พจนานุกรมภาษาโคราช

คั่วหมี่ - คอื กว็ า่ เช่น ปฏิสนั ธิ์ครรภานาง ค่าเผา น. ภาษีบ�ำรงุ ท้องท,ี่ ค่าธรรม โฉมศรี (นิ.พระปาจติ ). เนียมสวน, ไร่, นา. คั่วหมี่ [ขว่ั -หม]่ี ก. คั่วหมี่โดยใส่น้�ำมัน ก แต่นอ้ ย ประกอบดว้ ยน�้ำตาล คา่ ยชกั ปกี กา [คา่ ย-ช่ัก-ปกี -กา] น. ข ป๊ีบ หอม แดง พริกปน่ นำ้� ค่ายที่สร้างด้วยไม้และสนาม ค เพาะเป็นก�ำแพงยาวล้อมค่าย ฆ ม ะ ข า ม เ ป ี ย ก ห รื อ ม ะ น า ว ใหญ่ทีอ่ ย่ตู รงกลาง (ทา้ ว ฯ). ง ถ่ัวงอกและใบหอม หากใส่ จ น�ำ้ มนั มากเรยี กวา่ ผดั หมี่ ; หมี่ ค่ายนาค น. ค่ายใหญ่หรือค่าย ฉ บัญชาการท่ีอยู่กลางค่ายชัก ช โคราชเส้นแบนต่างจากเส้น ปกี กา เชน่ ปีกกาทช่ี กั ก็ยาว ซ ก๋วยเตี๋ยว ค่ัวหม่ีหรือผัดหม่ี โค้งล้อมค่ายใหญ่ซ่ึงอยู่ตรง ฐ โคราชต่างจากผัดไทย. กลาง มองดูดจุ พระยานาคท่ี ฒ คา ก. ก�ำลังท�ำงานค้างคาอยู่ เช่น ขดตัว เพ่อื ระมัดระวงั ดวงมณี ด อันมีค่าอย่วู งใน จ่ึงมชี อื่ ตาม ต คาควย (ก�ำลังเล้ียงควาย), ต�ำราพิชัยสงครามว่าค่ายชนิด ถ คางาน (ก�ำลงั ท�ำงาน). นาค (ทา้ วฯ), (ดู คา่ ยชักปีกกา ท ค่า น. ค่าคบ, ง่ามต้นไม้ท่ีกิง่ ใหญก่ ับ ประกอบ). ธ น ต้นแยกกัน เช่น ได้ยนิ เสยี ง คายอ้อ น. เครอื่ งบูชาครูหรือยกครู บ ส�ำเนยี งนกแขกเตา้ มันจบั เจ่า เพลงโคราช. ป คา่ บนตน้ กระสัง (สุภมติ ฯ). ผ ค่าล้างหน้าล้างตา [ค่า-ล่าง-หน่า- ฝ ค้าง [คา่ ง] ก. วางบนเตา (ใช้แก่ ล่าง-ตา] น. ค่าท�ำขวัญ, พ ภาชนะ) เชน่ ค่างหมอ่ (ตั้ง ค่าปรับ เช่น ค่าปรับเม่ือพา ฟ หม้อบนเตา), คา้ งไฟ กว็ า่ . ลกู สาวคนอน่ื หนี, (ดู ผัวควาย ภ เมียควาย ประกอบ). ม คา้ งไฟ [ค่าง-ไฟ] ดู ค้าง. ย คา้ งหมอ้ ขา้ ว [คา่ ง-หมอ่ -เขา่ ] คา่ หวั น. เงนิ ท่ีเสียให้แกท่ างราชการ ร แ ท น ก า ร ไ ม ่ ไ ป รั บ ร า ช ก า ร ฤ ก. หุงขา้ ว. ทหาร. ล ค่าจ้างคา่ ออน น. ค่าจ้าง. ว คาดลาด ว. ยาวมาก เชน่ ลิงหางยาว ค่�ำคาง น. ค่เู ขย, เพ่อื นเขย. ศ คาดลาด. คำ่� คูณ ว. กตญั ญ,ู รคู้ ณุ , ให้โชคลาภ, ส ห คาทาง ก. ขวางทาง ทำ� ใหเ้ ดนิ เข้า น�ำโชคลาภมาให,้ คณู ก็ว่า. อ ออกไมส่ ะดวก, ตนั ทาง ก็วา่ . ฮ 66

พจนานุกรม ภาษาโคราช ค้�ำโพธ์ิ ค้�ำไทร ต่อตะพาน [คำ่� -โพ- อ้ายแดง (ก้างปลาแดง) ชนิด ก คำ่� -ไซ-ตอ่ -ตะ-พาน] น. พิธตี อ่ ดอกสีขาวเรียกค�ำอ้ายขาว ข อายผุ เู้ จบ็ ปว่ ยหรอื ดวงชะตาขาด (กา้ งปลาขาว) ใชท้ ำ� ยาแก้ร้อน ค โดยเอาไม้ง่ามไปค�้ำต้นโพธ์ิ ใน ไข้หวดั งสู วดั . ฆ หรอื ตน้ ไทร กอ่ กองทรายเลก็ ๆ ง มากกว่าอายุ ๑ กองขึ้นไป มี คำ� อ้าย จ ธงกระดาษสามเหลี่ยมเล็ก ๆ ฉ ปักไว้ เรียกว่าประทายอายุ น�ำ คงิ คก [คิง-ค่ก] น. คางคก, แคงคก ช ไม้กระดานสูงเท่าตัวพาดต่อ กว็ ่า. ซ กับสะพานในสระน้ำ� เอาดา้ ย ฐ สายสิญจน์พันรอบส่ิงท่ีท�ำพีธี คิดจนหัวจะแตก ก. คิดไมอ่ อก, จน ฒ กรรมท้ังหมด นิมนต์พระมา ปญั ญาทจ่ี ะคิด. ด สวดเพ่ือให้หายเจ็บป่วยหรือมี ต ชีวิตยืนยาวอยู่ต่อไป โดยท�ำ คิดออกซอกเห็น ก. คดิ ส�ำเร็จ, คดิ หา ถ พธิ ีทว่ี ัด. ค�ำตอบได,้ เกดิ เชาวน์ปัญญา ท ธ คำ� มอกช้าง [คำ� -มอก-ช่าง] น. ชอื่ ไม้ ที่คดิ หาค�ำตอบได้. น ตน้ ชนดิ Gardenia sootepen คิม ก. ชิม, ลองลิม้ รสดดู ว้ ยปลายล้ิน บ sis Hutch ในวงศ์ Rubiaceae ป นกั พฤกษศาสตร์เรียกวา่ ค�ำ เช่น อยากรู่อาหารอรอ่ ยต้อง ผ มอกหลวง, ผ่าด้าม กว็ ่า, (ดู นา่ คิม (เพลงโคราช). ฝ ยาง มอกใหญ่ ประกอบ). คิ่มม่ิม ว. มดิ หม,ี ดำ� มาก, ด�ำสนิท (ใช้ พ ประกอบหลงั ค�ำว่าดำ� ), จ้มิ ม่มิ ฟ ค�ำหยาด น. ช่อื ไม้ตน้ ชนดิ Chirita ก็วา่ . ภ micromusae Burtt ในวงศ์ ควิ รถ น. ท่ารถ. ม Gesneriaceae. ครบึ [ครึบ่ ] ดู เข้ากันครบึ . ย คนื ยงั รงุ่ วนั ยงั คำ�่ น. ตลอดวนั ตลอดคนื , ร ค�ำอา้ ย น. ชอื่ ไมพ้ มุ่ ขนาดเล็กในกลมุ่ ทั้งวนั ท้ังคนื . ฤ “ก้างปลา” ชนดิ Phyllanthus คอื ๑. ว. เหมือน, คลา้ ย เช่น นิสัย ล reticularus Poir. ในวงศ์ ว Euphorbiaceae ใบเดยี่ วรปู ไข่ ศ หรือรี ชนิดดอกสีแดงเรียกคำ� ส ห อ ฮ 67

คอื อยู่ - แค็ด คอื กนั (นิสยั เหมอื นกนั ), คอื ๆ ครู าช น. โคราช ค�ำวา่ “โคราช” คน กัน (เหมือน ๆ กัน). แตก่ ่อนออกเสียงเป็น “คูราช” ก ๒. ว. เข้าท่า, เหมาะสม, เชน่ ปลดั เมอื งครู าช ก็ว่าข้า ข เหมาะควร เช่น ไม่คือเลย เคร่งขรมึ นั้นถกู แลว้ (ท้าว ฯ), ค (ไมเ่ ข้าท่าเลย), ทำ� อย่างน่นั มนั ร่ะบำ� มาแต่บา้ นไหนเอย่ ร่ะบ�ำ ฆ ไมค่ ือ เราเป็นขา้ ราชการ (ท�ำ มาแต่ครู าช (กลอ่ มเดก็ ), (ดู ง อย่างนั้นมันไม่เหมาะไม่ควร), โคราช ประกอบ). จ คืออยู่ กว็ ่า. ฉ เครง่ ว. ตึง, ไม่หยอ่ น. ช คืออยู่ ดู คือ. เคร่งเปร๊ียะ ๑. ว. ตึงมาก, ซ คณุ นาย น. เจา้ นาย, เปน็ คำ� ยกยอ่ ง ฐ ตึงจนเกอื บจะปรหิ รอื ขาด. ฒ ใช้เรียกชายหรือหญิงที่มีฐานะ ๒. ก. บงึ้ ตงึ , บงึ้ บูด. ด สูงกวา่ . เครอื เขาหนงั ดู เครอื ตาปา. ต คณุ หญงิ โม น. ทา่ น เคร่อื งครคู าย น. การท�ำพธิ กี รรมใน ถ ท้าวสุรนาร.ี ท คุม ก. ไล่, ว่ิงไล่, การร�ำผีฟา้ (ดู ลงข่วงรำ� ผฟี ้า ธ ประกอบ). น ละคมุ กว็ า่ . เครื่องเล่น [เครอ่ื ง-เหลฺ ่น] น. ส่งิ ท่ี บ คุ้ม [คุ่ม] น. ย่าน, ประกอบการแสดง เช่น การ ป บา้ นจำ� นวน ฟอ้ นร�ำ, ละคร เป็นต้น เช่น ผ สองหลงั ขึน้ คุณหญิงโม เจ้าอนุแห่งเวียงจันทน์คิดจะขอ ฝ แบ่งเครื่องเล่นบางอย่างคือ พ ไปต้ังอยู่ในละแวกเดียวกัน, หม่อมเลก็ ๆ ซ่งึ เป็นเหลา่ ละคร ฟ ซุม ก็ว่า. (ท้าว ฯ). ภ คมุ่ มมุ่ ว. เงาตะคมุ่ ๆ, เหน็ เปน็ เงาดำ� ๆ. เครอ่ื งสำ� บดั สำ� มา [เคอ่ื ง-สำ� -บดั๊ -สำ� - ม มา] น. เครอ่ื งขอขมาประกอบ ย คุมเหง ก. ข่มเหง, รงั แก. ดว้ ยหมาก ๑ คำ� บหุ ร่ี ๑ มวน ร คยุ สาว ก. เกี้ยวสาว, จีบสาว. และเงินค่าเสียหายหรือสินไหม ฤ คยุ หนุ่ม ก. เก้ียวหนมุ่ , จบี หนุ่ม. เปน็ ตน้ , (ดู ผวั ควายเมยี ควาย ล ประกอบ). ว คซู่ อ้ ม [ค-ู่ ซอ่ ม] (ปาก) น. หญงิ ทเี่ ปน็ เครอ่ื งหาบหาม น. เคร่อื งปน่ั ไฟหรอื ศ คขู่ า, หญงิ ทมี่ คี วามสมั พนั ธก์ นั ส ทางเพศแบบไมจ่ รงิ จงั . ห อ คูณ ดู ค�่ำคูณ. ฮ 68

พจนานุกรม ภาษาโคราช เคร่ืองปั้มน�้ำเคล่ือนท่ีโดยยก ยกเคา่ (ถูกขโมยลักของ). ก หามเคลอ่ื นท่ไี ด้. เคา่ เมา่ ว. น่ิง, เฉย, ไมเ่ คลอื่ นไหว ข เครือตาปา น. เปรียง, เถาวัลยเ์ ปรยี ง ค ; ชอื่ ไมเ้ ถาชนิด Derris scan เช่น แมวตัวนีห่ มอบเค่าเม่าไม่ ฆ dens (Roxb.) Benth ในวงศ์ ไปไหนเลย. ง Leguminosae หรอื Papilion เคกิ ก. เสยี เวลา, เสียการ เชน่ น่ัด จ eae ชอบเลอื้ ยพนั ตน้ ไมใ้ หญ่ แล่วไม่มา คนรอเลยเคกิ . ฉ ใบเล็กกลมดอกเป็นช่อสีขาว เคียด ก. เคือง, โกรธ. ช ห้อยลง ปลายดอกจะเป็น เคียว ๑. ก. ร่าน, กระสนั , อยาก, ซ สชี มพูเรื่อ ๆ เถาและรากใช้ ต้องการ. ฐ ทำ� ยาแก้เสมหะ ไอหวัด ถา่ ย ๒. ก. ทา้ ทาย, ลวนลาม. ฒ เสน้ และกษยั , เถาตาปลา, เครอื เคี่ยว [เขย่ี ว] ก. งอแง, ออดอ้อน, ด เขาหนงั , ย่านเมาะ กว็ า่ . เซ้าซ้ีในลักษณะเค่ียวเข็ญเพื่อ ต ใหไ้ ด้ตามท่ตี ้องการ (มักใช้แก่ ถ เครอื ปาตา เครือสาวหลงขาว เด็ก). ท เค่ียวแกลบให้เป็นน้�ำมัน [เข่ียว- ธ เครือสาวหลงขาว น. ช่ือไม้เลื้อย แกฺลบ-ไห่-เป็น-ล่ะ-มัน] (ส�ำ) น ชนิด Dalechampia falcata ว. ท�ำในสิ่งที่เป็นไปไม่ได้, เป็น บ Gagnep ในวงศ์ Euphorbi ไปไม่ได้. ป aceae. ล�ำต้นค่อนข้างแข็ง แค็ก ก. เสยี งดังเช่นนน้ั อย่างเสยี งไอ, ผ ใบเด่ียวแคบยาวค่อนข้างโค้ง ค็อกแค็ก, ไอค็อกไอแคก็ ก็ว่า. ฝ ดอกออกตามปลายก่ิง นัก แคงคก [แคง-คก่ ] น. คางคก, คิงคก พ พฤกษศาสตรเ์ รยี ก กาคาบแกว้ . กว็ า่ . ฟ แคงแคว น. ค้างคาว, แคง่ แคว ก็วา่ . ภ เคา้ [เคา่ ] น. เงนิ , สง่ิ ของ เช่น โดน แค่งแคว ดู แคงแคว. ม แคงโครง น. นกกิ้งโครง, นก ย คลง้ิ โคลง. ร แคด็ [แค่ด] ก. งัด, ท�ำให้เผยอหรือ ฤ เคล่อื นทโี่ ดยใช้วัตถคุ ดั , แงด็ ล ก็ว่า. ว ศ ส ห อ ฮ 69

แคทราย - ใครเขาเคย แคทราย น. ช่อื แค ในวงศ์ Bignoia โคง้ ตนี เกวยี น [โคง่ -ตนี -เกยี น] ดู หนั ceae มี ๔ ชนิด คือ วงร่ะวงิ . ก ๑) ชนดิ Stereospermum ข neu ranthum Kurz มีช่ือ โคดโลด ว. ยาวเฟอ้ื ย, โคดโลด ค พื้นเมอื งว่า แคฝอย, แคดง, เคดเลด, โขดโหลด กว็ า่ . ฆ แคก้อง ๒) ชนดิ Stereo sper ง mumper sonatum Chatterjee โคดโลดเคดเลด ดู โคดโลด. จ ๓) ชนิด Dolichandroone โคนอ้ ยไดก้ ลิน่ ราชสหี ์ [โค-นอ่ ย-ได-้ ฉ ช serrulata Seem มชี ่ือพืน้ เมอื ง ก่นิ -ลาด-ชะ-สี] (สำ� ) เพียงแต่ ซ วา่ แคอาว นักพฤกษศาสตร์ รูถ้ ึงกติ ติศพั ท์ก็หวาดกลัว เช่น ฐ เรียก แคขาว ๔) ชนดิ Mar นครเวียงจันทน์อันเปรียบด้วย ฒ โคซ่งึ ละจากนมแม่ พอได้กลน่ิ ด kanmia stipula ta seem, ราชสหี ก์ ม็ แี ตจ่ ะเผน่ หนี (ทา้ ว ฯ), ต ถิ่นโคราชเรียก แคอาว, ถนิ่ (ดู มฤคน้อยเห็นรอยสิงห์ ถ เชียงใหมเ่ รียก แคปมุ๋ , หม.ู ประกอบ). ท แคอาว ดู แคทราย. โคปรุ ะ [โค-ปุ๊-ล่ะ] น. ซมุ้ ประตูของ ธ ปราสาทหนิ เชน่ ซมุ้ ประตู น แคะหวั เลาเกาหวั หญา้ [แคะ่ -หวั -เลา- ปราสาทหนิ พมิ าย. บ เกา-หวั -หยา่ ] (ส�ำ) ว. อตั คดั โคม ก. ครอ่ ม, อาการที่สตั วผ์ สม ป ขัดสน, ยากจนข้นแค้น, พันธ์ุ. ผ โคมเมน ว. โคมลอย, ไมม่ ีมูล, ฝ ท�ำมาหากินเล็ก ๆ นอ้ ย ๆ เลอ่ื นลอย, เดาสมุ่ . พ ตามประสา. โคย น. อวัยวะสบื พันธ์ุเพศชายหรือ ฟ โคก น. ป่าที่มลี กั ษณะเปน็ ที่สงู หรือ เพศผ,ู้ (ดู ควย ประกอบ). ภ โครม ก. ชน, ชนกันเสยี งดังโครม. ม เป็นเนิน. โครม ๆ ว. ลักษณะที่ตอ่ เนอื่ งกันมาก ย เป็นแถว ๆ, เกรยี ว. ร โคราฆะปุระ [โค-ลา-ค่ะ-ป๊-ุ ล่ะ] น. ฤ สันนิษฐานว่าเป็นเมืองเก่า ล ของโคราชอยู่ทางทิศใต้ของ ว ล�ำตะคองในเขตอ�ำเภอสูงเนิน ศ ส ห อ โค้งตีนเกวียน ฮ 70

พจนานุกรม ภาษาโคราช คำ� วา่ “โคราฆะปรุ ะ” ต่อมาก สิมา”. ก ลายเสยี งเปน็ โคราช. ๒. (ดู โคราฆะปุระ ประกอบ). ข โคราช ๑. น. จังหวัดนครราชสมี า ๓. น. ช่อื ตำ� บลหน่งึ ในอำ� เภอ ค ราชสมี า ก็เรยี ก ค�ำว่า โคราช ฆ มีท่ีมาหลายต�ำนาน เชน่ สงู เนนิ จงั หวัดนครราชสมี า. ง - ราวปี พ.ศ ๗๐๐ ดนิ แดน ๔. น. แอ่งอารยธรรมของ จ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื เป็น ฉ อาณาจกั รโคตรบูรณ์ มเี มือง อีสานตอนใต้ ช่ือ “แอ่ง ช พิมายกับเมืองขวางทะบุรีศรี โคราช” มีลกั ษณะยกตวั ข้นึ ซ มหานครราช เปน็ หวั เมอื งเอก เป็นท่รี าบสงู รปู โต๊ะแบนเรยี บ. ฐ ชาวเมอื งเรียก สนั้ ๆ วา่ เมอื ง ๕. น. ช่อื เพลงพนื้ เมอื งของ ฒ คอนราช เข้าใจว่ากลายเสยี ง โคราชที่ว่าแก้กันเป็นท�ำนองตี ด เปน็ โคราช; ฉันจะเลา่ นิทาน ฝีปากโตค้ ารมกันบ้าง เกย้ี ว ต ประวตั ขิ องเมอื งโคราชใหท้ กุ คน พาราสกี ันบ้าง, ชมธรรมชาติ ถ ฟงั ไว้ เดิมชอ่ื เมืองขวางทะบุรี บา้ ง มีลกั ษณเ์ ดน่ คอื เสยี งรอ้ ง ท (นิ.เมอื งขวางทะบุร)ี . วา่ “ไช ชะ ชะ ชงิ ชาย....” ธ - คนแตก่ ่อนออกเสยี งเป็น บางจังหวะรำ� แบบขยม่ ตัว บาง น “คูราช” ก็มี ตามประวตั ทิ ี่ ชว่ งมตี บ มอื ไม่มีเครอ่ื งดนตรี บ อ�ำเภอสงู เนนิ มี “เมืองเสมา” ใด ๆ ประกอบ. ป ตง้ั อยฝู่ ง่ั ซา้ ยและ “เมอื งโคราฆะ โคราชเมืองมวย น. คำ� กล่าวขาน ผ ปุระ” อยู่ฝั่งขวาของล�ำน้�ำ เมืองโคราชในสมัยหนึ่งว่าเป็น ฝ “ล�ำตะคอง” ต่อมาเมอื งเสมา เ มื อ ง มี ช่ื อ เ สี ย ง ใ น เ รื่ อ ง พ มีสภาพเปน็ เมืองรา้ ง สมเดจ็ มวยไทย. ฟ พระนารายณ์มหาราช โปรดให้ โคโ่ ล่ [โข-่ โหลฺ ]่ ๑. ว. ไม่เป็นทา่ (ใช้ ภ ย้ายเมืองทั้งสองมาสร้าง ณ แกก่ ารล้ม). ม ท่ี ต้ั ง ป ั จ จุ บั น ข อ ง จั ง ห วั ด ๒. ว. หมดเกลี้ยง. ย น ค ร ร า ช สี ม า แ ล ้ ว เ รี ย ก ว ่ า ๓. ว. ล่อนจอ้ น. ร “นครราชสีมา” แต่ก่อนออก ๔. ว. ทนโท่, จะ ๆ, โดดเดน่ , ฤ เสยี งและเขียนเป็น “นครราช เด่นชัด, อยา่ งจะแจ้ง เชน่ นอน ล ตายโขโ่ หล่ (นอนตายอยทู่ นโท)่ . ว ใครเขาเคย ว. ไมเ่ คยมใี ครเขาทำ� อยา่ ง ศ ส ห อ ฮ 71

ไคลดิน - ฆ่าช้างซิดายเกลือ น,้ี ไมม่ ใี ครเขาเคยทำ� กนั เชน่ หลานอา (น.ิ พระปาจติ ). ใครเขาเคยจะได้เป็นเหมือน ไคลดิน น. ตะไครน่ ำ้� . ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 72

ฆ้องจังไร [คอ่ ง-จ่งั -ไล] ดู ฆ้องดัง ฆพจนานุกรม ภาษาโคราช ก เอง. หรือส่งเสียงเพ่ือป่าวประกาศ ข เวลาตีจะมีเสยี งดงั หม่อง ๆ. ค ฆ้องดังเอง [คอ่ ง-ดัง-เอง] (สำ� ) ก. ฆ ยกหางตวั เอง, พูดจายกย่อง ฆ้องหม่อง ง ตวั เอง; เปรียบกับฆอ้ งจะตอ้ ง จ มีคนตถี ึงจะดงั ถา้ ดงั เองถือวา่ ฆ้องเอก [ค่อง-เอก] น. ฆ้องวง. ฉ เป็นฆ้องจัญไรเปรียบได้กับคน ฆ่าชา้ งซิดายเกลอื [ข่า-ชา่ ง-ซ-ิ ดาย- ช ท่ีชอบยกยอตนเอง เช่น ก็ใคร ซ เขาตีสักทีหนอไอ้ฆ่องเอ๋ยมึง เกือ] (ส�ำ) ท�ำการใหญ่ ฐ ดงั เอง (เพลงโคราช). แ ต ่ เสียดายของเล็กน้อย ฒ หรอื ทำ� การใหญแ่ ต่ตระหนี.่ ด ฆอ้ งยอด [คอ่ ง-ยอด] น. ฆ้องวงแต่มี ต ขนาดเลก็ กวา่ ฆอ้ งเอก. ถ ท ฆอ้ งหมอ่ ง [คอ่ ง-หมฺ อ่ ง] น. ฆ้องเหมง่ ธ ขนาดเขอ่ื งกว่าฆ้องกระแต มี น เชือกผูกร้อยหูแขวนห้อยกับ บ ไม้ส�ำหรับตีประกอบจังหวะ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 73

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช รัชกาลที่ ๙ ย พรอ้ มดว้ ยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชนิ นี าถ ร เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ทรงเย่ยี มชมกิจการและผลงานทางวิชาการ ฤ ล ของวิทยาลัยครูนครราชสมี า ว วันที่ ๒๐ กมุ ภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๐๗ ศ ส ห อ ฮ 74

งง ว. อาการแข็งตัวของอวัยวะเพศ งพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ชาย เช่น เดนิ ไปเจ๊ดแปดทง่ ทำ� นิว้ มืองอ ซึ่งส่วนใหญ่ใช้นิว้ ข กระดอไมง่ งซักที (เพลงกอ้ ม). ช้งี อพร้อมกบั รอ้ งว่า “งอ ๆ ค ถา้ จบั๊ ตัวได้ จิ ใหข่ ่ึนคอ” ใคร ฆ งง่ ๆ ดู โงง่ ๆ ถูกจับได้ก็จะถูกขี่คอและมา ง งงเตก็ [งง-เตก่ ] (ปาก) ว. งงงัน, งง เปน็ คนไลจ่ ับแทน เช่น ลงเล่น จ นำ�้ มุดด�ำในสาคร บ้างหลอก ฉ เป็นไก่ตาแตก, งงจนท�ำอะไร หลอนลวงล่อเล่นงอกนั (นิ. ช ไม่ถกู . พระปาจติ ). ซ งบ [ง่บ] ก. ปดิ , ควำ่� ลงปิด เช่น งบ่ ๒. ลกั ษณะลอยตัวอย่ใู นน�้ำ ฐ ขนมครก่ (เอาขนมครกฝาหน่ึง หรือว่ายโดยให้มือและเท้า ฒ คว�่ำทบั อกี ฝาหน่งึ ). อยู่ใตผ้ ิวน�ำ้ . ด งมโข่ง ว. มวั ท�ำอะไรอย่จู ึงไม่รู้เร่อื ง ๓. ว. งอหาย, อาการทเี่ งยี บ ต รรู้ าวอะไร, ไม่ทันเหตุการณ์. หายไปเนื่องจากร้องไห้หนัก ถ งวก ก. หนั , หันขวับ, หมุนกลับ, หรอื หัวเราะเพราะขำ� มาก จน ท วกกลับ. หายใจไม่ทันต้องใช้ก�ำปั้นทุบ ธ งวม ว. คว่ำ� (ใชแ้ ก่ภาชนะ). หลังให้หาย เชน่ จะร้องระงม น งอจนคอขม (สุภมติ ฯ). บ งวม ง็อก ๆ ว. ตัวเปน็ เกลียว เชน่ ทำ� งาน ป งอ็ ก ๆ. ผ งอ ๑. น. การเล่นอยา่ งหน่งึ เลน่ ในนำ้� ง่องแง่ง ก. งอแง, ข้ีออ้ นจนนา่ ฝ ให้คนหน่ึงเป็นฝ่ายไล่จับโดย ร�ำคาญ (ใช้แกเ่ ด็ก), อาการท่ี พ อีกฝ่ายจะคอยหนีและล้อโดย เดนิ อยา่ งเหนอื่ ยล้า. ฟ งอนตุ๊บป่อง ว. โกรธอยา่ งแสนงอน, ภ อาการที่โกรธอย่างน้อยใจหรือ ม ไมพ่ อใจเพอ่ื ใหง้ อ้ . ย ง่อมแงม่ ว. หมดสภาพ เช่น ขาบวม ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 75

งอย - งเู ง้ยี วเขี้ยวตะขาบ เลยอยู่งอ่ มแงม่ เฝ่าเรือน. หมายเหตุ ต่าง คอื ภาชนะ งอย ก. หอ้ ย (ใชแ้ กก่ ารน่งั โดยขาไม่ ส�ำหรับบรรทุกส่ิงของมีคาน ถึงพ้นื ), อยู่หมนิ่ ๆ เชน่ น่ังงอย พาดไว้บนหลังสตั วพ์ าหนะ. ก ขา, นั่งงอยขอน (น่ังยอง ๆ บน ข ขอนไม้ในลักษณะหม่ินขอบ), งวั ต่าง ค ฆ ยามมัวนั่งงอยง่วงเสียท่วงที งัวเมอื ง (ส�ำ) น. คนทีม่ ีแววฉลาด, ง (สภุ มิต ฯ). รู้ ทนั คนอน่ื ; เปรยี บได้กบั ววั ที่ จ งอยกา ดู หงายเหงือก. อยู่ในเมืองท่ีสภาพแวดล้อมดี ฉ จึงช่างรกู้ วา่ วัวบ้านนอก ช งอลอ่ งงอ่ ง ว. งอคดโค้ง. ซ งะ [ง่ะ] ก. งัด, ทำ� ให้เผยอหรือ งานคณุ หญิงโม ดู งานทา้ วสุระ. ฐ งานทา้ วสุระ [งาน-ทา่ ว-ซุ-ละ่ ] น. ฒ เ ค ลื่ อ น ที่ โ ด ย ใ ช ้ วั ต ถุ ห รื อ ด ส่งิ ของยาวคดั , แงะ ก็ว่า. งานฉลองวันแห่งชัยชนะของ ต งวั ใครเขา้ คอกคนนน้ั [งวั -ไค-เขา่ -คอก- ทา่ นทา้ วสรุ นารเี ปน็ งานประจำ� ปี ถ คน-นน่ั ] (สำ� ) ก. สง่ิ ของ ๆ ใคร ของจังหวัดนครราชสีมา เริ่ม ท ยอ่ มเปน็ ของคน ๆ นน้ั เปรียบกับ วนั ท่ี ๒๓ มนี าคม เปน็ ตน้ ไป ธ เดิมเป็นงานที่ชาวเมืองโคราช น วัวที่กับเข้าคอกของมันเอง; จดั งานเฉลมิ ฉลองการกอ่ สรา้ ง บ ส่วนที่เป็นของใครก็ย่อมตก อนสุ าวรยี ค์ รง้ั แรก เมอื่ ปี พ.ศ. ป เปน็ ของคน ๆ นั้น. ๒๔๗๗ แต่ก่อนเรียกว่างาน ผ คุณหญิงโม, งานท้าวสุรนารี ฝ งวั ตวั เขยี วผกู หลกั เดยี วหวั จมุ้ เปน็ หมู่ เรยี กสนั้ ๆ วา่ “งานทา้ วสรุ ะ พ [งัว-ตัว-เขียว-ผูก-ลัก-เดียว- ฟ หวั -จมุ้ -เปน็ -หม]ู่ (ปรศิ ) น. ภ มะละกอดบิ อยบู่ นตน้ . ม ย งัวต่าง น. การเลน่ อย่างหนึ่ง ใชค้ น ร เล่น ๓ คน คนหนึ่งเปน็ วัว ฤ หมอบคลาน อกี ๒ คนเปน็ ล ว ต่าง ใช้ขาของคนทัง้ สองพาด ศ บนหลังคนท่ีเป็นวัวแล้วจับขา ส ดงึ กนั ไว้ เสร็จแลว้ วัวก็คลาน ห อ ไป สลบั กนั เปน็ วัวไปเร่อื ย ๆ. ฮ 76

พจนานุกรม ภาษาโคราช [งาน-ท่าว-ซุ-ร่ะ]” ปัจจบุ ันคน ทำ� เชน่ นจ้ี นหมด แลว้ ผดั เปลย่ี น ก ทวั่ ไปเรยี ก “งานยา่ โม”. กนั เปน็ แมง่ ลู กู งู ข ง่ามขา น. ช่วงระหว่างขาออ่ นท้งั สอง. หมายเหตุ วธิ ที ี่ ๒ เดมิ ไมป่ รากฏ ค งามต๊ิมิ ว. งามนา่ รักนา่ เอน็ ดู. ว่ามีการสนทนาประกอบ ภาย ฆ งา่ มไม้ [งา่ ม-มา่ ย] น. คาคบ, งา่ ม หลงั มกี ารสนทนาโตต้ อบกนั ดงั น้ี ง ต้นไมท้ ่ีก่งิ ใหญ่กับต้นแยกกนั . พอ่ งู : “แม่งเู อ๋ย กนิ น�่ำ จ ง่าว ก. ลดขนาดจากยาวเปน็ สัน้ ; ใช้ บ่อไหน” ฉ ประกอบค�ำว่าหด เช่น หน่าผา แม่งู : “กินน�ำ่ บอ่ หนิ ” แลว้ ช สงู จนห�ำฮดงา่ ว (หนา้ ผาสูงจน แมง่ ูและลกู งูทำ� ท่าบนิ พร้อม ซ ห�ำหดสั้นจ;ู๋ ที่อทุ ยานแหง่ ชาติ กบั ร้องว่า “บนิ ไปกบ็ นิ มา” ฐ ปา่ หินงาม จังหวัดชัยภมู มิ ผี า พ่องู : “แมง่ เู อย๋ กนิ น่ำ� ฒ ห�ำหด), ย่าว ก็ว่า. บ่อไหน” ด งึด [งึ่ด] ว. แปลกใจ, ประหลาด, แมง่ ู : “กินนำ่� บ่อโศก” ต น่าพิศวง, ฉงนสนเทห่ .์ แล้วท้ังแถวโยกตัวไปมาพร้อม ถ งบึ ก. ปิดบงั , เก็บเงยี บ. กบั รอ้ งวา่ “โยกไปกโ็ ยกมา” ท งบุ ว. เงียบ. พ่องู : “แม่งูเอย๋ กนิ น่�ำ ธ งมุ่ ง�ำ่ ก. งึมงำ� , พึมพำ� . บ่อไหน” น งกู ินหาง น. การเล่นอย่างหน่ึง เล่นได้ แมง่ ู : “กินน�่ำบอ่ ทราย” บ ๒ วธิ ี คือ ท้ังแถวท�ำท่าย้ายตัวไปมา ป ๑. กนิ หางตวั เอง ผูเ้ ล่นจะเกาะ พร้อมกับร้องว่า “ย่ายไปก็ ผ เข็มขัดหรือเอวกันเป็นแถวให้ ย่ายมา” ฝ คนหัวแถวเป็นแม่งูคอยเลี้ยว พ่องู : “กนิ หวั กนิ หาง กิน พ จับคนหางแถว คนทถี่ ูกจบั ได้ กลางตลอดตัว” (พูดอย่าง ฟ จะออกไป ทำ� เชน่ นีจ้ นหมด. รวดเรว็ ) แล้วพ่องูก็ไลจ่ ับลูกงู ภ ๒. พ่องูตัวหนง่ึ มากนิ หางแมง่ ู แมง่ ูกจ็ ะตอ่ สปู้ ้องกัน อน่ึงบท ม ใหค้ น ๆ หน่งึ เป็นพอ่ งู คอยจับ สนทนานี้แต่ละแห่งอาจแตก ย ลูกงูท่เี กาะกนั เปน็ แถว โดยคน ตา่ งกนั . ร หวั แถวจะคอยปกปอ้ งไมใ่ หพ้ อ่ งู งเู ง้ยี วเขย้ี วตะขาบ [ง-ู เงีย่ ว-เข่ียว- ฤ จับลูกงู ลูกงทู ถี่ ูกจบั ไดจ้ ะออกไป ตะ-ขาบ] น. งเู งยี้ วเขี้ยวขอ, ล ว ศ ส ห อ ฮ 77

งดู นิ กินลึก - โงม่ เง่ม สัตวม์ พี ษิ นานาชนิด. เงยคอยฟงั บา้ งปะไร (สภุ มติ ฯ), งดู นิ กนิ ลกึ [ง-ู ดนิ -กนิ -ลกึ่ ] (สำ� ) น. คน เหงิบเงย ก็ว่า, (ดู เหงิบ ทม่ี ที า่ ทางหงมิ ๆ มกั มคี วามคดิ ประกอบ). ก ลกึ ซงึ้ ; ทำ� นองเดยี วกบั สำ� นวน เงย่ี งดุก [เงีย่ ง-ดุ๊ก] น. ช่ือไม้พุ่มชนดิ ข นำ้� นง่ิ ไหลลกึ . Canthium berberidifolium ค Geddes ในวงศ์ Rubiaceae. ฆ งดู ินโคราช น. งูดินชนิดหน่ึงพบมากที่ เงยี ดงอ ว. รอ้ งไหจ้ นหมดเสยี งตัวงอ ง โคราช จงึ เรยี กวา่ งูดนิ โคราช. เช่น จะรอ้ งไหเ้ งียดงอใหพ้ อ่ อุ้ม จ (สุภมิต ฯ). ฉ เง้ก ๆ ว. เอง๋ ๆ , เสยี งอย่างเสียง เงยี บกรึบ [เงียบ-กบึ๊ ] ว. เงียบกรบิ . ช หมารอ้ ง, เยก ๆ กว็ า่ . เงยี บงอม ว. เงียบต๋อม, เงยี บหายไป ซ เงอะ ๆ งะ ๆ พอปาน แรง้ เมากลอย โดยไมม่ ขี า่ วคราว, เงียบหาย ฐ ไปเป็นเวลานาน, เงียบงอม ฒ [เง่อะ-เง่อะ-ง่ะ-ง่ะ-พอ-ปั่น- ปอมปีก ก็วา่ . ด แลง่ -เมา-กอย] ว. เงอะงะ, เก้ ๆ เงยี บงอมปอมปีก ดู เงยี บงอม. ต กงั ๆ; เปรยี บไดก้ บั แรง้ ทไ่ี ปกนิ เงยี บจอ้ ย ว. เงียบกรบิ , เงยี บหายไป ถ กลอยแลว้ เมา. โดยไมม่ ีขา่ วคราว, เงียบจอ้ ย ท เงาหวั (สำ� ) ฐานะ เช่น ไมด่ ูเงาหัว พอปานหอยทำ� บญุ กว็ ่า, ถิ่น ธ อสี านใชว้ า่ มดิ จล่ี ่.ี น (ไมด่ ฐู านะของตน, ไม่เจยี มตวั , เงยี บจอ้ ยพอปานหอยทำ� บญุ [เงยี บ- บ ไมเ่ จยี มกะลาหวั ). จ้อย-พอ-ปั่น-หอย-ท�ำ-บุน] ป เงาะ [เงา่ ะ] ดู เกา้ ะ. ดู เงียบจอ้ ย. ผ เงือดง่า ก. เง้ือง่า, เงือดเงื้อ, ฝ เงาะเหงบิ [เง่าะ-เหฺงิบ] ดู กระดก เง้ือคา้ งทา่ ไว้ เชน่ เงอื ดงา่ พ กระเด่ือง. พ ร ะ ข ร ร ค ์ จ ะ ฟ ั น เ สี ย เ ป ล ่ า ฟ (น.ิ รูปทอง). ภ เงงิ ๑. ก. อ้า, เปิดอ้า, เผยอ. เงอ่ื นกระทบ [เงอื่ น-กะ-ทบ่ ] น. เงอ่ื น ม ๒. ว. อาการคนชราท่ไี ม่มแี รง. พริ อด ; เงอื่ นทีเ่ ปน็ ห่วงคล้อง ย เงบิ ใชป้ ระกอบคำ� วา่ หงาย ใหม้ คี วาม กระทบกัน. ร ฤ หมายเดน่ ชดั ขนึ้ เชน่ หงายเงบิ ล (หงายหลังพร้อมกับคอพับไป ว ขา้ งหลงั ). ศ เงิบงาบ ก. เนิบนาบ, เชื่องช้า, ส ห ไม่ฉับไว. อ เงิบเงย ก. เงย, เงยหนา้ เช่น จงเงบิ ฮ 78

พจนานุกรม ภาษาโคราช แงง่ น. บงั้ , แถบเคร่อื งหมายยศ แงะ [แง่ะ] ก. หันขวับ, หนั หนา้ โดย ก ทหารหรอื ตำ� รวจช้นั ประทวน. เร็ว, ชะแงะ กว็ ่า. ข ค แงด็ [แง่ด] ก. งดั , ท�ำใหเ้ ผยอหรอื โง ว. ย้อนกลบั , ย้อนมา, วกกลบั , ฆ เคลอื่ นที่ โดยใช้วตั ถยุ าวคัด, เบน, โคง้ . ง แค่ด กว็ ่า. จ โงกเงก ว. โงนเงน, เอยี งเอนไปมา, ฉ แงน ว. งอน, สว่ นปลายแห่งของ โอนเอนไปมา. ช บางอย่างที่ช้อยขึ้น, โง้งข้ึน ซ เชน่ กน้ แงน. โง่ง ๆ ว. โฮ่ง ๆ; เสียงหมาเห่ากระโชก ฐ เช่น หมาเห่าโง่ง ๆ, ง่ง ๆ กว็ า่ . ฒ แงบ็ [แง่บ] ก. งับ, อาการที่อ้าปาก ด คาบหรือกดั โดยเรว็ . โง่บดั ซบ [โง-่ บ๊ัด-ซบ] ว. โง่เงา่ , ต โง่มาก. ถ แง่ม ๑. ว. ติง่ , งา่ ม, เช่น แง่มไม่ (ง่าม ท ไม)้ , แงม่ ตดู (ง่ามกน้ ). โงไ่ ม่แจกใคร ว. โงอ่ ยคู่ นเดียว. ธ โงม่ เงม่ ว. อาการเชอื่ งช้า. น ๒. ก. แยม้ , เผยแต่น้อย ๆ. บ ป งูกินหาง ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 79

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลท่ี ๙ ศ พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชด�ำเนิน ส ไปทรงประกอบพิธีบรรจุพระบรมสารีริกธาตุที่บุษบกเหนืออุโบสถวัดบ้านไร่ ห ต�ำบลกุตพิมาน อ�ำเภอด่านขุนทด จังหวัดนครราชสีมา อ วันที่ ๑๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๓๘ ฮ 80

จซมึ พจนานุกรม ภาษาโคราช ก จก [จก๊ ] ๑. ก. จก, ลว้ ง, ควัก, ขดุ . เหลา่ เช่น จตุรังคมนตรี เสนี ข ๒. น. จอบ, เครอื่ งมือส�ำหรบั เสนา มหาดเลก็ (น.ิ รปู ทอง). ค จ่น ๑. ว. ย่งุ , ไม่วา่ ง, ฆ ขุดดินหรือถางหญ้าท�ำด้วย ๒. ว. คับค่ัง, แออัด, ง เหล็กหน้าแบนกว้างมีด้ามยาว เบียดเสียดกัน. จ สำ� หรับจบั . จน ๆ แกผ้ า้ ข้ี [จน-จน-แก-้ ผา่ -ข่]ี ฉ (ปาก) (ส�ำ) จนชนิดท่สี นิ้ เน้อื ช จก ประดาตัว, จนมากจนไมม่ ีแม้ ซ เส้ือผ้าจะสวมใส.่ ฐ จกคอราก [จ๊ก-คอ-ลาก] ก. จบกัน [จ๊บ-กัน] ก. บรรจบ, พบ ฒ เอามือลว้ งคอให้อาเจียนเพราะ เช่น แม่น่�ำสองสายมาจ๊บกัน ด ผะอดื ผะอม. (แม่นำ้� สองสายมาบรรจบกัน). ต จมูกหยี่ น. จมกู บ้ี, จมกู แฟบ. ถ จกปากไม่กัด [จ๊ก-ปาก-ไม่- จมูกโหว่ น. จมกู โหว่เป็นรูแลเห็นลึก. ท กด๊ั ] (สำ� ) ว. ไมม่ ีพษิ สงอะไร, จรจัน ก. จรจรลั , เดนิ ทาง, เทีย่ วไป. ธ ไมม่ อี นั ตราย. จวก ๑. ก. จ่ัว, ลากไพจ่ ากกองมาเปิด. น ๒. ก. ต่อว่า, ตำ� หนิ, พูด บ จ้กง่ก ก. นั่งในลักษณะขี้เกียจ โตต้ อบ. ป หลังยาว. จ้วด ว. มาก, จ๋ี, รวดเรว็ เช่น ร่อน ผ ท่องจว้ ด (ร้อนท้องจี)๋ , เพด็ จ้วด ฝ จง่ ก. กนั ไว้, ขยัก, เหลือไว้, แบ่งไว.้ (เผด็ มาก). พ จ่งดง่ ว. สูงมาก เช่น จง่ ด่งเหมือน จวนผ้วู า่ น. บ้านพักผู้วา่ ราชการ ฟ จงั หวดั , ถนิ่ อสี านใชว้ า่ จวน ภ หวูดโรงสี, ถิ่นอีสานใช้ว่า หมายถึง รว้ั ที่ฝังดว้ ยไม้แกน่ ม ก่งดง่ . เป็นระเบียบ เช่น รั้วบา้ นพัก ย จ่งหลง่ ๑. ว. โด,่ โดเ่ ด,่ สูงเดน่ . ผวู้ ่าราชการจังหวดั . ร ๒. ว. จดื ไม่มีรสชาติ, จ่องหล่อ ฤ ง, จอ๋ งหลอ๋ ง กว็ ่า. ล จตุรงั ค [จะ-ต-ุ ลงั -คะ] ว. องค์ ๔ ว ศ ส ห อ ฮ 81

จ๊วบ - จก๊ั กะโตง่ ดดี ไมต่ าย จ๊วบ ว. เสียงดูดของเหลว เช่น เอ็นอีกอันน่ันส้ันจอนจ่อพวก ดูดน่ำ� หวานจ๊วบ ๆ. ผหู้ ญงิ ไดล้ อ่ กนั ทกุ คนไป (ชา้ เจา้ จ่อ ก. ก่อไฟ, จุดไฟ. หงส์ดง), จอนจอ๋ ก็ว่า เชน่ ก จอ้ ว. ใกล,้ กระชั้น, ชิด. กอดหัวเข่าจอนจ๋อเขาล่อชม ข จ้อกกร้อก [จ้อก-ก้อก] ๑. ว. จน, (สภุ มติ ฯ), ค จอนจอ๋ ดู จอนจอ่ . ฆ ฝดื เคอื ง, หมดหนทาง. จอบ น. เสยี ม. ง ๒. ว. เต้ยี อยา่ งคนแคระ. จอ้ บงอ่ บ ว. ง้มุ , เตี้ย เช่น หลังคา จ จ้อกอ้ ว. อาการมึนงง, ซึม, เซ่อ, บ้านจ้อบงอ่ บ. ฉ จอ่ ไฟ ก. ก่อไฟ. ช เซ่ือง, สลึมสลอื ในลักษณะ จ่อม ๑. น. อาหารอยา่ งหนึง่ คล้าย ซ มึนงง เช่น นักมวยถูกชก ไส้กรอกและหม�่ำของอีสาน ฐ น่ังจอ้ กอ้ (น่งั มนึ งง, น่งั เซ่อ). ใช้เคร่ืองในหมหู รือวัว ขา้ วค่ัว ฒ จอ้ กงอ่ ก ก. นง่ั ในลักษณะขเี้ กยี จ. ปรงุ . ด ๒. ก. ลกั ษณะการท�ำงานท่ี ต จอ้ กดอ้ กแจก้ แดก้ ว. สั้นจู๋. เลือ่ นลอย, ไม่คงทีไ่ ม่แน่นอน ถ จอ๋ ง ว. หงอยเหงา, ซึมเซา. เช่น จ่อมตรงนน่ั ทตี รงน่ีท.ี ท จอ่ งหงอ่ ง ว. จอ๋ ง, หงอยเหงา, จ๋อม ก. ตอ๋ ม, เสียงสง่ิ ของขนาดเล็ก ธ ตกลงไปในนำ้� . น ซมึ เซา. จอ่ มเจา้ ะ ว. จำ� เพาะ, คบั แคบ. บ จอ่ งหลอ่ ง ดู จง่ หลง่ ๒. จ่อมหง่อม ก. งอตวั , หอ่ ตัว, อาการ ป จ๋องหล๋อง ดู จ่งหลง่ ๒. นัง่ ชนั เข่าคอ้ มหลงั ลง. ผ จอ่ มหล่อมแจม่ แหลม่ ว. จ้ิมลมิ้ , ฝ จอด ๑. ก. บัดกรี, เช่อื ม, ประสาน น่ารักนา่ เอน็ ดู. พ โลหะใหต้ ดิ กนั , ปะ เชน่ จอดยาง, จอย ว. ผอม, โซ, จอ่ ย กว็ า่ . ฟ จอดสงั กะส.ี จอยฮอย ว. ผา่ ยผอม, โซ. ภ จ่อย ดู จอย. ม ๒. ก. จด, จรด. จ้อย ว. สนิท, แล้ว; ใชต้ อ่ ท้ายค�ำเพ่อื ย จอดไม่ตอ้ งแจว (ปาก) (สำ� ) ก. ไม่มี เน้นค�ำให้มีความหมายเด่น, ร ฤ ทางสู้, พ่ายแพ้อย่างหมดท่า ล หมดหนทาง, หยุดสนทิ . ว จอดหลอด ว. แคบมาก. ศ จอ่ ด่อ ว. สัน้ จ๋.ู ส จอ่ ดอ่ แจแ่ ด่ ว. โด่เด.่ ห อ จอนจ่อ ว. จู๋, สน้ั มาก, หดไปมาก เช่น ฮ 82

พจนานุกรม ภาษาโคราช ชัดเจนขนึ้ เช่น หายจ้อย (หาย Wils. ในวงศ์ Fagaceae ก วบั , หายไปโดยไม่มขี า่ วคราว), นักพฤกษศาสตรเ์ รยี ก กอ่ ดำ� , ข เงยี บจ้อย (เงียบกริบ), เยน็ ถนิ่ เหนือเรยี กก่อดกู , กอ่ เหล็ก. ค จอ้ ย (เยน็ เจ๊ียบ), ตายจอ้ ย จะบนู น. มดลกู . ฆ (ตายแลว้ ), ไปจอ้ ย (ไปแลว้ ). จะ้ ม่ะ ว. จะ๊ , เจอะกันโดยบงั เอิญ, ง จ่อยหลอ่ ย ว. จ๋อย, หน้าจืด, ซดี เซียว. กะมะ, คะมะ, ชะมะ ก็ว่า. จ จอ่ หว่อ ว. แคบ (ใช้แก่ภาชนะ) เชน่ จะยาก…..ม้ัย ดู จะ.....ง่ายม้ยั . ฉ ขวดคอจ่อหว่อ. จ้ะว่ะ ดู จา่ งจ้ะ. ช จอหอ น. ชื่อตำ� บลหนง่ึ อย่ใู นอ�ำเภอ จะหลึน ว. ทะเลน้ , ทะลึง่ , หนา้ เปน็ . ซ เมืองนครราชสมี า (ข.จอฮอ จะหลนุ เชือก ก. ปั่นเชอื ก, ฟั่นเชือก. ฐ หมายถึงด่าน). จะ้ เหม ่ [จ้ะ-เหฺม่] น. จะ๊ เอ๋; คำ� หยอก ฒ จอ่ หอ น. เรือนหอทยี่ ังสร้างไมเ่ สรจ็ , ล้อกนั . ด ถิ่นอีสานใช้ว่า จ่อ หมายถงึ จะโหล ก. โผลไป, ถลา. ต เริ่มท�ำ. จก๊ั ๑. ว. ไม่รู้, ไมท่ ราบ, จกั๊ เด,่ ถ จ้ะ ว. เปน็ ค�ำขานรบั เชน่ เดยี วกับ คะ่ , จกั๊ แหละ, จ๊ักแหล่ว กว็ ่า. ท ครับ. ๒. เปน็ คำ� ประกอบหน้าคำ� อ่ืนมี ธ จะ….งา่ ยมย้ั ว. จะ… เร็วไหม, นาน ความหมายว่าเท่าไร, ก่ี, สัก น ไหมถงึ จะ.… เชน่ จะทำ� ใหง่ า่ ย เช่น จั๊กบาท, จัก๊ คน, จก๊ั ท.ี บ มยั้ (จะท�ำใหเ้ รว็ ไหม), จะมางา่ จ๊ักเด่ ดู จ๊ัก. ป ยมั้ย (นานไหมถึงจะมา), จะ จก๊ั แหล่ว ดู จ๊กั . ผ ยาก…..มย้ั กว็ า่ เชน่ จะยาก จก๊ั แหละ ดู จ๊กั . ฝ มาม้ยั (จะมาเร็วไหม, นานไหม จั๊กกะเดี๋ยว ว. ประเดยี๋ ว, สักประเดี๋ยว. พ ถงึ จะมา). จก๊ั กะตะ๊ ก. จกั ตอก. ฟ จะบก [จะ-บก๊ ] น. กระบก, ต้นไม้ จ๊ักกะต๊ิด ว. สักนิด, นิดหน่อย, ภ ขนาดใหญ่ เมลด็ แข็ง เนอื้ ใน ไม่มาก, จ๊ักตีด๊ ก็วา่ . ม ขาว มรี สมันกนิ ได้. จ๊กั กะแตน น. ตกั๊ แตน. ย จะบกกรัง [จะ-บ๊ก-กัง] น.ไม้ต้น จ๊ักกะโต่ง น. ตั๊กแตน. ร ประเภทก่อชนิด Lithocar จก๊ั กะโต่งดดี ไม่ตาย (สำ� ) เล็กน้อย ฤ pus truncatus Rehd. & ไมถ่ ึงกับตาย, เจ็บแคจ่ ๊ักกะโตง่ ล ว ศ ส ห อ ฮ 83

จกั๊ กะลนั - จ่างจ้ะ ดดี กว็ า่ . ค�ำให้มีน�้ำหนักหรือมีความ จั๊กกะลนั ๑. ก. ตำ� ขา้ วครกกระเดือ่ ง หมายไปในทำ� นองวา่ จงั , จรงิ ๆ, อยา่ งถี่ ๆ หรอื อยา่ งกระช้ัน. อะไรนักหนา เป็นตน้ เชน่ มาก ก ๒. น. ไมเ้ ขย่ี ขา้ วใชเ้ ขย่ี ทก่ี น้ ครก จกั๊ วาย (มากจรงิ ๆ), ดำ� จก๊ั วาย ข เพอ่ื ใหต้ ำ� ทว่ั ถงึ . (ด�ำมากจรงิ ๆ), จะอวดไอกัน ค จั๊กวาย (จะอวดอะไรนักหนา), ฆ จั๊กกะลนึ ก. สยวิ , รู้สึกเสยี วซ่านจน ซะปาย, ซะวาย, นกั วาย, ละวาย, ง ขนลกุ . เหลอื วาย กว็ า่ . จ จังงัง ก. ตง้ั ทา่ , เตรียมพรอ้ ม เช่น ฉ จั๊กกะหรีด น. จิ้งหรดี . ไทยไม่หนรี ุกรข่ี นึ้ ไววาง ทา่ ทาง ช จั๊กกะหลี ก. จ๊ักจี้, จั๊กกะเหลียม, ก�ำหมัดต้งั จังงัง (นิ.พระปาจิต). ซ จ๊ักกะเหลอื ม ก็วา่ จงั ไร [จั่ง-ไล] ว. จญั ไร, เลวทราม, ฐ เปน็ เสนียด, ไมเ่ ปน็ มงคล; มี ฒ จก๊ั กะเหลน น. จิ้งเหลน. ความเชื่อว่าสุนัขข้ึนลอมข้าว ด จก๊ั กะเหลียม ดู จั๊กกะหล.ี ถือว่าจัญไรต้องนิมนต์พระมา ต จก๊ั กะเหลือม ดู จัก๊ กะหลี. สวดปดั เปา่ . ถ จก๊ั กะไหล่ ดู กะไหล.่ จังไรใหญ่ [จั่ง-ไล-ไหย่] ว. จัญไร ท จกั๊ ตดี๊ ดู จก๊ั กะติด๊ . มาก ๆ. ธ จงั๋ หนบั [จัง๋ -นับ] ว. จ�ำหนบั , เต็มที,่ น จกั นวล ดู กลว้ ยจบั นวล. เต็มแรง. บ จกั ราช [จั๊ก-กะ-หฺลาด] น. ช่ืออ�ำเภอ จงั หัน น. ภตั ตาหารเช้า, อาหารเชา้ ป ของพระสงฆ์. ผ หนึ่งในจังหวัดนครราชสีมา จัดส�ำรับ [จดั๊ -ส�ำ-ล่ับ] ก. จัดอาหาร ฝ ตามประวัติเมื่อมีการยกฐานะ หลายอย่างเปน็ ชุด. พ เ ป ็ น ก่ิ ง อ� ำ เ ภ อ ใ ช ้ ชื่ อ ว ่ า ก่ิ ง จตั ุดมภ์ [จดั๊ -ตุ-๊ ดม] น. จัตสุ ดมภ,์ ฟ อ�ำเภอท่าช้าง ที่ว่าการก่ิง จตุสดมภ์, ต�ำแหน่งหัวหน้า ภ อ�ำเภอต้ังอยู่ท่ีบ้านท่าช้าง ปกครอง ๔ ฝา่ ย คอื เวียง วัง ม ตำ� บลท่าช้าง ต่อมาได้รบั การ คลัง และนา เช่น หมู่อ�ำมาตย์ ย ยกฐานะเป็นอ�ำเภอและย้าย จตั ดุ มภท์ เ่ี คยเฝา้ (น.ิ พระปาจติ ). ร มาต้ังท่ีว่าการท่ีตลาดจักราช ฤ ล ว มีล�ำน�้ำจักราชไหลผ่าน จึง ศ เปลีย่ นช่อื เป็นอำ� เภอจกั ราช. ส จั๊กแร้ [จก๊ั -กะ-แล่] น. รกั แร.้ ห อ จั๊กวาย ว. ใชป้ ระกอบค�ำอน่ื เพ่ือเนน้ ฮ 84

พจนานุกรม ภาษาโคราช จัตุมุข [จั๊ด-ตุ๊-ม่กุ ] น. จตุรมขุ . ลึกประมาณหน้าอก หาใบไม้ ก จนั ทร์โฉม น. ผกั ไผ่, แพรว, พรกิ มา่ ; หรือวัสดุที่ลอยน�้ำได้วางกลาง ข วง แลว้ แต่ละคนตนี ้ำ� ใสก่ ันเมอื่ ค ไม้ล้มลุก ตน้ และใบมกี ลน่ิ หอม ส่งสัญญาณให้หยุดแล้วใคร ฆ ฉนุ . จับใบไม้หรือวัสดุนั้นได้ก่อน ง จนั นกกรด [จนั -นก่ -กด๊ ] น. ไมย้ นื ตน้ กจ็ ะไดข้ ยำ� หคู นอนื่ ๆ แตถ่ า้ จ ข น า ด ก ล า ง ถึ ง ใ ห ญ ่ ช นิ ด คนไหนไหวทันรีบด�ำน�้ำหนีก่อน ฉ Ellipanthus tomentosus Kurz., ก็จะไมถ่ กู ขยำ� หู. ช ssp. tomentosus var. tomen จบั เจ้ยี ว [จบ๊ั -เจย้ี ว] น. เล็บเหยี่ยว; ซ tosus ในวงศ์ Connaraceae พรรณไม้ชนิดหนึ่งมีผลเล็ก ๆ ฐ กงิ่ กา้ นออ่ นมขี นละเอยี ด ใบรปู รับประทานได้, ทับเหย่ียว, ฒ เดย่ี ว ดอกเลก็ กลบี ยาว ๕ กลบี ทบั เย่ยี ว, ยบั เย่ยี ว กว็ า่ . ด มว้ นออก ออกเปน็ กระจกุ ทงี่ า่ ม จับนวล [จับ๊ -นวล] น. กล้วยท่ีแกไ่ ด้ที่ ต ใบ แกก้ ษยั ตบั ทรดุ ปวดท้อง ผวิ จะมสี นี วลขาว, (ดู กลว้ ย ถ นกั พฤกษศาสตร์เรียก ตานนก จกั นวล ประกอบ). ท กรด. จ๋า น. สรรพนามบุรุษท่ี ๓ แทนผ้ทู ่ีเรา ธ เคารพ เม่อื พดู ถึง (มักใช้แก่ น จันนกกรด เดก็ ๆ) เชน่ จา๋ อย่มู ั้ย (พอ่ , บ ลงุ , ปา้ อยู่ไหม) ; มาจากค�ำว่า ป จบั งวั ใหท้ นั ขี้ [จบั๊ -งวั -ไห-่ ทนั -ข]่ี (ส�ำ) พอ่ จา๋ แมจ่ ๋า หรือลุงจ๋า. ผ ก. คดิ จะทำ� อะไรกร็ ีบท�ำให้ทัน จา้ ก ๑. ว. เสยี งอยา่ งฝนตกแรง, ฉ่า, ฝ จัก้ ๆ. พ การณ,์ จับควายให้ทันข้ี กว็ ่า. ๒. ก. ไหลออกมาในฉับพลัน ฟ จบั ควยใหท้ นั ขี้ [จ๊ับ-ควย-ไห-่ ทนั -ขี]่ เชน่ น่�ำลายแตกจา้ ก (น้ำ� ลาย ภ ไหลออกมาทนั ที). ม ดู จบั งัวให้ทันข.ี้ จ๊าก ก. ร้องเสยี งหลง, ส่งเสียงรอ้ งดัง ย จบั จอ่ ม [จบ๊ั -จอ่ ม] น. การเล่นอย่าง ผดิ ปกต.ิ ร จ่าง ก. ถา่ ง. ฤ หน่งึ โดยผ้เู ล่นยืนลอ้ มวงในนำ�้ จ่างจ้ะ ว. อล่างฉา่ ง, อา้ ซา่ , ล ว ศ ส ห อ ฮ 85

จ้างก็ไม่ - จ้มุ ถ่างขาออกไปอย่างเปิดเผย, ตดิ กันรับประทานได,้ ตำ� หยาน ถา่ งขาจนเห็นขาอ่อน เช่น นงั่ กว็ ่า. จา่ งจะ้ , ยนื จ่างจะ้ , จะ้ วะ ก็วา่ , จ�ำหืน ว. ฝนื ใจทำ� , เสแสรง้ . ก ถิน่ อสี านใชว้ ่า กา่ งกะ๊ . จ้ำ� อ้าว ว. โดยเร็ว, อาการท่ที ำ� เร็ว ๆ ข จา้ งก็ไม่ ว. ใชป้ ระกอบค�ำอื่นมคี วาม ถ่ี ๆ เช่น พายจ้�ำอา้ ว. ค จ�ำโอ ก. อาเจียน, สำ� รอกอาหารออก ฆ หมายเชิงปฏิเสธ เช่น จ้างก็ ทางปาก, จำ� โอโรราก กว็ ่า. ง ไม่เช่ือ, จ้างดาก็ไม่ กว็ า่ . จำ� โอกันละโอก [จ�ำ-โอ-กนั - จ จา่ งก่าง ว. แข็งมาก. ล่ะ-โอก] ก. อาเจยี นกันเสยี ง ฉ โอก้ อา้ ก. ช จ้างดาก็ไม่ ดู จา้ งกไ็ ม่. จ�ำโอโรราก [จ�ำ-โอ-โล-ลาก] ซ จาน น. ทองกวาว. ดู จ�ำโอ. ฐ จารึกบนหนังหมา ดู ตราลงหนังหมา. จิ ว. จะ เช่น จิไปไหน (จะไปไหน), ฒ จา้ ว น. ผตู้ งั้ ตน้ เลน่ เกม เชน่ หมากเกบ็ , จี่ ก็ว่า. ด จง้ิ จกตก๊ แกทกั [จิง้ -จ๊ก-ต๊ก-แก-ทั่ก] ต หึ่ง, ผู้ต้งั ต้นในวงการพนัน เช่น ก. จงิ้ จกตกุ๊ แกหรอื สตั วส์ ง่ เสยี ง ถ ไพ่. หรอื รอ้ งเตอื น เชอื่ กนั วา่ จะเกดิ ท จ�้ำบะ๊ น. การแสดงโปโ๊ ดยหญิงเต้น เรื่องอะไรสักอย่างขึ้นในเวลา ธ ขา้ งหน้า. น และเปลื้องผ้าทีละชิ้นเปลือย จิน ก. กิน เช่น จินเขา่ (กนิ ขา้ ว). บ กายยว่ั เยา้ กามารมณ,์ แซด็ บอม จินรจา [จิน-ละ-จา] ก. เจรจา เชน่ ป ก็วา่ . พ ร า น ก็ จ น ไ ม ่ รู ้ ที่ จ ะ จิ น ร จ า ผ (น.ิ พระปาจิต). ฝ จ�ำปาก น. จำ� ปาศักดิห์ รอื เมอื งนคร จิบ [จ๊ิบ] น. เคร่ืองมือจับสัตว์น้�ำ พ จำ� ปาศกั ด์ิ เช่น แกบอกวา่ นาม ชนิดหน่ึง ใชเ้ สาปักทางซ้าย ฟ พาราชือ่ วา่ เมอื งจ�ำปาก, กรุง และทางขวาเรียงกันเป็นล�ำดับ ภ กษัตริย์เจ้าจ�ำปากผูกนาถา เอาเฝือกหรือก่ิงไม้ก้ัน ๒ ขา้ ง ม (นิ.พระปาจิต), นครชัยเมือง ระหว่างกลางมีห้างเล็ก ๆ ย จ�ำปากนาคบรุ ี (สภุ มติ ฯ). ส�ำหรับน่ังจับเชือกที่ผูกกับ ร ฤ จ�ำพะเอญิ ว. บังเอิญ, เผอิญ, เกิดขนึ้ ล ว โดยไม่รู้ตวั . ศ จำ� มะลัง ว. คงท่ี, ประจำ� , ไม่ ส ห เปลย่ี นแปลง. อ จ�ำหยาน น. พรรณไม้ชนิดหนึ่ง ผล ฮ 86

พจนานุกรม ภาษาโคราช ปลายอวนที่กางกั้นให้ปลาเข้า กองไฟ. ก จับเม่อื เวลาน้�ำไหล. จุ้ ๆ ว. พอเหมาะ, พอดี เช่น เอาน�ำ่ ล่ะ ข จิม ก. จีม, เอาลม่ิ เสยี บแทรกลงไป ค เพ่อื ใหแ้ นน่ , จิ๋ม กว็ ่า. เลง นำ�่ พรกิ่ พอจุ่ ๆ (เอานำ�้ ละลาย ฆ จิ้มมิม่ ดู คม่ิ ม่มิ . นำ้� พรกิ พอดี ๆ). ง จมี ว. ตดิ กัน, ชดิ กัน เชน่ นัง่ จีมกนั จุ้ก ว. ร้อนผ่าว, รอ้ นระอ,ุ จุ้ก ๆ ก็วา่ . จ เลยนอ้ . จุ้ก ๆ ดู จุ้ก. ฉ จดื จ่องหล่อง ว. จดื (ใชแ้ กห่ นา้ ), จดื จกุ จิก [จกุ๊ -จ๊กิ ] ว. จุบจบิ , อาการท่ี ช ไมม่ รี สชาต,ิ จืดชดื , ลกั ษณะ กินพร่�ำเพรื่อทีละเล็กละน้อย, ซ อาหารท่ีมีน�้ำไม่เข้มข้นจนไม่มี กระจุกกระจิก กว็ ่า. ฐ รสชาติ, จดื จอ๋ งหลอ็ ง กว็ ่า. จกุ้ จี้จุ้กจั้ก ก. พลุกพล่าน. ฒ จดื จ๋องหลอ็ ง ดู จืดจ่องหล่อง. จกุ แอก้ [จกุ๊ -แอก้ ] ก. จกุ แอ้ด, อาการ ด จืดเป็นไกต่ ม้ ว. หนา้ จดื , หน้าซีด, จกุ จนพูดไมอ่ อก. ต หนา้ ซีดเผอื ด. จคุ๊ ่ำ� วันคืน น. กลางค�ำ่ กลางคนื , ถ จื้น ๑. ว. เซ็ง, เลย่ี น, หมดรส, จืดชดื . กลางคืน, ฉกุ เฉิน เช่น เตรยี ม ท ๒. ก. อาการมวนท้อง, หยูกยาไว่เผ่ือเจ๊บไข่ได้ป่วย ธ คล่ืนเหียน, คลื่นไส้, เอียน, จุ๊ค�ำ่ วนั คนื . น จ้ืนท้อง ก็ว่า. จงุ้ จา่ ว. สาธุ, ไหว,้ สวสั ด;ี เปน็ คำ� บ จน้ื ทอ้ ง [จ้นื -ทอ่ ง] ดู จน้ื . บอกให้เดก็ แสดงความเคารพ. ป จุ๊ดจี่ น. จี่; แมลงพวกดว้ งปีกแข็ง ผ จ๊ไุ ฟ อาศยั อยตู่ ามมลู สตั ว์ เชน่ ขว้ี วั , ฝ ข้คี วย, กุ๊ดจ่ี ก็ว่า. พ จุ๊ ก. ใส่, ใสไ่ ฟ. จุ๊ดจู๋ ว. สัน้ มาก, ส้นั จู.๋ ฟ จุ๊ไฟ ก. ดัน, ดุน,ไส, รนุ ฟนื ที่ จุ๋นจู่ ว . จุนจู๋, ส้ัน, สัน้ มาก (ใช้แก่ ภ ไหม้ไฟให้เข้าไปในเตาหรือ หนา้ ) เชน่ อึง่ พรา่ วหน่าจ๋นุ จู่ ม (อ่ึงพร้าวหนา้ ส้ันหรอื หน้ามู่ทู)่ . ย จนุ้ พนู่ ว. พนู , เตม็ จนนนู , อนุ้ พนู้ กว็ า่ . ร จุ้ม ก. ลักษณะทเ่ี อาศรี ษะรวมเข้ามา ฤ ชิดกนั เช่น หัวจมุ้ กัน (หัวก้ม ล ชดิ กนั ). ว ศ ส ห อ ฮ 87

จมุ้ โพละ - แจง้ ตามาเช้า จุ้มโพละ ดู ตมุ้ บก. จน, ตราบเท่า เชน่ เอาเจ่นได้ (เอาจนได้), ตีแมวเอาเจ่นตาย ก (ตีแมวจนกระทั่งตาย), เก่น ข กว็ ่า. ค เจนจา ก. เจรจา เช่น ร้องโฉโ่ หส่ นั่น ฆ ขึ้นสามลา คนเจนจารู้เรื่อง ง แล้วร้องไป (นิ.พระปาจิต). จ จมุ โพละ เจ็บกกล้ิน [เจ๊บ-กก๊ -ลนิ่ ] เปน็ ค�ำพูด ฉ กระทบกระเทียบคนโคราชที่ ช จุ้ย (ปาก) ก. วางท่า, เต๊ะทา่ , เต๊ะจยุ้ ดัดจริตพูดภาษาไทยกรุงเทพ ซ ก็ว่า. เชน่ อยา่ ดั๊ดล่างหลายไม่เจบ๊ ฐ ก๊กล่ินนี (ดัดจริตพูดภาษา ฒ จุลาจล [จ๊-ุ ลา-จล] น. จลาจล เชน่ กรงุ เทพไม่เจบ็ กกลนิ้ เหรอ ). ด เมฆหมอกเกลื่อนกล่น จุลาจล เจ็บขี้ [เจ๊บ-ข่ี] ก. ปวดท้องข้ี, ต ไปทั้งสมุทรไทย (น.ิ กศุ ราช). ตอ้ งการถ่ายอจุ จาระ. ถ จูงกะเบน น. โจงกระเบน (มว้ นชาย เจบ็ ข้ีวง่ิ หารอ่ ง [เจ๊บ-ข-่ี ว่ิง-หา-ล่อง] ท (สำ� ) ก. จะคิดท�ำการใดก็ตอ่ ธ ผ ้ า นุ ่ ง แ ล ้ ว ดึ ง ไ ป เ ห น็ บ ไ ว ้ เมื่อเวลาจวนตัวเช่นเดียวกับ น ขา้ งหลัง), จูงหาง ก็วา่ . สำ� นวนที่ว่า กนิ แกงรอ้ น. บ จงู ควายไมเ่ ดิน [จูง-ควย-ไม่-เดิน] เจบ็ แค่จ๊กั กะโต่งดดี [เจบ๊ -แค่-จัก๊ - ป กะ-โตง่ -ดีด] ดู จั๊กกะโต่งดีด ผ (สำ� ) ไมม่ ีความสามารถ. ไม่ตาย. ฝ จูงหาง ดู จงู กะเบน. เจ็บท้อง [เจ๊บ-ท่อง] ก. ปวดทอ้ ง. พ จดู้ ว. หมดตวั , หมดทนุ . เจ็บทอ้ งร้องโห่ [เจบ๊ -ทอ่ ง-ล่อง-โห]่ ฟ เจก๊ โคก (ปาก) น. เปน็ คำ� ดูแคลน ก. โอดโอย, ร้องเพราะความ ภ เจบ็ ปวด. ม คนจีน ท�ำนองว่าเป็นคนเจ๊ก เจบ็ เยีย่ ว [เจ๊บ-เยี่ยว] ก. ปวดท้อง ย บา้ นนอกคอกนาอยใู่ นปา่ ในโคก. เยย่ี ว, ต้องการถ่ายปัสสาวะ. ร เจ่น ว. มีความหมายค่อนข้าง เจบ็ สำ� เหลยี ก [เจบ๊ -สำ� -เหลฺ ยี ก] ก. เจบ็ ฤ ล หลากหลาย เป็นต้นวา่ จัง, ยง่ิ ว นกั , แท้ ๆ, จรงิ ๆ, มาก เช่น ศ หนาวเจน่ (หนาวจงั , หนาวจรงิ ๆ), ส ไกลเจ่น (ไกลจงั , ไกลแท้ ๆ) ; ห อ อกี ความหมายหนงึ่ วา่ จนกระทง่ั , ฮ 88

พจนานุกรม ภาษาโคราช ระบบบรเิ วณหลงั เชน่ บนั้ เอว แกงหรือผัดใส่น้�ำน้อยแต่พอ ก หรือ สะบักเวลายกสิ่งของจะ เหมาะ, ขลกุ ขลิก เชน่ ละลาย ข รสู้ ึกเสยี วแปลบ หรือเจบ็ แวบ น�่ำพริกใส่นำ่� เจา๊ ะแจะ๊ . ค แลน่ เขาไปบรเิ วณหลงั , สะบกั จม. เจ๊าะเมาะ ว. ที่แคบ ๆ, เจ๊าะเวาะ, ฆ เจ็บแสบพอปานเอาแหนบมาถอน เจา๊ ะเวาะแจะ๊ แวะ, เจา๊ ะแอะ๊ กว็ า่ ง หนวด [เจ๊บ-แสบ-พอ-ป่ัน- เชน่ ชา่ งมนั ไล่ หนามไผม่ นั เกา๊ ะ จ เอา-แหฺนบ-มา-ถอน-หฺนวด] แกผ้ า่ วง่ิ หนี เหน็ อเ๋ี จา๊ ะเวาะ (เพลง ฉ (ส�ำ) ก. ร้สู ึกเจบ็ ใจ, เจบ็ ชำ้� นางกะโหลก). ช นำ้� ใจ, กระเทอื นความรู้สกึ จน เจา๊ ะเวาะ ดู เจ๊าะเมาะ. ซ เสียใจ. เจ๊าะเวาะแจะ๊ แวะ ดู เจา๊ ะเมาะ. ฐ เจริญ ๆ เถอะ [จะ-เลิน-จะ-เลนิ - เจา๊ ะแอะ๊ ดู เจ๊าะเมาะ. ฒ เทอะ] ว. ค�ำประชดประชนั เจก้ิ เลิก่ จ้กั ลัก่ ก. ตกอกตกใจ. ด ท�ำนองว่าให้เจริญก้าวหน้า เจิ่งเหลงิ่ ว. ไมเ่ ขม้ ข้น, จดื , จดื ชดื , ต เถดิ . ไม่มีรสชาติ. ถ เจอ่ ว. ฟันเหยิน, ฟันยื่นออกมา เจดิ ก. รอ่ นถลา เช่น นกบินเจดิ . ท นอกปาก. เจบ้ิ จา้ บ ว. เนบิ นาบ, เช่ืองช้า. ธ เจอ้ เลอ่ ว. จ๊ะ, เจอกันโดยบังเอิญ. เจิ่มเจอ้ ะ ว. ไมเ่ ข้าท่า เชน่ ท�ำเจ่มิ จอ้ ะ น เจอเลอจ้ักล่ัก ว. อาการรีบร้อน, ไมอ่ ายเขานี (ทำ� อะไรไมเ่ ข้าท่า บ ไม่มมี ารยาท. ไม่อายเขาหรือ). ป เจอะเหวอะ [เจอ้ ะ-เวอ่ ะ] ว. เหวอะหวะ, เจือ ก. เจือจุน, เอ้อื เฟื้อ, อุดหนนุ เชน่ ผ บาดแผลฉกรรจ.์ จึงคิดเจือเผ่ือแผ่ไปข้างหน้า ฝ เจ้าของ น. ตัวเราเอง. (น.ิ พระปาจติ ). พ เจา้ นาค น. นาค, ผทู้ โี่ กนหวั เตรยี ม เจื้อย ว. เฟื้อย, มาก; ใช้ประกอบคำ� ฟ จะบวช. วา่ ยาว เชน่ จะใหเ้ ลา่ กย็ าวเจอ้ื ย ภ เจ้าประคุณลนุ ช่อง ว. โดยปริยาย สกั หา้ วนั กไ็ มจ่ บ (เพลงโคราช). ม เปน็ คำ� ประชด เชน่ เจ้าประคณุ แจกหมาก (ปาก) ก. ต่อยปาก, ย ลุนชอ่ งยังไมม่ าเลย. ชกปาก. ร เจ่าะ ๆ ว. ทลี ะน้อย, คราวละนอ้ ย. แจ้ง น. เชา้ ตรู่. ฤ เจา๊ ะแจะ๊ ว. มีนำ้� เจอื อยู่เพยี งเล็กนอ้ ย, แจ้งตามาเช้า [แจ้ง-ตา-มา- ล ว ศ ส ห อ ฮ 89

แจ้งโปก - ใจหายวบู พอปานไอต้ บู ตกน้�ำ ช่าว] ว. สว่าง, รุ่งเช้า, โจก้ โกก้ ว. ผอมโซมาก. รงุ่ แจ้ง. โจงโลง ดู ก่ะโซ.่ แจ้งโปก ว. สว่างคาตา, โจ่งโหล่ง น. ว่างเปล่า, โล่ง. ก ยันสวา่ ง. โจด น. ไผช่ นิดหนงึ่ มขี นาดเล็กกวา่ ไผ่ ข แจงอนสิ งส์ ดู เทศนแ์ จงอนิสงส.์ ค ทั่วไป หนอ่ เลก็ กวา่ หนอ่ รวก ฆ แจ้ด โดยปริยายหมายถึงเลขหวย นิยมน�ำมาทำ� อาหาร. ง ตัวเด็ด, ตัวเต็ง, เลขเดด็ เชน่ โจดโดด ว. สงู อยา่ งไมไ่ ด้สัดสว่ น, จ งวดน่ี ๙๔ ตัวแจด้ (งวดน้ี ๙๔ สงู ผดิ ปกต,ิ สงู ชะลดู , โจดโปด, ฉ โจดโหลด, โขดโดด ก็ว่า, ช เลขเดด็ ). ถนิ่ อีสานใชว้ า่ โจดโลด. ซ แจด๊ ว. แจ๋ (ใชแ้ ก่สีแดง), แปด๊ , โจดโปด ดู โจดโดด. ฐ โจดโหลด [โจด-โหฺลด] ดู โจดโดด. ฒ แปรด๊ กว็ ่า. โจ่โด่ ว. ลักษณะสิ่งท่ีย่ืนออกมา, ด แจบ ๑. ก. ฐานะยำ�่ แย่, จนกรอบ. ถ่ินอสี านใชว้ า่ โกโ่ ด่. ต ๒. ว. ราบเรยี บ เชน่ พายุ่พั่ด โจโ่ ดเ่ จ่เด่ ว. ลักษณะสง่ิ ทีย่ น่ื ออกมา ถ หลงั คาบา้ นแจบเมิด้ เลย (พายุ อย่างระเกะระกะ. ท พัดหลังคาบ้านพังราบเรียบ โจน่ โหว่น [โจ่น-โหวฺ น่ ] ว. สูงชลูด, ธ สูงล่ิว. น หมดเลย). ใจเต้นตุ๋ม ๆ ตอ้ ม ๆ ว. ใจเตน้ ไมเ่ ปน็ บ แจม่ แจง้ แดงแจ๋ ว. แจ่มแจง้ อยา่ ง จังหวะด้วยความตื่นเต้นหรือ ป หวาดกลัว. ผ ละเอียด. ใจเตน้ เปน็ ตีปลา (สำ� ) น. ต่ืนเตน้ ฝ แจแฮ ว. หมดหนทาง, หมดท่า เชน่ อย่างลิงโลดเพราะดีใจ เช่น พ กล๊บั มาอย่างแจแฮ. ค ร้ั น เ มื่ อ คุ ณ ห ญิ ง แ จ ้ ง ว ่ า ฟ เจ้าคุณปลัดกลับมา ส�ำหรับ ภ โจ้ก ๑. ว. ลกั ษณะของเหลวไหลอย่าง ความดีใจมิพักต้องพูดถึง แต่ ม รวดเรว็ , จ้อก, เสียงนำ้� ไหล ทวา่ หวั ใจเตน้ เปน็ ตปี ลา (ทา้ ว ฯ). ย เช่น เทนำ่� โจก้ (เทน�้ำใหไ้ หลลง ใจร้อนพอปานเด็กน้อยบ่มหน่วย ร อยา่ งรวด เรว็ ), เทโจก้ (เทพรวด), แหน่ [ไจ-ลอ่ น-พอ-ปน่ั -เดก๊ - ฤ โจก้ จ้าก ก็ว่า. ล ว ๒. ว. โฮ เชน่ รอ่ งโจก้ (รอ้ งไหโ้ ฮ, ศ ร้องไหด้ ้วยเสยี งดัง ๆ). ส โจก้ จา้ ก ดู โจก้ . ห อ โจ้โก้ ว. พูนจนล้น, โต้โก้ กว็ ่า. ฮ 90

พจนานุกรม ภาษาโคราช นอ่ ย-บม่ -หนว่ ย-แหนฺ ]่ (ส�ำ) ว. ใจหวั่น ๆ [ไจ-หวน่ั -หว่นั ] ว. ใจสั่น ๆ, ก ใจรอ้ น, เรง่ รบี , อยากได้เรว็ . หัวใจเต้นถ่ี ๆ. ข ใจระ่ เพนิ่ ว. จติ ใจไมส่ งบ, ใจระ่ เวนิ่ กว็ า่ . ค ใจระเวอ่ [ไจ-ล่ะ-เว่อ] ก. จติ ฟ้งุ ซา่ น, ใจหักวาบ [ไจ-ฮกั -วาบ] ว. ความรูส้ กึ ฆ ใจลอย. สะเทือนใจที่เกิดขึ้นวาบหน่ึง ง ใจระเว่นิ [ไจ-ล่ะ-เวิ่น] ดู ใจร่ะเพิน่ . แล้วหายไป, ใจหายวาบ, จ ใจเสาะเหมือนปลาซิว [ไจ-เซาะ- ใจหายวูบ ก็วา่ เช่น นาย ฉ เหมฺ ือน-ปา-ซิว] ว. ใจปลาซิว, นรินทร์ภักดีแจ้งความแล้ว ช ทอ้ ถอยโดยง่าย, ไม่อดทน. ใจหายวูบ (ท้าว ฯ). ซ ใจหลน่ ไปอยตู่ าตมุ่ ว. ตกใจหรอื ฐ ใจหายวบู เหมือนกบั หวั ใจหล่น. ใจหายวาบ ดู ใจหักวาบ. ฒ ใจหวง่ั ๆ [ไจ-หวงั่ -หวงั่ ] ก. หววิ ๆ, ใจหายวบู ดู ใจหกั วาบ, ใจหายวบู ด หวน่ั , พรน่ั , พรนั่ ใจ เชน่ ครน้ั วา่ ต เหน็ มใิ ช่ กลบั หลงั ไปใจหวง่ั หวงั่ พอปานไอ้ตบู ตกน�้ำ ก็วา่ . ถ (น.ิ รปู ทอง). ใจหายวูบพอปานไอ้ตูบตกน้�ำ [ไจ- ท ธ หาย-วูบ-พอ-ปั่น-ไอ้-ตูบ- น ต๊ก-นา่ ม] ดู ใจหายวูบ. บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 91

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 92

ฉมกุ ฉมวั [ชะ-มกุ -ชะ-มวั ] ว. ขมกุ ขมวั , ฉพจนานุกรม ภาษาโคราช ก มืดมัว ๆ เช่น แม่เอวกลม pyrifera (L.) L’Hré . ex Vent. ข โฉมงามเดินตามผัว ฉมกุ ฉมวั จดั อยใู่ นวงศ์ Moraceae ลำ� ตน้ ค โอดองคแ์ สนสงสาร (สภุ มติ ฯ). ขรขุ ระเมอื่ กรดี จะมนี ำ�้ ยางสขี าว ฆ ใบมนรปี ลายแหลม ดอกออก ง ฉลนุ [ฉะ-หลนุ ] ก. บดิ , หมนุ ไปทางใด เปน็ ชอ่ ผลกลมออกตามงา่ มใบ จ ทางหนึง่ ให้เปน็ เกลยี ว. กลมสีอมแดง ใช้เส้นใยจาก ฉ เปลือกล�ำต้นท�ำกระดาษร่ม ช ฉะ [ฉะ๊ ] ก. ปะทะคารม, ต่อปากตอ่ คำ� ใชท้ ำ� ยาได.้ ซ กันอย่างรุนแรง. ฉบิ หาย [ชิบ-หาย] อ. อยา่ งยง่ิ ; ใช้ ฐ ประกอบค�ำวิเศษณ์เพ่ือเน้น ฒ ฉะอ๊กึ ดู มะอกึ๊ . ความหมาย เชน่ เปรยี้ วชบิ หาย, ด ฉ่า น. ครั้ง, ที (ใชแ้ กก่ ารทอดแห) เชน่ เคม็ ชบิ หาย. ต ฉดี หว่านฉดี ยา ก. ฉดี ยา. ถ หวา่ นฉา่ เดยี ว (ทอดแหทเี ดยี ว), ฉึบ [ชบึ ] ว. เสียงดังเชน่ นนั้ เชน่ ท (ดู หวา่ นแห ประกอบ). ป๊ิดประตรู ่ถดงั ชึบ. ธ ฉาก ก. เดินผา่ น, ผา่ นมา, ชาย, ฉุ่ง ก. เหมน็ โขลง, เหมน็ คลงุ้ . น เฉยี ด, (ดู กราย ประกอบ). ฉุงฉิง ว. เย่อหยง่ิ , ทะนง, ยโสโอ้อวด บ ฉาบ ก. โฉบ เช่น บนิ ฉาบ (บินโฉบ). เชน่ ทำ� ทีฉุงฉิงทำ� เหยิดทำ� หยงิ่ ป ฉายเดี่ยว ว. ไปหรือมาคนเดียว, (นิ.รปู ทอง). ผ บินเด่ียว. ฉุนกกึ [ฉนุ -ก้ึก] ว. กล่นิ ฉุนจัดจน ฝ ฉายยา น. ฉัยยา, ชายา, เมีย เช่น ท�ำให้ชะงัก, รู้สึกโกรธจัดข้ึน พ พ่ีไปไม่ไกลโฉม จะตามโลม ทนั ที. ฟ นางฉายยา (น.ิ รูปทอง), โฉม เฉ่ ก. เฉด, คำ� รอ้ งไล่หมา. ภ นางฉายยา ตรัสเรียกทาสา เฉยกรุ่ม ว. นิง่ เฉยโดยไมส่ นใจใยดกี ับ ม (นิ.กุศราช). ใคร, นิ่งเฉยไมพ่ ูดจากับใคร, ย ฉายหล่อ ก. ปรากฏตวั ด้วยการแต่ง น่งิ เฉยอย่างไมส่ นใจใยด,ี ไม่ ร ตัวโกห้ รือโชว์ความหล่อ. ฤ ฉ�ำฉา น. ปอกะสา ; ไมย้ นื ตน้ ขนาด ล กลาง ชนดิ Broussonetia pa ว ศ ส ห อ ฮ 93

เฉียด - ชะ แยแสกับเหตุการณ์ท่ีประสบ, เสียงดงั ). กรุ่ม ก็ว่า. โฉมกรู น. โฉมตรู, รูปงาม. เฉียด ดู กราย, ฉาก. ไฉล [ชะ-ไล] ว. ไฉไล, เลือ่ ม, งาม ก เฉียม ก. เขียม, ประหยดั . ข โฉ่ ก. ส่งเสียงดงั , เอด็ ตะโร, โจษจนั , เชน่ พระสรุ ิเยนลงไปลับเหล่อื ค มไฉล (นิ.พระปาจติ ). ฆ ฉาวโฉ่ เช่น อย่าโฉ่ (อยา่ ส่ง ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 94

ชพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ชนะ [ชะ-น่ะ] ก. ใชป้ ระกอบหน้าคำ� ชว่ ยเหลอื เจอื จนุ ก. ชว่ ยเหลอื เจอื จาน, ข กริยามีความหมายท�ำนองว่า ช่วยเหลือและเกื้อหนนุ . ค ขยัน, ครา้ นที่จะ, รู้สกึ หน่าย ฆ เชน่ ใครจิชะน่ะบอก (ใครจะ ชอ็ กกะรี น. โสเภณ,ี หญงิ ส�ำสอ่ น. ง ขยนั บอก, คร้านทจี่ ะบอก, รสู้ ึก ชอ่ งแมว น. ล่องแมว, ชอ่ งวา่ ง จ หน่ายท่ีจะบอก, บอกจนเบื่อ ฉ ที่จะบอก); ค�ำว่า “ไม่ชนะ ระหว่างพ้ืนเรือนกับพ้ืนระเบียง ช [ไม่-ชะ-น่ะ]” มีความหมาย เพื่อให้ลมถ่ายเท, ช่องว่าง ซ เดียวกัน เช่น ไม่ชน่ะจิบอก ระหว่างพรึงเรือนกับชานพาไล ฐ (คร้านทจี่ ะบอก). มีขนาดพอแมวลอดได้. ฒ ด ชนู น. ธนู. ชอ่ งแมว ต ชลนัง [ชน-ละ-นงั ] น. ชลนา, น�ำ้ ตา. ถ ชลนี [ชน-ละ-นี] น. ชนน,ี แม่. ช่องร่อง น. ท้องร่อง. ท ชโล น. ชเล, ในน้ำ� เชน่ ก็เสอื่ มสญู มนุ่ ชอน ว. คดเคี้ยว. ธ ชอ้ นปา่ [ชอ่ น-ป่า] น. ชอ่ื ไมพ้ ุม่ ชนดิ น ตามลำ� ชโล แตกระแหงแล้งโผ บ ในท่อธาร (สภุ มติ ฯ). Prismatomeris malayana ป ชวดฉลูขาลเถาะ [ชวด-ฉะ-หลู-ขาน- Ridl. ในวงศ์ Rubiace, ไทย ผ เทาะ] ดู ชวดโมะ. กรุงเทพเรียก สนกระ. ฝ ชวดโมะ [ชวด-โม่ะ] ว. ชวด, ไม่ได,้ ชอบขดุ ชอบก่น [ชอบ-คุด-ชอบ-กน่ ] พ อด, ไมส่ มหวัง, ผิดหวัง, ชวด (ส�ำ) ก. ชอบขดุ คยุ้ เรอ่ื งราว ฟ ฉลูขาลเถาะ ก็วา่ . มากล่าว. ภ ช่วยงาน ก. ไปร่วมงาน, ร่วมมือ ชอ่ ออ้ ย น. อ้อยทปี่ ลกู แตล่ ะแถว. ม ทำ� งาน เช่น ไปช่วยงานแตง่ ชะ [ชะ่ ] ว. เกล้ียง, สะอาด เช่น ล่าง ย (ไปร่วมงานแต่งงาน). ร ช่วยบุญ ก. ไปรว่ มงานบญุ , ไปรว่ ม ฤ บรจิ าค. ล ว ศ ส ห อ ฮ 95

ชะแงะ - ชา่ งหแี มม่ ัน ชามไมช่ ะ่ (ล้างชามไม่สะอาด). เข่า-ล่ึก-ชัก-ซึก-เข่า-เมือง] ชะแงะ [ชะ่ -แงะ่ ] ก. ชะแง,้ เหลยี วด.ู (ส�ำ) น�ำศัตรูเข้าเมือง, น�ำ ชะนนุ [ชะ่ -นนุ ] น. ชนุ , เครอ่ื งมือ ความเสียหายมาสู่ตนหรือพวก ก ส�ำหรับถักตาข่ายหรือแหท�ำ พ้อง ตรงกบั สำ� นวนทว่ี า่ “ชกั ข ด้วยไม้ไผ่มีเดือยตรงกลางใช้ นำ้� เข้าลกึ ชักศกึ เข้าบา้ น” เชน่ ค ชักน้�ำเข้าลึก ชักศึกเข้าเมือง ฆ รวบดา้ ย. ท�ำให้ลอื เล่อื ง ทั่วทกุ พารา (นิ. ง ชะบุญ ว. เดชะบญุ , เหมือนเป็นบญุ , รูปทอง). จ ชักว่าว [ชั่ก-ว่าว] (ปาก) น. การ ฉ อำ� นาจทด่ี ลให้เป็น. ส�ำเร็จความใคร่ด้วยตนเอง ช ชะมก [ชะ่ -มก่ ] น. ผปี อบ, ตะกละ ของผูช้ าย. ซ ตะกลาม, ทะมก ก็วา่ . ชง่ั กราน ดู เชิงกราน. ฐ ชัง่ โลง ดู โชงโลง. ฒ ชะมะ [ชะ่ -มะ่ ] ก. จะ๊ , เจอะโดยบงั เอญิ , ชน้ั ไหน [ชนั่ -ไหน] น. คำ� ถามในทำ� นอง ด อาการท่ีเจอะจนเกือบจะชนกัน, ว่า ระดับไหนหรอื แน่แคไ่ หน. ต กะมะ, คะมะ, จะมะ กว็ า่ . ชว่ั เคย้ี วหมากแหลก [ชว่ั -เคยี่ ว-หมาก- ถ ชะมุด [ช่ะ-มุ่ด] ก. มดุ น้�ำ, ดำ� นำ�้ . แหลฺ ก] (สำ� ) ว. เวลาชวั่ ขณะ ท ชะหลำ� พอง [ชะ่ -หล�ำ-พอง] ดู ปลา หน่ึง, เวลาชั่วครใู่ หญ่ ๆ; ชวั่ ธ เวลาที่น้อยกว่าชั่วเค้ียวหมาก น หล�ำพอง. จดื ซง่ึ ชัว่ เค้ยี วหมากจืดใช้เวลา บ ชกั คะเยอ่ ดู ชกั ชา. ๒๐ - ๓๐ นาที โดยตั้งแตเ่ ร่มิ ป เคย้ี วจนหมากแหลก เมอ่ื เคีย้ ว ผ จนจืดหมดคำ� จงึ คายชานหมาก ฝ ทงิ้ เช่น อง้ึ อยู่ไมพ่ อชว่ั เค้ียว พ หมากแหลก (ท้าว ฯ). ฟ ช่วั ๆ ดี ๆ ดู ดี ๆ ชั่ว ๆ. ภ ชั่วดีถหี่ ่าง ดู ดี ๆ ชัว่ ๆ. ม ชวั่ หมอ้ ขา้ วเดอื ด [ชวั่ -หมอ่ -เขา่ -เดอื ด] ย น. ระยะเวลาประมาณ ๑๐-๑๕ ร ชกั ชา ฤ ชักชา [ชกั่ -ชา] ก. ชกั เยอ่ ; แต่เดิมใช้ ล ว มอื จับตอ่ ๆ กนั แลว้ แต่ละฝา่ ย ศ ดึงภายหลังใชเ้ ชือก, ชกั คะเย่อ ส กว็ ่า. ห อ ชกั นำ�้ เขา้ ลกึ ชกั ศกึ เขา้ เมอื ง [ชกั่ -นา่ ม- ฮ 96

พจนานุกรม ภาษาโคราช นาที; มาจากระยะเวลาท่ีต้ัง ยา-เหยฺ ยี บ-เมอื ง] (ส�ำ) นับ ก หมอ้ ขา้ วจนเดอื ด เชน่ คณุ หญงิ เป็นสิริมงคลท่ีมีผู้สูงศักดิ์มา ข เพลินต่อการเคี้ยวหมากอยู่พอ เยยี่ มเยียน. ค ชวั่ หมอ้ ขา้ วเดอื ด (ทา้ ว ฯ). ชา่ งติ [ชงั่ -ต๊]ิ ว. นิสยั ชอบต,ิ ตโิ น่น ฆ ชา้ โกรก [ชา่ -โกก] ดู เพลงชา้ โกรก. ติน,่ี ลูกอชี ่างติ กว็ า่ . ง ช้าง [ช่าง] น. ชื่อสัตว์บกเล้ียงลูก ชา้ งเทียมแม่ [ชา่ ง-เทยี ม-แม่] น. ทา่ จ ด้วยนมท่ีใหญ่ที่สุด จมูกย่ืน ร�ำที่ฝ่ายหญิงกางแขนกว้าง ฉ ยาวเรียกว่างวง ใบหูใหญ่. ฝ่ายชายร�ำกางแขนแคบกว่า ช ช้างข้ึนพู แกว่งหูวาบ ๆ อยใู่ นวงแขนฝา่ ยหญงิ , (ดู กระดี่ ซ [ช่าง-ขึ่น-พู-แก่ง-หู-วาบ- เคยี งขอน ประกอบ). ฐ วาบ] (ปริศ) น. คนกระตกุ ฟมื ชา้ งนา้ ว น. ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ฒ ทอผ้า. ถึงใหญ่ชนิด Ellipanthus ด ช้างตกนำ้� มัน [ช่าง-ต๊ก-นา่ ม- tomentotus Kurz., ssp. ใน ต มัน] น. ชา้ งตกมัน, ช้างพลาย วงศ์ Connaraceae กิง่ ออ่ น ถ มี น้� ำ มั น ไ ห ล เ ย้ิ ม ท่ี ห น ้ า แ ล ะ สีน้�ำตาล ใบเดี่ยวรูปหอก ท อวัยวะเพศเพราะเกิดก�ำหนัด ปลายแหลม แก้กษัย ต้มดม่ื ธ แรงกล้าในฤดูผสมพันธุ.์ แกป้ วดทอ้ ง. น ชา้ งนำ�้ [ช่าง-นา่ ม] ว. คำ� ช่างมวยแตง่ น. ครมู วยหรอื ผูฝ้ กึ สอน บ เปรียบผู้หญงิ ท่อี ว้ นล�่ำ. มวย. ป ช้างสารบ่มน�ำ้ มนั [ชา่ ง-สาน- ชา่ งโลง น. โชงโลง, เคร่อื งวิดน้�ำรปู ผ บ่ม-นา่ ม-มัน] (สำ� ) สัง่ สม คลา้ ยเรือครึง่ ท่อน มดี า้ มถอื ฝ บารมใี หแ้ กก่ ล้า ; เปรียบกับ ผูกแขวนเขา้ กบั ขาหยง่ั , กะโซ,่ พ ช้างบม่ มัน เชน่ ถา้ สามารถ ช่งั โลง, ปงุ โซ่, องุ้ พุ่ง ก็วา่ , ฟ หักไทยได้.....ถ้าได้กรุงเทพฯ (ดู อุ้งพุง่ ประกอบ). ภ เปน็ บรรณาการ ก็เสมอื นเลย้ี ง ชา่ งหมอ้ หลวง [ชา่ ง-หม่อ-หฺลวง] น. ม ช้างสารท่ีบ่มน�้ำมัน (ท้าว ฯ), หัวหน้าผู้ควบคุมการปั้นหม้อ ย ชา้ งตกน�้ำมนั กว็ ่า. เชน่ เปน็ ชา่ งหม้อหลวงสบื มา ร ช้างเหยียบนาพญาเหยียบ ชา้ นาน (นิ.กุศราช). ฤ เมอื ง [ช่าง-เหฺยียบ-นา-พะ- ช่างหแี ม่มัน ว. ช่างแมม่ นั , ชา่ งหวั มัน, ล ว ศ ส ห อ ฮ 97

ชา้ เจา้ หงส์ - เช้า ๆ เขา่ ถ้ำ� คำ�่ ๆ ออกเรียง ไมใ่ สใ่ จ, ปลอ่ ยไปโดยไม่สนใจ; ชาด-ชาย-ตอ้ ง-ไว-่ ชอ่ื ] (ส�ำ) เป็นค�ำพูดที่ไม่แยแสหรือไม่ การส�ำแดงความสามารถหรือ สนใจ ในทำ� นองวา่ มันจะเปน็ ศกั ดิ์ศรใี หเ้ ปน็ ท่ปี ระจักษ.์ ก อย่างไรก็ให้มนั เป็นไป. ชามดนิ น. ชามที่ท�ำจากดินเผาใช้ใส่ ข ช้าเจา้ หงส์ [ช่า-เจา้ -หง] ดู ดงล�ำไย. อาหาร. ค ชามเปด้ น. ชามที่ป้ันไมไ่ ดร้ ปู ทรง เชน่ ฆ ช้าเจา้ หงส์ดงล�ำไย [ชา่ -เจา้ -หง-ดง- เบีย้ ว, เป๋ไป. ง ล�ำ-ไย] ดู ดงล�ำไย. ชามเหล่ยี ม น. ชามกระเบื้องทปี่ ัน้ จ ไม่เรียบมกั จะเปน็ เหล่ียม ๆ. ฉ ช่าเชญิ ก. เชื้อเชิญ. ชาย ดู กราย. ช ชาด น. ซาด; ไมเ้ น้ือแขง็ ขนาดใหญ่ ชา่ ระอะ [ช่า-ละ่ -อะ๊ ] ว. กระจา่ ง, ซ ชนิด Erythrophleum succi ชดั เจน. ฐ rubrum Gag nep. เมอื่ เผา ชาลา น. ทางเดินในปราสาทหิน ฒ พมิ าย มีลักษณะเป็นระเบียง ด เปน็ ถ่านจะใหไ้ ฟแรง เรยี กว่า โปรง่ หลงั คามุงกระเบอื้ ง. ต ถ่านทำ� ทอง, ถน่ิ อีสานเรียก ชาวนครราชสีมา กล้าหาญ ซอ่ื สัตย์ ถ ซาด. กตัญญู สู้ตาย [ชาว-นะ- ท ชาติ ๑. ว. ใชป้ ระกอบค�ำมคี วามหมาย คอน-ลาด-ชะ-ส-ี มา-กา้ -หาน- ธ ซ่ือ-ซัด-กะ-ตัน-ยู-สู่-ตาย] น ท�ำนองวา่ ยงั ไง ๆ, รัง, รงั แต่, เ ป ็ น ค� ำ ข วั ญ ข อ ง จั ง ห วั ด บ คอยแต่จะ เช่น ชาติจะนนิ ทา นครราชสีมาในอดตี . ป คน (รังแต่จะนินทาคน, ยังไง ๆ ชาวบน น. คนภเู ขา, ไทยโคราชกล่มุ ผ หนงึ่ เรยี กตนเองว่าเนียะกูล ฝ กจ็ ะนินทาคน), ชาตจิ ิมนั จะโกง หรือเยยี ะกุร ซง่ึ หมายถงึ คน พ (คอยแตจ่ ะโกง, ยังไง ๆ กม็ ันก็ ภูเขาอาศัยอยู่บนเทือกเขา ฟ จะโกง). ดงพระยาเย็นต้ังแต่บริเวณ ภ ๒. น. ชาตเิ กดิ , การเกดิ เกิด อ�ำเภอปักธงชยั อ�ำเภอโชคชยั ม เชน่ ชาตกิ ากย็ ่อมเปน็ กา. จนถึงเทือกเขาเพชรบูรณ์. ย ชาตชิ ายใจหญิง น. เป็นผู้ชายแต่ใจ ชาวบ้านชาวช่อง น. ชาวบ้าน, กลุม่ ร ไม่กล้า, เป็นผู้ชายแต่ใจเป็น ฤ ล ว ผู้หญิง เช่น อ้ายชาติชายใจ ศ หญงิ ขลาดจงหยดุ พาที (ทา้ ว ฯ). ส ชาตเิ สอื ตอ้ งไว้ลาย ชาตชิ ายต้องไว้ ห อ ช่ือ [ชาด-เสือ-ตอ้ ง-ไว-่ ลาย- ฮ 98

พจนานุกรม ภาษาโคราช คนท่ีอยู่ในย่านนั้น ๆ, ชาวบา้ น และส่งเสียงแก้ตัวเป็นพัลวัน ก ร้านช่อง, ชาวบา้ นร้านตลาด หรอื สง่ ๆ ไป. ข ก็วา่ เชน่ พวกชาวร้านตลาด ช้ีโพรงให้กระรอกชี้กระบอกให้หนู ค น่ังเกล่ือนกลาดเป็นหมู่หมู่ [ชี่-โพง-ไห่-กะ-ลอก-ชี่-กะ- ฆ (นิ.รูปทอง). บอก-ไห-่ หน]ู (ส�ำ) ก. แนะ ง ชาวบ้านรา้ นชอ่ ง [ชาว-บ้าน-ลา่ น- ลทู่ างให้, ช้ีชอ่ งทางใหท้ �ำในส่งิ จ ชอ่ ง] ดู ชาวบ้านชาวชอ่ ง. ท่ีไม่ดี. ฉ ชาวบ้านร้านตลาด [ชาว-บา้ น-ล่าน- ชี้หญ้าให้นาย [ชี-่ หยา่ -ไห-่ นาย] (สำ� ) ช ตะ-หฺลาด] ดู ชาวบ้าน ก. ชช้ี ่องทางใหค้ นอน่ื รู้แต่ตน ซ ชาวช่อง. เองต้องรบั ภาระ. ฐ ชาวล่าง น. คนกรุงเทพ ฯ. ชึบ ดู ฉบึ . ฒ ชำ่� ก. ชำ�่ ชอง, ชำ� นาญ, เชย่ี วชาญ เชน่ ชุม น. วันที่ญาตพิ ่นี ้องมาชุมนมุ กอ่ น ด จนช�่ำเพลงเก่งกลอนคนลือ วนั งาน, วนั ชุม กว็ า่ . ต กระฉอ่ นฉาวโฉ (เพลงโคราช). ชมุ พวง น. ชือ่ อ�ำเภอหนึ่งในจังหวดั ถ ชิ่ง (ปาก) ก. หนเี อาตวั รอด, หลบ นครราชสีมา บริเวณทต่ี ้ังทวี่ ่า ท ฉาก, หลบหนีไปอย่างรวดเรว็ . การอ�ำเภอเป็นป่าไม้มีต้น ธ ชิงชู้ [ชงิ -ช]ู่ ก. ฟอ้ งศาลเอาเมยี คืน พลวงมากชาวบ้านเรียกว่า น จากชายชู้; การทีเ่ มียไปอยกู่ บั “ซุมพลวง” ตอ่ มากลายเสยี ง บ ชายอื่น เมอ่ื ผัวเก่ากลบั มาชาย เปน็ “ชุมพวง”. ป ชู้ไม่ยอมคืนเมียให้จึงฟ้องร้อง ชู้ [ชู่] น. คนรัก, แฟน; แต่ถา้ ลกั ลอบ ผ ตอ่ ศาล. ล่วงประเวณีด้วยลูกเมียคนอื่น ฝ ชิมิ ว. น้อย, เลก็ . ใช้วา่ เหลน่ ชู่ (เล่นชู)้ . พ เช้าก็จับ เย็นก็จับ เวลาหลับเลย ฟ ช้ีโบช้ เ้ี บ้ ลืม [ช่าว-ก็-จ๊ับ-เย็น-ก็-จ๊ับ- ภ เว-ลา-ลับ-เลย-ลืม] (ปริศ) ม ชโี้ บช้ เี้ บ้ [ช-่ี โบ-้ ช-ี่ เบ]้ ก. ชม้ี อื ประกอบ น. มือ. ย เชา้ ๆ เขา่ ถ้�ำ ค่�ำ ๆ ออกเรียง [ชา่ ว- ร ช่าว-เข่า-ถ�่ำ-ค่�ำ-ค่�ำ-ออก- ฤ เลียง] (ปรศิ ) ดาว. ล ว ศ ส ห อ ฮ 99

เชิง - ไช เชิง ว. รู้สึกว่า, ดูเหมือนจะ, ท่าทาง อยู่บนทีส่ ูง. จะ, ดูท่าจะ เช่น เชิงจิเอา เชม่ิ เงมิ่ ว. สูงชะลูด, เชมิ่ เรมิ่ กว็ า่ . เรื่อง (ท่าทางจะเอาเรื่อง), เช่ิมเร่มิ ดู เชมิ่ เงิ่ม. ก เชิงจิหลงร่ักเขา (ดูท่าจะหลง เชียน ก. เล่ือยไม้เฉไม่ตรงตามที่ ข รักเขา). ค ต้องการ. ฆ เชิงกราน [เชิง-กาน] น. แมเ่ ตาไฟ, เช่ือง ก. เซอ่ื งซึม เชน่ นอ่ งทำ� ตาเชื่อง ง กระบะไฟส�ำหรบั หุงตม้ ทำ� ด้วย จ ไม้ตีเป็นกรอบสี่เหล่ียมใส่ดิน เหมือนตาช่างเชียวหนอแม่ ฉ หางตาชี่ เหน็ คนข่ีเหรอ่ ย่างพ่ี ช เพื่อป้องกันไฟไหม้พื้นมีก้อน เมืองยังยืนเช่ืองหล๊ับตาชัง ซ เสา้ ๓ กอ้ นสำ� หรับวางภาชนะ, (เพลงโคราช). ฐ ช่งั กราน ก็วา่ เช่น ช่ังกราน แช็บแงบ็ [แช่บ-แงบ่ ] ว. แคบ เชน่ ฒ หนา่ ผากแช่บแงบ่ (หน้าผาก ด ก้อนเส้า ตะหวักด้ามยาว แคบ). ต (นิ.รปู ทอง). แช่เย็น ก. จอดแช่ (มักใช้แก่รถ ถ โดยสาร). ท แชแว ก. นอนแผอ่ ย่างหมดแรง, นอน ธ แผ่แอง้ แมง้ . น แชะแยะ ว. ดก, แซแยะ ก็วา่ . บ โชคชัย น. ชื่ออำ� เภอหน่งึ ในจงั หวัด ป นครราชสมี า เดมิ ชอื่ อำ� เภอ ผ กระโทก ตามประวัตใิ นสมัย ฝ รชั กาลที่ ๕ ได้ยกฐานะจาก พ ด่านกระโทกขึ้นเป็นอ�ำเภอ ฟ กระโทก ตอ่ มาเปลี่ยนช่ือเปน็ ภ เชิงกราน อำ� เภอโชคชยั . ม โชงโลง น. เคร่ืองวดิ น้�ำ เช่น กะโซ่, ย เชดิ ก. เอาทรัพย์หรอื สงิ่ ของผ้อู นื่ ไป. อุ้งพุ่ง, ชงั่ โลง ก็วา่ , (ดู กระโซ,่ ร เชิบ ๆ ก. อาการพับแขนและงอ อุ้งพงุ่ ประกอบ). ฤ โชตนาการ ว. โชติช่วง, ชชั วาล, ล ข้อศอก ๒ ข้างแล้วตีปีก ว ท้าทายหรือลิงโลด, ร�ำหรือ ศ เต้นลอยหน้าลอยตาอย่าง ส สนุกสนาน. ห อ เชิม่ เกรม้ิ [เช่ิม-เกิ้ม] ว. กองสงู , ค้าง ฮ 100

พจนานุกรม ภาษาโคราช โพลงขึ้น เช่น โหมกะพือให้ ห่า-ไป-ดู-หมา-เย่ด-กัน] ก เพลิงรักน้ันรุ่งโรจน์โชตนาการ (ส�ำ) ใช้ให้ไปท�ำธุระเร่งด่วน ข (ทา้ ว ฯ). แต่กลับเถลไถลไปทางอื่น. ค ใช่ดอก [ไช่-ดอ๊ ก] ว. ไม่ใช่หรอก, (ดู ไช ก. เสียงร้องรบั กอ่ นจะรอ้ งจบวรรค ฆ ดอก ประกอบ). แรกของเพลงโคราช มาจาก ง ใช้ไปซ้ือปลาร้า ดันห่าไปดูหมาเย็ด ค�ำว่า ไช…ชะ…ชะ…ช…ิ ชาย. จ กัน [ไช่-ไป-ซื่อ-ปา-ล่า-ดัน- ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 101

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 102

ซกมก [ซก่ -ม่ก] ว. ซมึ เซา, โซกโมก ซพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ก็ว่า. (ช้อนลกู นำ้� ). ข ซอด ๑. ก. ทะล,ุ ทะลุไมต่ รงท่ีหมาย ค ซกลก [ซ่ก-ล่ก] ก. ซุ่มซ่าม, ลนลาน, เช่น ตตี ะปูซอด (ปลายตะปู ฆ กระโดกกระเดก, มีกิริยา ทะลหุ รอื โผล่ไมต่ รงทห่ี มาย). ง ไม่เรียบร้อย (มกั ใชแ้ ก่ผหู้ ญงิ ) ๒. ว. ตลอด, จนกระท่ัง เช่น ดู จ ; เปรียบได้กับค�ำว่า ม้าดีด ลิเกซอดแจง้ . ฉ กะโหลก, ซกลกซกั ลกั , ซมิ เซอะ ซ็อดลอ็ ดแซ็ดแลด็ ว. ท�ำเล่นท�ำหัว. ช กว็ า่ . ซอม ก. สบื , เสาะหาความจรงิ . ซ ซอยวอย ว. ผอม, โซ, วอย กว็ า่ . ฐ ซกลกซักลัก [ซก่ -ลก่ -ซกั่ -ลกั่ ] ซออ๋ี น. ซอชนิด ฒ ด ู ซกลก. หน่ึงคล้าย ด ซอด้วง แต่ ต ซง ๑. ก. รสู้ กึ ว่า, เหมอื นวา่ เช่น ซงจิ กระบอกทขี่ งึ ถ ไข ่ (รสู้ ึกวา่ จะเปน็ ไข)้ . หนังจะเล็ก ท กวา่ เวลาใช้ ธ ๒. ว. แบบ, อยา่ ง เช่น ซงไหน คันชักสีจะ น (แบบไหน). ดงั อี๋ ๆ. ซออี๋ บ ป ซน่ ดู ซวด. ซะ ๑. ก. แหย่ เชน่ ซะจมกู (แหยจ่ มกู ). ผ ซวด ก. ถลน, ทะเลน้ ออก, ปลิน้ ออก, ๒. น. การท�ำผลตะโกใหไ้ มม่ ี ฝ ยางโดยลวกน�้ำร้อนหรือแช่ พ โปนออก (ใช้แก่ตา). ซ่น, สวด นำ�้ เกลอื บางแห่งชุบดว้ ยขเ้ี ถา้ ฟ กว็ า่ . จะท�ำให้เน้อื ในซุย, หงาด กว็ า่ . ภ ซวดลวด ๑. ก. อาการกนิ อยา่ งตะกละ ซ่ะ ๑. ว. พลกั่ , อาการทไ่ี หลทะลกั ออก ม ตะกลาม, กนิ อยา่ งไมม่ มี ารยาท. มาดว้ ยกำ� ลังดัน เช่น เหงื่อ ย ๒. ลกั ษณะทกี่ ระทำ� อยา่ ง แตกซะ่ (เหง่อื แตกพลั่ก), ซ,ุ่ ร พรวดพราด. พรุ่ กว็ า่ . ฤ ซอ็ กล็อกแซ็กแล็ก [ซอ่ ก-ลอ่ ก-แซก่ - ล แลก่ ] ว. พูดกลบั กลอก. ว ซอง ก. ชอ้ น, ตกั เอาส่ิงทอี่ ยใู่ นนำ�้ หรอื ศ ของเหลว เช่น ซองลูกน่�ำ ส ห อ ฮ 103

ซะ่ ๆ - ซือ้ หญ้าให้ม้า ๒. ก. โปรย, ซัดใหก้ ระจาย เรียดพ้ืน, สะรอย, สีรอย ก็ว่า. เชน่ หว่านซ่ะ (หวา่ นซัดให้ ซะล่ะนอง ว. สาระแน, แสไ่ มเ่ ขา้ เรอ่ื ง. กระจาย). ซกั ผ้าขีผ้ ้าเยีย่ ว [ซก่ั -ผา่ -ข-่ี ผา่ -เยยี่ ว] ก ซ่ะ ๆ ว. ล้วน ๆ, ขนาดโต ๆ (ใชแ้ ก่ ข (สำ� ) ก. เลย้ี งดูตั้งแตย่ ังเดก็ . ค สัตว์นำ้� ). ซัด [ซั่ด] ก. กิน, ต่อย, ตี, ฆ ซะเงาะซะแงะ ดู เซาะเงาะแซะแงะ. ง ซะจรรย์ [ซะ-จนั ] ว. อศั จรรย์; ใช้ รว่ มประเวณี. จ ซับปะปิ๊ ว. สารพดั , จิปาถะ, ซับป๊,ิ ฉ ประกอบค�ำอ่ืนเพ่ือเน้นให้ค�ำ ซช มีน�้ำหนักมีความหมายไปใน สำ� มะป๊ิ กว็ ่า. ฐ ทำ� นองวา่ มาก มากเหลอื เกิน ซับป ๊ิ ดู ซับปะป.๊ิ ฒ เชน่ ไกลซะจรรย์ (ไกลมาก, ซบั พอ ดู สมพอ. ด ไกลจริง ๆ), อัศจรรย์ ก็วา่ . ซบั วดิ ก. ขาด, ขาดเหลอื , เงนิ ขาดมอื , ต ซะซาย ว. มาก, มากมาย เช่น ถ เ ห็ น ห น า ม พ ง ม า ก ล ้ น พ ้ น หวิดหว่าง กว็ ่า. ท ก็ใจหาย เป็นสงิ ส่ซู บั ไปซะซาย ซา ๑. ว. ถอื สา, หัวซา กว็ า่ . ธ ๒. ว. สาก, ระคาย เพราะมี น (นิ.พระปาจติ ). บ ซะปาย ว. ใชป้ ระกอบค�ำอืน่ เพือ่ เน้น ลักษณะไมล่ ะเอยี ดอ่อน, ไม่นุ่ม ป นวลขรุขระเพราะมีพื้นไม่เรียบ, ผ ค�ำให้มีน้�ำหนักหรือมีความ ซาเรอะเกอะ ก็วา่ . ฝ หมายไปในทำ� นองวา่ จงั , จรงิ ๆ ซาเรอะเกอะ [ซา-เลอ่ ะ-เกอ้ ะ] พ เป็นต้น เช่น มากซะปาย ดู ซา. ฟ (มากจริง ๆ), ด�ำซะปาย (ดำ� ซางตาลขโมย น. ช่ือโรคชนิดหนง่ึ ภ มากจรงิ ๆ), จั๊กวาย, ซะวาย, ตามต�ำราแพทย์แผนโบราณ ม นกั วาย, ละวาย, เหลอื วาย วา่ เปน็ แก่เด็กเลก็ มีลักษณะ ย ก็วา่ เชน่ นนั่ ซมุ้ ประตูช่องรู ผอมโซ, พุงโร, หัวโต, ก้นปอด; ร ก็ใหญ่ แต่แน่นละวายเยอ มีอาการเช่นไม่กินนม, ไม่กิน ฤ อาหาร. ล ซ่าน ว. ขวักไขว.่ ว (น.ิ เพลงอินทปตั ถา). ซาว ก. คลำ� , ลบู , เอามอื ควานหา, ศ ซ่ะย่ะ ว. ดก, มาก, มากมาย. คลกุ เชน่ ซาวนม (เอามอื ควาน ส ซะรอย [ซะ-ลอย] ว. ลกั ษณะทีว่ ัตถุ นม), ซาวเกลอื (คลกุ เกลอื ). ห อ ทรงกลมหรือมีส่วนโค้งกลิ้ง ฮ 104

พจนานุกรม ภาษาโคราช ซ่าหร่ิม [ซะ่ -หลฺ ม่ิ ] น. ของหวานชนิด ซปี ึ้ก ดู ปึ้ก. ก หน่งึ ทำ� จากแปง้ ถว่ั เขยี วเปน็ ซึกลกึ [ซกึ่ -ลกึ่ ] ก. ไม่มกี ิรยิ ามารยาท, ข เสน้ ฝอยยาว มีหลายสี ใส่นำ้� ค เชอ่ื มและกะท.ิ ทะเล้น, ซกึ ลึกซกั ลัก ก็วา่ . ฆ ซกึ ลกึ ซกั ลกั [ซก่ึ -ลก่ึ -ซก่ั -ลก่ั ] ดู ซก่ึ ลกึ่ . ง ซำ้� [ซ่�ำ] ๑. ใชป้ ระกอบคำ� อน่ื เพ่ือให้ ซึง ๑. น. ซึง้ , ลงั ถงึ ภาชนะส�ำหรับน่ึง จ มนี ำ้� หนักยิ่งขน้ึ เชน่ ว่าแต่เปน็ ฉ มะม่วงกะล่อนเลยไม่ใชซ่ ำ่� , คุย ของ ซ้อนกันเปน็ ชน้ั ชั้นล่างใส่ ช ว่าสอบได้แน่แต่พอประกาศ น้ำ� ต้มให้มไี อร้อน ชั้นขา้ งบน ซ ผลไม่ไดซ้ �ำ่ . เจาะรทู ก่ี ้นเพ่ือใหข้ องท่นี ง่ึ สกุ . ฐ ๒. ก. ผสมพันธ์ุ (ใช้แก่สตั ว์). ฒ ๒. ใช้ประกอบทา้ ยค�ำกริยามี ด ความหมายในท�ำนองว่าจรงิ ๆ ซึง ต เชน่ ไม่เห็นซ่ำ� (ไม่เห็นจริง ๆ), ถ ไมร่ ซู่ �่ำ (ไม่รจู้ รงิ ๆ). ซึม ก. ร้,ู เขา้ ใจ, ตระหนกั เช่น ท คุณหญงิ โมผ้แู ก่ในเชิงชายก็ซึม ธ ซ่�ำซน ก. เซ้าซ,้ี พดู รบเร้าร่�ำไรเพ่ือ เทา่ เจ้าหนุ่ม, คุณหญงิ ซมึ ดถี ึง น ใหไ้ ดต้ ามทตี่ อ้ งการ, ซำ�่ ซซ่ี ำ่� ซน ทุกข์แม่สาวที่สุมอยู่จนเต็ม บ ก็วา่ . ทรวง (ทา้ ว ฯ). ป ผ ซ�่ำซ่ซี ่�ำซน ดู ซ่ำ� ซน. ซึมกะทอื ก. ซึมเซา, หงอยเหงา ฝ ซิ ว. ทา่ ทางจะ, ดูท่าจะ, ดเู หมอื นจะ ไมพ่ ดู จา. พ ฟ เชน่ ซิบ้า ๆ (ทา่ ทางจะบา้ ๆ), สี ซมึ แซะ [ซมึ -แซะ่ ] ก. ฝนตกปรอย ๆ. ภ กว็ ่า. ซ่ือกรง ว. ซ่ือตรง. ม ซกิ กะแร็ต [ซกิ -กะ-แลต่ ] น. บุหร่ที ี่ ซอื้ หญา้ ใหม้ า้ [ซอื่ -หยา่ -ไห-่ มา่ ] (ปาก) ย บรรจซุ อง เชน่ บหุ ร่ีพระจนั ทร์, ร เกลด็ ทอง เป็นตน้ . (สำ� ) ก. เลน่ มา้ , เสยี พนนั ฤ ซิด ว. สึกกรอ่ น. มา้ แขง่ . ล ซิดาย ว. เสียดาย. ว ซิตา่ ง ว. ตงิ๋ ตา่ ง. ศ ซีเจ็กฉา่ ย [ซ-ี เจก่ -ฉา่ ย] น. ซีเซกฉ่าย, ส ผักดองเค็มปนกันหลายชนดิ . ห ซบ้ี อ้ งเพก็ ก. ตายแน่ ๆ (จ.ซีบ้ ้องเซ็ก). อ ฮ 105

ซุ - แซว้ ซุ [ซ]ุ่ ๑. ว. ซยุ , ย่ยุ , รว่ นซุย, เน้อื ไม่ ซมุ พ่ีซุมน้อง [ซมุ -พ่ี-ซมุ -น่อง] น. แน่น, อ้วนแตไ่ มแ่ ข็งแรง เช่น เครอื ญาตพิ น่ี ้อง. แตงโมเนอื่ ซุ่ (แตงโมเน้ือร่วน ก ยุย่ ). ซุมพีซ่ มุ นอ้ งมันเป็นซมุ เพงิ [ซุม-พ่ี- ข ๒. ดู ซะ ๒. ซุม-น่อง-มัน-เป็น-ซุม-เพิง] ค (ส�ำ) น. เครือญาติพ่ีนอ้ งย่อม ฆ ซกุ จองเมรุ [ซุ่ก-จอง-เมน] น. การ พึง่ พาอาศยั กนั ได้. ง เลน่ อย่างหนง่ึ แบ่งผู้เล่นเป็น จ ๒ พวก ขดี วงกลมโดยสมมติ ซุมยมุ ก. กองไมเ่ ปน็ ระเบยี บ, กระเซิง, ฉ รงุ รัง. ซช วา่ เปน็ เมรุ พวกหนงึ่ จะไปซุก ฐ ซ่อนอีกพวกจะเฝ้าเมรุโดยจะ ซุย น. มดี ชายธง, มดี พก. ฒ แบ่งกันเฝ้าอีกส่วนหนึ่งจะไป ซุยซาย ก. หลุดลุย่ , หลดุ กระจายและ ด หาพวกทซี่ ุก หากเจอกจ็ ะแพ้ ต และมาเป็นพวกเฝ้าเมรุแทน คลายตวั เชน่ จนขนรว่ งหลดุ ถ แต่ถ้าพวกที่ซุกซ่อนสามารถ ลุ่ยออกซุยซาย (สภุ มิต ฯ). ท เข้าวงกลมถือว่าเข้าเมรุได้ก็จะ ซยุ ุ ว. กระเซงิ , รงุ รัง, ดกในลกั ษณะ ธ พนั กันนุงนงั , ซุยุซะยะ ก็ว่า. น ชนะ นิยมเล่นในตอนกลางคืน. ซยุ ุซะยะ ดู ซุยุ. บ ซุกหวั นอน [ซุ่ก-หัว-นอน] ก. นอน ซรุ ามรดิ [ซ-ุ ลา-มะ-ลด่ิ ] ดู พญาปราบ. ป ซหุ วั [ซ-ุ่ หัว] ก. สระผม. ผ เช่น ทซ่ี ุก่ หัวนอน (ทนี่ อน). ซูน ก. ดนั ทุรงั , ดงึ ดนั , ดันไปขา้ งหนา้ , ฝ ซุ่ง ก. พ่งุ (ใชแ้ ก่การทอ). ดนั ขนึ้ เช่น ปลาซูนดาง (ปลา พ ซซุ ะ [ซ-ุ่ ซ่ะ] ว. สุรยุ่ สุร่าย, ใช้จา่ ย ดนั แห), ผีเข้าสงิ ส่ใู หท้ �ำดึงดัน ฟ เชน่ เขา้ สูนใจกายตวั รำ� สบั ร�ำ ภ ฟมุ่ เฟือย. สน (น.ิ พระปาจติ ). ม ซุนลนุ ว. ทะลง่ึ , สปั ดน, ดื้อดึง. เซกเตก ว. ยาน, หยอ่ น, หอ้ ย (ใช้ ย ซุม น. ละแวกบ้าน, คุม้ บ้าน, กลุ่ม, แก่นม) เชน่ นมเซกเตก. ร เซงด�ำ น. ไม้ไผร่ มควันนำ้� มันยาง, (ดู ฤ หมู่, พวก. ฝาปรือกรุเซงด�ำ ประกอบ). ล ซมุ ซำ� ว. ลมื , หลงลมื , จ�ำไมไ่ ด้ เช่น เซน่ ผี [เสน่ -ผ]ี ก. งานสมรส, งาน ว ให้ซมุ ซำ� ลืมคำ� พระอาจารย์ (น.ิ แต่งงาน; เซ่นไหว้ผเี รือนและ ศ พระปาจติ ). บรรพบุรุษที่ล่วงลับเพื่อบอก ส ซุมแซว ว. สุมหวั เสยี งดังจอแจ, (ดู ห อ แซว ประกอบ). ฮ 106

พจนานุกรม ภาษาโคราช กล่าวว่าลูกหลานจะแต่งงาน, ๓. น. ล�ำไมไ้ ผช่ ว่ งโคนทีเ่ หลือ ก อสี านใช้วา่ กินดอง. อยู่ทก่ี อคอ่ นข้างยาว, เซิงไม้ไผ่ ข เซละ่ ๆ [เซ-ละ่ -ละ่ ] ว. เซถลา, ซวนเซ, ก็เรียก. ค เซอย่างเสียหลัก, ซวนไป, เซิงไมไ้ ผ่ [ซิง-ม่าย-ไผ]่ ดู เซงิ . ฆ เซแล่ะ ๆ ก็ว่า. เซิบ ว. ซึม, ซึมซาบ. ง เซแล่ะ ๆ [เซ-และ่ -และ่ ] ดู เซละ่ ๆ. เซมิ เซอะ [เซิม-เซ่อะ] ดู ซกลก. จ เซ่อนอน ก. งัวเงีย, สลึมสลือ, เซีย ดู สะหยาบ. ฉ อาการงัวเงียของคนเพ่ิงต่ืน เซือบ ก. เคลิ้มหลบั , จวนหลับ, หลบั ช นอน, อาการทคี่ นแรกต่นื ยัง ยงั ไม่สนทิ . ซ งว่ งอย.ู่ แซ่ซา่ น ว. เซง็ แซ่, ลือกันเซ็งแซอ่ ย่าง ฐ เซอเปอ ๑. ว. อาการหนกั ย�ำ่ แย่, รวดเร็ว เชน่ แต่น้นั มาพากัน ฒ อาการรอ่ แร่ ลือแซ่ซ่าน (นิ.พระปาจิต), ด ๒. ก. รอ่ นเรพ่ เนจร เช่น จึง แซแซว กว็ า่ เชน่ เสยี งขบั นก ต เซอเปอมาให้ยากล�ำบากตัว เฝา้ ไรอ่ ยแู่ ซแซว (น.ิ พระปาจติ ). ถ (น.ิ พระปาจิต). แซแซว ดู แซซ่ ่าน. ท เซอะเซิง ว. กระเซอะกระเซิง, ซดั เซไป แซด [แซ่ด] ว.โจษจนั , พูดกันเซง็ แซ่ ธ อย่างไรจ้ ุดหมาย เช่น มาแต่ เช่น ลือกันแซด, แซดไปอี น ไหนเล่านา เซอะเซงิ เข้ามา ชั่ง ขายหน้า ไม่รู้ว่าเขาเป็นชาย บ ไม่เกรงใจ (นิ.รูปทอง) (นิ.รูปทอง). ป เซะ [เซะ่ ] ก. น้ำ� ตาไหลพราก, กะเซะ แซด็ บอม [แซ่ด-บอม] ดู จ�้ำบ๊ะ (อ. ผ ก็วา่ . sex bomb แปลว่า ดาวย่วั ). ฝ เซาะเงาะแซะแงะ ก. เดนิ โซเซอย่าง แซม ก. พดู สอดแทรกขณะท่ีผู้อ่นื พ ทรงตวั ไมอ่ ยู่ เชน่ คนเมา, ซะ ก�ำลงั พูด, พดู แซม, พดู สอด ฟ เงาะซะแงะ, เซาะเยาะ กว็ ่า. กว็ ่า. ภ เซาะเยาะ ดู เซาะเงาะแซะแงะ. แซว ก. เสียงดงั , เอ็ดตะโร, สง่ เสียง ม เซงิ ๑. น. หลืบที่อยู่สงู , ช้นั บน, ชัน้ ที่ ดงั ให้เปน็ ทรี่ ำ� คาญ, เกรียว, ย สงู เช่น ชัน้ ใต้หลงั คา. เกรยี วกราว, เสยี งเอด็ องึ พรอ้ ม ร ๒. ก. ผสมพันธุ์ในลักษณะ กนั หลาย ๆ เสยี ง. ฤ ครอ่ ม (ใชแ้ กส่ ัตว)์ . แซว้ ๑. ว. สลอน, เหน็ เดน่ สะพรง่ั เชน่ ล ว ศ ส ห อ ฮ 107

แซวซะ - ฐานะฐาเน ยกมือไหว่แซ้ว (ยกมือไหว้กัน โซซอยวอย ว. ผอมโซแบบไม่ สลอน), ระแซว, ระแซว้ กว็ า่ . ร่าเริงเหมอื นคนสร่างไข.้ ก ๒. ว. ระงม, เสยี งรอ้ งครำ่� ครวญ ข ของคนจ�ำนวนมาก, ระแซว, โซแซะแยะ ว. ผอมโซจนเห็น ค ระแซว้ กว็ า่ . กระดูก. ฆ แซวซะ [แซว-ซะ่ ] ว. มาก, มากมาย, ง หลาย. โซสดื หยดื ว. ผอมโซในลกั ษณะ จ ของคนผอมสงู . ฉ แซะ ก. พูดเสียดสี เช่น ชอบพูดแซะ, ซช วา่ แสะวา่ เสยี ด, พดู แสะพดู เสยี ด โซแหง้ โซเหย่ี ว [โซ-แหง่ -โซ- ฐ กว็ า่ . เหยี่ ว] ว. ผอมแหง้ หนังเหีย่ ว. ฒ แซะ่ ๆ ก. ฝนตก, ตกปรอย ๆ. ด แซะแยะ ๑. ก. ยิม้ เจอื่ น ๆ, ผอมโซ โซกโมก ดู ซกมก. ต เชน่ โซแซะแยะ. โซ่กรวน [โซ่-กวน] น. โซ่ตรวน เชน่ ถ ๒. ว. ดก, มาก. ท แซะและ ก. กระแดะ, ดัดจริต, สะและ ใส่ข่ือคาโซ่กรวนผูกพ่วงคอ ธ (สุภมิต ฯ). น ก็วา่ . โซง ว. โทรม, อ่อนเพลยี . บ โซ ว. ผอม, ผ่ายผอม. โซด ก. ซด, สูดหรอื กินน�้ำร้อน ๆ เข้า ป โซจอยฮอย ว. ผอมโซแบบ ปากทีล่ ะนอ้ ย เชน่ นำ้� รอ้ น, ผ น้ำ� ชา, น้ำ� แกง เปน็ ตน้ และมกั ฝ ไมม่ ีแรงเหมือนคนขาดอาหาร. จะมีเสียงดังซีดซาดหรือโฮกใน พ โซโจก้ โก้ก ว. ผอมโซมาก, ขณะสดู หรือกิน. ฟ ผอมจนเห็นแต่ซีโ่ ครง. โซ่นำ้� [โซ่-นา่ ม] น. ดนิ ทอี่ ุ้มน้ำ� ช่มุ ชื้น. โซโ่ ม่ ว. สะลึมสะลือ, งวั เงยี , ซมึ เซา ภ เช่น การนง่ั ของคนท่ีตื่นนอน. ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 108

ฐพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ฐาน น. ฐานะ; ว. อย่าง, เยยี่ ง เชน่ ฐานะฐาเน ว. มีฐานะปานกลาง, ข ฐานพ่ีฐานน่อง (ฐานะพ่ีน้อง, พอประทัง. ค อยา่ งพ่ีอย่างนอ้ ง). ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 109

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ สภาพการคมนาคม กอ่ นตดั ถนนมติ รภาพ (ภาพถ่ายสมัยรชั กาลท่ี ๗) ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 110

ฒพจนานุกรม ภาษาโคราช ก เฒ่า [เถ่า] ๑. น. สรรพนามบรุ ุษที่ ๒ เฒา่ หง�ำเหงอื ก [เถา่ -หงำ� -เหงฺ อื ก] ข แทนผทู้ เ่ี ราพดู ด้วย เชน่ แก, น. แก่ชราจนเนือ้ หนงั เหี่ยวยน่ ค คุณ, ท่าน เป็นต้น เชน่ เถา่ ๆ ฟนั หลุดเหลอื แต่เหงอื ก. ฆ มานี่ (แก ๆ มานี)่ , อีตาเฒ่า ง ก็วา่ . เฒา่ หง�ำเหงอื ก จ ฉ ๒. น. สรรพนามบรุ ษุ ท่ี ๓ ช หมายถึงคนทเ่ี ราพดู ถึง เช่น ซ เถ่ามี (ลุงม,ี ยายมี, จา่ มี, ทดิ มี ฐ ฯลฯ แล้วแตเ่ พศ, อาย,ุ ยศ, ฒด ตำ� แหน่งคนทเ่ี ราพดู ถงึ ). ต ถ เฒ่าหลังโกงลงน้ำ� ไมข่ นุ่ [เถา่ -หลัง- ท โกง-ลง-น่าม-ไม-่ ขุ่น] (ปรศิ ) ธ น. เบด็ . น บ เฒา่ หวั โล้นชอบกระโจนลงน้ำ� [เถ่า- ป หัว-โล่น-ชอบ-กะ-โจน-ลง- ผ น่าม] (ปริศ) น. ขันตักน�้ำ ฝ อลูมิเนยี ม. พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 111

ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 112

ดพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ดกดงิ ดา่ ง [ดก๊ -ดงิ -ดา่ ง] น. กระดานหก, ดวงข้นึ [ดวง-ขน่ึ ] ว. ดวงดี, ชะตา ข (ดู กระดกกระเดอื่ ง ประกอบ). ก�ำลังข้นึ , ดวงกำ� ลังขนึ้ ก็วา่ . ค ฆ ดงพญากลาง น. ปา่ ดงดบิ ชว่ งบรเิ วณ ดวงชยั ตา น. ดวงชะตา เชน่ ประหดั เปน็ ง ตำ� บลกลางดง อำ� เภอปากชอ่ ง ปตั นดิ วงชยั ตา (น.ิ พระปาจติ ). จ ซึ่งเป็นส่วนหน่ึงของดงพญาไฟ ฉ เช่น ได้เชิญศุภอักษรไปทาง ดวงซวย ว. ซวย, ดวงไมด่ .ี ช ดงพญากลาง (ท้าว ฯ), (ดู ดวงตก [ดวง-ต๊ก] ว. ชะตาตก. ซ ดงพญาไฟ ประกอบ). ดวด ก. ดื่มเหลา้ . ฐ ด่วน ว. รีบ, เร่งรีบ; คนโคราชมักจะไม่ ฒ ดงพญาไฟ น. ช่อื ปา่ ดงดิบขนาดใหญ่ ด อยู่บริเวณอุทยานเขาใหญ่ พดู วา่ รบี แต่จะพดู วา่ ด่วน เชน่ ต อ�ำเภอปากช่อง คนท่ีเดินทาง จะด่วนไปไหน, อยา่ ด่วนไป. ถ ผ่านมักไม่รอดตายจากไข้ป่า ดอ๊ ก ๑. น. ตุม้ หู. ท พระป่ินเกลา้ ฯ กราบทลู ๒. ว. หรอก, ดอก มคี วามหมาย ธ รัชกาลที่ ๔ ให้เปล่ยี นชอื่ เปน็ ในเชิงปฏิเสธ เช่น ใช่ด๊อก น “ดงพระยาเย็น” เพ่ือใหเ้ กิด (ไมใ่ ช่หรอก), ไปด๊อก (ไม่ไป บ ความรม่ เยน็ . หรอก), มดี ๊อก (ไมม่ หี รอก). ป ดอกกะทอื ดง น. หญิงท่ีใจง่ายในทาง ผ ดงพญาเย็น ดู ดงพญาไฟ. ประเวณี (ใชเ้ ปน็ คำ� ดา่ ). ฝ ดงลำ� ไย น. การแสดงพน้ื บา้ นโคราช ดอกไกโ่ อก น. ดอกหงอนไก.่ พ ดอกจาน น. ดอกทองกวาว. ฟ อยา่ งหนง่ึ โดยฝา่ ยชายฝา่ ย ดอกทอง น. หญิงท่ีใจง่ายในทาง ภ หญงิ ออกมารอ้ งโตก้ นั , ชา้ เจา้ ประเวณี (ใชเ้ ปน็ คำ� ดา่ ). ม หงส,์ ชา้ เจา้ หงสด์ งลำ� ไย กว็ า่ . ดอกดวง น. ดอกเบีย้ . ย ดด้ ๆ ก. ออกหนา้ ออกตา, โดด้ ๆ กว็ า่ . ดอกด�ำ น. สสี ัน, ลายดอก, สีย้อมผ้า ร ด้น ก. ว่ากลอนเป็นท�ำนองด้วย ชนิดสำ� เร็จรปู . ฤ ปฎภิ าณไหวพรบิ เชน่ ดน้ เพลง. ดอกเด ่ ดู เด่ ๑. ล ดวงก�ำลังขึ้น [ดวง-ก�ำ-ลงั -ขึน่ ] ดู ดอกเดอ้ ว. หรอกนะ, ดอกนะ. ว ดวงขนึ้ . ศ ส ห อ ฮ 113

ดอกนี - ดำ� ดา่ งพร้อย ดอกนี ว. หรอกหรือ, ดอกหรือ. ๒. ก. ท�ำโดยไมใ่ หผ้ ูอ้ น่ื ร,ู้ แอบ ดอกเลา น. แมวสสี วาด, (ดู สสี วาด เช่น ดอดไป. ประกอบ). ก ดอกวา้ ๑. ว. หรอกวะ, รอ้ ก, ดอกวะ ด่อน ว. ขาวเผอื ก, ขาวผดิ ปกต,ิ มีจุด ข ขาวปน. ค ใช้ประกอบท้ายประโยคเพ่ือ ฆ เน้นค�ำ เช่น ไม่ไปดอกว้า ดอยศพ [ดอย-ซบ] ก. มัดตราสัง. ง (ไม่ไปหรอกวะ). ดะดาษ [ดะ๊ -ดาด] ว. เกลอ่ื นกลาด, จ ๒. ว. ไม่ใชด่ อกหรอื , ไมใ่ ช่ ฉ มากมาย, ดาษด่ืน, ดาษเด ช หรอกหรือ, ไม่ใช่หรือ ใช้ ก็ว่า. ซ ประกอบทา้ ยประโยคเชงิ คำ� ถาม ดังอที ก [ดงั -อี-ทก่ ] น. ช่ือไม้เลือ้ ย ฐ หรือแสดงความสงสัย เช่น ชนิด Erycibenoei Kerr ใน ฒ วงศ์ Convolvulaceae. ด หวีอันนี่มันของปา้ ดอกว้า (หวี ดดั [ดด๊ั ] ก. ดัดจริตพดู ภาษาไทย ต อันน้ีเป็นของป้าไม่ใช่ดอก กรงุ เทพ (มกั ใช้แก่คนโคราช), ถ หรือ). ดัดล่าง, พดู ดดั , พดู ดดั ล่าง ท ดอกอะไรเอย่ มที โี่ คราชทเ่ี ดยี ว (ปรศิ ) ก็ว่า, (ดู ชาวล่าง ประกอบ). ธ ดดั ล่าง [ดดั๊ -ลา่ ง] ดู ดัด. น น. ดอกเด่, ดอกนี, ดอกวา้ , (ดู ดดั ขค้ี ร้าน [ดดั๊ -ข-ี้ คา่ น] ก. บิด บ ดอกเด่, ดอกนี, ดอกว้า ขเ้ี กยี จ, บดิ รา่ งกายไปมาเพราะ ป ประกอบ). ค ว า ม เ กี ย จ ค ร ้ า น ห รื อ เ พ่ื อ ผ แก้เมื่อยเป็นต้น. ฝ ดอกแฮะ ว. หรอกนะ, ดอกนะ. ดดั เส้น [ด๊ดั -เส่น] ก. ดัดนสิ ัย, แก้ พ ดอง ๑. ว. เกีย่ วดอง, เกย่ี วขอ้ งกัน เผ็ด, โต้ตอบให้สมกบั ที่เสียที. ฟ ดนั ก. ไมน่ ่าเปน็ ไปได้ เช่น ขนาดไมไ่ ด้ ภ ในการแต่งงาน เช่น พอ่ แม่ ดหู นงั สือยงั ดนั สอบได,้ เสอื ก ม ของสามภี รรยา เรยี กวา่ พอ่ ดอง ก็วา่ . ย แม่ดอง. ดันดาก ว. ดึงดนั , ดันทุรงั . ร (ปาก) ๒. ก. โดยปริยายหมาย ดบั ขยั [ดั๊บ-ไข] น. ตาย, ส้นิ อายขุ ัย. ฤ ถึงเก็บไว้โดยมีวัตถุประสงค์ไป ดบั แนว [ดบ๊ั -แนว] ก. สญู พนั ธ,์ุ ตาย ล หมดทง้ั โคตร เชน่ จะอยใู่ ยพากนั ว ในทางท่ีไม่ดีหรือแกล้งท�ำให้ช้า ศ เชน่ ดองเร่ืองทเี่ สนอ. ส ดอ่ งแห ก. ผุดปลาท่ีข้นึ ในแหท่หี ว่าน. ห อ ดอด ๑. ก. ตอด เช่น ปลาดอด. ฮ 114

พจนานุกรม ภาษาโคราช ตายใหด้ บั แนว (น.ิ พระปาจติ ). ด่านขุนทด น. ชื่ออ�ำเภอหน่ึงใน ก ด้วั เดีย้ ว. ต้วมเตีย้ ม, อาการท่คี อ่ ย จังหวัดนครราชสมี า เปน็ ดา่ น ข เมืองโคราชตั้งในสมัยสมเด็จ ค เคลอ่ื นไหว หรือเคลอ่ื นไปอย่าง พระนารายณ์มหาราช นาย ฆ ช้า ๆ เช่น ท�ำดวั้ เดย้ี หมอบแจบ ด่านคนแรกชื่อขุนศิริทศ จึง ง แอบกับหิน (นิ.พระปาจิต), ฤา เรียกวา่ ด่านขุนทศ ต่อมาเขียน จ ดวั้ เดย้ี ดกึ นำ้� ในลำ� ธาร (สภุ มติ ฯ). เปน็ ด่าน ขุนทด. ฉ ดา ว. ด้วย, บ้าง, เปน็ คำ� แสดงกิรยิ า ช รวมหรือเพ่มิ เช่น ไปดา, ขอ ด่านหน้า [ด่าน-หนา่ ] น. ทางผ่านเขา้ ซ กนิ ดา, เดิ้ง, เบ้งิ กว็ ่า. ออกที่คอยตรวจตราและระวัง ฐ ดานี ว. ด้วยหรอื , ดว้ ยเหรอ. เหตุ เชน่ ดา่ นขนุ ทด มฐี านะ ฒ ดาวะ [ดา-ว่ะ] ว. ด้วยซิ, เป็นดา่ นหนา้ . ด ด้วยวะ. ต ดาก น. ทวารหนัก, ตดู . ดาบหลงั ก. ลงโทษซ�้ำอีกเปรยี บได้ ถ ดาง ลักษณะนามของแห, ดา๋ ง ก็ว่า. กับดาบสอง เชน่ หากแต่ ท ดางแห ๑. น. แห. ขัดขืนความประสงค์ก็คงจะถูก ธ ๒. น. เครอื่ งปดิ ของลบั เดก็ หญงิ ตายด้วยดาบหลงั (ท้าว ฯ). น ท�ำดว้ ยเงนิ , นาก. บ ด๋าง ดู ดาง. ด้ายเข็ดใหญ่ [ด้าย-เค็ด-ใหญ่] ดู ป ดาด ๑. ก. นาบ, ถกู นาบดว้ ยส่งิ ท่มี ี ด้ายไจ. ผ ความรอ้ น. ฝ ๒. ว. ดาษ, เต็มไปด้วย, ด้ายไจ น. ดา้ ยท่กี รอกับไมห้ รอื หลอด พ มากมาย, เกล่ือนกลาด เช่น กลม มีปริมาณขนาดใหญ่, ฟ อารมณ์ของปุถุชนธรรมเข้า ดา้ ยเคด็ ใหญ่ กว็ า่ . ภ ครอบง�ำ ใจกด็ าดไปดว้ ยกเิ ลส ม ต่าง ๆ (ท้าว ฯ). ดา่ แม่มงึ หมดคนื ก็ไมห่ มด [ดา่ -แม่- ย ดาดไข่ ก. ทอดไขโ่ ดยใส่น้�ำมนั มึง-มด-คืน-ก็-ไม่-มด] (ปาก) ร เพยี งแต่นิดหรอื ไม่ใสเ่ ลย. (สำ� ) พอ่ เปน็ คนเจา้ ชมู้ ีเมียมาก ฤ ดา้ น ก. ด้อื ดา้ น, ดือ้ , ซุกซน, ไม่ยอม มายหลายคน ดงั นน้ั ถ้าจะดา่ ล เชอื่ ฟงั หรอื ทำ� ตาม. แมท่ ้งั วนั ท้งั คืนกไ็ ม่หมด. ว ศ ดาษเด ดู ดะดาษ. ส ดำ� ค่มิ ม่มิ ว. ดำ� สนิท, ดำ� มาก. ห ดำ� ซงิ ิ ว. ด�ำมาก. อ ดำ� ดา่ งพรอ้ ย [ด�ำ-ด่าง-พลอ่ ย] ว. ฮ 115