คู่มือธรรมศึกษาชั้นโท ปี 2561

30 ¤ÙÁ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท ธรรมคณุ แปลวา คุณของพระธรรม หมายถึงหลกั ธรรมคาํ สอนของทบ่ี ุคคล ไดศ กึ ษาและประพฤติปฏบิ ตั ติ ามแลว ยอ มไดร บั ผลคอื ความดีงามอันจะเปน ประโยชน เก้ือกลู และความสขุ ในชวี ิต ธรรมคุณ ๖ คือ ๑. สวฺ ากฺขาโต ภควตา ธมฺโม พระธรรมอนั พระผูมีพระภาคเจา ตรัสไวด แี ลว ในท่ีน้ีมุงถึงพระสัทธรรม ๒ ประการ (พระสัทธรรม ๓) ไดแก ปริยัติและปฏิเวธ โดยปรยิ ตั ิ หมายถงึ พระพทุ ธพจนค าํ สงั่ สอนของพระพทุ ธศาสนา ซงึ่ ประมวลจารกึ ไวใ น พระไตรปฎก เปนคําสั่งสอนท่ีไมวิปริตคือตรัสไวเปนความจริงแท ทรงแสดงขอธรรม โดยลําดับ ที่เรียกวา ไพเราะในเบือ้ งตน ทา มกลางและที่สุด อันสมบูรณดว ยอรรถและ พยัญชนะประกาศพรหมจรรยทบี่ ริสุทธ์บิ ริบูรณส ิ้นเชงิ และปฏิเวธ หมายถึงผลดีทีเ่ กิด แตการศกึ ษาปริยัตแิ ละถือปฏิบัตชิ อบตามหลักธรรมคาํ สอนที่ไดรแู ลว ๒. สนฺทิฏโิ ก อันผูไดบรรลุจะพึงเห็นเอง หมายความวา ผูใดปฏิบัติผูใด บรรลุ ผนู ้นั ยอ มเหน็ ผลดีอนั ประจกั ษแจม แจงดว ยตนเอง ไมตองเช่อื ตามคําของผูอ ื่น สวนผูไมศึกษาไมปฏิบัติไมไดบรรลุธรรม แมผูอ่ืนจะบอกถึงผลอันประเสริฐนั้นก็ไม อาจเห็นได ๓. อกาลโิ ก ไมป ระกอบดว ยกาล หมายความวา ไมข้นึ กบั กาลเวลา ปฏิบตั ิ ชอบตามพระธรรมวินัยเม่ือใด ยอมใหเกิดความสุขความเจริญรุงเรือง ชีวิตปราศจาก โทษหรือปฏิบัติบําเพ็ญเพียรสมบูรณพรอมเม่ือใด บรรลุไดทันทีเห็นผลไดทันที หรอื ใหผ ลในลําดับแหงการบรรลุธรรมคือใหผลทกุ ๆ ฤดูกาล ๔. เอหปิ สสฺ โิ ก ควรเรยี กใหม าดไู ด หมายความวา เชญิ ชวนใหม าชม และศกึ ษา ใหเ หน็ ตามความเปน จรงิ เพราะพระธรรมมคี ณุ เปน อศั จรรยท ค่ี วรปา วรอ งใหม าดู มาชม หรือมาพิสจู นดวยการศกึ ษาและปฏิบตั ิดวยตนเอง ๕. โอปนยโิ ก ควรนอมเขา มาใสต น หมายความวา ควรนอ มนาํ เอาธรรมะเขา มาไวใ นใจ โดยการปฏบิ ตั ชิ อบตามหลกั ธรรมคาํ สอน อนั จะเปน ไปเพอ่ื ประโยชนเ กอื้ กลู และความสขุ ในการดาํ เนินชวี ติ ๖. ปจจฺ ตตฺ ํ เวทิตพโฺ พ วิ ฺ หู ิ อนั วิญูพงึ รูเฉพาะตน หมายความวา ผใู ด ไดบรรลุธรรม ผูนั้นยอมรูแจงเฉพาะตน ซ่ึงบุคคลอ่ืนไมอาจมาตามรูตามเห็นดวยได จะตองกระทําหรือปฏิบัติดวยตนเอง และเสวยผลแหงการบรรลุธรรมไดเฉพาะตน จงึ เรยี กวา เปน ปจ จตั ตัง วญิ ชู นพงึ รูไดเ ฉพาะตน 30

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 31 พระธรรมคําสั่งสอน เปนหลักธรรมที่พระพุทธองคตรัสแสดงไวดีแลว ท้ังปริยัติ ปฏิบัติ และปฏิเวธ โดยทนตอการพิสูจน ผูใดศึกษาและปฏิบัติชอบ ยอมไดรับผลแหงการปฏิบัติดวยตนเอง เปนอกาลิโกไมมีเง่ือนไขเวลา ปฏิบัติเวลา ใดไดผลเวลาน้ัน จึงควรเชิญชวนกันใหมาศึกษาใหเกิดความรูมีความเขาใจและ ถือปฏิบัติตามหลักธรรมคําสอน จะอํานวยผลคือความสุขในชีวิต เปรียบเหมือน กับการจะรูรสชาติของอาหารท่ีนารับประทานนั้นๆ แตถาไมรับประทานหรือ ลองชิมลิ้มรสอาหารน้ันๆ ดวยตนเอง ผูน้ันก็ไมอาจรูรสของอาหารน้ันๆ ได ฉันใด การมีความรูธรรมะและโดยเฉพาะผลดีอันประเสริฐแหงการปฏิบัติตาม หลักธรรมคําสอน ยอมเกิดขึ้นและรูแจงไดดวยการปฏิบัติแหงตนเปนสําคัญฉันนั้น คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 31

32 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท ÊμÑ μ¡Ð ËÁÇ´ ÷ อปริหานยิ ธรรม ๗ (สําหรบั คฤหสั ถ) ๑. หมั่นประชุมกันเนืองนิตย ๒. เมอ่ื ประชมุ กพ็ รอ มเพรยี งกนั ประชมุ เมอื่ เลกิ ประชมุ กพ็ รอ มเพรยี งกนั เลกิ ๓. ไมบ ญั ญตั สิ งิ่ ทมี่ ไิ ดบ ญั ญตั ไิ ว ไมเ พกิ ถอนหรอื ยกเลกิ สง่ิ ทบ่ี ญั ญตั ไิ วแ ลว ประพฤตติ ัง้ มัน่ อยใู นธรรมเนยี มเกา ตามที่บรรพบุรษุ บญั ญตั ิไวแ ลว ๔. สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ผูใหญท้ังหลาย สําคัญถอยคําของทาน เหลา นน้ั วา เปน ถอยคําท่ตี อ งเชอื่ ฟง ๕. ไมข มขนื บังคับสตรีในตระกลู และกุมารใี นตระกลู ใหอยูรวมดวย ๖. สกั การะ เคารพ นบั ถอื บชู าเจตยิ สถานของชาวเมอื งทงั้ หลายทง้ั ภายใน ภายนอก ไมล บลา งพลกี รรมอันชอบธรรม ซงึ่ เคยใหเ คยทาํ แกเ จตยิ สถานเหลานั้น ๗. ถวายอารกั ขา คุม ครอง ปอ งกัน โดยชอบธรรมในพระอรหนั ตท ัง้ หลาย เปนอยา งดี ธรรม ๗ ประการนี้ มีอยูในผูใด ผนู ั้นไมมีความเสอ่ื มเลย มีแตค วามเจรญิ อยางเดียว อปริหานิยธรรม แปลวา ธรรมไมเปนท่ีต้ังแหงความเส่ือม คือ ธรรมที่ สงเสริมเพื่อการอยูรวมกันอยางปกติสุข เปนไปเพื่อความสามัคคีกัน และเปนเหตุให เกดิ ความเจริญรุงเรืองของสังคม มี ๗ ประการ คือ ๑. หม่ันประชุมกันเนืองนิตย ประชุมกันบอยๆ เพราะธรรมดาวาคนยอม อยูรวมกันเปนกลุมเปนหมู ดังที่เรียกวา มนุษยเปนสัตวสังคม โดยหมูคณะหรือ สังคมจะเจริญม่ันคงอยูได เพราะมีความเกื้อกูลพ่ึงพาอาศัยกันและกันตามสมควร การอยูรวมกันเปนหมูไมวา จะเปนครอบครัว สังคม ชุมชน หนวยงาน เปนตน จะเจริญม่ันคงดวยไมตรีและศรัทธาตอกันและกันจะตองมีความสามัคคีและ ความรวมมือกันของคนในสังคมนั้นเปนสําคัญ โดยหลักอปริหานิยธรรมนี้ จะเปน เคร่ืองสงเสริมใหมีความเจริญยิ่งขึ้น เพราะเมื่อมีการประชุมกันแลว ยอมจะทําใหได 32

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 33 รบั ทราบเรอ่ื งนน้ั ๆ เปน โอกาสดที จี่ ะไดป รกึ ษาหารอื กนั แลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ ตอ กนั เสนอแนะสง่ิ ทจ่ี ะเปน ประโยชนห รอื นาํ ไปสกู ารพฒั นาสงั คม กจิ การงานสว นรวม เปน ตน ๒. เมอ่ื ประชมุ กพ็ รอ มเพรยี งกนั ประชมุ และเมอ่ื เลกิ ประชมุ กพ็ รอ มเพรยี ง กันเลิก ในการประชุมยอมมีการกําหนดเวลา จึงควรพรอมเพรียงกันเขารวมประชุม ตามที่กาํ หนด และควรรกั ษาระเบียบแหง ทป่ี ระชุม มกี ิริยามารยาทเรยี บรอยดีงามตาม ควรแกกาละ เม่ือที่ประชุมมีมติอยางไร ทุกคนควรใหความรวมมือเพื่อใหกิจการงาน นน้ั ๆ สําเรจ็ ตามความมุง หมาย เชนวา ส่งิ ใดทจี่ ะตองอาศัยความรว มมอื กัน ท้ังกาํ ลงั กาย ความคดิ กจ็ ะตอ งรว มกนั ทาํ ชว ยกนั ทาํ ชว ยกนั คดิ หรอื แกไ ขสง่ิ ทไ่ี มด ใี หด ขี นึ้ และ สงเสริมส่ิงท่ีดีอยูแลวใหดียิ่งข้ึน ดังคําวาความพรอมเพรียงกันของหมูคณะยอมยัง ความเจรญิ ใหเกิดขึ้น ๓. ไมบัญญัติสิ่งท่ีมิไดบัญญัติไว ไมเพิกถอนหรือยกเลิกสิ่งท่ีบัญญัติ ไวแ ลว ประพฤตมิ นั่ อยใู นธรรมเนยี มเกา ตามทบ่ี รรพบรุ ษุ บญั ญตั ไิ วแ ลว หมายความวา เม่ือมีขอปฏิบัติ กฎเกณฑ กฎหมายท่ีมีอยูแลว ซ่ึงเปนไปเพื่อดํารงความดีงามและ ความเจริญรุงเรืองแหงสังคม บานเมือง ควรจะรักษาและพัฒนาใหดีย่ิงขึ้น ไมควร ยกเลกิ เพกิ ถอน และควรประพฤติม่ันอยใู นธรรมเนยี มเกาทบี่ รรพบรุ ษุ ไดปฏิบตั สิ บื มา เพอ่ื เสรมิ สรา งและสง เสรมิ การรกั ษาระเบยี บแบบแผน กฎเกณฑท เ่ี ปน ไปเพอื่ ประโยชน เก้อื กูลและความสงบสขุ ในการดําเนินชีวิตของคนในสังคมและประเทศชาติ ๔. สกั การะ เคารพ นบั ถอื บชู าผใู หญท ง้ั หลาย สาํ คญั ถอ ยคาํ ของทา นเหลา นน้ั วาเปน ถอยคําท่ีตองเชอื่ ฟง หมายถึงความเคารพเช่อื ฟง ผใู หญ ในท่นี ้ี คอื ผเู จริญดว ย วุฒภิ าวะ ๓ คือ วัยวุฒิ ผูม อี ายุมาก ผูส งู อายุ ผูอ ยูในปูนเปนบดิ ามารดา คณุ วุฒิ ผูมี ความรู ทรงคุณธรรม พระภกิ ษุ และชาติวฒุ ิ ผูเ กิดในตระกูลสูง เชน พระมหากษตั ริย ควรเคารพและตระหนกั ในคําสอนของทาน โดยควรพิจารณาและเชือ่ ฟง เพราะผูใ หญ ยอมมคี วามรอบรู และประสบการณ ไดร ูไดเห็นมา ท้งั เหตทุ ่ีจะใหเกดิ ความเจริญและ เหตอุ ันเปนทต่ี ้งั แหง ความเส่ือม ทจี่ ะทําใหไดร บั ทกุ ข เปนตน จงึ บอกสอนดว ยเมตตา เชน พระมหากษัตริย โปรดพระราชทานพระราชดํารัส อันเปนไปเพ่ือประโยชนสุขแก พสกนิกรทง้ั ปวง ซึ่งประชาชนควรตอ งเคารพและเชือ่ ฟง ๕. ไมขมขืนบังคับสตรีในตระกูลและกุมารีในตระกูลใหอยูรวมดวย หมายความวาบุรุษควรใหเกียรติและยกยองสตรี ปกปองไมใหใครละเมิดสิทธิ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 33

34 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท หรือขมเหงรังแกสตรี และไมควรบังคับขูเข็นผูหญิงที่ไมยินยอมจะเปนภรรยาตน โดยประพฤตใิ นสทารสนั โดษ คอื ยนิ ดเี ฉพาะในภรรยาของตน รวมถงึ การไมบ งั คบั บตุ รี ของตนใหไ ปสตู ระกูลอ่นื ในเมื่อบตุ รีไมเต็มใจ ๖. สักการะเคารพ นับถือ บูชา เจตยิ สถานของชาวเมอื งทัง้ หลาย ท้งั ภายใน ภายนอก ไมลบลางพลีกรรมอันชอบธรรมซ่ึงเคยใหเคยทําแกเจติยสถานเหลานั้น หมายถงึ การใหค วามเคารพยาํ เกรง และปกปอ งรกั ษา ปชู นยี สถาน เจตยิ สถานทสี่ าํ คญั ในพระศาสนา เพราะถือเปนปูชนียสถานท่ีเปนสัญลักษณแทนคุณความดีของทาน ผูป ระเสริฐ เปน เครือ่ งยดึ เหนย่ี วจิตใจของผูทศ่ี รัทธาและนบั ถอื ในทานผปู ระเสรฐิ นนั้ ๆ รวมท้ังสิ่งหรือสถานท่ีอันศักด์ิสิทธ์ิที่ชนทั้งปวงนับถือ เชน ศาลเจาประจําทองถิ่นนั้นๆ ศาลหลกั เมอื ง เปน ตน ไมค วรดหู มน่ิ เหยยี ดหยาม และไมล บลา งพลกี รรมอนั ชอบธรรม ทม่ี กี ารปฏบิ ตั กิ นั สบื มา โดยควรสง เสรมิ ใหอ นชุ นรนุ หลงั รจู กั ปฏบิ ตั แิ ละรกั ษาสง่ิ อนั เปน คุณคาทางจิตใจไวเปนสง่ิ ดงี ามคูทอ งถิ่น สังคม บา นเมืองสบื ไป ๗. ถวายอารักขา คุมครอง ปอ งกนั โดยชอบธรรมในพระอรหันตท้ังหลาย เปน อยางดี หมายถงึ ใหค วามคมุ ครองพระอริยบุคคล บรรพชิต ผูทรงศีลทรงธรรม นักพรต ใหพํานักอาศัยอยูในสถานท่ีในพื้นที่อันเหมาะสมไดอยางสะดวกสบายตาม ควรแกภ าวะ ใหความเคารพนบั ถอื ผทู รงศลี ทรงภูมิธรรมอนั ประเสริฐเหลาน้ัน ซึง่ เปน ผูประกาศเผยแผพระพุทธศาสนาใหกับชาวโลกตอไป เชน การบํารุงดวยปจจัย ๔ มอี าหารบณิ ฑบาต เปน ตน พระพทุ ธเจา ไดต รสั แสดงอปรหิ านยิ ธรรมโปรดกลมุ เจา ลจั ฉวี แหง แควน วชั ชี เพื่อใหเขาใจ และตระหนักถึงประโยชนของหลักสามัคคีธรรม ที่ควรทําใหเกิดมีข้ึนใน สังคมในแวนแควน จึงเปนผลใหแควนวัชชีเจริญรุงเรืองย่ิงขึ้นและมีความเขมแข็งท่ี มั่นคงยั่งยืนตอมายาวนาน อปริหานิยธรรม จึงเปนธรรมที่จะสงเสริมใหคนทั้งหลาย ไดดาํ เนินสูก ารพัฒนาดว ยหลกั ธรรมและวัฒนธรรมประเพณีอันดงี ามของประเทศชาติ ตอไป 34

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 35 Íѯ°¡Ð ËÁÇ´ ø มรรคมอี งค ๘ ๑. สัมมาทิฏฐิ ปญ ญาอันเหน็ ชอบ ๒. สัมมาสงั กัปปะ ดาํ รชิ อบ ๓. สัมมาวาจา เจรจาชอบ ๔. สมั มากันมนั ตะ การงานชอบ ๕. สัมมาอาชวี ะ เลย้ี งชีพชอบ ๖. สัมมาวายามะ เพียรชอบ ๗. สมั มาสติ ระลึกชอบ ๘. สมั มาสมาธิ ตั้งใจไวชอบ มรรค แปลวา ทาง หมายถงึ ขอ ปฏบิ ตั ิ มรรคมอี งค ๘ เรยี กเตม็ วา “อรยิ อฏั ฐงั - คิกมรรค” แปลวาทางมีองค ๘ เปนอริยสัจขอที่ ๔ และไดช่ือวา “มัชฌิมาปฏิปทา” แปลวา ทางสายกลาง เพราะเปน ขอ ปฏิบัตทิ เี่ หมาะสมพอดีทจ่ี ะนาํ ไปสูการบรรลุธรรม โดยเปน ทางสายกลางทีไ่ มตดิ อยใู นแนวทางปฏิบตั ิท่ีสดุ โตง ๒ อยา ง คือ กามสขุ ลั ลิกา- นโุ ยค การประพฤติตนหมกมนุ อยใู นกามคุณ และ อัตตกิลมถานุโยค การประพฤติ ทรมานตน ใหลําบาก มรรคมอี งค ๘ คือทางสายกลาง ประกอบดวย ๑. สัมมาทิฏฐิ ปญญาอันเห็นชอบ ไดแก เห็นอริยสัจ ๔ หมายความวา ปญ ญาท่รี เู หน็ ถูกตอ งซง่ึ ความจรงิ ท่เี ทยี่ งแท ไมแปรผนั สัมมาทฏิ ฐิ มี ๒ ระดับ คือ ระดบั โลกยิ ะ ไดแ ก ความเหน็ ถกู ตอ งตามคลองธรรม เหน็ วา บญุ บาปมจี รงิ ผลแหง ทาน มีจริง เปน ตน ระดบั โลกุตตระ ไดแก ความเหน็ ถกู ตอ งตามความเปน จริง คือปญญา อันเหน็ ชอบในอริยสจั ๔ คอื ทุกข สมุทัย นโิ รธ มรรค เหน็ ไตรลักษณ ปฏิจจสมุปบาท เปน ตน ๒. สัมมาสังกัปปะ ดําริชอบ มี ๓ อยาง คือ (๑) ดําริออกจากกาม คือ การทําใจไมใหหมกมุนดวยกิเลสกาม ไดแก ราคะ ความกําหนัดยินดี โลภะ ความ อยากได อสิ สา ความรษิ ยา หรอื ความหงึ อรติ ความไมย นิ ดี อสนั ตฏุ ฐี ความไมส นั โดษ เปนตน และไมตกอยใู นอาํ นาจของวัตถุกาม ไดแก กามคณุ ๕ คือ รูป เสียง กลิ่น รส คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 35

36 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท โผฏฐพั พะ อันเปนทนี่ าปรารถนานา พอใจ (๒) ดาํ ริในอันไมพ ยาบาท คอื คิดแผเ มตตา ปรารถนาความสุขไปในผอู ื่น (๓) ดําริในอนั ไมเ บยี ดเบียน คือคิดแผกรุณาชวยเหลอื ใหผอู น่ื พนจากทุกข ๓. สัมมาวาจา เจรจาชอบ คอื เวน จากวจีทุจรติ ๔ ไดแ ก เวน จาก การพูดเท็จ พูดสอ เสียด พดู คําหยาบ พูดเพอ เจอ ๔. สมั มากันมันตะ การงานชอบ คือเวนจากกายทจุ รติ ๓ ไดแ ก เวน จาก ฆาสตั ว ลักทรัพย และประพฤติผิดในกาม ๕. สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีพชอบ คือเวนจากหาเลี้ยงชีพในทางท่ีผิด ไดแก เวนจากการแสวงหาทรัพยในทางท่ีเบยี ดเบียนผูอ่นื สตั วอ น่ื หรือทางท่ผี ิดกฎหมาย เชน คามนษุ ย คา ขายยาพษิ คา ขายน้ําเมา คาขายยาเสพตดิ คาขายสัตวเ ปน สาํ หรบั ฆา หรือ โดยวธิ ฉี อ โกง หลอกลวง ฉก ชิง ปลน เปนตน ๖. สมั มาวายามะ เพยี รชอบ คอื ความเพียร ๔ อยา ง ไดแก (๑) สงั วรปธาน เพียรระวังไมใหบาปเกิดขึ้นในสันดาน (๒) ปหานปธาน เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแลว (๓) ภาวนาปธาน เพยี รใหกศุ ลเกิดขน้ึ ในสันดาน และ (๔) อนรุ กั ขนาปธาน เพียรรกั ษา กศุ ลท่เี กิดขนึ้ แลว ไมใหเสอ่ื มไป ๗. สัมมาสติ ระลึกชอบ คือความระลึกในสติปฏฐาน ๔ ไดแก (๑) กายานุปสสนา สติกําหนดพิจารณากายเปนอารมณ (๒) เวทนานุปสสนา สติกําหนด พิจารณาเวทนา คือสุข ทุกข ไมสุข ไมทุกข เปนอารมณ และ (๔) ธรรมานุปสสนา สติกาํ หนดพิจารณาธรรมท่ีเปนกศุ ลหรืออกศุ ลเปน อารมณ ๘. สมั มาสมาธิ ต้ังใจไวชอบ คือ เจริญฌานทั้ง ๔ หมายความวา ต้ังใจ ไวในรูปธรรมอยางใดอยางหน่ึงที่เปนอารมณของสมถะ เพงอารมณจนใจแนแนวเปน อปั ปนาสมาธิ ท่ีเรียกวา ฌาน ดังนี้ ปฐมฌาน ฌานท่ี ๑ มีองค ๕ คือวิตก ความตรึก วิจาร ความตรองท่ี เปนกุศล ปติ ความอ่ิมใจ สุข ความสบายใจอันเกิดแตวิเวก เอกัคคตา จิตตั้งมั่น อยา งแนว แนเ ปน หนงึ่ ทตุ ยิ ฌาน ฌานที่ ๒ มอี งค ๓ คอื ปติ สุข เอกคั คตา ตตยิ ฌาน ฌานที่ ๓ มอี งค ๒ คอื สุข เอกคั คตา จตุตถฌาน ฌานที่ ๔ มีองค ๒ คอื อเุ บกขา เอกคั คตา 36

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 37 มรรคมอี งค ๘ ทางดําเนินใหถงึ ความดบั ทกุ ข เปน หนึง่ ประการในอรยิ สจั ๔ จัดเปน ไตรสกิ ขา ไดแก ศลี สิกขา จิตตสิกขา ปญ ญาสกิ ขา ดงั น้ี สัมมาวาจา สัมมากมั มันตะ และสัมมาอาชวี ะ จัดเปน สีลสิกขา สมั มาวายามะ สมั มาสติ และสัมมาสมาธิ จัดเปน จติ ตสิกขา สมั มาทิฏฐิ และสัมมาสังกัปปะ จัดเปน ปญ ญาสิกขา คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 37

38 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹éÑ â· ¹Ç¡Ð ËÁÇ´ ù พุทธคุณ ๙ อิติป โส ภควา แมเ พราะเหตนุ ๆ้ี พระผมู ีพระภาคเจานน้ั ๑. อรหงั เปนพระอรหันต ๒. สมั มาสมั พุทโธ เปน ผูต รสั รชู อบโดยพระองคเ อง ๓. วิชชาจรณสัมปน โน เปน ผถู ึงพรอมดวยวิชชาและจรณะ ๔. สุคโต เปนผเู สดจ็ ไปดแี ลว ๕. โลกวิทู เปน ผูรแู จงโลก ๖. อนุตตโร ปรุ สิ ทัมมสารถิ เปนผฝู ก บรุ ุษทีพ่ ึงฝก ไดอยา งยอดเยย่ี ม ไมม บี ุรษุ อืน่ ยิง่ กวา ๗. สตั ถา เทวมนุสสานัง เปนศาสดาของเทวดาและมนษุ ยท ัง้ หลาย ๘. พุทโธ เปนผรู ู ผูตน่ื ผูเบิกบาน ๙. ภควา เปนผมู ีโชค พุทธคณุ แปลวา พระคณุ ของพระพุทธเจา หมายถึง พระพุทธเจา ทรงไดรับ การยกยอ งจากเทวดา มนษุ ย มาร พรหม ดว ยพระคณุ ๙ ประการ เรยี กวา นวารหาทคิ ณุ หรอื นวหรคุณ แปลวา พระคณุ ของพระพทุ ธเจา ๙ ประการ มีบท อรหํ เปนตน บทวา อรหัง ทรงเปนพระอรหันต คือเปนผูไกลจากกิเลส และบาปธรรม ท้งั ปวง โดยสรุปความหมายคาํ วา อรหงั ไดดังน้ี ๑) เปน ผไู กลจากกิเลสและบาปธรรมโดยสน้ิ เชงิ เปนผมู ศี ลี บรสิ ทุ ธิ์ ๒) เปนผทู ําลายขาศกึ คือกิเลสไดหมดสน้ิ ๓) เปนผหู ักเสยี ไดซง่ึ กําแหงสงั สารจักรท่ที ําใหเวยี นวา ยตาย เกดิ ๔) เปน ผไู มม ขี อ ลลี้ บั คอื ผไู มม บี าปธรรมทงั้ ในทล่ี บั และทแ่ี จง เปน ผคู วรแนะนาํ สงั่ สอนผอู นื่ ผูค วรรับความเคารพของผูอื่น ผคู วรรกั ทกั ษณิ าทาน บทวา สัมมาสัมพุทโธ เปนผูตรัสรูชอบไดโดยพระองคเอง คือตรัสรู อริยสจั ๔ ไดแ ก ทกุ ข สมุทัย นโิ รธ มรรค ทรงคน พบดว ยพระองคเอง ไมมคี รูอาจารย เปน ผสู อนในการตรสั รู คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 38

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 39 บทวา วิชชาจรณสมั ปนโน เปน ผถู ึงพรอมดวยวิชชาและจรณะ คือ ทรงได บรรลุวชิ ชา ๓, วชิ ชา ๘ และทรงถงึ พรอมดว ยจรณะท้ัง ๑๕ ประการ วิชชา ๓ ๑. ปพุ เพนวิ าสานุสสติญาณ หมายถึง การระลกึ ชาติหนหลงั ไดว าเคยเกดิ มา แลวกชี่ าติ เปน อะไรมาบา ง เปนตน ๒. จตูปปาตญาณ หมายถงึ การรถู ึงการเกิดและการตาย ตามอาํ นาจกรรม ของเหลา สตั วท้งั หลาย ๓. อาสวกั ขยญาณ หมายถึง การรูแจง เหน็ จริงในอรยิ สัจ โดยกําจดั กามภพ และอวิชชาได วิชชา ๘ ๑. วิปสสนาญาณ ปญ ญาท่ีพจิ ารณาเหน็ รปู นาม คอื ขันธ ๕ ๒. มโนมยทิ ธิ ฤทธทิ์ างใจ เชน เนรมติ กายไดหลายอยา ง เปนตน ๓. อทิ ธิวธิ ิ แสดงฤทธ์ิได เชน เหาะได เดนิ บนนํา้ ได เปนตน ๔. ทพิ พโสต หทู ิพย สามารถไดย ินเสยี งท่ีอยูท่ีไกลๆ ได ๕. เจโตปรยิ าญาณ กําหนดรูใจผอู ่นื ได เชน รวู าคนอ่ืนคิดอะไร ๖. ปพุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ ระลกึ ชาตขิ องตนไดว า ในอดีตชาติน้นั ตนเคย เกดิ มาก่ีชาตแิ ลว เกิดเปนอะไรมาบา ง ๗. ทิพพจกั ษุ ตาทิพย เหน็ การเกิด การตาย ของเหลาสัตววา ทเ่ี กดิ มาเปน เชน น้ี เพราะเขาเคยทํากรรมอะไรไว เปนตน ๘. อาสวกั ขยญาณ รจู กั ทําอาสวะใหเ หือดแหง หมดสิน้ ไปจากสนั ดาน จรณะ ๑๕ ๑. สลี สมั ปทา ถึงพรอมดว ยศีล ๒. อินทรยี สังวร สาํ รวมอนิ ทรยี  ๖ คือ ตา หู จมกู ล้ิน กาย ใจ ๓. โภชเน มตั ตญั ุตา รูจักประมาณในการบรโิ ภคอาหาร ๔. ชาครยิ านโุ ยค ประกอบความเพียรของผูต่นื อยูเปน นติ ย ๕. สัทธา ความเชอื่ ประกอบดว ยปญ ญา คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 39

40 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉҪѹé â· ๖. หริ ิ ความละอายแกใ จในการกระทาํ ชัว่ ๗. โอตตัปปะ ความเกรงกลวั ตอความชัว่ ๘. พาหุสจั จะ ความเปนผศู กึ ษามาก ๙. วิรยิ ะ ความเพียร กลาหาญ บากบัน่ ๑๐. สติ ความระลกึ ได ไมประมาท ๑๑. ปญ ญา ความรูในสังขารทั้งปวง ๑๒. ปฐมฌาน ฌานที่ ๑ มีวิตก วิจาร ปติ สขุ เอกคั คตา ๑๓. ทุติยฌาน ฌานที่ ๒ ละวติ ก วิจาร คงเหลอื ปติ สขุ เอกัคคตา ๑๔. ตตยิ ฌาน ฌานที่ ๓ ละปต ิ คงเหลอื สขุ กบั เอกัคคตา ๑๕. จตตุ ถฌาน ฌานที่ ๔ มีอเุ บกขา เอกัคคตา บทวา สคุ โต เปนผเู สดจ็ ไปดี คําวา “ไปด”ี มีความหมาย คือ o ทรงดาํ เนนิ ตามอรยิ มรรคมีองคแ ปด ทางปฏิบัติสายกลาง o ทรงดาํ เนินสพู ระนิพพาน เปน สภาวะจิตท่ีหมดจดจากกเิ ลส o ทรงดาํ เนินไปดีแลว เพราะทรงละกเิ ลสไดโดยส้นิ เชงิ o ทรงดําเนินไปเพ่ือประโยชนสุขแกชาวโลกทั้งปวง บทวา โลกวิทู ทรงรูแจงโลก คือ (๑) สัตวโลก โลกคือหมูสัตว (๒) สงั ขารโลก โลก คอื สังขาร (๓) โอกาสโลก โลก คือแผนดิน ดวงดาว และทรงรูแจงโลก ภายใน คอื ทรงรแู จงทุกขแ ละรูการดับทุกข บทวา อนุตตโร ปุริสทัมมสารถิ ทรงเปนผูฝกบุรุษ (คน) ท่ีพึงฝกได อยางไมมีผูใดย่ิงกวา หมายถึงพระพุทธองคทรงทําหนาที่ประดุจนายสารถีผูฝก บุคคลที่สมควรฝกได ที่ยังไมไดฝกก็ควรใหไดรับการฝกทั้งเทวดา มนุษย อมนุษย โดยทรงใชอุบายและวิธีการฝกฝนที่เหมาะสมแกอัธยาศัย และบารมีของแตละบุคคล ไดอยา งยอดเยีย่ ม บทวา สตั ถา เทวมนสุ สานงั เปน ศาสดาของเทวดา และมนษุ ย คอื พระพทุ ธองค ทรงประกอบดวยคุณสมบัติท่ีสมควรเปนครูของเทวดา และบุคคลในทุกระดับช้ัน โดยทรงมีพระปญญารอบรูและสั่งสอนบุคคลไดทุกระดับชั้นดวย พระมหากรุณา ซ่ึงหวังใหไ ดรับความรู และประโยชนส ุขทีค่ วรไดรบั อยางแทจ รงิ ท้งั ประโยชนในโลกนี้ ประโยชนใ นโลกหนาและประโยชนอยา งสงู สุด คือ พระนิพพาน คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 40

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 41 บทวา พุทโธ เปน ผูต่ืน ผูเ บิกบาน หมายถงึ พระพทุ ธองคทรงตื่นจากกเิ ลส ไมห ลบั ใหลดว ยอาํ นาจแหง โลภ โทสะ โมหะ ทรงรจู กั กาลเวลา รทู อ่ี นั ควรไมค วร โดยทรง เบิกบาน คือไมมีกิเลสที่เปนเหตุใหเศราหมองขุนมัว เพราะเปนอิสระจากกิเลสท้ังปวง มพี ระทยั บรสิ ุทธส์ิ ะอาดเสมอ บทวา ภควา เปนผูมีโชค ผูจําแนกธรรม หมายถึงทรงมีพระปญญา ลําเลิศอันเปนผลจากท่ีพระองคทรงบําเพ็ญเพียรมายาวนานจนไดตรัสรูธรรม สามารถจําแนกธรรมท่ีลึกซึ้งใหผูฟงไดรูและเขาใจงาย โดยทรงแสดงธรรม อยางสอดคลองกับอุปนิสัยและบารมีแตละบุคคล พระนามวา “ภควา” นี้ จัดเปน “เนมติ กนาม” ของพระผมู พี ระภาคเจา อันมคี วามหมาย ๖ ประการ (๑) เปนผูมโี ชคดี ทรงปรารถนาพระสัมมาสัมโพธิญาณ ก็ทรงไดบ รรลธุ รรมสมดังพระประสงค (๒) เปน ผทู ําลายกเิ ลสท้ังปวงและมารไดอยางราบคาบ (๓) ทรงมภี คธรรม ๖ ประการ คอื ๑) ความมีอาํ นาจเหนือจิต ๒) ไดบ รรลุโลกตุ รธรรม ๓) ทรงเกียรตยิ ศขจรไกลไปในโลก ๔) พระสิริท่ีสงางามทุกสวนชวนใหบันเทิงใจแกผูพบเห็น ๕) ความสําเร็จประโยชน ทุกอยางตามที่มุงหวัง ๖) ความเพียรชอบที่ทําใหไดรับความเคารพ (๔) ทรงเปน ผจู าํ แนกธรรมคอื ทรงแสดงธรรมไดอ ยา งละเอยี ดทง้ั โดยยอ และพสิ ดาร (๕) ทรงยนิ ดใี น อรยิ วิหารธรรม คอื วิเวก วิโมกข (๖) ทรงคายคือสลัดตัณหาในไตรภพไดแ ลว พระคุณของพระพุทธเจาวาดวยคุณสมบัติ แบงเปน ๒ คือ พระคุณอัน มีในสวนของพระองคดังท่ีปรากฏในบทพุทธคุณ ๙ เรียกวา อัตตสมบัติ และใน สวนที่พระพุทธองคทรงกระทําเพื่อประโยชนเกื้อกูล และความสุขแกเทวดา มนุษย และสัตวทั้งหลาย โดยทรงบําเพ็ญพุทธกิจตลอด ๔๕ พรรษา เรียกวา ปรหิตสมบัติ พระพุทธคุณวา โดยลักษณะมี ๓ คอื พระปญญาคุณ พระพทุ ธองคไดตรัสรูอรยิ สัจ ๔ ทรงบรรลุวชิ ชา ๓ เปน ตน พระบรสิ ุทธิคุณ พระพุทธองคทรงเปนพระอรหันตไ กลจาก กิเลส และ พระมหากรุณาคณุ พระพุทธองคทรงมีพระมหากรณุ าตอมวลมนุษยชาติ และสตั วโ ลกทงั้ ปวง พระพทุ ธคณุ ทง้ั ๙ ประการน้ี สรปุ ลงเปน ๓ ประการ คอื ๑. พระวสิ ุทธิคณุ คือความบรสิ ทุ ธิ์ ไดแ ก พระคุณขอ ที่ ๑,๓,๙ ๒. พระปญ ญาคุณ คือปญ ญา ไดแ ก พระคุณขอ ท่ี ๒,๕,๘ ๓. พระมหากรุณาคณุ คือพระมหากรุณา ไดแ ก พระคณุ ขอ ท่ี ๔,๖,๗ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 41

42 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹⷠคมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท สังฆคณุ ๙ ภควโต สาวกสงั โฆ พระสงฆสาวกของพระผมู ีพระภาคเจา ๑. สปุ ฏิปน โน เปนผูปฏบิ ตั ิดีแลว ๒. อุชุปฏิปนโน เปน ผูปฏบิ ตั ิตรงแลว ๓. ญายปฏิปน โน เปนผูปฏบิ ตั ิเปนธรรม ๔. สามีจปิ ฏิปนโน เปนผูป ฏบิ ัตสิ มควร ๕. อาหเุ นยโย เปน ผคู วรแกของคาํ นบั ๖. ปาหเุ นยโย เปนผคู วรแกข องตอนรบั ๗. ทกั ขเิ นยโย เปนผคู วรแกของทาํ บุญ ๘. อัญชลิกรณโี ย เปน ผคู วรทําอญั ชลี ๙. อนุตตรัง ปุญญักเขตตัง โลกัสสะ เปนเนื้อนาบุญของโลก ไมมี นาบุญอ่ืนยง่ิ กวา สังฆคุณ แปลวา คุณของพระสงฆ หมายถึงคุณความดีท่ีมีอยูในพระสงฆ สาวกของพระพุทธเจา เปนผปู ระพฤติปฏิบตั ิชอบ เปน อริยบคุ คล ซง่ึ ไดบรรลุมรรคผล ขน้ั ตาง ๆ มโี สดาปตตมิ รรค โสดาปต ติผล เปนตน สงั ฆคุณ ๙ โดยใน ๔ ประการแรกจัดเปน เหตุ และใน ๕ ประการหลงั จัด เปนผล ดงั นี้ บทวา สุปฏิปน โน ปฏบิ ัตดิ ีแลว ปฏิบัตชิ อบตามหลักมชั ฌิมาปฏปิ ทาอนั เปน ทางสายกลางไมย อ หยอ นเกนิ ไปหรอื ไมต งึ เกนิ ไป ปฏบิ ตั ไิ มถ อยหลงั ปฏบิ ตั ไิ ดก า วหนา สงู ข้นึ ไป โดยหมายเอาการปฏบิ ตั ิใน ๔ ลกั ษณะ คือ (๑) ปฏบิ ัตชิ อบตามพระธรรมวินัย (๒) ปฏิบัติไมถอยกลับคือไมกลับมาทําชั่วท่ีตนละไดแลว (๓) ปฏิบัติไมเปนขาศึกตอ ตนเองและผูอื่น (๔) ปฏบิ ัติธรรมสมควรแกธ รรม คือกําหนดรูธ รรมทค่ี วรรู ละธรรมที่ ควรละ ทําใหแจง ธรรมที่ควรทําใหแจง และบําเพญ็ ธรรมทคี่ วรบําเพ็ญใหเกิดขึน้ บทวา อชุ ปุ ฏปิ น โน ปฏบิ ตั ติ รงแลว ปฏบิ ตั ไิ มล วงโลก ไมป ระพฤตมิ ายาสาไถย ประพฤตติ รงตอ พระศาสดา และพระสงฆส าวก ไมป ฏบิ ตั เิ พอ่ื โออ วดใหค นทวั่ ไปเหน็ วา ตนปฏบิ ตั ิเครง ครัดกวา ผูอ ่นื ไมอ ําพรางความในใจ ปฏิบัตมิ ุงตอ ประโยชนเกอ้ื กูลและ ความสุขแกต นและผูอ่ืน 42

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 43 บทวา ญายปฏปิ น โน ปฏบิ ตั เิ ปน ธรรม ปฏบิ ตั ถิ กู ทางเพอื่ ออกจากทกุ ข ปฏบิ ตั ิ ธรรมสมควรแกธ รรมโดยมงุ ในธรรมทคี่ วรรู ไดแ ก พระนพิ พาน อนั เปน ธรรมเพอื่ ใหถ งึ ความดบั ทกุ ขไดอ ยางส้ินเชงิ บทวา สามีจิปฏิปนโน ปฏิบัติสมควร ปฏิบัติตนชอบยิ่งตามหลักพระธรรม วนิ ยั เปนท่ีนา เคารพเลือ่ มใส สมควรไดรบั ความเคารพนบั ถือหรอื ไดร บั สามจี ิกรรม บทวา อาหุเนยโย ผคู วรแกข องคาํ นบั ปฏิบัตติ นดีงามสมควรแกสงิ่ ของหรือ สกั การะทเ่ี ขานาํ มาถวายนํามาบชู า บทวา ปาหุเนยโย ผูค วรแกของตอนรับ เม่อื ไปสสู ถานที่ใด บา นใด ยอมเปน ผูสมควรแกการตอนรับ เพราะพระสงฆสาวกของพระผูมีพระภาคเจา เปนผูปฏิบัติ สมควรที่จะไดรับการปฏิสันถารดว ยความเคารพและเมตตา บทวา ทกั ขเิ ณยโย ผูควรแกของทาํ บญุ เปนปฏิคาหกผูสมควรรบั ไทยธรรม ท่เี ขานํามาถวายหรอื บริจาค บทวา อัญชลีกรณีโย ผูควรแกการทําอัญชลี พระสงฆสาวกของพระผูมี พระภาคเจา เปนผูควรแกการทําอัญชลี อยูในฐานะท่ีควรแสดงความเคารพดวย ประนมมือไหว กราบไหว ซ่ึงจะอํานวยผลใหผูไหวเจริญดวยพร ๔ ประการ ไดแก อายุ วรรณะ สุขะ พละ บทวา อนตุ ตรัง ปญุ ญักเขตตงั โลกัสสะ เปน เน้ือนาบุญของโลกไมม นี าบุญ อนื่ ยง่ิ กวา หมายความวา พระสงฆส าวกของพระผมู พี ระภาคเจา เปน อรยิ บคุ คล บรสิ ทุ ธ์ิ บรบิ รู ณด ว ยศลี สมาธิ ปญ ญา โดยทานทบ่ี รจิ าคใหแ กพ ระอรยิ สงฆย อ มมอี านสิ งสม าก เหมือนกับผืนนาที่มีดินดีมีนํ้าพรอม พืชที่หวานลงไปยอมเกิดข้ึนเจริญงอกงาม และ ใหผ ลสมบรู ณบ ริบรู ณฉ ันน้ัน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 43

44 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹⷠคมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท ·Ê¡Ð ËÁÇ´ ñð บารมี ๑๐ ๑. ทาน การให การเสียสละแบงปน ๒. ศีล การรกั ษา กาย วาจาใหเ รยี บรอ ย ๓. เนกขมั มะ การถอื บวช การปลีกตนออกจากกาม ๔. ปญ ญา ความรอบรู ความหยั่งรูใ นเหตผุ ล ๕. วิรยิ ะ ความเพียร ความแกลวกลา ๖. ขันติ ความอดทนอดกลนั้ ๗. สัจจะ ความสัตยความจรงิ มคี วามตัง้ ใจจริง ๘. อธิษฐาน ความตง้ั ใจมน่ั ๙. เมตตา ความรกั ใครปรารถนาดี ๑๐. อุเบกขา ความวางใจเปน กลาง บารมี หมายถึงคุณสมบัติหรือความดีท่ีตนไดบําเพ็ญแลวอยางยวดยิ่ง เพอ่ื บรรลจุ ดุ หมายสงู สดุ หรอื ปฏปิ ทาสกู ารบรรลถุ งึ ฝง แหง พระนพิ พาน มี ๑๐ อยา ง คอื ๑. ทานบารมี หมายถงึ ความมคี ณุ สมบตั ใิ นสว นทานทพ่ี รอ มบรบิ รู ณใ นตน ซง่ึ ปฏิบัตใิ หเ กิดขึ้นดว ยการเสยี สละแบงปน มคี วามเอื้อเฟอ เผ่อื แผแกผอู ่ืน ไมต ระหนี่ เหนียวแนน ปรารถนาท่ีจะชวยเหลือผูอ่ืนที่สมควรสงเคราะหอนุเคราะห การบําเพ็ญ ทานบารมีนี้ อาจทําดวยการใหอามิสส่ิงของท่ีควรใหหรือดวยการแนะนํา พรํ่าสอนให ผูอ น่ื ไดมีความรเู กิดแสงสวางทางปญญา ซ่ึงเปน ธรรมทาน ๒. สีลบารมี หมายถึงความมีคุณสมบัติในสวนศีลท่ีพรอมบริบูรณในตน ซึ่งปฏิบัติใหเกิดขึ้นดวยการรักษากาย วาจาใหเรียบรอย โดยงดเวนตามขอศีลหรือ สิกขาบทที่สมาทานไดอยางบริสุทธิ์ม่ันคง อันเปนผลนําไปสูการดํารงชีวิตที่ดีงาม เกิด ประโยชนเ กอ้ื กลู และความสขุ แกต นและสงั คม ความมเี จตนางดเวน ตามขอ ศลี ทสี่ มาทาน เรยี กวา สมาทานวริ ตั ิ การงดเวน เมอื่ มสี งิ่ ของทจี่ ะลว งละเมดิ ศลี มาประจวบเขา เฉพาะหนา สามารถงดเวน ไดไ มก ระทํา เรียกวา สมั ปต ตวริ ัติ และความมเี จตนางดเวนตามขอศลี ที่ ตนสมาทานนัน้ ไดอ ยา งเด็ดขาด เรียกวา สมจุ เฉทวริ ัติ 44

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 45 ๓. เนกขัมมบารมี เนกขัมมะ แปลวาการออกบวชเพื่อคุณอันยิ่งใหญ หมายถึง การหลีกตนออกจากอารมณท่ีชวนใหเกิดความกําหนัด และลุมหลงมัวเมา ขัดเคืองใจ เปน ตน เนกขัมมะ จงึ เปน ทางปฏบิ ัติสูการบรรลธุ รรมเพ่ือความหมดจดจาก กิเลสกาม เปน การปฏบิ ตั ิเพอ่ื ความปลอดจากราคะ และตณั หา ใชเ รยี กการออกบวชได ทกุ ประเภท และไดท ั้งชายและหญิง ๔. ปญ ญาบารมี หมายถงึ ความมคี ณุ สมบตั ใิ นสว นปญ ญาทพี่ รอ มบรบิ รู ณ ซ่ึงเปนความรอบรู ความรูแจงในสภาวะธรรมทั้งหลายตามความเปนจริง เชน รเู หตแุ หง ความเสอื่ ม เรยี กวา อปายโกศล รเู หตแุ หง ความเจรญิ เรยี กวา อายโกศล และ รอู บุ ายวธิ ที จ่ี ะหลกี หนจี ากทางทใี่ หเ กดิ ความเสอ่ื ม มาดาํ เนนิ ในทางทน่ี าํ ไปสคู วามเจรญิ เรยี กวา อุปายโกศล การบําเพญ็ ปญญามารมใี หเ กิดข้นึ มีแนวทางปฏบิ ตั ิดงั นี้ ๑) โดยการฟง การศึกษาเลาเรียน (สตุ มยปญ ญา) ๒) โดยการคดิ คน การตรึกตรอง (จนิ ตามยปญญา) ๓) โดยการฝก อบรมจติ การเจริญภาวนา (ภาวนามยปญญา) ๕. วิริยบารมี หมายถึง ความมีคุณสมบัติในสวนวิริยะท่ีพรอมบริบูรณ ซงึ่ เปน ความหม่นั เพียร ความแกลวกลา และมุงม่นั ในการละความชว่ั ประพฤตคิ วามดี รวมท้ังในการปฏิบัติหนาที่ของตน การประกอบกิจการงานเพื่อหาเลี้ยงชีพ เปนตน โดยมีจิตใจเขมแข็งไมหว่ันไหว ไมยอทอตอปญหาอุปสรรคที่เกิดขึ้น ดังคําท่ีวา คนจะลวงทุกขไ ดเพราะความเพยี ร ๖. ขันติบารมี หมายถึง ความมีคุณสมบัติในสวนขันติท่ีพรอมบริบูรณ ท่ีปฏิบัติใหเกิดขึ้นดวยการมีความอดทนอดกลั้น สามารถควบคุมตนใหเปนปกติได ไมลุแกอํานาจโทสะ เปนตน ขนั ตแิ บงตามสง่ิ ท่ีมากระทบเปน ๔ ประเภท คอื ๑) อดทนตอปรากฏการณทางธรรมชาติท่ีวิปริตแปรปรวนไป เชน อุทกภัย วาตภัย หรืออากาศท่รี อนจัด หนาวจดั เปนตน ๒) อดทนตอทุกขเวทนา การอดทนตอความเจบ็ ไขไดป วย ความเหน็ด เหน่ือยกาย ความลําบากตรากตรําท่เี กดิ ข้นึ ทางกาย ๓) อดทนตอ อารมณท งั้ ฝา ยทนี่ า พอใจนา ปรารถนา ทใี่ หเ กดิ ความพอใจ ทเี่ รยี กวา อฏิ ฐารมณ และอารมณฝ า ยทไ่ี มน า พอใจไมน า ปรารถนาทเี่ รยี กวา อนฏิ ฐารมณ ท่ตี นอาจประสบพบเขาในชวี ติ ประจาํ วนั คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 45

46 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท ๗. สัจจบารมี หมายถึง ความมีคุณสมบัติในสวนสัจจะท่ีพรอมบริบูรณที่ ปฏิบัติใหเกิดข้ึนดวยการมีสัจจะในตนเสมอ สัจจะมี ๓ ลักษณะคือความจริง ความ ตรง และความแท ทวี่ า จรงิ คือไมเ ลน ปฏิบตั ิจรงิ ๆ ไมท ําแบบเลน ๆ ตรง คอื ประพฤติ วาจาตรงไมบ ดิ พลวิ้ ไมบ า ยเบย่ี ง เรยี กวา มสี จั จะ แท คอื ไมเ หลวไหล มคี วามรบั ผดิ ชอบ ส่ิงที่ตนทําคําที่ตนพูด บุคคลผูมีสัจจะยอมเปนเหตุใหมีเกียรติคือมักไดรับการยกยอง สรรเสริญจากสังคมเสมอ ๘. อธิษฐานบารมี หมายถึง ความมีคุณสมบัติในสวนอธิษฐานที่พรอม บริบูรณ ปฏิบัติใหเกิดขึ้นดวยการมีอธิษฐาน ความตั้งใจมั่น มีปณิธานแนวแนใน อนั ทจี่ ะทาํ ความดี การปฏบิ ตั เิ พอ่ื ละบาปอกศุ ลธรรมตา งๆ ทม่ี เี หตจุ ากโลภะ โทสะ โมหะ เปนตน เรียกอกี อยางหนึง่ วา สัจจาธิษฐาน ความต้ังใจจรงิ ทมี่ น่ั คงเพ่อื สูการบรรลผุ ล อยางใดอยางหน่งึ ในสิง่ ท่กี าํ หนดไว ๙. เมตตาบารมี หมายถึง ความมีคณุ สมบัตใิ นสวนเมตตาท่พี รอ มบริบรู ณ ในตน ปฏิบัติใหเกิดขึ้นดวยการมีเมตตา ความปรารถนาดีมีใจเอื้อเฟอตองการให ผูอื่นสัตวอ่ืนดํารงชีวิตอยูอยางปกติสุข ไมมีเวรไมมีภัยไมเบียดเบียนซ่ึงกันและกัน ผูมีเมตตายอมมีจิตใจสดชื่นเบิกบาน สงผลใหเปนท่ีรักใครของคนในครอบครัว คนรอบขา ง สังคม เปน ตน ๑๐. อเุ บกขาบารมี หมายถงึ ความมคี ณุ สมบตั ใิ นสว นอเุ บกขาทพี่ รอ มบรบิ รู ณ ท่ีปฏิบัติใหเกิดขึ้นดวยการมีอุเบกขาธรรม มีใจหนักแนนประกอบดวยปญญา วางใจ เปนกลาง รูจักพิจารณาไตรตรองดวยเหตุและผลตามความเปนจริง ไมลําเอียงเพราะ อาํ นาจแหงอคติ ๔ บุญกริ ยิ าวตั ถุ ๑๐ บญุ กริ ิยาวตั ถุ สงิ่ เปน ที่ตัง้ แหงการบําเพ็ญบุญ ๑๐ อยา ง คอื ๑. ทานมัย บญุ สําเรจ็ ดว ยการบรจิ าคทาน ๒. สลี มัย บุญสาํ เรจ็ ดว ยการรักษาศีล ๓. ภาวนามัย บุญสาํ เรจ็ ดว ยการเจริญภาวนา ๔. อปจายนมยั บญุ สําเร็จดว ยการประพฤตถิ อ มตนแกผ ูใหญ ๕. เวยยาวัจจมัย บุญสาํ เรจ็ ดว ยการชว ยขวนขวายในกิจธรุ ะที่ชอบ 46

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 47 ๖. ปต ติทานมัย บุญสาํ เร็จดว ยการใหส ว นบุญ ๗. ปตตานโุ มทนามยั บุญสําเร็จดวยการอนโุ มทนาสว นบุญ ๘. ธมั มัสสวนามยั บุญสาํ เร็จดวยการฟง ธรรม ๙. ธัมมเทสนามัย บญุ สําเร็จดวยการแสดงธรรม ๑๐. ทฏิ ชุ ุกมั ม การทาํ ความเหน็ ใหตรง บุญ แปลวา ส่ิงที่ชําระจิตสันดานใหหมดจด ไดแก ความดี ความถูกตอง ความหมดจดแหง จติ บญุ กริ ยิ าวตั ถุ แปลวา เหตเุ ปน ทตี่ ง้ั แหง การทาํ บญุ ทางทใ่ี หเ กดิ บญุ โดยยอมี ๓ อยาง คอื ทานมยั สลี มยั และภาวนามัย โดยพสิ ดารมี ๑๐ อยา ง คือ ๑. ทานมัย การทําบุญดว ยการใหส ิง่ ของ เปน การเสยี สละสิ่งของของตนให แกผอู ื่น เพอ่ื บูชาหรือสงเคราะหอ นุเคราะห เปน ตน ทานยอ มเปนเหตบุ รรเทาความโลภ และกําจัดมัจฉริยะความตระหน่ีของตนได ที่เรียกวาทาน จะตองประกอบดวยเจตนา และวัตถุที่จะให มิใชใหโดยเสียไมได เพราะความรําคาญหรือใหโดยอาการดุจโยน ของทิ้ง ๒. สลี มยั การทาํ บญุ ดว ยการรกั ษาศลี หมายถงึ ความมเี จตนาประพฤตงิ ดเวน ตามขอศีลท่ีสมาทานแลว เพ่ือรักษากาย วาจา ใหเรียบรอยปราศจากโทษ สีลมัย ยอ มเปน เหตใุ หบรรเทาหรอื ละโทสะ ความโกรธ ความอาฆาตพยาบาทเสียได เปนท่ตี ั้ง แหงกุศลธรรมคอื สมาธแิ ละปญ ญา ๓. ภาวนามยั การทาํ บุญดว ยการเจรญิ ภาวนา เปน การฝกอบรมจิตใจใหเกดิ ปญญา การเจริญภาวนายอ มเปนเหตุใหบรรเทา หรอื ละโมหะ ความหลง และอวชิ ชา ความไมรูในไตรลักษณ จะไมหลงถือมงคลตื่นขาว และจะเปนเหตุสงเสริมศรัทธาใน พระปญญาตรัสรูของพระพุทธเจาโดยยิ่งข้ึน ผูเจริญภาวนาไดม่ันคง จิตยอมหลุดพน จากความยึดม่ันถอื มัน่ ในสภาวะธรรม ๔. อปจายนมัย การทําบุญดวยการประพฤติออนนอมถอมตนตอผูใหญ หมายถึง ความมีกิริยาท่ีออนนอม มีใจนอบนอมถอมตน ไมแสดงอาการกระดาง กระเดื่อง เปนคนมีสมั มาคารวะ ผปู ระพฤตใิ นอปจายนมยั ยอ มเกิดบญุ คอื ทาํ ใหเปน คนมีเสนหนารัก จะเปนท่ีรักใครของผูใหญ สังคมงเพื่อนฝูง เปนตน เปรียบเหมือน รวงขา วที่มีเมลด็ สมบรู ณ ยอมออ นโคง ลงสวยงาม เปนทีเ่ จริญใจแกผ พู บเหน็ หรอื เปน ทช่ี อบใจของพอ คาฉนั น้ัน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 47

48 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท ๕. เวยยาวัจจมัย การทําบุญดวยการขวนขวายชวยเหลือในกิจที่ชอบ หมายถึง การชวยเหลือกันในส่ิงที่ควรทํา กิจกรรมสวนรวม เปนตน ไมนิ่งเฉยดูดาย เวยยาวัจจมัยนี้ ยอมเปนเหตุสงเสริมคุณธรรมคือความเอ้ือเฟอเอ้ืออาทรตอผูอื่น สงเสริมใหค นในสังคมมนี ํา้ ใจไมตรีทีด่ ตี อ กันไมเ หน็ แกต ัว ๖. ปต ตทิ านมยั การทาํ บญุ ดว ยการใหส ว นบญุ ทตี่ นไดก ระทาํ แลว หมายถงึ การแบงปนความดีหรือบุญกุศลที่ตนไดบําเพ็ญแลว ใหผูอื่นไดรับรูเพ่ืออนุโมทนา ยินดีดวย ไมต ระหนีใ่ นบุญ ๗. ปตตานุโมทนามัย การทําบุญดวยการอนุโมทนาสวนบุญ หมายถึง มีความชื่นชมยินดีมีใจเบิกบานอนุโมทนาในบุญกุศลที่ผูอ่ืนทําแลวหรือรวมยินดีใน การทําความดีของผอู ่นื ไมร ษิ ยาเม่ือเห็นผอู ่นื ทําความดี ๘. ธมั มสั สวนามยั การทาํ บญุ ดว ยการฟง ธรรม หมายถงึ การศกึ ษาหาความรู ดวยการฟงธรรม เพราะการฟงธรรมยอมทําใหไดฟงสิ่งท่ียังไมเคยฟง สิ่งใดที่เคย ฟง แลว แตยังไมเ ขา ใจชดั จะทาํ ใหเขาใจชัดเจนแจม แจงขน้ึ บรรเทาความสงสัยเสียได ทาํ ความเห็นใหถกู ตอ งได และเมือ่ ฟง ธรรมแลว จติ ใจยอมผอ งใส ๙. ธัมมเทสนามัย การทําบุญดวยการแสดงธรรม หมายถึงการแนะนํา สั่งสอนใหผูอ่ืนไดรับความรูในหลักธรรมคําสอน เพ่ือใหมีแนวทางการดําเนินชีวิต ทด่ี งี าม รวมถงึ การใหว ชิ าความรดู า นตา งๆ ทเี่ ปน ประโยชนเ กอ้ื กลู แกผ อู น่ื เพอื่ ความเจรญิ ในกจิ การงาน เปนตน ๑๐. ทิฏุชุกัมม การทําความเห็นใหตรง หมายถึงการทําความเห็นของตน ใหถกู ตองเปน สัมมาทิฏฐิ เชน เห็นวา ทาํ ดไี ดดี ทาํ ชั่วไดช ัว่ เปนตน การทําบญุ ในพระพทุ ธศาสนา ท่เี รยี กวา บญุ กริ ิยาวัตถุ โดยยอมี ๓ และ โดยพิสดารมี ๑๐ อยา ง ในขอ สดุ ทายคือ ทิฏุชกุ ัมม นบั เปนขอที่สําคญั กวาขอ อื่นๆ เพราะเมื่อบุคคลมีความเห็นถูกตองแลว ยอมเปนเหตุสงเสริมศรัทธาในการทําบุญใน บุญกิริยาวตั ถขุ อ อื่นๆ โดยยิ่งข้ึน 48

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 49 ¢ÍŒ Êͺ¸ÃÃÁʹÒÁËÅǧ ËÅÑ¡ÊÙμøÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹⷠÇÔªÒ ¸ÃÃÁ ¾.È. òõõð - òõõò คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 49

50 ¤‹ÙÁÍ× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé â· ปญหาและเฉลยวชิ าธรรม ธรรมศึกษาชัน้ โท สอบในสนามหลวง วันจนั ทรท ี่ ๙ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๕๒ เวลา ๑๓.๐๐ น. ******************** คําสั่ง : จงเลือกคําตอบท่ีถูกท่ีสุดเพียงคําตอบเดียว แลวกากบาทลงในชอง ของขอที่ ตอ งการในกระดาษคาํ ตอบใหเ วลา ๕๐ นาที (๑๐๐ คะแนน) ๑. สมถกมั มฏั ฐาน เปน อบุ ายใหเกดิ สง่ิ ใด? ๔. เมอ่ื เรมิ่ ตนปฏิบัติกัมมัฏฐาน ควรทาํ ในทใี่ ด ? ก. อบุ ายสงบกาย ก. ท่เี งยี บสงบ ข. ทบ่ี าน ข. อบุ ายสงบวาจา ค. ท่วี ัด ง. ทปี่ าชา ค. อุบายสงบใจ คําตอบ : ก ง. อบุ ายใหเกดิ ปญ ญา ๕. กอ นปฏบิ ตั ิอานาปานสติกมั มฏั ฐาน คําตอบ : ค ควรน่ังกายตรง.......? ๒. ปญญาสกิ ขา จดั เขา ในกมั มฏั ฐาน ก. ภาวนาพุทโธ ขอใด ? ข. นับลมหายใจ ก. สมถกมั มฏั ฐาน ค. ดํารงสตใิ หมน่ั ข. วิปสสนากมั มฏั ฐาน ง. เพง มองสิ่งเดยี ว ค. มลู กมั มัฏฐาน คาํ ตอบ : ค ง. อารมณก ับกัมมัฏฐาน ๖. กามคณุ ๕ จดั เปนกามประเภทใด ? คาํ ตอบ : ข ก. กเิ ลสกาม ข. วัตถกุ าม ๓. ส่ิงใดคอื ผลโดยตรงทเ่ี กดิ จาก ค. กามราคะ ง. กามตัณหา การเจริญกัมมฏั ฐาน ? คาํ ตอบ : ข ก. ทาํ งานเกง ๗. เด็กติดเกมสจ นเสียการเรยี น ข. รางกายสดช่ืน จดั วา หลงในกามขอ ใด ? ค. ความจําดี ก. วัตถุกาม ข. กิเลสกาม ง. จติ ใจมน่ั คง ค. กามตณั หา ง. ภวตณั หา คาํ ตอบ : ง คําตอบ : ก คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 50

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 51 ๘. กาม ใหโทษเสียหายอยา งไรบา ง ? คาํ ตอบ : ค ก. ทะเลาะเบาะแวง ๑๓. ความไมม โี รคเปนลาภอนั ประเสรฐิ ข. ชิงดชี ิงเดนกนั จัดเขาในสุขขอใด ? ค. ตดิ ของอยใู นโลก ก. กายกิ สขุ ข. เจตสิกสขุ ง. ทําใหเหน็ แกตัว ค. สามิสสุข ง. นริ ามิสสขุ คําตอบ : ค คาํ ตอบ : ก ๙. ปชู นยี บคุ คล หมายถงึ บคุ คลเชน ใด ? ๑๔. ขอ ใดเปนเหตใุ หเ กิดความสุขทางใจ ? ก. คนทีน่ าเคารพบูชา ก. มที รพั ยม ากมาย ข. คนที่เปน ใหญในตําแหนง ข. มียศถาบรรดาศักด์ิ ค. คนทม่ี จี ติ ใจเบกิ บาน ค. มลี กู หลานเรียนจบสงู ง. คนที่รเิ รมิ่ สรางสรรค ง. ใชช ีวติ อยา งพอเพียง คาํ ตอบ : ก คาํ ตอบ : ง ๑๐. การบชู าเชน ไร ทพี่ ระพทุ ธเจา ยกยอ งวา ๑๕. อาการเชน ใดเรยี กวา ถกู วหิ งิ สาวติ กครอบงาํ ? ยอดเยยี่ ม ? ก. ทรมานสตั ว ก. พทุ ธบชู า ข. ธรรมบูชา ข. ปองรา ยผอู นื่ ค. สงั ฆบชู า ง. ปฏิบตั บิ ชู า ค. แยงชงิ ของผอู ืน่ คาํ ตอบ : ง ง. ฝก ใฝในกาม ๑๑. ขอ ใด จัดเปน ปฏบิ ัตบิ ชู าที่ถกู ตองใน คาํ ตอบ : ก ครอู าจารย ? ๑๖. เมอ่ื ถกู วหิ งิ สาวติ กครอบงาํ แลว จะแกด ว ยวธิ ใี ด ? ก. ไปไหวข อพรทกุ ป ก. เจริญเมตตา ข. มอบของขวัญให ข. เจรญิ กรุณา ค. ดูแลยามเจ็บไข ค. เจรญิ มุทติ า ง. ปฏบิ ัตติ ามคําสอน ง. เจริญอเุ บกขา คําตอบ : ง คําตอบ : ข ๑๒. มารยาทในการตอ นรบั แขกที่ควร ๑๗. ความเบือ่ หนายคิดออกจากกาม จดั เปน ปฏบิ ตั ิคอื ? วิตกอะไร ? ก. สงั คหวตั ถุ ข. ฆราวาสธรรม ก. กามวิตก ค. ปฏสิ ันถาร ง. บชู า ข. เนกขัมมวิตก คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 51

52 ¤Ù‹ÁÍ× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé â· ค. อพั ยาบาทวติ ก ๒๒. ความเปนใหญช นิดใด เปน สง่ิ ทคี่ วรยึดถอื ? ง. อวหิ ิงสาวิตก ก. ความเห็นตนเปน ใหญ คาํ ตอบ : ข ข. เสียงขา งมากเปน ใหญ ๑๘. ไฟชนิดใดเปน เหตุใหลมุ หลง ค. ความถกู ตองเปน ใหญ ไมเ ขาใจในเหตุและผลทีถ่ กู ตอ ง ? ง. ประชาชนเปนใหญ ก. ไฟคอื ราคะ คาํ ตอบ : ค ข. ไฟคือโทสะ ๒๓. ปญ ญาหยัง่ รูวา การเกดิ เปนทุกข ค. ไฟคอื โมหะ จดั เปนญาณอะไร ? ง. ไฟคอื พยาบาท ก. สจั จญาณ ข. กิจจญาณ คําตอบ : ค ค. กตญาณ ง. มรรคญาณ ๑๙. เม่อื ไฟคือโทสะเกดิ ข้ึน จะระงบั คําตอบ : ก ดว ยวิธใี ด ? ๒๔. ความมวั เมาในรปู เสียง กลน่ิ รส ก. เจรญิ เมตตา โผฏฐพั พะ จัดเปนอะไร ? ข. เจริญอสุภะ ก. กิเลสตณั หา ข. กามตัณหา ค. เจรญิ ปญ ญา ค. ภวตณั หา ง. วภิ วตัณหา ง. เจรญิ อเุ บกขา คําตอบ : ข คาํ ตอบ : ก ๒๕. คนเบื่อชวี ิตคิดอยากฆา ตวั ตาย ๒๐. ราคคั คิ ไฟคือราคะ ดับดว ยธรรม จดั วาเปน ตณั หาชนดิ ใด ? อะไร ? ก. กามตัณหา ข. กเิ ลสตณั หา ก. อสภุ สญั ญา ข. เมตตา ค. วิภวตณั หา ง. ภวตณั หา ค. ปญญา ง. อุเบกขา คาํ ตอบ : ค คําตอบ : ก ๒๖. การทายใจทราบความคิดของคนอ่ืนได ๒๑. ลกั ษณะใด จดั เปนโลกาธปิ เตยยะ ? จดั เปน......? ก. คลอ ยตามโลก ก. อทิ ธิปาฏิหารยิ ะ ข. คลอ ยตามกระแสนิยม ข. อาเทสนาปาฏิหาริยะ ค. คลอยตามความเชอื่ ค. อนสุ าสนีปาฏิหาริยะ ง. คลอยตามผูนาํ โลก ง. ยมกปาฏหิ ารยิ ะ คําตอบ : ก คําตอบ : ข คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 52

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 53 ๒๗. เรอื่ งทศชาติ ถกู บนั ทกึ ไวใ นปฎ กใด ? ๓๑. มนษุ ยเ วียนวายตายเกิด ก. พระวินยั ปฎก เพราะเหตใุ ด ? ข. พระสุตตันตปฎก ก. เพราะยังมคี วามชัว่ ค. พระธรรมปฎ ก ข. เพราะยังมกี ิเลสตณั หา ง. พระอภิธรรมปฎ ก ค. เพราะตอ งรบั ผลกรรม คําตอบ : ข ง. เพราะมกี เิ ลส กรรม วิบาก ๒๘. ศลี ของพระภิกษุ ปรากฏอยูใน คําตอบ : ง ปฎ กใด ? ๓๒. คาํ วา “สกิ ขา” ในทางพระพทุ ธศาสนา ก. พระวินัยปฎก มคี วามหมายอยางไร ? ข. พระสตุ ตนั ตปฎก ก. ศกึ ษาพระปรยิ ตั ิธรรม ค. พระธรรมปฎก ข. ทอ งจําบทสวดมนต ง. พระอภิธรรมปฎก ค. ฝกหัดกาย วาจา ใจ คําตอบ : ก ง. ควบคมุ ความประพฤติ ๒๙. จรยิ าขอ ใด ทาํ ใหความเปน คาํ ตอบ : ค พทุ ธสมบรู ณ ? ๓๓. การไมท าํ ความผิดทางกาย วาจา ก. พุทธตั ถจริยา จดั เขา ในสิกขาขอใด ? ข. โลกัตถจริยา ก. อธิสลี สกิ ขา ค. ญาตตั ถจริยา ข. อธิจิตตสกิ ขา ง. อัตตทตั ถจริยา ค. อธิปญ ญาสกิ ขา คาํ ตอบ : ก ง. ไตรสกิ ขา ๓๐. การสงเคราะหเ พือ่ นมนษุ ย คาํ ตอบ : ก จัดเปนพทุ ธจริยาขอใด ? ๓๔. การสวดมนตกอนนอน ก. พทุ ธัตถจริยา จดั เขาในสกิ ขาขอ ใด ? ข. โลกตั ถจรยิ า ก. อธสิ ลี สิกขา ค. ญาตตั ถจริยา ข. อธจิ ติ ตสิกขา ง. อัตตทัตถจริยา ค. อธปิ ญญาสิกขา คาํ ตอบ : ข ง. ไตรสิกขา คาํ ตอบ : ข คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 53

54 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· ๓๕. คนทนตอทุกขเวทนาเพื่อเลกิ ยาเสพตดิ ง. ผถู ึงกระแสพระนิพพาน ตรงกับขอ ใด ? คาํ ตอบ : ง ก. พจิ ารณาแลว เสพ ๔๐. โอฆะ หมายถึงอะไร ? ข. พิจารณาแลวอดกลนั้ ก. กเิ ลสที่ผกู สตั วไ วในโลก ค. พิจารณาแลว เวน ข. กิเลสท่ที ําใหจมอยูในวฏั ฏทุกข ง. พจิ ารณาแลว บรรเทา ค. กเิ ลสทีห่ มกั ดองในสนั ดาน คาํ ตอบ : ข ง. กเิ ลสที่เผาใจใหรอ นรุม ๓๖. อยากเห็นประชาชนเขม แขง็ อยดู ี คําตอบ : ข กินดี จัดเขา ในอัปปมัญญาขอใด ? ๔๑. เทศนาท่แี สดงไปโดยลาํ ดบั ก. เมตตา ข. กรุณา เรียกวา อะไร ? ค. มทุ ิตา ง. อเุ บกขา ก. อริยสจั ๔ คําตอบ : ก ข. พรหมวหิ ารธรรม ๓๗. โครงการฝนหลวง จดั เขาใน ค. อนุปพุ พีกถา อัปปมญั ญาขอ ใด ? ง. ทศพธิ ราชธรรม ก. เมตตา ข. กรุณา คําตอบ : ค ค. มทุ ิตา ง. อุเบกขา ๔๒. สีลกถา มีเนื้อหาเกีย่ วกับเรอ่ื งใด ? คาํ ตอบ : ข ก. ฟอกจิตไมใ หเ ปนคนดุรา ย ๓๘. “บวั เสมอน้าํ จกั บานในวันพรุง ” ข. ปฏิบตั ิฝก หดั จิตใจสงบ อปุ มาเหมือนบุคคลเชนใด ? ค. ทาํ จิตใหม ีอารมณเปน หนง่ึ ก. ผจู าํ ไดเ ฉพาะบท ง. ทําจิตใหผ องแผว ข. ผพู อแนะนําสั่งสอนได คาํ ตอบ : ก ค. ผรู ูธรรมเมอ่ื อธิบายความ ๔๓. ครทู ีไ่ มยอมสอนความรทู กุ อยา ง ง. ผรู ธู รรมพอยกหวั ขอ แสดง เพราะกลัวศษิ ยรูทัน จดั เปน ? คาํ ตอบ : ค ก. กลุ มจั ฉรยิ ะ ๓๙. พระโสดาบัน หมายถงึ ทานผใู ด ? ข. ลาภมัจฉรยิ ะ ก. ผูห างไกลจากกิเลส ค. วณั ณมัจฉรยิ ะ ข. ผเู ปน เน้ือนาบุญของโลก ง. ธัมมมจั ฉริยะ ค. ผไู มกลบั มาโลกนีอ้ ีก คําตอบ : ง คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 54

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 55 ๔๔. ความเจ็บไขไ ดปว ย จดั เปนมาร ชนิดใด ? ๔๙. เรือ่ ง “พระมหาชนก” เปนแบบอยา ง ก. ขนั ธมาร ข. กิเลสมาร ของผบู าํ เพ็ญบารมีใด ? ค. มจั จุมาร ง. เทวปุตตมาร ก. ทานบารมี คาํ ตอบ : ก ข. สัจจบารมี ๔๕. มารทผ่ี กู มดั ใจใหม ดื มนคือ....... ? ค. วริ ยิ ะบารมี ก. ขันธมาร ข. กิเลสมาร ง. ขันติบารมี ค. มจั จมุ าร ง. เทวปุตตมาร คําตอบ : ค คําตอบ : ข ๕๐. ขอ ใดมคี วามหมายตรงกบั คาํ วา “บารม”ี ๔๖. ขอ ใด เปนลักษณะของคนมรี าคะจริต ? ในทางพระพุทธศาสนา ? ก. เช่ือคนงาย ก. ผมู อี ํานาจวาสนา ข. ชอบแตง ตัว ข. ผูบาํ เพญ็ คุณธรรมยวดยิ่ง ค. ชอบเลนกีฬา ค. ผพู รอ มดวยบุญญาธิการ ง. ชอบอา นหนังสือ ง. ผมู บี ริวารคอยดูแลรบั ใช คําตอบ : ข คาํ ตอบ : ข ๔๗. “วิชาเปน อาํ นาจ มารยาทเปนเสนห” สงเคราะหเ ขา ในพุทธคณุ ขอ ใด ? ก. สมฺมาสมฺพทุ โฺ ธ ข. วิชฺชาจรณสมปฺ นโฺ น ค. ปรุ ิสทมมฺ สารถิ ง. สตฺถา เทวมนสุ สฺ านํ คาํ ตอบ : ข ๔๘. สังฆคุณขอ วา “อชฺ ลิกรณโี ย” หมายความวา อยา งไร ? ก. เปนผูควรของคาํ นับ ข. เปนผคู วรของตอ บรบั ค. เปนผูค วบของทําบุญ ง. เปน ผูค วรกราบไหว คําตอบ : ง คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 55

56 ¤‹ÙÁÍ× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹â· ปญ หาและเฉลยวชิ าธรรม ธรรมศึกษาชั้นโท สอบในสนามหลวง วนั องั คารที่ ๒๕ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๑๓.๐๐ น. ******************** คําสั่ง : จงเลือกคําตอบท่ีถูกที่สุดเพียงคําตอบเดียว แลวกากบาทลงในชอง ของขอที่ ตองการในกระดาษคาํ ตอบใหเวลา ๕๐ นาที (๑๐๐ คะแนน) ๑. ขอ ใดเปน ความหมายของคาํ วา สมถะ ? ก. กามาสวะ ข. กามคณุ ก. อุบายเรืองปญญา ค. กามกเิ ลส ง. กามตัณหา ข. อบุ ายสงบกาย คาํ ตอบ : ข ค. อบุ ายสงบใจ ๕. การนําดอกไมไปไหวพ ระพทุ ธรูป ง. อุบายสงบวาจา จดั เปน การบชู าประเภทใด ? คําตอบ : ค ก. สกั การะบชู า ๒. จะรแู จง สรรพสงิ่ ตามเปน จริง ตอง ข. พทุ ธบูชา เจรญิ กัมมฏั ฐานอะไร ? ค. ปฏิบัตบิ ูชา ก. อนสุ สตกิ ัมมัฏฐาน ง. อามสิ บูชา ข. สมถกัมมัฏฐาน คาํ ตอบ : ง ค. วิปสสนากมั มัฏฐาน ๖. ปชู นยี บุคคล ในเรื่องบชู า ๒ หมายถึง ง. อสุภกมั มัฏฐาน บคุ คลประเภทใด ? คาํ ตอบ : ค ก. คนรํ่ารวยทรัพย ๓. ผูล มุ หลงอยูกับการเลนเกมส ข. คนปฏบิ ัตติ ามกฎหมาย เพราะถูกกเิ ลสกามขอใดครอบงํา ? ค. คนวางตนนา ยกยอง ก. โลภะ ข. โทสะ ง. คนเรียนจบระดบั สูง ค. โมหะ ง. อรติ คําตอบ : ค คาํ ตอบ : ค ๗. เม่อื มผี ูมาเยอื น ควรตอนรบั ตาม ๔. กามเปน เหตใุ หส ตั วห ลงตดิ อยใู นโลก หลักปฏิสันถารอยางไร ? เรยี กวาอะไร ? ก. ถามถึงธรุ ะท่มี าเยือน คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 56

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 57 ข. ถามถึงสิง่ ท่ีตอ งการ คาํ ตอบ : ก ค. แนะนําประโยชนให ๑๒. การครุน คดิ วางแผนใสร า ยผอู ืน่ ง. ตอ นรบั ใหสมแกฐานะ จดั เปน อกศุ ลวิตกขอใด ? คําตอบ : ง ก. กามวติ ก ๘. การตอ นรับผมู าเยือนขอใด เรยี กวา ข. พยาบาทวติ ก ธรรมปฏสิ นั ถาร ? ค. วิหิงสาวติ ก ก. มอบหนังสือธรรมะให ง. อวหิ ิงสาวติ ก ข. ชวนใหป ฏิบตั ธิ รรม คําตอบ : ข ค. มอบพระเครอื่ งให ๑๓. อาการหงุดหงิดเกิดขน้ึ ในใจ ง. กลาวธรรมใหฟ ง จดั เปน ไฟชนิดใด ? คําตอบ : ง ก. ไฟสมุ ทรวง ข. ไฟรษิ ยา ๙. ความไมมีโรค เปน ลาภอันประเสรฐิ ค. ไฟโทสะ ง. ไฟโมหะ สงเคราะหเขาในสขุ ขอใด ? คาํ ตอบ : ค ก. สขุ ทางกาย ข. สขุ ทางใจ ๑๔. พฤติกรรมเชนใด จัดเปนลกั ษณะ ค. สขุ อิงอามสิ ง. สขุ ไมอ งิ อามิส ของไฟคือราคะ ? คําตอบ : ก ก. ลวงละเมิดทางเพศ ๑๐. เมื่อเกิดกามวิตกขน้ึ จะมพี ฤตกิ รรม ข. ละเมิดสทิ ธิสวนบคุ คล เชนใด ? ค. แสดงอารยะขดั ขืน ก. อยากไดข องผูอ ื่น ง. แสดงความหงึ หวง ข. อยากเปนใหญเ ปน โต คาํ ตอบ : ก ค. อยากมีชื่อเสียง ๑๕. พฤติกรรมเชน ใด จดั เปน ลกั ษณะ ง. อยากใหคนยกยอ ง ของไฟคือโมหะ ? คําตอบ : ก ก. ไมมีระเบียบวนิ ัย ๑๑. ผูมีเนกขัมมวติ ก มกั มคี วามคดิ เชนใด ? ข. ไมร ูจักผดิ ชอบช่วั ดี ก. คิดออกบวช ค. ไมม สี มบตั ิผดู ี ข. คดิ เขา วดั ฟง ธรรม ง. ไมรับผิดชอบหนาท่ี ค. คิดบรจิ าคทาน คําตอบ : ข ง. คิดรักษาศลี อโุ บสถ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 57

58 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ â· ๑๖. ประชาธปิ ไตยไมพฒั นา เพราะขาด ๒๐. ไมอยากแก ไมอ ยากตาย อธปิ เตยยะขอ ใด ? จัดเปน ตณั หาประเภทใด ? ก. อตั ตาธิปเตยยะ ก. กามตัณหา ข. โลกาธปิ เตยยะ ข. ภวตัณหา ค. ธมั มาธิปเตยยะ ค. วภิ วตณั หา ง. อนาธิปเตยยะ ง. กิเลสตัณหา คาํ ตอบ : ค คาํ ตอบ : ค ๑๗. การปกครองท่ีถอื เสียงขา งมาก ๒๑. เกรดตกอกหักรักคุด แลว ฆา ตัวตาย จัดเขา ในขอใด ? จัดเปนตณั หาประเภทใด ? ก. อัตตาธปิ เตยยะ ก. กามตัณหา ข. โลกาธิปเตยยะ ข. ภวตณั หา ค. ธมั มาธปิ เตยยะ ค. วภิ วตณั หา ง. อนาธปิ เตยยะ ง. กิเลสตัณหา คาํ ตอบ : ข คาํ ตอบ : ค ๑๘. ปญญาหยงั่ รวู า การเกิดเปนทุกข ๒๒. พระพทุ ธเจา ทรงยกยองปาฏิหาริยะ จดั เปนญานอะไร ? ประเภทใด ? ก. สัจจญาณ ก. อทิ ธปิ าฏหิ ารยิ ะ ข. กจิ จญาณ ข. อาเทสนาปาฏิหารยิ ะ ค. กตญาณ ค. ยมกปาฏิหารยิ ะ ง. มคั คญาณ ง. อนุสาสนปี าฏหิ ารยิ ะ คาํ ตอบ : ก คาํ ตอบ : ง ๑๙. แยงอํานาจกันครอง จัดเปน ตัณหา ๒๓. ขอ ใด เปนอํานาจอัศจรรยของ ชนิดใด ? อาเทสนาปาฏิหารยิ  ? ก. กามตัณหา ก. ลองหนได ข. ภวตณั หา ข. ทายใจคนได ค. วิภวตัณหา ค. ดําดนิ ได ง. กิเลสตณั หา ง. เหยยี บนาํ้ ทะเลจดื คําตอบ : ข คาํ ตอบ : ข คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 58

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 59 ๒๔. การสงเคราะหช วยเหลอื เพ่ือนมนษุ ย ค. อบายภมู ิ จัดเขาในขอ ใด ? ง. ดิรจั ฉานภูมิ ก. โลกตั ถจรยิ า คาํ ตอบ : ค ข. ญาตัตถจริยา ๒๙. คบคนพาล พาลพาไปหาผดิ ค. พุทธตั ถจริยา ควรใชอ ปส เสนธรรมขอ ใด ? ง. ธมั มจรยิ า ก. พิจารณาแลวเสพ คาํ ตอบ : ก ข. พจิ ารณาแลวเวน ๒๕. ขอ ใด เปนการเวยี นวา ยตายเกิด ? ค. พจิ ารณาแลว อดกล้นั ก. กเิ ลสตณั หา ง. พจิ ารณาแลวบรรเทา ข. กเิ ลส กรรม วบิ าก คาํ ตอบ : ข ค. ทําความช่ัวไว ๓๐. เมตตา ควรแผใหบ ุคคลจาํ พวกใด ? ง. ตอ งรบั ผลกรรม ก. ทกุ จําพวก คาํ ตอบ : ข ข. ผูประสบทกุ ข ๒๖. ขอ ใด เปน ความหมายของคาํ วา สกิ ขา ค. ผปู ระสบสุข ในพระพทุ ธศาสนา ? ง. ผทู ตี่ ายแลว ก. ศกึ ษาเลาเรียน คําตอบ : ก ข. ฝกซอมภาคปฏบิ ตั ิ ๓๑. กรุณา ควรแผใ หบคุ คลจาํ พวกใด ? ค. ฝกหดั กาย วาจา ใจ ก. ทกุ จําพวก ง. ฝกหดั ทําสมาธิ ข. ผปู ระสบทุกข คาํ ตอบ : ค ค. ผปู ระสบสุข ๒๗. อานสิ งสของการปฏิบัติไตรสกิ ขา ง. ผูท ่ีตายแลว คือขอใด ? คําตอบ : ข ก. กาํ จดั ทกุ ข ข. กําจัดโศก ๓๒. โสดาบนั บคุ คล ไดแ กบคุ คลประเภทใด ? ค. กาํ จดั ภยั ง. กาํ จดั กิเลส ก. ผสู น้ิ กิเลส คาํ ตอบ : ง ข. ผูหา งไกลกเิ ลส ๒๘. ภมู ิอันหาความเจรญิ มิได เรยี กวาอะไร ? ค. ผูไมก ลบั มาเกดิ อีก ก. อสูรกายภมู ิ ง. ผถู ึงกระแสนิพพาน ข. นรกภมู ิ คําตอบ : ง คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 59

60 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ â· ๓๓. ผูละกามราคะ และปฏฆิ ะไดเด็ดขาด คาํ ตอบ : ก คือใคร ? ๓๘. ความดใี จท่ไี ดรับเหรยี ญรางวัล ก. พระโสดาบนั จัดเปนเวทนาใด ? ข. พระสกทาคามี ก. สขุ เวทนา ค. พระอนาคามี ข. อเุ บกขาเวทนา ง. พระอรหนั ต ค. โสมนัสเวทนา คาํ ตอบ : ค ง. โทมนสั เวทนา ๓๔. เทศนาท่ขี ดั เกลาจติ มิใหเปน คน คาํ ตอบ : ค หยาบกระดา ง ตรงกบั ขอใด ? ๓๙. เช่อื ขาวลอื ถือมงคล ตนื่ ขา ว จัดวา ก. ทานกถา ข. สลี กถา เปนคนมจี ริตอะไร ? ค. สัคคกถา ง. กามทีนวกถา ก. โมหจริต ข. วิตักกจริต คาํ ตอบ : ข ค. สัทธาจรติ ง. พทุ ธจิ รติ ๓๕. ผปู ระกอบดวยวณั ณมจั ฉริยะ คาํ ตอบ : ค มพี ฤตกิ รรมเชน ใด ? ๔๐. คิดหนกั มักระแวง จติ ฟุงซา น ก. หวงแหนตระกูล จัดวา เปนคนมีจรติ อะไร ? ข. กลัวคนอ่นื ไดดีกวา ก. ราคจริต ข. โทสจริต ค. เห็นแกตัว ค. โมหจรติ ง. วิตกั กจรติ ง. หาผลประโยชนใสต วั คําตอบ : ง คาํ ตอบ : ข ๔๑. บุคคลเขา ใจซาบซึ้งพระธรรม ๓๖. อาการปวดศรีษะ จดั เปนมาร เฉพาะตนเอง ตรงกบั ขอ ใด ? ประเภทใด ? ก. สนทฺ ฏิ ฐิโก ข. อกาลิโก ก. กิเลสมาร ข. ขนั ธมาร ค. เอหิปสฺสโิ ก ง. ปจฺจตฺตํ ค. อภิสงั ขารมาร ง. เทวปุตตมาร คําตอบ : ง คาํ ตอบ : ข ๔๒. การรักษาศลี ใหบ รสิ ุทธิ์ ตรงกับ ๓๗. มารทค่ี รอบงําบคุ คลใหป ระกอบ วิสุทธิขอ ใด ? ทจุ ริตคิดมชิ อบ ตรงกบั ขอใด ? ก. สลี วิสทุ ธิ ก. กเิ ลสมาร ข. ขนั ธมาร ข. จิตตวสิ ุทธิ ค. อภิสงั ขารมาร ง. เทวปุตตมาร ค. ทฏิ ฐวิ ิสทุ ธิ คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 60

ÇªÔ Ò¸ÃÃÁ 61 ง. กงั ขาวติ รณวสิ ุทธิ ๔๗. สงั ฆคุณขอวา อชฺ ลกิ รณีโย คําตอบ : ก มีความหมายวาอยางไร ? ๔๓. ความหมดจดแหง จติ ตรงกบั ก. ควรแกของคํานบั วิสทุ ธิขอ ใด ? ข. ควรแกก ารตอ นรบั ก. จติ ตวสิ ทุ ธิ ค. ควรแกข องทาํ บุญ ข. ญาณทสั สนวสิ ุทธิ ง. ควรแกก ารกราบไหว ค. ทฏิ ฐวิ สิ ุทธิ คาํ ตอบ : ง ง. กังขาวติ รณวิสุทธิ ๔๘. ขอ ใดเปน ความหมายของคําวา บารมี คาํ ตอบ : ก ในพระพุทธศาสนา ? ๔๔. ขอ ใด ไมใ ชความหมายของอวชิ ชา ? ก. แผข ยายอิทธพิ ล ก. ไมร ูจักเหตแุ หงทุกข ข. ส่งั สมบรวิ าร ข. ไมร จู ักกฎแหงกรรม ค. มอี าํ นาจวาสนา ค. ไมร ูหลกั วิชาการ ง. มคี ณุ ธรรมยวดยงิ่ ง. ไมรูจักอดตี อนาคต คําตอบ : ง คําตอบ : ค ๔๙. ผบู ริจาคดวงตาใหบ ุคคลอน่ื จัดเปน ๔๕. คาํ วา ผูรู ผตู น่ื ผเู บิกบาน บารมีระดบั ใด ? ตรงกบั พทุ ธคุณขอใด ? ก. ทานบารมี ก. อรหํ ข. พทุ โฺ ธ ข. ทานอปุ บารมี ค. โลกวทิ ู ง. ภควา ค. ทานปรมตั ถบารมี คาํ ตอบ : ข ง. เมตตาบารมี ๔๖. พระพทุ ธเจา ตรสั รชู อบดว ยพระองคเ อง คําตอบ : ข เปน พุทธคณุ ขอ ใด ? ๕๐. ผูประสบอบุ ตั ิเหตุตายกอ นวัย ก. สมฺมาสมฺพุทฺโธ อนั ควร เพราะกรรมใดใหผล ? ข. วชิ ชฺ าจรณสมฺปนฺโน ก. ครุกรรม ค. สุคโต โลกวิทู ข. อุปฆาตกกรรม ง. สตถฺ า เทวมนสุ ฺสานํ ค. อุปปกกรรม คาํ ตอบ : ก ง. อาสนั นกรรม คาํ ตอบ : ข คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 61

62 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· ปญหาและเฉลยวิชาธรรม ธรรมศกึ ษาช้ันโท สอบในสนามหลวง วันพฤหสั บดที ่ี ๒๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๑๓.๐๐ น. ******************** คําสั่ง : จงเลือกคําตอบท่ีถูกท่ีสุดเพียงคําตอบเดียว แลวกากบาทลงในชอง ของขอท่ี ตองการในกระดาษคําตอบใหเวลา ๕๐ นาที (๑๐๐ คะแนน) ๑. สมถกัมมฏั ฐาน ตรงกบั ขอ ใด ? คําตอบ : ข ก. อบุ ายสงบกาย ๕. ขอ ใด ไมจัดเปน วตั ถุกาม ? ข. อุบายสงบวาจา ก. เกมส ข. ล็อตเตอร่ี ค. อุบายสงบใจ ค. เพลง ง. ความรัก ง. อุบายเรืองปญ ญา คําตอบ : ง คําตอบ : ค ๖. ขอใด จดั เปนปฏบิ ัตบิ ูชา ? ๒. กมั มฏั ฐานขอ ใด อบรมใหเ กดิ ปญ ญา ? ก. ตกั บาตรพระ ก. สมถกมั มฏั ฐาน ข. ถวายทาน ข. วปิ ส สนากัมมัฏฐาน ค. ถวายพวงมาลยั ค. อสุภกมั มัฏฐาน ง. รกั ษาศลี ง. อนุสสติกัมมัฏฐาน คาํ ตอบ : ง คาํ ตอบ : ข ๗. ขอใด จดั เปน ธมั มปฏิสนั ถาร ? ๓. ผูหม่ันเจริญกมั มัฏฐาน ยอมได ก. ตอ นรับตามฐานะ รับประโยชนโดยตรงดา นใด ? ข. นํานํ้าดื่มมาให ก. จติ ใจสงบ ข. มสี ขุ ภาพดี ค. ใหห นงั สอื ธรรมะ ค. ความจําดี ง. ขยนั ทาํ งาน ง. ถามถงึ ธุระท่มี า คําตอบ : ก คาํ ตอบ : ก ๔. ส่ิงอันเปน เหตใุ หใคร เรียกวา อะไร ? ๘. ขอ ใด เปน เหตใุ หเ กดิ เจตสกิ สขุ สขุ ทางใจ ? ก. วัตถกุ าม ข. กเิ ลสกาม ก. รูจ ักพอเพยี ง ค. กามคณุ ง. กามฉนั ทะ ข. มีการงานดี คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 62

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 63 ค. มีทรัพยม าก ค. ธมั มาธิปเตยยะ ง. มตี าํ แหนง สงู ง. ถกู ทกุ ขอ คาํ ตอบ : ก คําตอบ : ค ๙. ผถู ูกวิหิงสาวติ กครอบงาํ มกั มี ๑๓. การปกครองระบอบประชาธปิ ไตย พฤติกรรมเชนไร ? สงเคราะหเ ขา ในขอใด ? ก. ฝกใฝใ นกาม ก. อตั ตาธปิ เตยยะ ข. ปองรายผอู ่ืน ข. โลกาธปิ เตยยะ ค. โลภอยากได ค. ธมั มาธปิ เตยยะ ง. ทรมานสตั ว ง. อนาธิปเตยยะ คาํ ตอบ : ง คาํ ตอบ : ข ๑๐. เมอ่ื ถกู วหิ งิ สาวติ กครอบงาํ จะบรรเทา ๑๔. ขอใดเปนความหมายของคําวา ญาณ ? ไดอ ยา งไร ? ก. สมาธชิ น้ั สูง ก. เจริญเมตตา ข. ปญ ญาหยั่งรู ข. เจรญิ กรณุ า ค. มอี ิทธฤิ ทธ์ิ ค. เจริญมุทิตา ง. การเขา ฌาน ง. เจริญอุเบกขา คําตอบ : ข คําตอบ : ข ๑๕. ขอ ใด ไมจ ดั เปน ตณั หา ? ๑๑. ไฟในขอใด ทําใหค นหลงผิด ก. อยากมบี านใหม เหน็ กงจักรเปน ดอกบัว ? ข. อยากใหคนนับถอื ก. ไฟคอื ราคะ ค. อยากอยคู นเดียว ข. ไฟคอื โทสะ ง. อยากรกั ษาโรคราย ค. ไฟคือโมหะ คาํ ตอบ : ง ง. ไฟคือตณั หา ๑๖. ขอใด เปน โทษของตณั หา ? คาํ ตอบ : ค ก. ใหเกิดทกุ ข ๑๒. ประชาธิปไตยจะสมบรู ณ ตองมอี ะไร ข. ใหมวั เมา เปน พน้ื ฐาน ? ค. ใหยดึ มัน่ ถือมนั่ ก. อัตตาธปิ เตยยะ ง. ถูกทุกขอ ข. โลกาธิปเตยยะ คําตอบ : ง คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 63

64 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· ๑๗. ผตู กเปน เหย่ือของมิจฉาชพี ซงึ่ มาใน ๒๑. ขอ ใด ไมใ ชโ ลกตั ถจรยิ า ? รูปแบบตา งๆ เพราะ… ? ก. ตรวจดูสัตวโ ลก ก. เกดิ ความโลภ ข. โปรดเวไนยสตั ว ข. ขาดปญญา ค. ตอบปญ หาเทวดา ค. ขม ใจไวไมไ ด ง. โปรดพทุ ธบิดา ง. เช่ือคนงาย คาํ ตอบ : ง คาํ ตอบ : ก ๒๒. คา ยาบา แลว ถกู จับติดคุก สงเคราะห ๑๘. ปาฏหิ าริยอะไร ทําใหค นละชวั่ เขาในวฏั ฏะขอใด ? ประพฤติดีได ? ก. กเิ ลสวฏั ฏ ข. กัมมวัฏฏ ก. อาเทสนาปาฏหิ าริย ค. วิปากวัฏฏ ง. สังสารวฏั ฏ ข. อิทธิปาฏหิ ารยิ  คาํ ตอบ : ค ค. อนสุ าสนีปาฏหิ ารยิ  ๒๓. เพราะเหตุใด มนษุ ยจงึ ตองเวียนวา ย ง. ยมกปาฏิหาริย ตายเกดิ ? คาํ ตอบ : ค ก. ทาํ กรรมชั่ว ๑๙. พระอภธิ รรมปฎ ก วา ดว ยเรอื่ งอะไร ? ข. มโี ลกนโ้ี ลกหนา ก. แสดงระเบยี บปฏิบัติ ค. รบั ผลกรรม ข. แสดงบคุ คลาธษิ ฐาน ง. มกี เิ ลสกรรมวิบาก ค. แสดงธรรมาธิษฐาน คําตอบ : ง ง. แสดงอิทธิปาฏิหารย ๒๔. คําวา สิกขา มีความหมายวา อยางไร ? คาํ ตอบ : ง ก. เรียนหนังสอื ๒๐. พระพทุ ธเจา แสดงธรรมประกาศ ข. ฝกหัดกายวาจาใจ พระศาสนา จดั เปนจรยิ าใด ? ค. รกั ษาความดี ก. อัตตตั ถจริยา ง. เจรญิ สมาธภิ าวนา ข. โลกตั ถจริยา คาํ ตอบ : ข ค. ญาตัตถจริยา ๒๕. สาระสําคัญของการศึกษาไตรสกิ ขา ง. พุทธตั ถจรยิ า คอื อะไร ? คําตอบ : ง ก. เปนมนษุ ยสมบูรณ ข. โลกสงบรม เยน็ คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 64

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 65 ค. โลกเจริญกาวหนา ๓๐. มจี ิตรษิ ยาเมือ่ เห็นคนอน่ื ไดดี ชื่อวา ง. ทาํ ใหโลกพฒั นา ไมมอี ัปปมญั ญาขอใด ? คาํ ตอบ : ก ก. เมตตา ข. กรณุ า ๒๖. การบําเพ็ญสมถกมั มัฏฐาน ตรงกับ ค. มุทิตา ง. อุเบกขา สกิ ขาขอใด ? คาํ ตอบ : ค ก. อธิสลี สิกขา ข. อธจิ ติ ตสกิ ขา ๓๑. อปั ปมญั ญาขอใด เปน คุณใหเกดิ ค. อธิปญญาสกิ ขา ความเทยี่ งธรรม ? ง. ถูกทุกขอ ก. เมตตา ข. กรุณา คาํ ตอบ : ข ค. มุทิตา ง. อุเบกขา ๒๗. ในอปสเสนธรรม ขอพิจารณาแลว คําตอบ : ง บรรเทา ตรงกบั ขอใด ? ก. งดเหลาเขา พรรษา ๓๒. ขอ ใด กลา วการเกดิ ในภพใหมของ ข. งดอบายมุข พระโสดาบันไมถกู ตอ ง ? ค. งดจองเวรตอกนั ก. ไมเ กิดในอบายภูมิ ง. งดสบู บุหรี่ ข. เกดิ ไมเ กินเจ็ดชาติ คําตอบ : ค ค. เกดิ ใหมเปนโสดาบัน ๒๘. ยาบาและสิง่ เสพติด พิจารณาแลว ง. เกดิ ใหมเ ปนปถุ ุชน ควรทําอยา งไร ? คาํ ตอบ : ง ก. เสพ ข. อดกลั้น ค. เวน ง. บรรเทา ๓๓. ทาํ ราคะ โทสะ โมหะ ใหเบาบาง คําตอบ : ค เปนคุณสมบตั ขิ องใคร ? ๒๙. ปรารถนาใหผอู ื่นมคี วามสุข จัดเปน ก. พระโสดาบนั อปั ปมัญญาขอ ใด ? ข. พระอนาคามี ก. เมตตา ข. กรณุ า ค. พระสกทาคามี ค. มุทติ า ง. อุเบกขา ง. พระอรหนั ต คาํ ตอบ : ก คําตอบ : ค ๓๔. โสดาบนั แปลวาอะไร ? ก. ผไู กลจากกเิ ลส ข. ผปู ระเสริฐสงู สุด คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 65

66 ¤ÁÙ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹â· ค. ผไู มม าโลกน้ีอกี ค. สคั คกถา ง. กามาทนี วกถา ง. ผูถึงกระแสนิพพาน คาํ ตอบ : ข คาํ ตอบ : ง ๔๐. บูชาพระคณุ คาํ้ จุนพระศาสนา พาสู ๓๕. กเิ ลสในขอ ใด พระอนาคามลี ะไดเ ดด็ ขาด ? ความสงบ จบแคนิพพาน หมายถึง ก. กามราคะ ข. รปู ราคะ อนุปุพพีกถาขอ ใด ? ค. อรูปราคะ ง. มานะ ก. ทานกถา คาํ ตอบ : ก ข. สลี กถา ๓๖. กเิ ลสที่เปน ดุจกระแสนํา้ ทวมใจสัตว ค. สัคคกถา เรยี กวาอะไร ? ง. เนกขมั มานิสงั สกถา ก. โยคะ ข. โอฆะ คําตอบ : ง ค. อาสวะ ง. มานะ ๔๑. กลวั คนอนื่ จะดกี วา จดั เปน มจั ฉรยิ ะใด ? คาํ ตอบ : ข ก. กุลมัจฉริยะ ๓๗. อรยิ สัจในขอ ใด จัดวาเปน เหตุ ? ข. ลาภมัจฉริยะ ก. ทุกข สมุทัย ค. วณั ณมัจฉริยะ ข. สมุทยั นิโรธ ง. ธมั มมจั ฉริยะ ค. สมทุ ัย มรรค คาํ ตอบ : ค ง. มรรค นิโรธ ๔๒. เหตใุ ด ความตายจึงชือ่ วา มจั จุมาร ? คําตอบ : ค ก. เพราะเปนเหตตุ ัดกิเลส ๓๘. บคุ คลทพี่ อแนะนาํ ใหต รัสรูตามได ข. เพราะเปน เหตุตัดทุกข ตรงกบั ขอใด ? ค. เพราะเปนเหตตุ ัดชีวิต ก. อคุ ฆตติ ัญู ง. เพราะเปน เหตุตัดความดี ข. วิปจิตญั ู คาํ ตอบ : ค ค. เนยยะ ๔๓. เวทนา มคี วามหมายตรงกบั ขอใด ? ง. ปทปรมะ ก. ความเจบ็ ปวด คาํ ตอบ : ค ข. ความรูสึก ๓๙. อนุปพุ พกี ถาขอใด ฟอกจติ ไมใ หเปน ค. ความเห็นใจ คนโหดราย ? ง. ความสงสาร ก. ทานกถา ข. สีลกถา คาํ ตอบ : ข คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 66

ÇÔªÒ¸ÃÃÁ 67 ๔๔. เมตตา เปนสัปปายะแกคนมีจรติ อะไร ? ข. ปฏบิ ตั ไิ มลวงโลก ก. ราคจริต ข. โทสจรติ ค. ปฏิบัตชิ อบ ค. โมหจรติ ง. วติ กจรติ ง. ปฏบิ ัตสิ มควร คาํ ตอบ : ข คําตอบ : ข ๔๕. คนคดิ ฟงุ ซา นจนนอนไมห ลับ ควรแก ๔๙. โครงการทนุ เลาเรียนหลวง ดวยวธิ ใี ด ? ทพ่ี ระราชทานแกค ณะสงฆไ ทย ก. เจริญอานาปานสติ จัดเปน บารมีใด ? ข. เจริญมรณสติ ก. ทานบารมี ค. เจริญเทวตานุสสติ ข. ปญญาบารมี ง. เจริญกายคตาสติ ค. อธิษฐานบารมี คําตอบ : ก ง. เมตตาบารมี ๔๖. พระธรรมคณุ ขอ วา สนฺทิฏฐโิ ก คําตอบ : ก ตรงกบั ขอใด ? ๕๐. ยามบุญมาวาสนาชวย ทีป่ ว ยกห็ าย ก. ผูบรรลุพึงเหน็ เอง ทหี่ นา ยกร็ ัก ตรงกบั ขอใด ? ข. ชนพงึ รเู ฉพาะตน ก. กศุ ลชนกกรรม ค. ควรเรียกใหม าดู ข. กุศลอุปต ถัมภกกรรม ง. พึงนอ มเขามาในตน ค. กศุ ลอาสนั นกรรม คาํ ตอบ : ก ง. กศุ ลอาจณิ ณกรรม ๔๗. ความรคู คู ณุ ธรรม ตรงกบั พระพุทธคุณ คําตอบ : ข ขอใด ? ก. สมมฺ าสมฺพุทฺโธ ข. วชิ ฺชาจรณสมฺปนฺโน ค. สุคโต โลกวทิ ู ง. สตฺถา เทวมนุสสฺ านํ คําตอบ : ข ๔๘. พระสงฆไ ดช ื่อวา อชุ ุปฏปิ นฺโน เพราะปฏิบัตติ นเชนไร ? ก. ปฏิบัตดิ ีแลว คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 67

68 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท 68

ÇÔªÒ͹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 69 ÇÔªÒ Í¹Ø¾·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 69

70 ¤‹ÙÁÍ× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹⷠคมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท º·¹íÒ ÇԪҾط¸ ໚¹ÇÔªÒ˹§èÖ ¢Í§ËÅÑ¡Êμ٠áÒÃÈÖ¡ÉÒ¾ÃлÃÂÔ ÑμÔ¸ÃÃÁ á¼¹¡¸ÃÃÁ â´Â¡íÒ˹´ã˹Œ ¡Ñ ¸ÃÃÁ ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ â·àÃÂÕ ¹ “͹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ” ¤Í× »ÃÐÇÑμԢͧ ¼äŒÙ ´ºŒ ÃÃÅ¸Ø ÃÃÁ໹š ¾ÃÐÍÃÂÔ º¤Ø ¤Åã¹¾Ãо·Ø ¸ÈÒÊ¹Ò à¾ÃÒÐä´ÈŒ ¡Ö ÉÒËÃÍ× ¿§˜ ¸ÃÃÁ ¨Ò¡¾Ãо·Ø ¸à¨ÒŒ ËÃÍ× ·¾Õè ÃÐÍÃË¹Ñ μʏ ÒÇ¡áÊ´§áÅÇŒ ¨§Ö à¡´Ô »Þ˜ ÞÒÃáŒÙ ¨§Œ μÒÁä´Œ áÅÐ àÁ×èͺÃÃÅظÃÃÁáÅŒÇμ¹àͧ¡çÊÒÁÒöáÊ´§¸ÃÃÁãËŒ¼ÙŒÍè׹ÌÙμÒÁä´Œ´ŒÇ ¨Ö§àÃÕÂ¡Ç‹Ò “͹¾Ø ·¸” ÇÔªÒ¾·Ø ¸ÐÊíÒËÃºÑ ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹⷹÕé ¡Òí ˹´ãËŒÈÖ¡ÉÒ͹ؾط¸»ÃÐÇμÑ Ô ¨Òí ¹Ç¹ òõ ͹ؾط¸Ð ¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒÇªÔ Ò͹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ ´Ô ÇŒ ¤ÇÒÁà¤Òþ áÅÐʹã¨ã½Ã† áŒÙ ÅÇŒ ÂÍ‹ Á໹š àËμ¹Ø Òí Êà‹Ù »Ò‡ ËÁÒ»ÃСÒÃ˹§èÖ ¢Í§¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒ ¤Í× “μ¶Ò¤μ⾸ÊÔì ·Ñ ¸Ò” à¡´Ô ÈÃ·Ñ ¸Ò àªÍè× Á¹Ñè ã¹¾Ãлޘ ÞÒμÃÊÑ Ã¢ÙŒ ͧ¾ÃÐμ¶Ò¤μËÃÍ× ¾Ãо·Ø ¸à¨ÒŒ «§Öè ÂÍ‹ Á໹š àËμÊØ §‹ àÊÃÁÔ ã˾Œ ·Ø ¸ÈÒʹԡª¹à¢ÁŒ á¢§ç ´ÇŒ ÂÈÃÑ·¸ÒÍѹ»ÃСͺ´ÇŒ »˜ÞÞÒ ¨§ÍÒí ¹Ç»ÃÐ⪹ à¡×éÍ¡ÙÅáÅФÇÒÁÊ¢Ø á¡ª‹ ÇÕ μÔ ã¹°Ò¹Ð¼ÙàŒ »š¹¾·Ø ¸ÈÒʹԡª¹Ê×ºä» 70

ÇªÔ Ò͹ؾط¸»ÃÐÇÑμÔ 71 ÇÔªÒ Í¹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ â· อนพุ ทุ ธประวตั ิ อนุพุทธะ หมายถึง ผูบรรลุธรรมเพราะไดฟงธรรมจากพระพุทธเจาหรือที่ พระอรหนั ตสาวกแสดงแลว จึงรูแจงธรรมตามได เมอ่ื บรรลุธรรมแลวตนเองกส็ ามารถ แสดงธรรมใหผ ูอืน่ รตู ามไดดว ย วิชาพุทธะของธรรมศึกษาช้ันโทน้ี กําหนดใหศึกษาอนุพุทธประวัติ จํานวน ๒๕ อนุพุทธะ ๑. พระอัญญาโกณฑัญญะ พระอัญญาโกณฑัญญะ เปนบุตรของพราหมณท่ีม่ังค่ังแหงหมูบาน โทณวัตถุ ใกลกรงุ กบิลพัสดุ เดมิ ช่ือ โกณฑัญญะ เม่ือเจริญวยั ไดศ กึ ษาจบไตรเพทและ รูตาํ ราพยากรณล ักษณะ โดยเมื่อเจาชายสทิ ธัตถะประสตู ิได ๕ วัน พระเจา สุทโธทนะ ผเู ปน พระราชบดิ า โปรดใหเ ชญิ พราหมณ ๑๐๘ คน มารบั ประทานอาหารเพอื่ เปน มงคล และทํานายลักษณะพระราชโอรสตามพระราชประเพณี โปรดใหคัดเลือกพราหมณ ๘ คน ในจํานวน ๑๐๘ คน เพ่ือทํานายลักษณะพระราชกมุ าร โกณฑญั ญะซงึ่ หนุมท่สี ดุ ไดร บั คดั เลอื กเขา ในพราหมณ ๘ คนนนั้ ดว ย โดยพราหมณ ๗ คน ทาํ นายพระราชกมุ าร วา มคี ติเปน ๒ คอื ถาอยคู รองเรือนจะไดเ ปนพระเจาจักรพรรดิมหาราช และถาเสดจ็ ออกบรรพชาจะไดตรสั รูเ ปน พระพุทธเจา ศาสดาเอกในโลก ฝา ยโกณฑญั ญพราหมณ ไดทํานายเปนคติเดียววา จะเสด็จออกบรรพชาและจะไดตรัสรูธรรมเปนพระพุทธเจา เปน ศาสดาเอกในโลก โกณฑัญญะตั้งอธิษฐานไวว า ถา ตนยงั มชี ีวติ อยู หากพระราชกมุ ารเสด็จออก บรรพชาเมอ่ื ไร จะออกบวชตาม คร้ันตอ มาเม่ือทราบวาพระองคเสดจ็ ออกบรรพชาและ ทรงบาํ เพญ็ ทกุ รกิริยาอยู จงึ ไดชวนพราหมณอกี ๔ คน คือวปั ปะ ภทั ทยิ ะ มหานามะ และอสั สชิ รวม ๕ คน เรียกวาปญจวคั คีย แปลวา กลมุ คน ๕ คน ไดอ อกบรรพชา และ เฝาคอยปฏิบัติรับใชดวยหวังวา ถาพระสิทธัตถะไดบรรลุธรรมพิเศษอันใดแลว จะได คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 71

72 ¤Á‹Ù Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªéѹⷠคมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท แสดงธรรมแกพวกตนใหไดรธู รรมน้ันบา ง ภายหลงั เมอ่ื เหน็ วา พระองคล ะการบําเพ็ญ ทุกรกิริยาแลว จึงหมดความเล่ือมใสและทั้งหมดพากันหลีกหนีไปอยู ณ ปาอิสิปตน- มฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี การบรรลธุ รรม พระพุทธเจา เสด็จไปยังปาอิสิปตนมฤคทายวัน ทรงแสดงธัมมจักกัป- ปวัตนสูตร ซ่ึงเปนปฐมเทศนาแกปญจวัคคียทั้ง ๕ โกณฑัญญะไดบรรลุธรรมจักษุ คือดวงตาเห็นธรรมตามเปนจริงวา “สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดข้ึนเปนธรรมดา ส่ิงน้ัน ทง้ั หมดมคี วามดบั ไปเปน ธรรมดา” พระพทุ ธองคท รงเปลง พระอทุ านวา “อญั ญาสวิ ะตะ โภ โกณฑัญโญ อัญญาสิ วะตะ โภ โกณฑญั โญ” แปลวา โกณฑัญญะไดร แู ลว หนอๆ เพราะอาศัยคาํ วา อัญญาสิ ทา นจึงไดค าํ นาํ หนาชอื่ วา อญั ญาโกณฑัญญะ อุปสมบท อัญญาโกณฑัญญะ ไดบรรลุธรรมเปนพระอริยบุคคลช้ันโสดาบันแลว จึงทูลขอบวช โดยพระพุทธองคประทานอุปสมบทใหเปนภิกษุดวยพระวาจาวา “เธอจงเปนภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากลาวไวดีแลว เธอจงประพฤติพรหมจรรย เพอ่ื ทาํ ทส่ี ดุ แหง ทกุ ขโ ดยชอบเถดิ ” เรยี กการอปุ สมบทดว ยวธิ นี วี้ า “เอหภิ กิ ขอุ ปุ สมั ปทา” พระอญั ญาโกณฑญั ญะนบั เปน พระสงฆร ปู แรก ในพระพทุ ธศาสนาทไี่ ดร บั การอปุ สมบท ดว ยวธิ นี ี้ ตอ มาทา นจงึ ไดบ รรลอุ รหตั ตผลเปน พระอรหนั ตใ นพระพทุ ธศาสนา เพราะฟง เทศนาธรรมช่อื “อนัตตลกั ขณสตู ร” ซง่ึ พระพุทธเจา ตรสั แสดงแกพ ระภกิ ษุปญ จวัคคยี  ณ ปา อสิ ิปตนมฤคทายวนั การประกาศพระศาสนา พระอัญญาโกณฑัญญะ เปนพระอรหันตท่ีเปนกําลังสําคัญรูปหนึ่งใน พระอรหันต ๖๐ รูป ที่พระพุทธเจาทรงสงไปประกาศเผยแผพระศาสนาเปนคร้ังแรก โดยมีพระพุทธดํารัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เธอท้ังหลาย จงจาริกไปเพ่ือประโยชน เกื้อกูล เพื่อความสุขแกมหาชน เพื่ออนุเคราะหชาวโลก เพื่อประโยชนเก้ือกูลและ ความสขุ แกเ ทวดา และมนษุ ยท งั้ หลาย” ทา นไดนาํ นายปุณณะ ซึ่งเปนบุตรนางมันตานี 72

ÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇÑμÔ 73 นอ งสาวของทา น เขา บวชในพระพทุ ธศาสนาและตอ มาพระปณุ ณะกไ็ ดเ ปน กาํ ลงั สาํ คญั ของพระศาสนา โดยมีผูศ รทั ธาเล่ือมใสและขอบวชในสาํ นกั ของทานเปนจาํ นวนมาก เอตทัคคะ พระพทุ ธเจาตรัสยกยอ งพระอัญญาโกณฑญั ญะวา เปนเอตทัคคะคอื ผูเลศิ กวาภิกษุทั้งหลายดานรัตตัญูผูรูราตรีนาน หมายความวารูธรรมรูเรื่องที่ลวงเลย ผานมานานแลวไดทั้งหมด เมื่อเขาสูวัยชรามากแลว ทานจึงไดทูลลาพระศาสดาไป พักจําพรรษาอยูที่ปาหิมพานต ใกลๆ ริมฝงสระบัวมันทากินี เปนท่ีอยูของโขลงชาง ฉัททันตและดับขันธนิพพานที่นัน้ ๒. พระอุรเุ วลกสั สปะ พระอุรุเวลกัสสปะ เกิดในตระกูลพราหมณกัสสปะโคตร ในเมืองพาราณสี ทานไดช ่อื ตามโคตรวา กัสสปะ มีนองชาย ๒ คน คือนทีกสั สปะและคยากัสสปะ ศกึ ษา จบไตรเพทตามลัทธิพราหมณ ตอมาจึงไดออกบวชเปนชฎิล (ผูถือเพศเปนนักบวช จําพวกหน่ึงท่ีไมโกนหนวด เกลาผมขึ้นเปนเชิงสูง เรียกอีกอยางหน่ึงวา ฤาษีบําเพ็ญ พรต) พรอมดวยบรวิ าร ๕๐๐ คน ตง้ั อาศรมอยูท ่รี มิ ฝงแมนํ้าเนรญั ชรา ตาํ บลอรุ ุเวลา เสนานิคม แควนมคธ จงึ ไดชอื่ วา อุรเุ วลกัสสปะ ถอื ปฏิบตั บิ าํ เพ็ญพรตดวยการบชู าไฟ นทีกัสสปะ มบี ริวาร ๓๐๐ คน และคยากสั สปะ มีบรวิ าร ๒๐๐ คน ทั้ง ๒ ไดพากันออกบวชเปนชฏิลเชนเดียวกับอุรุเวลกัสสปะ โดยนทีกัสสปะ พรอมบริวาร ต้ังอาศรมอยูท่ีริมฝงแมนํ้าเนรัญชราตอนใตอาศรมของพ่ีชาย สวนคยากัสสปะ พรอมบริวารไดตั้งอาศรมอยูท่ีริมฝงแมน้ําตอนใตอาศรมของนทีกัสสปะ อันอยูใน ตําบลคยาสสี ะ จึงไดชอ่ื วา คยากสั สปะ บวชในพระพุทธศาสนา เมื่อคร้ังพระศาสดาทรงสงพระสาวกไปประกาศเผยแผพระศาสนา ยังที่ ตา งๆ โดยพระพทุ ธองคไ ดเ สดจ็ ไปยงั แควน มคธ ทรงพจิ ารณาเหน็ วา อรุ เุ วลกสั สปะเปน ชฏิลท่ีมหาชนนับถือมาชานาน จึงเสด็จไปยังอาศรมของอุรุเวลกัสสปะและทรงขอพัก อาศัยทอ่ี าศรม แตอ รุ ุเวลกสั สปะไดใหพ ระพุทธองคไปพักทีโ่ รงบชู าไฟ เพราะมมี านะวา ตนเองเหนือกวานักบวชท้ังปวง พระศาสดาทรงพิจารณาเห็นอุปนิสัยอันแกกลาของ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 73

74 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท อุรุเวลกัสสปะที่ควรบรรลุธรรมได จึงทรงใชอภินิหารและอุบายวิธีหลายอยางใน การสอน จนทาํ ใหอ รุ เุ วลกสั สปะเหน็ วา ลทั ธบิ ชู าไฟของตนไมม แี กน สารทใ่ี หบ รรลธุ รรม ใดได จงึ สละลทั ธขิ องตนและลอยบรขิ ารชฏลิ ลงในแมน า้ํ เนรญั ชรา จากนน้ั ตนเองพรอ ม บรวิ ารทงั้ ๕๐๐ ไดท ลู ขอบวช โดยพระพทุ ธองคต รสั อนญุ าตใหเ ปน ภกิ ษดุ ว ยพระวาจาวา “พวกเธอจงเปนภิกษมุ าเถดิ ธรรมอนั เรากลา วไวดีแลว จงประพฤตพิ รหมจรรย เพือ่ ทํา ทีส่ ุดแหงทุกขโ ดยชอบเถดิ ” เรียกวิธีใหอ ุปสมบทนี้วา “เอหิภกิ ขอุ ุปสมั ปทา” การบรรลธุ รรม เม่ืออุรุเวลกัสสปชฏิลพรอมท้ังบริวาร ไดลอยบริขาร และเครื่องบูชาไปใน แมน้ํา ชฏิลท้ัง ๒ ผูเปนนองชายเม่ือเห็นเชนน้ัน เขาใจวาคงมีภัยเกิดข้ึนกับพ่ีชาย จึงเดินทางไปยังอาศรมของพี่ชาย เม่ือไดทราบความจริงแลว จึงทูลขอบวชในสํานัก ของพระศาสดาพรอมกับบริวารทั้งหมด พระศาสดาประทานอุปสมบทใหดวยวิธี เอหภิ กิ ขอุ ุปสัมปทา ตอ มาพระพุทธองคทรงพาภิกษุ ๑,๐๐๓ รูป ไปยงั ตําบลคยาสีสะ เสด็จประทับบนแผนหินแลวตรัสเทศนาธรรมช่ือ “อาทิตตปริยายสูตร” มีใจความ โดยยอ วาตา หู จมูก ลนิ้ กาย ใจ เปน ของรอ น รอ นเพราะไฟคอื ราคะ โทสะ โมหะ รอ น เพราะความเกดิ ความแก ความตาย รอนเพราะความเศราโศกเสยี ใจ ความครํา่ ครวญ ความทุกข ความโทมนัส ความคับแคนใจ ภิกษุเหลาน้ันต้ังจิตม่ัน และพิจารณา ใครค รวญไปตามกระแสธรรมและไดส ําเร็จเปนพระอรหนั ต ประกาศพระศาสนา พระอรุ เุ วลกสั สปะ เปน กาํ ลงั สาํ คญั ในการประดษิ ฐานพระศาสนาในแควน มคธ ปรากฏตามตาํ นานวา พระศาสดาเสดจ็ ไปยงั กรงุ ราชคฤห พรอ มภกิ ษุ ๑,๐๐๓ รปู ประทบั ท่สี วนตาลหนม ชอ่ื วาลัฏฐิวันและในคร้ังนน้ั พระเจา พมิ พสิ ารผูทรงปกครองแควนมคธ เสดจ็ ไปเฝา พรอ มขา ราชบรพิ าร พระพทุ ธองคโ ปรดใหพ ระอรุ เุ วลกสั สปะกลา วตอ ประชมุ ชนขาราชบริพารเหลานั้น ทานจึงประกาศวาลัทธิเกาของทานไมมีแกนสารที่จะเปนเหตุ ใหรูแจงธรรมได บัดน้ี ตนเปนศิษยของศาสดาสัมมาสัมพุทธเจา ผูตรัสรูชอบไดโดย พระองคเ อง จนทาํ ใหค นเหลา นนั้ หมดความสงสยั และตงั้ ใจฟง เทศนาอนปุ พุ พกี ถาและ อรยิ สจั ๔ ทพ่ี ระพุทธเจาตรสั แสดงโปรด เม่ือจบเทศนา พระเจาพิมพสิ ารและบริวาร ๑๑ สว น ก็ไดบรรลโุ สดาปต ตผิ ล และอีก ๑ สวน ต้ังอยใู นสรณคมน 74

ÇªÔ Ò͹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇÑμÔ 75 เอตทัคคะ พระอุรุเวลกสั สปะ เปนผมู ีความเอื้อเฟอ และมีไมตรจี ิต จงึ สง เสริมบารมีให ทานเปนที่ศรัทธาและเลื่อมใสของคนจํานวนมาก โดยไดรับยกยองจากพระศาสดาวา มีเอตทัคคะคือผูเลิศกวาภิกษุทั้งหลายดานมีบริวารมาก ทานเปนกําลังสําคัญในการ ดาํ รงความมนั่ คงแหง พระศาสนา โดยเผยแผพ ระศาสนาใหเ จรญิ รงุ เรอื งและสถติ มนั่ คง ในแควน มคธ ทานดาํ รงชีพอยพู อสมควรแกกาลแลวกด็ ับขันธนพิ พาน ๓. พระสารีบุตร พระสารีบุตร เกดิ ในหมบู า นนาลกะหรือนาลนั ทา ใกลก รุงราชคฤห บดิ าช่อื วังคันตพราหมณ มารดาช่ือนางสารีพราหมณี เดิมช่ือวา อุปติสสะ เมื่อเขามาบวชใน พระพทุ ธศาสนาแลว เพอ่ื นภกิ ษทุ ง้ั หลายนยิ มเรยี กทา นวา พระสารบี ตุ ร เพราะเปน บตุ ร ของนางสารี บวชในพระพทุ ธศาสนา อุปติสสะ เปนบุตรในสกุลพราหมณผูบริบูรณดวยโภคสมบัติ และบริวาร ไดศึกษาศิลปศาสตรหรือวิทยาการที่มีอยูในยุคสมัยนั้น อุปติสสะมีสหายสนิทคนหนึ่ง ช่ือวา โกลิตะ ซึ่งเปน บตุ รของพราหมณผ เู ปน หัวหนาหมบู า นในโกลติ คาม ทง้ั ๒ มีอายุ รุนราวคราวเดียวกัน และเปนตระกูลท่ีม่ังคั่งรํ่ารวยเหมือนกันและรักใครสนิทสนมกัน โดยมกั จะไปมาหาสกู นั และไปเทยี่ วดกู ารแสดงมหรสพในกรงุ ราชคฤหด ว ยกนั เปน ประจาํ วันหนึ่ง อปุ ติสสะและโกลิตะชวนกนั ไปดมู หรสพ แตใ นขณะนั่งชมการแสดง อยนู ้ัน ไมร า เรงิ ไมส นกุ สนานเหมอื นกบั ในวนั กอ นๆ เลย โกลิตะจงึ เอยกับอุปติสสะวา ดทู า นไมม คี วามสขุ ไมส นกุ เหมอื นวนั กอ น อปุ ตสิ สะกลา ววา มอี ะไรทคี่ วรดใู นการแสดง นี้หรอื คนเหลานี้ยงั ไมทันถึง ๑๐๐ ป ยอ มลว งลับจากไปหมด เราจะควรแสวงหาธรรม ที่เปนเหตุใหรูใหพนดีกวา ฝายโกลิตะก็เกิดความคิดเชนน้ันเหมือนกัน ตอมาท้ัง ๒ จึงพาบริวารของตนไปขอบวชในสํานักอาจารยสัญชัยปริพาชก และไดศึกษาจนจบ ลัทธิแหงสํานักน้ี แตเห็นวายังไมใชส่ิงประเสริฐท่ีแสวงหา จึงพากันลาออกจากสํานัก อาจารยสัญชยั ปริพาชก เพอ่ื มงุ แสวงหาโมกขธรรมตอไป โดยนดั หมายกนั วา ถา ใครได โมกขธรรมกอ นจงรีบบอกแกก ันใหไ ดรตู ามดว ย คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 75

76 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªÑé¹â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท วันหนึ่ง อุปติสสปริพาชก ไดพบพระอัสสชิ (๑ ในพระปญจวัคคีย) กําลัง บิณฑบาตในเมืองราชคฤห มีกิริยาสํารวมนาเลื่อมใส ทอดสายตาลงพอประมาณ จงึ เกดิ ศรทั ธาและอยากจะรวู า ใครเปน ศาสดา จงึ เดนิ ตามหลงั ทา นไปเรอื่ ยๆ เมอ่ื มโี อกาส อนั สมควร จงึ ถามทา นวา ผมู อี ายุ อนิ ทรยี ข องทา นหมดจดผอ งใสยง่ิ นกั พระศาสดาของ ทา นมวี าทะอยางไร พระอัสสชกิ ลาววา “ธรรมเหลา ใด มเี หตเุ ปนแดนเกดิ พระตถาคต ตรัสเหตุแหงธรรมเหลา นั้น และเหตุแหงความดบั ของธรรมเหลานั้น พระมหาสมณะ มปี กตติ รสั อยา งน”้ี อุปตสิ สปริพาชก เมือ่ ไดฟ ง ถอยคําเพยี งเทา น้นั ก็ไดด วงตาเหน็ ธรรม บรรลุ โสดาปตติผลเปนพระอริยบุคคลชั้นโสดาบัน จึงลาพระอัสสชิเพื่อออกเดินทางไปหา โกลติ ปรพิ าชกผเู ปน สหาย เมอ่ื บอกขา วทไี่ ดไ ปพบพระอสั สชแิ ละกลา วธรรมนน้ั ใหฟ ง แลว โกลิตะก็ไดบรรลุโสดาปตติผลเหมือนกัน ตอมาท้ัง ๒ พรอมดวยบริวารไดไปเฝา พระศาสดาซ่ึงประทับอยูท่ีวัดเวฬวัน กรุงราชคฤห โดยไปลาอาจารยสัญชัยปริพาชก เดิมกอน แลวจึงเดินทางไปเฝาพระศาสดา เมื่อไดฟงเทศนาธรรม ผูเปนบริวาร ไดสําเร็จเปนพระอรหันต ยกเวนอุปติสสะและโกลิตะ และท้ังหมดไดทูลขอบวช พระพุทธองคประทานอุปสมบทใหเปนภิกษุดวยวิธี “เอหิภิกขุอุปสัมปทา” อุปติสสะ เม่ือบวชแลว พระภิกษุทั้งหลายนิยมเรียกทานวา พระสารีบุตร เพราะเปนบุตร นางสารีพราหมณี การบรรลธุ รรม พระสารีบุตร บวชได ๑๕ วันแลว จึงเขาไปพักอยูในถ้ําสุขกรขาตา และ ไดถวายงานพัดปฏิบัติพระพุทธองค ขณะที่ทรงแสดงธรรมชื่อ เวทนาปริคคหสูตร แกฑีฆนขปริพาชก ผูเปนหลานชายของทาน โดยตั้งจิตม่ันไปตามกระแสธรรมท่ี พระพทุ ธเจา ตรสั แสดงอยนู น้ั กไ็ ดบ รรลธุ รรมสาํ เรจ็ เปน พระอรหนั ต สว นฑฆี นขปรพิ าชก ไดด วงตาเหน็ ธรรมเบอื้ งตน และไดแ สดงตนเปนอบุ าสกในพระพทุ ธศาสนา การประกาศพระศาสนา พระสารบี ตุ ร เปน พระสงฆท ม่ี ปี ญ ญาดี และฉลาดเฉยี บแหลมมาก เปน กาํ ลงั สําคัญในการชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนา โดยทรงยกยองพระสารีบุตรเปนคู 76

ÇªÔ Ò͹ؾط¸»ÃÐÇÑμÔ 77 กบั พระโมคลั ลานะ ดงั ทตี่ รสั วา “ดูกอนภิกษทุ ้งั หลาย ทานทงั้ หลายคบกับสารบี ุตรและ โมคคลั ลานะเถดิ เธอเปน ผมู ปี ญ ญามาก อนเุ คราะหส พรหมจารเี พอื่ นบรรพชติ ทง้ั หลาย สารีบุตรเปรียบเหมือนมารดาผูใหกําเนิด โมคคัลลานะเปรียบเหมือนนางนมผูเล้ียงดู ทารกท่ีเกิดแลวนั้น สารีบุตรยอมแนะนําใหตั้งอยูในโสดาปตติผล โมคคัลลานะยอม แนะนาํ ใหต ้งั อยใู นคณุ เบ้อื งบนทส่ี ูงข้นึ โดยมคี าํ ยกยองพระสารีบุตรวา เปน “พระธรรม เสนาบด”ี สามารถแสดงธรรมไดก วา งขวางและพสิ ดารลกึ ซงึ้ ไดใ กลเ คยี งกบั พระศาสดา และเปนหลักในภารธุระงานพระศาสนในดานตางๆ คําวา พระธรรมเสนาบดี จึงเปน สมญานามท่แี สดงถึงการยกยอ งวา เปน หัวหนากองทพั ธรรม พระสารีบุตร เปนพระสงฆท่ีประพฤติมั่นในหลักกตัญู กอนที่จะมาบวช ในพระพุทธศาสนา ทา นฟงธรรมจากพระอัสสชิ และไดธรรมจกั ษคุ อื ดวงตาเห็นธรรม เมอื่ บวชเปน ภกิ ษแุ ละบรรลอุ รหตั ตผลเปน พระอรหนั ตท งั้ ไดเ ปน อคั รสาวกเบอื้ งขวาแลว ยังตั้งม่ันในกตัญู นับถือพระอัสสชิเปนอาจารยเสมอมา มีเร่ืองเลาวา พระสารีบุตร เมอื่ จะนอน ทานก็จะนมสั การและนอนหนั ศรี ษะไปทางทศิ ที่พระอัสสชิพักอยู อกี เร่อื ง หนึ่งวา พราหมณชื่อ ราธะ อยากจะบวชในพระศาสนา แตเพราะชรามากแลว ภิกษุ ทั้งหลาย จึงไมบวชให ราธะเสียใจมากที่ไมไดบวชตามท่ีปรารถนา รางกายผายผอม ในครั้งนั้น พระศาสดาตรัสถามภิกษทุ ้ังหลายวา มใี ครระลึกถงึ อุปการะของราธะไดบ าง พระสารีบุตรทูลวา ทานระลึกไดอยู คร้ังหน่ึงเขาไปบิณฑบาตในเมืองราชคฤห ราธะ ไดถวายภิกษาทัพพีหน่ึง พระศาสดาตรัสสรรเสริญวา ทานเปนผูกตัญูยิ่งนัก และ โปรดใหท า นเปนผูใหบ รรพชาอุปสมบทแกราธพรามหณ เอตทคั คะ พระสารีบุตร เปนผูมีปญญามากและเปนกําลังสําคัญในการประกาศเผยแผ พระศาสนา โดยพระพทุ ธองคท รงยกยอ งวา เปน เอตทคั คะ คอื ผเู ลศิ กวา ภกิ ษทุ ง้ั หลาย ดา นผมู ีปญ ญามาก สามารถแสดงธรรมจักรและอริยสจั ๔ ใหกวางขวางและพสิ ดารได เหมอื นกับพระพทุ ธองค ในชวงทายของชีวิต ทานไดทูลลาพระศาสดาไปพักจําพรรษาท่ีบานเกิด โดยแสดงธรรมโปรดมารดาจนไดบรรลุโสดาปตติผล และในใกลรุงแหงวันเพ็ญเดือน ๑๒ ทา นกไ็ ดด บั ขนั ธนพิ พาน พระจนุ นะนอ งชายของทา นพรอ มดว ยพระสงฆ และญาติ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 77

78 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹â· คมู ือธรรมศึกษา=ช้นั โท พน่ี อ งไดจ ดั พธิ ฌี าปนกจิ และเกบ็ อฐั ธิ าตนุ าํ ไปถวายพระพทุ ธเจา ณ วดั พระเชตวนั วหิ าร กรงุ สาวตั ถี ทรงโปรดใหก อพระเจดียบรรจุอัฐิธาตุไว ณ วัดพระเชตวนั วิหาร ๔. พระโมคคัลลานะ พระโมคคัลลานะ เกิดในตระกูลพราหมณโ มคคัลลานะในหมูบ านโกลติ คาม ไมไ กลจากกรงุ ราชคฤห เดมิ ชอื่ วา โกลติ ะ ไมป รากฏชอ่ื บดิ า มารดาชอ่ื วา โมคคลั ลี หรอื มุคคลี โดยเรยี กชือ่ ตามโคตรวา โมคคัลลานะ บวชในพระพทุ ธศาสนา โกลิตะ มีสหายสนิทคนหน่ึงชื่อ อุปติสสะ แหงหมูบานอุปติสสคาม เมืองราชคฤห ท้ัง ๒ คนไดไปมาหาสูกันและไปเที่ยวดูมหรสพดวยกันเสมอ วันหนึ่ง โกลิตะและอุปติสสะ พากันไปดูมหรสพในกรุงราชคฤห เห็นคนมามากมายเพื่อชม มหรสพ จึงเกิดรูสึกขึ้นวา คนเหลานี้ภายในรอยปเทานั้น ก็จะเขาสูปากของมัจจุราช เราควรจะแสวงหาโมกธรรมเพอ่ื ความหลดุ พน ตอ มาทง้ั ๒ พรอ มบรวิ ารไดเ ขา บวชเปน ปริพาชกในสํานักอาจารยส ญั ชยั และศึกษาจนจบลัทธิในสาํ นักแหงน้ี แตเห็นวายังมิใช ทางทจ่ี ะใหร ธู รรมได จงึ ลาออกจากสาํ นกั อาจารยส ญั ชยั ปรพิ าชก เพอื่ แสวงหาโมกขธรรม ตอ ไป โดยไดน ดั หมายกันวา ถา ใครไดรูธรรมกอ น จงบอกแกอ กี คนหนึ่งใหไดร ธู รรม นัน้ ดวย อปุ ตสิ สะไปพบพระอัสสชิขณะบณิ ฑบาตอยใู นเมืองราชคฤหเมอ่ื ฟงธรรมจาก พระอัสสชิก็ไดดวงตาเห็นธรรมคือบรรลุโสดาปตติผลเปนพระอริยบุคคลช้ันโสดาบัน แลวจึงกลับไปหาโกลิตะผูเปนสหายสนิท และกลาวธรรมท่ีไดรูแลวน้ันใหโกลิตะฟง โกลติ ะก็ไดด วงตาเห็นธรรมคือบรรลุโสดาปต ตผิ ลเชน เดยี วกนั โกลติ ะและอปุ ตสิ สะ พรอ มบรวิ ารไปลาอาจารยส ญั ชยั ปรพิ าชกเดมิ กอ นแลว จงึ ไปเฝาพระศาสดา ณ วัดเชตวัน เมืองราชคฤห เม่ือฟง ธรรมที่พระศาสดาตรสั แสดง โปรดแลว บรวิ ารทงั้ หมดไดส าํ เรจ็ เปน พระอรหนั ต ยกเวน โกลติ ะและอปุ ตสิ สะ ทงั้ หมด ไดทูลขอบวชในสํานักของพระศาสดา โดยโปรดประทานใหเปนภิกษุดวยวิธีเอหิภิกขุ อุปสมั ปทา 78

ÇÔªÒ͹ؾط¸»ÃÐÇμÑ Ô 79 การบรรลุธรรม พระมหาโมคคลั ลานะ บวชได ๗ วัน หลกี ไปบําเพ็ญเพยี รอยูท ีบ่ า นกลั ลวา- ลมุตตคาม แควนมคธ ขณะบําเพ็ญเพียรอยูนั้นถูกความงวงครอบงํา นั่งโงกงวงอยู พระศาสดาเสด็จประทานอุบายวิธีระงับความงวง ๘ ประการวา (๑) โมคคัลลานะ เม่ือเธอมีสัญญาอยางไร ควรทําในใจถึงสัญญาน้ันใหมาก (๒) ใหตรึกตรองพิจารณา ธรรมที่ไดฟ ง แลว (๓) สาธยายธรรมทีไ่ ดฟงและเรียนมาแลว โดยพิสดาร (๔) ใหย อน (แยง) ชอ งหทู ง้ั สองขา งและลบู ตวั ดว ยฝา มอื (๕) ลกุ ขนึ้ ยนื แลว ลบู นยั นต าดว ยนา้ํ มองดู ทศิ ทง้ั หลาย แหงนดดู วงดาวในทอ งฟา (๖) ใหก าํ หนดอาโลกสญั ญา คอื ทาํ ความสาํ คญั วา แสงสวา งกลางวนั ไวใ นใจใหเ หมอื นกนั ทง้ั กลางวนั และกลางคนื (๗) อธษิ ฐานเดนิ จงกรม สํารวมอินทรีย (๘) ถายังระงับความงว งไมได ใหส ําเร็จสีหไสยา คือนอนตะแคงขา งขวา ซอนเทา เหลือ่ มเทา มีสตสิ ัมปชัญญะ วาจะลุกขน้ึ เมอ่ื ตนื่ แลว โดยประทานโอวาทใหส ําเหนยี กในใจ ๓ ขอวา ๑. เราจักไมชูงวง (ถือตัว) เขาไปในตระกูล (เพราะถาชูงวงเขาไป หากคน ท้ังหลายมัวยุงอยูกับงาน ไมทันไดใสใจ อาจทําใหเขาใจผิดไปวา ใครยุยงใหแตกจาก เราไมสนใจตอ เรา ก็จะเปน เหตุใหคดิ ฟงุ ซาน สาํ รวมจติ ไมได ทําใหจ ติ หา งจากสมาธิ) ๒. เราจกั ไมพดู ถอยคําท่ีเปน เหตุใหถ กเถยี งกนั (เพราะเมือ่ มกี ารโตเ ถยี งกนั ยอ มจะพดู มากข้ึน ความคดิ ฟงุ ซาน สํารวมจิตไมได จะทําใหจิตหา งจากสมาธิ) ๓. เราจักไมคลุกคลีดวยหมูคณะ (ไมวาจะเปนคฤหัสถหรือบรรพชิต เพราะการอยใู นท่ีอนั สงบสงดั จะอํานวยประโยชนเ กื้อกลู ตอการบาํ เพ็ญสมณธรรม) พระโมคคลั ลานะ ทลู ขอใหพ ทุ ธองคต รสั แสดงตณั หกั ขยธรรม คอื ขอ ปฏบิ ตั ิ เพ่ือดับกิเลสตัณหา โดยมีเน้ือความโดยยอวาไมควรยึดม่ันถือมั่นในสิ่งท้ังปวง หม่ันศึกษาธรรมใหรูแจงดวยปญญา เมื่อกําหนดรูธรรมทั้งปวงไดแลว ถาเสวยเวทนา อยา งใดอยา งหนง่ึ ทเี่ ปน สขุ กด็ ี เปน ทกุ ขก ด็ ี มใิ ชส ขุ มใิ ชท กุ ขก ด็ ี พจิ ารณาเหน็ วา ไมเ ทยี่ ง ละส่ิงเหลาน้ันไดดวยปญญา ไมยึดม่ัน เม่ือไมยึดมั่น ยอมไมสะดุงหวาดหว่ัน เม่ือ ไมสะดุงหวาดหวั่น ยอมดับกิเลสใหสงบจําเพาะตน รูชัดวาชาติส้ินแลว พรหมจรรย อยจู บแลว กจิ ทจี่ าํ ตอ งทาํ ไดท าํ เสรจ็ แลว กจิ อน่ื ทต่ี อ งทาํ อยา งนอ้ี กี ไมม ี พระโมคคลั ลานะ สํารวมจิตพิจารณาตามกระแสพระโอวาทก็ไดบรรลุอรหัตตผลเปนพระอรหันตใน พระพทุ ธศาสนา คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นโท 79