าํ ให้เกิดแผน่ ดินไหว ๘ ประการ พระอานนทรูสึกไดวาแผนดินไหวรุนแรง จึงออกจากรมไมไป เขาเฝาพระพุทธเจาทูลถามเหตุการณแผนดินไหวรุนแรง พระองคตรัส วา ดูกอนอานนท เมื่อเธอออกไปแลวมารใจบาปเขามาหาทูลอาราธนา ใหเ ราเสด็จปรินิพพาน จึงบอกมารใจบาปน้นั วา นบั จากนไ้ี ปอกี ๓ เดอื น ตถาคตจะปรินิพพาน ดูกอนอานนท เหตุที่ทําใหเกิดแผนดินไหวมีอยู ๘ ประการ คอื ๑. ลมกําเริบ ๒. ผมู ฤี ทธบิ์ ันดาล ๓. พระโพธิสัตวจ ตุ ิจากดสุ ติ ลงสพู ระครรภ ๔. พระโพธสิ ัตวประสตู ิ ๕. ตถาคตตรสั รพู ระอนุตตรสัมมาสัมโพธญิ าณ ๖. ตถาคตแสดงพระธมั มจักกปั ปวตั ตนสตู ร 174

ÇԪҾط¸»ÃÐÇμÑ Ô 175 ๗. ตถาคตปลงอายสุ งั ขาร ๘. ตถาคตเสดจ็ ดับขันธปรินิพพาน พระอานนทคิดไดวา เหตุการณทุกอยางเกิดขึ้นหมดแลว เหลือ เพียง พระตถาคตปลงอายุสังขารและปรินิพพาน ชะรอยแผนดินไหว ครงั้ น้ี จะเกดิ จากพระพทุ ธองคป ลงอายสุ งั ขารเปน แน จงึ กราบทลู อาราธนา ใหพระพุทธองคทรงดํารงพระชนมอยูกัปหน่ึงเพ่ืออนุเคราะหสัตวโลก เพ่ือเก้ือกูลแกเทวดาและมนุษยทั้งหลาย พระองคตรัสวา ดูกอนอานนท บัดนี้ ไมใชเวลาจะมาขอรองตถาคตใหมีชีวิตอยูกัปหนึ่ง เปนความผิด พลาดของเธอเอง เมื่อตถาคตทาํ นมิ ิตโอภาสชัดแจง เธอก็ไมอาจจะรูท นั ไมไดขอรอง บัดนี้ ตถาคตปลงอายุสังขารแลว แมพระอานนท พทุ ธอุปฏ ฐากจะกราบทูลอาราธนาถึง ๓ ครัง้ กต็ รสั ปฏเิ สธทุกครง้ั ไป ประทานโอวาทแก่ภิกษุสงฆ์ เมอ่ื พระพทุ ธองคต รสั บอกพระอานนทอ ยา งนน้ั แลว ไดเ สดจ็ ไปยงั กฏู าคารศาลา ป่ ามหาวนั ตรัสสั่งพระอานนทใหเรียกภิกษุทั้งหลาย ที่อาศัยอยูในเมืองเวสาลีมาเขาเฝา ประทานโอวาทแกภิกษุสงฆดวย อภิญญาเทสิตธรรม คอื หลกั ธรรมทที่ รงแสดงเพอื่ ความรยู้ งิ่ หมายถงึ โพธิปกขิยธรรม ๓๗ ประการ ไดแก สติปฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ อินทรีย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อริยมรรคมอี งค ๘ บคุ คล เจริญทําใหมาก ยอมเปนไปเพื่อความดํารงอยูไดนานแหงพระศาสนา เพื่อประโยชนสุขแกชนหมูมาก เพื่ออนุเคราะหสัตวโลก เพื่อเกื้อกูลแก เทวดาและมนษุ ยท งั้ หลาย ตอ จากนน้ั ตรสั เตอื นภกิ ษทุ งั้ หลายวา หนฺททานิ ภิกฺขเว อามนฺตยามิ โว วยธมมฺ า สงฺขารา อปปฺ มาเทน สมปฺ าเทถ แปลความวา ดกู อ่ นภกิ ษุทงั้ หลาย บดั น้ี เราขอเตอื นเธอทงั้ หลายวา่ สงั ขาร ทงั้ หลายมคี วามเสอื่ มเป็นธรรมดา เธอทงั้ หลายจงยงั ความไม่ประมาท ใหถ้ งึ พรอ้ มเถดิ นบั จากน้ีไปอกี ๓ เดอื น ตถาคตจะดบั ขนั ธปรนิ ิพพาน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 175

176 ¤ÙÁ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹμÃÕ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั ตรี เชาวันตอมา พระองคเสด็จเขาไปบิณฑบาตในเมืองเวสาลี เมื่อ เสดจ็ ออกจากเมอื งเวสาลี ทอดพระเนตรเมอื งเวสาลเี ปน นาคาวโลก หรอื มองอยางชางเหลียวหลัง ผินพระพักตรมาตรัสกับพระอานนทวา ดูกอน อานนท การเห็นเมืองเวสาลีคร้ังนี้ เปนการเห็นครั้งสุดทายของตถาคต เราจะไปยงั บา นภณั ฑคุ ามกัน พระพุทธองคพรอมดวยภิกษุสงฆหมูใหญ เสด็จถึงบา นภัณฑคุ ามแลว ประทับอยู ณ บา นภณั ฑคุ ามนั้น ทรงแสดง อริยธรรม ๔ ประการ คือ ศลี สมาธิ ปญญา และวมิ ุตติ แกภกิ ษุทงั้ หลาย มีใจความวา ศีลเปนที่ตั้งแหงคุณวิเศษเบื้องบน ประหนึ่งแผนดินเปน ที่รองรับสิ่งทั้งปวง เมื่อศีลบริบูรณ สมาธิก็มีผลมาก มีอานิสงสมาก เมื่อฝกฝนสมาธิดีแลว ปญญาก็มีผลมาก มีอานิสงสมาก จิตอันปญญา อบรมดแี ลว ยอมหลดุ พน จากอาสวะ คือ กามาสวะ ภวาสวะ อวชิ ชาสวะ สิกขา ๓ น้ี เปนทางแหงวิมุตติ วิมุตติเปนแกนแหงพระธรรมวินัย พระสาวกจะบรรลุวิมุตตินัน้ ได ก็ดวยทําใหบ รบิ รู ณในไตรสิกขานั้น เสดจ็ โภคนคร พระพทุ ธเจา ประทบั อยบู า นภณั ฑคุ ามตามพระพทุ ธอธั ยาศยั แลว เสดจ็ ตอ ไปยงั บา นหตั ถคี าม บา นอมั พคาม บา นชมั พคุ าม เสดจ็ ถงึ โภคนคร ตามลําดับ ประทบั อยู่ ณ อานันทเจดยี ์ในโภคนคร ตรสั มหาปเทศ ๔ โปรดภิกษุท้งั หลาย มีใจความวา ถาจะมีภกิ ษุอางพระศาสดากด็ ี อา งสงฆ อา งคณะ อา งบคุ คลกด็ ี แสดงแกผ ูใ ดวา นเี้ ปนธรรมเปน วนิ ยั เปน คําสอน ของพระศาสดา เธอท้ังหลายไมพงึ ช่นื ชม ไมพ ึงคัดคานคํากลา วของภกิ ษุ นนั้ พงึ เรยี นรบู ทพยัญชนะใหแนน อนแลว สอบสวนพระสตู ร เทยี บเคยี ง พระวินัย ถาคํากลาวน้นั ไมตรงกบั พระสูตร เทียบเคยี งพระวินยั ไมได พึง เขาใจเถดิ วา มใิ ชค าํ สอนของพระศาสดา เธอผนู ้รี ับมาผิด ๆ จํามาคลาด เคล่ือนแนแลว แตเม่ือใดสอบสวนแลว ตรงกับพระสูตรและเทียบเคียง 176

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 177 พระวินัยได ไมผิดพลาด ไมคลาดเคลื่อน เม่ือนั้นพึงถึงความตกลงใจวา นเ้ี ปนคําสอนของพระศาสดาแนน อน เธอผูน ี้รับมาถูกตอ ง ไมว ิปรติ คลาด เคลื่อนจากพระธรรมวนิ ัย พระพทุ ธองคป ระทบั อยู ณ อานนั ทเจดยี ใ นโภคนครนนั้ นอกจาก ทรงแสดงมหาปเทส ๔ ยังทรงแสดงไตรสิกขาเปนทางแหงวิมุตติ คือ ความหลุดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ และอวิชชาสวะ โปรดเวไนยสัตว ท้งั หลาย มากกวา หลักธรรมอยา งอนื่ นายจนุ ทะถวายปัจฉิมบิณฑบาต พระพุทธองคประทับอยู ณ โภคนคร ตามพระอัธยาศัยแลว คร้ันใกลถึงกําหนด ๓ เดือน นับแตวันปลงอายุสังขาร เสด็จไปยัง เมอื งปาวาพรอ มดว ยภกิ ษสุ งฆห มใู หญ ประทบั อยู ณ อมั พวนั สวนมะมว ง ของนายจนุ ทะบตุ รนายชา งทองในเมอื งปาวานนั้ ฝา ยนายจนุ ทกมั มารบตุ ร ไดทราบวาพระพุทธองคเสด็จถึงเมืองปาวา ประทับอยูในสวนมะมวง ของตน จึงเขาไปเฝาพระพุทธองค สดับพระธรรมเทศนา และกราบทูล อาราธนาพระพุทธองคพรอมดวยภิกษุสงฆเสด็จไปฉันภัตตาหารเชาท่ี บา นของตนในวนั รงุ ขึ้น นายจุนทกัมมารบุตรทราบวาพระองคทรงรับอาราธนาแลว จึง กราบทลู ลาทาํ ประทกั ษณิ แลว หลกี ไป วนั นน้ั เปน วนั กอ นปรนิ พิ พาน ๑ วนั ตรงกบั ขึน้ ๑๔ ค่าํ เดอื น ๖ เมื่อกลับถงึ บานแลว สง่ั ใหจดั เตรยี มอาหาร อยางประณีตและสูกรมทั ทวะจํานวนมากในบานของตนตลอดท้ังคืน ครน้ั ไดเ วลาฉนั ภตั ตาหารเชา จงึ สง่ั ใหค นไปกราบทลู เชญิ เสดจ็ พระพทุ ธเจา พรอ มดว ยภกิ ษสุ งฆ พระพุทธองคพรอมดวยภิกษุสงฆเสด็จไปยังบานของนายจุนทะ ประทับน่ังบนอาสนะตรัสสั่งนายจุนทะวา สูกรมัททวะที่ทานจัดเตรียมไว คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นตรี 177