พจนานุกรมภาษาโคราช

ดำ� ป้ี - ดู่ส้ม ด่างพร้อย, เปน็ จดุ ๆ ดวง ๆ ดำ� เหมือนถา่ น. อยทู่ วั่ , โดยทว่ั ไปหมายความวา่ ดำ� อย่างกา บินมาอยา่ งนก มเี ข็มปัก มีมลทนิ , มวั หมอง, ไม่บริสุทธิ์ ก เชน่ มใิ หด้ �ำดา่ งพร้อยรอ้ ยราคี อก [ด�ำ-หย่าง-กา-บิน-มา- ข (สุภมิต ฯ). หย่าง-น่ก-มี-เข็ม-ปั๊ก-อ๊ก] ค (ปริศ) น. แมงเหมี่ยง, (ดู ฆ ด�ำปี้ ว. ด�ำสนทิ , ดำ� มาก, ดำ� ปีล้ ,่ี แมงเหม่ียง ประกอบ). ง ด�ำป,ี๋ ดำ� มิดหมี กว็ ่า. ดินเกลือ น. ผิวดินที่เป็นเกลือมีสี จ คล�ำ้ แกมแดง. ฉ ด�ำปี๋ ดู ด�ำปี้. ดินเชื้อ [ดนิ -เชอ่ื ] น. ดนิ ที่ใช้ตีหมอ้ ; ช ด�ำปล้ี ี่ ดู ด�ำปี.้ ดินเหนียวผสมแกลบน�ำไปเผา ซ ดำ� ผุดดำ� โผล่ [ดำ� -พดุ -ดำ� -โผ]่ ก. แล้วน�ำมาตำ� ให้แหลก. ฐ ดนิ ปลวก ดู ดินหนุ . ฒ มุดน�ำ้ แล้วโผลข่ น้ึ สลับกันไป. ดนิ หม้อ [ดิน-หมอ่ ] น. เขม่าไฟที่จบั ด ด�ำมดิ หมี ดู ด�ำป้.ี ตดิ กน้ หมอ้ หรือกระทะ. ต ด�ำมิดหมียงิ่ ตยี ิง่ กดั ดำ� เหมอื นหมดั ถ ยิ่งกดั ยง่ิ ตี [ดำ� -มดิ -หมี-ยงิ่ - ดนิ หมอ้ ท ต-ี ยงิ่ -กดั๊ -ดำ� -เหมฺ อื น-มดั -ยงิ่ - ธ ดินหนุ น. จอมปลวก, ตัวปลวก, น กดั๊ -ยง่ิ -ต]ี (ปรศิ ) น. สวิ่ , คอ้ น. กะดินหุน, กะแดนหนุ ก็ว่า. บ ดำ� ระกา [ดำ� -ล่ะ-กา] ว. ด�ำมาก, ดำ� ป ดนิ เอยี ด น. ดินเกลือท่มี ีสีเข้มแกม ผ สนิท, ดำ� เหมอื นจรกา; จรกา แดง, คราบเกลอื ทปี่ รากฏบน ฝ เป็นตัวละครในวรรณคดีเรื่อง ผิวดนิ เมอ่ื ต้มเปน็ เกลอื แลว้ จะ พ อเิ หนาผิวด�ำมาก. ไดเ้ มด็ ละเอยี ด. ฟ ดำ� เหมี่ยง ว. ด�ำเหล่อื ม, ด�ำขลับ. ภ ด�ำเหมือนกา บินมาเหมือนนก ศร ดี ๆ จนใจหาย ร้าย ๆ ยงั กับเสอื [ด-ี ม ย ปักอกจะว่านกก็ไม่ใช่ [ด�ำ- ร เหฺมือน-กา-บิน-มา-เหฺมือน- ฤ นก่ -สอน-ปก๊ั -อก๊ -จะ-วา่ -นก่ -ก็ ล ว -ไม-่ ใช]่ (ปรศิ ) น. แมงเหมยี่ ง, ศ (ดู แมงเหม่ยี ง ประกอบ). ส ด�ำเหมือนตอตะโก ว. ดำ� ; เปรยี บ ห อ ความด�ำเหมือนตอตะโกซ่ึง ฮ 116

พจนานุกรม ภาษาโคราช ด-ี จน-ไจ-หาย-ลา่ ย-ลา่ ย-ยงั - เยยี่ มคนป่วย). ก กะ๊ -เสอื ] (สำ� ) ว. เวลาอารมณ์ ดกู องึ่ ใหญ ่ น. อง่ึ ใหญ,่ กระดกู อง่ึ , ข ดีจะใจดมี าก ตรงกนั ข้ามเวลา ค อารมณ์เสียหรือโกรธรุนแรง กระดกู เขยี ด, แกลบหน,ู แกลบ ฆ จะใจร้ายมากเชน่ กัน. หหู น,ู แปรงหหู น;ู ไมพ้ มุ่ ขนาด ง ดี ๆ ช่ัว ๆ ว. ถึงจะช่ัวจะเลวหรือไมด่ ี เลก็ ชนดิ Dendrolobiumla จ อย่างไรแต่ก็ได้รับประโยชน์ nceolatum (Dunn.) Schindl. ฉ เช่น ดี ๆ ช่ัว ๆ ก็ไดอ้ นี างมนั นี่ ในวงศ์ Legumin osae หรอื ช แหละสร่างบา้ นให่ (ถึงลูกสาว Fabaceae. สงู ประมาณ ๑ - ๓ ซ คนเลก็ จะชว่ั จะเลวอยา่ งไร ก็ เมตร ใบรปู ไข่ โคนใบสอบ ดอก ฐ เปน็ คนสรา้ งบา้ นใหอ้ ย)ู่ , ความ สีเหลืองอ่อนเป็นช่อ ฝักเล็ก ฒ เจา้ รกั ผวั ดดี ชี วั่ ชว่ั ไดเ้ หน็ หนา้ แบนกว่ิ เปน็ ขอ้ ๆ ใชเ้ ปน็ ยาแก้ ด กนั (น.ิรปู ทอง), ชว่ั ๆ ดี ๆ, ชวั่ ดี ไตพกิ าร โรคทางเดนิ ปสั สาวะ. ต ถหี่ า่ ง กว็ า่ . ดดู ำ� ดแู ดง ก. ดดู ำ� ดดู ,ี สนใจ, เอาใจใส่ ถ ดีน้ำ� ตาล [ด-ี นา่ ม-ตาน] น. ขัณฑสกร, ดูแลท้ังในเวลามีทุกข์และมีสุข ท หวั น�ำ้ ตาล. เชน่ ไมม่ าดดู ำ� ดแู ดงกนั เลย. ธ ดวี นั ดคี นื ว. อาการเจบ็ ปว่ ยดขี น้ึ เรอ่ื ย ๆ. ดดู ุ๊ ว. ดซู ิ; เสียงทเ่ี ปล่งออกมาแสดง น ดึก [ดึ๊ก] ดู กะดกึ . ความไม่พอใจหรือแปลกใจ, บ ดึน น. ก๋ึน, ดึ๋น กว็ า่ . ดูดู๋ กว็ า่ เช่น แม่ทองเหลือ...... ป ดุ๊ เป็นค�ำประกอบท้ายค�ำอื่นเพื่อ ท�ำเป็นโกรธขยับกายลุกขึ้นยืน ผ เสรมิ ใหเ้ ดน่ ให้ชัด โดยปริยาย พูดด้วยเสียงเกร้ียวว่าดูดู๋ท่าน ฝ มีความหมายท�ำนองวา่ ซิ เชน่ นายหมวดไมส่ �ำรวมคำ� (ทา้ ว พ มานีด่ ุ๊ (มานซ่ี ิ), ดดู ุ๊ (ดูซ)ิ . ฯ), ดดู ทู๋ ั้งเจ็ดพระยา ไม่รู้ฤานา ฟ ดเุ ดือดเลอื ดพล่าน [ด-ุ๊ เดือด-เลือด- (น.ิ กศุ ราช). ภ พา่ น] (ปาก) ว. โดยปรยิ าย ดูดู๋ ดู ดูด.ุ๊ ม หมายถึงภาพยนตร์หรือความ ดดู ยา ก. สบู บุหร่ี. ย บันเทิงที่บู๊ถงึ ใจ. ดูทว่ั ะ ว. ดูซ,ิ ทวั่ ะ ก็วา่ . ร ดนุ ก. ดดุ , ดนั เชน่ หมเู อาจมกู ดนุ ดนิ . ดู่สม้ [ดู่-ส่ม] น. ชื่อไม้ต้นผลัดใบ ฤ ดู ว. เย่ียม, ดูแล เชน่ ไปดคู นป่วย (ไป ชนิด Bischofia javanica ล Blume ในวงศ์ Euphorbbi ว ศ ส ห อ ฮ 117

เด่ - แดก ceae ใบประกอบมีใบย่อย สละสลวยเปน็ ตน้ เชน่ เอาเด่ ๓ ใบ ดอกเล็กสีเหลืองอ่อน (เอาแน)่ , ไปเด่ (ไปเถอะ). ผลกลมเล็กเป็นพวงเม่ือแก่จะ เดเ่ ฮย ว. ค�ำตอ่ ท้ายประโยค ก สีเหลืองหรือน้�ำตาล ใช้ท�ำพื้น เพ่ือเน้นความหมายท�ำนองว่า ข ฝาเรือน เคร่ืองเรือน นัก ว่ะ, ละนะ, นะ เช่น ทิดแกว้ จิ ค มาเอาเรือ่ งเดเ่ ฮย (ทดิ แกว้ จะ ฆ พฤกษศาสตร์เรียก เติม. มาเอาเร่อื งวะ่ ). ง เด้ ว. นะ, เด้อ กว็ ่า. จ เดฉนั ส. ดฉิ นั , ฉัน, ขา้ พเจ้า (มกั ใช้ ฉ เฉพาะผู้หญงิ ) เชน่ เดฉันจะขอ ช ลา พระบิดาจงอยู่ดี (นิ.รูป ซ ทอง), เดฉนั ถว้ นหนา้ มาสคู่ งคา ฐ ตกั นำ้� ขนึ้ ไป (น.ิ กศุ ราศ). ฒ เดด็ บวั ไมเ่ หลอื ใย [เดด๊ -บวั -ไม-่ เหลอื - ด ไย] ก. ตัดขาดชนิดที่ไม่มีหรือ ต ไว้ซึ่งเยื่อใยต่อกัน, ตัดญาติ ถ ขาดมิตร. ท เด็ดรวงข้าวเอาวัน [เด๊ด-ลวง-เข่า- ธ เอา-วัน] น. พิธีกล่าวค�ำ น อธิษฐานก่อนเก่ียวข้าวที่จะมา บ ท�ำข้าวเม่าเพ่ือให้เกิดความ ป เป็นสริ มิ งคล. ผ เดน ว. เก่า, เดิม, เชน่ เรอ่ื งเดน, ฝ ดสู่ ม้ อย่างเดน, เหมอื นเดน. พ เดอ้ ว. นะ เชน่ ไปละเดอ้ (ไปละนะ). ฟ เด๊าะ ดู กะเด๊าะ. ภ เด่ ๑. ว. นะ, แหละ, น่ันแหละ, น่ี เดิ้ง ดู ดา. ม แหละ, นัน่ เอง; ใชป้ ระกอบคำ� เดิ่น น. ลาน, ทีเ่ ตยี นโล่งไมม่ ีหญ้าหรือ ย เพ่ือเนน้ ความให้ชดั ข้ึน เชน่ พี่ วชั พืชข้นึ . ร เด่เป็นคนทำ� (พี่น่แี หละ เปน็ ฤ คนทำ� ), ไม่รเู่ ด่ (ไมร่ ้นู ะ), ดอก ล ว เด่ ก็ว่า. ศ ๒. ว. ซ,ิ เถอะ, แน,่ เหอะ เปน็ คำ� ส ประกอบท้ายค�ำอ่ืนตามบริบท ห อ เพอื่ เสรมิ ขอ้ ความใหเ้ ดน่ ชดั หรอื ฮ 118

พจนานุกรม ภาษาโคราช เดิ่น เดนิ ตามตูดตอ้ ย ๆ [เดิน-ตาม-ตูด- ก ต้อย-ต้อย], ดู เดนิ ตามกน้ ข เดนิ ขยม่ ธรณี ก. ลกั ษณะการเดนิ ตอ้ ย ๆ. ค กระทบื ธรณ,ี อาการทเ่ี ดนิ หม่ ตวั ฆ (ถอื กนั วา่ เปน็ ลกั ษณะทไี่ มด่ )ี . เดนิ สับส้น [เดิน-ซับ-สน่ ] ดู เดนิ ง เหยยี บสน้ กนั . จ เดินเฉบิ ๆ [เดนิ -เชิบ-เชิบ] ก. เดิน ฉ ลอยหนา้ ลอยตา. เดินเหยียบส้นกนั [เดิน-เหยฺ ยี บ-สน่ - ช กนั ] (สำ� ) ก. ติดไม่ยอมห่างจน ซ เดินซ่าน ก. เดนิ ขวกั ไขว,่ เดินไปมา เดนิ เหยยี บส้นกนั เชน่ ลกู ติ๊ด ฐ อยา่ งสบั สน. แ ม ่ จ น เ ดิ น เ ห ยี ย บ ส ่ น กั น , ฒ เดินสับส้น ก็ว่า. ด เดินตามก้น ก. เดนิ ตามหลงั , เดนิ ต ติดตามเหมือนเป็นลูกจ๊อก, เดนิ เหมอื นควายหาย [เดิน-เหมอื น- ถ เ ดิ น ห รื อ ติ ด ต า ม ไ ป ทุ ก ห น ควย-หาย] ดู เดนิ ตามควาย ท ทุกแห่ง, เดนิ ตามตูด กว็ ่า. หาย. ธ น เดินตามกน้ ตอ้ ย ๆ [เดิน-ตาม-ก้น- เดินอยู่บ้านถ้วยแตกอยู่วัด [เดิน- บ ตอ้ ย-ตอ้ ย] ก. เดนิ ตามกน้ ตดิ ๆ, หฺยู่-บ้าน-ถ่วย-แตก-หฺยู่-วั่ด] ป เดนิ ตามตดู ต้อย ๆ ก็วา่ . (ปรศิ ) น. มีกริ ิยามารยาทไม่ ผ เรียบรอ้ ยเพราะเดินตงึ ตงั . ฝ เดินตามควายหาย [เดนิ -ตาม-ควย- พ หาย] ก. เดนิ เรว็ มาก; เดนิ เรว็ เดนิ อาด ๆ [เดนิ -อาด-อาด] ก. เดิน ฟ กว่าปกติเหมือนกับเดินตาม เหน็ อย่ทู นโท.่ ภ ควายที่หาย, เดินเหมือนควาย ม หาย ก็ว่า เช่น นายยิ่งยวด เดย๊ี ะ ว. เปราะ (มกั ใช้แก่ไม้ไผ)่ . ย เ ดิ น เ ร็ ว เ ห มื อ น ค ว า ย ห า ย เดื้อง น. ปฏัก, ไม้มีเหล็กปลาย ร (นิ.พระปาจิต). ฤ แหลมใช้บงั คับสัตว์พาหนะ. ล เดนิ ตามตดู ดู เดินตามกน้ . เดือดปุด ๆ [เดอื ด-ปุด้ -ปดุ้ ] ก. ว ศ เดือดจัด, โกรธจดั . ส เดือน น. ดว้ ง. ห เดือนมะยี่ปมี ะโว่ น. เดือนปที ผ่ี า่ นมา อ ฮ นานแล้ว เช่น ต้งั แตเ่ ดือนมะยี่ ปีมะโว่โน่น. แดก ก. กนิ , แดกหา่ ก็วา่ . 119

แดกหา่ - ตกหนกั แดกหา่ ดู แดก. ไดผ้ วั หลงพอ่ ไดเ้ มียหลงแม่ (ส�ำ) แดงก่ำ� ว. หนา้ แดงเพราะกินเหล้า, แตง่ งานแล้วลมื พ่อแม่, หญงิ มี อาการหน้าแดงเพราะโกรธ สามแี ลว้ ลืมพ่อ ชายมภี รรยา ก มาก. แล้วลืมแม่ เช่น ไปได้สามีหรือ ข แดงแปรด๊ ว. แดงแจ.๋ มีภรรยา ต้องหมั่นแลหมั่นดู ค ได้ผัวหลงพ่อได้เมียหลงแม่ ฆ แดงร่า ว. แดงแจ,๋ แดงเข้ม. บางทไี ปแชจนหลงหมู่ (น.ิ เพลง ง แดงโร่ ว. แดงแจ,๋ แดงเข้ม, แดงก�ำ่ . เจด็ คะนน). จ แดดบด [แดด-บด๊ ] น. แดดหบุ , แดด ฉ ได้ฤกษเ์ บกิ กระเชอ (สำ� ) ได้เวลาหรอื ช ร่มเนื่องจากมีเมฆมาบดบัง เป็นเวลาท่ีถือเป็นฤกษ์ดี, ได้ ซ แสงอาทิตย.์ เวลาที่เหมาะสม, ได้เวลาที่มี ฐ แดดบ่ายศีร์ษะ [แดด-บา่ ย-สี-ซะ] ความพรอ้ ม. ฒ ด น. ตะวันบ่าย เช่น จวบจนแดด ไดใ้ หมล่ มื เกา่ ไดเ้ ตา่ ลมื หมา (สำ� ) ต บา่ ยศรี ์ษะคณุ หญงิ (ท้าว ฯ). ได้ใหม่ลืมเก่า, ได้ดีแล้วลืม ถ แด่น ว. ด่างขาว, มีขนสีขาวขนึ้ กลาง บญุ คณุ ; เปรียบได้กบั ส�ำนวน ท ไดแ้ กงเทน้�ำพริก. ธ หนา้ เช่น ควายแด่น. น โดน ปรยิ ายหมายถึงหญิงทเ่ี สียตัว ได้อย่างเสียอย่าง ก. ไดอ้ ยา่ งหนง่ึ แต่ บ แลว้ , เสียพรหมจรรยแ์ ล้ว. ตอ้ งเสยี อกี อยา่ งหนงึ่ ซง่ึ ไม่ ป สามารถได้ทงั้ สองอยา่ ง. ผ โด่น ก. โด่ง, อาการที่พุ่งข้ึนไป, สูง ฝ ข้ึนฟ้า. .....ได้......เอา ว. ใชป้ ระกอบคำ� อ่ืนมี พ โดย ก. อาการทีส่ ตั ว์ปกี ผสมพันธ์.ุ ความหมายในทำ� นองวา่ ได้ท,ี ฟ ได้ก่อนล่อนแก่น ก. เล่นการพนัน ได้ทา่ , ไดช้ อ่ ง, ได้จังหวะ เช่น ภ วา่ ได้ว่าเอา, พดู ไดพ้ ดู เอา. ม ได้ก่อนใคร กลับเสียหมดใน ย ภายหลัง. ร ไดก้ ัน ก. ได้เสียกันทางเพศสัมพันธ์. ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 120

ตก [ตก๊ ] ก. พูดภาษาไทยกรงุ เทพ ตพจนานุกรม ภาษาโคราช ก แ ล ้ ว พ ลั ด ห ล ง พู ด ภ า ษ า ถิ่ น ตามบ่อหรือหนองท่ีน้�ำแห้ง ข เชน่ ต๊กโคราช (พดู ภาษาไทย งวด. ค กรงุ เทพแลว้ พลดั หลงพดู ภาษา ตกจนไมล่ ืนหลู นื ตา [ตก๊ -จน-ไม่-ลืน- ฆ โคราช), พดู ตกโคราช กว็ า่ . ห-ู ลนื -ตา] น. ฝนตกตดิ ตอ่ กัน ง นาน. จ ตกกระหม่า [ต๊ก-กะ-หมฺ า่ ] ก. ตก ตกต้วม [ตก๊ -ต้วม] ก. ตกลงในนำ�้ ฉ ประหมา่ , เกดิ ความรูส้ ึกสะทก เสียงดงั ตว้ ม. ช สะท้านพร่ันใจ เช่น ลางคนเหน็ ตกตะลงึ พรึงเพรดิ [ต๊ก-ตะ-ลึง-พึง- ซ ยักษา ตกกระหม่าหน้าคือผี เพิด] ก. ตกตะลงึ , ตกใจจน ฐ (นิ.รปู ทอง), ตกประหมา่ บา้ ใจ พูดไม่ออก, แสดงอาการงงงัน. ฒ ก็ว่า เช่น เห็นลูกเขยมาตก ตกตบุ แมงวันโหฮ่ ้วิ [ตก๊ -ตบุ้ -แมง- ด ประหม่าบ้าใจ (นิรูปทอง). วนั -โห่-ฮ้วิ ] (ปรศิ ) น. ข้,ี ต อจุ จาระ. ถ ตกกะเทิน [ต๊ก-กะ-เทิน] ว. ตกอยูใ่ น ตกตุบใส่หมวกแต้ [ตก๊ -ตุ้บ-ไส-่ หฺ ท ภาวะจำ� ใจ, ฝืนใจทำ� , ไหน ๆ ก็ มวก-แต้] (ปรศิ ) น. ลูกตาล, ธ ไหน ๆ, ปลงใจในส่งิ ทผ่ี า่ นไป ตาล, ตกตุบใส่หมวกแต้วิ่ง น แลว้ และจ�ำใจตอ้ งทำ� ตอ่ ไป. แถลไปตลาด กว็ ่า. บ ตกตุบใสห่ มวกแต้ วิ่งแถลไปตลาด ป ตกกะเมนิ เทนิ เทอ่ [ตก๊ -กะ-เมนิ -เทนิ - [ต๊ก-ตุ้บ-ไส่-หฺมวก-แต้-วิ่ง- ผ เทอ่ ] ก. ตกตะลงึ , จงั งัง, ตกใจ ถะ-แหลฺ -ไป-ตะ-หลฺ าด] ดู ตก ฝ จนพดู ไม่ออก, ตก๊ กะเหมินเถนิ ตบุ ใส่หมวกแต้. พ เถ่อ ก็ว่า. ตกประหม่าบ้าใจ [ตก๊ -ปะ-หมา่ -บ้า- ฟ ใจ] ดู ตกกะหม่า. ภ ตกกะเหมนิ เถนิ เถอ่ [ตก๊ -กะ-เหมฺ ิน- ตกพัก [ตก๊ -พั่ก] ก. ตกจากท่สี งู ต่าง ม เถนิ -เถอ่ ] ดู ตกกะเมนิ เทนิ ระดับ เช่น บันได. ย เทอ่ . ตกหนกั [ตก๊ -นัก] ว. ในท่สี ุด, ผล ร ฤ ตกไกล [ตก๊ -ไกล] ว. ไปไกล, ห่างไป ล ไกล. ว ศ ตกคลกั [ตก๊ -คั่ก] น. ปลาท่ตี ิดอยู่ ส ห อ ฮ 121

ตกไหนตกไป - ตราลงหนงั หมา สุดท้าย. ตน้ กระดาษ น. ต้นพลบั พลงึ . ตกไหนตกไป [ต๊ก-ไหน-ต๊ก-ไป] ก. ตน้ กะฏิ [ตน้ -กะ-ต]ิ๊ ว. ก้นกฏุ ิ, สนทิ ไม่ไยดี, ไมใ่ ส่ใจ; มาจากสำ� นวน ก การเล่นว่าวท่ีไม่สนใจหรือไม่ สนมจนเป็นท่ีไว้วางใจ, ตน้ กุฏิ ข เสียดายว่าว่าวจะไปตกที่ไหน ก็วา่ . ค ต้นกฏุ ิ [ต้น-กดุ๊ -ต]๊ิ ดู ต้นกะฏิ. ฆ เชน่ นรกอเวจี ตามทีเป็นไร ตน้ ข้คี รอกออกดอกกอ่ นใบ [ต้น-ข-่ี ง ตกไหนตกไป พอได้เมียงาม คอก-ออก-ดอก-ก่อน-ไบ] จ (น.ิ รปู ทอง). (ปรศิ ) น. กะบกุ้ คนั หอกเปน็ พชื ฉ ชนิดหน่ึงล�ำต้นเล็กมีดอกก่อน ช ตกอย่รู ะหว่างเขาวัวเขาควาย [ตก๊ - แล้วใบผลิออกขึ้นทีหลัง, (ดู ซ หยู่-ระ-หว่าง-เขา-งัว-เขา- กะบกุ คนั หอก ประกอบ). ฐ ควย] ก. ตกอยใู่ นอนั ตราย เชน่ ต้นขี้เย็ดไม่มีเม็ดก็งอกได้ [ต้น-ขี่- ฒ เย่ด-ไม่-มี-เม่ด-ก็-งอก-ได้] ด ในเวลาน้ีเราสองจึงเปรียบ (ปรศิ ) น. เหด็ . ต เท่ากับตกอยู่ในระหว่างเขาวัว ต้นจังไรไม่มีใบมีแต่ดอก [ต้น-จั่ง- ถ เขาควาย (ทา้ ว ฯ). ไล-ไม่-มี-ไบ-มี-แต่-ดอก] ท ตดยงั ไมท่ นั หายเหมน็ [ตด๊ -ยงั -ไม-่ ทนั - (ปริศ) น. เงนิ ตน้ ดอกเบ้ยี . ธ ตน้ เท่าขาใบวาเดยี ว ต้นเท่าแขนใบ น หาย-เหมน็ ] ว. เรว็ , รวดเรว็ . แลน่ เสยี่ ว (ปรศิ ) น.ต้นกลว้ ย, บ ตดให้หมาชะงกั [ตด๊ -ไห-่ หมา-ชะ- ต้นออ้ ย. ป ตน้ เทา่ เขม็ ใบเตม็ วงั (ปรศิ ) น. ผกั แวน่ . ผ งั่ก] ดู ตดใหห้ มาดีใจ. ตน้ เท่าครกใบปกดิน [ตน้ -เท่า-ค่ก- ฝ ตดให้หมาดใี จ [ตด๊ -ไห่-หมา-ด-ี ใจ] ไบ-ป๊ก-ดิน] (ปริศ) น. ต้น พ (สำ� ) ก. เคาะกะลาให้หมาดใี จ, ตะไคร.้ ฟ หลอกให้มีความหวงั , ตดให้ ตน้ เทา่ ครกใบหกวา [ตน้ -เทา่ -คก่ -ไบ- ภ หมาชะงกั กว็ ่า. ฮก-วา] (ปรศิ ) น. ตน้ มะพรา้ ว. ม ต้นเทา่ คันเบด็ ใบเจ็ดแสน [ตน้ -เท่า- ย ตดหมา [ตด๊ -หมา] น. ชือ่ ไม้เถาใน คนั -เบด๊ -ไบ-เจด๊ -แสน] (ปรศิ ) ร กลุ่ม “เครอื ตดหมา, ตดหมู น. ต้นสามสบิ . ฤ ตดหมาและยา่ นพาโหม” ชนิด ล ว Saprosma latifolium Craib ศ ในวงศ์ Rubiaceae ลำ� ต้น ส มขี น กล่ินเหม็น, ต�ำยานตัวผ,ู้ ห อ ตดู หมูตูดหมา ก็ว่า. ฮ 122

พจนานุกรม ภาษาโคราช ต้นเท่านิว้ ก้อย พระหา้ ร้อยนงั่ ไม่หัก หรือให้อยู่ในต�ำแหน่งท่ีไม่มี ก [ต้น-เท่า-นิ่ว-ก้อย-พ่ะ-ห้า- งานให้ทำ� . ข ล่อย-นั่ง-ไม่-ฮัก] (ปริศ) น. ตบรางวลั [ตบ๊ -ลาง-วนั ] ก. ตกรางวลั , ค ต้นพริก. ให้เงินรางวลั , ตบุ , ตบุ รางวลั ฆ ก็ว่า. ง ต้นเท่าล�ำหวายใบกระจายเต็มแม่น้�ำ ตบลม้ ขะเหวาดิน [ตบ๊ -ลม่ -ขะ-เหวฺ า- จ [ตน้ -เทา่ -ลำ� -หวาย-ไบ-กะ-จาย- ดิน] ก. ตบจนล้มตะครุบ ฉ เตม็ -แม-่ นา่ ม] (ปรศิ ) น. แห. เล็บมอื ข่วนดนิ . ช ตบอกผาง [ตบ๊ -อก๊ -ผาง] ก. อาการ ซ ตน้ นุ่น น. ต้นง้วิ . ท่ีใช้มือตีอกแสดงความโกรธ ฐ ตน้ เพาะแพะ น. ต้นตายใบเป็น; เอา หรือความไมพ่ อใจอยา่ งมาก. ฒ ตม้ จนเปอ่ื ย (สำ� ) ก. หลอกจนเชื่อ ด ดอกพอตูม ๆ มาตบจะมเี สยี ง อย่างสนิทใจหรืออย่างไม่มี ต ดังเพาะแพะ. อะไรต้องแคลงใจสงสยั . ถ ต้นไม้ใหญไ่ ม่มผี ี สาวหน้าตาดไี ม่มคี ู่ ต้มน้�ำร้อนนอนไฟ [ต้ม-น่าม-ล่อน- ท ธรณีไม่อกแตกฤา [ตน้ -มา่ ย- นอน-ไฟ] ก. อยู่ไฟ. ธ ไหย่-ไม่-มี-ผี-สาว-หน่า-ตา- ต้มพงุ น. ชอ่ื ตม้ ย�ำชนิดหน่ึงใช้เครอ่ื ง น ดี-ไม่-มี-คู่-ทอ-ละ-นี-ไม่-อ๊ก- ในสัตว์ปรงุ , ตม้ เคร่ืองในสตั ว์ บ แตก-ลอื ] (ปริศ) น. คนสวย หรอื ตม้ ย�ำเครอ่ื งในสัตว์. ป ไม่มคี ู่รกั จะเช่ือไดห้ รือ. ต้มเส้นหมี่ [ต้ม-เส่น-หม]่ี ดู หมนี่ �้ำ. ผ ตน้ อยเู่ มอื งไทย ใบอยเู่ มอื งลาว (ปรศิ ) ตรงดงิ่ ก. ตรงไปโดยไม่แวะเวียน ฝ น. ต้นขอ่ ย. ท่ไี หน เชน่ ตรงดิ่งไปหา. พ ตบขหี้ ไู หล [ตบ๊ -ข-่ี ห-ู ไหล] ก. ตบบอ้ งห,ู ตราราชสหี ์ น. หนงั สอื หรอื คำ� ส่ังทาง ฟ ตบขห้ี ไู หลเตน้ ระบำ� กว็ า่ . ราชการที่มีตราราชสีห์ซ่ึงเป็น ภ ตบขห้ี ไู หลเต้นระบำ� [ต๊บ-ข-ี่ ห-ู ไหล- ตราของมหาดไทยก�ำกบั เชน่ ม เตน้ -ละ-บ�ำ] ดู ตบขหี้ ไู หล. ให้ถอื ตราราชสีห์ บอกขา่ วกัน ย ตบดว้ ยหลงั มอื [ตบ๊ -ดว้ ย-หลงั -มอื ] ก. ไป (นิ.รูปทอง), (ดู ท้องตรา ร ตบอยา่ งสะใจโดยใชห้ ลงั มอื . ราชสหี ์ ประกอบ). ฤ ตบโดยไมแ่ บมอื [ตบ๊ -โดย-ไม-่ แบ-มอื ] ตราลงหนังหมา ก. จารึกหรอื เขยี น ล ก. ก�ำก�ำปัน้ แลว้ ตบ, ตบด้วย ว กำ� ปั้น. ศ ตบยุง [ตบ๊ -ยงุ ] (ปาก) (ส�ำ) ถูกยา้ ย ส ห อ ฮ 123

ตลบปบโป่ - ตะกร้างวง ช่ือคนชั่วหรือคนเลวไว้บนหนัง ปลอ่ ยใหก้ ลงิ้ ไป วธิ นี บ้ี างทอ้ งที่ หมา เช่น ตราลงหนังหมา ทำ� เรยี กวา่ สาลอยกอยกงุ้ . อยา่ งนไ้ี ซร้ คร้ันเมื่อตายไป ไม่ ทั้งสองวิธีเหรียญใครกลิ้ง ก พน้ จตุรา (นิ.รูปทอง), ถึงกรอง ไ ป ห ยุ ด ไ ก ล สุ ด จ ะ ไ ด ้ ท อ ย ข กรรมกจ็ ะนำ� ส�ำเนานาม ลง เหรียญคนถดั มา ถา้ ทอยถูกก็ ค จ ะ ไ ด ้ เ ห รี ย ญ นั้ น แ ล ะ ท อ ย ฆ หนังสุนัขถามเม่ือคราวตาย เหรยี ญต่อไปเรอ่ื ย ๆ จนหมด ง (น.ิ กศุ ราช), จารกึ บนหนงั หมา ถ้าไม่ถูกเจ้าของเหรียญที่ถูก จ ก็วา่ . ทอยไมถ่ กู กจ็ ะทอยเหรียญที่อยู่ ฉ ถดั ไปเช่นนจ้ี นหมด คนที่ทอย ช ตลบปบโป่ [ตะ-ลบ-ปบ๊ -โป่] ก. ท�ำ เหรียญถูกจะได้รางวัลตามแต่ ซ อย่างกลุ กี ุจอ, ทำ� โดยเรง่ รีบ. จะตกลงกัน. ฐ ต๊อกตอ๋ ย ว. ไมม่ ีงานท�ำ, ตกงาน, ฒ ตว้ มก.เสียงอย่างของหนกั ตกลงในนำ้� ตกอับ เชน่ เดนิ ตอ๊ กต๋อย (เดนิ ด เชน่ กระโดดนำ่� ดงั ตว้ ม (กระโดด อย่างคนตกอบั , เดินอย่างคน ต นำ�้ เสยี งดงั ตว้ ม). ตกงาน). ถ ตวัก [ตะ-วกั ] น. จวัก. ตอกกลับ [ตอก-ก๊ับ] ว. วา่ ใส่หน้า ท ตวักตะบวย [ตะ-วัก-ตะ-บวย] ดู กลบั คนื อยา่ งไม่ไวห้ น้า. ธ ต่อไก่ น. การเล่นอยา่ งหนงึ่ แบง่ ผู้ น ตะบักตะบวย. เล่นออกเปน็ ๒ ฝ่ายเท่า ๆ กนั บ ต้อ น. ตวั ตอ่ . หาท่ีกำ� บังไมใ่ หเ้ ห็นไก่ (คน ป ตอก ก. มีความหมายหลายนัยตาม เล่น) ใชผ้ ้าผืนใหญ่คลมุ ไกใ่ ห้ ผ มดิ ชดิ หวั หนา้ แต่ละฝ่ายนำ� ไก่ ฝ บรบิ ท เช่น กนิ , รว่ มประเวณ,ี มาหมอบตรงกลาง และบอก พ เอา, น�ำไป. ใหไ้ กข่ องตนขนั ไม่เกนิ ๓ ครง้ั ฟ ตอ๊ ก น. ลอ้ ตอ๊ ก, การเลน่ อยา่ งหนึง่ แล้วให้ทายว่าเป็นเสียงใคร ภ เชิงแข่งขันหรือพนันขันต่อ โดยหา้ มจับคล�ำเนื้อตวั ถ้าทาย ม เลน่ ได้ ๒ วธิ ี อุปกรณก์ ารเลน่ ถูกจะได้ไก่น้ันเป็นเชลย ถ้า ย คือเหรียญถ้าเล่นเพื่อการพนัน ทายผิดก็กลับที่แล้วน�ำไก่ตัว ร ใชเ้ หรยี ญที่มีคา่ เงนิ เทา่ กัน ฤ ล ว วธิ ที ่ี ๑ ใชเ้ หรยี ญโยนกระทบ ศ ฝาเพอื่ ใหก้ ระดอนกลบั กลงิ้ เรยี ด ส ห วธิ ที ี่ ๒ ใชไ้ มก้ ระดานพาดพงิ อ ให้ลาดเอียงแล้วเอาเหรียญ ฮ 124

พจนานุกรม ภาษาโคราช ใหมอ่ อกมา (ตวั เดมิ ก็ได้) อนงึ่ ต่อเซยี น. ต่อเพิงหรือชายคาออก ก หลังจากทายทุกครั้งจะต้อง จากด้านข้างให้ปลายข้างหนึ่ง ข เอาผา้ คลมุ ออก เพอ่ื ใหร้ แู้ น่ว่า อยู่กับสิ่งปลูกสร้างหลัก, (ดู ค ทายถกู หรือผดิ ฝ่ายใดทายถูก ซะหยาบ ประกอบ). ฆ มากกว่าถอื ว่าชนะ. ง ตอกจ่น ว. จนกระท่งั , ตอกเจน่ กว็ า่ . ตอด ก. กดั , ต่อย (ใช้แกส่ ตั ว)์ เช่น จ ตอกเจ่น ดู ตอกจน่ . งตู อด. ฉ ตอกตะแคง น. ตอกท่ีไม่มีผิวไมไ้ ผ่ ช โดยจักเอาแต่เนื้อใผ่เป็นเส้น ต่อน น. ชิ้น, กอ้ น. เช่น ปลาตอ่ นใหญ่ ซ บางๆ. (ปลาช้ินใหญ)่ . ฐ ต๊อกป๊อก ดู ตุก๊ ปกุ๊ . ฒ ตอกปนื้ น. ตอกท่มี ีผวิ ไม้ไผ่, ตอกเป้นิ ต่อนัดต่อแนง [ตอ่ -นัด่ -ต่อ-แนง] ด ก็ว่า. ก. เกย่ี งงอน. ต ตอกเปน้ิ ดู ตอกปื้น. ถ ตอกไพล [ตอก-ไพ] น. ตอกเสน้ ตอปดตอแหล [ตอ-ปด๊ -ตอ-แหลฺ ] ท กลม. ก. ปด, โกหก, พดู เทจ็ , ตอลด ธ ตอ้ กมอ่ ก ก. นงั่ อยา่ งหมดอาลัย, ตอแหล กว็ ่า. น นงั่ โทนโท.่ บ ตอกเวยี น ดู ตอกสาน. ตอลดตอแหล [ตอ-ลด-ตอ-แหลฺ ] ป ตอกสาน น. ตอกทใ่ี ชส้ านเคร่อื งใช้ ดู ตอปดตอแหล. ผ ตา่ ง ๆ เชน่ กระเชอ, ตอกเวยี น ฝ กว็ า่ . ตอ้ ย ก. เขี่ย, ใช้ไมห้ รอื สิง่ อน่ื ๆ เพ่อื พ ต่องต้อย ว. ตอ่ งแตง่ , ห้อยแกวง่ ไป ให้ส่ิงใดสิง่ หน่งึ เคลื่อนท.่ี ฟ แกวง่ มา. ภ ตอ่ งหม่อง ว. ทนโท,่ จะแจง้ , ปรากฏ ตอ้ ย ๆ ก. ตามไปตดิ ๆ เชน่ แมต่ ะโพก ม ชั ด แ ก ่ ต า ห รื อ ใ น ลั ก ษ ณ ะ ท่ี ตุงตงุ มาพ่ีจะกงุ่ ไปตอ้ ยต้อย ย โดดเดน่ . (เพลงโคราช). ร ต่องหม่องแตง่ แหม่ง ว. วางเกะกะ, ฤ ปะปนกนั . ตอ่ ยมวย ก. ชกมวย. ล ต่อยวดั วา [ตอ่ ย-ว่ดั -วา] ก. ชกตอ่ ย ว ศ อย่างสุดแขนตรงไป โดยสลับ ส แขนซา้ ยขวาเหมือนว่ายนำ�้ . ห ตะ๊ ดู กะ ๑. อ ตะกรอง น. ภาชนะสานดว้ ยไมไ้ ผ่ ฮ ใช้กรองส่ิงของ เช่น ปลารา้ . ตะกรา้ งวง น. ตะกร้าสานดว้ ยไมไ้ ผท่ ่ี มีรูปทรงคล้ายกระเชอ แต่เลก็ 125

ตะกล้านา - ตะเคยี นหนู กว่ามีหหู ว้ิ . ตะเกต้ ะกัง ว. เก้ ๆ กัง ๆ, ขวาง ๆ รี ๆ เช่น พระแม่ไดฟ้ ัง ตะเก้ ก ตะกัง กลับหลังมาหา (น.ิ รปู ข ทอง), ว่ายกระเดอื กเสือกซะเซ ค ตะเก้ตะกัง (สุภมติ ฯ). ฆ ง ตะเกยี น. เจตพงั ค,ี ไมพ้ มุ่ ชนดิ Cladogy จ ตะกรา้ งวง nosorientalis Zipp. ex Span. ในวงศ์ Euphorbiaceae ทอ้ งใบ ฉ สีขาวนวลเปลือกและรากสี ช ตะกล้านา น. ตากล้านา, กระทงนาที่ เหลอื ง รสขม แกจ้ กุ เสยี ด ปวด ซ เป็นพื้นที่มีคันดินล้อมรอบ ทอ้ ง ขบั ลม ทอ้ งอดื , หนาดตะกว่ั , ฐ แปลงใชเ้ พาะกล้า. เปลา้ เงนิ กว็ า่ . ฒ ด ตะกาวตะเกว ก. ตะกุยตะกาย, ตะเกา้ ะ ดู เกา้ ะ. ต ตะเกยี ก ตะกาย, ปนี ป่าย. ตะแก น. กรรไกร, ตะไกร. ถ ตะกิด [ตะ-ก๊ิด] ก. สะกิด, เอาปลาย ตะแกเวียน ก. อาการไกช่ ักกระตกุ ท ธ เล็บหรือส่ิงท่ีคล้ายคลึงกันเขี่ย คอเอียง แลว้ เดินวนอย่กู ับท่ี, น และควกั แต่เบา ๆ เพอื่ ให้ร้ตู ัว กะแตเวียน ก็วา่ . บ หรือเพ่ือให้หลุดหรือแตกออก ตะโกก น. สนั หลงั ปลา, กระโดงหรอื ป เป็นตน้ เช่น เอามอื ตะกด๊ิ (เอา โขดงหลงั ปลา. ผ ตะโกรก [ตะ-โกก] น. โกรก, โตรก ฝ มือสะกิด), ตะกึด๊ ก็วา่ . ทางที่มีลักษณะเป็นซอกลึก พ ตะกึด๊ ดู ตะกิด. หรอื เป็นช่องลกึ เกดิ จากน�ำ้ ไหล ฟ ตะกดึ ฟนั [ตะ-กดึ๊ -ฟนั ] ก. กดั ฟัน กดั เซาะเป็นร่องลกึ , ซอก ลกึ ภ ของเขาหรือล�ำธาร, โกรก ม เช่น พากันท�ำอึดอดึ ตะกึดฟัน เกริน กว็ ่า เช่น พระขา้ มโคก ย (สภุ มติ ฯ). โกรกเกรินข้ึนเนินผา (นิ.พระ ร ตะกดุ [ตะ-กดุ๊ ] น. ล�ำน้ำ� หรอื ลำ� หว้ ย ปาจติ ), ถิน่ อีสานใช้วา่ โสก. ฤ ตะโกสะ [ตะ-โก-ซะ] น. ผลตะโกท่ี ล ท่ขี าดเปน็ ห้วง ๆ ปลายด้วน ไม่ฝาด โดยน�ำมาแช่น�้ำเกลือ ว หรอื ปลายตนั เช่น ทหี่ นองน�ำ้ ศ เป็นตะกุดพระไทรใหญ่ (นิ.พระ ส ปาจิต), กุด ก็ว่า. ห อ ตะกยุ ก. ตะกาย, คยุ้ เขีย่ . ฮ 126

พจนานุกรม ภาษาโคราช ๒ - ๓ วนั แลว้ นำ� มาตากแดด เลี้ยงเมอื งโคราช มีตน้ กำ� เนิด ก จงึ จะใช้รับประทาน อีกวิธีนำ� จ า ก อ ่ า ง เ ก็ บ น�้ ำ ล� ำ ต ะ ค อ ง ข มาแช่น�้ำร้อนก่อนน�ำไปผ่ึงแดด อ�ำเภอสีค้ิว ซ่ึงแต่ก่อนมีต้น ค ซะหรือหงาดคือการท�ำให้ผล ตะครองมาก. ฆ ตะโกไมม่ ียางหรอื ฝาด, ตะโก ตะคา้ นหยวก [ตะ-คา่ น-หยวก] น. ชอ่ื ง หงาด กว็ ่า, (ดู สะ, หงาด ไมเ้ ถาในกลมุ่ “ตะคา้ นหรอื สะคา้ น” จ ประกอบ). ชนดิ Piperribesoides Wall. ฉ ตะโกหงาด ดู ตะโกสะ ในวงศ์ Piperaceae ใชท้ ำ� ยาได.้ ช ตะไก้ ดู ตาไก.้ ตะเคียนหนู น. ชอ่ื ไมย้ ืนตน้ “ในกลุ่ม ซ ตะของ น. เจ้าของ. ตะเคยี น” ชนดิ Hopea ferrea ฐ ตะข่ตู ะคอก ก. พูดข่เู สียงดัง, ตะคอก, Laness. ในวงศ์ Dipterocar ฒ กระโชกเสียงใส่. paceae เรอื น ยอดเปน็ พมุ่ กลม ด ตะเข้ [ตะ-เข่] น. จระเข.้ ใบเดย่ี วปลายใบเรยี ว ดอกเลก็ ต ตะเขส้ นั [ตะ-เข-่ สัน] ดู รา้ นตะเข.้ สีขาวอมเหลืองออกเป็นช่อ ถ ตะเข้ใหญก่ ว่าวงั [ตะ-เข-่ ไหย-่ กวั่ -วงั ] ตามง่ามใบและปลายกิ่ง ผล ท (สำ� ) เคยได้ดีมฐี านะเมื่อตกตำ่� รูปทรงกระบอก ใช้ก่อสร้าง ธ ก็วางตนอย่างคนธรรมดาได้ เช่น เสารอด ตง ไม้หมอน น ยาก; เปรียบไดก้ บั สำ� นวนจรเข้ โครงเรือน นักพฤกษศาสตร์ บ คบั คลอง. เรียก ตะเคยี นหนิ . ป ตะครบุ กบ [ตะ-คุบ่ -กบ๊ ] (ส�ำ) เปน็ คำ� ผ พูดปลอบใจ เม่ือเด็กหกล้ม ตะเคยี นหนู ฝ คว�ำ่ ลงกับพ้นื ทำ� นองวา่ ไม่เป็น พ อะไร ไม่เจ็บเพราะเป็นการ ฟ ตะครบุ กบ. ภ ตะครบุ ตะคลาน [ตะ-คบุ่ -ตะ-คาน] ก. ม ลม้ ลกุ คลุกคลาน. ย ตะคว้า [ตะ-ค่ัว] ก. ควา้ , ย่นื มือไป ร จับ, ฉวยมาโดยเรว็ . ฤ ตะคอง, ตะครอง น. ชอื่ ล�ำน�ำ้ ทห่ี ลอ่ ล ว ศ ส ห อ ฮ 127

ตะงอย - ตะละวี ตะงอย ๑. น. สว่ นที่ยื่นออกไป เชน่ อะไร (พดู ท�ำไม, พูดหาอะไร). หินท่ียืนออกไปจากหน้าผา, ตะเบ่ง ว. พอง, ขยายตวั , เบ่ง ต ล่ิ ง ท่ี ยื่ น เ ข ้ า ไ ป ใ น แ ม ่ น�้ ำ (พยายามขบั , ดัน, สง่ เช่น ก ล�ำคลอง เช่น กระบัดใจก็ถึง อจุ จาระ ปสั สาวะ เป็นต้น ให้ ข ฝั่งนทีที่ตะงอย (นิ.พระปาจิต). ออกมา) เชน่ กัดฟันตะเบ่ง ค ฆ ๒. ว. ซึมเซา หงอยเหงา เชน่ จนตัวเองล้า เลยออกมาเปน็ ง น่ังตะงอยคอยพ่อล่อเลี้ยงน้อง หญงิ กไ็ ดย้ นิ (น.ิ เพลงปาจติ ฯ), จ (สุภมติ ฯ). กะเบง่ กว็ า่ . ฉ ช ตะเงอะ [ตะ-เง่อะ] ว. เงอะงะ, ป้ำ� ๆ ตะแบกเกรียบ น. ตะแบกชนิด ซ เป๋อ ๆ, หลง ๆ ลมื ๆ, ตะเงอะ Lagers troemiabalansae ฐ ตะงะ, ตะเงอะตะเงย, ตะเงอะ Koehne ในวงศ์ Lythraceae ฒ เ ป ็ น ไ ม ้ ต ้ น ข น า ด ก ล า ง สู ง ด ตะเงนิ่ ก็วา่ . ประมาณ ๖๐-๗๐ ฟตุ ใบเด่ยี ว ต ตะเงอะตะงะ [ตะ-เง่อะ-ตะ-ง่ะ] ดู ปลายแหลม ดอกเป็นชอ่ สีม่วง ถ ปนขาว ผลเล็กรูปไข่ ชอบขึน้ ท ตะเงอะ. ธ ตะเงอะตะเงย [ตะ-เงอ่ ะ-ตะ-เงย] ดู น ตะเงอะ. ตามปา่ ราบ. บ ตะเงอะตะเงิน่ [ตะ-เง่อะ-ตะ-เงนิ่ ] ดู ตะแบกใบขน น. ช่ือไม้ยืนต้นชนิด ป ผ ตะเงอะ. Terminalia dafeuillana Pie ฝ ตะเง้าตะงอด [ตะ-เง่า-ตะ-งอด] ก. rre ex Kaness ในวงศ์ Com พ หนา้ เงา้ หน้างอ, ออดอ้อน. bretaceae นักพฤกษศาสตร์ ฟ เรียกตะแบกกราย. ภ ตะเงาะ [ตะ-เง่าะ] ดู เกา้ ะ. ตะแบกเปลือกบาง น. ตะแบกชนิด ม ตะจ่น ว. จนกระทงั่ . Lagerstroemia duperreana ย ตะโนน น. เนนิ , มลู ดนิ ทสี่ งู , ตะโมน Pierre ในวงศ์ Lythraceae ร เป็นไม้ต้นขนาดกลาง ดอกเปน็ ฤ กว็ า่ . ชอ่ สีม่วงปนขาว ผลเลก็ รปู ไข่ ล ตะบักตะบวย [ตะ-บก๊ั -ตะ-บวย] ว. ชอบขน้ึ ตามปา่ ราบ, ถน่ิ พน้ื เมอื ง ว ตวกั ตะบวย ใชป้ ระกอบคำ� ถาม เรยี ก ตะแบกใหญ,่ ตะแบกไข.่ ศ ในเชิงไม่พอใจมีความหมาย ตะปด [ตะ-ปด๊ ] ก. ปด, โกหก. ส ท�ำนองว่า ทำ� ไม, อะไร, เพอ่ื ห อ อะไร เช่น พูดหาตะบก๊ั ตะบวย ฮ 128

พจนานุกรม ภาษาโคราช ตะปัด [ตะ-ป๊ัด] ก. ปดั . ปูในทางขวาง. ก ตะปดิ๊ ตะปี่ ก. กำ� ลงั ผลิใบ, เร่ิมผลใิ บ. ตะใภ้ [ตะ-ไภ]่ น. สะใภ,้ กะใภ้ กว็ ่า. ข ตะปอื ดู อดึ ตะพอื . ตะมอย ๑. น. ฝหี วั เดอื น. ค ตะปดุ๊ ตะป ู้ ว. เกา่ แก,่ โบราณ, นานนม, ๒. ว. หมิน่ , เกือบชิดขอบ, ฆ ง แตป่ ดุ๊ แตป่ ู้ กว็ า่ . ในที่เกอื บตก, จวนตก. จ ตะปู่ น. ปูต่ า, ศาลเทพารักษ.์ ตะมิด ว. สงู สุดยอด. ฉ ตะเป้ดตะป้าด ก. ซวนเซ, เซถลา ตะมดิ ตะมอย ว. เอยี งอาย, แสดง ช ซ เสียหลกั , เปะปะ, ไม่ตรง. อาการเขินอาย. ฐ ตะเปะตะปะ [ตะ-เปะ๊ -ตะ-ปะ๊ ] ว. เปะปะ, ตะแม็กแคก็ ว. เต้ยี แล้วคอยังสน้ั ฒ ด ไมต่ รง. จนแทบไม่มีลำ� คอ, เตีย้ อยา่ ง ต ตะโป ดู กะโป. คนแคระ. ถ ตะพาน น. สะพาน. ตะโมน น. เนิน, มูลดินทส่ี งู . ท ตะพานเงนิ น. ทางทท่ี อด ตะรดิ ติ๊ดชงึ่ (ปาก) ก. เถลไถล, เท่ยี ว ธ เฉไฉไปเรอื่ ย ๆ เช่น แม่แกไป น ประหน่ึงเป็นสะพานส�ำหรับให้ ตะรดิ ต๊ิดช่งึ กะ๊ ไหน. บ เจ้าสาวเดินในขบวนแต่งงาน ตะลบปป้ โป่ ว. ตะลีตะลาน, รบี รอ้ น ป เช่น ผู้หญิงไต่ตะพานเงิน ลนลาน. ผ (น.ิ รปู ทอง). ตะลอแต น. เจ้าช,ู้ ตะลอแต๋ ก็วา่ . ฝ ตะพานเงินตะพานทอง น. ตะลอแต๋ ดู ตะลอแต. พ ทางท่ีทอดประหน่ึงเป็นสะพาน ตะลอ่ มป้อมแป้ม ว. ลกั ษณะท่ีท�ำพอ ฟ ให้เจ้าบ่าวเจ้าสาวเดินในขบวน ใหพ้ ้นตัว. ภ แต่งงาน เช่น ตะพานเงิน ตะละตะลน ว. ตะลตี ะลาน, รีบร้อน ม ตะพานทอง งามเรืองรองทั้ง ลนลาน, ตะละตะลุน กว็ า่ . ย สองอัน (น.ิ รปู ทอง). ตะละตะลนุ ดู ตะละตะลน. ร ตะพานทอง น. ทางท่ที อด ตะละปา๋ ว. เกนิ เวลา, เวลาลว่ งเลยมา ฤ ประหนึ่งเป็นสะพานส�ำหรับให้ เช่น เพลตะละป๋า. ล เจ้าบ่าวเดินในขบวนแต่งงาน ตะละวี [ตะ๊ -ละ่ -วี] น. พดั ขนาดใหญ่ ว เช่น ผู้ชายไต่ตะพานทอง สานด้วยไม้ไผ่ใช้พัดหรือวีให้ ศ (น.ิ รปู ทอง). เศษผงหรือสิ่งไม่ต้องการออก ส ตะพานเรอื ก น. สะพานทใ่ี ชไ้ ม้ ห อ ฮ 129

ตะลหี บั - ตง้ั ทะลาย จากกองขา้ วเปลอื ก. ว. เวลาพลบค�่ำ, ตะวันแหร่ ๆ ตะลหี บั [ตะ-ล-ี ฮบั ] น. ตลบั เชน่ ขผ้ี ง้ึ กว็ ่า. อยา่ งดใี สต่ ะลหี บั ของนอ้ งเหนยี ว ตะวันเหยียบ ดู ตะวนั ท่ับ. ก หนับนบั นึบใน (ชา้ เจา้ หงส์). ตะวันแหร่ ๆ [ตะ-วนั -แหล-่ แหล่] ดู ข ตะลึดตด๊ึ ต๋ือ ว. มดื มาก, มดื มิด. ตะวนั หรอง ๆ. ค ตะแวว ดู มีดตะแวว. ฆ ตะลุดกดุ๊ ว. ส้นั จู๋. ตะหมวด ก. ขมวด. ง ตะลมุ ปุก๊ น. ต้นตะลุมพกุ , ตน้ กระลุม ตะหม้อ [ตะ-หม่อ] น. ตอม้อ, ตอไม้ท่ี จ ฝังไว้หน้ายุ้งเพ่ือเหยียบขึ้น ฉ พกุ ; ไม้ต้นก่ึงไม้พุ่มชนิดหนงึ่ . แทนบนั ได. ช ตะแลด็ แต็ดแช น. การเล่นอย่างหน่งึ ตะหมูกหากนิ ตนี ปอ้ นลูก ตะหมกู ซ โดยเอาแผนดินเหนียวหรือ ปอ้ นปาก (ปรศิ ) น. หม,ู ไก,่ ฐ เศษกระเบ้ืองเหวี่ยงหรือขว้าง ชา้ ง. ฒ ด แฉลบ เพือ่ ให้กระดอนบนผิวน้ำ� ตะหมกู ปลาไหล ต ว่าใครจะกระดอนไปได้ไกล ถ มากกวา่ กัน. ตะหมกู ปลาไหล น. จมูกปลาหลด; ไม้ ท ตะแลด็ แต็ดแต๋ [ตะ-แลด็ -แตด๊ -แต]๋ เลอ้ื ยชนดิ หน่ึง ชนดิ Oxyste ธ lmaes culentum (L.) R. Br. น ว. ใชข้ ยายค�ำว่าแบนมีความ จดั อยใู่ นวงศ์Asclepiadaceae บ หมายว่า ถกู ทบั หรือทำ� ให้แบน เถาเล็กมียางสีขาว ใบเดี่ยว ป ราบเรียบ, แบนจนเปน็ แผ่น, ออกเปน็ คู่ ๆ ดอกผลอิ อกตรง ผ ฝ แบนจนเอาคืนรูปไม่ได้. พ ตะวันทับ [ตะ-วัน-ทั่บ] น. ตะวนั ฟ ภ ทับตา, อาการหลงเวลาซงึ่ เกดิ ม จากการนอนหลับตอนเย็น, ย ตะวันเหยียบ ก็ว่า. ร ตะวนั แปร น. เวลาบ่าย. ฤ ตะวันสอ่ งตูด ว. โดยปรยิ ายหมายถึง ล ว บอกคนท่ีนอนข้ีเซาต่ืนสายว่า ศ สายลุกขน้ึ ได้แลว้ , เวลาสาย ส ลกุ ไดแ้ ล้ว. ห อ ตะวนั หรอง ๆ [ตะ-วัน-หฺลอง-หฺลอง] ฮ 130

พจนานุกรม ภาษาโคราช โคนก้าน ใบ ผล เป็นฝักปลาย คลา้ ยเข่งหรอื หลัว สำ� หรบั ขงั ก แหลม รากใช้รกั ษาโรคดีซ่าน สตั ว์ เช่น เปด็ ไก่ หมู, ตาเหลว ข นักพฤกศาสตร์เรียก สอึก, ก็ว่า. ค บางถิ่นเรยี ก จมูกปลาไหลดง. ตะเหลวเปว๋ ว. เหลวเปว๋ , ไม่ได้เรื่อง. ฆ ตะหลอแต ว. เจา้ ช,ู้ กะลอ่ น; เปรยี บ ตะเหล่ยี ม ก. เลยี บเคียง, แสดง ง ไดก้ บั สำ� นวนตอแหลกระแตวบั . อาการกรายเขา้ ไปใกล้ ๆ เพื่อ จ ตะหลอ่ ม น. ตะล่อมขา้ ว; ท่ีสำ� หรบั ใส่ หยั่งเชิงดู, หาทางใช้คำ� พดู . ฉ ขา้ วเปลอื ก เปน็ ตน้ ใชไ้ มไ้ ผซ่ กี ตะโหนก [ตะ-โหนฺ ก] น. ตะโหงก, ช เลก็ ๆ มาขดั แตะทำ� เปน็ วงลอ้ ม หนอกหรือก้อนเน้ือที่ต้นคอ ซ รอบยาดว้ ยขว้ี วั , ขค้ี วาย ขนาด สัตว์ เชน่ วัว, ควาย. ฐ เลก็ กวา่ ยงุ้ . ตะฮุก ดู ตะหลุก. ฒ ตะหลุก [ตะ-ลกุ ] น. หลมุ เลก็ ๆ ขนาด ตกั้ ๆ ก. วง่ิ อยา่ งหวั ใจเตน้ ตกึ้ ๆ, หวั ใจ ด ยอ่ ม, กะฮุก, ตะฮุก ก็วา่ . เตน้ ตก้ึ ๆ. ต ตะหลกุ ขลกุ ขลิก [ตะ-ลกุ -คกุ -คกิ ] น. ตกั๊ กะโตง่ น. ตก๊ั แตน, จกั๊ กะโตง่ กว็ า่ . ถ ถนนหรอื พนื้ เปน็ หลุมเปน็ บอ่ . ตกั นำ�้ ต�ำข้าว [ตก๊ั -นา่ ม-ตำ� -เขา่ ] (สำ� ) ท ตะหลงุ่ น. วังนำ�้ เป็นรปู คล้ายกระทะ, ก. ทำ� งานบา้ น เชน่ ทำ� กบั ขา้ ว, ธ หลุ่ง ก็วา่ . เย็บปักถักร้อย, ท�ำการบ้าน น ตะหลุม น. หลุมเล็ก ๆ. การเรือน. บ ตะหาร น. ทหาร. ตงั น. กาวทีท่ ำ� จากยางไม้ตา่ ง ๆ เช่น ป ตะเหล่งเฉ่ง ว. ยาวเฟื้อย. ข่อย, ไทร, เลยี บ เป็นตน้ ใช้ ผ สำ� หรบั ดักสัตว์ เช่น นก. ฝ ตะเหลว ตงั คแ์ ดง น. เหรยี ญทท่ี ำ� ดว้ ยทองแดง พ มรี ตู รงกลาง. ฟ ตะเหลว น. ภาชนะสานดว้ ยไมไ้ ผ่ ตังคต์ าบอด น. กะแปะ, อีแปะ, เงนิ ภ ปลีกโบราณ, สตางค์ทไ่ี มม่ ีรู. ม ตังคน์ ้อย [ตัง-นอ่ ย] น. แบง็ ค์ยอ่ ย. ย ต้งั เตา ก. กอ่ ไฟ. ร ต้งั ทะลาย [ตั้ง-ท่ะ-ลาย] ก. ยกคร,ู ฤ ตง้ั ขวัญข้าว. ล ว ศ ส ห อ ฮ 131

ตงั้ แท้ - ตาถีบทอง ต้ังแท้ [ต้ัง-แท]่ ว. ทแ่ี ท้ เชน่ ต้งั แท้ กันอย่างไมม่ ีเยอ่ื ใย, ตัดขาดไม่ เคา้ กนิ ขอบดง้ จนหมดวงขอบ คบหากนั อีก. ตี (กล่อมเดก็ ). ตัดเย่ือยังเหลือใย [ตั๊ด-เยื่อ-ยัง- ก ตังบาน น. เคร่ืองดกั สัตวช์ นดิ หนง่ึ มี เหฺลือ-ไย] (สำ� ) ก. แม้จะขาด ข จากกนั ไปแล้ว แต่กย็ ังมีอาลัย ค รปู ทรงคล้ายกระดง้ ๒ อนั ตดิ เหลืออยู่หรือยังมีเยื่อใยต่อ ฆ กันกรุด้วยตาข่ายสามารถงับ กันอยู่, ความผูกพันที่ยังตัด ง ประกบกันได.้ ไม่ขาด. จ ตงั มัง น. จงั มัง, ไมไ้ ผท่ ใี่ ชข้ ัดตรงมุม ตนั ก. ขวางหรือคาจนผา่ นไม่ได้หรือ ฉ ไมส่ ะดวก เชน่ ตันทาง, ตัน ช ก้นกระเชอ, กระบุง, ตะกร้า ๔ ประตู. ซ มุม เหมอื นเป็นขาทู่ ๆ เพอ่ื ตนั ตก [ตนั -ต๊ก] น. ทิศตะวนั ตก. ฐ รองรับกระเชอ เป็นต้น, (ดู ตันออก น. ทศิ ตะวนั ออก. ฒ ตบั เตา่ [ตบั๊ -เตา่ ] น. พรรณไมช้ นดิ ด ไม้เสยี บตูด ประกอบ). หนงึ่ , ถนิ่ อสี านเรยี ก กน้ ครก. ต ตง้ั ลำ� ว. ต้ังหลกั . ตบั ปง้ิ [ตบั๊ -ปง้ิ ] น. ตบั , เหลก็ สำ� หรบั ถ ตดั ตน้ ไมต่ าย ตดั ปลายไมเ่ หย่ี ว [ตด๊ั - หนบี ปลาหรอื เนอ้ื ปง้ิ ไฟ เปน็ ตน้ . ท ธ ต้น-ไม่-ตาย-ตั๊ด-ปาย-ไม่- ตับป้ิง น เหยี่ ว] (ปรศิ ) น. เสน้ ผม. บ ตดั ปยุ นนุ่ ลอย ในอากาศขาดได้ [ตด๊ั - ตัวกระเปี๊ยก น. ตวั เป๊ียก, ตัวเล็กมาก ป ผ ปุย-นุ่น-ลอย-ไน-อา-กาด- ฝ ขาด-ได]้ (สำ� ) คมมาก; อาวธุ พ เชน่ มดี ดาบ คมมาก เชน่ ฟ อาวุธลับมาคมดุจว่าสามารถ ภ ตดั นนุ่ ทลี่ อยมาในอากาศใหข้ าด ม จากกนั ได้ (ทา้ ว ฯ). ย ตดั ผมกนั หนา้ ห่มผา้ กนั หนาว [ตั๊ด- ร ผม-กัน-หน่า-ห่ม-ผ่า-กัน- ฤ ล ว หนาว] (สำ� ) น. เปน็ คน ศ ทนั สมยั , ท�ำตามสมยั นยิ ม. ส ตดั เยือ่ ไม่เหลือใย [ตัด๊ -เยอ่ื -ไม่-เหฺ ห อ ลือ-ไย] (ส�ำ) ก. ตดั ขาดจาก ฮ 132

พจนานุกรม ภาษาโคราช เมือ่ เปรียบเทียบกบั คนอ่ืน. เบญจพรรณและป่าดิบ ใบ ก ตัวน้อยหลังโกง กินหญ้าหมดทุ่ง เดยี่ วรูปรี ดอกเล็กสเี ขยี วอม ข เหลอื ง ใช้ทำ� ยาได้, ตะไก้ ก็วา่ . ค [ตวั -นอ่ ย-หลงั -โกง-กนิ -หยา่ - ตาเข น. ตาเหล,่ ตาเอยี ง. ฆ มด-ทง่ ] (ปรศิ ) น. เคยี ว. ตาโคง้ [ตา-โคง่ ] น. ผักบุ้ง. ง ตัวนาง ๆ น. ตัวเขอ่ื ง ๆ, ตวั ขนาดไม่ ต่างดอก น. ช่ือไม้พุ่มชนิด Mu จ เล็กไม่ใหญ่ก�ำลังพอเหมาะ ssaenda variolosa Wall ฉ พอดี (มักใช้แก่สัตว)์ . ในวงศ์ Rubiaceae นัก ช ตวั ยาวเปน็ วา ตาเท่าเม็ดถั่ว [ตัว- พฤกษศาสตร์เรยี ก ตาผ้าขาว. ซ ยาว-เป็น-วา-ตา-เท่า-เม่ด- ตาเชื่อง ก. อาการมองโดยไม่ ฐ ถว่ั ] (ปริศ) น. งู. กะพริบตา. ฒ ตัวเลก็ ๆ หลงั โกง ลงน้ำ� ไม่ขุน่ [ตัว- ตาด�ำตาแดง น. มะกลำ�่ ; ชอ่ื พนั ธไ์ุ ม้ ด เล็ก-เล็ก-หลัง-โกง-ลง-น่าม- หลายชนดิ ในวงศ์ Legumin ต ไม่-ขุ่น] (ปรศิ ) น. เบ็ด. oseae เช่น มะกล่�ำตาช้าง, ถ ตัวเลวเอวเปล่า (สำ� ) น. ตวั คนเดียว มะกลำ�่ หนู, กล�่ำเครือ ผลเป็น ท ไมม่ พี นั ธะใด ๆ. ฝกั ในฝกั มีเมลด็ ๕-๖ เมล็ด ธ ตัวสน่ั บ้นั งอ (สำ� ) ก. อยากได้ของ เ ม ล็ ด เ ป ็ น รู ป ก ล ม รี สี แ ด ง น คนอน่ื จนตัวส่นั . บรเิ วณข้วั มจี ดุ สดี ำ� . บ ตาต่ี ดู ตาหย.ี ป ตาไก้ ตาแตก ว. ตาเซ่อ, เปน็ ค�ำตอ่ ว่า ผ ต่อขานวา่ มองไมเ่ หน็ ในส่ิงท่ี ฝ ตาไก้ น. ก�ำแพงเจด็ ชั้น, ตะลมุ่ นก, ควรมองเห็น เชน่ ตาแตกนี พ น้ำ� นอง; ชอ่ื ไมพ้ มุ่ รอเลอ้ื ยชนิด ของแค่นีก่ ม็ องไม่เห็น (ตาเซ่อ ฟ Salacia chinensis L. ในวงศ์ เหรอของแค่น้ีก็มองไม่เห็น). ภ Celastraceae ขึ้นตามป่า ตาถีบขน้ี ก [ตา-ถีบ-ข่-ี น่ก] น. ช่ือไม้ ม ต้นชนิด Canthium brunnes ย cens Craib ในวงศ์ Rubia ร ceae. ฤ ตาถบี ทอง น. ไม้ยนื ต้น ชนดิ Actino ล ว ศ ส ห อ ฮ 133

ตาเถน - ตาเหลว daphnehenryi Gamble ในวงศ์ เปลือก. Lauraceae นักพฤกษศาสตร์ ตาเป็นนำ้� ข้าว [ตา-เปน็ -นา่ ม-เขา่ ] น. เรยี ก ตองลาด. ก ตาเถน น. เถน, นกั บวชทเ่ี ป็นอลชั ชี, ตานำ�้ ข้าว, แกช่ ราจนนัยน์ตา ข ขุน่ ขาว. ค ชายท่นี ุ่งขาวหม่ ขาวและถอื ศลี . ตาเปน็ ปอบ (สำ� ) ก. จอ้ งกนั ตาเปน็ มนั , ฆ ตาทบิ หนิ น. ไม้ยืนต้นชนดิ Neolitsea อาการท่ีตาหลายคู่จับตามอง ง siamensis Kostel ในวงศ์ จอ้ งด.ู จ Lau raceae นกั พฤกษศาสตร์ ตาแป น. ตากงุ้ ยิง. ฉ ตาโป น. ตาโปน, ตาทลี่ ูกตาโผล่ลำ้� ช เรยี ก ตา ทบิ ทอง. กระบอกตา, ตาโล กว็ ่า. ซ ตานา น. ช่อื ไมพ้ มุ่ ชนดิ Glochidion ตาฟ้าหนวดขาว [ตา-ฟ่า-หฺนวด- ฐ ขาว] น. ฝรั่ง, ชาวตะวันตก, ฒ coccineum Muell. Arg. ชนชาติผิวขาว เช่น ตาฟ้า ด ในวงศ์ Euphorbiaceae หนวดขาวชาวองั กฤษ (ทา้ ว ฯ). ต นักพฤกษศาสตร์เรยี ก กาน้�ำ, ตามภาษา น. ตามประสา, ตามวิสยั ที่ ถ ถน่ิ ขอนแก่นเรียก จากนา. เป็นไป เช่น กระหม่อมจ่งึ ไดพ้ ดู ท ตาบ ๑. ก. ปะ; เอาวตั ถุ เชน่ ผา้ หรอื ไปตามภาษาซื่อที่เคยได้ยินได้ ธ ฟงั มา (ท้าว ฯ). น สงั กะสี เปน็ ตน้ ปดิ สว่ นทชี่ ำ� รดุ , ตามภาษาซือ่ ก. พาซ่อื , เข้าใจตรง ๆ บ เปน็ ร,ู เปน็ ชอ่ ง เชน่ ตาบผา่ ตามท่ีเขาพูด, (ดู ตามภาษา ป (ปะผา้ ). ประกอบ). ผ ตามดื ตามัว (ส�ำ) ว. เหมือนมสี ิ่งมา ฝ ๒. น. แผลเป็น เช่น หน่าตาบ บิดบังหรือดลใจไม่ให้คิดหรือ พ (หน้าเปน็ แผลเป็น). ให้ทำ� . ฟ ตาโม่ง น. การเล่นอย่างหนึ่งให้ ภ ตาบอดสอดรู้ [ตา-บอด-สอด-ลู่] คนหน่ึงเป็น “ตาโม่ง” ใช้ผ้า ม (สำ� ) น. ตาบอดสอดตาเหน็ , ผูกตาไม่ให้มองเห็นคนอ่ืน ๆ ย อวดร้ใู นสง่ิ ทีต่ นเองไม่ร้.ู วง่ิ ล้อมรอบ ๆ พร้อมกับรอ้ งวา่ ร “อ้ายโม่งตาบอดไล่คุมกอด ฤ ตาปุก้ น. ห่นุ ฟางมแี ขนหรือขาอยา่ ง ล คน ท�ำไวเ้ ฝา้ ย้งุ ขา้ วกนั ขโมย ว เม่ือน�ำข้าวเปลือกเก็บใส่ยุ้ง ศ แล้ว ก็จะทำ� พิธีเซ่นสรวงตาปกุ้ ส เ พื่ อ ใ ห ้ คุ ้ ม ค ร อ ง ป ้ อ ง กั น ห อ ภยันตรายท่ีจะเกิดแก่ข้าว ฮ 134

พจนานุกรม ภาษาโคราช ไมท่ นั ” หรอื “อา้ ยโมงตาผี ไล่ ขนาดเลก็ ดอกสีเหลือง ออก ก คมุ ตไี มท่ ัน” ฯลฯ ถา้ ตาโม่ง เป็นช่อกระจุกท่ีปลายก่ิงและ ข แตะถูกคนไหนคนน้ันจะต้องมา ซอกใบใกลย้ อด. ค เปน็ ตาโม่งแทน. ตาลอ น. ตาตอ้ , ตาทมี่ จี ดุ ขาวทตี่ าดำ� . ฆ ตายจนกระดูกลอ่ น [ตาย-เจน่ -กะ- ตาล่ะเหน็ น. ตามองไมเ่ ห็น, (ดู ละ ง ดกู -หลฺ อ่ น] ว. ศพทฝี่ ังไว้นาน ประกอบ) จ จ น เ น้ื อ ห นั ง ล ่ อ น เ ห ลื อ แ ต ่ ตาโล น. ตาโปน, ตาขมึงทงึ , อาการ ฉ กระดูก; ในสมยั กอ่ นนยิ มนำ� ทำ� ตาโต, ตาโลป๊กลก, ตาโลป็ ช ศพไปฝงั เมอ่ื จะเผาศพกจ็ ะขุด อกลอ็ ก ก็วา่ . ซ แตก่ ระดูกมาทำ� พธิ ,ี (ดู เจ่น ตาโลป๊กลก [ตา-โล-ปก้ -ล่ก] ดู ฐ และ ลอ่ น ประกอบ). ตาโล. ฒ ตายจาก ก. ตาย, ตายจากกันไป. ตาโลปอ็ กลอ็ ก [ตา-โล-ปอ้ ก-ลอ่ ก] ดู ด ตายปะตเิ งาะ [ตาย-ปะ-ติ เงา่ ะ] ก. ตาโล. ต ตายแนน่ ง่ิ . ตา่ ว ก. เขยี่ ขา้ วในขณะท่ีตำ� อยา่ งถ่ีๆ, ถ ตายเป็นเหม็นหอม (ส�ำ) ว. เป็นตาย ตำ� ซ�ำ้ อีก. ท ร้ายด.ี ตาสะหวอก น. ตาปรอื เพราะอดนอน. ธ ตายฝงั ยังเลยี้ ง [ตาย-ฝัง-ยัง-เลีย่ ง] ตาหยี น. ตาหร่ี, คนทีม่ ีหนังตาบน น (ส�ำ) น. อุปการะบุตรหลาน ตกลงมาจนเกือบปิดท�ำให้เบิก บ ของผู้ตาย ; เปรียบได้กับคน ตากว้างไมไ่ ด้ เชน่ ตาของคน ป ตายก็เอาไปฝัง ส่วนคนท่ีมี จนี , ตาต่ี ก็วา่ . ผ ชีวิตอยู่ก็อุปการะเลี้ยงดูกัน ฝ ต่อไป. ตาเหลว พ ตายยาก ดู ไมต่ ายง่าย. ฟ ตายแลง้ [ตาย-แล่ง] น. พชื ท่ตี าย ตาเหลว ๑. ดู ตะเหลว. ภ เพราะขาดนำ้� เชน่ เขา่ ตายแลง่ ๒. น. กลว้ ยนอ้ ย ; ไม้ตน้ ขนาด ม (ขา้ วตายแล้ง). ย ตาล น. โรคหวัดของสัตวป์ กี . ร ตาลนกกรด [ตาน-น่ก-กด๊ ] น. ตาล ฤ เหลือง ; ไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้น ล ว ศ ส ห อ ฮ 135

ตาเอก - ตีไก่ กลาง ชนดิ Xylopia vielana ตำ� แยใหญ่ น. ชอ่ื ไมเ้ ล้อื ยในกลุ่มตน้ Pierre ในวงศ์ Annonaceae “หมามุ้ย” ชนิด Mucuma ก่ิงอ่อนมีขนสีน�้ำตาลอมแดง monosperma DC. ในวงศ์ ก เปลอื กสนี ้�ำตาลคล้ำ� ใบเดย่ี ว Leguminoseae ฝักมีขนถูก ข รูปไข่ ดอกเดี่ยวออกเป็น ผวิ หนงั จะคันมาก, ไทยกรุงเทพ ค เรยี ก หมามุ้ยใหญ่. ฆ กระจุกออกตามง่ามใบใกล้ ง ปลายกง่ิ รากสีด�ำ แกพ้ ษิ งไู ด.้ ต�ำลงึ ทอง น. กะทกรก. จ ตาเอก น. ตาเข, ตาเหล.่ ต�ำส้ม [ตำ� -สม่ ] น. ส้มต�ำ, ส้มต�ำ ฉ ช ตำ่� น. ขา้ งล่าง, พนื้ ดิน, กะต่ำ� ก็ว่า. มะละกอ; ก. ต�ำส้ม. ซ ตำ�้ ว. เสียงดังอย่างเสียงเอามือ ต�ำสากเหม่งิ ก. ต�ำขา้ วเมา่ โดยใชส้ าก ฐ ฒ ทุบอก เช่น เอาสองกรตีอก ไม้ยาวประมาณ ๓-๔ เมตร ๒ ด เขา้ ต�ำ้ ผาง (น.ิ พระปาจติ ). อัน (มัดตดิ กนั ) ใชค้ นต�ำ ๒ คน ต ต�ำพริกไม่เป็นจะกระเด็นเข้าตา โดยคนหน่ึงต�ำและอีกคนคอย ถ [ตำ� -พก่ิ -ไม-่ เปน็ -จะ-กะ-เดน็ - ใช้ไม้จ๊ักกะไหล่เขี่ยข้าวในครก ท เขา่ -ตา] (ส�ำ) มปี ระสบการณ์ เวลาตำ� สากอนั หนงึ่ จะดงั เหมงิ ธ อีกอนั จะดังเหมงิ่ ดังสลับกนั ไป น น้อย คือต�ำพริกไม่ใส่เกลือ ตามจงั หวะตำ� , (ดู จกั กะไหล,่ บ พริกมกั จะกระเดน็ เข้าตา. สากเหม่งิ ประกอบ). ป ต�ำยานตัวผู้ [ต�ำ-หยาน-ตัว-ผู่] ดู ต�ำหยาน ดู จำ� หยาน. ผ ต่ำ� อย่างเป็ด กะเตด็ อยา่ งม้า ต�ำ่ ฝ ตดหมา. กว่าหญา้ เอาไม้สอยกนิ [ต่ำ� - พ หฺย่าง-เป๊ด-กะ-เต่ด-หฺย่าง- ฟ ม่า-ต่�ำ-กั่ว-หย่า-เอา-ม่าย- ภ ตำ� ยานตัวผู้ สอย-กิน] (ปริศ) น. ครก กระเดอื่ ง, บึ้ง. ม ติงตงั น. ชื่อไมเ้ ถาในกลุ่ม “นมควาย” ย ชนดิ Uvriarufa Blume ใน ร วงศ์ Annonaceae ดอกสี ฤ เหลอื ง. ล ว ศ ส ห ต�ำแย น. หมามยุ้ , ต�ำแยขอ ก็วา่ . อ ต�ำแยขอ ดู ตำ� แย. ฮ 136

พจนานุกรม ภาษาโคราช ติงตวั ก. ตง้ั หลกั , เคลือ่ นไหวตัว. ตดิ หนมุ่ [ต๊ดิ -หนุ่ม] ก. ติดพันผชู้ าย, ก ติดขล้ี ะโลก [ตดิ๊ -ข่ี-ละ่ -โลก] ดู ติด รักหรือชอบอย่างติดพันกับ ข ชายหนมุ่ . ค ละโลก. ฆ ติดจัก้ กก้ั [ตด๊ิ -จก้ั -กก้ั ] ว. โดยปรยิ าย ตดิ อ้งั [ติ๊ด-อง้ั ] ก. ตดิ อ่าง; พูด ง แต่ละค�ำต้องย�้ำไม่ทันอกทันใจ จ หมายถงึ รถติดจนเคลอ่ื นไปได.้ คนฟัง, อง้ั ก็วา่ . ฉ ตดิ ตงั คไ์ ม่ต้องใช้ [ตดิ๊ -ตงั -ไม-่ ต้อง- ช ตติ งิ [ต-ิ๊ ตงิ ] ก. ทกั ทว้ งในขอ้ บกพรอ่ ง, ซ ไช่] (ปริศ) ติดตงั ที่เปน็ กาวทำ� ชข้ี อ้ บกพรอ่ ง. ฐ จากยางไม้ ไมต่ ้องใชค้ ืน ไม่ ฒ เหมือนติดตังค์หรือติดสตางค์ ติถิน [ติ๊-ถนิ ] ว. ตฉิ ิน, ตฉิ ินนินทา, ด กนั ต้องใชค้ ืน, (ดู ตงั ประกอบ). นินทาวา่ ร้าย, ติถนิ นินทา กว็ ่า ต ติดโปง้ [ ต๊ดิ -โป้ง] ก. ติดเก้ง, อาการ เช่น สารพดั ควรวา่ ตถิ ินนินทา ถ สมจรของสุนัขซ่งึ กำ� ลงั ติดกนั . เป็นน่าใหอ้ าย (นิ.รปู ทอง). ท ธ ตดิ โปง้ ติถนิ นินทา [ต-ิ๊ ถิน-นนิ -ทา] ดู ตถิ ิน. น ตมิ ิ [ติ๊-มิ] ว. งามนา่ รัก เชน่ งามตมิ ิ. บ ติดลม [ตด๊ิ -ลม] โดยปรยิ ายหมายถึง ต้ิว ว. อย่างจัด; ใช้ประกอบค�ำให้มี ป การท�ำสิ่งหน่ึงส่ิงใดอย่างเพลิน ผ จนลืมว่าจะเกิดความเสียหาย ความหมายเด่นชัดขึ้น เช่น ฝ เชน่ กนิ เหลา้ เพลนิ จนลมื เวลา หน่ามนติ้ว (หน้ากลมดิก), พ ท�ำงานหรือปล่อยให้คนอ่ืน หมุนติ้ว (หมุนด้วยความเร็ว). ฟ คอย. ตี ก. กรรโชก, โหม, กระหนำ�่ (ใชแ้ ก่ ภ ลม) เช่น ลมตีเม้ดิ คนื (ลมพดั ม ติดละโลก [ติ๊ด-ละ่ -โลก] ก. ติดหลม่ , กรรโชกท้งั คืน). ย ติดโคลน, ตดิ ขี้ละโลก กว็ ่า. ตกี าก ดู ตีฟาง. ร ตี่กกื น. ตใ่ี บ้, การเล่นตช่ี นดิ หนึ่งท่ี ฤ ติดสาว [ติด๊ -สาว] ก. ตดิ พันผ้หู ญงิ , ผู้เลน่ ไมต่ ้องท�ำเสยี ง “ตี”่ แต่ ล รักหรือชอบหญิงสาวอย่าง หบุ ปากฮำ� เสยี งว่า “ต”่ี ไว้ ว ติดพัน. ตลอดเวลา ถ้าเผยอปาก ศ เม่อื ใดถือว่าแพ้, ไทยกรงุ เทพ ส เรยี ก ตี่ใบ.้ ห ตไี ก่ น. การละเลน่ อยา่ งหนง่ึ แบง่ ผเู้ ลน่ อ ฮ 137

ตขี มบิ คม - ต่ืนเช้าได้งานหลาย ตื่นสายได้งานนอ้ ย ออกเป็น ๒ ฝา่ ยเท่า ๆ กนั หรือเป็นไตคล้ายหน่อแข็ง, ผู้เลน่ นัง่ ยอง ๆ เอาแขนสอด ตีนหนอ่ กว็ า่ . ใต้ขาทั้งสองข้างและจับมือไว้ ตนี ตะขาบ น. โดยปรยิ ายหมายถึง ก ให้แน่น แล้วเต้นไปชนคู่ต่อสู้ รถถัง หรือรถหุ้มเกราะของ ข ผู ้ ที่ ล ้ ม แ ล ะ มื อ ห ลุ ด จ า ก กั น ทหาร, รถตนี ตะขาบ กว็ า่ . ค ตนี ตู้ น. ภาชนะคลา้ ยถว้ ย สำ� หรบั ฆ ถือว่าแพ้. ใส่น�้ำรองขาตู้กับข้าวกันมด ง ตีขมิบคม [ต-ี คะ-มิบ-คม] ก. ตแี ตง่ หรอื แมลงขนึ้ . จ ตนี เทา่ ฝาหอย รอยเทา่ รอยฟาน (สำ� ) ฉ คมมดี ใหบ้ างเรียบตรง. เด็ก, เด็กเมอ่ื วานซนื หรอื ยัง ช ตีขา้ ว [ต-ี เข่า] ก. นวดขา้ ว โดยใช้ ไมส่ ้นิ กลิน่ นำ้� นม ; ค�ำกล่าวเชงิ ซ ไม้คีบรวงข้าวท่ีมัดเป็นฟ่อน ดูหมิ่นหรือส่งั สอน ว่ามคี วามรู้ ฐ ตีที่พื้นลานให้เม็ดข้าวหลุด หรือประสบการณน์ ้อย. ฒ ตนี นก [ตนี -น่ก] น. ชือ่ ไม้ตน้ ชนดิ ด จากรวง, ฟ่อนข้าวท่ีเหลือ Terminalia glaucifolia ต เรียกวา่ กาก. Craib ในวงศ์ Combretaceae ถ นกั พฤกษศาสตรเ์ รยี ก แหนนา, ท ถ่นิ เหนอื ใช้วา่ แหนนก. ธ ตนี ปุก [ตีน-ปุก๊ ] น. ปกุ , เท้าปกุ , เท้า น พกิ ารไม่มนี ิ้วรปู ดงั ก�ำปั้น เวลา บ เดินต้องเขย่งเท้าให้เสมอกับ ป อกี ข้างหนึ่ง, ปุกเหยดิ กว็ ่า. ผ ตีนเปอ ๆ คะเย่อกนิ ใบไผ่ (ปรศิ ) น. ฝ ชา้ ง. พ ตีนแป น. เท้าพิการในลักษณะ ฟ ตขี า้ ว เ ท ้ า ต ะ แ ค ง เ ว ล า เ ดิ น ต ้ อ ง ภ ตะแคงเท้าเดนิ . ม ต๊ีด ว. นดิ , เล็ก, น้อย. ตีนมนรอยยาว (ปริศ) ล้อเกวยี น. ย ตี๊ดเดียว ว. นิดเดียว, ตีนลงพื้น [ตนี -ลง-พน่ื ] น. เท้าท่ีส้น ร เล็กเหลือเกนิ , นอ้ ยเหลอื เกนิ . ฤ ตี๊ดหนึ่ง ว. นิดหนึ่ง, ล ว หน่อยหนึ่ง. ศ ตีนเกวียน [ตนี -เกยี น] น. ล้อเกวียน, ส ห ตีนลอ้ ก็ว่า. อ ตีนดุ [ตนี -ดุ๊] น. ฝา่ เทา้ เปน็ ตาปลา ฮ 138

พจนานุกรม ภาษาโคราช เทา้ แตก มักเป็นในหน้าหนาว เพือ่ ให้ตัวลอยได้ (เปน็ การเลน่ ก บางคนเชื่อว่าเป็นเพราะกิน ของผู้หญิง). ข เนือ้ ควายเผอื ก. ตฟี าง ก. ใช้ขอฉายตฟี างขา้ วทเี่ หลือ ค ตีนล้อ [ตนี -ล่อ] ดู ตนี เกวยี น. จากการ “ตเี ขา่ ” มาทำ� ใหเ้ มลด็ ฆ ข้าวท่ีหลงเหลือหลุดออกจาก ง ตนี เกวียน/ตนี ล้อ รวง, ตกี าก กว็ า่ , (ดู ตขี า้ ว จ ประกอบ). ฉ ตนี สน้ั มอื ยาว [ตนี -สนั่ -มอื -ยาว] (สำ� ) ตีหลาบ ก. ตีเหล็กใหแ้ บนเปน็ รูปทรง ช ลกั เลก็ ขโมยนอ้ ย เชน่ อยา่ ตนี ตามทีต่ อ้ งการ เช่น มีด. ซ สน้ั มอื ยาว ไปเอาของของใคร ตหี ่อบ้อง ก. ตีปลายมีดสว่ นทีเ่ ปน็ ฐ (น.ิ เพลงสภุ มติ ร ฯ). ด้ามให้แบนเป็นแผ่นแล้วม้วน ฒ ริมทั้งสองข้างเข้าหากันให้กลม ด ตีนหน่อ ดู ตนี ด;ุ๊ บางคนเชือ่ ว่าจะเป็น เป็นบ้อง หรอื เปน็ ชอ่ งคล้าย ต ในช่วงหน่อไม้ออกคือเดือน กระบอกเพื่อใช้เป็นด้ามถือ ถ ๖-๗. หรอื ใช้ไมส้ วมให้เปน็ ดา้ ม. ท ตอี กชกลม [ต-ี อก๊ -ชก่ -ลม] ก. อาการ ธ ตนี เหยดิ น. เท้าพกิ ารเดินหรือวิง่ ที่ใช้มือทุบอกแสดงการฮึดฮัด น ไม่เต็มเท้าคือจดแต่ปลายเท้า หรอื ความนอ้ ยใจ. บ ส่วนส้นเท้าไม่แตะพ้ืนต้องเขย่ง ตอ่ี ึด [ตี-่ อึ๊ด] น. การสง่ เสียงตไี่ ด้นาน ป เท้าใหเ้ สมอกบั อกี ข้างหนึง่ . ในการเล่นต่.ี ผ ตึ้กมึก ก. น่ังหรือยืนทอ่ื ๆ. ฝ ตีปลา ก. เต้น, สัน่ เช่น แต่ทวา่ หัวใจ ตึง ว. อาการเริ่มเมา, เมาพอได้ท่.ี พ เตน้ เปน็ ตปี ลา (ทา้ ว ฯ), นง่ั ตงึ่ ว. บวม, ฉุ, พอง. ฟ ตวั สน่ั คอื ตปี ลา (น.ิ รูปทอง). ต่งึ โอ้ดโซด ว. บวมตุย่ , บวม ภ ในลักษณะพองโปง่ ออกมา. ม ตโี ปง น. การเลน่ อยา่ งหนึง่ ในน�้ำ โดย ต้ึม ว. เสยี งดังเช่นนน้ั เชน่ เสยี ง ย ตีน�้ำเข้าผ้าถุงให้โป่งหรือพอง ปนื ใหญด่ ังต้ึม. ร ตื่นเช้าได้งานหลาย ต่ืนสายได้งาน ฤ นอ้ ย [ตนื่ -ชา่ ว-ได-้ งาน-หลาย- ล ว ศ ส ห อ ฮ 139

ต่นื แตด่ ึกรสู้ กึ แตห่ นมุ่ - เตาทุเรียง ตน่ื -สาย-ได-้ งาน-นอ่ ย] (สำ� ) คน หน้าอกเด็กให้เกิดความอบอุ่น ท่ีตื่นแต่เช้าขยันท�ำการงาน ในเวลานอน. ยอ่ มเจริญกา้ วหนา้ . ตมุ๋ ๆ ตอ้ ม ๆ ดู ต๋มุ ๆ ตำ้� ๆ. ก ตื่นแตด่ ึกรสู้ กึ แต่หนมุ่ [ตืน่ -แต่-ดึก๊ - ตุ๋ม ๆ ตำ�้ ๆ ก. ระทกึ ,ใจเตน้ ตก้ึ ๆ, ใจ ข เต้นไม่เป็นจังหวะเพราะความ ค ลู่-ซึก-แต-่ หนุม่ ] (สำ� ) ตื่นแต่ กลวั หรอื ตนื่ เตน้ , ต๋มุ ๆ ตอ้ ม ๆ ฆ ดก๊ึ ซกึ แตห่ นมุ่ , เรง่ รดั ทำ� กจิ การ ก็วา่ . ง ใหเ้ หมาะสมแกเ่ วลาและวยั ทยี่ งั ตุ้มบก [ตุ้ม-บ๊ก] น. ของเล่นเด็ก จ แข็งแรงอย่,ู ลกุ แต่ดกึ รสู้ กึ แต่ ทำ� ด้วยไมร้ วกหรือไผ่รวก ซ่ึงมี ฉ ลำ� ขนาดเล็ก เช่น ไผเ่ ปรง็ ใช้ ช หนมุ่ กว็ า่ . กระดาษแช่น�้ำให้เปื่อย แลว้ ป้นั ซ ตืม่ ว. เพิ่ม, เตมิ , แถม. เป็นก้อนกลม ๆ หรือ ลูกไม้ ฐ ต้อื ๑. ว. ท่อื เชน่ มีดต้อื (มีดทอ่ื ). กลม ๆ เปน็ กระสนุ อดั ยงิ , กำ� พกั , ฒ ก้องโพละ, จุ้มโพละ, ตุ้มพุก, ด ๒. ว. เขม้ แก่, จัด (ใชแ้ ก่ ท้ังบั้ง, บั้งโพละ ก็ว่า. ต สีเขียว), อ๋ือ ก็ว่า. ตุม้ พุก [ตุ้ม-พุ่ก] ดู ตมุ้ บก. ถ ตุ๊กปกุ๊ ว. น่งิ เฉย เชน่ นง่ั ต๊กุ ปุ๊ก, ตุ๊ละต๊เุ หล่ง ว. ทุลักทเุ ล. ท ตู้ ว. ทู่, ไม่แหลม. ธ ต๊อกป๊อก กว็ ่า. ตดู แงน น. กน้ งอน, ดู แงน ประกอบ. น ตุ่น ว. จนุ่ , ลกั ษณะสะดอื ท่โี ปน ตดู หมกึ [ตูด-มึก] (ปาก) ว. คำ� เรียก บ ออกมา. คนสนิทสนมกัน, ค�ำเรียกเชิง ป หยอกล้อ. ผ ต๊บุ ๑. ก. เอาเงินท่ีทกุ ฝา่ ยพนนั มารวม ตดู หมูตูดหมา ดู ตดหมา. ฝ ไวเ้ พอ่ื ป้องกนั การโกง. ตนู ว. ตุง, นนู ออกมา, เหนบ็ ยาเส้น พ ๒. ก. ตกรางวลั . เป็นก้อนไว้ท่ีริมฝีปากด้านบน, ฟ ตบุ๊ รางวัล [ตุ๊บ-ลาง-วัน] ก. ตนู ยา ก็ว่า. ภ ตนู ยา ดู ตูน. ม ตกรางวัล. เต้กเซก ว. นมยาน, โต้กโซก กว็ า่ , ถิ่น ย ตมุ้ ๑. ก. กอดไวก้ ับอก, กก, ฟกั เช่น อีสานใช้วา่ เต๊ะเซะ. ร ฤ ไกก่ ำ� ลงั ตมุ้ ไข,่ แมต่ มุ้ ลกู ไวท้ อี่ ก ล เช่น จะได้ตุ้มอุ้มชูลูกอุทร ว (สุภมิต ฯ), ด้วยฟูมฟักตุ้มลูก ศ ทุกคนื วัน (นพิ ระปาจติ ). ส ๒. น. เครอื่ งดกั สตั วน์ ำ�้ ชนดิ หนงึ่ . ห อ ๓. ก. คลมุ , ห่ม, เอาผ้าปิด ฮ 140

พจนานุกรม ภาษาโคราช เตง็ ก. ทับ, ซอ้ น, ซอ้ นขา้ งบน เชน่ เต๊ะจยุ๊ [เต๊ะ-จยุ้ ] (ปาก) ก. วางทา่ , ก อย่าเอาอะไรมาเต็งกล่องน่ีเด้อ ทา่ ทางยยี วน. ข (อย่าเอาอะไรมาวางซ้อนหรือ ค ทบั กล่องนีน้ ะ). เตะโด่ง [เต๊ะ-โด่ง] ก. ถูกย้ายไป ฆ อยู่ไกล. ง เตง้ ว. เป้ง, ใหญ.่ จ เตม็ แก่ ว. เตม็ ท่ี เชน่ หิวนอนเต็มแก่ เตา น. โรงเรอื นหรอื เพงิ สำ� หรบั ตเี หลก็ ฉ ตมี ดี ตเี คยี ว. ช (ง่วงนอนเต็มท่)ี . ซ เตยน้อย [เตย-น่อย] น. ชอ่ื ไมพ้ ุม่ ใน เตาขนมครก [เตา-ขะ-หนฺ ม-คก่ ] น. ฐ เตาอั้งโล่ชนิดปากกว้างก้น ฒ กลมุ่ ตน้ “เตย” ชนดิ Pandanus สอบใช้ส�ำหรบั ทำ� ขนมครก. ด bifidus St. John. ในวงศ์ ต Pandanaceaeiup ใบแคบ เตาขุด [เตา-คุด] น. เตาเผา ถ ยาวเรียงสลับเวียนเป็นเกลียว เคร่ืองปั้นดินเผาแบบด้ังเดิม ท ขน้ึ ไปจนถงึ ยอด ดอกแยกเพศ โดยขดุ ท่จี อมปลวก. ธ อยตู่ า่ งกนั . น เตลดิ ตะเลย [ตะ-เหลฺ ดิ -ตะ-เลย] ว. เตาด�ำ น. เตาอง้ั โล่ชนิดรปู ทรง บ เตลิด, เลย. ก ร ะ บ อ ก ภ า ย น อ ก หุ ้ ม ด ้ ว ย ป เต้อ ว. อ๋อย, จ๋อย, จัด, เข้ม (ใช้แก่ สังกะสสี ีด�ำ. ผ สีเหลืองเพื่อเน้นความเข้ม ฝ ของสี). เตาทเุ รียง พ เตอ๋ ว. เต่อ, สนั้ มาก ใชก้ ับชายผา้ น่งุ ฟ หรือแขนเส้ือเปน็ ตน้ เช่น แขน เตาทุเรียง น. เตาเผาเครื่องปั้น ภ เสือ่ สน่ั เต๋อ (แขนเสอ้ื ส้นั มาก). ดินเผาก่อด้วยอิฐยกพ้ืนสูง ม เต๊อะ ว. ใชป้ ระกอบคำ� วา่ หนามีความ จากดินหลังคาโค้งมนเหมือน ย หมายว่า หนามาก เช่น ข้ีมกู หลังเต่า พ้ืนลาดเอียงมี ๓ ร ขี้ตาไหลเต๊อะ แมงวันแมงหวี่ ส่วนคือ ส่วนท่ีเป็นปากเตา ฤ ไหล....ตอม (เพลงโคราช). มีหลุมส�ำหรับเก็บถ่าน ส่วน ล เตอ้ ะเซ่อะ ว. รมุ่ ร่าม เช่น แต่งตัว ว เตอ้ ะเซอะ. ศ เต๊อะเติน ว. มากมาย. ส ห อ ฮ 141

เต่าเพก็ - โตย้ โมย่ ทว่ี างเครอื่ งปน้ั ดนิ เผา และสว่ น เตง่ิ เหมิง่ ว. ทนโท่อยบู่ นทีส่ งู ; เรียก ทเี่ ปน็ ทา้ ยเตากอ่ เป็นปล่องไฟ. ส่ิงที่มีลักษณะเกลี้ยงอย่าง เตา่ เพก็ [เตา่ -เพ่ก] น. เต่าชนิดหนงึ่ จะแจ้ง เช่น หวั ลา่ นเตง่ิ เหม่ิง ก ตัวค่อนข้างโตสีน�้ำตาลอาศัย (หัวล้านใสเพราะผมถอยร่นสูง ข อยตู่ ามป่าเพก็ , เต่าเพ็ด กว็ า่ . ขึน้ ไปกว่าปกติ). ค ฆ เตา่ เพด็ [เต่า-เพ่ด] ดู เตา่ เพก็ . เตนิ ก. ละเมอพูด. ง เต่าเย้ยเยาะตะพาบว่ามีขน [เตา่ - เตยี น ว. เนยี น, หมดเกลย้ี ง, ไมเ่ หลอื จ เชน่ มสี ลงึ พงึ บรรจบ๊ ใหค่ รบ่ บาท ฉ เยย่ -เยา่ ะ-ตะ-พาบ-วา่ -ม-ี ขน] ช (สำ� ) ก. ว่าแตเ่ ขาอิเหนาเปน็ ไปตลาดฟาดให่เนียนเตียน ซ เอง, ติเตียนผู้อื่นแต่ตนกลับ กระเปา๋ . ฐ เปน็ เสยี เอง เชน่ ท่านจะกลา้ เตียนเลอ่ ว. เตยี นโลง่ , เตยี น ฒ ชนิดท่ไี ม่มีอะไรข้ึนเลย. ด มาตำ� หนิในสง่ิ ทที่ ่านเคยกระท�ำ เตีย้ ม่อต้อ ว. เต้ยี อยา่ งคนแคระ. ต มาเทียวหรือ จะมิกลายเป็น เต้ียหมาตื่น ว. เป็นค�ำพูดเยาะเย้ย ถ ทา่ นตำ� หนิตัวของท่านเอง อนั หรือดูแคลนคนเตี้ย. ท จะเข้าอยู่ในหลักเต่าเย้ยเยาะ เตี่ยว น. ผา้ ช้ินนอ้ ยปดิ ท่ขี องลบั เดก็ ธ เหมอื นตะป้ิง. น ตะพาบวา่ ไวข้ น (ทา้ ว ฯ). เตยี ววดิ น. นกตอ้ ยตีวดิ . บ เตาลาย น. เตาอง้ั โล่ชนดิ ปากกวา้ ง แต้ ว. เรียบ (ใช้แก่การหวผี ม) เชน่ ป หวีผมแต้. ผ ก ้ น ส อ บ ภ า ย น อ ก หุ ้ ม ด ้ ว ย แตก ก. แลกเปน็ เงินยอ่ ย. ฝ สังกะสเี ปน็ ลวดลายตา่ ง ๆ. แตกตงั ค์ ก. แตกเงนิ , เอา พ เตา้ อี้ น. เกา้ อ.ี้ เงินตราหน่วยใหญ่ไปแลกเงิน ฟ เตาอโุ มงค์ น. เตาท่กี อ่ ด้วยดินหรอื อฐิ ปลีกหรอื หน่วยยอ่ ย. ภ แตกตง้ึ ว. แตกกระเจงิ , แตกฮอื กว็ า่ . ม หลังคาโค้งคล้ายโดมหรือ แตกพรุ [แตก-พุ่] ๑. ว. แตกพรอ้ ม ย อุโมงคใ์ ชเ้ ผาเคร่ืองปน้ั ดินเผา. กันดจู นขาวโพลน เช่น ดอกงิ่ว ร เตา๊ ะ ๑. ก. แตะเบา ๆ ; ใชม้ ือหรอื แตกพุ่ (ดอกงวิ้ แตกดอกทง้ั ฤ ส่งิ อน่ื สมั ผัสแต่เพยี งเบา ๆ. ตน้ ), เขา่ ตอกแตกพุ่ (ขา้ วตอก ล ว ๒. ก. หย่งั , หยง่ั เชิง, หยงั่ ทา่ ที ศ เชน่ ร่ถคันนี่ลองเต๊าะ ๆ ดูแลว่ ส สู่ราคาไม่ไหว (รถคันน้ีลอง ห อ หยั่งราคาดูแลว้ สู้ไม่ไหว). ฮ 142

พจนานุกรม ภาษาโคราช แตกพรอ้ มกนั ). ห้อยอยู่แล้วแกว่งไปมาได้ ; ก ๒. ว. พล่กั (ดู ซะ ประกอบ). บ้านวังโต่งโต้น ต�ำบลหมูสี ข แตกสะแตกสาด [แตก-ซะ-แตก- อำ� เภอปากช่อง มีเถาวลั ย์หรือ ค เถากระไดลิงข้ึนตามวังน�้ำ ฆ สาด] ดู แตกสะนะโม. ในปา่ มาก เวลาถกู ลมพดั จะแกวง่ ง แตกสะนะโม [แตก-ซะ-นะ่ -โม] ก. โตงเตง จึงต้ังช่ือหมู่บ้านว่า จ บา้ นวังโต่งโต้น. ฉ แตกฉานซา่ นเซน็ , แตกกระเจงิ , โต่งโหม่ง ๑. ว. เหน็ อย่างจะแจ้ง, ช แตกซะแตกสาด กว็ า่ . ปรากฏชัดแก่ตา, ทนโท่, ซ แตกฮอื ดู แตกตงึ้ . เหน็ โตง้ ๆ, โตง่ โหม่งเตง่ เหมง่ ฐ แตงกรด [แตง-กด๊ ] น. แตงทแี่ ก่จดั . ก็ว่า. ฒ แตงเครือตาย น. แตงเถาตาย. ๒. ว. สว่างจ้า เช่น แจ้ง ด แตป่ ๊ดุ แต่ปู้ ดู ตะปดุ๊ ตะปู้. โต่งโหม่ง. ต แต้มแก่ ว. ฉลาดแกมโกง. โต่งโหม่งเต่งเหม่ง ว. ห้อยระย้า ถ แต๊ะ ดู แตะ๊ โป.้ อย่ทู นโท่, (ดู โต่งโหม่ง ๑ ท แตะ๊ โป้ ก. แปะโป้ง, พิมพ์ลายน้วิ ประกอบ). ธ หัวแม่มือ; โดยปริยาย หมาย โตจนหมาเลียตูดไมถ่ ึง (สำ� ) โตหรอื น ถงึ ซื้อเชือ่ , ซื้อของโดยตดิ ค้าง เป็นผู้ใหญ่แล้วยังท�ำเหมือน บ ไว้, แต๊ะ กว็ ่า. เดก็ , เปน็ ผใู้ หญแ่ ลว้ ยงั มวี ฒุ ภิ าวะ ป โตโ้ ก้ ดู โจโ้ ก.้ ต�่ำ, ใหญ่จนหมาเลียตูดไม่ถึง ผ โต้กโซก ดู เตกเซก. ก็ว่า. ฝ โต่ง ๑. ก. ช้อนตกั เอาสง่ิ ทอี่ ย่ใู นน้�ำ โตเ๋ ต๋ ก. เดินเกรอ่ ย่างคนว่างงาน เช่น พ หรอื ในของเหลว เช่น โต่งกงุ้ , เห็นไอ้ชัยเดินโต๋เต๋อยู่แถว ฟ โต่งปลา. คุณหญิงโม (เหน็ ไอช้ ยั เดินเกร่ ภ ๒. ก. รองน้�ำ เช่น รองน้ำ� ฝน, อยู่แถวอนุสาวรยี ท์ ้าวสุรนาร)ี . ม ถนิ่ อีสานใชว้ า่ ต่ง. โตน้ ว. ใหญ่มาก, ใหญ่กว่าปกติ. ย ๓. ก. เยบ็ รมิ ดา้ นขา้ งของผา้ ถงุ โตนด [ตะ-โหฺนด] น. โฉนด. ร หรอื ผา้ ซนิ่ ใหต้ ดิ กนั . โตโ้ ผ น. ต้วั โผ, หวั หนา้ , ผูน้ �ำ. ฤ ๔. ลักษณะนามของผ้าถงุ เช่น โต้ยโมย่ ก. เดินต้วมเต้ยี ม เช่น การ ล ผ่าถุง ๒ โตง่ (ผ้าถุง ๒ ผนื ). ว โต่งโต้น ว. โตงเตง, ลกั ษณะที่สง่ิ ของ ศ ส ห อ ฮ 143

โตรัก - ถ้าแมน่ เดนิ ของคนอ้วน. สวา่ ง ใชใ้ บไมข้ นาดใหญ่ เชน่ โตรกั น. มะมว่ ง; ชาวบนทอ่ี ยแู่ ถบโคราช ใบพลวงห่อข้ีไต้ท�ำเป็นดุ้น เรยี ก “มะมว่ ง” วา่ “โตรกั ”. ขนาดใหญ่ โอบด้วยไมไ้ ผ่ทจ่ี ัก ก ไตก้ ระบอก น. ไตท้ ห่ี อ่ ดว้ ยใบไมท้ ำ� เปน็ เป็นซ่ีหุ้มแล้วต้ังหรือฝังดิน, ข ไต้รุ่ง ก็วา่ . ค ดนุ้ ยาว หรอื ใสก่ ระบอกมขี นาด ไตร้ ่งุ [ไต-้ ลุ่ง] ดู ไต้ช้าง ; ที่เรียกวา่ ฆ เล็กกว่าไต้ช่าง, (ดู ไต้ช้าง ไต้รุ่งเพราะจุดให้ความสว่าง ง ประกอบ). ไดน้ านจนถึงรุง่ สวา่ ง. จ ไต้ชา้ ง [ไต้-ชา่ ง] น. ไตท้ ่ีใชจ้ ดุ ใหแ้ สง ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 144

ถพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ถนนกระดาน น. ถนนโพธก์ิ ลาง ใน ถ่อนเครือ น. ช่อื ไม้เลือ้ ยชนดิ Dal ข เขตเทศบาลนครนครราชสีมา bergia discolor Bl. ในวงศ์ ค ซึ่งในสมัยก่อนใช้ไม้หมอนและ Leguminosae. ฆ กระดานปูเรียงเป็นถนน. ง ถอยหนา้ ถอยหลงั [ถอย-หนา่ -ถอย- จ ถนนกระดาน(ถนนโพธก์ิ ลางในอดีต) หลัง] ก. เคลือ่ นไปข้างหน้า ฉ แล้วถอยกลับข้างหลังสลับกัน ช ถลอกปอกเปิก [ถะ-หฺลอก-ปอก- อย่อู ย่างนัน้ อยา่ งถ่ี ๆ (มักใช้ ซ เปิก] ว. ผิวหนังถลอกเป็น แก่คนเมา). ฐ สะเก็ดหลุดรุ่งริ่งหลายแห่ง, ฒ ถิน่ อสี านใช้วา่ เปิก หมายถงึ ถะลา น. ถนน. ด ถลอก. ถว่ั ดิน น. ถวั่ ลิสง. ต ถว่ั ตัด [ถ่วั -ต๊ดั ] น. ขนมที่ท�ำดว้ ยถั่ว ถ ถลำ� [ถะ-หลฺ ำ� ] ว. เกิน, มากกว่าท่ี ท ตอ้ งการ เชน่ ทอนเงินถลำ� ไป ผสมด้วยนำ�้ ตาลอดั เป็นแผ่น ธ หา้ บาท (ทอนเงนิ เกนิ ไปหา้ บาท). แลว้ ตัดเปน็ รปู สี่เหล่ยี ม. น ถั่วแปบช้าง [ถว่ั -แปบ-ชา่ ง] น. ถ่ัว บ ถวายแหวน น. ลลี าการชกมวยไทยใน แปบชนิด Agakia sericea ป ลกั ษณะทปี่ ระชดิ ตวั คตู่ อ่ สู้ แลว้ Craaib ในวงศ์ Legumi ผ เอามือท้ังสองจับคอกระชาก nosae. ดอกสมี ว่ ง ฝักแบน. ฝ ตเี ขา่ ทค่ี าง เชน่ เขา้ ประชดิ และ ถว่ั เรยี น น. ทุเรียน. พ ศตั รูหลวมตัว กเ็ อามอื ทัง้ สอง ถา่ ก. ท่า, รอคอย, ดู ทา่ . ฟ ประเคนขึ้นที่ลูกคางอันเรียกว่า ถางไรไ่ ถนาหาฟนื (สำ� ) ก. ทำ� การงาน. ภ ถวายแหวน (ทา้ ว ฯ), (ดู เนบ็ ถา้ ถาน สนั . ถา้ หาก. ม กฤช และ เหวย่ี งควย ประกอบ). ถานขี้ [ถาน-ขี่] น. ส้วมหลมุ . ย ถานวา่ สัน. ถ้าหากวา่ , สมมติวา่ . ร ถา่ นหิน น. ถ่านไฟแช็ก. ฤ ถามข่าวเอาเหยอื่ ก. ถามข่าวคราว. ล ถ้าแม่น สัน. ถา้ หาก, สมมต.ิ ว ศ ส ห อ ฮ 145

ถึงคอ - ไถเอาวนั ถงึ คอ ก. อม่ิ แปล,้ อม่ิ เตม็ ท,ี่ ถงึ คอรดั เถาตาปลา น. เถาวลั ย์เปรยี ง, (ดู กว็ า่ . เถาวัลย์เปรยี ง ประกอบ). ถึงคอรดั [ถึง-คอ-ลด่ั ] ดู ถึงคอ. ก ถงึ ไหนถงึ หนง่ึ ว. ใชป้ ระกอบคำ� อน่ื มี เถาตดิ ตอ่ [เถา-ตด๊ิ -ตอ่ ] น. เถาหวั ดว้ น, ข เถาวัลดว้ น, เถาวลั ยย์ อดดว้ น; ค ความหมายในท�ำนองว่า มาก ชื่อไม้เถาเลื้อยไร้ใบช นิ ด ฆ ถงึ ไหนกไ็ มอ่ าจประมาณได้ เชน่ Sarcostemma runonianum ง ยาวถงึ ไหนถงึ หนงึ่ (ยาวมาก). Wight et Arn. ในวงศ์ จ ถอื ครอง ก. ถอื บวช, บวช, ประพฤติ Asclepiadaceae ใช้ท�ำยาได.้ ฉ ช พรตตามลทั ธศิ าสนา เชน่ ถือ เถามวกขาว ซ ครองจวี ร, ถือครองผ้าเหลอื ง. ฐ ถอื พายซือ่ ว. พาซ่ือ, หลงเชื่อหรอื เถามวกขาว [เถา-หมวฺ ก-ขาว] น. ไม้ ฒ เถาชนิด Xylinabaria minu ด หลงผิดตามไปด้วย. tiolf raPierre ในวงศ์ Apocyna ต ถอื สา [ถอื -ซา] ว. ยดึ เอาเปน็ เรอ่ื งราว. ceae เปลือกสีน้ำ� ตาลเขม้ ใบ ถ ถกู หางเลข ว. พลอยโดนไปกบั เขาดว้ ย. รปู รี ดอกสขี าวจะออกเปน็ ชอ่ ท ถูหม่ี ก. ละเลงแปง้ หมี่ ซ่ึงเปน็ ขั้นตอน ตรงยอด ผลเปน็ ฝกั คู่ เถาใช้ ธ เปน็ ยารกั ษาบาดแผล ประดง น หน่ึงของการทำ� เส้นหมี่ โดย พยาธิ. ส�ำหรับเครือเขามวก บ เอาก้นขันละเลงในลักษณะถู ขาว, กระท่ังติด, กุมาริกา, ป วนเป็นวงกลมให้เป็นแผ่น, เถามวก, ตงั ตดิ เปน็ ไมเ้ ถาชนดิ ผ Parameria laevig ata (Juss.) ฝ กวดหมี่ กว็ า่ . พ เถก ว. เกง้ กา้ ง, (ดู โถกเถก ประกอบ). ฟ เถากระดงึ ช้าง [เถา-กะ-ดงึ -ช่าง] น. ภ ม ชื่อไมเ้ ลอ้ื ยชนิด Agyreia lan ย ceolata Choisy ในวงศ์ Con ร volvulaceae. ฤ เถาคันเหล็ก [เถา-คนั -เล็ก] น. ชอ่ื ล ว ไม้เลื้อยชนิด Ventilago crista ศ na Pierre ในวงศ์ Rhamana ส ceae, ถ่นิ อสี านเรียก เครอื ห อ ปลอก, มะแตก. ฮ 146

พจนานุกรม ภาษาโคราช Moldenke ในวงศ์ Apocyn ไมม้ ะคา่ แต้ และไมก้ ระบก เชอื่ วา่ aceae มยี างเหนยี วคลา้ ยกาว ไมท้ งั้ สองไม่เปน็ มงคล คอื แต้ ใชท้ ำ� ยาได.้ หมายถงึ ไมเ่ จรญิ บก หมายถงึ เถิก ว. หัวล้าน ชนิดทีผ่ มทห่ี วั ตอน บกพรอ่ ง, ลด เปน็ ตน้ , (ดู บก ก หน้าผากรน่ สูงขน้ึ ไป. ประกอบ). ข เถิง ว. ถึง เช่น เถงิ ว่า (ถงึ วา่ ), ไปเถงิ ไถคู่ ก. ไถโดยใช้ววั หรอื ควาย ค เขา้ ปราสาท จงึ อภวิ าทลงวนั ทา ๒ ตวั หรือ ๑ ค.ู่ ฆ (น.ิ รปู ทอง). ไถด�ำ ก. ไถในช่วงท่ีพนื้ นามีนำ้� ง แถก ว. ฉวดั เฉวียน, โฉบไปโฉบมา. มากพอทีจ่ ะไถด�ำ แล้วคราดให้ จ แถล [ถะ-แหลฺ ] ก. ไถล, ลืน่ ไปไมต่ รง เรียบจากนัน้ จึงปกั ด�ำตน้ กลา้ . ฉ ทาง, ทางหรอื พนื้ ที่ลาดเอียง ไถเดยี่ ว ก. ไถโดยใชว้ วั หรอื ช ลง เช่น ทางลงเขา. ควายตวั เดียว. ซ แถลง [ถะ-แหลฺ ง] ดู แสลงโทน. ฐ แถววัลย์ [แถว-วัน] น. เถาวว์ ัลย์. ไถเดยี่ ว ฒ โถก ว. ยาว (ใชแ้ กข่ า) เชน่ ขาโถก (ขา ด ยาว), (ดู โถกเถก ประกอบ). ไถหวา่ น ก. ไถในช่วงที่พนื้ นามี ต โถกเถก น. การเลน่ น�้ำน้อยไม่มากพอที่จะไถด�ำ ถ อยา่ งหนง่ึ ใช้ หลังจากคราดแล้วจึงหว่าน ท ไมไ้ ผ่ ๒ อนั เมล็ดข้าวปลูกเช่นเดยี วกบั ธ มแี ขนงตรง การทำ� นาหว่าน. น ขอ้ ยน่ื ออกมา ไถเอาวัน ก. ท�ำพิธีไถเพื่อ บ สำ� หรบั เหยยี บ เอาฤกษ์เอาชัยให้เป็นสิริมงคล ป เดนิ ; โถก โถกเถก ผ ฝ หมายถงึ ยาว เถก หมายถึง พ เก้งก้าง, ขาโถกเถก, ขาหย่าง ฟ ก็ว่า. ภ โถกโถย ก. อาการอย่างคนไมม่ ีแรง. ม ไถ น. เครอื่ งมอื ทำ� ไรท่ ำ� นาชนดิ หนง่ึ ทำ� ย ด้วยไม้เน้ือแข็งทุกชนิดยกเว้น ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 147

ไถ่ - ทว้ ง ก่อนท่ีจะไถตามปกติ โดย ประกอบ). ไถจากซ้ายไปขวา ๓ รอบ ๒. ก. ไถถ่ อนทรัพย์สนิ หรือ แล้วไถขวางทางทิศอีสานมา ส่ิงของที่ถูกยึดไว้เป็นประกันใน ก ทางทิศหรดเี ปน็ อันเสร็จพิธ.ี การเดิมพัน เลน่ สะบ้า และจะ ข ไถ่ [ถา่ ย] ๑. ก. แก้ตวั แทนผทู้ ่ยี ิงสะบา้ ต้องหาส่ิงของหรือทรัพย์สิน ค ตามแตจ่ ะตกลงมาไถค่ นื เชน่ ฆ ผดิ กล่าวคอื เม่อื มคี นในทีมยงิ หมากพลู บหุ รี่ หรือเครอ่ื ง ง สะบ้าผิดโดยพลาดไปถูกสะบ้า ส�ำอาง เปน็ ตน้ , (ดู สีบ้าสีรอย จ ของคนอื่น ถือว่า “เน่า” ต้อง ประกอบ). ฉ ช ให้คนใดคนหนึ่งในทีมยิงสะบ้า ศาลากลางจังหวัดนครราชสมี าในอดีต ซ แกค้ นื ให้ เรียกวา่ ไถ่, (ดู เนา่ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 148

ทพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ท่ง น. ทงุ่ . ทรงอเมรกิ ัน น. ทรงลานบนิ , ทรงผม ข ทด น. คนั กนั้ น�ำ้ , ทำ� นบ; ก. ก้นั ไม่ให้ ผู้ชายแบบหน่ึงตัดโดยรอบ ค ศรี ษะส้นั เกรียน ตอนบนตดั สน้ั ฆ นำ้� ไหล. เปน็ แนวตรง ซง่ึ เปน็ ทรงผม ง ทนรมา [ทน-ละ-มา] ก. ทรมาน เชน่ ของทหารอเมริกัน. จ ทรามชม น. ทรามเชย, หญงิ อันเปน็ ฉ ไมอ่ ย่เู ป็นคนไม่ทนรมา (น.ิ รปู ท่รี กั เช่น มาถึงที่บรรทม นาง ช ทอง), เขียนเปน็ ทนระมา ก็มี ทรามชมสลบไป (นิ.รูปทอง), ซ เชน่ ผู้เดียวเดนิ ทนระมานำ้� ตา ทรามเปล่ียว, สามเชย, สาม ฐ ไหล (น.ิ พระปาจติ ), ทนรมาน, เปล่ียว ก็ว่า เช่น ถึงนาง ฒ ทารมาน ก็วา่ . ผู้ทรามเปล่ียวอยู่องค์เดียว ด ทนรมาน [ทน-ละ-มาน] ดู ทนรมา. เปลี่ยวพระทัย (นิ.กุศราช), ต ทนายดาบ น. ผู้พิทักษ์หรือองครักษ์ แม่สามเชยยังไม่เคยจะตกยาก ถ กษัตริย์โดยมีดาบเป็นอาวุธ (สภุ มิต ฯ), บดั นีส้ องคนนะสาม ท เช่น เดียวกับทนายเลือก เช่น เปลยี่ ว จงอยคู่ นเดียวพ่ีนจี้ ะไป ธ ทนายปืนถือปืน ทนายหอก เทย่ี วขอทาน (น.ิ กศุ ราช), น ออกยืน ทนายดาบออกหน้า ทรามเปล่ียว ดู ทรามชม. บ (นิ.รูปทอง). ทวก น. ทบู , ไม้แครเ่ กวยี นท่ีย่ืนออก ป ทนายปืน น. ผู้พทิ กั ษ์หรอื องครกั ษ์ ไปติดกบั แอก, ตวั ถังหรือโครง ผ กษัตริย์โดยมีปืนเป็นอาวุธ, เกวียนท่ี ฝ (ดู ทนายดาบ ประกอบ). เปน็ ส่วน พ ทนายหอก น. ผพู้ ิทักษห์ รือองครักษ์ ส�ำหรับ ฟ กษัตริย์โดยมีหอกเป็นอาวุธ บรรทุก ภ (ดู ทนายดาบ ประกอบ). (อ.cha ม ทโมน [ทะ-โมน] ก. ซนเหมือนลงิ . ssis). ทวก ย ทรงลกู จนั ทร์ น. ทรงผมผู้หญิงทเ่ี กลา้ ร ขมวดบนกลางศีรษะเป็นรูป ท้วง ก. ทัก, ทักทาย, ทกั ท้วง, ท้วงติง. ฤ ทรงกลม. ล ว ศ ส ห อ ฮ 149

ทอก - ทะล่ืน ทอก ๑. น. เรยี กสตั ว์ทมี่ ขี นาดใหญ่ ทอ้ งโร [ท่อง-โล] น. พุงโร. เช่น ววั , ควาย เป็นต้น. ทองเสาะ [ทอง-เซาะ] น. ทองขนั ก ๒. น. ผลไมท้ ดี่ ้วงกิน เช่น ข มะพร้าว. ลงหนิ , ทองลงหิน,โลหะผสม ค ๓. น. คนหรอื สัตว์ท่มี ีอณั ฑะ ระหวา่ งทองแดง ทองเหลือง ฆ ลูกเดยี ว. ดบี กุ เงิน; ทองเสาะใช้ทำ� ง ทอ้ งขดทอ้ งแขง็ [ทอ่ ง-คด-ทอ่ ง-แขง็ ] กระดงิ่ เป็นตน้ . จ ทอดกลา้ ก. ตกกลา้ , เพาะข้าวลงใน ฉ ว. ทอ้ งคดั ทอ้ งแขง็ , อาการที่ ตากลา้ เชน่ ไปไถนาตลอดจน ช หนา้ ทอ้ งตงึ เพราะหวั เราะเตม็ ท.่ี จะทอดกลา้ (นพิ ระปาจติ ). ซ ท้องตราราชสีห์ [ท่อง-ตา-ลาด- ทอดดอก ก. ตกดอก, เอาเงนิ หรือ ฐ ส่ิงของให้ไปก่อนแล้วคิดเอา ฒ ชะ-สี] น. หนังสือหรือค�ำส่ัง ดอกเบ้ยี ภายหลัง. ด ทางราชการที่มีตราราชสีห์ ทอดบอ้ น. โยนหลุม, การเลน่ อย่าง ต ซึ่ ง เ ป ็ น ต ร า ข อ ง ม ห า ด ไ ท ย หน่งึ โดยใชส้ ตางคท์ อย หรือ ถ ก�ำกับ เช่น เม่ือเพลากลางวัน หยอดให้ลงหลมุ ; มกี ารน�ำไป ท มีท้องตราราชสีห์มาว่า เมือง ใช้ในการพนนั ก็ม.ี ธ ท่อดูด น. หลอดดดู . น ขุขันธ์เกิดความไม่เรียบร้อย ทอยตดู ดู ทอยทา้ ย. บ (ท้าว ฯ), (ดู ตราราชสีห์ ทอยทา้ ย [ทอย-ท่าย] ก. คัดทา้ ย, ป ประกอบ). ทอยตดู กว็ า่ . ผ ท่อลอ่ ว. ลบั ๆ ล่อ ๆ, พรวดพราด, ฝ ทอ้ งตง่ึ [ทอ่ ง-ตง่ึ ] ว. ทอ้ งอดื , ทอ้ งขนึ้ , เสนอหน้า. พ แนน่ ทอ้ ง. ทอ่ ล่อแท่แล่ ก. เลน่ ๆ, ไมจ่ รงิ จงั เช่น ฟ อยา่ ท�ำทอ่ ล่อแท่แลเ่ ดอ้ . ภ ทอ้ งปอ่ ง [ท่อง-ปอ่ ง] น. พุงปอ่ ง. ทะนง น. โลดทะนง, ชื่อไม้พุ่มขนาด ม ทอ้ งโปง่ [ทอ่ ง-โป่ง] น. พงุ ป่อง เชน่ เลก็ ชนดิ Trigonostemonreid ย iodes (Kurz.) Crab ในวงศ์ ร บ๊ั ด แ ต ่ เ ง ่ า ะ ค ล า น อ อ ก ม า Euphorbiaceae ลำ� ต้นเรียว ฤ แต่ท่องแม่ ท่องโป่งคือคน เลก็ ขนึ้ เป็นกอ ใบเด่ียวรปู หอก ล ท่องมาน (กล่อมเดก็ ). ว ทอ้ งพอ่ ท้องแม่ [ทอ่ ง-พอ่ -ทอ่ ง-แม่] ศ น. ทอ้ งแม่ เชน่ เกดิ จากทอ่ งพอ่ ส ท่องแม่เพ่ิงเคยเห็น (เกิดจาก ห อ ทอ้ งพอ่ ทอ้ งแม่เพิง่ จะเคยเห็น). ฮ 150

พจนานุกรม ภาษาโคราช ปลายแหลม ดอกเล็กสขี าวอม ทะแมง่ ว. เสยี งแปรง่ ๆ, กลน่ิ แปลก ๆ. ก ชมพูเปน็ ชอ่ ออกตามงา่ มใบ ๓ ทะยอม น. พะยอม, ไมย้ นื ต้นขนาด ข พู รากฝนด่ืมแกห้ ืด วณั โรค ค ฝนกบั มะนาวหรอื สรุ า แกพ้ ษิ ง,ู ใหญ่ ดอกสเี หลืองอ่อน กลิ่น ฆ รกั ทะนง กว็ า่ . หอม. ง ทะยงู น. พะยงู , ไม้ตน้ ขนาดใหญเ่ นือ้ จ ทะนง สีแดงด�ำคล้ำ� , ออกเสยี งเป็น ฉ ถะยูง กม็ ี. ช ทะนำ� (ปาก) น. ผู้ทหี่ ารายไดด้ ้วย ทะระแมก็ น. คาคบต้นไม,้ ง่ามตน้ ไม้ ซ การพาผู้ที่ต้องการปรึกษาคดี ใหญ่กับล�ำต้นแยกกัน, ออก ฐ ไปหาทนายความ. เสียงเปน็ ถะละ่ แม่ก ก็มี. ฒ ทะลกทะลกั ว. ซมุ่ ซ่าม, ออกเสียงเป็น ด ทะแนะ (ปาก) น. พวกตีนโรงตีนศาลท่ี ถะลก่ ถะล่ัก ก็มี. ต หากินด้วยการแนะน�ำให้ค�ำ ทะลวง ก. อาราม, มงุ่ หมายอย่าง ถ ปรึกษาคด.ี รบี รอ้ น, ถลนั , พรวดพราด ท เช่น ทะลวงลุ่กข่นึ (อารามรีบ ธ ทะมก [ถะ-ม่ก] ๑. น. ผีปอบ ; เชอื่ รอ้ นลกุ ขึน้ ), ทะลวงไวไล่กระชน้ั น กันว่าผีท่ะม่กชอบเข้าสิงสู่ร่าง พระโฉมยง (น.ิ พระปาจติ ), ออก บ ผู้หญิงแล้ว จะมอี าการรอ้ งไห้ เสยี งเปน็ ถะลวง ก็ม.ี ป คร่ำ� ครวญ, ชะ่ มก กว็ ่า. ทะละม่อม น. เท้ายายม่อม; ไมล้ ม้ ลกุ ผ ชนดิ Taccaleontopetaloids ฝ ๒. ก. ตะกละ, ตะกละตะกลาม, (L.) Kuntze ในวงศ์ Tacca พ กินไม่เลือก, กนิ อยา่ งมูมมาม, ceae หัวหรือเหง้ามสี ัณฐาน ฟ ชะมก กว็ า่ . กลมแบนใช้ท�ำแป้งเป็นอาหาร ภ ได้ เรียกว่า แป้งเทา้ ยายม่อม. ม ทะมอน ดู พะมอน. ทะลาด ดู ทะลดู . ย ทะลาย ดู คะลาย. ร ทะล่ืน ก. ทะเลน้ เช่น ไอ้พรานปา่ หนา้ ฤ เป็นเช่นทะลื่น, อหังการ์หน้า ล ชื่นทะลน่ื ลาม (น.ิ พระปาจติ ). ว ศ ส ห อ ฮ 151

ทะลูด - ท�ำเหมือนเอาไมแ้ หยง่ ู ทะลดู ก. ไถลตวั ลงจากทส่ี งู , ครดู , ทวั่ ะ ว. ซ,ิ เถอะ, เถอะนา่ เชน่ บอกแม่ การเลน่ กระดานลน่ื ของเดก็ โดย ท่ัวะลูก (บอกแม่ซิลกู , บอกแม่ นั่งไถลตัวลงจากกระดานท่ีตั้ง เถอะลกู ), ท่ัวะเหอ่ , ถ่วั ะ กว็ า่ , ก สงู ทอดตำ่� ลงมา, ทะลาด กว็ า่ . (ดู ดทู ่ัวะ ประกอบ). ข ทะเลหญ้า [ทะ-เล-หยา่ ] ดู หวั ทะเล. ค ทั่วะเหอ่ ดู ทั่วะ. ฆ ทะเล่อ ดู เทอ่ เล่อ. ท่าจก [ท่า-จก๊ ] น. ทา่ หนึ่งของการรำ� ง ทะเล่อทะล่า ดู เทอ่ เลอ่ . จ ทะวายทอ้ ง [ถะ-วาย-ทอ่ ง] ก. อาการ เพลงโคราช, ทา่ ชา้ งประสานงา ฉ กว็ ่า. ช ท้องไส้ป่นั ปว่ นเพราะหวิ เชน่ มี ทา่ ช้าง [ท่า-ชา่ ง] น. ต�ำบลทา่ ชา้ ง ซ อาการโอกอากอยากดื่มสุรา, ซึ่งเดิมเป็นช่ืออ�ำเภอจักราช ฐ อาการมวนทอ้ งหรอื คลนื่ เหยี น, แต่ปัจจุบันเป็นที่ตั้งอ�ำเภอ ฒ เฉลิมพระเกยี รติ ตามประวัติ ด จน้ื ทอ้ ง กว็ า่ . บ้านท่าช้างเคยเป็นด่านช้าง ต ทะหยาบ ดู สะหยาบ. มาก่อน. ถ ทกั [ทก่ั ] น. ชะลอมสำ� หรบั ใสเ่ กลอื ทำ� ทา่ ชา้ งประสานงา [ทา่ -ชา่ ง-ปะ-สาน- ท งา] ดู ทา่ จก. ธ ดว้ ยไมไ้ ผส่ าน, ทกั เกลอื กว็ า่ . ทารกรรม [ทา-ละ-ก�ำ] น. ทรกรรม, น ทักเกลือ [ท่ัก-เกือ] ดู ทกั . อยู่ในภาวะล�ำบาก เช่น ทาร บ ทักท้วง [ท่ัก-ท่วง] ว. ผตี า่ ง ๆ เช่น ผี กรรมถึงชีวิตจะสังขา (นิ.พระ ป ปาจิต). ผ เรือน เจ้าที่เจ้าทางมาทักทาย ทารนา [ทา-ละ-นา] ว. จบ๊ิ จ๊อย, เลก็ ฝ แ ล ้ ว ท� ำ ใ ห ้ เ จ็ บ ป ่ ว ย ห รื อ มี นอ้ ย, แค่หยบิ มือ เช่น งานแค่ พ ภยันตราย. น่ีไม่ทารนามือด็อก (งานแคน่ ี้ ฟ ทั้งบงั้ [ทง่ั -บ้ัง] ดู ตุ้มบก. จิบ๊ จ๊อยไมพ่ อมือหรอก). ภ ทับ [ทบั่ ] ก. ข่มทบั ด้วยถือวา่ เหนือ ทารมาทารกรรม [ทา-ละ-มา-ทา-ละ- ม กว่า เชน่ คุยทับ ; ในการเลน่ กำ� ] ดู ทารมานทารกรรม. ย การพนนั มักพูดว่า เกท่ับ. ทารมาน [ทา-ละ-มาน] ก. ทรมาน, ร ทบั เยย่ี ว ดู จบั เจยี้ ว. (ดู ทนรมา ประกอบ). ฤ ทารมานทารกรรม [ทา-ละ-มาน-ทา- ล ว ทั่วทีบ ว. ทั่วทุกทิศ, ทุกหนทุกแห่ง, ศ ไม่มีจุดหมาย, ทั่วทีบท่ัวแดน ส ก็ว่า. ห อ ท่วั ทบี ท่ัวแดน ดู ทั่วทีบ. ฮ 152

พจนานุกรม ภาษาโคราช ละ-กำ� ] ก. ทรมานทรกรรม, ตมเพื่อตกกล้า. ก ท�ำให้ทนทุกข์ทรมานไม่รู้จักจบ ท�ำนาให้ได้ข้าวขายเล่าเรียนให้ได้ ข สิ้น เชน่ น้องเหมือนปลาทาร ค มานกนั ดารน�ำ้ ทารกรรมถงึ เป็นนายคน [ท�ำ-นา-ไห่-ได้- ฆ ชวี ติ จะสังขา (นิ.พระปาจิต), เข่า-ขาย-เล่า-เลียน-ไห่-ได้- ง ทารมาทารกรรม ก็วา่ . เป็น-นาย-คน] (ส�ำ) ใหก้ ิจการ จ ท่าลอก น. ช่ือไม้ชนิด Parinari เจริญรงุ่ เรอื ง ถา้ เล่าเรียนขอ ฉ anamense Hance ในวงศ์ ใหม้ ตี ำ� แหน่งสงู ๆ. ช Chrysobalanaceae (Rosa ทำ� แนว ก. ทำ� พันธ.์ุ ซ ceae) ใบเด่ียวรูปไข่ ดอกเล็ก ทำ� เป็นหลาย ดู ท�ำเชิง. ฐ สีขาว ผลกลมรี แก่นต้มดื่ม ทำ� ผี ดู ผัวควายเมยี ควาย. ฒ แก้ผ่ืน แก้น้�ำเหลืองเสีย นัก ท�ำพดู ก. ฆา่ แล้วเอาช้ินส่วนของ ด พฤกษศาสตร์เรียก มะพอก. อวัยวะมากองเปน็ กอง ๆ, (ดู ต พูด ประกอบ). ถ ท่าลอก ท�ำเพศ ว. ดดั จรติ แตง่ ตัวให้เกินควร, ท แสดงท่าทางในเชงิ ดดั จริต, ส�ำ ธ ทาลาน ก. เอาขวี้ ัว, ขีค้ วาย ผสมกบั พิมเพศ กว็ า่ . น น�้ำทาพื้นดินเพื่อเตรียมสถานที่ ทำ� ไมยัง... ว. ใชป้ ระกอบค�ำถามมี บ นวดขา้ ว. ความหมายท�ำนองว่า ท�ำไมถึง ป เช่น ทำ� ไมยงั เก่งแท,้ ท�ำไมถงึ ผ ท่าใหญ่ ว. วางท่าแสดงอ�ำนาจหรอื สวย. ฝ วางก้าม. ท�ำไรใ่ หไ้ ดห้ ญ้าคา ทำ� นาใหไ้ ดผ้ ักบุ้ง พ [ท�ำ-ไล่-ไห่-ได้-หย่า-คา-ท�ำ- ฟ ทำ� เชงิ ก. ทำ� ท,ี แกล้งท�ำ, แสดงกริ ยิ า นา-ไห-่ ได-้ พกั -บงุ้ ] (ส�ำ) ขอให้ ภ หรืออาการให้ผู้อ่ืนส�ำคัญผิด, ท�ำมาหากินไม่เจริญ (ค�ำแช่ง). ม ท�ำเปน็ หลาย ก็ว่า. ทำ� ลุ่น ก. ท�ำลายวชั พืช, ถากถาง ย วชั พชื . ร ท�ำเทือก ก. ไถคราดดนิ ใหเ้ ปน็ โคลน ทำ� เหมือนเอาไม้แหยง่ ู [ทำ� -เหมฺ อื น- ฤ เอา-มา่ ย-แหยฺ -่ ง]ู (ส�ำ) อาการ ล กล้า ๆ กลวั ๆ. ว ศ ส ห อ ฮ 153

ทำ� อยูท่ �ำกนิ - แท่แร่ ทำ� อยทู่ ำ� กนิ ก. ทำ� อาหาร, หงุ หาอาหาร. ทุเรยี นปลาร้า [ทุ-เลียน-ปา-ล่า] น. ทวิ าสี น. พิธีบชู าไฟในปราสาทหิน ทุเรยี นเทศ, ทุเรยี นนำ�้ , ทุเรียน พิมายสมัย พระเจา้ ชยั วรมันท่ี แขก ; ผลไม้ชนิดหน่ึงมีหนาม ก ๗ โดยการหยดน้ำ� มนั เครือ่ ง คล้ายทุเรียน แต่หนามเล็ก ข หอม ลงท่บี ูชาเปน็ เสาหนิ แลว้ กวา่ เนอ้ื ในคลา้ ยนอ้ ยหนา่ มรี ส ค เปรย้ี วอมหวาน ไมเ่ ปน็ พเู หมอื น ฆ ทำ� การบูชารอบ ๆ เสานนั้ . ทเุ รยี น, ทเุ รยี นบา้ น กว็ า่ . ง ที่กะเทย น. ท่ีดนิ ท่ีมีสภาพดินปาน จ ทเุ รียนปลาร้า ฉ กลาง กล่าวคอื จะว่าเป็นดินดกี ็ ช ไมใ่ ชด่ นิ เลวกไ็ ม่เชิง, ทก่ี ะเทนิ ทูบาย ก. เพทุบาย, ท�ำอุบาย, ซ ก็วา่ . ท�ำเลห่ ์กล เชน่ เข้าทบู ายด้วย ฐ ทก่ี ะเทนิ ดู ท่ีกะเทย. สุนทรอันอ่อนหวาน จานถ้วย ฒ ทท่ี าง น. หน้าท,ี่ กิจทค่ี วรทำ� . (นิ.พระปาจติ ). ด ต ทอ่ี ยทู่ ก่ี ิน น. ทอี่ ย่อู าศยั , บา้ นชอ่ ง. เทง่ ว. ใช้ประกอบค�ำอน่ื เพ่ือให้คำ� เดน่ ถ ทกุ [ทกุ่ ] ก. บรรทกุ เช่น ทกุ่ หลงั ชดั ทำ� นองว่า มาก, ยง่ิ ขึน้ เช่น ท กนิ ใหญก่ นิ เทง่ (กนิ เอากนิ เอา). ธ (บรรทกุ ใส่หลงั , ใสบ่ นหลงั น แบกพาไป). เท้งเกง้ [เทง่ -เกง้ ] ว. เทง้ เต้ง, บ ทกุ ผทู้ กุ คน [ทกุ -ผ-ู่ ทกุ -คน] ว. ทกุ คน. อาการที่เรือหลุดลอยตามแต่ ป ทกุ ว่ที ุกวนั ว. ทกุ วนั . จะไป เช่น เรือลอยเทง่ เก้ง. ผ ฝ ทุ่งสำ� เร็จ [ทุ่ง-สำ� -เล็ด] น. ทงุ่ ส�ำรดิ เทนำ�้ ในถว้ ยลงในกองเพลงิ [เท-นา่ ม- พ อ�ำเภอพิมาย เช่น แต่ก่อนเขา ไน-ถ่วย-ลง-ไน-กอง-เพิง] ฟ เรียกกันวา่ ทงุ่ ส�ำเรจ็ เลยเรยี ก (ส�ำ) ก. น้�ำน้อยย่อมแพ้ไฟ, ภ เป็นทุ่งส�ำรดิ (เพลง ฝ่ายข้างน้อยย่อมแพ้ฝ่ายข้าง ม โคราช). ย ร ทบุ าย ก. เพทุบาย, ท�ำอุบาย, ทบู าย ฤ กว็ ่า. ล ว ทุรา น. ทาง เชน่ พวกเดนิ โคกทุรา ศ เคี้ยว พานักเที่ยวทุราข้าม ส (เพลงโคราช). ห อ ทุเรียนบ้าน ดู ทุเรียนปลาร้า. ฮ 154

พจนานุกรม ภาษาโคราช มาก เช่น ก็เท่ากับเทน�ำ้ ในถว้ ย พรวดพราดเข้าไปในที่ท่ีตน ก ลงกับกองเพลิงหาระงับแสง ไม่มีหน้าท่ีเกี่ยวข้อง, เท่อเล่อ ข อนั รงุ่ โรจนไ์ ด้ไม่ (ทา้ ว ฯ). ท่าล่า ก็ว่า. ค เทพารกั ษ์ น. ชอ่ื อ�ำเภอหน่ึงในจังหวัด เท่อเล่อทา่ ลา่ ดู เท่อเลอ่ . ฆ นครราชสีมา เดิมชื่อส�ำนัก เทา่ ขต้ี า [เทา่ -ข-่ี ตา] ว. เล็กหรือน้อย ง ตะคร้อ ต่อมาหลวงพ่อคูณ นดิ เดียว, นิดหนง่ึ เชน่ เอามา จ ปรสิ ทุ โธ เจา้ อาวาสวัดบา้ นไร่ ซักเท่าข่ีตา (เอามานิดเดียว ฉ อำ� เภอดา่ นขนุ ทด ได้แนะน�ำให้ หรือเลก็ เทา่ กบั ขีต้ า). ช เปลี่ยนช่ือเป็นเทพารักษ์เพราะ เท้าฤาษี [ท่าว-ลอื -สี] น. ชื่อไม้พมุ่ ซ บริเวณนี้มีเทพารักษ์ปกปัก เต้ยี ชนิด Barleria longiofl ra ฐ รกั ษา และกระทรวงมหาดไทย Linn. ในวงศ์ Acanthaceae. ฒ เห็นชอบจึงได้ประกาศเปล่ียน เทนิ ก. ทับ, วางขา้ งบน, ซ้อนขา้ งบน. ด ชอ่ื ดงั กล่าว. เทยี นจำ� นำ� พรรษา น. เทยี นพรรษา. ต เทีย่ วเลน่ [เทีย่ ว-เหฺลน่ ] ว. อาการที่ แทงถ่วั ถูกไมไ่ ดต้ ังค์ (สำ� ) สญู เสยี ถ ทำ� อยา่ งไม่เอาจริง ; ก. ไปในท่ี ผลประโยชน์เพราะถูกโกง. ท ตา่ ง ๆ เร่อื ยไป. แทงยอด ก. แตกยอด, ผลยิ อด. ธ เทศน์แจง ก. เทศน์หรอื สวดให้พร้อม แทแ่ ร ่ ว. เถลไถล, ไถล, น เพรียงกันและเป็นแบบแผน เชือนแช, ไมต่ รงไปตรงมา เช่น บ เดยี วกนั ซ่งึ ตอ้ งมกี ารอธิบาย สาวน่อยบอกแม่ว่าจิไปดั๊กตุ้ม ป ชีแ้ จงประกอบ. ลบั ตาแมแ่ ท่แรเ่ ขา่ พุ่ม (เพลง ผ เทศน์แจงอนิสงส์ ก. เทศน์แผ่ เพยี ะ), (ดู เพยี ะ ประกอบ). ฝ อานิสงส์, เทศน์แผ่ผลแห่ง พ กุศลกรรมแก่ผู้ล่วงลับ, แจง โทงเทง ฟ อนสิ งส์ กว็ ่า. ภ เทศน์โจทย์ ก. เทศน์ในลักษณะตั้ง ม ก ร ะ ทู ้ ถ า ม ต อ บ ห รื อ ปุ จ ฉ า ย วิสัชนา. ร เท่อเล่อ ว. เซ่อซ่า, ต�ำตา, ทนโท่, ฤ ปรากฏชดั แกต่ า, อาการเซอ่ ซา่ , ล ว ศ ส ห อ ฮ 155

โทงเทง - ธิบาย โทงเทง ว. ลอ่ นจอ้ น เชน่ คนบา้ แก้ผา่ วัฒนธรรมเป็นของตนเอง เดินโทงเทง (คนบ้าเดินแก้ผ้า ต่อมาผสมผสานกบั ลาว แต่ ลอ่ นจ้อน). ไซเดนฟาเดน นักโบราณคดี ก โทงโทย ว. โทง ๆ, อาการที่เดิน ชาวฝรงั่ เศสเชอื่ วา่ “ไทโคราช” ข เปน็ พวกไทกลมุ่ หนงึ่ ทเี่ ปน็ เขมร ค หรือว่ิงโหย่ง ๆ ไปในที่โล่ง ผสมไท ผวิ คลำ�้ เช่ยี วชาญใน ฆ เช่น ว่ิงโทงโทยอยู่นั่น (วิ่ง การทอผ้า สืบเชือ้ สายมาจาก ง โหย่ง ๆ อยู่น่ัน). บรรพบุรุษผู้เป็นแรงงานสร้าง จ โทน น. กลองทีท่ ำ� ด้วยดนิ เผา ใช้หนงั ปราสาทหินพิมาย อน่ึงนัก ฉ โบราณคดสี รุปว่า “คนโคราช” ช งูเหลือมหรือหนังตะกวด ขึง มีบุคลิกและวัฒนธรรมท่ีเด่น ซ ด้านเดียวใช้ตีประกอบการร�ำ คือ กินข้าวเจ้า เค้ียวหมาก ฐ เรยี กวา่ ร�ำโทน. ตัดผมเกรียน นุ่งโจงกระเบน ฒ มีศิลปะ และสถาปัตยกรรม ด แบบภาคกลาง. ต ๒. เป็นค�ำท่ีคนอีสานเรียก ถ คนโคราช, ไทกะเทิน, ไทเดิ้ง, ท ไทเบงิ้ กว็ า่ . ธ ไทเด้งิ ดู ไทโคราช ๒. น ไทเบง้ิ ดู ไทโคราช ๒. บ ไทยยวน ดู ยวน. ป ไทรโยง ดู ไทรระโยง. ผ ไทรระโยง น. ไทรยอ้ ย ฝ เช่น ไทรระโยงย้อยระย้ายาว พ สลอน (น.ิ พระปาจติ ), ไทรโยง ฟ โทน กว็ า่ . ภ โท่โล่ ว. ทนโท่, ต�ำตา. ม ย ไทกะเทนิ ดู ไทโคราช ๒. ร ไทโคราช ๑. น. คนโคราช ซงึ่ เป็น ฤ ล ก ลุ ่ ม ค น ที่ อ ยู ่ ใ น เ ข ต พิ ม า ย ว นครราชสมี า อพยพมาจากลมุ่ ศ น้ำ� เจา้ พระยา มีภาษาศลิ ปะ ส ห อ ฮ 156

ธนา ก. อาราธนา, นมิ นต.์ ธพจนานุกรม ภาษาโคราช ก ธนู น. เคร่อื งเล่นกบั ว่าว มีลักษณะ ตงั้ ไว้บนขอนไม้. ข ธรรมศาลา ดู บ้านมีไฟ. ค คล้ายธนู ใชใ้ บลานหรือใบตาล ธะมาสน์ น. ธรรมาสน์, ทะมาศน์ ฆ โยงปลายทั้งสองข้างยึดตึงไว้ ง แล้วผูกติดกับหลังว่าว (มักผกู ก็เขียน เช่น เห็นคนพร้อม จ ตดิ กับว่าวจฬุ า) เมื่อถกู ลมพัด ทู ล ก ร ะ ห ม ่ อ ม ข้ึ น ธ ะ ม า ส น ์ , ฉ ใบธนูจะพลิกหมุนกลับไปมา (นิ.พระปาจิต). ช ทำ� ให้เกดิ เสยี งดู้ดู่ ๆ นิยมชักไว้ ซ ในตอนกลางคืน, ชนู กว็ า่ . ฐ ฒ ธนู ด ต ธนู ธะมาสน์ ถ ธนู ท ธาตุ น. อฐั ,ิ กระดกู คนท่เี ผาแล้ว, (ดู ธ วา่ ธวนธู นู กลับธาตุ ประกอบ). น บ ธรณี น. ทั่ง, แทน่ เหล็กใช้รองตีโลหะ ธฐิ าน ก. อธิษฐาน, ต้งั จติ ขอร้อง ป ส่ิงศักด์ิสิทธ์ิเพ่ือผลอย่างใด ผ อยา่ งหนง่ึ เชน่ มาชว่ ยขา้ ขอให้ ฝ สมดังธิฐาน (นิ.พระปาจติ ). พ ฟ ธบิ าย ก. อธบิ าย, ชแ้ี จง, ขยายความ ภ เชน่ ทง้ั แยบทง้ั คายธบิ ายเจรจา ม (น.ิ กศุ ราช), พระยานายจงึ ธบิ าย ย วา่ ทา่ นขา (น.ิ พระปาจติ ). ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 157

ธุระปะปัง - นกเข้าพ่มุ ธุระปะปัง [ทุ-ละ่ -ปะ๊ -ปงั ] น. ธรุ ะ, กไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ ยงั งนั่ ดอ๊ ก. เร่อื งส่วนตัว เชน่ มธี ุระ่ ปะ๊ ปัง โธ้ ๆ อ. โธ;่ คำ� ทเ่ี ปลง่ ออกมาดว้ ย อะไรถงึ มาถึงนี่. ก ธสุ ะ ๆ [ท-ุ ซะ-ท-ุ ซะ] ว. สาธุ เชน่ ธซุ ะ ๆ ความกงั ขา เชน่ โธ้ ๆ จเิ อายงั งน่ั ข นี (โธ่ ๆ จะเอาอยา่ งงน้ั เหรอ) ค ฆ ง จ ฉ ช ซ ฐ ฒ ด ต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม ย ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 158

นพจนานุกรม ภาษาโคราช ก นก [นก่ ] น. กระดงึ , เครื่องไมค้ ล้าย ไมอ่ อก [นก่ -กะ-ยาง-บิน-มา- ข ระฆัง มีลูกกระทบขนาบอยู่ ล่ะ-เย่ะ-ขี่-ต๊ก-เป้ะ-เช่ด-ไม่- ค ภายนอก ๒ ดา้ นข้าง ใชแ้ ขวน ออก] (ปรศิ ) น. ขก้ี ลาก. ฆ คอวัวหรือควาย เพ่ือให้เกิด นกกะยงู [น่ก-กะ-ยูง] น. นกยูง. ง เสียงดังหรือบอกสัญญาณ นกกะฮกู [น่ก-กะ-ฮูก] น. นกฮกู . จ เสียงจะดังนก ๆ. นกเกรียน [น่ก-เกยี น] น. นกกะเรียน. ฉ นกขมุ้ ล่ี [น่ก-ขมุ่ -หลี่] น. นกขุ้ม ช นก ประเภทหน่ึงตัวเล็กกว่านกขุ้ม ซ ทั่วไป. ฐ นกกไ็ มใ่ ช่นก แรง้ กไ็ มใ่ ช่แรง้ บนิ นกเขากระทงุ้ โรง [นก่ -เขา-กะ-ทงุ่ -โลง] ฒ แคว้ง ๆ อย่ขู า้ งเขา [นก่ -ก-็ น. นกเขาที่ขันแบบกระช้ัน ด ไม่-ไช่-น่ก-แล่ง-ก็-ไม่-ไช่- เสยี งหรอื กระโชกกระชน้ั นกเขา ต แลง่ -บนิ -แคง่ -แคง่ -หย-ู่ ขา่ ง- ประเภทนไ้ี มน่ ยิ มเลย้ี งกนั เพราะ ถ เขา] (ปรศิ ) น. ใบหคู วาย. ถอื วา่ ไม่ใชน่ กดี ไมต่ ้องโฉลก. ท นกเขาคารม [นก่ -เขา-คา-ลม] น. ธ นกกรอด [น่ก-กอด] น. นกปรอด. นกเขาใหญท่ ข่ี นั มคี ารม โดยขนั น นกกะเดา้ ดิน [นก่ -กะ-เดา้ -ดนิ ] น. ในลกั ษณะสามเสา้ , (ดู สามเสา้ บ ประกอบ). ป นกแอ่นลม. นกเขาคารม ออ้ ยคนั รม่ สม้ ขม้ี า้ ผา้ ผ นกกะยาง [นก่ -กะ-ยาง] น. นกยาง หางกระรอก [นก่ -เขา-คา-ลม- ฝ อ้อย-คัน-ล่ม-ส่ม-ข่ี-ม่า-ผ่า- พ ปากแหลม ขายาว ตวั สขี าว. หาง-กะ-ลอก] เป็นค�ำขวัญ ฟ นกกะยางบนิ มาระเยะ ขี้ตกเป้ะเช็ด ของจังหวัดนครราชสีมาใน ภ สมัยหนง่ึ . ม นกเขาเงา้ [นก่ -เขา-เงา่ ] ดู กระทยิ อบ. ย นกเขา้ พุม่ [นก่ -เขา่ -พมุ่ ] น. เวลา ร ฤ ล ว ศ ส ห อ ฮ 159

นกเค้า - นกั มวยโคราช นกั ปราชญอ์ บุ ล ท่ีนกเข้ารัง, เวลาเย็น เช่น เสมากับเมอื งโคราฆะปุระ, (ดู พอตก เพลานกเข้าพุ่ม (ทา้ ว ฯ). โคราช ประกอบ) นกเค้า [นก่ -เค่า] น. นกเค้าแมว. ๓. น. บางหลกั ฐานอ้างว่าเอา ก นกจับไมไ่ มม่ รี อย [น่ก-จับ๊ -ไม่-ไม่-มี- ชอ่ื โคราช ประสมกบั ชือ่ เสมา ข เป็นโคราชเสมา แล้วกลาย ค ลอย] (สำ� ) ว. ไม่มหี ลักฐาน. เป็นนครราชสมี า. ฆ น่กบา้ น ดู นอกบา้ น. ๔. น. ปจั จบุ ันเปน็ จงั หวัดหนง่ึ ง นกปากแหนบ [นก่ -ปาก-แหฺนบ] น. ในกลุ่มจังหวัดนครชัยบุรินทร์ จ ซึ่งประกอบด้วย จังหวัด ฉ นกปากสอ้ ม, นกปากซ่อม; ช่ือ นครราชสมี า ชยั ภูมิ บุรรี มั ย์ ช นกเขาขนาดเล็กถึงขนาดกลาง และสรุ ินทร์ ที่เปน็ กลุ่มจงั หวดั ซ มีหลายชนดิ . ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอน ฐ นกสแี หรก [นก่ -ส-ี แหลฺ ก] น. นกแสก. ล่าง ๑ ตามการแบ่งกลุ่ม ฒ นกอจี ู้ [น่ก-อ-ี จู]้ น. นกกางเขน. จงั หวดั แบบบรู ณาการ. ด นมเคร่ง น. นมคดั , อาการที่เตา้ นม ต นครราชสีมา ๑. น. สมยั กอ่ นออก ของหญิงแม่ลูกอ่อนมีน�้ำนม ถ เสยี งเป็น “นครราชสิมา” เป็น ค้างอยู่มาก เต้านมจะตึงและ ท จังหวัดหนึ่งของประเทศไทย รู้สกึ เจ็บปวด ตอ้ งให้ลูกดดู ธ หรอื บบี ออกท้ิง, นมเสียว ก็วา่ . น ปรากฏหลักฐานครั้งแรกใน นมเคร่งครัด [นม-เค่ง-ค่ัด] ว. บ กฎมณเฑยี รบาล สมัยสมเดจ็ นมเตง่ ตงึ เชน่ โฉมเฉดิ งาม ป พระบรมไตรโลกนาถ มาจาก จ�ำรัส นมเครง่ ครดั อยู่ทงั้ สอง ผ (นิ.รูปทอง). ฝ คำ� วา่ นคร (เมือง) + ราช นมงัว น. ชอ่ื ไมต้ น้ ชนดิ Scleropy rum พ (พระราชา) + สมี า (เขต,แดน) wallichianum Arnott ในวงศ์ ฟ หมายถึง เมืองอนั เปน็ พระราช Santalaceae นกั พฤกษศาสตร์ ภ อาณาเขตของกรุงศรีอยุธยา เรยี ก เหมอื ดคน, ถน่ิ ระยองเรยี ก ม ท่ีเป็นชายแดนของอาณาจักร มะไฟแรด. ย ไทย ชาวเมอื งมกั เรยี กสน้ั ๆ วา่ นมนำ�้ เหลอื ง [นม-นา่ ม-เหฺลอื ง] น. ร “ครราช” (คอนราด), (ดู ครราช ฤ ล ว ประกอบ). ศ ๒. น. บางหลักฐานอา้ งว่า ส “นครราชสมี า” มีความเป็นมา ห อ จากค�ำผูกเร่ืองต�ำนานเมือง ฮ 160

พจนานุกรม ภาษาโคราช น้�ำนมท่ีมีสีเหลืองยังไม่เป็น ตบั มุงหลังคา. ก นำ้� นมร้อยเปอรเ์ ซน็ ต์. นอนจนตะวนั สอ่ งตูด (ส�ำ) ก. นอน ข นมพจิ ิตร [นม-พ-ิ จ๊ดิ ] น. ชือ่ ไมล้ ม้ ลุก ค ในกลมุ่ “บวบ” ชนดิ Trichos ต่นื สายดว้ ยความเกยี จครา้ น. ฆ anthesanguina Linn. ในวงศ์ นอนปงั ปา้ บ ก. นอนพงั พาบ, นอนควำ�่ ง Cucurbitaceae นกั พฤกษศาสตร์ จ เรียก บวบงู, ถ่ินเหนือเรียก กางมือกางเทา้ . ฉ มะนอยงู. นอนวัน ก. นอนกลางวัน. ช นมสาว น. ขนมเทียน เพราะหอ่ เปน็ นอนอุตุ [นอน-อุ๊-ต๊]ุ ก. นอนอยา่ ง ซ รปู สามเหลีย่ มคล้ายนมผหู้ ญิง. ฐ นมเสยี ว ดู นมเครง่ . สบาย. ฒ นวลเผาะ [นวน-เพาะ] ว. สีนวล นอนเอาบา้ นหลงั นี้ [นอน-เอา-บ้าน ด เปลง่ ปลง่ั . ต นอกบ้าน ก. ไปถ่ายอุจจาระ, นก่ บา้ น -หลัง-น่ี] ดู นอนเอาบ้าน ถ ก็วา่ . เอาเมือง. ท น่อง น. ยางน่องเถา, ไม้เถาขนาดใหญ่ นอนเอาบ้านเอาเมือง (ส�ำ) ก. ธ เนอื้ แขง็ ชนดิ Strophanthus นอนกนิ บา้ นกนิ เมือง, นอนตื่น น caudatus ในวงศ์ Apocyna สายดว้ ยความเกียจคร้าน (ใช้ บ ceae มยี างสขี าว ใบเดยี่ วรปู รี เป็นค�ำประชด), นอนเอาบา้ น ป ดอกสีขาวหรือชมพูอ่อน ผล หลังนี้ ก็ว่า. ผ เป็นฝกั ค.ู่ … น้อย ...ใหญ่ [… น่อย ...ใหญ่] ใช้ ฝ น้อง [น่อง] น. รก, ทห่ี มุ้ หล่อเลี้ยง ประกอบคำ� อนื่ มคี วามหมาย พ ลกู อ่อนในครรภ์ เช่น น่องงวั . ไปในท�ำนองว่ามาก เชน่ ฟ นอนกอ่ นไก่ ก. นอนแต่หวั ค่�ำ เช่น มา รอ่ งนอ่ ยรอ่ งใหญ่ = รอ้ งไหโ้ ฮ ๆ ภ วันหนึ่งไซร้ นอนแต่ก่อนไก่ กนิ นอ่ ยกนิ ใหญ่ = กนิ เอากนิ เอา, ม ทรงไกรกาสา (นิ.กุศราช). .....ใหญ.่ .....นอ้ ย กว็ า่ . ย นอนคว�่ำเห็นลายนอนหงายเห็นตับ น้อยอกตกใจ [นอ่ ย-อก๊ -ตก๊ -ใจ] (สำ� ) ร [นอน-ข่วม-เห็น-ลาย-นอน-หฺ ว. น้อยอกน้อยใจ. ฤ งาย-เห็น-ตบ๊ั ] (ปริศ) น. เส่อื , นกั ตอ่ นกั ว. มาก, ยง่ิ นัก. ล นกั มวยโคราช นกั ปราชญอ์ ุบล น. ว เ ป ็ น ส ม ญ า น า ม ข อ ง เ มื อ ง ศ โคราชในยุคสมัยหน่ึง เพราะ ส โคราชมีนักมวยเก่งไม่มีท่ีไหนสู้ ห อ ฮ 161

นักเรยี นบำ� รงุ - นางหอ้ ง ได้ ส่วนคนอุบลเก่งทางเจ้าบท หนุ่ ฟาง, (ดู ตาปุก้ ประกอบ). เจา้ กลอนและค�ำผญา. นง่ั ยอง ๆ มองกระเดา้ เขา้ ไมเ่ ขา้ เอา นักเรยี นบำ� รุง [นก่ั -เลียน-บำ� -ลุง] น. ก นกั เรียนทุน. มอื คลำ� ดู [นง่ั -ยอง-ยอง-มอง- ข กะ-เดา้ -เขา่ -ไม-่ เขา่ -เอา-มอื - ค นงั่ จบิ [นง่ั -จิบ๊ ] ก. น่งั จบั สัตว์นำ้� ดว้ ย คำ� -ด]ู (ปริศ) คนลบั มดี . ฆ จ๊ิบ, (ดู จิบ ประกอบ). นงั่ ยงั ไมพ่ อกน้ อนุ่ (ส�ำ) ก. รบี รอ้ น ง เชน่ นั่งยงั ไม่พอกน้ อนุ่ เลยกร็ ีบ จ ไปซะแลว่ . ฉ นง่ั ลอด ว. นง่ั โป,๊ นง่ั ถา่ งจนเหน็ หวา่ งขา. ช นั่งโส ดู โส. ซ นนั่ เด่ ว. นนั่ ซ,ิ นนั่ แหละ, นนั่ ละ่ เด่ กว็ า่ . ฐ นั่นละเด่ ดู นน่ั เด่. ฒ นน่ั แล้ว [นัน่ -แหลว่ ] ว. ใช่แลว้ , นั่น ด นัง่ จิบ แหละ. น่นั เอง๋ ว. นัน่ ไง, ใช่แลว้ . ต นวั ๑. ว. ขน้ , เขม้ ข้น ทำ� ใหอ้ าหาร ถ อร่อยถึงรส. ท นั่งซกมก [นั่ง-ซ่ก-ม่ก] ก. น่ัง ๒. ว. ชุลมุน, ยุ่งเหยิงเป็น ธ หมดอาลยั ตายอยาก, นง่ั ซมึ , พลั วัน. น นงั่ จบั เจ่า. นัวกะเตอะ [นัว-กะ-เตอ้ ะ] ว. ชุลมุน บ นงั่ ตุกปุก [นง่ั -ตกุ้ -ปกุ้ ] ก. ลกั ษณะ กนั มาก, ย่งุ อย่างสบั สนมาก, ป ยงุ่ มาก. ผ การนง่ั นิ่งเฉยของคนอ้วน. นัวนึง ก. คุยถกู คอกนั ไมห่ ยดุ , คยุ กัน ฝ นั่งตุกปุกหัวจกุ แดงร่า [นง่ั -ตกุ้ -ปุ้ก- ไม่หยดุ เพราะถกู อธั ยาศยั กัน. พ หวั -จกุ๊ -แดง-ลา่ ] (ปรศิ ) น. แห. นวั เอ้เล่ ว. ขน้ มาก, เขม้ ข้นมาก. ฟ นาเขนิ น. นาน้�ำฝน, นาที่อยูบ่ น ภ น่ังเถ่อพอปานหมาข้นึ เรอื [นัง่ -เถ่อ- สันดอนหรือที่สูงกว่านาโดย ม พอ-ปน่ั -หมา-ขนึ่ -เลอื ] (สำ� ) ทว่ั ไปตอ้ งอาศัยน�้ำฝน, นาโคก, ย นงั่ ทอดสายตาอยา่ งเฉยเมย. นาสูง ก็ว่า. ร นั่งบนตอหัวรอ่ คกั ๆ [นงั่ -บน-ตอ- ฤ ล หัว-ร่อ-คกั่ -คก่ั ] (ปริศ) หม้อ ว ขา้ วเดอื ด ; สมัยก่อนหงุ ขา้ ว ศ บนเชงิ กรานซง่ึ มกี อ้ นเส้า ๓ ส ก้อน, (ดู เชิงกราน ประกอบ). ห อ นง่ั เป็นตาปกุ้ (ส�ำ) น่งั เฉยเหมือนเปน็ ฮ 162

พจนานุกรม ภาษาโคราช นาคลอง น. นาท่ีท�ำโดยอาศัยน�้ำ ขาว ๆ เหลือง ๆ ปลายยอดผล ก จากคลอง. เทา่ เมลด็ ถั่วลันเตา เมื่อแกจ่ ะ ข แตกเป็น ๓ กลบี น�้ำมันจาก ค นาโคก ดู นาเขิน. เ ม ล็ ด ใ ช ้ ท� ำ ย า ห รื อ เ ค ลื อ บ ฆ นาง ๆ ว. เขื่อง, ขนาดไม่เลก็ ไมใ่ หญ่ กระดาษกนั น้�ำซมึ . ง นางน้อย [นาง-น่อย] น. ลกู สาว จ กำ� ลังพอเหมาะพอดี (มกั ใชแ้ ก่ คนเล็ก, ลูกสาวคนสุดท้อง, ฉ สัตวน์ ้ำ� ). หญิงที่มีอายุอ่อนกว่า. ช นางด�ำ น. เขลง, หยี ; ไม้ตน้ ชนิด นางแยม้ [นาง-แย่ม] น. ระยอ่ ม, ซ Dialium cochinchinense กระย่อม ; ชื่อไม้พุ่มชนิด ฐ Pierre ในวงศ์ Leguminosae Rauvolifa serpentina (L.) ฒ มีผลเมล็ดเดียว เม่ือแก่ Benth. cambodiana ex ด เ ป ลื อ ก จ ะ ก ร อ บ เ ป ็ น สี ด� ำ Kurz. ในวงศ์ Apocynaceae ต เนื้อหุ้มเมล็ดสีน�้ำตาลอมแดง ทุกส่วนมียางขาว ดอกเล็ก ถ รสเปร้ียวอมหวาน, นางด�ำ สีชมพู ออกเป็นช่อตามยอด ท นางแดง กว็ ่า. รากใช้ท�ำยาแก้ไข้และบ�ำรุง ธ นางดำ� นางแดง ดู นางด�ำ. ประสาท เชน่ ตานขโมยตน้ ขมนิ้ น งามไสว หมนู่ างแยม้ แกมประยง บ นางแตก ดงลำ� ไย (นิ.พระปาจิต). ป นางรักทุ่ง [นาง-ลก่ั -ท่งุ ] น. ช่อื ไม้ ผ นางแตก น. กระทงลาย, กระทงุ ลาย, ลม้ ลกุ ชนดิ Limnophila lao ฝ มะแตก ; ไมเ้ ถาเนื้อแข็งชนิด tica Bonati ในวงศ์ Scro พ Celastrus paniculatus Willd. phulariaceae. ฟ ในวงศ์ Celastraceae ใบรปู นางลกั [นาง-ล่กั ] น. แมงลัก, ผกั ภ ไข่ปลายแหลม ดอกช่อเล็ก ชนดิ หนึง่ เมล็ดแช่นำ�้ กินได.้ ม นางเลก็ [นาง-เล่ก] น. ขนมนางเล็ด. ย นางห้อง [นาง-หอ่ ง] น. หญงิ ทเ่ี ก็บ ร ตัวอยู่แต่ในห้องไม่ยอมออก ฤ ไปไหน. ล ว ศ ส ห อ ฮ 163

นางใหญ่ - นำ้� ออ้ ย นางใหญ่ น. ลกู สาวคนโต. ไมม่ คี า่ จ้าง, นาท่ีลงแขก. นาแซง น. นาที่อยใู่ กล้แหลง่ น�้ำ เช่น นา่ สะเอีย [หน่า-สะ-เอีย] ว. น่า เอามาไว้ท่ีพระไทรริมนาแซง ก (น.ิ พระปาจติ ). เอร็ดอร่อยเหมือนคนแพ้ท้อง ข นานเน ว. นานนม, นานมาแล้ว. หวิ , (ดู สะเอีย ประกอบ). ค นาสงู ดู นาเขนิ . ฆ นา้ นาง [นา่ -นาง] น. น้าสะใภ.้ นาหลวง น. นาในทสี่ าธารณะ. ง นาบ ก. ต,ี เฆ่ียน. นาแห้ง [นา-แห่ง] น. นาที่หว่านข้าว จ น่าฟัด [หนา่ -ฟด่ั ] ว. น่าเอาหรือนา่ ปลูกลงในดินแห้ง ๆ ที่ไถ ฉ คราดไว้. ช ร่วมประเวณ,ี น่าฟาด ก็วา่ . นาฬโิ มง (ปาก) น. นาฬิกา. ซ น่าฟาด [หนา่ -ฟาด] ดู นา่ ฟดั . น้�ำกลิง้ บนใบบอน [น่าม-กิ้ง-บน-ใบ- ฐ นายนอ้ ย [นาย-นอ่ ย] น. ลกู ชาย บอน] (ส�ำ) นำ้� กลิ้งบนใบบวั , ฒ กลอกกล้งิ , ไวใ้ จไมไ่ ด้, ไม่น่า ด คนเล็ก, ลกู ชายคนสุดทอ้ ง. เชอื่ ถือ. ต นายมาลาการ น. หวั หน้าควบคมุ ช่าง น้ำ� ขนุ่ อยู่ในนำ้� ใสอยนู่ อก [นา่ ม-ขนุ่ - ถ ถักทอหรือกรองหมวก เช่น อยู่-ไน-น่าม-ไส-อยู่-นอก] ท ให้สอนศิษย์ทั้งหลาย ตั้งให้ (สำ� ) เกบ็ ความรสู้ กึ เอาไว้อย่า ธ ให้ใครรู้เหน็ แม้จะไมพ่ อใจกย็ ัง น เป็นนายมาลาการ, จึงนาย แสดงสหี น้าปกต;ิ ท�ำนองหนา้ บ มาลาการกม้ กราบกรานพระราชา ชื่นอกตรม. ป (นิ.กุศราช). นำ้� คราญ [น่าม-คาน] ว. ร�ำคราญ. ผ นำ้� คนั กินตนี [น่าม-คัน-กิน-ตีน] น. ฝ นายหม้อ [นาย-หม่อ] น. ผมู้ คี วาม น�ำ้ คนั หรือน�้ำสกปรกกัดเทา้ . พ ช�ำนาญในการป้นั หมอ้ เช่น นำ้� จิกินอยา่ เอาตนี ลงคน [นา่ ม-จ-ิ ฟ พระองค์เสด็จไปโรงหม้อมินาน กิน-อย่า-เอา-ตีน-ลง-คน] ภ นายหมอ้ นน้ั ไซร้ เปน็ คนผใู้ หญ่ (ส�ำ) อยา่ ท�ำลายส่ิงกำ� ลังจะใช้ ม ไดท้ ำ� การงาน (น.ิ กุศราช). ประโยชน.์ ย นำ้� ตับ [น่าม-ตั๊บ] น. อาหารชนดิ หนึ่ง ร น่ารักน่าชงั [หนา่ -ลก่ั -หนา่ -ชงั ] ว. น่า ใช้ตับและเคร่ืองในวัวหรือ ฤ รกั นา่ เอน็ ดู (ใช้กับเด็กเล็ก ๆ) ; ล ว ตรงกับส�ำนวน น่าเกลียด ศ น่าชงั . ส นาวาน น. นาท่ีทำ� ดว้ ยการไหว้วาน ห อ ญาติพ่ีน้องหรือเพื่อนบ้านโดย ฮ 164

พจนานุกรม ภาษาโคราช ควายสับให้ละเอียด คลุกข้าว พริกท่ีปรงุ ดว้ ยพรกิ สดเผา หัว ก สุก เกลือ และเคร่ืองปรุง หอมแดงเผา น�้ำปลา โดยไมใ่ ส่ ข ยดั ไสอ้ ย่างไสก้ รอก, ถน่ิ อีสาน น�้ำละลายให้เหลวเหมือนน้�ำ ค เรียก หม่�ำ. พรกิ ทว่ั ไป อาจปรุงแต่งดว้ ย ฆ นำ้� ตาคลอหนว่ ย [นา่ ม-ตา-คอ-หนฺ ว่ ย] อย่างอ่ืนตามแต่ชอบ เช่น ง ว. น้�ำตาคลอ, น�้ำตาคลอ มะนาว เป็นต้น. จ เบ้าตา. น�้ำพริกน�ำ้ พาย [นา่ ม-พก่ิ -นา่ ม-พาย] ฉ นำ้� ตาลปกึ [นา่ ม-ตาน-ปก๊ึ ] น. นำ้� ตาล น. น�ำ้ พริก. ช งบ, นำ้� ตาลหรอื นำ�้ ออ้ ยทเ่ี คย่ี ว นำ้� ภูเขาทว่ มเหย้าทว่ มเรอื น [นา่ ม- ซ ทำ� เปน็ แผน่ กลม ๆ หรอื เปน็ ปกึ . พ-ู เขา-ถว่ ม-เหยฺ า้ -ถว่ ม-เลอื น] ฐ นำ�้ ตาโหลงเหลง [นา่ ม-ตา-โหลฺ ง-เหลฺ ง] (ส�ำ) ล่มจมหมดเนื้อหมดตัว ฒ ว. นำ้� ตาคลอ, นำ้� ตาเออ่ เบา้ . เพราะน้ำ� ท่วม. ด นำ้� แตก [น่าม-แตก] ก. โดยปริยาย น�้ำมะเนด็ [นา่ ม-มะ-เน่ด] น. เคร่อื ง ต หมายถงึ น้�ำกามหลง่ั . ดม่ื รสมะนาว (อ.Lemonade : ถ น�้ำนมหลงรู [น่าม-นม-หฺลง-ลู] น. เลมอนเนด). ท น้ำ� นมไหลไมส่ ะดวก. น้ำ� ลายแตกข้าง [นา่ ม-ลาย-แตก- ธ น้ำ� นอง [น่าม-นอง] ดู เกยี่ วคอไก่. ข่าง] ก. พูดมาก, พดู ไม่หยดุ น น�้ำนอ้ ยปลามาก พญานาคลงกวน จนน�้ำลายแตกเป็นฟองริมข้าง บ สาวน้อยหน้านวล น่ังกวนอยู่ ปากทงั้ สอง. ป ปากถ�้ำ [นา่ ม-น่อย-ปา-มาก- นำ้� หยั่น [นา่ ม-หยฺ นั่ ] น. น�ำ้ หวานบน ผ พะ-ยา-นาก-ลง-กวน-สาว- ดอกไม.้ ฝ น่อย-หน่า-นวน-นั่ง-กวน- นำ้� หา่ ว [น่าม-ห่าว] น. นำ้� กาม, น้�ำที่ พ อย่-ู ปาก-ถ่�ำ] (ปริศ) น. ขา้ ว เกดิ จากความกำ� หนัด. ฟ ก�ำลังหงุ , ทพั พ,ี ผู้หญิงหงุ ขา้ ว, น�้ำหูน้�ำตาไหล [น่าม-หู-น่าม-ตา- ภ เตาไฟ. ไหฺล] ว. นำ้� ตาเลด็ . ม นำ�้ ปลาปากไห [นา่ ม-ปา-ปาก-ไห] น. น�ำ้ โห่ง [น่าม-โห่ง] น. นำ�้ ฝนท่ขี ังนอง ย นำ�้ ปลาทหี่ มกั ไวล้ น้ ออกมาคา้ งท่ี เปน็ แอ่ง. ร ปากไห, (ดู ไหปลารา่ ประกอบ). นำ�้ อ้อย [น่าม-ออ้ ย] น. นำ้� ออ้ ยท่ี ฤ นำ�้ พริกข้กี า [น่าม-พก่ิ -ขี-่ กา] น. น�้ำ เคยี่ วจนสีแดงท�ำเป็นปกึ . ล ว ศ ส ห อ ฮ 165