คู่มือธรรมศึกษาชั้นเอกปี2561

222 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹éÑ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ครั้นสําเร็จเปนอรหันตแลวไดแสดงคุณสมบัติของพระอรหันตในสํานักของ พระพุทธเจา วา ภกิ ษุ ผูเปนพระอรหันตนั้นจติ ใจนอมเขาไปในคุณ ๖ ประการ คอื ๑. นอมเขาไปในบรรพชา ๒. นอ มเขาไปในความสงัด ๓. นอ มเขาไปในความสาํ รวมไมเ บียดเบียน ๔. นอมเขาไปในความไมถอื มนั่ ๕. นอ มเขาไปในความไมมีความอยาก ๖. นอมเขา ไปในความไมห ลง พระพุทธเจา ทรงสดบั แลว ตรัสสรรเสรญิ ทานวา พยากรณพระอรหันตก ลา ว แตเนื้อความ ไมนําตนเขาไปเปรยี บเทยี บ พระโสณโกฬวสิ เถระ ครงั้ ยงั ไมบ รรลพุ ระอรหันตไดบ าํ เพญ็ ความเพียรอยาง แรงกลา พระพทุ ธองคจงึ ทรงยกยอ งวา เปน ผมู เี อตทคั คะ คอื ผเู ลศิ กวาภกิ ษทุ ัง้ หลาย ดา นผูปรารภความเพยี ร โปรดพระรฏั ฐปาละ พระรฐั ฏบาลเถระ มีชือ่ เดิมวา รัฐบาล แปลวา ผูร ักษาแวน แควน เพราะตน ตระกูลของทานไดชวยกอบกูแควนที่อยูอาศัย ซึ่งลมสลายทางเศรษฐกิจเอาไว ทา นจึงไดช อ่ื อยา งนน้ั ตามตระกูล เกิดทถ่ี ลุ ลโกฏฐติ นคิ มแควน กุรุ ในวรรณะแพศย เมอื่ ครง้ั ทพี่ ระพทุ ธเจา เสดจ็ ไปยงั ถลุ ลโกฏฐติ นคิ ม ชาวกรุ ไุ ดพ ากนั มาฟง ธรรม รฐั บาละก็มาฟงธรรมดวย หลังจากฟงธรรมแลว ประชาชนไดก ลับไปหมด ฝายรฐั บาล เขาไปเฝา พระพุทธเจา ทลู ขอบวช ในพระพุทธศาสนาพระพทุ ธเจา ตรัสใหไ ปขออนญุ าต บดิ าและมารดากอน รฐั บาละกลบั ไปบา นขออนญุ าตบดิ าและมารดา เพอื่ จะบวชแตไ มไ ดร บั อนญุ าต จงึ อดอาหาร บดิ าและมารดากลัวลูกตายสดุ ทายจึงอนุญาตใหบ วชตามประสงค เขาไป เฝาพระพุทธองคแลว ทูลขอบวช พระพุทธเจาทรงอนญุ าตใหบวชได โดยมอบหมายให พระเถระรปู หน่งึ เปน พระอุปชฌาย 222

ÇÔªÒ¾·Ø ¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 223 เมื่อพระรัฐบาลเถระบวชไดประมาณ ๑๕ วัน พระพุทธเจาก็เสด็จออก จากถุลลโกฏฐิตนิคม ไปประทับอยูที่กรุงสาวัตถี โดยมีพระรัฐบาลตามเสด็จไปดวย ทานไดพากเพียรเจริญภาวนาอยูนานหลายป จึงบรรลุพระอรหัตผลและไดกลับไปยัง แควนกุรุบัานเกิดโปรดโยมบิดาและมารดาใหเล่ือมใสในพระพุทธศาสนาโดยพักอยูที่ มิคจิรวันอันเปนพระราชอทุ ยานของพระเจาโกรัพยะ เจาผคู รองแควน กรุ ุ วนั หนง่ึ พระเจา โกรพั ยะเสดจ็ ประพาสพระราชอทุ ยานทอดเนตรเหน็ ทา นทรง จาํ ไดเ พราะเคยรจู กั มากอ น จงึ เสดจ็ เขา ไปหาเพอื่ สนทนาธรรมไดต รสั ถามวา บคุ คลบาง พวกประสบความเส่อื ม ๔ อยาง คือ ๑ ความชรา ๒ ความเจบ็ ๓ ความสน้ิ โภคทรัพย ๔ ความส้นิ ญาติ จึงออกบวช แตทา นไมไ ดเ ปน อยางนัน้ ทานรูเห็นอยา งไร จึงไดออกบวช พระรัฏฐปาละแสดงธรรมมทุ เทศ ๔ ประการ พระเถระไดทูลตอบวา ถวายพระพร ธรรมุทเทศ ๔ ประการ พระศาสดา ทรงแสดงไวแลว อาตมภาพไดรูเห็นตามธรรมน้ันแลว จึงออกบวช ธรรมมุทเทศ (หัวขอ ธรรม) ๔ ประการนน้ั มีใจความวา ๑. โลกคือหมสู ัตว อนั ชรานําเขา ไปใกลค วามตายไมย ง่ั ยนื ๒. โลกคอื หมสู ตั ว ไมม ีผปู องกัน ไมมใี ครเปนใหญเฉพาะตน ๓. โลกคือหมูสัตว ไมม อี ะไรเปนของๆ ตน จําตองละทงิ้ ส่ิงทัง้ ปวงไป ๔. โลกคือหมูสตั ว พรอ งอยเู ปน นิตย ไมรูจักอ่มิ เปน ทาสแหง ตัณหา พระเจา โกรพั ยะทรงเลอื่ มใสธรรมะของทา น ตรสั ชมเชยทา นอยา งมากแลว ได ทรงลากลับไป พระรัฐบาลเถระ เปนผูมีความศรัทธาเลื่อมใสต้ังใจบวชในพระพุทธศาสนา แตก วา จะบวชไดก แ็ สนจะลาํ บาก ตอ งเอาชวี ติ เขา แลก ดงั นน้ั พระพทุ ธเจา จงึ ทรงยกยอ ง วามเี อตทัคคะคอื เปน ผูเลศิ กวา ภิกษทุ ั้งหลาย ดานผูบวชดว ยศรทั ธา คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 223

224 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก »ÃÔà©··Õè ñò àʴ稴Ѻ¢Ñ¹¸»Ã¹Ô Ô¾¾Ò¹ ทรงปรารภธรรม พระผมู พี ระภาคประทบั นงั่ ณ รมิ พระวหิ าร พระอานนทเ ขา เฝา ถวายนมสั การ กราบทูลถึงความท่ีตนหนักใจในพระอาการประชวรของพระพุทธองคในระหวาง พรรษาแตก็ดีใจอยูนิดหนึ่งวา พระองคยังไมปรารภภิกษุสงฆตรัสพระพุทธวจนะอัน ใดอันหน่ึงแลวจักยังไมปรินิพพานกอน พระองคก็ตรัสวา ภิกษุท้ังหลายยังจะมาหวัง อะไรในพระองคอ กี ธรรมทกุ อยางพระองคก ็แสดงเปด เผยไมมขี อล้ลี บั หรอื จะเกบ็ ไว เพ่ือภิกษุบางพวกก็ไมมีความอาลัยในภิกษุก็ไมมี เด๋ียวน้ีอายุตถาคต ๘๐ ปแลว เหมือนเกวียนเกาที่ชํารุด เขาดามไวดวยไมไผ ลวงเขาสูวัยชราอาศัยสมาธิภาวนา ก็พอพยุงไปได เธอจงอาศยั ตนเปนทีพ่ ึ่งแหงตนเถิด ครั้นวันรุงขึ้น เสด็จเขาไปบิณฑบาตในเมืองสาวัตถี เมื่อเสด็จกลับทําภัตกิจ เสรจ็ แลว กเ็ สดจ็ ไปเมืองเวสาลี พรอมดวยภกิ ษุสงฆ ๕๐๐ รปู ประทับทก่ี ูฏาคารศาลา ปามหาวัน พวกกษัตรยิ ล ิจฉวี สดบั ขา วมีความยินดนี ําสักการะมาถวาย สดบั พระธรรม เทศนาทลู อาราธนารับอาหารบิณฑบาตในตอนเชา วันรุงขน้ึ พอรุงข้ึน เสด็จไปบิณฑบาตในพระราชนิเวศน ทรงทําภัตกิจเสร็จแลว อนุโมทนาเสด็จออกจากพระนครหันพระกายกลับมามองดูกรุงเวสาลีเปนครั้งสุดทาย ทเ่ี รียกวานาคาวโลกะ แลวเสดจ็ ไปยังกฏู าคารศาลาปามหาวนั ทรงทาํ นิมิตโอภาส ครั้นเสร็จถึงกูฏาคารศาลาปามหาวันทรงรับสั่งใหพระอานนทถือผานิสีทนะ ตามไปยังปาวาลเจดีย ประทับน่ังแลวตรัสวา อานนท ถาบุคคลใดเจริญอิทธิบาท ๔ ประการ ปรารถนาจะดํารงอยูประมาณกัปหนึ่งหรือมากกวาน้ัน ก็สามารถ จะอยูได พระพุทธองคตรัสถึง ๓ ครั้ง แตพระอานนทก็ไมสามารถจะรูทันจึงทรงให ออกไปเสีย 224

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸Ò¹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 225 ปลงอายสุ งั ขาร เมื่อพระอานนทหลีกออกไป มารไดเขามาเฝาทูลอาราธนาใหปรินิพพาน พระองคร บั และตรสั วา ตอ ไปนอ้ี กี ๓ เดอื น ตถาคตจะปรนิ พิ พาน พอมารไปแลว พระองค ทรงปลงอายุสังขาร จึงเกิดแผนดินไหว พระอานนทเกิดความสงสัยเขาไปทูลถาม พระองคต รสั ตอบวา เหตทุ ท่ี าํ ใหแ ผน ดนิ ไหวมี ๘ ประการ (๑ ลมกาํ เรบิ ๒ ทา นผมู ฤี ทธิ์ บนั ดาล ๓ พระโพธสิ ตั วจ ตุ จิ ากดสุ ติ ลงสพู ระครรภ ๔ พระโพธสิ ตั วป ระสตู ิ ๕ พระตถาคต เจา ตรสั รอู นตุ ตรสัมมาสัมโพธิญาณ ๖ พระตถาคตเจา แสดงธัมมจกั กัปปวัตนสูตร ๗ พระตถาคตเจาปลงอายุสังขาร และ ๘ พระตถาคตเจาปรนิ ิพพาน ดว ยอนปุ าทเิ สสนิพ พานธาตุ) บดั น้ี ตถาคตปลงอายสุ ังขารแลวอีก ๓ เดอื น แตนจ้ี ะปรินิพพาน แผน ดิน จึงไดไหว พระอานนททูลวิงวอนขอใหพระองคดํารงอยูตอไปอีก พระพุทธองคทรง หามเสียและเพราะทรงทํานิมิตโอภาสแกพระอานนทถึง ๑๖ ตําบล ในกรุงราชคฤห ๑๐ ตาํ บล ในกรุงเวสาลี ๖ ตําบล แตพระอานนทร ไู มท ัน บณิ ฑบาตครัง้ สดุ ทาย พระพุทธองคตรัสส่ังใหพระอานนทบอกแกภิกษุสงฆเตรียมตัวเดินทาง เม่อื พรอ มกันแลวกเ็ สด็จไปยังบา นภณั ฑคุ าม หตั ถีคาม อัมพคุ าม ชัมพคุ าม โภคนคร ปาวานคร โดยลําดับประทับอยูที่สวนมะมวงของนายจุนทะกัมมารบุตร นายจุนทะ ทราบขาวมีความยินดีออกไปเฝาไดสดับพระธรรมเทศนาก็สําเร็จโสดาปตติผลแลวทูล นมิ นตใ หเ ขา ไปรบั อาหารบณิ ฑบาตในบา น วนั รงุ ขน้ึ พรอ มกบั ภกิ ษทุ งั้ หลาย ในคนื วนั นน้ั นายจนุ ทะใหจ ดั ตระเตรียมโภชนาหารอนั ประณตี พรอ มทั้งสุกรมทั ทวะซึ่งมรี สอันโอชา ในวันรุงข้ึน เสด็จไปบานของนายจุนทะ ประทับนั่งแลวตรัสใหนายจุนทะ นําเอาสุกรมัททวะอังคาสแกพระองคแตผูเดียว ที่เหลือใหขุดหลุมฝงเสียและให อังคาสภิกษุทั้งหลายดวยโภชนะอยางอื่น คร้ันกระทําภัตกิจเสร็จตรัสอนุโมทนาแลว เสด็จกลับ ในวนั นัน้ เองทรงประชวรดวยพระโรคโลหิตปกขันทิกาพาธ (ปก ขันธิกาพาธ เปน พระโรคอยา งหนงึ่ ซงึ่ เกดิ กบั พระองคพ ระพทุ ธเจา คอื ทรงพระบงั คนถา ยออกมาเปน โลหิต) เสวยทุกขเวทนาอยางแรงกลาไดแสดงบุรพกรรมท่ีไดกระทําไวในชาติกอนของ พระองคและตรสั วา อานนท เราไปเมืองกุสินารากันเถดิ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 225

226 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ทรงรบั ผาสิงควิ รรณ ในระหวางทาง พระพุทธองคทรงกระหายนาํ้ เปน กาํ ลงั จึงเสดจ็ แวะยังรมไม รมิ ทางพลางตรสั ใหพ ระอานนทน าํ นาํ้ ดม่ื มาใหเ สวย พระอานนทก ราบทลู วา แมน า้ํ ตนื้ เขนิ เกวียนประมาณ ๕๐๐ เลม ของพวกพอคาเกวียนเพิ่งขามแมนํ้าผานไปเม่ือสักครูน้ี เทา โคลอ เกวยี นบดยา่ํ ทาํ ใหน าํ้ ในแมน าํ้ ขนุ แลว กราบทลู พระพทุ ธเจา วา “อกี ไมไ กลแตน ี้ มีแมนํ้าสายหนึ่งช่ือกุกกุฏนที มีนํ้าใส จืดสนิท เย็น มีทานํ้าสําหรับลงเปนที่รื่นรมย ขอเชิญเสด็จไปที่แมนํ้านั้นเถิด พระพุทธเจาตรัสปฏิเสธคําทูลทัดทานของพระอานนท ถึง ๓ ครั้ง พระอานนทจ งึ อมุ บาตรเดนิ ลงไปตักนํา้ ในแมนา้ํ ครนั้ เห็นน้ํา พระอานนทก ็ อศั จรรยใ จพลางราํ พงึ วา ”ความทพี่ ระตถาคตพทุ ธเจา มฤี ทธแ์ิ ละอานภุ าพใหญห ลวงเชน นี้ เปน ที่นา อัศจรรยม าก แมน าํ้ น้ขี นุ นกั เมือ่ เราเขาไปใกลเ พื่อจะตกั นาํ้ กลับใสไมขุนมัว” คร้ันแลวพระอานนทก ็นําบาตรตักนํา้ น้นั ไปถวายพระพุทธเจา ในขณะนั้น ปุกกุสบุตรมัลลกษัตริย ผูเปนสาวกของทานอาฬารดาบส กาลามโคตร เดนิ ทางมาจากเมอื งกสุ นิ ารา เพอื่ จะไปเมอื งปาวาโดยทางนน้ั ไดเ หน็ พระองค จงึ เขา ไปเฝา เมื่อไดส ดับสันติวหิ ารธรรมเกดิ ความเล่อื มใส ไดนอ มผา คูสิงคิวรรณอันมี คา มากเขา ไปถวาย พระองคท รงรบั ไวผ นื หนงึ่ และใหถ วายพระอานนทผ นื หนงึ่ พระพทุ ธ องคท รงแสดงธรรมกี ถาทําใหปุกกสุ ะร่นื เรงิ ในกุศลจรยิ า ผลแหง บิณฑบาตทาน เมื่อปุกกุสะหลีกไปแลว พระอานนทไดนําผาสิงคิวรรณผืนหนึ่งเขาไปถวาย พระพุทธองคทรงนุงผืนหน่ึง หมผืนหนึ่ง ปรากฏผิวกายของพระองคงามย่ิงนัก พระอานนทออกปากชม พระองคตรัสวา ผิวกายของตถาคตงามบริสุทธิ์ ๒ คราว คือ ในคนื ตรัสรูและในคนื ท่ีจะปรินิพพาน แลว ไดเสดจ็ ดาํ เนนิ ตอ ไปยงั แมน า้ํ กกธุ านที เสดจ็ ลงเสวยและสรงสนานสาํ ราญ พระกายตามพทุ ธอธั ยาศยั แลว เสดจ็ ประทบั ยงั รม ไม ตรัสสัง่ ใหพ ระจนุ ทกะปลู าดสงั ฆาฏิเปน ๔ ชนั้ ถวาย ทรงบรรทมเพอื่ ระงับความลาํ บาก พระวรกาย ดวยสหี ไสยาโดยขา งเบื้องขวา ตง้ั พระบาทใหเ หลอ่ื มกนั มีสติสมั ปชญั ญะ ทาํ พระทัยซงึ่ อฏุ ฐานสัญญา คือ ความตัง้ ใจจะเสด็จลกุ ขน้ึ โดยมีพระจุนทกะน่งั เฝา อยู เมอ่ื หายเหนด็ เหนอ่ื ยแลว ตรสั แกพ ระอานนทว า ดกู รอานนท อาจจะมคี นทาํ ความรอ นใจ 226

ÇԪҾط¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 227 ใหกับจุนทกะวา เพราะบิณฑบาตท่ีเขาถวาย พระผูมีพระภาคจึงตรัสสรรเสริญวา บณิ ฑบาตทท่ี ายกถวายพระตถาคต ๒ ครงั้ มีผลมาก มีอานสิ งสม าก คือ คร้ังท่ตี ถาคต เสวยแลว ไดต รสั รู และคร้ังท่ีตถาคตเสวยแลวปรนิ พิ พาน ทรงปรารภสกั การบูชา พระผูมีพระภาคพรอมดวยภิกษุท้ังหลาย เสด็จขามแมนํ้าหิรัญญวดีไปยัง เมอื งกสุ นิ ารา เสด็จเขาไปยังสาลวโนทยานแหงมลั ลกษตั รยิ  โปรดใหพระอานนทปลู าด เตียงบรรทม ณ ระหวา งตนไมร งั ทง้ั คู ผนิ ศรี ษะไปทางทศิ อุดร ทรงบรมทมสีหไสยาสน โดยเบอ้ื งขวา วางพระบาทเหลอื่ มกนั มสี ตสิ มั ปชญั ญะ แตม ไิ ดม อี ฏุ ฐานสญั ญามนสกิ าร เพราะเปน ไสยาอวสาน เรียกวา อนฏุ ฐานไสยา คอื การบรรทมโดยไมเ สด็จลกุ ข้นึ อีก ครั้งน้ัน ไมรังท้ังคูผลิดอกบานเต็มตนหลนลงมายังพุทธสรีระ แมดอกมณฑารพ ในสวรรคต ลอดทิพยสุคนธชาติ กต็ กลงมาจากอากาศเปนมหัศจรรย พระองคจงึ แสดง แกพระอานนทว า การบชู าตถาคตดว ยอามสิ บชู า แมม ากมายเหน็ ปานนี้ กไ็ มเช่อื วา บชู า ตถาคต อานนท ผูใดแลปฏิบัติธรรมสมควรแกธรรม ปฏิบัติชอบย่ิงในธรรม ผูน้ัน ชื่อวาบูชาตถาคต ในขณะนั้นพระองคทรงใหพระอุปวาณะที่ยืนถวายงานพัดอยูเฉพาะ พระพักตรใหหลีกไป พระอานนททูลถาม พระองคตรัสวา เทวดาทุกหองช้ันฟาไดมา ประชมุ เพ่อื ดูตถาคตเปนครง้ั สุดทาย แตพ ระอปุ วาณะยืนบงั เสีย สังเวชนยี สถาน ๔ ตาํ บล พระอานนทกราบทูลวา “คร้ังกอน พุทธบริษัททั้งหลายยอมเดินทางมา เฝาพระผูมีพระภาคไดสนทนาปราศรัยแลวไดโอกาสอันดีเชนน้ัน ตรัสวา อานนท สังเวชนียสถาน ๔ ตําบล คือ ๑) สถานที่ประสูติ ๒) สถานที่แสดงปฐมเทศนา ๓) สถานทตี่ รสั รู ๔) สถานที่ตถาคตปรนิ พิ พาน ควรทพ่ี ทุ ธบริษัทจะไปดูไปเหน็ และ ควรใหเ กดิ สงั เวชทว่ั กัน พระอานนททูลถามเกี่ยวกับการปฏิบัติในพระพุทธสรีระ พระองคตรัสให ปฏิบตั เิ ชน เดียวกบั พระเจา จกั รพรรดิ และตรสั ถปู ารหบุคคล คือ บุคคลผคู วรแกการ ประดิษฐานในสถปู ๔ ประเภท คอื ๑) พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา ๒) พระปจ เจก พุทธเจา ๓) พระอรหันตสาวก ๔) พระเจาจักรพรรดิ แลวตรัสเร่ืองเมืองกุสินารา คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 227

228 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹éÑ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก พระอานนทกราบทูลใหเสด็จไปปรินิพพานในเมืองใหญ ๆ เชน พระนครราชคฤห เปน ตน ไมค วรปรินิพพานทเี่ มืองกสุ ินารา เพราะเปนเมอื งเลก็ เมืองดอน พระพทุ ธองค ทรงรับสงั่ วา กุสินารานี้แตป างกอ นเคยเปน มหานครราชธานีนามวากสุ าวดี พระเจามหา สุทัศนจักรพรรดิราชทรงครอบครอง มีประชาชนหนาแนน สงบสุขสมบูรณดวยสรรพ สิง่ ทง้ั ปวง ไมเ คยขาดเสียง ๑๐ ประการ ทง้ั กลางวันกลางคืน คือ ๑ เสยี งชา ง ๒ เสยี ง มา ๓ เสียงรถ ๔ เสยี งกลอง ๕ เสยี งตะโพน ๖ เสยี งพิณ ๗ เสียงกงั สดาล ๘ เสียงขับ รอง ๙ เสยี งสังข ๑๐ เสยี งชวนกนั บริโภคอาหาร” โดยรงรับส่ังใหพระอานนทเขาไปบอกพวกมัลลกษัตริยใหทราบวาตถาคต จักปรินิพพาน ยามที่สุดแหงราตรีในวันน้ัน เมื่อพวกมัลละทราบ ไดพากันมาเฝา พระอานนทกจ็ ดั ใหเ ขาเฝา เปน สกุล ๆ คณะ ๆ เสรจ็ เรยี บรอยภายในปฐมยาม โปรดสภุ ทั ทปริพาชก ครัง้ น้นั ปริพาชกคนหนึ่งชอ่ื วา สภุ ทั ทะ อาศยั อยใู นเมืองกุสนิ ารา มีความเชอ่ื เรอ่ื งทเ่ี ลากันตอกันมาวา พระอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจา ยอ มเกิดขึน้ ในโลกเปนบางครัง้ บางคราว และพระองคก จ็ ะปรนิ พิ พานในราตรนี ้ี ตนเองยงั มคี วามสงสยั ในเรอื่ งครทู งั้ ๖ มีปรุ ณกสั สปะ เปน ตน ซงึ่ คนทงั้ หลายสมมตกิ ันวาเปน คนดี ประเสรฐิ ครูท้งั ๖ นั้นได ตรสั รดู ว ยปญ ญาอนั ยิ่งของตนจริงหรือไมจ งึ เขา ไปเฝาทลู ถามปญ หานัน้ พระพุทธองคตรัสวา “ดูกอนสุภัททะ การท่ีครูทั้ง ๖ จะไดตรัสรูหรือไมได ตรสั รูน ั้นอยา สนใจเลย ตถาคตจะแสดงธรรมแกเ ธอ ดกู อนสุภทั ทะอริยมรรคมอี งค ๘ ไมม ใี นธรรมวนิ ยั ใด สมณะท่ี ๑ (พระโสดาบนั ) ท่ี ๒ (พระสกทาคาม)ี ที่ ๓ (พระอนาคาม)ี ที่ ๔ (พระอรหนั ต) ยอมไมมีในธรรมวินัยนั้นอริยมรรคมอี งค ๘ น้ันมีอยใู นธรรมวินัย (ของเรา) นี้เทานั้น ทั้งที่เปนปฏิปทา (การปฏิบัติ) และอภิสมัย (การตรัสรู) ดังน้ัน สมณะที่ ๑ (พระโสดาบนั ) สมณะที่ ๒ (พระสกิทาคาม)ี สมณะที่ ๓ (พระอนาคาม)ี สมณะท่ี ๔ (พระอรหนั ต) ยอมมีจริงในธรรมวนิ ัยนีเ้ ทานั้น” สุภัททะไดทูลขอบวชในพระพุทธศาสนา แตในฐานะท่ีเคยเปนเดียรถียอยู กอน จึงตองอยูติตถิยปริวาส ๔ เดือน สุภัททะทูลวาแมจะตองอยูถึง ๔ ป ก็ยินดี ปฏิบตั ิตามจึงตรัสแกพระอานนทเถระวา ถาเชนนนั้ ทา นท้งั หลายจงบวชใหส ภุ ทั ทะเถิด 228

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 229 พระสภุ ทั ทะจงึ ไดช อื่ วา ปจ ฉมิ สาวก คอื เปน สาวกรปู สดุ ทา ยทไ่ี ดบ วชในพระพทุ ธศาสนา ในขณะท่ีพระพุทธองค ยังทรงพระชนมอยู ตอมาไมนานทานก็ไดบรรลุอรหัตผล เปนพระอรหันตในพระพุทธศาสนา โปรดใหล งพรหมทัณฑพระฉนั นะ ในคราวนน้ั พระอานนทเ ถระไดท ลู ถามวา ขา แตพ ระผมู พี ระภาคเจา พระฉนั นะ ถอื ตวั วา เปน ขา เกา เคยตดิ ตามพระองค เขาเปน ผวู า ยาก ไมร บั โอวาทใคร ๆ เมอื่ พระองค ปรินพิ พานแลว จักเปนผวู า ยากยง่ิ ข้นึ ดว ยหาผูยําเกรงมิได ขา พระองคจะพึงปฏบิ ัตแิ ก ทานอยางไร ในกาลเมื่อพระองคป รินพิ พานแลว ” จึงตรสั วา เมอื่ ตถาคตลว งลบั ไปแลว สงฆพึงลงพรหมทัณฑแกฉันนะเถิด แลวตรัสอธิบายวา “อานนท การลงพรหมทัณฑ คือภิกษุท้ังหลาย ไมพึงวากลาว ไมพึงโอวาท ไมพึงสั่งสอนเลย ไมพึงเจรจาคําใด ๆ ดวยทั้งส้ิน เวนแตคําอันเปนกิจธุระโดยเฉพาะ เมื่อฉันนะถูกสงฆพรหมทัณฑแลว จกั สาํ นกึ ในความผดิ และสาํ เหนยี กในธรรมวนิ ยั เปน ผวู า งา ย ยอมรบั โอวาท ปฏบิ ตั ธิ รรม สมควรแกธ รรมแล” หลังจากพระพุทธเจาปรินิพพานแลวพระฉันนะถูกสงฆถูกลงพรหมทัณฑ โดยภิกษุทั้งหลายไมพึ่งวากลาว ไมพึงใหโอวาท ไมพึงส่ังสอน ไมพึงเจรจาคําใด ๆ ดวยทง้ั สนิ้ พระฉนั นะจงึ ยอมสาํ นกึ ตวั และในที่สดุ ไดป ฏิบตั ธิ รรมจนบรรลอุ รหัตผล ทรงประทานปจฉิมโอวาท พระผูมีพระภาคไดประทานโอวาทแกพระอานนท และภิกษุท้ังหลายวา “อานนท บางทพี วกเธอพงึ มคี วามคดิ เชน นวี้ า ปาพจน (ศาสนา) เมอื่ พระพทุ ธองคด บั ขนั ธปรินพิ พานแลว ไมค วรดํารวิ า พระศาสดาของเราปรินพิ พานแลว ศาสดาของเราไมมี ขอ น้พี วกเธอไมพ ึงคดิ เชนนั้น เพราะแทจริงแลว ธรรมก็ดี วนิ ยั กด็ ี ที่เราแสดงแลว และ บัญญัติไวแกพวกเธอแลว ธรรมและวินัยอันน้ัน จักเปนศาสดาของพวกเธอทั้งหลาย โดยกาลลว งไปแหง เรา” เม่ือถึงยามสุดทายของคืนน้ัน พระพุทธองคก็ประทานปจฉิมโอวาท ดงั ความวา หนั ทะทานิ ภกิ ขะเว อามันตะยามิ โว วะยะธัมมา สังขารา อัปปมาเทนะ สมั ปาเทถะ ดูกอนภิกษทุ งั้ หลาย อันวาสังขารทง้ั หลาย ยอมมีความเสื่อมสลายไปเปน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 229

230 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ธรรมดา ทานท้ังหลายจงยังกิจทั้งปวงอันเปนประโยชนของตน และประโยชนของ ผอู น่ื ใหบ รบิ ูรณด วยความไมประมาทเถดิ เมื่อตรัสพระโอวาทเปนวาระสุดทายเพียงเทานี้ ก็มิไดตรัสอะไรอีกเลย ทรงเขาอนุปุพพวิหารสมาบตั ิ ๙ คอื รปู ฌาน ๔ อรปู ฌาน ๔ และสญั ญาเวทยติ นิโรธ ดับจิตตสังขาร คือ สัญญาและเวทนา ทรงออกจากสัญญาเวทยิตนิโรธแลว ทรงเขา สมาบัติ ๘ ถอยหลังกลับมาจากเนวสัญญานาสัญญายตนะถึงปฐมฌาน ออกจาก ปฐมฌานแลว ทรงเขา ทุตยิ ฌาน จนถึงจตุตถฌาน ครั้นออกจากจตตุ ถฌานแลว จงึ ดบั ขันธปรนิ พิ พาน ในปจฉิมยามแหงราตรวี สิ าขปรุ ณมเี พ็ญเดอื น ๖ ขณะนัน้ หม่นื โลกธาตุ กห็ วน่ั ไหวทัว่ พ้นื ปฐพี พระบรมศพไมเคลือ่ นท่ี บรรดาพุทธบริษัทท่ีเปนปุถุชน ตางก็เศราโศกเสียใจ อาลัยร่ําไรรําพันตางๆ นานา เปน ท่ีนา สลดใจยิง่ นกั มหาชนเปน อนั มากแมจะอยูหางไกลพอไดทราบขา วตางก็ ถอื ดอกไมข องหอมนานาชนิด พากันมาบชู าพระบรมศพไมขาดสายตลอด ๖ วนั ครั้นในวันท่ี ๗ เจามัลลกษัตริยไดปรึกษาพรอมใจกัน ในการที่จะอัญเชิญ พระบรมศพไปโดยทิศทักษิณแหงพระนคร เพ่ือถวายพระเพลิงภายนอกพระนคร แตก็ไมสามารถจะอัญเชิญไปได แมแตจะใหเขย้ือนใหเคลื่อนที่สักนอยหนึ่งก็ไมได จึงไดเรียนถามพระอนุรุทธะ พระเถระตอบวา เพราะไมตองประสงคของเทวดา เทวดาทุกองคประสงคจะใหอัญเชิญพระพุทธสรีระเขาพระนครกอนโดยทางทิศอุดร เชิญไปทามกลางพระนครแลวออกโดยทางประตูทิศบูรพา แลวอัญเชิญไปประดิษฐาน ถวายพระเพลิงที่มกุฏพันธนเจดีย เมื่อกลุมมัลลกษัตริยไดทราบเชนนั้นก็ผอนตาม การอัญเชิญพระบรมศพจากสถานท่ีน้ันไปไดอยางงายดาย ประชาชนทั่วหนาพากัน สักการบูชาทวั่ ทกุ สถานตลอดทางทีพ่ ระบรมศพผา นไป พระนางมลั ลิกาถวายสักการะ นางมัลลิกาเม่ือทราบวา ขบวนพระศพจะผานก็ดีใจ ดําริข้ึนวานับแต พันธุละลวงไปแลว เครื่องประดับอันมีช่ือวามหาลดาประสาธนเราก็มิไดแตงมิได ประดบั คงเกบ็ รกั ษาไวอยา งดี ควรจะถวายเปน อาภรณประดบั พทุ ธสรีระพระชนิ สหี ใ น อวสานกาลบัดน้ีเถิด คร้ันเม่ือขบวนพระศพผานมา นางจึงแจงความประสงคใหทราบ 230

ÇÔªÒ¾·Ø ¸Ò¹Ø¾·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 231 เม่ือขบวนวางเตียงประดิษฐานพระบรมศพลง นางก็ถวายอภิวาทแลวเชิญเคร่ือง มหาลดาประสาธนคลุมพระบรมศพเปนเคร่ืองบูชาปรากฏวาพระพุทธสรีระงามเจริญ ตาเจริญใจยง่ิ นัก ถวายพระเพลงิ ไมตดิ ครั้นมหาชนอัญเชิญพระบรมศพไปทั่วพระนครแลว ก็อัญเชิญออกจาก พระนครโดยทางประตบู รุ พาไปสู มกฏุ พนั ธนเจดยี  ซง่ึ เปน ทต่ี งั้ จติ กาธาร อนั สาํ เรจ็ ดว ย ไมจ นั ทนห อมงามวจิ ติ ร ทไี่ ดจ ดั ทาํ ไวแ ลว กจ็ ดั การหอ พระศพดว ย ทกุ ลุ พสั ตร ๕๐๐ ชนิ้ แลว อญั เชญิ ประดษิ ฐานในหบี ทอง ซงึ่ เตม็ ไปดว ยนา้ํ มนั หอม ตามคาํ ทพ่ี ระอานนทเ ถระ แจงทุกประการ ครั้นเรียบรอยแลวก็อัญเชิญหีบทองนั้นขึ้นประดิษฐานบนจิตกาธาร ทําการสักการบูชาแลว กษัตริยมัลละทั้ง ๘ องค ก็นาํ เอาเพลิงจุดเพื่อถวายพระเพลิง พระเพลงิ กไ็ มต ดิ ตามประสงคจ งึ ไดเ รยี นถามพระอนรุ ทุ ธเถระ พระเถระกลา ววา เทวดา ตอ งการใหคอยทานพระมหากัสสปเถระ ในเวลานั้น พระมหากัสสปะเถระและหมูภิกษุเดินทางจากเมืองปาวา หมายจะเขา เฝา พระศาสดา ระหวางทาง ไดพบกับพราหมณคนหนง่ึ ถือดอกมณฑารพ สวนทางมา พระมหากสั สปะไดเ หน็ ดอกมณฑารพกท็ ราบวา มเี หตกุ ารณไ มป กตเิ กดิ ขนึ้ ดอกไมน มี้ เี พียงในทิพยโ ลก ไมมีในเมอื งมนษุ ย การทมี่ ีดอกมณฑารพอยู แสดงวาจะ ตองมีอะไร เกิดข้ึนกับพระศาสดา พระมหากัสสปะถามพราหมณนั้นวา ไดขาวอะไร เก่ียวกับพระศาสดาบางหรือไม พราหมณน้ันตอบวา พระสมณโคดมไดปรินิพพานไป ลว งเจด็ วนั แลว “พระศาสดาปรนิ พิ พานแลว ” คาํ นเี้ สยี ดแทงใจของพระภกิ ษปุ ถุ ชุ นยง่ิ นกั พระภิกษุศิษยของพระมหากัสสปะบางรูป ท่ียังไมเปนพระอรหันต ก็กล้ิงเกลือกไป บนพื้น บางก็คร่ําครวญรํ่าไห วา “พระศาสดาปรินิพพานเสียเร็วนัก” สวนพระภิกษุ ผูเปน อรหนั ต ส้นิ อาสวะแลว ยอมเกิดธรรมสงั เวชวา “แมพระศาสดา ผเู ปนดวงตาของ โลก ยงั ตองปรินิพพาน สังขารธรรมไมเทยี่ งแทเ สียจริงหนอ” แตในหมูภิกษุทั้ง ๕๐๐ รูปนั้น เสียงของสุภัททะ วุฑฒบรรพชิตก็ดังข้ึน “ทา นทง้ั หลายอยา ไปเสยี ใจเลย พระสมณโคดมนพิ พานไปซะไดก ด็ ีแลว จะไดไ มม คี น มาคอยจ้ําจ้ีจ้ําไช วาส่ิงน้ีสมควรกับเรา สิ่งนี้ไมสมควรกับเรา” คําพูดของพระสุภัททะ เปนที่สังเวชตอพระมหากัสสปะย่ิงนัก ทานคิดวา “พระผูมีพระภาคพึ่งนิพพานไปได คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 231

232 ¤Ù‹ÁÍ× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ไมน าน กม็ ภี กิ ษบุ าปกลา วจาบจว งพระศาสดา จาบจว งพระธรรมวนิ ยั เชน นี้ ถา เวลาผา นไป ก็คงมีภิกษุบาปเชนน้ี กลาวจาบจวงพระธรรมวินัยเกิดขึ้นเปนอันมาก” แตทานก็ยั้ง ความคิดเชนนี้ไวกอน เพราะยังไมถึงเวลาท่ีจะกระทําส่ิงใดๆ นอกจากจะตองจัดการ ถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระเสยี กอน เตโชธาตโุ พลงขนึ้ เอง เมอ่ื พระมหากสั สปะ และภกิ ษุ ๕๐๐ รปู เดนิ ทางมาถงึ สถานทถี่ วายพระเพลงิ มกุฏพันธนเจดียแลว หมจีวรเฉวียงบาขางหนึ่ง ประนมอัญชลี กระทําประทักษิณ รอบเชิงจิตกาธาร ๓ รอบ พระมหากัสสปะเปดผาทางพระบาทแลว ถวายบังคม พระบาททงั้ สองดว ยเศยี รเกลา โดยทา นกาํ หนดวา ตรงนเ้ี ปน พระบาทแลว เขา จตตุ ถฌาน อันเปนบาทแหงอภญิ ญา ออกจากฌานแลว อธิษฐานวา “ขอพระยคุ ลบาท ของพระองค ท่ีมีลักษณะเปนจักรอันประกอบดวยซี่พันซี่ ขอจงชําแรกคูผา ๕๐๐ คู พรอมท้ังสําลี ไมจันทน ออกเปนชอง ประดิษฐานเหนือเศียรเกลาของขาพระองคดวยเถิด” เม่ือ อธษิ ฐานเสรจ็ พระยคุ ลบาทกแ็ หวกคผู า ๕๐๐ คอู อกมา พระเถระจบั ยคุ ลบาทไวม นั่ และ นอ มนมสั การเหนอื เศยี รเกลา ของตน มหาชนตา งเหน็ ความอศั จรรยน น้ั กส็ ง เสยี งแสดง ความอศั จรรยใจ เม่ือพระเถระและภกิ ษุ ๕๐๐ รูป ถวายบงั คมแลว ฝา พระยุคลบาทก็ เขา ประดษิ ฐานในที่เดมิ ครนั้ แลว เปลวเพลงิ กล็ ุกโพลงทวมพระสรรี ะของพระศาสดา ดวยอํานาจของ เทวดา ในการเผาไหมนี้ ไมมีควนั หรือเขมา ใดๆ ฟงุ ขึน้ เลย เมื่อเพลิงใกลจะดับ ก็มที อ นํ้าไหลหล่ังลงมาจากอากาศ และมีน้ําพุงข้ึนจากกองไมสาละ ดับไฟที่ยังเหลืออยูน้ัน เหลาเจามัลละก็ปะพรมพระบรมสารีริกธาตุ ดวยของหอม ๔ ชนิด รอบๆ บริเวณ กโ็ ปรยขา วตอกเปน ตน แลว จดั กองกาํ ลงั อารกั ขา จดั ทาํ สตั ตบิ ญั ชร (ซก่ี รงทาํ ดว ยหอก) เพือ่ ปอ งกันภยั แลวใหข ึงเพดานผา ไวเ บื้องบน หอ ยพวง ของหอม พวงมาลยั พวงแกว ใหลอมมานและเสื่อลําแพนไวทั้งสองขาง ตั้งแตมกุฏพันธนเจดีย จนถึงศาลาดานลาง ใหติดเพดานไวเบื้องบน ตลอดทางติดธง ๕ สีโดยรอบ ใหต้ังตนกลวย และหมอน้ํา พรอ มกบั ตามประทปี มดี า มไวต ามถนนทกุ สาย พวกเจา มลั ละนาํ พระธาตทุ ง้ั หลายวางลง ในรางทองแลว อัญเชิญไวบ นคอชาง นําพระธาตเุ ขาพระนครประดษิ ฐานไวบ นบลั ลังก ที่ทําดวยรัตนะ ๗ อยาง กั้นเศวตรฉัตรไวเบื้องบน แลวจัดกองกําลังอารักขาอยางนี้ 232

ÇԪҾط¸Ò¹¾Ø Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 233 คือ “จัดเหลาทหารถือหอกลอมพระธาตุไว จากนั้นจัดเหลาชางเรียงลําดับกระพองตอ กันลอมไว พนจากเหลาชางก็เปนเหลามาเรียงลําดับคอตอกัน จากนั้นเปนเหลารถ เหลา ราบรอบนอกสดุ เปนทหารธนลู อมอย”ู พระอรรถกถาจารยก ลา ววา เมอ่ื พระผมู พี ระภาคเจา เสดจ็ ดบั ขนั ธปรนิ พิ พาน ได ๘ วนั จึงไดท าํ การถวายพระเพลิงพระพทุ ธสรีระ ซงึ่ ตรงกับวันแรม ๘ ค่าํ เดอื น ๖ เรียกวา วันอฏั ฐมบี ชู า ท่ที าํ เชนน้ี เพราะตองรอพระมหากัสสปเถระ ผเู ปน สาวกผูใหญ ทสี่ ุดในเวลาน้นั ยงั เดินทางมาไมถงึ แตมีสิ่งท่ีพระเพลิงมิไดเผาไหมไปดวย เพราะอานุภาพแหงพุทธอธิษฐาน คือ (๑) ผา หม หุม พระบรมศพชน้ั ใน ๑ ผืน ช้ันนอก ๑ ผืน (๒) พระเข้ียวแกวทัง้ ๔ (๓) พระรากขวัญทัง้ ๒ (๔) พระอุณหสิ ๑ รวมเปนพระบรมธาตุ ๗ องคน ้ี ยงั คงอยู เปนปกติไมก ระจดั กระจาย แจกพระบรมสารรี ิกธาตุ ครั้นเสร็จการถวายพระเพลิงแลว มัลลกษัตริยทั้งหลายไดนําถาดทอง ซึ่งเต็มไปดวยสุคนธวารีมาโสรสสรงลงท่ีจิตกาธานแลวเก็บพระบรมสารีริกธาตุใสไวใน พระหีบทองนอยอัญเชิญขึ้นประดิษฐานไว ณ เบื้องบนรัตนบัลลังกภายใตเศวตฉัตร ณ พระโรงราชสณั ฐาคารท้ังภายในภายนอกพระนคร และจัดใหม กี ารสมโภชบูชาดวย ดรุ ยิ างคด นตรฟี อนรํา ขบั รองทงั้ กฬี า นกั ษัตรนานาประการอยา งมโหฬารตลอด ๗ วนั ครง้ั นนั้ พระเจา อชาตศตั รู ผคู รองนครราชคฤห ๑ พระเจา ลจิ ฉวแี หง เวสาลี ๑ พระมหานาม ราชาแหง กบลิ พสั ดุ ๑ พระเจา กสุ ยิ ราช แหง อลั ลกปั ปนคร ๑ พระเจา โกลยิ ะ แหง รามคาม ๑ พระเจา มลั ลราช แหง ปาวานคร ๑ พระมหาพราหมณ แหง เวฏฐทปี กนคร ๑ รวมเปน ๗ ดวยกัน ไดแตงราชทูตและกองทัพไปขอสวนแบงพระสารีริกธาตุ เพื่อมาบรรจไุ วบ ชู าทพี่ ระนครของตน มลั ลกษตั ริยแ หงกรงุ กุสินาราไมย อมให กองทพั ทง้ั ๗ พระนครก็ประชิดติดเมืองกสุ ินารา โทณพราหมณผูเปนบัณฑิตเปนอาจารยสอนไตรเพทแกกษัตริยทั้งหลาย เมอื่ เหน็ เหตกุ ารณเ ชน นนั้ หวนั่ เกรงวา จะเกดิ สงครามใหญ จงึ ขนึ้ ไปยนื บนปอ มประตเู มอื ง ประกาศวา “พระผูมีพระภาคเจาของเรา ทรงสรรเสริญขันติ สรรเสริญสามัคคีธรรม การท่ีเราจะมาประหัตประหารเพราะแยงชิงพระบรมธาตุของพระองคผูประเสริฐ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 233

234 ¤‹ÙÁ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹Ñé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ยอมไมสมควร ขอใหทานทั้งหลาย จงยินดีในการที่จะแบงพระบรมสารีริกธาตุ และนําไปบูชายังบานเมืองของทานทั้งหลายโดยทั่วกันเถิดเพราะผูศรัทธาในพระผูมี พระภาคเจา นน้ั มมี าก” กษัตริยท้ังหลายไดสดับคําแหงพราหมณก็พอพระทัย จึงพรอมกันขอให โทณพราหมณเปนผูแบงปนพระบรมสารีริกธาตุ โดยเปดประตูเมืองเชิญเสด็จกษัตริย และเจา นครทกุ พระองคเ ขา ภายในเมอื งและใหเ ปด พระหบี ทองนอ ย กษตั รยิ ท กุ พระองค นมัสการพระบรมสารีริกธาตุ เม่ือพวกกษัตริยเหลาน้ันมัวโศกเศราอยู โทณพราหมณ จึงไดหยิบพระเขี้ยวแกวขางขวาเบ้ืองบนซอนไวในมวยผมแลวจัดการตวงพระบรม สารีริกธาตดุ ว ยทะนานทอง ถวายกษตั รยิ  ๗ พระนคร ไดพ ระนครละ ๒ ทะนานเทาๆ กนั พอดี พระเขี้ยวแกวประดษิ ฐานอยเู ทวโลก ขณะที่โทณพราหมณกําลังตวงพระบรมสารีริกธาตุอยูน้ัน ทาวสักกเทวราช ทราบดวยทิพยจักษุวา โทณพราหมณลอบหยิบพระเขี้ยวแกวซอนไวในมวยผม ทรงดําริวา กําลังโทณพราหมณไมสามารถจะทําท่ีสักการบูชา พระเข้ียวแกวให สมพระเกียรติอันสูงได สมควรจะเอาไปประดิษฐานไวยังเทวโลกใหเทวดาและพรหม ท้ังหลายไดบูชา คร้ันดําริแลวก็แฝงพระกายลงมาหยิบเอาพระเขี้ยวแกวเชิญลง พระโกศทองนอย อัญเชิญไปบรรจไุ วท จ่ี ุฬามณี ณ ดาวดึงสภพ ฝา ยโทณพราหมณ เมื่อแบง ปน พระสารีรกิ ธาตเุ สรจ็ แลว คน หาพระเขี้ยวแกว ท่ีมวยผมไมพบก็เสียใจจะถามหาใครก็ไมไดก็จะเสื่อมเสียเกียรติของตน จึงกลาวขอ ทะนานทองที่ตวงพระบรมสารีริกธาตุแกกษัตริยท้ังปวงแลวนําไปสรางพระสถูปเจดีย บรรจุไวเ พอื่ สกั การบชู าของตนตอ ไป ภายหลงั กษตั รยิ แ หง โมรยิ นครไดท ราบขา ว จงึ ไดส ง ทตู และกองทพั มาทลู ขอ สว นแบง พระบรมสารรี ิกธาตุ กษตั ริยก ุสนิ าราจงึ แจงใหทราบวา แบง กนั ไปหมดแลว ยัง อยแู ตพ ระองั คาร ดงั นนั้ ทตู โมรยิ นคร จงึ ไดอ ญั เชญิ พระองั คารกลบั ไปสรา งสถปู บรรจุ ไวเ พ่อื สกั การบชู ายังพระนครของตน 234

ÇԪҾط¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 235 ประเภทแหง สมั มาสมั พุทธเจดีย กษตั รยิ แ ละพราหมณ ๗ หวั เมอื ง ดงั กลา วมา และมลั ลกษตั รยิ แ หง กสุ นิ ารานคร ตางสรางพระสถูปเจดียบรรจุพระสารีริกธาตุสวนที่ตนไดรับไปไวในเมืองของตน ๆ จึงรวมเปนพระธาตุเจดีย ๘ แหง โทณพราหมณ สรางสถูปบรรจุทะนานตวงพระธาตุ เรยี กวา ตมุ พสถูป โมรยิ กษัตริย แหง ปป ผลวิ ัน นําเอาพระองั คารไปสรา งสถูปบรรจไุ ว เรียกวา อังคารสถูป รวมท้ังหมดจึงมีพระสถูปเจดียสถานหลังปรินิพพานของพระพุทธเจาอยู ๑๐ ตําบล อนงึ่ สังเวชนียสถาน ๔ ตําบล คอื สถานทีพ่ ระตถาคตประสตู ิ ๑ สถานท่ี ตรัสรู ๑ สถานท่แี สดงพระธรรมจักรปฐมเทศนา ๑ สถานที่ปรินพิ พาน ๑ ทรงแสดง แกพระอานนทเถระวา เปน สถานท่กี ลุ บตุ ร ผมู ศี รทั ธาควรจะดู ควรจะเหน็ ควรจะให เกดิ ความสงั เวช ฉะนัน้ จึงจดั เปนเจดยี ดวย ตอมาพุทธบริษัท จึงไดคิดสรางพระพุทธรูปปฏิมาข้ึนไวเปนเครื่องระลึกถึง พระคุณแหงองคพระสัมมาสัมพุทธเจา พระพุทธรูปปฏิมา นี้ เรียกวา อุทเทสิกเจดีย และสําหรับทส่ี รางขนึ้ แลว นําคมั ภรี ท ่จี ารกึ พระธรรมคําส่ังสอน เขาบรรจุไวภายในเพ่ือกราบไหวบูชา สถูปน้ีเรียกวา ธรรมเจดยี  เจดียครั้งปฐมกาลแหงปรินิพพานของพระบรมศาสดามี ๒ ประเภทคือ ธาตเุ จดยี  ไดแ ก เจดยี บ รรจพุ ระธาตุ ๘ แหง และ บรโิ ภคเจดยี  ไดแ ก เจดยี บ รรจตุ มุ พะ คือ ทะนานตวงพระธาตุและเจดียบรรจุพระอังคารของพระสัมมาสัมพุทธเจา เมอ่ื รวมเจดยี ซ ง่ึ แสดงไวใ นพระบาลี คมั ภรี อ รรถกถาและฎกี า กลา วรวมเปน อนั เดยี วกนั ก็ไดเ จดียเ ปน ๔ ประเภท คือ ๑. ธาตุเจดยี  เจดยี บ รรจพุ ระบรมสารรี ิกธาตุ ๘ แหง ๒. บริโภคเจดีย ตุมพสถูป อังคารสถูป สังเวชนียสถานท้ัง ๔ แหง รวมถึงบาตร จีวร เตียงต่ัง กุฏิ วหิ าร ทีพ่ ระพทุ ธเจาเคยประทับและใชสอย ๓. ธรรมเจดยี  เจดยี บรรจุพระธรรมคาํ สอน ๔. อุทเทสกิ เจดีย เจดยี ทบ่ี รรจพุ ระพุทธปฏิมาหรอื พระพทุ ธรูป คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 235

236 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก อนั ตรธาน ๕ แทจ รงิ อนั ตรธาน คือ ความเลือนหายแหง พระศาสนามีได ๕ ประการ ๑. ปรยิ ตั อิ นั ตรธาน การเสอ่ื มสญู แหง พระปริยัติ ๒. ปฏปิ ต ติอันตรธาน การเสื่อมสญู แหง การปฏบิ ัติ ๓. ปฏเิ วธอนั ตรธาน การเส่ือมสูญแหง การตรัสรมู รรคและผล ๔. ลิงคอนั ตรธาน การเสือ่ มสญู แหง สมณเพศ ๕. ธาตอุ ันตรธาน การเส่อื มสญู แหง พระบรมธาตุ ในบรรดาอนั ตรธาน ๕ นนั้ ปรยิ ตั อิ นั ตรธานกอ น ตอ ไปการปฏบิ ตั กิ อ็ นั ตรธาน เมอื่ การปฏบิ ตั ไิ มม ี การบรรลธุ รรมกไ็ มม ี เมอื่ การบรรลธุ รรมไมม ี ตอ นาน ๆ ไป เพศสมณะ ก็ผนั แปร และเม่อื ส้ินสุดแหงพทุ ธศาสนา พระบรมสารีริกธาตกุ ็อนั ตรธานไปจากโลก ลาํ ดบั พรรษายุกาล นับตั้งแตพระพุทธเจาตรัสรู พระพุทธองคไดจําพรรษาโปรดเวไนยสัตว ณ สถานที่ตาง ๆ ตามคัมภรี มโนรถปรู ณี ไดแ สดงสถานท่แี ละปทต่ี ามลาํ ดับดังไวนี้ พรรษาที่ ๑ จําพรรษาที่ปาอิสิปตนมฤคทายวัน ใกลกรุงพาราณสี (โปรดพระเบญจวคั คีย) พรรษาที่ ๒-๓-๔ จาํ พรรษาที่พระเวฬวุ นั กรงุ ราชคฤห พรรษาท่ี ๕ จําพรรษาท่ีกฏู าคารศาลาในปา มหาวัน นครเวสาลี พรรษาที่ ๖ จาํ พรรษาทม่ี กฏุ บรรพต (ทรงแสดงยมกปาฏหิ ารยิ ท นี่ ครสาวตั ถ)ี พรรษาที่ ๗ จาํ พรรษาที่ดาวดึงสเทวโลกประทับ ณ ปณฑุกมั พลศิลาอาสน (แสดงพระอภธิ รรมโปรดพระพุทธมารดา) พรรษาท่ี ๘ จําพรรษาที่เภสกลาวัน ปาไมสีเสียด ใกลเมืองสุงสุมารคีรี แควนภคั คะ พรรษาที่ ๙ จาํ พรรษาทีป่ าตาํ บลปาลิไลยวัน ใกลเ มืองโกสัมพี พรรษาท่ี ๑๐ จาํ พรรษาที่หมบู า นนาลายพราหมณ พรรษาที่ ๑๑ จําพรรษาที่ปา ปุจ่ ิมณั ฑพฤกษไ มสะเดา ใกลเมอื งเวรัญชา พรรษาที่ ๑๒ จาํ พรรษาที่ปาลไิ ลยบรรพต พรรษาที่ ๑๓ จําพรรษาทพ่ี ระเชตวนั พรรษาท่ี ๑๔ จําพรรษาท่นี โิ ครธาราม นครกบิลพัสดุ 236

ÇԪҾط¸Ò¹¾Ø Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 237 พรรษาที่ ๑๕ จาํ พรรษาที่ อัคคาฬเจดยี  เมอื งอาฬวี พรรษาท่ี ๑๖-๑๗-๑๘ จําพรรษาทพ่ี ระเวฬุวัน นครราชคฤห พรรษาที่ ๑๙-๔๔ จําพรรษาที่พระเชตวันมหาวิหารและบุพพารามสลับกัน คือทรงจําพรรษาท่ีเชตวันมหาวิหารวันที่อนาถบิณฑิกเศรษฐีสรางถวาย ๑๙ พรรษา ทบี่ ุพพารามนางวสิ าขาสรางถวาย ๖ พรรษา ครั้นในพรรษาท่ี ๔๕ ซ่ึงเปน พรรษาสุดทา ย ทรงจําพรรษา ณ บานเวฬุวคาม ใกลพระนครเวสาลี ภายในพรรษาทรงอาพาธหนัก ครั้งหนึ่ง ทรงเยียวยาบําบัดใหระงับไปดวยโอสถคือสมาบัติ คร้ันออกพรรษาแลวได รับส่ังแกพระสารีบุตรวาไมชาแลวตถาคตจะปรินิพพาน ตถาคตจะไปเชตวันมหาวิหาร เมืองสาวัตถี คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 237

238 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก »ÃÔà©··èÕ ñó À¡Ô ÉØ³Õ พระนางมหาปชาบดโี คตมี ปฐมสาวกิ า คร้ังหน่ึง พระศาสดาประทับอยูที่นิโครธาราม เมืองกบิลพัสดุ พระนางมหาปชาบดีโคตมีซึ่งเปนพระนานาง เม่ือพระเจาสุทโธทนะเสด็จทิวงคตแลว เขาไปเฝาพระศาสดาทูลขออนุญาตใหผูหญิงไดบวชในพระธรรมวินัยนี้ พระศาสดาไม ทรงอนญุ าต พระนางเจา ทลู ออ นวอนหลายครง้ั กไ็ มท รงอนญุ าต พระนางเจา เสยี พระทยั ทรงกนั แสงเสดจ็ กลบั ไป ครนั้ พระศาสดาเสดจ็ จากกรงุ กบลิ พสั ดุ ถงึ เมอื งเวสาลปี ระทบั อยทู ป่ี า มหาวนั ณ พระตาํ หนกั มยี อด ฝา ยพระนางมหาปชาบดโี คตมี มพี ระกมลสนั ดาน ยนิ ดใี นการบรรพชา จงึ ปลงพระเกศา นงุ หม ผา กาสาวพสั ตร พรอ มกบั นางกษตั รยิ ศ ากย วงศเ ปน จาํ นวนมากเสดจ็ พระบรมศาสดาถงึ เมอื งเวสาลี เสดจ็ สกู ฏู าคารศาลาปา มหาวนั มพี ระบาทบอบชาํ้ พระวรกายหมองคลา้ํ ไปดว ยธลุ ี มพี ระชลนยั นน องเนตรเสดจ็ ไปยนื ทรง กนั แสงอยทู ซี่ มุ พระทวาร พระอานนทไ ดเ หน็ แลว ถามทราบความวา พระนางทรงกนั แสง เพราะเสียพระหฤทัย เหตุพระศาสดาไมทรงอนุญาตใหผูหญิงบวชในพระธรรมวินัย ทา นสง่ั ใหพ ระนางทรงรออยคู รหู นง่ึ กวา ทา นจะทลู ขออนญุ าตได แลว เขา ไปเฝา พระศาสดา ทลู เรอ่ื งพระนางมหาปชาบดโี คตมตี ดั พระเมาลที รงผา กาสาวพสั ตร พรอ มดว ยนางสากยิ านี เปน จาํ นวนมาก เสดจ็ มายืนทรงกนั แสงอยทู ีซ่ ุมพระทวารพระตําหนักใหทรงทราบแลว ทูลขอใหทรงอนุญาตใหสตรีไดบวชในพระธรรมวินัยหลายครั้ง ในลําดับน้ัน พระนางมหาปชาบดีโคตมีเสด็จไปสูสํานักถวายนมัสการและกราบทูลวา ขาแต พระศาสดา สตรีน้ีจะบวชในพระศาสนาไดหรือไม พระองคตรัสวา เธอจงอยาได ชอบในบรรพชาเลย มาตุคามจะบวชไมควร ถึงแมพระนางจะกราบทูลถึง ๓ คร้ัง ก็ตรสั หา มมทิ รงอนญุ าต พระนานางทรงโทมนสั ถวายอภวิ าทเสด็จกลบั ไป คร้ันออกพรรษาเสด็จไปสูเมืองสาวัตถี พระอานนทคิดจะทูลขอโดย อุบายอยางอ่ืน จึงทูลถามวา พระองคผูเจริญ สตรีถาไดบวชในพระธรรมวินัยแลว ควรจะทํามรรคผลใหแจงไดหรือไม จะทําใหแจงได อานนท ถาอยางนั้น พระนางมหาปชาบดีโคตมี ซึ่งเปนพระนานางของพระองค ทรงมีอุปการะมาก เมื่อพระชนนีของพระองคส้ินพระชนมไดเปนผูเล้ียงและถวายนมมา ขอสตรีพึง 238

ÇԪҾط¸Ò¹¾Ø Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 239 ไดบ วชในพระธรรมวนิ ยั นเี้ ถดิ พระพทุ ธองคต รสั วา อานนท ถา พระนางมหาปชาบดโี คตมี ยอมรบั ครธุ รรม ๘ ประการ จงเปน อุปสัมปทาของนางเถดิ ครธุ รรม ๘ ประการน้ี คอื ๑. ภกิ ษณุ ีแมอุปสมบทแลวได ๑๐๐ พรรษา กพ็ งึ เคารพกราบไหวพระภิกษุ แมอปุ สมบทไดวันเดียว ๒. ภิกษณุ ี จะอยจู าํ พรรษาในอาวาสทีไ่ มมภี กิ ษนุ ั้นไมไ ด ตอ งอยูในอาวาสที่ มพี ระภกิ ษุ ๓. ภิกษุณี จะตองทําอุโบสถกรรมและรับฟงโอวาทจากสํานักภิกษุสงฆ ทุกกง่ึ เดือน ๔. ภิกษุณี อยูจําพรรษาแลววันออกพรรษาตองทําปวารณาในสํานักสงฆ ทั้งสองฝา ย (ภกิ ษุสงฆแ ละภิกษณุ สี งฆ) ๕. ภิกษุณี ถาตองอาบัติสังฆาทิเสส อยูปริวาสกรรม ตองประพฤติมานัต ในสงฆส องฝา ย ปกษหนึง่ ๖. ภิกษุณี ตองอุปสมบทในสํานักสงฆสองฝาย หลังจากเปนนางสิกขมานา รกั ษาสิกขาบท ๖ ประการ คือ (๑) เวน จากการฆาสตั ว (๒) เวน จากการลกั ขโมย (๓) เวน จากการประพฤติผิดพรหมจรรย (๔) เวน จากการพดู เทจ็ (๕) เวนจากการด่ืมสรุ า เมรัยและของมึนเมา (๖) เวนจากการรับประทานอาหารในเวลาวกิ าล ทง้ั ๖ ประการน้ี มใิ หขาดตกบกพรอ งเปนเวลา ๒ ป ถา บกพรองในระหวา ง ๒ ป ตองเริ่มปฏิบตั ใิ หม ๗. ภิกษณุ ี จะกลา วอักโกสกถาคอื ดา บริภาษ ดว ยอาการอยา งใดอยางหน่ึง มิได ๘. ภกิ ษณุ ี ตงั้ แตว นั อปุ สมบทเปน ตน ไป พงึ ฟง โอวาทจากภกิ ษเุ พยี งฝา ยเดยี ว จะใหโ อวาทภกิ ษมุ ไิ ด พระเถระจดจํานําเอาครุธรรมท้ัง ๘ ประการน้ีมาแจงแกพระนางมหา- ปชาบดีโคตมี พระนานางไดสดับแลว มีพระทัยผองใส โสมนัส ยอมรับปฏิบัติได ทกุ ประการ พระพทุ ธองคจ งึ ทรงประทานการอปุ สมบทใหแ กพ ระนา นางสมเจตนาพรอ ม ศากยขัตติยนารีท่ีติดตามมาดวยท้ังหมด เม่ือพระนางมหาปชาบดีโคตมี ไดอุปสมบท เสร็จแลว เรียนพระกัมมัฏฐานในสํานักของพระพุทธเจา อุตสาหบําเพ็ญเพียรดวย ความไมประมาทไมนานนักก็ไดบรรลุพระอรหัตผล พรอมดวยภิกษุณีบริวารท้ัง ๕๐๐ รปู และไดบ ําเพญ็ กิจพระศาสนาเต็มกาํ ลังสามารถ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 239

240 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹàÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ทรงอนุญาตครุธรรมปฏคิ คหณอุปสัมปทา พระอานนท ไปบอกครธุ รรม ๘ ประการแกพ ระนางแลว พระนางตรสั ตอบวา ทานผูเจริญ ขาพเจายอมรับครุธรรม ๘ และจะปฏิบัติไมกาวลวงจนตลอดชีวิตดวย ความยินดี เปรียบเหมือนหญิงหรือชายท่ียังรุนสาวรุนหนุม กําลังรักการแตงกาย อาบนํา้ สระเกลาแลว ไดพ วงดอกอบุ ล หรือดอกมะลิ พวงลําดวนแลว จะพงึ รบั ดวยมอื ทง้ั ๒ แลว ตง้ั ไวบ นศรี ษะดว ยความยนิ ดฉี นั นนั้ พระอานนทก ก็ ลบั มาทลู ความทพี่ ระนาง ยอมรับครธุ รรม ๘ ประการนนั้ แลว นับวาเปน อุปสมั บันของพระศาสดา โดยในคราว ครั้งนน้ั พระพทุ ธองคตรสั กับพระอานนทวา อานนท ถา สตรีจกั ไมไ ดบ วชในพระธรรม วินัยนี้แลวพรหมจรรยจักต้ังอยูไดนานเพราะสตรีไดบวชแลว พรหมจรรยจักไมตั้ง อยนู าน เหมอื นตระกลู ใดตระกลู หนง่ึ ทม่ี หี ญงิ มาก มชี ายนอ ยกวา ตระกลู นน้ั โจรกาํ จดั ไดโดยงาย อีกอยางหนึ่ง เหมือนขยอก (ตัวเพล้ีย) ท่ีลงในนาขาวสาลีที่บริบูรณและ เพลยี้ ทลี่ งในไรอ อ ย ทาํ ใหข า วสาลใี นนาและออ ยในไรเ สยี ไปไมต งั้ อยนู านได เราบญั ญตั ิ ครุธรรม ๘ ประการน้ี ไมใหภ ิกษณุ กี าวลว งตลอดชวี ติ เสยี กอ น เหมอื นบรุ ษุ ก้ันทาํ นบ แหงสระใหญก น้ั น้ําไมใ หไหลออกฉนั น้นั พระนางมหาปชาบดีโคตมีเมื่อบวชเปนภิกษุณีดวยการรับครุธรรม ๘ ประการนแี้ ลว เขา ไปเฝา พระศาสดา กราบทลู ถามวา ขา พเจา จะปฏบิ ตั ใิ นนางสากนิ านี เหลานอี้ ยา งไร พระศาสดาทรงอาศัยเหตุน้ี ตรัสเรยี กภกิ ษุทง้ั หลายมาแลว ทรงอนญุ าต ใหอปุ สมบทนางสากิยานเี หลานั้น นางภกิ ษณุ เี หลา น้ัน ไดอุปสมบทแตในภกิ ษุสงฆฝาย เดยี วกอ น เพราะภกิ ษณุ ยี งั มไี มค รบคณะสงฆ ภายหลงั เมอ่ื ภกิ ษณุ มี คี รบคณะสงฆแ ลว ทรงอนุญาตใหภิกษุณีสงฆอุปสมบทหญิงที่ใครจะอุปสมบทเสียกอนแลว จึงพาไป อุปสมบทในภิกษุณีสงฆอีกคร้ังหนึ่ง ตามแบบครุธรรมขอท่ี ๖ น้ัน และทรงอนุญาต ใหภิกษุณีบวชกุมารีที่มีอายุยังไมครบอุปสมบทเปนสามเณรี สามเณรีน้ันเม่ืออายุจวน อปุ สมบทได ใหรับสิกขาสมมติแตภ กิ ษุณสี งฆแ ลว รักษาสิกขาบท ๖ ประการนัน้ ตง้ั แต เวนจากปาณาติบาต จนถึงเวนจากวิกาลโภชนาใหครบ ๒ ปกอน จึงจะอุปสมบทได นางสามเณรีท่ีไดรับสิกขาสมมติอยางนี้ เรียกวา สิกขมานา ในระหวาง ๒ ปนั้น ถาสิกขาบท ๖ ขอ น้นั ขอ ใดขอหนงึ่ ขาด ตอ งเร่ิมนบั วนั ต้ังตนไปใหม สว นสกิ ขาบทของ สามเณรอี ีก ๔ อยา งน้นั กต็ องรักษาเหมอื นกัน แตไมกวดขันเชน สิกขาบท ๖ ขอ น้ัน 240

ÇÔªÒ¾·Ø ¸Ò¹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 241 พระนางพิมพาออกบวช ในกรุงกบิลพัสดุ เมื่อพระนางมหาปชาบดีโคตมีทรงผนวชแลว มีการจัด พระราชพิธีราชาภิเษกใหพระมหานามะศากยะโอรสของพระเจาอมิโตทนะครองราช สมบตั แิ หงกรุงกบิลพัสดุส ืบตอ ไป สวนพระนางพมิ พาทรงคดิ วา ราชสมบัติไมแ นน อน เปน มรดกแหง พระสวามขี องเรา เม่ือเราดํารงชวี ติ อยยู งั ตกไปเปนของผูอืน่ พระสวามกี ็ มิทรงอาลัยเสด็จออกบรรพชา จะมีประโยชนอะไรแกเราในเพศฆราวาส เราควร สละสมบัติแลวบรรพชาโดยเสด็จพระภัสดาในบัดน้ี จึงไปทูลลาพระมหานามราชา พรอ มดว ยนางสนมกาํ นลั ประมาณ ๕๐๐ คน เสดจ็ ไปพระเชตวนั มหาวหิ าร เมอื งสาวตั ถี ถวายอญั ชลแี ลว ทลู ขออปุ สมบท พระพทุ ธองคก ท็ รงประทานใหด ว ยครธุ รรม ๘ ประการ เมื่อบวชแลวไดเรียนพระกัมมัฏฐาน ณ สํานักพระศาสดา เจริญวิปสสนาไมนานก็ได บรรลุอรหัตผลเปนพระอรหันตในพระพุทธศาสนา สตรที ี่ออกบวชเปน ภิกษณุ ไี ดบ รรลุ ธรรมเปนพระอรหนั ต มีจํานวน ๑๓ องค คอื ๑. นางมหาปชาบดีโคตรมี ๒. นางเขมา ๓. นางอุบลวรรณา ๔. นางปฏาจารา ๕. นางธมั มทนิ นา ๖. นางนนั ทา ๗. นางโสณา ๘. นางพกลุ า ๙. นางภทั ทา กณุ ฑลเกสา ๑๐. นางภัททกาปลานี (ท่ีออกบวชพรอมกับพระมหากสั สปะ) ๑๑. นางภทั ทากัจจานา ๑๒.นางกีสาโคตรมี ๑๓. นางสิคาลมาตา จบ วชิ าพุทธานพุ ุทธประวัติ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 241

242 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 242

ÇªÔ Ò¾Ø·¸Ò¹¾Ø Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 243 ¢ÍŒ Êͺ¸ÃÃÁʹÒÁËÅǧ ËÅ¡Ñ Êμ٠øÃÃÁÈÖ¡ÉÒªé¹Ñ àÍ¡ ÇÔªÒ ¾·Ø ¸Ò¹¾Ø Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ ¾.È. òõõ÷ - òõõø คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 243

244 ¤Á‹Ù ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹àÍ¡ ปญหาและเฉลยวิชาพทุ ธานุพทุ ธประวตั ิ ธรรมศึกษาช้นั เอก สอบในสนามหลวง วันพุธที่ ๑๒ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๕๗ ******************** คําสั่ง : จงเลือกคําตอบท่ีถูกท่ีสุดเพียงคําตอบเดียว แลวกากบาทลงในชอง ของขอที่ ตองการในกระดาษคําตอบใหเ วลา ๕๐ นาที (๑๐๐ คะแนน) ๑. ชมพูทวปี ไดช ่ือมาจากตนอะไร ? ค. สกุ โกทนะ ง. สหี หนุ ก. ตนโพธิ์ ข. ตน หวา เฉลยขอ ข. ค. ตน ไทร ง. ตนจกิ ๖. ใครมิใชส หชาตกบั เจา ชายสทิ ธัตถะ ? เฉลยขอ ข. ก. อานนท ข. อบุ าลี ๒. คัมภรี ทางศาสนาพราหมณ เรียกวา ค. กาฬทุ ายี ง. พิมพา อะไร ? เฉลยขอ ข. ก. ไตรปฎก ข. ไตรภูมิ ๗. ขอ ใด ไมใ ชท กุ รกิริยาทพี่ ระมหาบรุ ษุ ค. ไตรภพ ง. ไตรเพท ทรงบาํ เพญ็ ? เฉลยขอ ง. ก. กดพระทนต ข. กล้ันลมหายใจ ๓. พระมหาบุรุษประสูตใิ นราชสกุลใด ? ค. อดอาหาร ง. อดนอน ก. โมรยิ ะ ข. โกลิยะ เฉลยขอ ง. ค. ศากยะ ง. มัลละ ๘. ขอ ใดไมใชอ ปุ มา ๓ ขอ ทเี่ กิดแก เฉลยขอ ค. พระมหาบรุ ุษ ? ๔. ใครทํานายพระราชกุมารตามตํารา ก. ไมส ดแชน ้ํา ข. ไมส ดบนบก มหาปุริสลักษณะเปนคนแรก ? ค. ไมแหง แชนาํ้ ง. ไมแ หงบนบก ก. พราหมณ ข. กษตั รยิ  เฉลยขอ ค. ค. ชฎิล ง. อสิตดาบส ๙. เม่ือพิจารณาชรา พยาธิ มรณะ เฉลยขอ ง. สามารถบรรเทาอะไรได ? ๕. พระเจาตาของสิทธัตถราชกมุ าร ก. ความเมา ๓ ข. อคติ ๔ มพี ระนามวา อะไร ? ค. ความงาม ๕ ง. อบายมขุ ๖ ก. สทุ โธทนะ ข. อญั ชนะ เฉลยขอ ก. คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 244

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 245 ๑๐. วนั ตรสั รพู ระพทุ ธเจา ประทบั ใตต น ไม เฉลยขอ ง. อะไร ? ๑๕. มชั ฌมิ าปฏิปทา หมายถึงขอ ใด ? ก. มจุ จลินท ก. การทรมานตน ข. พวั พันในกาม ข. ราชายตนะ ค. ทางสายกลาง ง. ทุกรกริ ิยา ค. อชปาลนโิ ครธ เฉลยขอ ค. ง. อัสสัตถพฤกษ ๑๖. ใครเปน พระอนพุ ทุ ธะรปู แรก ? เฉลยขอ ง. ก. พระโกณฑญั ญะ ข. พระวปั ปะ ๑๑. ญาณทท่ี าํ ใหสาํ เร็จเปน พระสมั มา ค. พระมหานามะ ง. พระอสั สชิ สัมพุทธเจา ชอ่ื อะไร ? เฉลยขอ ก. ก. ปุพเพนิวาสานุสสตญิ าณ ๑๗. เตวาจกิ อุบาสก คนแรกคอื ใคร ? ข. จตุ ูปปาตญาณ ก. ตปสุ สะ ข. ภลั ลกิ ะ ค. อาสวักขยญาณ ค. อนาถบณิ ฑิกะ ง. บิดาพระยสะ ง. ถูกทกุ ขอ เฉลยขอ ง. เฉลยขอ ค. ๑๘. ขอใด ไมใชอ นปุ พุ พิกถา ? ๑๒. พระพทุ ธเจา ประทับเสวยวิมุตติ ก. ทาน ข. ศีล สขุ หลงั ตรัสรูก ่ีวัน ? ค. ภาวนา ง. สวรรค ก. ๕ วัน ข. ๗ วัน เฉลยขอ ค. ค. ๒๙ วัน ง. ๔๙ วนั ๑๙. พระพทุ ธเจา ประดิษฐานพระศาสนา เฉลยขอ ง. ครงั้ แรกท่ีเมอื งใด ? ๑๓. ขอ ใด ไมใ ชตน ไมท่ปี ระทับเสวย ก. กบิลพัสดุ ข. เทวทหะ วิมุติสุข ? ค. สาวตั ถี ง. ราชคฤห ก. ตนไทร ข. ตนสาละ เฉลยขอ ง. ค. ตนจิก ง. ตนเกตุ ๒๐. อาทิตตปริยายสูตร ทรงแสดงแกใคร ? เฉลยขอ ข. ก. ชฎลิ ๓ พี่นอ ง ข. ยสกุลบุตร ๑๔. ปทปรมะบุคคล มอี ุปมาเหมอื นบัว ค. ภทั ทวัคคยี โภคี ง. พระญาติ ประเภทใด ? เฉลยขอ ก. ก. บวั พน นํา้ ข. บัวปร่มิ น้ํา ๒๑. อาทิตตปริยายสตู ร กลาวถงึ เรือ่ งอะไร ? ค. บัวในนํา้ ง. บัวในตม ก. ทุจริต ๓ ข. สิกขา ๓ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 245

246 ¤Á‹Ù Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªÑé¹àÍ¡ ค. กุศลมูล ๓ ง. อคั คิ ๓ ๒๖. ขอใด ไมใชอุบายแกง วงท่ีพระพุทธเจา เฉลยขอ ง. ตรสั สอนพระโมคคลั ลานะ ? ๒๒. กษตั ริยพ ระองคใ ด ปรารถนา ก. ฉนั อาหาร ข. เดนิ จงกรม ใหพ ระอรหนั ตมายังแควนของตน ? ค. สาธยายธรรม ง. ลบู นยั นต า ก. พระเจา พมิ พิสาร เฉลยขอ ก. ข. พระเจา ปายาสิ ๒๗. ทฆี นขปรพิ าชกยกยองพระเทศนา ค. พระเจา พรหมทตั ของพระพทุ ธเจา เปรยี บเหมอื นอะไร ? ง. พระเจาอเุ ทน ก. เทนํ้าคว่าํ ขนั ข. หงายของท่คี วํ่า เฉลยขอ ก. ค. หวงน้าํ ลึก ง. รอยเทาชา ง ๒๓. พระราชอทุ ยานเวฬวุ ัน ไดชอ่ื มาจาก เฉลยขอ ข. ตน ไมใด ? ๒๘. ใครถามวา โลกคือหมสู ัตวถกู อะไร ก. ตนไผ ข. ตนตาล ปดบงั จึงหลงอยูใ นท่ีมดื ? ค. ตน มะมว ง ง. ตน สาละ ก. อชติ มาณพ ข. ปงคยิ มาณพ เฉลยขอ ก. ค. นันทมาณพ ง. โมฆราชมาณพ ๒๔. อปุ ตสิ สะไดดวงตาเหน็ ธรรม เฉลยขอ ก. เพราะฟงธรรมจากใคร ? ๒๙. มาณพ ๑๖ คน เม่อื บวชแลว ใครไดร ับ ก. พระโกณฑญั ญะ เอตทคั คะจากพระพทุ ธเจา ? ข. พระวปั ปะ ก. พระปง คยิ ะ ข. พระโมฆราช ค. พระภัททิยะ ค. พระอทุ ยะ ง. พระโปสาละ ง. พระอัสสชิ เฉลยขอ ข. เฉลยขอ ง. ๓๐. ใครอุปสมบทดวยญัตติจตุตถกรรมวาจา ๒๕. ใครไดฟ ง เวทนาปรคิ คหสตู รแลว เปน รปู แรก ? สําเรจ็ พระอรหันต ? ก. พระรฐั บาล ข. พระอานนท ก. พระสารบี ุตร ค. พระอนรุ ุทธะ ง. พระราธะ ข. พระโมคคลั ลานะ เฉลยขอ ง. ค. พระภัททิยะ ๓๑. พระเชษฐาของพระอนรุ ทุ ธเถระมนี าม ง. พระอานนท วาอะไร ? เฉลยขอ ก. ก. มหานามะ ข. ภทั ทยิ ะ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 246

ÇÔªÒ¾·Ø ¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇμÑ Ô 247 ค. สุปปพุทธะ ง. สกุ โกทนะ ก. ภัณฑุคาม ข. อมั พคาม เฉลยขอ ก. ค. ชมั พคุ าม ง. เวฬุวคาม ๓๒. ใครตั้งสาํ นกั อยทู ฝ่ี ง แมน า้ํ โคธาวารี ? เฉลยขอ ง. ก. ชฎิลพ่ีนอ ง ๓๗. พระกระยาหารมือ้ สุดทา ยที่พระพุทธเจา ข. สญั ชัยปริพาชก เสวยกอ นปรนิ ิพพาน คืออะไร ? ค. อาฬารดาบส ก. ขาวมธุปายาส ง. พราหมณพาวรี ข. สัตตกุ อนสัตตผุ ง เฉลยขอ ง. ค. ขา วยาคู ๓๓. ปาวาลเจดีย เกดิ เหตุการณอะไร ? ง. สกุ รมัททวะ ก. ทําทกุ รกิริยา เฉลยขอ ง. ข. แสดงปฐมเทศนา ๓๘. สถานที่ใด ไมจัดอยูในสงั เวชนยี สถาน ? ค. ปลงอายสุ ังขาร ก. ประสูติ ข. ตรสั รู ง. ปรนิ ิพพาน ค. ปลงอายสุ ังขาร ง. ปรนิ พิ พาน เฉลยขอ ค. เฉลยขอ ค. ๓๔. พระพทุ ธเจาตรสั เหตเุ กิดแผนดินไหว ๓๙. ปุกกสุ ะ บุตรแหง มัลลกษตั ริยถวายผา ใด กอี่ ยา ง ? แกพ ระพทุ ธเจา ? ก. ๗ ข. ๘ ก. ผา สิงควิ รรณ ข. ผากาสี ค. ๙ ง. ๑๐ ค. ผาสาฎก ง. ผา กมั พล เฉลยขอ ข. เฉลยขอ ก. ๓๕. อภญิ ญาเทสิตธรรมทท่ี รงแสดง ๔๐. ปจฉิมโอวาท กลาวถึงหมวดธรรมใด ? ณ เมอื งเวสาลี เรียกอีกอยางวา อะไร ? ก. อัปปมาทธรรม ข. สาราณยี ธรรม ก. โพธปิ ก ขิยธรรม ค. ฆราวาสธรรม ง. สังคหวตั ถุ ข. วุฑฒิธรรม เฉลยขอ ก. ค. อธษิ ฐานธรรม ๔๑. พระพทุ ธเจา ทรงแสดงปจ ฉิมโอวาททีไ่ หน ? ง. พรหมวหิ าร ก. อัมพวนั เฉลยขอ ก. ข. สาลวโนทยาน ๓๖. พระพทุ ธเจา ทรงอยจู ําพรรษาสดุ ทา ย ค. ปา อสิ ิปตนมฤคทายวนั ณ สถานทีใ่ ด? ง. ลัฏฐิวนั คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 247

248 ¤Ù‹Á×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé àÍ¡ เฉลยขอ ข. ง. พระอานนท ๔๒. มัลลกษตั รยิ ถวายพระเพลงิ เฉลยขอ ง. พระพทุ ธสรรี ะ ณ สถานทีใ่ ด ? ๔๗. ภิกษุณผี ูเปน อัครสาวิกาเบอ้ื งขวา ก. สารนั ทเจดีย ชือ่ วาอะไร ? ข. อุเทนเจดีย ก. ปชาบดโี คตรมี ข. เขมา ค. ปาวาลเจดยี  ค. ธัมมทินนา ง. กีสาโคตมี ง. มกุฏพนั ธนเจดีย เฉลยขอ ข. เฉลยขอ ง. ๔๘. พระสาวกรปู ใด วิสัชชนาพระวินยั ๔๓. ขอ ใด ไมจัดเขา ในถูปารหบุคคล ? ในคราวสงั คายนาคร้งั ท่ี ๑ ? ก. พระพุทธเจา ก. พระมหากัสสปะ ข. พระอรหันต ข. พระอานนท ค. พระเจา จกั รพรรดิ ค. พระอนุรทุ ธะ ง. พระมหากษัตรยิ  ง. พระอบุ าลี เฉลยขอ ง. เฉลยขอ ง. ๔๔. ขอใด จดั เปนอทุ เทสกิ เจดีย ? ๔๙. พระราชาพระองคใ ด ถวายการอปุ ถมั ภ ก. พระพทุ ธรปู ในคราวสงั คายนาคร้งั ท่ี ๑ ? ข. พระไตรปฎ ก ก. พระเจา มธุรราช ค. พระสารรี ิกธาตุ ง. บาตร ข. พระเจา ปายาสิ เฉลยขอ ก. ค. พระเจา อชาตศัตรู ๔๕. ภกิ ษุณรี ูปแรกชอ่ื วา อะไร ? ง. พระเจาอเุ ทน ก. ปชาบดโี คตมี ข. เขมา เฉลยขอ ค. ค. ปฏาจารา ง. อบุ ลวณั ณา ๕๐. พระโสณะและพระอตุ ตระนํา เฉลยขอ ก. พระพทุ ธศาสนามาเผยแผในดินแดนใด ? ๔๖. พระสาวกรูปใด ทูลขอใหม ีการบวช ก. สวุ รรณภมู ิ ภกิ ษณุ เี ปน คร้งั แรก ? ข. โยนกประเทศ ก. พระสารบี ตุ ร ค. แควนคันธาระ ข. พระมหากสั สปะ ง. ลงั กาทวีป ค. พระโกณฑัญญะ เฉลยขอ ก. คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 248

ÇÔªÒ¾·Ø ¸Ò¹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 249 ปญหาและเฉลยวิชาพุทธานุพทุ ธประวตั ิ ธรรมศึกษาชัน้ เอก สอบในสนามหลวง วนั องั คารที่ ๑ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๕๕๘ ******************** คําสั่ง : จงเลือกคําตอบท่ีถูกที่สุดเพียงคําตอบเดียว แลวกากบาทลงในชอง ของขอที่ ตอ งการในกระดาษคําตอบใหเ วลา ๕๐ นาที (๑๐๐ คะแนน) ๑. ความเชอื่ เรื่องใด แสดงความเปน ค. ๑๐ เดอื น ง. ๑๑ เดือน ผูมีมานะถอื ตวั ของชาวชมพทู วีป ? เฉลยขอ ค. ก. โลกเที่ยง ข. โลกมที ส่ี ดุ ๕. พระโพธิสตั วบ ริบรู ณดวยมหาปรุ ิส ค. ตายแลวเกดิ ง. แบงช้ันวรรณะ ลกั ษณะน้ันจดั เปน สมั ปทาใด ? เฉลยขอ ง. ก. ญาณสมั ปทา ๒. พระโพธสิ ตั วพ จิ ารณาสิ่งสําคญั ข. ปหานสัมปทา ๕ อยาง กอนเสด็จอบุ ัตเิ ปนมนุษย ค. อานภุ าวสมั ปทา คอื ขอ ใด ง. รูปกายสัมปทา ก. ปญ จโกลาหล เฉลยขอ ง. ข. ปญ จบพุ พนมิ ติ ๖. พระโลมาขาวละเอียดอยูร ะหวา งพระโขนง ค. ปญ จมหาบริจาค ของพระโพธสิ ัตวเรยี กวา อะไร ? ง. ปญ จมหาวโิ ลกนะ ก. พระอณุ หิส เฉลยขอ ง. ข. พระอุณาโลม ๓. พระโพธิสตั วเมอ่ื จะจุติลงสูครรภ ค. พระนลาฏ พระมารดาเสดจ็ มาจากภพไหน ? ง. พระจุฑามาศ ก. ดาวดึงส ข. ยามา เฉลยขอ ข. ค. ดุสติ ง. นมิ มานรดี ๗. พราหมณผ ทู าํ นายพระกมุ ารวา จะตอ งออก เฉลยขอ ค. ผนวชแนน อนมนี ามวา อะไร ? ๔. พระโพธิสัตวเ สดจ็ อยใู นครรภ ก. ลกั ษณะ ข. สุทตั ตะ พระมารดาเปนเวลากี่เดอื น ? ค. ยัญญะ ง. โกณฑัญญะ ก. ๘ เดอื น ข. ๙ เดือน เฉลยขอ ง. คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 249

250 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹éÑ àÍ¡ ๘. เจา ชายสิทธตั ถะเจรญิ สมาธใิ ตต นหวา ๑๓. พระพทุ ธเจาตรสั รูแลว ทรงพิจารณา ในพธิ แี รกนาขวญั ทรงบรรลุฌานใด ? ปฏจิ จสมปุ บาท ณ สถานทใ่ี ด ? ก. ปฐมฌาน ข. ทตุ ิยฌาน ก. อัสสตั ถพฤกษ ค. ตตยิ ฌาน ง. จตตุ ถฌาน ข. รตั นฆรเจดยี  เฉลยขอ ก. ค. อนิมิสเจดีย ง. มจุ ลนิ ท ๙. ใครตดิ ตามเจา ชายสิทธตั ถะใน เฉลยขอ ก. วันเสดจ็ ออกผนวช ? ๑๔. พระพทุ ธเจา ทรงพจิ ารณาธรรมท่ตี รัสรู ก. กาฬุทายี ข. ฉนั นะ วา เปนคณุ ลกึ ซงึ้ ยากจะรูไ ด ณ ทใี่ ด ? ค. อานนท ง. อนุรุทธะ ก. รัตนจงกรมเจดีย เฉลยขอ ข. ข. รตั นฆรเจดีย ๑๐. พระมหาบุรษุ ทรงชนะพระยามารและ ค. อชปาลนิโครธ ง. มจุ ลนิ ท เสนามาร ดว ยธรรมอะไร ? เฉลยขอ ค. ก. อรยิ สัจ ๔ ข. มรรค ๘ ๑๕. ในปฐมเทศนา พระพุทธเจาตรสั สอน ค. บุญกริ ยิ าวตั ถุ ๑๐ ใหป ฏิบตั ิในทุกขอรยิ สจั อยา งไร ? ง. บารมี ๓๐ ก. ควรกําหนดรู ข. ควรละ เฉลยขอ ง. ค. ควรทําใหแ จง ๑๑. พระมหาบุรษุ ทรงตัง้ สัจจาธษิ ฐานวา ง. ควรทาํ ใหเกดิ ขนึ้ ในใจ ไมบ รรลจุ ักไมล ุกขน้ึ จากทนี่ ั่ง ณ ที่ใด ? เฉลยขอ ค. ก. อัสสัตถพฤกษ ๑๖. ในอนัตตลักขณสูตรพระพทุ ธเจาตรสั ข. ราชายตนพฤกษ สิ่งใดวา ไมเ ทีย่ ง เปน ทุกข เปน อนตั ตา ? ค. อชปาลนโิ ครธ ก. เวทนา ๕ ข. ขันธ ๕ ง. มจุ ลนิ ท ค. นิวรณ ๕ ง. อินทรีย ๕ เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ข. ๑๒. พระมหาบรุ ษุ ทรงบรรลุจุตปู ปาตญาณ ๑๗. พระพทุ ธเจา ทรงแสดงธรรมฟอกจติ ในยามใด ? ของยสกลุ บุตรดว ยเทศนาอะไร ? ก. ปฐมยาม ข. มชั ฌมิ ยาม ก. อนุปพุ พีกถา ข. อิทธบิ าท ค. ปจ ฉมิ ยาม ง. กอ นรุงอรุณ ค. พรหมวหิ าร ง. อริยสจั เฉลยขอ ง. เฉลยขอ ก. คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 250

ÇªÔ Ò¾·Ø ¸Ò¹Ø¾Ø·¸»ÃÐÇÑμÔ 251 ๑๘. พระพทุ ธเจา ตรสั ถามใครวา เฉลยขอ ก. ทานเหน็ อะไรจึงเลิกการบชู าไฟ ? ๒๓. พระสาวกของพระพุทธเจา มนี ามลงทาย ก. พระยสะ วา กสั สปะกอี่ งค ? ข. พระอรุ เุ วลกสั สปะ ก. ๑ องค ข. ๓ องค ค. พระสารีบตุ ร ค. ๔ องค ง. ๕ องค ง. พระโมฆราช เฉลยขอ ง. เฉลยขอ ข. ๒๔. ตนไทรท่ีปป ผลิมาณพไดพ บกับ ๑๙. ใครทาํ ใหบริวารของพระเจา พิมพิสาร พระพุทธเจา มชี ื่อวาอะไร ? ลดมานะยอมรับนับถือพระพุทธเจา ? ก. อชปาลนิโครธ ก. พระอัสสชิ ข. พระยสะ ข. พหุปตุ ตนโิ ครธ ค. พระอรุ ุเวลกสั สปะ ค. ราชายตนะ ง. พระสารีบุตร ง. มุจลินท เฉลยขอ ค. เฉลยขอ ข. ๒๐. ขอ ใด ไมใชพ ระดาํ รขิ องพระเจา พิมพิสาร ๒๕. พระพทุ ธเจาตรสั สอนพระภกิ ษุใหถอื ในการถวายอุทยานเวฬุวัน ? พระมหากัสสปะเปน แบบอยางเรือ่ งใด ? ก. ไปมาสะดวก ก. มกั นอ ยสันโดษ ข. กตญั ู ข. เปน ทีห่ ลกี เรน ค. ใครต อ การศึกษา ง. สํารวมอนิ ทรีย ค. มากดวยหมคู น ง. เงยี บสงดั เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ค. ๒๖. ใครเคยเปนปโุ รหิตของพระเจา - ๒๑. พระพุทธเจา ทรงรบั การถวายวดั จัณฑปช โชตกอ นไดร ับการอปุ สมบท ? แหง แรกในพระศาสนา ณ เมืองใด ? ก. พระอุบาลี ก. กบลิ พสั ดุ ข. เทวทหะ ข. พระกาฬทุ ายี ค. สาวตั ถี ง. ราชคฤห ค. พระมหากจั จายนะ เฉลยขอ ง. ง. พระรฐั บาล ๒๒. พระสารบี ุตร อุปสมบทได ๑๕ วัน เฉลยขอ ค. บรรลุอรหัตผลท่ีไหน ? ๒๗. อชติ มาณพถามวาอะไรเปน เครือ่ งก้นั ก. ถาํ้ สกุ รขาตา ข. ถํ้าสตั ตบรรณ ความอยากพระพทุ ธเจาตรสั ตอบวาอะไร ? ค. ถํ้าปปผลิ ง. ถ้ําอนิ ทศาล ก. สติ ข. หริ ิ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 251

252 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé àÍ¡ ค. ขันติ ง. วริ ิยะ ง. บุคคล เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ค. ๒๘. ใครไมใ ชมาณพ ๑๖ คน ทพ่ี ราหมณ- ๓๒. พระสารบี ุตรกับพระปณุ ณมนั ตานีบุตร พาวรผี ูกปญหาใหทลู ถามพระพุทธเจา ? สนทนาธรรมวาดว ยเรือ่ งอะไร ? ก. ปงคยิ มาณพ ก. วสิ ุทธิ ๗ ข. สงิ คาลมาณพ ข. โพชฌงค ๗ ค. นันทมาณพ ค. อรยิ ทรพั ย ๗ ง. โมฆราชมาณพ ง. สัปปรุ ิสธรรม ๗ เฉลยขอ ข. เฉลยขอ ก. ๒๙. ใครอยากใหพราหมณพ าวรีไดฟงธรรม ๓๓. ในคราวเสดจ็ กรุงกบิลพัสดุ พระประยูรญาติ ของพระพุทธเจาเหมอื นตนเองไดฟ ง นิมนตพ ระพทุ ธเจา ประทบั ทีใ่ ด ? ก. ปง คยิ มาณพ ก. เวฬวุ ัน ข. โมฆราชมาณพ ข. ลัฎฐิวนั ค. อทุ ยมาณพ ค. บุปผาราม ง. โปสาลมาณพ ง. นโิ ครธาราม เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ง. ๓๐. ในมาณพ ๑๖ คน ใครตองการถาม ๓๔. ในวนั แสดงเวสสนั ดรชาดก ปญหาคนแรก แตพ ระพุทธเจา ตรสั หาม ? โปรดพระประยูรญาติ เกดิ อภินิหารอะไร ? ก. โตเธยยมาณพ ก. แผนดนิ ไหว ข. โมฆราชมาณพ ข. ฝนโบกขรพรรษตก ค. นันทมาณพ ค. ดอกมณฑารพตก ง. เมตตคูมาณพ ง. นาํ้ หลาก เฉลยขอ ข. เฉลยขอ ข. ๓๑. การอปุ สมบทของราธพราหมณ ๓๕. ใครทูลขอพรวา ภิกษไุ มพงึ ใหก าร ประสงคใ หใครเปน ใหญในการบวชนั้น ? อุปสมบทกลุ บุตรทมี่ ารดาบิดาไมอ นญุ าต ? ก. พระพทุ ธเจา ก. พระพุทธบิดา ข. พระธรรม ข. พระพทุ ธมารดา ค. พระสงฆ ค. พมิ พาเทวี คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 252

ÇªÔ Ò¾Ø·¸Ò¹¾Ø ·Ø ¸»ÃÐÇμÑ Ô 253 ง. พระนางปชาบดี ๔๑. พระพุทธเจา ทรงแสดงการทาํ ความเพียร เฉลยขอ ก. อปุ มาดวยพิณ ๓ สายแกใ คร ? ๓๖. พระพทุ ธเจา ทรงแสดงการเทย่ี ว ก. พระโสณโกฬวสิ ะ บณิ ฑบาตแกพระพุทธบิดาวาเปน ข. พระโสณกฏุ ิกัณณะ วงศอ ะไร ? ค. พระนนั ทะ ก. ศากยวงศ ข. โกลิยวงศ ง. พระราหลุ ค. พทุ ธวงศ ง. ขตั ติยวงศ เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ค. ๔๒. พระเจา โกรัพยะตรสั ถามใครวา ๓๗. เจา อนรุ ุทธะเปนพระโอรสรว ม ความเสอื่ ม ๔ อยาง เปนเหตใุ ห พระมารดาของเจาศากยพระองคใ ด ? คนออกบวช ? ก. กมิ พลิ ะ ข. อานันทะ ก. พระสารบี ตุ ร ข. พระอานนท ค. เทวทตั ง. มหานามะ ค. พระอนุรทุ ธะ ง. พระรัฐบาล เฉลยขอ ง. เฉลยขอ ง. ๓๘. เจา อนรุ ทุ ธะตรัสกบั ใครวา การบรรพชา ๔๓. สิกขมานากอ นอปุ สมบทเปนภกิ ษณุ ี ของเราเนอ่ื งดวยการบรรพชาของทา น ? ตอ งรักษาสิกขาบท ๖ เปนเวลากี่ป ? ก. ภัททยิ ะ ข. อานนท ก. ๑ ป ข. ๒ ป ค. ภคั คุ ง. กมิ พิละ ค. ๖ ป ง. ๘ ป เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ข. ๓๙. กษตั ริยท ้ัง ๖ รวมทั้งอบุ าลีทลู ขอบวช ๔๔. ธรรมวนิ ัยท่ีเราแสดงแลว จักเปนศาสดา กับพระพทุ ธเจา ณ สถานที่ใด ? แหงเธอทง้ั หลาย ตรัสแกใ คร ? ก. เวฬวุ ัน ข. อนุปยอัมพวัน ก. พระมหากัสสปะ ค. นโิ ครธาราม ง. เชตวัน ข. พระอานนท เฉลยขอ ข. ค. พระอนรุ ุทธะ ๔๐. กษตั รยิ ทอ่ี อกบวชพรอ มกนั ๖ พระองค ง. พระอุบาลี ใครไมส าํ เรจ็ เปนพระอรยิ บคุ คล ? เฉลยขอ ข. ก. ภัททิยะ ข. อนุรทุ ธะ ๔๕. พระพุทธเจาทรงแสดงอุบายการมชี วี ติ ค. ภัคคุ ง. เทวทัตต ตลอดกัปป ดวยการเจรญิ ธรรมอะไร ? เฉลยขอ ง. ก. อรยิ มรรค ๘ ข. อทิ ธิบาท ๔ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 253

254 ¤‹ÁÙ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹàÍ¡ ค. โพชฌงค ๗ ๔๘. ดอกไมชนิดใด เปน นิมิตวาพระพุทธเจา ง. พรหมวหิ าร ๔ ปรนิ พิ พานแลว ? เฉลยขอ ข. ก. ดอกบวั ข. ดอกสาละ ๔๖. สถานที่ ๔ ตาํ บล ควรไปดไู ปเหน็ ค. ดอกโศก ง. ดอกมณฑารพ ใหเ กดิ ศรทั ธาในพระพุทธเจา เฉลยขอ ง. คอื ขอ ใด ? ๔๙. เดียรถียเขามาปลอมบวชใน ก. สังเวชนียสถาน พระพุทธศาสนาเปนเหตทุ าํ สังคายนา ข. เทวสถาน ครง้ั ใด ? ค. ศาสนสถาน ก. ครง้ั ท่ี ๑ ข. คร้ังที่ ๒ ง. รมณยี สถาน ค. ครงั้ ที่ ๓ ง. ครัง้ ที่ ๔ เฉลยขอ ก. เฉลยขอ ค. ๔๗. ใครไปแจงขาวการปรนิ พิ พานของ ๕๐. การจารึกคําสอนลงในใบลานเกดิ ข้ึน พระพทุ ธเจา ใหม ัลลกษตั ริยท ราบ ? ในคราวทําสงั คายนา ณ สถานท่ใี ด ? ก. พระมหากัสสปะ ก. เมืองราชคฤห ข. พระอนรุ ทุ ธะ ข. เมอื งเวสาลี ค. พระอานนท ค. เมืองปาฏลีบตุ ร ง. พระสภุ ทั ทะ ง. ลงั กาทวีป เฉลยขอ ค. เฉลยขอ ก. คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก 254

ÇÔªÒÇ¹Ô Ñ (¡ÃÃÁº¶) 255 ÇÔªÒÇԹѠ: ¡ÃÃÁº¶ ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé àÍ¡ (©ºÑº»ÃºÑ »Ãا ¾.È. òõõù) คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 255

256 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ÇªÔ ÒÇÔ¹ÂÑ (¡ÃÃÁº¶) ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉҪѹé àÍ¡ ¡ÃÃÁº¶ ความหมายของกรรมบถ กรรมบถ แยกเปน ๒ ศัพท คือ “กรรม” และ “บถ” ศัพทวา กรรม แปลวา การกระทาํ ซ่ึงเปน การกระทําทจี่ ะไดชือ่ วาเปนกรรมจะตองประกอบดวยเจตนา คือความจงใจ หรือความตั้งใจท่ีจะกระทํา ดังพระพุทธพจนวา “เจตนาหํ ภิกฺขเว กมมฺ ํ วทามิ” แปลวา ดกู อนภกิ ษุทัง้ หลาย เรากลา วเจตนาวา เปน กรรม ซง่ึ คําวากรรม เปน คาํ กลางๆ ยังไมไ ดบ งช้วี า เปนกรรมดี หรอื กรรมชวั่ ถาเปนกรรมดี เรียกวา กศุ ล กรรม ถา เปน กรรมชว่ั เรยี กวา อกศุ ลกรรม สว นศพั ทว า บถ แปลวา ทางทกี่ อ ใหเ กดิ การ กระทํา มี ๓ ทาง คอื ทางกาย ทางวาจา และทางใจ ซงึ่ เปนเหตุนําไปสูสุคตหิ รือทุคติ เมือ่ รวม ๒ ศัพทเขา ดวยกันเปน กรรมบถ หมายถงึ ทางของการกระทําทปี่ ระกอบดว ย เจตนา อันจะเปน เหตนุ ําไปสทู คุ ติ เรยี กวา อกศุ ลกรรมบถ หรอื นาํ ไปสสู ุคติ เรียกวา กุศลกรรมบถ พระพุทธศาสนา เปนกรรมวาที สอนเรื่องกรรมเปนหลักสําคัญ ดังปรากฏ ในหลักศรทั ธาหรือหลักความเช่ือ ๔ ประการ ดังน้ี ๑. กมั มสัทธา คอื เชือ่ กรรม เช่อื การกระทํา เชอ่ื กฎแหงกรรม เชอ่ื วา กรรมมี อยจู ริง คอื เช่อื วาเมอ่ื กระทาํ อะไรโดยมเี จตนาคอื มีความจงใจในการกระทาํ ยอมเปน กรรม หมายถงึ การกระทาํ ไมว า งเปลา จากผล คอื ผลจะสาํ เรจ็ ไดก ด็ ว ยการกระทาํ เทา นนั้ มิใชดวยการออ นวอน เปนตน ๒. วิปากสัทธา คือ เช่ือวิบาก เช่ือผลของกรรม เชื่อวาผลของกรรมมีจริง หมายถึง เชื่อวากรรมท่ีทําแลวตองมีผล และผลดีเกิดจากกรรมดี ผลช่ัวเกิดจาก กรรมช่ัว 256

ÇÔªÒÇ¹Ô ÂÑ (¡ÃÃÁº¶) 257 ๓. กัมมัสสกตาสัทธา คือ เชื่อความท่ีสัตวทั้งหลายมีกรรมเปนของของตน เชือ่ วาแตล ะคนเปน เจาของแหง กรรมที่จะตองรับผดิ ชอบ ๔. ตถาคตโพธิสัทธา คือ เชอ่ื ความตรัสรูข องพระพทุ ธเจาวา พระองคเปน ผูตรสั รชู อบดวยพระองคเ อง ทรงเปน พระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงมคี ุณท้งั ๙ ประการ ตรัสพระธรรมวินัยไวดวยดี ทรงเปนผูนําทางท่ีแสดงใหเห็นวามนุษยทุกคนหาก ฝก ตนตามพระธรรมวินยั ท่ีตรสั ไวด ีแลว ก็สามารถเขาถึงภูมธิ รรมสูงสุด เปน ผบู ริสุทธิ์ หลุดพน ได ดังที่พระองคไดท รงบาํ เพญ็ ไวเ ปน แบบอยาง ความสําคญั ของกรรมบถ กรรมบถน้ี มีความสําคัญตอการดําเนินชีวิตของมนุษย หากมนุษยดําเนิน ตามทางอกุศลกรรมบถ ก็จะไดเสวยผลวิบากอันเปนทุกข กลาวคือนําไปสูอบายภูมิ หากดาํ เนนิ ตามทางกศุ ลกรรมบถ กจ็ ะไดเ สวยผลอนั เปน สขุ กลา วคอื สคุ ตภิ มู ิ เนอื่ งจาก อกุศลกรรมบถและกุศลกรรมบถน้ีใหผ ลตางกัน ดงั พระบาลีวา น หิ ธมโฺ ม อธมโฺ ม จ อุโภ สมวปิ ากิโน อธมโฺ ม นิรยํ เนติ ธมฺโม ปาเปติ สุคตึ. สภาพท้งั ๒ คือ ธรรม กบั อธรรม มีวบิ ากไมเสมอกนั คอื มีวิบากตา งกัน อธรรมนาํ สัตวไ ปสูนรก ธรรมนําสตั วไปสูส คุ ติ ธมฺมจฺ เร สุจรติ ํ น ตํ ทจุ ฺจริตํ จเร ธมมฺ จารี สุขํ เสติ อิมสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ. บุคคลพงึ ประพฤตธิ รรมใหส จุ ริต ไมพ งึ ประพฤติธรรมใหท จุ ริต ผูประพฤติธรรมยอมอยเู ปนสุข ท้งั ในโลกน้ีและโลกหนา ยาทิสํ วปเต พชี ํ ตาทิสํ ลภเต ผลํ กลฺยาณการี กลฺยาณํ ปาปการี จะ ปาปกํ. บุคคลหวานพชื เชนใด ยอ มไดรบั ผลเชนน้นั ผูกระทาํ กรรมดี ยอ มไดร ับผลดี สว นผูกระทํากรรมชั่ว ยอ มไดรบั ผลชวั่ พระบาลีท่ียกมาเปนตัวอยางนี้ แสดงใหเห็นถึงอกุศลกรรมบถและ กศุ ลกรรมบถวา มผี ลวบิ ากตา งกนั บคุ คลผปู ระกอบอกศุ ลกรรมบถยอ มไดร บั ผลวบิ าก คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 257

258 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒªé¹Ñ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก เปนทกุ ข ดังเรื่องสฏั ฐกิ ูฏเปรต บคุ คลผูป ระกอบกุศลกรรมยอ มไดร ับผลวบิ ากเปนสุข ดงั เรอื่ งลาชเทวธดิ า เปนตน เรอ่ื ง สฏั ฐกิ ูฏเปรต อดีตกาล ในกรุงพาราณสี บุรุษเปล้ียคนหนึ่งมีความชํานาญในศิลปะการ ดีดกอนกรวด สามารถดีดกอนกรวดใสใบไมทําเปนรูปสัตวตางๆ ได บุรุษเปลี้ย นั้นชอบมานั่งใตตนไทรยอยใกลประตูพระนครเปนประจํา พวกเด็กชาวบานพา กันมาใหบุรุษเปลี้ยดีดกอนกรวดไปเจาะใบไทรทําเปนรูปชาง รูปมา เปนตน เขาก็ ทําตามความตองการของพวกเด็กๆ และไดรับตอบแทนดวยของกินของขบเคี้ยว วันหนึ่งพระราชาเสด็จไปสูพระราชอุทยานและเสด็จไปถึงสถานท่ีนั้น พวกเด็กๆ ไดนําบุรุษเปล้ียไปหลบไวในระหวางยานตนไทรแลวพากันหนีไป พระราชาเสด็จ ไปท่ีโคนตนไมเปนเวลาเที่ยงตรง เงาของชองสองตองพระกาย ทรงฉงนพระทัย ทรงตรวจดูดานบน ไดทอดพระเนตรเห็นรูปชางรูปมาเปนตนที่ใบไม จึงตรัสถามวา ใครทําไว ทรงทราบวา บุรุษเปลี้ยทําไว จึงรับส่ังใหนําบุรุษเปลี้ยน้ันมาเฝาแลวตรัสวา “ปุโรหิตของเราพูดมากนัก เมื่อเราพูดเพียงนิดหนอย ก็พูดมากเกินไป เปนการ เบียดเบียนเรา เจาสามารถดีดมูลแพะประมาณทะนานหนึ่งเขาไปในปากของปุโรหิต นน้ั ไดห รอื ไม บุรษุ เปล้ียกราบทูลวา “ไดพ ระเจา ขา ขอพระองคจ งใหคนนํามูลแพะแลว ประทบั นัง่ ภายในมานกบั ปโุ รหิต ขาพระองคจ ักทาํ ตามพระประสงค” พระราชา ไดทรงรับสั่งใหทําอยางน้ันแลว บุรุษเปลี้ยใหเจาะชองไวที่มาน เมอ่ื ปโุ รหติ พดู กบั พระราชา พออา ปาก กด็ ดี มลู แพะไปทลี ะกอ นๆ ปโุ รหติ กลนื มลู แพะที่ เขา ปากแลว ๆ กพ็ ดู ตอ เมอื่ มลู แพะหมด บรุ ษุ เปลย้ี จงึ สนั่ มา น พระราชาทรงทราบ จงึ ตรสั กบั ปโุ รหติ วา “อาจารย เราพดู กบั ทานจาํ คาํ พูดไมไ ดเลย ทา นแมกลืนมูลแพะประมาณ ทะนานหนึ่งแลวก็ยังไมหยุดพูด เพราะทานพูดมากเกินไป” พราหมณปุโรหิตไดเปน ผูเกอ ต้ังแตน้ันมา ก็ไมกลาอาปากเจรจากับพระราชาอีก พระราชารับสั่งใหเรียกบุรุษ เปลย้ี มาแลว ตรสั วา “เราไดค วามสขุ สบายหกู เ็ พราะเจา ” ทรงพอพระทยั จงึ พระราชทาน วัตถุสิ่งของใหจํานวนมาก พรอมท้ังไดพระราชทานบานสวย ๔ ตําบลซึ่งต้ังอยูในทิศ ท้ัง ๔ ของพระนครแกบ รุ ษุ เปลยี้ 258

ÇÔªÒÇԹѠ(¡ÃÃÁº¶) 259 คร้ังน้ัน บุรุษคนหนึ่ง เห็นบุรุษเปลี้ยไดสมบัติเชนน้ัน จึงคิดวา ตนก็ควร จะเรยี นศิลปะนีไ้ ว จึงเขา ไปหาบุรุษเปลี้ยไหวแ ลวออ นวอนขอใหสอนศลิ ปะดีดกรวดให แตบ ุรษุ เปล้ยี ปฏิเสธ เขาจงึ พยายามทาํ ทุกอยางเพอื่ ใหบ รุ ษุ เปลย้ี พอใจดวยการนวดมอื เทา ใหอยเู ปนเวลานาน และออ นวอนบอยๆ บุรษุ เปลีย้ คิดวา คนนม้ี ีอุปการะแกเ รามาก ในทส่ี ดุ กข็ ดั ไมไ ด จงึ ทาํ การสอนศลิ ปะดดี กรวดใหก บั เขา จนประสบความสาํ เรจ็ ในศลิ ปะ จึงบอกบรุ ษุ นั้นวา ผูฆ าแมโคจะถูกปรับสนิ ไหม ๑๐๐ กหาปณะ ผูฆามนุษยจะถกู ปรบั สินไหม ๑,๐๐๐ กหาปณะ ทา นพรอมท้งั บุตรและภรรยาไมอาจจะปลดเปลอื้ งสนิ ไหม นั้นได จงอยา ไดกระทํา เมื่อทานทํารายบุคคลใดทไ่ี มต อ งเสยี สนิ ไหมกจ็ งพจิ ารณาดูเอง เขารับคําแลวก็นําเอากอนกรวดใสพกเที่ยวเลือกดูวาสัตวและบุคคลเพื่อทดลองศิลปะ กพ็ บแตสัตวและบคุ คลทไี่ มสามารถใชทดลองศิลปะได สมัยนั้น พระปจเจกพุทธเจา ช่ือวาสุเนตตะ พักอยูที่บรรณศาลา ในพระนครบุรุษน้ันเห็นพระปจเจกพุทธเจาเขาไปบิณฑบาตยืนอยูระหวางประตูเมือง จึงคิดวา “พระน้ี ไมมีมารดาบิดา เมื่อเราดีดผูน้ี ไมตองเสียเงินสินไหมคาปรับ เราจักดีดคนน้ีเพ่ือทดลองศิลปะ” จึงดีดกรวดไปท่ีชองหูขวาของพระปจเจกพุทธเจา กอ นกรวดเขา ไปทางชอ งหขู วาทะลหุ ซู า ย ทา นเกดิ ทกุ ขเวทนากลา ไดร บั ความเจบ็ ปวดมาก ไมสามารถบิณฑบาตตอไปได จึงเหาะไปสบู รรณศาลาแลวปรินิพพาน เมื่อพระปจเจกพุทธเจาไมมาบิณฑบาต ผูคนท้ังหลาย ก็คิดวาความไม ผาสุกจะมแี กทา น จึงพากนั ไปทบี่ รรณศาลา กพ็ ากันเสยี ใจ รอ งไหค รํ่าครวญ บุรษุ นน้ั เห็นผูคนพากันไปท่ีบรรณศาลาก็ไปดวย จําไดวาเปนพระปจเจกพุทธเจาท่ีตน ดีดกรวดใสก็กลาววา “พระองคน้ี เขาไปบิณฑบาตพบกับเราที่ระหวางประตู เราจึง ทดลองศลิ ปะดีดกรวดประหารพระนี”้ ผูคนท้ังหลายจึงบอกใหช ว ยกนั จับบุรุษนัน้ แลว ทุบตจี นตายในทีน่ ้นั เอง บุรษุ นัน้ ไดไ ปเกดิ ในนรกอเวจี ถูกไฟนรกเผาไหมอยเู ปนเวลา ชานาน จนแผนดินใหญน้ีหนาข้ึนโยชนหน่ึง ดวยผลกรรมท่ีเหลือไดบังเกิดเปน สฏั ฐิกูฏเปรต มอี ัตภาพประมาณ ๓ คาวตุ คอ นเหลก็ ๖ หมน่ื ทไ่ี ฟติดลุกโชนกระหนํ่า ตีลงท่ีกระหมอมของเปรตน้ัน จนทําใหศีรษะแตกแลวแตกอีก ไดรับทุกขเวทนาอยู อยางนนั้ เปน เวลานาน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 259

260 ¤ÙÁ‹ Í× ¸ÃÃÁÈ¡Ö ÉÒª¹éÑ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก เรือ่ ง ลาชเทพธดิ า ความพสิ ดารวา พระมหากสั สปเถระอยใู นปป ผลคิ หู าเขา ฌานแลว ออกจากฌาน ในวันที่ ๗ ตรวจดูทีเ่ ที่ยวไปเพอ่ื ภกิ ษา (บิณฑบาต) ดว ยทิพยจกั ษุ เห็นหญิงรักษานา ขาวสาลีคนหน่ึง เด็ดรวงขาวสาลีทําขาวตอกอยู พิจารณาเห็นวาเปนหญิงมีศรัทธา สามารถทําการสงเคราะหแกทานได จึงครองจีวรถือบาตรไปยืนอยูที่ใกลนาขาวสาลี นางกุลธิดาเห็นพระเถระ ก็มีจิตเลื่อมใสมีสรีระซาบซานดวยปติ ๕ อยาง ไดกลาว นิมนตพระเถระ ถือขาวตอกใสลงในบาตรแลวไหวดวยเบญจางคประดิษฐ กระทํา ความปรารถนาวา “ทานเจาขา ขอดิฉันพึงไดเปนผูมีสวนแหงธรรมที่ทานไดเห็นแลว” พระเถระอนุโมทนาวา “ความปรารถนาอยางนั้น จงสําเร็จเถิด” ฝายนางกุลธิดาไหว พระเถระพลางนึกถึงทานที่ตนถวาย เดินกลับไปถูกงูพิษกัดลมลงเสียชีวิตที่คันนา ไปเกิดในวมิ านทอง ในภพดาวดงึ ส ประดบั เครือ่ งอลงั การทกุ อยาง นางนงุ ผา ทพิ ยป ระมาณ ๑๒ ศอกผนื หนงึ่ หม ผนื หนง่ึ แวดลอ มดว ยนางอปั สร หนึ่งพันนาง เพื่อประกาศบุรพกรรม จึงยืนอยูท่ีประตูวิมานที่ประดับดวยขันทองคํา เต็มดวยขาวตอกทองคําหอ ยระยาอยู ตรวจดสู มบัตขิ องตน ใครค รวญดว ยทิพยจกั ษุ ไดทราบวาสมบัติท่ีไดน้ัน เพราะผลแหงการถวายขาวตอกแกพระมหากัสสปเถระ จงึ คดิ วา “เราไดส มบตั เิ ชน นี้ เพราะกศุ ลกรรมเพยี งเลก็ นอ ย จงึ ไมค วรประมาณ ควรจกั ทาํ วตั รปฏบิ ตั แิ กพ ระเถระ ทาํ สมบตั นิ ใ้ี หถ าวร” จงึ ถอื ไมก วาดและกระเชา สาํ หรบั เทขยะ ไปกวาดบรเิ วณโดยรอบทพ่ี กั ของพระเถระ ต้งั น้าํ ใชนา้ํ ฉันไวแตเชาตรู พระเถระเหน็ แลวเขาใจวาเปนวตั รทภี่ กิ ษหุ รือสามเณรจดั ทําไวให แมในวนั ที่ ๒ นางกไ็ ดท าํ อยา งนน้ั พระเถระกเ็ ขา ใจเชน นนั้ เหมอื นกนั แตใ นวนั ท่ี ๓ พระเถระเดนิ ไป ไดยินเสียงไมกวาดและเห็นแสงสวางจากสรีระฉายเขาไปทางชองลูกดาล (กุญแจ) จึงเปดประตอู อกมาถามวา “ใครกวาดอยู” นางตอบวา “ดิฉันเปน อปุ ฏ ฐายิกาของทา น ชือ่ วาลาชเทพธิดา” พระเถระบอกวา อุปฏ ฐายิกาของเราชือ่ นี้ไมม ี นางจงึ เรยี นถงึ ความเปน มาให พระเถระทราบ พระเถระกลา ววา “เธอจงออกไปเสยี วตั รปฏบิ ตั ทิ เี่ ธอทาํ แลว กถ็ อื วา ไดท าํ แลว ตงั้ แตน ้ไี ปเธออยามาทน่ี อ้ี ีก” 260

ÇªÔ ÒÇÔ¹ÂÑ (¡ÃÃÁº¶) 261 นางเทพธดิ า กลาวออนวอนหลายครง้ั ขอใหต นไดท าํ วตั รปฏิบตั ิแกพ ระเถระ เพ่ือสมบัติท่ีไดแลวจะม่ันคง แตพระเถระก็ปฏิเสธ ขอใหนางกลับไปเสีย ไมใหมาทํา อยา งนอี้ กี นางเทพธดิ าไมส ามารถอยใู นทนี่ นั้ ได จงึ เหาะขน้ึ ไปในอากาศ ประคองอญั ชลี ยืนรองไหคร่ําครวญอยูในอากาศ ครั้งน้ัน พระพุทธเจา ประทับอยูที่พระคันธกุฏี ทรงสดับเสียงนางเทพธิดาน้ันรองไห ทรงแผพระรัศมีดุจประทับน่ังตรัสอยูเบ้ืองหนา ของนางเทพธิดาตรัสวา “เทพธิดา การทําความสังวร เปนภาระของพระกัสสปะบุตร ของเรา แตการกําหนดวาส่ิงใดเปนประโยชนแลวมุงกระทําแตบุญน้ัน เปนภาระ ของผูมีความตองการดวยบุญทั้งหลาย เพราะการทําบุญเปนเหตุใหเกิดสุขอยางเดียว ทง้ั ในโลกนีแ้ ละโลกหนา ” การใหผลของกรรม กฎแหงกรรมไดกําหนดไวอยางชัดเจนวา “ผูทําดี ยอมไดรับผลดี ผูทําชั่ว ยอมไดรับผลช่ัว” สวนผลแหงกรรมที่จะไดรับน้ัน กําหนดไวในกรรม ๑๒ แบงเปน ๓ กลุม คือ กลุมท่ีใหผลตามกาลเวลา กลุมที่ใหผลตามหนาท่ี และกลุมท่ีให ผลหนกั เบา ดงั น้ี กลุมที่ ๑ กรรมที่ใหผลตามการเวลามี ๔ อยาง คือ ๑. ทิฏฐธรรมเวทนียกรรม กรรมทีใ่ หผลในปจจบุ นั ๒. อปุ ปชชเวทนียกรรม กรรมที่ใหผ ลในชาติหนา ๓. อปราปริยเวทนยี กรรม กรรมทใ่ี หผ ลในชาตติ อๆ ไป ๔. อโหสิกรรม กรรมที่ใหผลแลว กรรมที่เลิกแลวตอกัน เปนอโหสิกรรม ตอกัน ซ่ึงเปนกรรมท่ีเล็กนอย และเปนกรรมที่ตามไมทัน เชน ผูทํากรรมไดบรรลุ มรรคผลนพิ พานไปแลว กลมุ ท่ี ๒ กรรมทีใ่ หผ ลตามหนาที่ มี ๔ อยา ง คือ ๑. ชนกกรรม กรรมที่ทําหนาท่ีสงใหไปเกิด มนุษย สัตวที่เกิดมาลวนมี ชนกกรรมดว ยกนั ทงั้ สน้ิ สว นจะเปน ชนกกรรมฝา ยกศุ ลหรอื อกศุ ล กข็ น้ึ อยกู บั ผกู ระทาํ ถา เปนฝา ยกุศลกส็ ง ผลใหเ กดิ มาดี ถา เปน ฝายอกศุ ลก็สง ผลใหเ กิดมาไมด ี คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 261

262 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹàÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก ๒. อุปตถัมภกกรรม กรรมสนับสนุน ถาเปนอุปตถัมภกกรรมฝายดีก็จะ สนับสนุนชนกกรรมฝายดีใหดียิ่งขึ้น ถาเปนอุปตถัมภกกรรมฝายไมดี ก็จะสนับสนุน ชนกกรรมฝายไมด ใี หเลวรายลงไปอกี ๓. อุปปฬกกรรม กรรมบีบค้ัน ถาเปนอุปปฬกกรรมฝายชั่ว ก็จะบีบค้ัน ชนกกรรม และอุปตถัมภกกรรมฝายดี ใหแปรเปล่ียนเปนไมดี ถาเปนอุปปฬกกรรม ฝายดี กจ็ ะบบี คั้นชนกกรรมและอุปตถมั ภกกรรมฝา ยไมด ใี หก ลับเปน ฝายดี ๔. อุปฆาตกกรรม กรรมตัดรอน ถาเปนอุปฆาตกกรรมฝายไมดี ก็จะ ตัดรอนชนกกรรมและอุปตถัมภกกรรมฝายดีใหเปนฝายไมดี เชน เกิดมาใน ตระกูลสงู มียศศกั ด์ิ ทรพั ย บรวิ าร แตภายหลังกลับตกตํ่ายากจน สิ้นยศ สน้ิ ตําแหนง หรือไมก็อายุสั้นพลันตายจากไป ไมไดใชทรัพยสินเงินทอง ถาเปนอุปฆาตกกรรม ฝายดี ก็จะตัดรอนชนกกรรมและอุปตถัมภกกรรมฝายไมดีใหเปนฝายดี เชน เกิดในตระกูลตํ่า ยากจน แตกลับสรางตนสรางฐานะใหรํ่ารวยได หรือมีตําแหนง ยศศกั ด์สิ งู ได กลมุ ที่ ๓ กรรมทีใ่ หผ ลหนัก-เบา มี ๔ อยา ง คอื ๑. ครกุ รรม กรรมหนกั จะใหผ ลกอ นกรรมอน่ื ถา เปน ครกุ รรมฝา ยอกศุ ล เชน อนนั ตรยิ กรรม ก็จะใหผ ลกอนกรรมอ่ืน ถา เปน ครุกรรมฝา ยกศุ ล เชน ฌาน สมาบัติ กจ็ ะใหผลกอ นกรรมอื่นเชน กนั ๒. พหุลกรรมหรืออาจิณกรรม กรรมท่ีทํามากหรือกรรมที่ทําเปนอาจิณ แมกรรมนั้นจะไมหนัก แตเม่ือทําบอยๆ หรือทําเปนประจํา ก็จะใหผลรองมาจาก ครุกรรม กรณีที่ไมมีครุกรรม พหุลกรรมหรอื อาจณิ กรรมก็จะใหผลกอ น ๓. อาสนั นกรรม กรรมจวนเจยี นหรอื กรรมใกลต าย กรรมประเภทนส้ี ว นใหญ จะเปนมโนกรรม หรือเวลาใกลตาย คิดถึงกรรมใดเปนอารมณ กรรมน้ันก็จะสงผล ใหไปเกิดในภพใหมชาตใิ หมตอ ไป คิดถึงกรรมดี ก็ไปเกิดในสคุ ติ ถาคิดถึงกรรมไมดี กจ็ ะสง ไปเกิดในทุคติ ๔. กตัตตากรรม กรรมท่ีสักวากระทําหรือกรรมที่ทําดวยเจตนาออน กรรมประเภทนจี้ ะใหผ ลทหี ลงั กรรมอน่ื เมอื่ กรรมอน่ื ไมม แี ลว กตตั ตากรรมจงึ จะใหผ ล 262

ÇªÔ ÒÇ¹Ô Ñ (¡ÃÃÁº¶) 263 จะเหน็ ไดว า บคุ คลจะประสบความทกุ ขห รอื ความสขุ ขนึ้ อยกู บั ผลแหง กรรม คือ การกระทําเปนสําคัญ ไมไดข้ึนอยูกับอํานาจภายนอกหรืออํานาจดวงดาวใด ๆ แทท่ีจริง ข้ึนอยูกับผลกรรมท่ีไดส่ังสมไวในอดีตชาติ ติดตามมาใหผลในปจจุบันและ กรรมที่กระทาํ ในปจจุบันกจ็ ะใหผลในปจจบุ นั และตอ ไปในอนาคตดว ย คมั ภรี ม ชั ฌมิ นกิ าย ไดก ลา วถงึ กรรมจาํ แนกสตั วใ หแ ตกตา งกนั ดงั พระบาลวี า “กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตาย” แปลวา “กรรมยอมจําแนกสัตวโลกให แตกตา งกนั คอื ใหเ ลวทรามและประณตี ” ในขอ นี้ มเี รอื่ งปรากฏอยใู นคมั ภรี ช น้ั อรรถกถา ของคัมภรี จ ฬู กัมมว ิภงั คสตู รวา สมัยท่ีพระพุทธเจายังทรงพระชนมอยูน้ัน ในเมืองสาวัตถี แควนโกศล มีพราหมณคนหน่ึง ชื่อ โตเทยยพราหมณ เปนปุโรหิตของพระเจาปสเสนทิโกศล เปน เศรษฐมี ที รพั ยม หาศาลถงึ ๘๗ โกฏิ ไมเ คยใหอ ะไรแกใ ครเลย ไมเ คยใสบ าตรแมแ ต ทพั พเี ดยี ว ดอกไมส กั กาํ มอื หนงึ่ กไ็ มเ คยถวายพระ ไมเ คยไหวพ ระสงฆ แมพ ระพทุ ธเจา เขากไ็ มนับถือ เปน คนตระหน่มี าก ยดึ ถอื คตวิ า สะสมทรัพยไวใหม ากๆ แลวจะร่าํ รวย เขามีบตุ รชายคนเหน่ึง ชื่อสุภมาณพ โตเทยยพราหมณ ไดสอนลกู ถึงวธิ ีทีจ่ ะทําใหร ํ่ารวยแบบนี้ จึงกลา วไววา อชฺ นานํ ขยํ ทิสวฺ า อปุ จกิ านจฺ อาจยํ มธูนจฺ สมาหารํ ปณฺฑโิ ต ฆรมาวเส. แปลวา “บัณฑิตเห็นความสิ้นเปลืองแหงยาหยอดตา ความกอแหงปลวก ทงั้ หลาย และความสะสมแหง ผึ้งท้ังหลาย พึงอยคู รองเรือน” หมายความวา นํ้ายาในหลอดยาหยอดตา แมจะหยอดลงไปทีละหยดๆ นํ้ายาก็หมดลงได ในขณะที่ตัวปลวกสรางจอมปลวก ขนดินกันมาทีละเล็กทีละนอย นานๆ เขา ก็ทําใหจอมปลวกใหญโตได หรือผึ้งทําน้ําหวานในรัง ทํานานๆ เขาก็ได นํ้าหวานเต็มรังผึ้งไดฉันน้นั ควรจะครองเรอื นดว ยวิธนี ี้ พราหมณน ้ีสอนลูกวา “ลกู เอย เจา จงดูตวั อยา งยาหยอดตานะลกู ยาหยอด ตานี้มันหยดลงทีละหยดๆ ในท่ีสุดกห็ มดได ทรพั ยสมบัตขิ องเรากเ็ หมือนกัน จายไป ทลี ะกากณิก ทลี ะกหาปณะ ในท่ีสดุ กห็ มด ถา มนั ไมม ีเพมิ่ เขามา” แลว ก็สอนตอไปวา “เจาจงดูตัวอยางปลวก ปลวกน้ันนําดินมาดวยปากทีละนิดๆ ในท่ีสุดก็มีมากได และ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 263

264 ¤ÁÙ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹàÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก เจาจงดูตวั อยา งผึ้ง ตัวผ้งึ น้นั มนั ขยัน มนั นํานํ้าหวานจากเกสรดอกไมทลี ะนิดๆ แลวทาํ เปนน้ําผงึ้ ในรงั ไดมาก เจาจงเอาตวั อยางผง้ึ ” วนั หนงึ่ พราหมณน นั้ ปว ยหนกั และตายจากไปโดยยงั ไมท นั บอกทฝี่ ง ขมุ ทรพั ย แกลกู ชาย ดวยความเปน หว งทรพั ยนนั้ คร้นั ตายแลว จึงไปเกิดเปน สนุ ขั ในบานนัน้ เอง ลูกสุนัขโตขึ้นตามลําดับ สุภมาณพเห็นลูกสุนัขเกิดใหม เปนลูกสุนัขนารัก ไมรูวาพอ ของตนเองมาเกิดเปนลูกสุนัข กเ็ อามาเลยี้ งดวยความรกั คือคนท่เี คยเปน พอ ลกู กันใน ชาตกิ อ นนนั้ ยอมเกดิ ความรักกันไดงา ย เพราะลกู สนุ ขั เปน สัตวน ารกั เขาเลยี้ งลกู สนุ ัข อยา งดี ใหนอนบนทีน่ อนดๆี และใหค นเลีย้ งดอู ยา งดี วันหนึ่ง พระพุทธเจาทรงตรวจดูสัตวโลกเพ่ือจะแสดงธรรมโปรดไดเห็นลูก สนุ ัขน้ัน ทรงดาํ ริวา ถาพระองคม ายังบานสุภมาณพน้ี จะเกดิ อะไรขึ้น พระองคก ท็ รง เห็นวา สุภมาณพนี้จะไดนับถือพระพุทธศาสนา สวนพราหมณซ่ึงไปเกิดเปนสุนัขน้ัน เมือ่ ตายไปจักไปตกนรกเพราะกรรมของตน ปกติพระพุทธเจา เมื่อเสด็จไปบิณฑบาต จะตองมีพระอานนทตามเสด็จ แตในวันน้ันไมมีพระอานนท เสด็จแตผูเดียวออกบิณฑบาต ไปประทับยืนอยู หนาบานของสุภมาณพ วันน้ันสุภมาณพไมอยู ออกไปนอกบานดวยธุระบางอยาง เม่ือพระพุทธเจาเสด็จมาถึงหนาบาน ของเขาก็ไมมีใครใสบาตร เพราะเขาไมนับถือ พระพุทธศาสนา พระพุทธองคเสด็จไปประทับยืนอยูที่หนาบาน ทรงถือบาตรก็ไมได มุงหมายวาจะบณิ ฑบาต แตท รงมุงโปรดสุภมาณพเทาน้ัน ลูกสุนัขน้ัน เห็นพระพุทธเจามาประทับยืนอยู ก็เหาแสดงความไมพอใจที่ พระมายืนอยูหนาบาน พระพุทธเจา ทอดพระเนตรเห็นลูกสุนัขแลวตรัสวา “โตเทยยพราหมณ เจา เมือ่ ชาติกอ นดูหมิ่นเรา จงึ มาเกิดเปน ลูกสุนัข ชาตินเี้ จา มาดูหม่ิน เราอกี เจา ตายจากน้แี ลว จะไปเกิดในอเวจีนรก” ลูกสุนัขนั้น ฟงเสียงพระพุทธเจาก็ทราบวา “พระสมณโคดม จําเราได” เกิดรอนใจขึ้น จึงวิ่งคอตกเขาไปในบานแทนที่จะไปนอนบนท่ีนอนอันสวยงามท่ี สุภมาณพจัดให แตก ลบั ไปนอนบนกองขเี้ ถากลางเตาไฟ คนใชพ ยายามจับขึ้นไปนอน บนท่นี อนพเิ ศษทีน่ ายจดั ไวก ไ็ มยอม ไดไปนอนท่เี ดมิ นั่นเอง 264

ÇÔªÒÇ¹Ô Ñ (¡ÃÃÁº¶) 265 พระพทุ ธเจา ตรสั แลว กเ็ สดจ็ ไปยงั วดั พระเชตวนั ฝา ยสภุ มาณพเมอื่ กลบั มาจาก ธรุ ะมาเหน็ ลกู สนุ ขั ของตนไปนอนอยบู นกองขเี้ ถา ในเตาไฟ กด็ คุ นใชไ มพ อใจโดยคาํ พดู วา “ใครจบั ลูกสุนขั ของฉนั มานอนอยทู ่ีกองขี้เถา ในเตาไฟนี่” คนใชบอกวา “สนุ ัขมานอน ตรงนเ้ี อง จบั ใหน อนที่นั่นแลวกไ็ มย อม” “เพราะเหตไุ ร” สภุ มาณพถาม คนใชบ อกวา “วนั น้ี พระพทุ ธเจา เสดจ็ มาประทบั ยนื หนา บา น ลกู สนุ ขั นไ้ี ปเหา พระพุทธเจาตรัสอยา งนนั้ ๆ แลว ลูกสนุ ัขน้พี อฟง กเ็ ขามานอนบนกองขีเ้ ถานัน้ ยกขน้ึ ไป เทาไรก็ไมยอม” สุภมาณพ พอไดฟงคนใชรายงานอยางน้ัน ก็โกรธทันทีหาวาพระพุทธเจา ดูหม่ินพอของตน วา พอของตนเกิดมาเปนสุนัข แทจริงพอของตนน้ันไปเกิดใน พรหมโลกอยูในขณะนี้ ไมใชเกิดเปนสุนัข พระสมณโคดมทําพอของเราใหเปนสุนัข พระสมณโคดมนี้พูดพลอย สุภมาณพไปวัดพระเชตวันเพื่อตอวาพระพุทธเจา เมื่อไป ถงึ ก็ยนื ไมไหว ไดท ูลวา “พระองคเสด็จไปทีบ่ านของขา พเจาใชไหมวันน”ี้ พระพุทธเจา ตรัสตอบวา “ใช” สุภมาณพทูลวา “พระองคท รงทราบไดอยางไรวา บดิ าของขา พระองคไปเกดิ เปนสุนัข เปนการดูถูกบิดาของขาพระองค พวกพราหมณบอกวาบิดาของขาพระองค เกิดในพรหมโลก ไมใ ชเ กดิ เปน ลกู สุนัขอยา งนี”้ พระพทุ ธเจา ตรสั วา “สภุ มาณพ ถา เจา ตอ งการรู มขี อ พสิ จู นอ ยู มที รพั ยส มบตั ิ ของบดิ าอยบู างไหมทีบ่ ดิ าของเจา เม่อื ใกลต ายนน้ั ไมไดบ อกไว” สภุ มาณพทูลวา “ม”ี พระพทุ ธเจาตรัสวา “ถา เจา ตองการจะพสิ ูจนเรอ่ื งน้ี ทดสอบดกู ็ได วนั นเ้ี จา กลับไปจากนี้แลว ใหเอาลูกสุนัขของเจากินอาหารใหอิ่มดวยขาวมธุปายาสมีนํ้านอย เมื่ออิ่มแลวใหเขานอนสักครูหน่ึง พอนอนแลวเจาจงไปกระซิบที่หูสุนัข ถามวา “นี้พอ ทรพั ยส มบตั ิท่ีฝง ไวนัน้ ฝงไวทีไ่ หน” แลว สนุ ัขตัวน้จี ะวิง่ ไปท่ฝี งทรัพย แลว เอา เทา ตะกายท่ฝี งทรพั ย เจา กจ็ งใหคนขุดลงไปเถดิ เม่ือเปนเชน นน้ั เจาจะรูจักสนุ ัขตวั นี้ เขาคอื บดิ าของเจา” สุภมาณพเมื่อไดฟงดังนั้น ก็นึกกระหยิ่มอยูในใจดวยเหตุ ๒ ประการ “ถา เกดิ จริงขน้ึ มา เราก็ไดทรัพย ถา เราพสิ จู นแลว ไมจรงิ เราจะโพนทะนาใหท ัว่ เมอื งวา สมณะองคน้ีพูดไมจริง ไมไดขาดทุนตรงไหน”เขารีบกลับไปบาน แลวทําตามที่ คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 265

266 ¤ÙÁ‹ ×͸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹éÑ àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก พระพุทธเจาตรัสบอกไว คือใหลูกสุนัขกินขาวมธุปายาสอิ่มแลวใหนอน พอนอนแลว กไ็ ปกระซบิ ที่หู ถามวา ทรัพยฝ ง ไวท่ยี งั ไมไดบอกอยทู ไ่ี หน สนุ ขั นั้นถูกถามอยางน้นั ก็ รทู นั ทเี ลยวา “โอ ลกู ของเรานรี้ แู ลว วา เรามาเกดิ เปน สนุ ขั ” แลว กห็ อนขน้ึ วงิ่ ไปทฝี่ ง ทรพั ย เอาเทา หนา ทงั้ สองตะกายขดุ ลงไปทฝี่ ง ทรพั ย ไดใ หส ญั ญาณบง ใหท ราบวา ทรพั ยอ ยตู รงนี้ การทต่ี วั เองเกดิ เปน สนุ ัขน้ีก็เพราะเปนหวงสมบัตินเ้ี อง สภุ มาณพกใ็ หค นขดุ ลงไปตรงนนั้ พอขดุ ลงไปกน็ า พศิ วงแท ของทพี่ บนน้ั เปน ของมคี า ทง้ั สน้ิ คอื พวงมาลยั พวงดอกไมท องคาํ มคี า หนง่ึ แสนกหาปณะ รองเทา ทองคาํ จานทองคาํ มีคา หน่งึ แสนกหาปณะ พอเหน็ เขาอยา งนัน้ กอ็ ทุ านในใจทันทีเลย โอ สง่ิ ท่ี ภพชาตปิ ดไว พระสมณโคดมน้ี กย็ ังทรงทราบได ฉะนั้น พระองคไมใชพ ระธรรมดาแน แลว ตองเปน พระสพั พัญแู นน อน เพราะสงิ่ ท่ภี พชาตปิ ด บงั ไว กย็ งั ทรงทราบได” สภุ มาณพจงึ เขา ไปเฝาพระพุทธเจาทวี่ ดั เชตวันวิหาร ถวายบังคมแลวกท็ ลู วา “ทําไมคนเราเกิดมาจึงไมเหมือนกัน” ปญหาที่สุภมาณพทูลถามนั้นมี ๑๔ ขอ จัดเปน ๗ คู โดยปญ หาทกุ ขอลวนเกย่ี วกบั กฎแหง กรรมทั้งสิน้ ดงั น้ี คูท่ี ๑ ถามวา ทาํ ไม บางคนอายสุ ้ัน บางคนอายุยืน คูที่ ๒ ถามวา ทําไม บางคนมโี รคภัยไขเ จ็บมาก บางคนไมมโี รคภยั ไขเ จบ็ คทู ่ี ๓ ถามวา ทําไม บางคนรปู ไมส วย ผวิ พรรณทราม แตบ างคนเกดิ มา รปู สวย ผิวพรรณดี คูท่ี ๔ ถามวา ทาํ ไม บางคนมศี กั ดต์ิ าํ่ หรอื ไมม ยี ศถาบรรดาศกั ดิ์ แตบ างคน เกดิ มามศี กั ด์สิ ูง คอื มียศตําแหนง สงู คูที่ ๕ ถามวา ทําไม บางคนยากจน บางคนรา่ํ รวย คูท่ี ๖ ถามวา ทาํ ไม บางคนเกิดในสกลุ ต่ํา บางคนเกดิ ในสกลุ สูง คทู ่ี ๗ ถามวา ทําไม บางคนเกดิ มาโง บางคนเกิดมาฉลาด พระพุทธเจาตรัสตอบสุภมาณพ โดยทรงขยายความถึงกฎแหงกรรมไวใน จฬู กมั มวภิ งั คสูตรคอนขางยาว แตในทีน่ ้ีจะกลาวโดยยอ ดงั น้ี คทู ่ี ๑ การทคี่ นเราเกดิ มามอี ายสุ น้ั เพราะเมอ่ื ชาตปิ างกอ นเปน คนชอบฆา สตั ว ตัดชีวติ ไมมศี ลี ๕ ดว ยอาํ นาจผลของการฆาสตั วต ดั ชีวิตทาํ ใหเขาไปตกนรกหมกไหม เสวยทุกขอยู เมอ่ื หมดกรรมนั้นกม็ าเกดิ เปนมนุษย ดวยอํานาจเศษกรรมท่ียังเหลืออยู 266

ÇªÔ ÒÇÔ¹ÂÑ (¡ÃÃÁº¶) 267 ทาํ ใหเขาอายุสั้น เพราะเขาเคยฆาสัตว สวนคนที่เกดิ มามีอายุยืน เพราะเมอื่ ชาตกิ อ นเขาเปน คนมีศลี ๕ มีศลี ธรรม เม่ือตายจากมนุษยโลกก็ไปเกดิ ท่ีดมี ีความสุข เชน ไปเกิดในสวรรค เมื่อพนจากภูมนิ นั้ แลว มาเกดิ เปน มนุษย บญุ ของเขายังหนนุ อยูทําใหเ ขามีอายยุ นื คูที่ ๒ การที่บางคนเกิดมามีโรคภัยไขเจ็บมาก เพราะเม่ือชาติกอนเขาเปน คนชอบเบียดเบียนฆาสัตวทรมานสัตวกักขังสัตว ทํารายสัตวอ่ืนคนอื่นใหเดือดรอน ใหทรมานใหเจ็บปวย เม่ือเขาตายไปก็ไปตกนรก เม่ือพนจากนรกแลว ก็กลับมาเกิด เปน มนษุ ยด วยอาํ นาจเศษกรรมท่ยี งั เหลอื อยทู ําใหเ ขาเจบ็ ไขไ ดป ว ย อยบู อ ยๆ สุขภาพ เล่อื มโสม มีความสุขนอ ย สวนคนท่ีเกิดมาโรคภัยไขเจ็บนอยหรือไมมี เพราะชาติกอนนั้นเขาเปนคน มีเมตตาตอสัตว ไมเบียดเบียนสัตว มีศีล มีเมตตากรุณา เมื่อเขาตายก็ไปเกิดในท่ีดี มีความสุข เชน เกิดในสวรรค เม่ือกลับมาเกิดเปนมนุษย เขาจึงมีสุขภาพดีมีโรคภัย ไขเ จบ็ นอย หรอื ไมม ี คูท่ี ๓ การที่บางคนเกิดมารูปไมสวย เพราะเมื่อชาติกอนเปนคนมักโกรธมี ความโกรธเปนเจา เรือน เมื่อตายไปแลว กไ็ ปเกิดในอบาย มนี รก เปนตน เมอ่ื มาเกดิ เปน มนุษย ก็จะเปนคนหนา ตาไมส วยงาม ข้ีเหร เพราะชาตกิ อ นเปนคนมกั โกรธ สวนคนที่เกิดมารูปสวย เพราะชาติกอนเปนคนมีเมตตากรุณา ไมมักโกรธ เมื่อเขาไปเกิดในสวรรคแลวกลับมาเกิดเปนมนุษย เขาจึงมีหนาตาสวยงาม รูปหลอ รปู สวย เพราะมีเมตตา เปนคนไมม กั โกรธ คูท่ี ๔ การที่บางคนเกดิ มามีวาสนานอ ย ไมมียศมตี ําแหนง กบั เขา เปนคน ตอยตํ่า เพราะเม่ือชาติกอน เขาเปนคนชอบริษยาคนอื่น เมื่อใครเขาไดดีทนอยูไมได ริษยาเขา เมื่อเกิดมาในชาติปจจุบันจึงเปนคนมีศักดิ์ตํ่า ไมมียศ ถามียศมีตําแหนง กม็ ักจะอยใู นตําแหนง ตํ่าอยเู สมอ เพราะเปนคนชอบรษิ ยาเขา สวนคนท่ีเกิดมาไดรับตําแหนงสูง เพราะเม่ือชาติกอนนั้นไมริษยาคนอ่ืนเขา ใครไดดีกพ็ ลอยยนิ ดีกับเขา จงึ เกิดมาไดต าํ แหนง สูง เพราะไมร ษิ ยาคนอ่นื เขา คทู ี่ ๕ การที่คนบางคนเกิดมายากจน เพราะเม่ือชาติกอนเขาเปน คนตระหนี่ ถ่ีเหนียว ไมร ูจักบรจิ าคทาน จึงเกิดมายากจน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 267

268 ¤‹ÁÙ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒªéѹàÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก สวนคนท่ีเกิดมารํ่ารวย มีพอแมรํ่ารวย เกิดมาในตระกูลท่ีรํ่ารวย ก็เพราะ เมอ่ื ชาติกอ นนัน้ เขาเปนคนที่บรจิ าคทาน ยินดใี นการบริจาคทาน ไมต ระหน่ถี ่ีเหนยี ว คูท่ี ๖ การท่ีคนบางคนเกิดมาในสกุลตํ่า เพราะเมื่อชาติกอนเปนคนไม ออ นนอ มถอ มตนตอ ผใู หญ เปนคนแข็งกระดา ง เยอ หยิง่ เมอื่ ตายไปแลว ก็ไปเกิดใน อบาย มีนรก เปนตน เม่ือกลับมาเกิดเปนมนุษย จึงเกิดในสกลุ ตา่ํ สวนคนที่เกิดมาในสกุลสูง ก็เพราะชาติกอนเปนคนออนนอมถอมตนตอ ผูใหญ เปนคนไมแ ขง็ กระดาง ไมเ ยอหยง่ิ คูท่ี ๗ การท่ีคนบางคนเกิดมาโง ก็เพราะเมื่อชาติกอน ไมคบบัณฑิต ไมส อบถามถึงวาสง่ิ ใดเปน บาป บญุ คุณ โทษ ประโยชน มใิ ชประโยชน อะไรควรทาํ อะไรไมควรทาํ เม่ือเกิดมาเปนมนุษย จงึ เปน คนโง สวนคนที่เกดิ มาเปน คนฉลาด กเ็ พราะชาติกอ นเปน คนคบบณั ฑติ สอบถาม ถึงบาป บญุ คุณ โทษ ประโยชน มิใชประโยชน อะไรควรทํา อะไรไมควรทาํ เกิดมา เปน มนษุ ย จึงเปน คนฉลาด อกุศลธรรมบถ อกุศลธรรมบถ ทางแหงกรรมที่เปนอกุศล ทางแหงกรรมชั่วหรือกรรมช่ัว อันเปนทางนําไปสูทุคติ มี ๑๐ อยาง จําแนกเปน กายกรรม ๓ วจีกรรม ๔ และมโนกรรม ๓ ดงั นี้ กายกรรม ๓ ไดแก ๑. ปาณาติบาต การฆา สัตว ๒. อทินนาทาน การลักขโมย ๓. กาเมสมุ ิจฉาจาร การประพฤตผิ ดิ ในกาม วจีกรรม ๔ ไดแ ก ๑. มุสาวาท การพูดเท็จ ๒. ปสุณวาจา การพดู สอ เสียด ๓. ผรุสวาจา การพูดคาํ หยาบ ๔. สมั ผัปปลาปะ การพดู เพอเจอ มโนกรรม ๓ ไดแ ก 268

ÇÔªÒÇԹѠ(¡ÃÃÁº¶) 269 ๑. อภิชฌา การเพง เลง็ อยากไดของผอู ืน่ ๒. พยาบาท การคิดปองรายผอู ่นื ๓. มิจฉาทฏิ ฐิ การเห็นผดิ จากคลองธรรม กายกรรม ๓ กายกรรม หมายถึง การกระทําทางกาย คือ ทาํ กรรมดว ยกายทั้งกรรมดีและ กรรมชั่ว จัดเปนกายกรรมท้ังส้ิน การกระทําช่ัวทางกายมี ๓ อยาง คือ การฆาสัตว การลักทรพั ย และการประพฤติผิดในกาม ๑. ปาณาตบิ าต การฆาสัตว ความเสยี หายของปาณาติบาต ชวี ติ เปน สงิ่ สาํ คญั ทสี่ ดุ ของสตั วท ง้ั หลาย หากไมม ชี วี ติ เสยี แลว ฐานะทรพั ยส นิ ทมี่ อี ยกู ช็ อ่ื วา ไมม ี ชวี ติ จงึ เปน เจา ของของทกุ สง่ิ ทกุ อยา ง และเปน สงิ่ ทสี่ ตั วท กุ รปู ทกุ นาม หวงแหนทสี่ ดุ การทาํ ลายชีวิตเทากบั เปนการทําลายทกุ ส่ิงทกุ อยางปาณาติบาต ปาณาติบาต คือ หมายรวมไปถึงการทําราย การทรกรรมสัตว คําวา สัตว ในที่น้ีหมายถึงสิ่งมีชีวิตทุกชนิด โดยกิริยาท่ีประพฤติกาวลวงตอชีวิต มี ๓ ประการ ดังน้ี ๑. การฆา ๒. การทาํ รา ยรางกาย ๓. การทรกรรม การฆา หมายถงึ การทําชวี ิตสตั วใ หต กลวงไป ไดแก การทาํ ใหตาย วัตถุ คือ ผถู กู ฆา มี ๒ อยาง ไดแก มนุษย และสตั วเ ดรจั ฉาน โดยทีส่ ุด หมายถงึ มนษุ ยและสัตวเ ดรัจฉานทงั้ ท่ีอยใู นครรภและนอกครรภ เจตนาของผูฆา มี ๒ อยา ง คือ จงใจฆา และไมจงใจฆา การฆาสําเร็จดวยความพยายาม เรียกวา ปโยคะ มี ๒ อยาง คือ ฆาเอง และใชใ หคนอนื่ ฆา การใชใ หผูอ่ืนฆา ทง้ั ผใู ชและผูถกู ใชใ หฆ า มโี ทษและความผดิ ฐาน ฆาผูอน่ื เหมอื นกัน คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 269

270 ¤ÙÁ‹ Í× ¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒª¹Ñé àÍ¡ คมู ือธรรมศึกษา=ชน้ั เอก การทํารายรางกาย หมายถึง การทํารายผูอื่น โดยการทําใหพิการ เสียโฉม หรอื เจบ็ ลําบาก แตไ มถ งึ กบั เสียชวี ิต มลี ักษณะ ดงั นี้ การทําใหพิการ คือ การทําใหเสียอวัยวะ เชน ทําใหเสียนัยนตา เสียแขน เสียขา เปนตน การทาํ ใหเ สียโฉม คือ การทาํ รายรางกายใหเสยี ความสวยงาม แตไ มถงึ พกิ าร เชน ใชมีดกรดี หรือใชไ มท บุ ตีใหเ ปนแผลเปน เปน ตน การทําใหลาํ บาก คอื การทาํ รา ยรางกายใหเจ็บปวด เปนทกุ ขทรมาน การทํารายรา งกายทัง้ หมดนี้ เปน อนโุ ลมปาณาติบาต การทรกรรม มุงเฉพาะการทําแกสัตวเดรัจฉาน เพราะมนุษยไมเปน วัตถุอันใครๆ จะพึงทรกรรมได การทรกรรม คือ การทําใหสัตวไดรับความลําบาก ประพฤตเิ หีย้ มโหดแกส ตั วโดยขาดความเมตตากรณุ า มลี ักษณะ ดงั น้ี ใชก าร หมายถงึ การใชส ตั วไ มม คี วามเมตตาปรานี ปลอ ยใหอ ดอยากซบู ผอม ไมใหกิน ไมใหนอน ไมหยุดพักผอนตามกาล ขณะใชงานก็เฆี่ยนตีทํารายรางกาย โดยไมม จี ติ เมตตา หรอื ใชก ารเกนิ กาํ ลงั ของสตั ว เชน ใหเ ขน็ ภาระหนกั เกนิ กาํ ลงั เปน ตน กกั ขงั หมายถงึ การกกั ขงั สตั วใ หอ ดอยาก อดิ โรย หรอื ผกู รดั ไวจ นไมส ามารถ จะผลัดเปลย่ี นอริ ิยาบถได นาํ ไป หมายถงึ การผกู มดั สตั วแ ลว นาํ ไปโดยวธิ ที รมาน เชน ลาก หรอื หวิ้ เปด ไก สกุ ร เอาหัวลงและเอาเทาข้ึน ทาํ ใหสตั วไ ดรบั ความทุกขท รมานอยา งย่ิง เลน สนุก หมายถึง การทรมานสตั วด ว ยความสนกุ สนาน เชน ใชป ระทดั ผูก หางสุนัขแลวจุดไฟ เพ่ือใหสุนัขตกใจและว่ิงสุดชีวิต หรือการใชกอนหินกอนดินขวาง ปาสตั ว เพือ่ ความสนุกของตน ผจญสัตว หมายถึง การนําสัตวมาตอสูกัน ทําใหสัตวเหน็ดเหน่ือยและ ไดร บั ทกุ ขท รมาน เชน ชนโค ชนกระบอื ชนแพะ ชนแกะ ตไี ก กดั ปลา กดั จง้ิ หรดี เปน ตน หลกั วนิ ิจฉยั การฆา สตั วท ส่ี าํ เรจ็ เปน ปาณาตบิ าต ถงึ ความเปน อกศุ ลกรรมบถ มอี งค ๕ คอื ๑. ปาโณ สตั วม ชี ีวติ ๒. ปาณสฺิตา รูว า สัตวมีชวี ิต 270

ÇªÔ ÒÇÔ¹ÂÑ (¡ÃÃÁº¶) 271 ๓. วธกจติ ตฺ ํ จติ คิดจะฆา ๔. อปุ กกฺ โม พยายามฆา ๕. เตน มรณํ สตั วตายดวยความพยายามนัน้ การฆา สตั วน ี้ ทางพระพุทธศาสนารวมถงึ การฆาตวั เองดว ย การฆา ตวั เองนนั้ เปนปาณาตบิ าต เนื่องจากมอี งคป ระกอบของปาณาติบาตครบทั้ง ๕ ขอ เชนเดยี วกัน โทษของปาณาตบิ าต คมั ภรี ช น้ั อรรถกถา ไดว างหลกั วนิ จิ ฉยั การฆา วา จะมโี ทษมาก หรอื มโี ทษนอ ย ไว ๔ ประการ คอื ๑. คุณ ฆาสัตวมีคุณมากก็มีโทษมาก ฆาสัตวมีคุณนอยหรือไมมีคุณ กม็ โี ทษนอ ย เชน ฆา พระอรหนั ต มโี ทษมากกวา ฆา ปถุ ชุ น ฆา สตั วช ว ยงาน มโี ทษมากกวา ฆา สัตวดรุ าย เปนตน การฆาคนทม่ี คี ุณ เชน พระอริยบคุ คลทีต่ ํ่ากวา พระอรหนั ต หรือกัลยาณชน ผรู กั ษาศลี ปฏบิ ตั ธิ รรม หรอื คนทป่ี ระกอบคณุ งามความดตี อ สงั คมกม็ บี าปมาก แตน อ ย กวาการฆาพระอรหันต หรือการฆาบิดามารดา การฆาคนท่ัวไป ก็มีบาปเชนเดียวกัน แตน อ ยกวาการฆาผทู ่ีมคี ุณ การฆา คนทไี่ รศ ลี ธรรมและเปน ภยั แกส งั คม กจ็ ดั วา เปน บาป สรปุ แลว การฆา ลว นเปน บาปทง้ั สิ้น ๒. ขนาดกาย สาํ หรบั สตั วจ าํ พวกเดรจั ฉานทไ่ี มม คี ณุ เหมอื นการฆา สตั วใ หญ มโี ทษมาก ฆา สตั วเลก็ มโี ทษนอ ย กเ็ พราะการฆา สตั วท ีม่ ขี นาดรา งกายใหญกวาตองใช ความพยายามในการฆา มากกวา ๓. ความพยายามฆา มีความพยายามมากในการฆา ก็มีโทษมาก มีความ พยายามนอยก็มีโทษนอ ย ความพยายามในการฆา น้นั ถาเกิดความสญู เสยี ตอชีวิตมาก ยอมมบี าปมาก หรอื การฆา ดว ยวธิ กี ารทท่ี รมาน คอื ทาํ ใหต ายอยา งลาํ บาก หวาดเสยี ว ใหเ กดิ ความชาํ้ ใจ ฆา ดว ยวธิ พี ิสดาร ยอมมีบาปมาก สว นการฆา ดว ยการใชเทคโนโลยี เชน การใชระเบดิ อาวุธชวี ะเคมี ทําใหเกิดความสญู เสยี มาก ยอมมีบาปมาก คมู ือธรรมศึกษา=ชั้นเอก 271