นิทานเวตาล

ไมํพ๎นเกล๎า โอ พระนฤเบศร บดั นพ้ี ระสรู ยาทิตย๑กาํ ลงั คล๎อย ต่ําลงแล๎ว ไดเ๎ วลาบูชาเทวะแล๎วพระเจ๎าขา๎ \" พระราชาได๎ฟง๓ กร็ ีบลุกจากพระราชอาสน๑ เสดจ็ เขา๎ ขา๎ งในเพ่ือลงสรงทนั ที เป็นโอกาสใหท๎ รี ฆทรรศนิ รีบออก จากตาํ หนักกลบั ไปบ๎านของตน เมอ่ื กลบั มาถึงบ๎านแลว๎ กร็ ีบ เปลี่ยนเคร่ืองแตงํ ตัว เพอ่ื จะไปกระทาํ บณุ ยยาตราและห๎าม ภริยามิใหต๎ ิดตามไป การเดินทางถกู ปิดเป็นความลับ มิใหค๎ นรบั ใชแ๎ ละใคร ๆ ลํวงร๎ู เขามํงุ หน๎าเดนิ ทางไปยังแวนํ แควน๎ ตําง ๆ ตามลาํ ดบั ได๎บําเพญ็ บุญตามตรี ถะสําคญั ๆ โดยทวั่ ถึง ในทส่ี ดุ ก็เดินทางมาถึงแควน๎ ปาณฑระ นครหลวงของแคว๎นนนอ้ี ยรูํ ิม ทะเล ทีรฆทรรศนิ ไดเ๎ ข๎าไปบชู าพระศวิ ะในเทวาลยั ณ ที่นนั้ เสรจ็ แลว๎ ออกมานง่ั พักอยูทํ ี่ลานภายนอก ขณะน้นั มวี าณชิ ผ๎ู หนึง่ ขอ่ื นธิ ิทัตต๑ เขา๎ มานมสั การเทวรูปพระมหาเทพ (ชอื่ หน่งึ ขอ พระศิวะ หรือพระอิศวร) เชนํ เดียวกัน นายวาณิชแลเหน็ ทีรฆทรรศินนง่ั อยูํท่ลี านหนิ แตลํ ําพงั มที ําทางอดิ โรยเพราะ แสงอาทิตยท๑ ่รี อ๎ นแรงแลเหนด็ เหนอื่ ยจากการเดินทางไกล ก็มี

ใจเมตตาเพราะผู๎ทแี่ ลเหน็ นน้ั เป็นพราหมณ๑ เพราะสวมสายยุช โญปวีต (เส๎นดา๎ ยศกั ดิส์ ทิ ธ์ิที่พราหมณส๑ วมเฉวียงบํา แสดงวาํ เกิดครัง้ ที่ ๒ คอื เกดิ ในศาสนา) และมเี ครอ่ื งหมายบางประการ แสดงให๎รว๎ู ําเป็นพราหมณผ๑ ส๎ู ูงสงํ กเ็ ข๎าไปทักทายและเชญิ มา บา๎ นของตนดว๎ ยใจอารี ให๎อาบนาํ้ และรับประทานอาหาร ตลอดจนเคร่อื งดื่มอนั แสดงถึงฐานะอันมง่ั คง่ั ของผ๎ูเปน็ เจ๎าของ บ๎านเป็นอยํางดี เสรจ็ แลว๎ กส็ นทนาปราศรยั ผเู๎ ป็นแขกวาํ \"ทําน เป็นใคร มาจากไหน และกาํ ลังจะไปทใี่ ด\" มหามนตรจี ึงตอบวํา \"ตัวขา๎ เป็นพราหมณ๑ชือ่ ทีรฆทรรศนิ ขา๎ เดนิ ทางมาจาก แคว๎นองั ตคะ เพ่ือทําบญุ ยจารกิ ไปในทตี่ ําง ๆ \" เม่ือได๎ฟง๓ ดังน้ัน ไวศยบดี (เจ๎าแหํงไวศยะ หมายถึง หวั หน๎าพํอค๎า) ผ๎ูช่ือนิธิทัตต๑ กก็ ลําววาํ \"ขา๎ กาํ ลังเตรียมจะออกเดนิ ทางไปคา๎ ขายทส่ี ุวรรณทวปี (เกาะทอง หมายถึงดินแดนแหลมอินโดนีเซยี ) ฉะนั้นทาํ น

จะตอ๎ งพกั อยูํท่ีบ๎านขา๎ กํอน จนกวําข๎าจะกลับ เม่อื หายเหนด็ เหนอื่ ยเมอื่ ยลา๎ จากการจาริกครง้ั น้แี ล๎วจงึ คํอยกลับบา๎ นเถิด\" ทรี ฆทรรศินไดย๎ นิ จึงกลาํ ววาํ \"ทําไมขา๎ จะตอ๎ งเฝาู บา๎ นอยํทู ่นี ่ี เสยี เวลาเปลาํ ๆ ขา๎ จะ เดนิ ทางไปกบั ทาํ นนน่ั แหละ ทาํ นมหาไวศยะ ถ๎าทํานไมขํ ดั ข๎อง ทีจ่ ะพาข๎าไปดว๎ ย\" หวั หน๎าพอํ คา๎ ได๎ฟ๓งกย็ ม้ิ ตอบตกลงทนั ที มหามนตรี ไดร๎ บั อนญุ าตกด็ ีใจ เตรยี มของใชส๎ ํวนตวั ไว๎พรอ๎ มแล๎ว กอ็ อก เดนิ ทางไปกับกองคาราวานของนธิ ิทตั ต๑ ขบวนคาราวานมาถึง รมิ ทะเลก็จดั แจงขนสนิ ค๎าลงเรือ และแลํนออกสํูทะเลกวา๎ ง รอนแรมไปในมหาสมทุ รนับเดอื น ในทสี่ ดุ ก็เดินทางมาถึง สุวรรณทวี ทีรฆทรรศินมองดบู ๎านเรอื นหอห๎างรา๎ นคา๎ อนั จอ๎ กแจ๎กจอแจดว๎ ยความตน่ื ใจและออกทอํ งเท่ียวเตรด็ เตรใํ น เมอื งนนั้ หลายวัน จนกระทัง่ นิธิทต้ั ตข๑ ายสนิ ค๎าเสร็จและซอ้ื

สินค๎ากลบั บา๎ น เรือของสมุทรวาณิชกอ็ อกจากทาํ รอนแรมมา ในทะเลตามเสน๎ ทางเดมิ ขณะท่ีเรอื แลนํ มาในมหาสาคร วนั หนงึ่ ทรี ฆทรรศนิ แลไปในทะเล เหน็ ลูกคลื่นใหญํพงํุ ขน้ึ ไปใน อากาศ มีต๎นกัลปพฤกษ๑ (ตน๎ ไมส๎ ารพัดนึก เป็นต๎นไมส๎ วรรค๑ อยํางหน่งึ ในจาํ นวน ๔ อยาํ ง คอื กัลปพฤกษ๑ ปาริชาติ มณฑารพ (หรอื มณฑา) และสนั ตานะ) ชตู น๎ และก่ิงก๎านเป็น ทองระยิบระยบั มีแกว๎ ประพาล (ปะการงั สแี ดง) เกาะอยูตํ าม กิง่ แพรวพราว ตน๎ ไมต๎ ั้นมดี อกและผลเปน็ เพชรพลอยหลากสี สวยงามยงิ่ นกั บนกง่ิ ของตน๎ ไม๎มรี าํ งของนางงามอนั หาที่เปรียบ มไิ ดเ๎ อนรํางนอนอยบูํ นรตั บรรยงก๑ (แทํนแกว๎ ) อนั งามวิจติ ร ปรากฎการณ๑อันประหลาดนที้ ําใหม๎ หามนตรีพศิ วงอยใูํ นใจวํา \"พระชวํ ย น่ีมันอะไรกัน\" ทันใดน้ันนางงามผ๎ูมีพิณอยูใํ นหัตถ๑กเ็ ริ่มขบั ลาํ นํา เพลงเจ้อื ยแจ๎ว มเี นื้อร๎องวาํ \"ใครก็ตามทส่ี ร๎างสมบญุ ไวใ๎ นชาติ ปางกํอน มาถงึ ชาตินกี้ ย็ ํอมไดแ๎ สวงผลบุญของตนอยํางไมมํ ีที่ สงสัย เพราะชะตากรรมใดเลําจะมาเปลย่ี นแปลงให๎เปน็ อ่นื ได๎\"

พอรอ๎ งเพลงจบ นางโฉงงามกก็ ลบั จมหายไปในทะเล พร๎อมด๎วยต๎นกลั ปพฤกษ๑และมญั จาสนะ (เตยี งนอน) ท่นี าง นอน ทรี ฆทรรศนิ ประสบเหตกุ ารณ๑ประหลาดอัศจรรย๑ดงั น้ัน ก็ รําพงึ แกตํ ัวเองวาํ \"วันน้เี ราได๎ประจกั ษ๑ภาพอนั ประหลาดเหลอื เช่ือจรงิ หนอ ใครเลําจะเคยคิดฝ๓นบ๎างวํา มตี น๎ กัลปพฤกษแ๑ ละนาง เทพธิดาอยูใํ นทะเล ปรากฏอยํปู ระเดย๋ี วเดียวก็หายไป หรือวําน่ี คือเหตุการณ๑อยาํ งเดียวกับที่เกดิ ขนึ้ ในกูรมาวตาร (นารายณ อวตาร ปางที่ ๒ พระนารายณ๑อวตารลงมาเกดิ เปน็ เตาํ ใหญํ รองรบั ภเู ขามนั ทรตอนกวนนาํ้ ทิพย๑ กอํ นจะกวนไดส๎ ําเร็จมขี อง วเิ ศษผุดข้นึ มาจากทะเล ๑๔ อยําง ในจาํ นวนนี้มตี น๎ ปารชิ าติ พระลกั ษมี และพระจันทร๑ รวมอยดํู ๎วย) ซึง่ ในคราวกวนนํา้ ทพิ ย๑ ครัง้ นน้ั พระลักษมี พระจนั ทร๑ ต๎นปารชิ าติ และของวเิ ศษตาํ ง ๆ มิไดผ๎ ุดขึน้ ยมาจากทะเลหรอกหรือ\"

บรรดาลูกเรือแลเหน็ ทีรฆทรรศินแสดงอาการงงงวย เชนํ นั้นก็กลําววํา \"ทาํ นประหลาดใจนักหรือ ความจรงิ กน็ ํา ประหลาดดอก เพราะทํานเพ่งิ เคยเห็นเปน็ ครงั้ แรก แตพํ วกเรา เคยเห็นเสยี จนชนิ แลว๎ จึงไมรํ ๎สู ึกตน่ื เต๎นอะไร\" นค่ี อื ถอ๎ ยคําที่เหลํากะลาสกี ลําวแกมํ นตรหี นุมํ แตํ พราหมณ๑หนํุมกย็ งั ครุนํ คดิ อยไูํ มํหาย จวบจนเรือสนิ ค๎าแลนํ มา เทยี บทาํ ทเ่ี มืองเดิม บรรดาลูกเรือตาํ งกข็ นขา๎ วของลงจากเรอื เปน็ จา๎ ละหวัน่ พอมาถงึ บ๎านพอํ ค๎าทีรฆทรรศินก็กลําวแกํ หวั หนา๎ พํอคา๎ วาํ \"ดูกํอนไวศยบดี บดั นกี้ ารเดินทางกไ็ ด๎สน้ิ สุดลงแล๎ว ข๎า ร๎ูสึกขอบคณุ ทํานเป็นอยํางยงิ่ เห็นทขี า๎ จะต๎องอาํ ลาทํานไปกํอน จงอยเํู ย็นเป็นสุขเถดิ \" ธนทัตต๑ได๎ฟ๓งก็อาลัยไมอํ ยากจะให๎ไป แตเํ หน็ วําไมมํ ี ประโยชนอ๑ ะไรท่ีจะพยายามหนวํ งเหนีย่ วไวอ๎ ีก จึงยอมใหม๎ นตรี

หนํุมจากไป ทรี ฆทรรศินก็ออกเดนิ ทางผาํ นแวนํ แควน๎ ตําง ๆ ตามทางทเ่ี คยผํานมา ในที่สดุ กบ็ รรลุถงึ แควน๎ อังคะอันเป็นบา๎ น ของตน ฝุายจารบุรษุ ทพ่ี ระราชายศเกตสุ งํ ไปสอดแนม ทรี ฆทรรศิน แลเหน็ อคั รมนตรีเดนิ ทาบงกลบั มาและกาํ ลังจะ ผาํ นประตเู มืองเขา๎ มากร็ บี นําขาํ วไปทลู พระราชา พระราชาผมู๎ ี ความทกุ ข๑เพราะการจากไปของเสวกามาตยต๑ วั โปรดก็รบี เสดจ็ ออกไปตอ๎ นรบั ถึงนอกเมอื ง ทรงทักทายและสวมกอด ทรี ฆทรรศินด๎วยความรกั และรบี พาเข๎าวัง ไมํทนั ท่เี ขาจะได๎ พกั ผอํ นเพราะความเหนด็ เหนอ่ื ยในการเดินทาง ทรงตัดพ๎อวาํ \"เจา๎ ชาํ งใจร๎ายนีก่ ระไร ทิ้งข๎าไดล๎ งคอเหมอื นคนไมํมี หวั ใจ นึกจะไปกไ็ ปงาํ ย ๆ ปุบป๓บกเ็ กิดอยากจะไปธดุ งคโ๑ ดย กะทนั หนั นีค่ งเป็นชะตาลิขติ ทพ่ี ระพรหมธาดากาํ หนดไวเ๎ ปน็ แนํแท๎กระมัง เอาเถอะไหนลองบอกขา๎ มาซวิ ํา เจ๎าไปถึงไหน และไดพ๎ บได๎เห็นอะไรแปลกบ๎าง\"

ทีรฆทรรศนิ ได๎ฟง๓ กเ็ ลาํ เรอ่ื งทูลพระราชาต้งั แตํต๎นจน จบ ตลอดจนเรือ่ งทเ่ี ดินทางกลับจากสุวรรณทวีป และไดเ๎ ห็น นางทิพย๑ผุดข้นึ มาจากท๎องทะเล มคี วามงามเลอเลศิ ย่งิ กวาํ นาง ใดในโลกท้ังสาม และมญั จาสนะของนางบนก่งิ ของต๎น กัลปพฤกษน๑ ้นั เลาํ กว็ ิจติ รตระการตาสดุ ที่จะบรรยาย แตไํ ดช๎ ม ไมํถงึ อึดใจนางก็หายกลบั ลงไปใตท๎ ะเลอีก ทนั ทที พ่ี ระราชาฟง๓ จบ กบ็ งั เกิดความหลงใหลใฝฝุ น๓ อยากจะได๎เหน็ นางเปน็ กาํ ลงั ทรงรุมํ ร๎อนพระทยั ด๎วยความรัก จนคิดวาํ ราชอาณาจกั รและชีวติ ของพระองค๑หมดความหมาย ลงทนั ทถี ๎ามิไดน๎ างเชยชมสมพระทัย พระราชาทรงจับมอื มนตรี ไว๎ ละล่าํ ละลักวาํ \"ข๎าจะตอ๎ งได๎เห็นนางยอดดวงใจนนั้ ให๎ได๎ มิฉะน้นั ข๎าคง ตายแนํ ๆ ข๎าเดินทางไปพบนางโดยทางทเ่ี จา๎ บอกข๎า และใน กรณีน้ขี า๎ จะไปคนเดียวเจ๎าไมตํ ๎องไปดว๎ ย ข๎าจะมอบราชการทงั้

ปวงใหเ๎ จา๎ ดแู ล จงอยาํ ขัดคําสงั่ ของข๎า มิฉะนน้ั มฤตยูจะไป เยอื นเจา๎ ถงึ บ๎านทเี ดยี ว\" ตรัสดงั น้ันแลว๎ โดยมใิ หโ๎ อกาสมนตรีของพระองคไ๑ ด๎ อา๎ ปากตอบแตปํ ระการใด พระราชากร็ บี สงํ มนตรกี ลบั ไปบ๎าน ของตนเพอ่ื พบปะญาติมติ รทม่ี าคอยตอ๎ นรับอยูํ แตํเม่อื กลบั ไป ถึงบา๎ นและพักผอํ นแล๎วทรี ฆทรรศนิ กย็ งั หาไดม๎ คี วามสงบใจไมํ กม็ นตรที ไ่ี หนเลําจะมีความสุขอยไํู ด๎ในเมื่อเจ๎านายของตนต๎อง เดือดร๎อนใจเพราะไฟพิศวาสเผาผลาญเชํนน้ัน คนื วันรุํงขึ้นพระราชายศเกตอุ อกเดนิ ทาง ทรงปลอม พระองค๑เป็นโยคี และทรงมนั่ พระทัยวาํ ได๎มอบราชกจิ ท้ังปวงไว๎ ในมือของมหามนตรเี รยี บร๎อยแล๎ว ขณะท่ีเดินทางไปน้ันทรงพบ โยคชี ื่อ กุศนาภ ในระหวํางทางจึงเข๎าไปกระทาํ ความเคารพ อยาํ งนอบนอ๎ ม พระโยคีแลเห็นก็ยมิ้ กลาํ วปราศรัยแกนํ ักบวช ปลอมวํา

\"ขา๎ ร๎ูวําทํานจะไปไหน แตหํ นทางที่จะไปนั้นมิใชงํ ําย จง มคี วามกลา๎ หาญและอดทนเถดิ จากนี้ไปถงึ ฝง๓่ ทะเลจะมเี รอื พํอค๎าวาณิชจอดอยํูจงลงเรือไปสุวรรณทวปี วาณชิ ทเี่ ป็น เจา๎ ของเรือมีช่อื วาํ ลกั ษมที ตั ต๑ เรือของเขาจะตอ๎ งแลนํ ผํานทะเล ท่มี นี างทพิ ย๑ปรากฏ ถา๎ ทาํ นโชคดกี อ็ าจจะมีโอกาสได๎พบนางดงั ใฝุฝน๓ ขอให๎โชคดเี ถดิ \" ถอ๎ ยคาํ ของตปส๓ วนิ (ผู๎มตี บะ หมายถึง ฤษี หรอื โยคี) ทาํ ใหพ๎ ระราชาเกดิ กําลังใจข้นึ เป็นอันมาก ทรงกระทาํ อัญชลี แลว๎ เดินทางตํอไป หลังจากทผ่ี ํานแมํนํ้าหลายสายและภูเขา หลายลกู แลว๎ ในท่ีสดุ กม็ าถึงฝง๓่ ทะเล ไดพ๎ บคนมากหนา๎ หลายตา เดนิ ขวักไขวํอยํทู ่ีทําจอดเรือ พระราชาทรงไตํถามชาวเรือ ณ ท่ี น้ัน จนไดพ๎ บลักษมที ัตตผ๑ ซ๎ู ง่ึ โยคีแนะนาํ มา กําลงั จะออกเรือไป สวุ รรณทวปี ลักษมที ตั ตแ๑ ลดพู ระราชา เหน็ มลี ักษณะผิดจาก คนท่ัวไป กลําวคอื มลี ายกงจกั รอยทํู ่ีรอยเทา๎ และลักษณะตําง ๆ แสดงวรรณะของกษัตรยิ ก๑ ม็ ีความสนใจอนุญาตใหโ๎ ยคีจําแลง โดยสารเรอื ไปดว๎ ย เรือของวาณชิ แลนํ ฝุาฟ๓นคล่ืนลมไปจนถงึ

สะดอื ทะเล กม็ นี างงามโผลขํ ้นึ มาจากนาํ้ โดยนง่ั บนกง่ิ ของต๎น กัลปพฤาษ๑ พระราชารส๎ู กึ ต่นื เตน๎ ตอํ ภาพทแี่ ลเหน็ เฉพาะหนา๎ จนตะชึตะไล อา๎ ปากคา๎ ง ราวกับนกจกั โกระ (นกเขาไฟผเ๎ู สพ แสงจันทรเ๑ ป็นอาหาร) ทเ่ี พงํ ดแู สงจันทรฉ๑ ะนัน้ ขณะนั้น นางก็ เรม่ิ ขับรอ๎ งดว๎ ยนํ้าเสียงอันอํอนหวานประสานกบั เสยี งพิณท่ีนาง ดีดด๎วยทวํ งทําอนั เปน็ เสนํหจ๑ บั ใจยงิ่ นกั บทเพลงทีน่ างขับมเี น้ือ ร๎องวาํ \"คนท่กี ระทาํ กรรมอนั ใดไวใ๎ นชาตกิ อํ น ยอํ มไมมํ ขี อ๎ สงสยั เลยวํา เขาจะตอ๎ งเสวยผลแหํงกรรมในชาติน้ี ชะตากรรม ของเขายํอมเทีย่ งแทแ๎ นนํ อนไมํมวี นผนั เปน็ อืน่ ฉะนนั้ บุคคลใด ทเี่ กิดมาไมํวําที่ใดสถานใด จะหลีกหนีพรหมลิขิตของตนหาได๎ ไม\"ํ พระราชาไดฟ๎ ง๓ นางขบั รอ๎ งด๎วยเนื้อเพลงนี้ ทรงร๎สู ึก เคลิ้มตาม และมหี ัวใจอนั แหลกสลายเพราะความรกั ทรงหยดุ นง่ิ มไิ ด๎แสดงอาการเคลอ่ื นไหว พระเนตรจ๎องเหมํอทนี่ างอยําง

ไมํกะพรบิ คร้นั แลว๎ กร็ ูส๎ ึกทรงโค๎งพระเศยี รลงตํอแสดงความ คารวะตอํ มหาสมุทรอันไพศาล และกลําวถ๎อยคาํ ตํอไปนี้ \"ขา๎ แตํพระสมุทรคงคาอนั เป็นรตั นากร (ท่เี กดิ แหํง รตั นะ หมายถึง มหาสมทุ ร) ของโลก ผท๎ู รงความลกึ ซ้ึงดืม่ ด่ําจน สดุ ทจี่ ะหย่ังได๎ ทํานไดซ๎ อํ นเรน๎ นางอัปสรสมทุ รนีไ้ วโ๎ ดยย้ือยดุ หฤทัยขององค๑พระวษิ ณุไว๎ใหเ๎ หนิ หาํ งจากองคพ๑ ระลักษมี ดว๎ ย ประการฉะนแี้ ล ขา๎ ขอทอดตัวเองใหอ๎ ยใูํ นความพทิ ักษ๑ของทําน โอส๎ มุทรเทพผเู๎ ปน็ ทีพ่ ึ่งของราชะเยี่ยงข๎านี้ ขอไดโ๎ ปรดประทาน พรใหข๎ า๎ สมปรารถนาดว๎ ยเถิด\" ขณะทีพ่ ระราชาทรงกลําวถ๎อยคํานี้ นางโฉมงามก็ คํอยอันตรธานตนหายไปจากท๎องทะเล พรอ๎ มกบั ต๎น กัลปพฤกษ๑ พอพระราชาแลเห็นดงั นนั้ กร็ บี กระโจนลงสูํทะเล ติดตามนางไป เหมอื นกบั จะขอใหน๎ าํ้ ทะเลชวํ ยขจดั เปลวไฟ เสนหํ าในพระอรุ ะให๎บรรเทาลง

เมอ่ื ไวศยบดีลักษมีทตั ต๑ แลเห็นเหตกุ ารณเ๑ กิดขนึ้ เชนํ นน้ั กต็ กใจเปน็ อนั มาก คดิ วาํ พระราชาส้นิ ชีวิตแล๎ว มีความ โศกเศร๎ายงิ่ นกั วา๎ วํนุ ด๎วยความวติ กแทบวําจะฆําตัวตาย แตํ ทนั ใดมีเสียงดงั มาจากสวรรค๑วาํ \"ไวศยะเจ๎าอยาํ ทาํ โงํ ๆ หนํอย เลย พระราชาหาได๎เปน็ อนั ตรายไมํ ถงึ แมพ๎ ระองคจ๑ ะจมหายลง ในทะเล พระราชายศเกตผุ ๎นู ซ้ี ึ่งปลอมราํ งเป็นโยคเี พอื่ ติดตาม หานางน้ัน ความจรงิ ทง้ั พระองค๑และนางตาํ งก็เคยเปน็ สามี ภรรยากนั มาแตชํ าตกิ อํ น เมอ่ื ไดน๎ างสมปรารถนาแลว๎ พระองค๑ ก็จะกลบั คนื บ๎านเมอื งของพระองคเ๑ อง\" เมอื่ ลกั ษมีทตั ต๑ได๎ยนิ เสียงสวรรคบ๑ นั ลือเชนํ น้ันก็หาย วิตก ให๎เรอื แลํนตอํ ไปยังสวุ รรณทวีปอนั เป็นท่ีหมาย ฝุายพระราชายศเกตุ เม่อื โจนลงทะเลไปนั้น ชวั่ อดึ ใจหนง่ึ ก็ลงมาถึงก๎นสมุทร ทันใดกป็ ระสบภาพนครอันงามวจิ ิตร ตง้ั อยํูเบือ้ งหนา๎ เปน็ ทมี่ หัศจรรยย๑ ่ิงนัก นครนั้นสวาํ งรํงุ เรอื งด๎วย ปราสาทราชวงั อันมีเสาทําดว๎ ยรัตนมณสี ีตําง ๆ เปน็ ประกาย

ระยบิ ระยบั มหี ลังคาอันดาษดว๎ ยทองศฤงคีทอแสงวูบวาบลัง เมลอื ง หน๎าตํางทุกบานกป็ ระดบั ดว๎ ยไขํมกุ ขาวปลั่งเปน็ สายสร๎อยห๎อยระย๎า ใกล๎ ๆ กบั ปราสาทมสี วนขวัญอันสะพรัง่ ดว๎ ยดอกไม๎นานาพรรณ แลสระนาํ้ อนั มีนํ้าใสปานแก๎ว บันได ทาํ นํา้ ประดบั ด๎วยมณีหลากสี บนฝ่ง๓ เลาํ กเ็ รยี งรายไปด๎วยตน๎ กัลปพฤกษอ๑ ันมกี ่ิงกา๎ นเป็นอําพนั สนี ้าํ ผงึ้ เม่อื พระราชาทรงเปดิ ประตูแกว๎ เข๎าไปในปราสาท ทอดพระเนตรเห็นต่งั ทองอนั แกะสลกั อยาํ งประณตี บรรจง บนตัง่ น้ันมรี ํางมนษุ ยผ๑ ๎หู น่งึ นอน เหยียดยาว มผี ๎าแพรปิดหนา๎ อยูํ พระราชาทรงประหลาด พระทยั ไมํทราบวาํ เป็นราํ งใคร ดว๎ ยความใครรํ ๎จู ึงเปดิ ผ๎าท่ีคลมุ ออก ก็จาํ ได๎ทนั ทวี ํานางคอื สตรีท่ีพระองค๑ใฝฝุ น๓ น่นั เอง นางมวี ง พกั ตรอ๑ นั งามปลัง่ ด่ังสมบูรณจันทร๑ หาทตี่ ําหนิมิได๎ ทันทที ี่ผ๎า คลุมราํ งสดี าํ ตกลง ภาพของนางกเ็ ฉิดฉายปรากฏขน้ึ ประหนงึ่ ดวงศศีทีง่ ามปล่งั ในราตรี ทนั ทที ี่พระราชาทอดพระเนตรเหน็ นาง พระองคก๑ ม็ ี พระทัยแชมํ ชืน่ ขึน้ ทันที ประหนึ่งวาํ บรุ ษุ ทเี่ ดิน

กระเซอะกระเซงิ มาในทะเลทรายในเวลากลางวนั ที่ร๎อนระอุ ดว๎ ยแดดทแี่ ผดเผาอยํางแรงกล๎า และได๎พบแมนํ า้ํ โดยบงั เอญิ ทันใดนน้ั นางก็เปดิ เปลอื กตาขึ้น แลไปเห็นพระราชาผู๎ ประกอบดว๎ ยบรุ ษุ ลักษณอ๑ นั งามสงํา กร็ ีบลุกขึ้นจากแทํนดว๎ ย ความดใี จ กระทาํ การต๎อนรบั ดว๎ ยทาํ ทางอนั ละมุนละมอํ ม และ กลําวด๎วยความขวยเขินวาํ \"อภยั เถิด ขา๎ อยากร๎ูวาํ ทาํ นเป็นใคร เหตใุ ดจงึ ลงมาถงึ ทอ่ี ันอยกูํ น๎ บง้ึ ของบาดาลนี้ อันใคร ๆ ยากจะ ลงมาถงึ และทาํ ไมทาํ นผูป๎ ระกอบดว๎ ยกษัตรยิ ลกั ษณะจึงปลอม ตวั มาโดยเพศโยคี โปรดตรสั เถดิ วาํ พระองค๑มีพระประสงค๑ส่ิงใด จึงมาหาขา๎ ถงึ ที่นี่\" เม่ือพระราชาไดฟ๎ ๓งคาํ ของนางจึงตอบวํา \"แมํโฉมงาม ขา๎ เป็นราชาแหงํ แควน๎ อังคะ มีช่อื วํายศเกตุ ทข่ี ๎ามานก่ี เ็ พราะขา๎ ไดท๎ ราบขําวจากสหายทขี่ ๎าเชือ่ ถือ วําเจ๎าจะปรากฏราํ งขน้ึ จาก นํา้ ทะเลทกุ วนั ดังนัน้ ข๎าจึงปลอมตวั เปน็ โยคีมาสบื เรื่องของเจา๎ ร๎ไู หมวาํ ข๎าตอ๎ งสละราไชสวรรย๑ ตดิ ตามเจ๎ามาจนไดเ๎ หน็ หนา๎

เจ๎า และโจนลงทะเลโดยไมํอาลัยแกชํ วี ิต เจ๎าจะบอกได๎ไหมวาํ เจ๎าคอื ใคร\" นางได๎ฟ๓งคําของพระราชาก็ทลู ตอบด๎วยความรส๎ู กึ ท่ี กระอกั กระอํวนครึง่ อดสูและปลาบปลม้ื ในใจวํา \"โอ ราชะ ขอจงทรงทราบเถิด เมอื งนี้เป็นของ พระราชาแหงํ วิทยาธร ช่ือ มฤคางกเสน ตวั ขา๎ เปน็ ลกู ของ พระราชาผู๎นัน้ มชี อื่ มฤคางกวดี บดิ าของข๎ามีความจําเป็น บางอยํางต๎องละทิ้งบ๎านเมืองและตัวขา๎ ไป ทาํ ให๎ข๎าต๎องอยํูโดด เดี่ยวด๎วยความเหงาหงอย ข๎าทนความเปลําเปลยี่ วไมไํ หว จึง ตอ๎ งข้ึนมาจากทะเลพร๎อมดว๎ ยต๎นกัลปพฤกษแ๑ ละพณิ งาม นงั่ ขับเพลงใหห๎ ายเหงาไปวนั หนึ่ง ๆ \" เม่อื นางไดก๎ ลาํ วดังน้ี วีรกษัตรยิ ๑กก็ ลาํ วปลอบโยน ด๎วยความสงสาร ทําใหน๎ างแชมํ ชน้ื ขนึ้ นางสนองตอบด๎วยอา

กบั ปกริ ิยาอนั แสดงความเสนหํ าอยาํ งทํวมท๎น และให๎สญั ญาวํา นางจะยอมเป็นชายาของพระองคโ๑ ดยมเี ง่ือนไขวํา \"โอ บดินทร๑ ขา๎ ขอใหพ๎ ระองค๑อนญุ าตให๎ขา๎ ลาจากไป เดอื นละส่ีวนั ทกุ ๆ เดือน คอื วันสบิ สี่คาํ่ และแปดคา่ํ ทัง้ ขา๎ งขนึ้ และข๎างแรม ขา๎ คงจะไมไํ ด๎อยปูํ รนนิบัติพระองค๑ตามวนั ดังกลาํ วนนั้ โปรดอยําทรงบังคบั ใหข๎ ๎าน๎อยต๎องตอบวาํ ไปไหน หรอื ยําไดท๎ รงห๎ามข๎ามใิ ห๎ไปเลย\" เม่ือนางทพิ ย๑ได๎กลําวถ๎อยคาํ อันเปน็ เงื่อนไขดังน้ี พระราชากต็ รัสตกลง และทรงวิวาหก๑ ับนางโดยแบบคานธรรพ วิวาหะ(การแตงํ งานโดยฝาุ ยชาย และฝาุ ยหญงิ ยนิ ยอมได๎เสยี กันเอง) วนั หน่ึง ขณะทีพ่ ระราชากาํ ลังเสพสขุ สําราญด๎วยนาง มฤคางกวดี นางไดก๎ ลาํ วกาํ ชับวาํ

\"ยอดรกั ข๎าขอเตือนพระองค๑วาํ วนั น้ีเป็นวนั แรมสิบสี่ ค่าํ ขา๎ จะตอ๎ งจากไปด๎วยกิจสําคญั อยาํ งหนึง่ ตามทีท่ ลู ไวแ๎ ล๎ว ขอให๎พระองคป๑ ระทบั อยํูที่นอ่ี ยําออกไปไหน และระหวาํ งที่ ประทับรออยนํู ้ี อยําได๎เสด็จเข๎าไปในพลับพลาแก๎วนนั้ เปน็ อัน ขาด โอ สวามิน ถ๎าพระองค๑เข๎าไปในพลับพลาแกว๎ กจ็ ะเจอ ทะเลสาบแหงํ หน่ึง พระองค๑จะตกลงไปในนนั้ และจะต๎อง กลับคืนไปสูํโลกมนุษย๑อกี \" เม่อื กลาํ วจบนางก็อาํ ลาออกเดนิ จากนครไป แตํพระราชามิได๎ทําตามคาํ ของนาง ทรงถอื ขรร คาวุธยํองตดิ ตามนางไปอยาํ งลบั ๆ โดยหวงั จะสืบหาสาเหตุ แหงํ พฤติกรรมของนางให๎จงได๎ เม่ือตามนางไปมชิ ากแ็ ลเห็นราษสตนหนงึ่ เดนิ ตรง เข๎ามาหานางดว๎ ยทํวงทาํ อันดรุ า๎ ย มีปากอ๎าแสยะแลเห็นฟน๓ อนั แหลมคมนําสะพรงึ กลัวเรียงรายเปน็ แถว มนั รองคาํ รามกกึ กอ๎ ง และคว๎าราํ งนางยัดใสํปากกลืนหายลงไปในคอทนั ที พระราชา แลเหน็ ดงั น้นั กต็ กตะลงึ เมอื่ ได๎สตกิ ร็ ีบชักดาบออกจากฝก๓ ปราดเข๎าหารากษสนั้นด๎วยความโกรธสดุ ขดี และฟ๓นคอของมัน

ขาดกระเด็นไป เลือดพรงั่ พรรู าวกบั น้ํา รํางอันใหญํโตล๎มฮวบ ลงขาดใจตาย ทนั ใดรํางนางมฤคางกวดีก็ปรากฏออกมา พระราชาทรงประคองนางไวด๎ ว๎ ยความต่ืนเตน๎ และเตม็ ตื้นไป ดว๎ ยความดีพระทัย ละลาํ่ ละลกั ถามวํา \"ทร่ี ักของข๎า นี่มันเรื่อง อะไรกนั ขา๎ ฝน๓ ไปหรอื วําท่นี ี่เปน็ เพยี งภาพมายาเทาํ นน้ั \" เม่อื ถูกพระราชาถามดังนี้ นางวทิ ยาธรี (วิทยาธร ผห๎ู ญิง) ก็รําลึกถึงเหตกุ ารณ๑ขึน้ มาได๎ จึงทูลเลําความจรงิ วํา \"โอ นฤเบศร ทรงฟ๓งเถดิ นีม่ ใิ ชํความฝน๓ และมิใชํ มายาดอก แตเํ ปน็ คาํ สาปท่ีเกดิ จากบดิ าของข๎าเอง ผ๎เู ป็นราชา แหํงวิทยาธรทัง้ หลาย เดมิ ทเี ดยี วทํานพอํ เคยครองนครนี้อยํู ถงึ แมจ๎ ะมโี อรสหลายองค๑ แตํก็ทรงรักข๎าย่ิงกวําใคร ๆ ขนาด ทว่ี ําวนั ไหนไมเํ จอหนา๎ ข๎า พระองคจ๑ ะไมํยอมเสวยเปน็ อันขาด แตํข๎าเปน็ ผทู๎ ม่ี ีความภักดีในองค๑พระศวิ ะ ข๎าต๎องมาทําพิธบี ชู า พระองค๑ ณ ท่ีนี้ อันเปน็ ทีส่ งัดปราศจากผค๎ู น ในวนั แปดคํา่ และ สิบส่คี า่ํ ทงั้ ข๎างขึน้ และข๎างแรมของเดือน วันหน่ึงเป็นวนั สบิ ส่คี าํ่

ขา๎ มาที่นี่และบูชาพระเคารี (เป็นชอ่ื หนง่ึ ของพระอมุ า ชายา ของพระศวิ ะ ถือวาํ เป็นปางทีส่ วยงาม และใจดี เชํนเดียวกบั พระอุมา เคารี แปลวาํ ผม๎ู ีผวิ สีเหลอื งอํอนหรอื สนี วล) เป็นเวลา ชา๎ นาน เพราะขา๎ เป็นผขู๎ ยันม่นั ภักดีในพระองค๑อยาํ งยงิ่ เวลา ผาํ นไปจวฝนจะสนิ้ วันกย็ งั บูชาไมํเสรจ็ วนั นั้นทํานพํอไมไํ ดเ๎ สวย อะไรท้ังขา๎ วและนาํ้ มคี วามหิวกระหายเป็นกําลงั ทั้งนีเ้ พราะ ทาํ นรอขา๎ อยูํ ทํานโกรธมาก พอขา๎ กลบั มาข๎ารส๎ู กึ สํานึกผดิ มี ความละอายเปน็ อนั มาก พอแลเหน็ หน๎าข๎าทาํ นกส็ าปด๎วย ความโกรธวํา \"กลบั มาแลว๎ หรือนางตวั ดี ชาํ งอวดดนี ี่กระไร ขา๎ หวิ แทบตายชกั เพราะอดมาทั้งวนั เจา๎ เคยเห็นใจข๎าบา๎ งไหม ปลํอย ให๎ขา๎ คอยมาทง้ั วนั ดลี ะนบั แตนํ ีไ้ ป ในวนั้ แปดคํา่ และสบิ ส่ีคา่ํ ทั้งขา๎ งขนึ้ และขา๎ งแรม ข๎าจะให๎รากษสชอื่ กฤตานตสนั ตราส จับเจา๎ กินเปน็ อาหารให๎สามสมกบั ที่เจ๎าขยันไปบูชาพระศิวะ ณ ท่ีนัน้ จนลมื ขา๎ และทกุ ๆ คร้งั ท่ีเจา๎ ถกู กิน เจ๎าจะตอ๎ งเป็นไป ตามคําสาปของข๎า และจะไดร๎ บั ความเจบ็ ปวดแสนสาหสั เอถูก

ราษสมนั ขยา้ํ เจา๎ จะต๎องอยูแํ ตํเดียวดายในนครนีเ้ รอื่ ยไปไมมํ ี กําหนด\" เมือ่ ถูกทาํ นพอํ สาปเอาเชํนน้ี ขา๎ ตกใจแทบส้นิ ชีวิต พยายามวงิ วอนขอโทษ จนในทส่ี ดุ ทํานใจออํ น ยอมแกไ๎ ขคําสา ปลงวาํ \"เอาเถดิ เจา๎ จะพ๎นโทษสกั วนั หนึ่ง เมอ่ื ใดกต็ ามถา๎ มี พระราชาองค๑หน่ึงช่ือยศเกตุ ผค๎ู รองแคว๎นองั คะเดนิ ทางมาถงึ ทีน่ ี่ พระองคจ๑ ะไดเ๎ ป็นสามีของเจา๎ ไดเ๎ ห็นรากษสกลืนกินเจา๎ เป็นอาหาร พระองคจ๑ ะฆํามัน เจา๎ ก็จะไดเ๎ ปน็ อิสระอกี คร้งั หนึ่ง และพน๎ จากคาํ สาปของขา๎ \" \"เมอ่ื ทาํ นพอํ กําหนดคําสาปแกํข๎าดังนแ้ี ล๎ว ทํานก็ จากไป พรอ๎ มกบั นาํ บรวิ ารไปสูํภูเขานิษัทอนั เป็นทอ่ี ยขํู อง มนษุ ย๑ สวํ นตวั ข๎ากถ็ ูกทอดทง้ิ อยทูํ ีน่ ี่ตอํ ไปตามคําสาป บดั น้ีคํา สาปก็ส้ินสดุ ลงแลว๎ และขา๎ กจ็ ําความหลังไดท๎ ุกสิง่ ทกุ อยําง บัดน้ีขา๎ ก็จะไดก๎ ลบั ไปหาทาํ นพํอของข๎าท่ีภเู ขานิษทั เพราะมี กฏในระหวาํ งพวกเราชาวสวรรคว๑ าํ เมอ่ื ใดคาํ สาปสิน้ สดุ ลง เม่อื

นน้ั ผถ๎ู ูกสาปจะได๎คนื สสูํ ภาพเดมิ และกลับไปอยํูกบั พวกพอ๎ ง ตามเดิม สวํ นพระองคจ๑ ะพอพระทยั ประทับอยํูที่นต่ี อํ ไปก็สดุ แตํ ความประสงค๑ หรอื จะเสด็จกลบั บา๎ นเมืองก็แล๎วแตํจะทรง ตัดสนิ พระทยั \" เม่อื นางกลาํ วจบลง พระราชารสู๎ กึ เสียพระทัยนัก ตรสั แกํนางวาํ \"เจ๎ารูปงาม ไดโ๎ ปรดเถอะ เจ๎าอยําจากขา๎ ไปภายใน เจ็ดวันนี้เลย ข๎าอยากจะอยกํู ับเจา๎ ในสวนขวัญนี้สักระยะหน่งึ กอํ น เพื่อรกั ษาความเจบ็ ปวดในหวั ใจดว๎ ยความสขุ ครง้ั สดุ ทา๎ ย จากน้ันข๎ากจ็ ะกลับไปบ๎านเมอื งของขา๎ \" นางฟง๓ คาํ วงิ วอนก็ใจอํอน ยอมตกลงตามสัญญา พระราชาได๎ประทับอยํูกบั นางในอทุ ยานเป็นเวลาหกวนั ทรง เลํนนาํ้ ในสระแก๎วอันมดี อกบวั บานสะพร่ังกบั นาง น้าํ ในสระ อุบลนัน้ แผไํ พศาลสดุ สายตา มคี ลนื่ มว๎ นตวั เปน็ เกลียววิง่ เข๎าสํู

ฝง่๓ ไมขํ าดระยะ ยังเสยี งบังเกิดดงั ซาํ ผสานเสยี งหงสแ๑ ละนาก กาเรียนทีบ่ นิ และเลนํ อยูเํ หนือผวิ นา้ํ เปน็ เสียงเศร๎าสรอ๎ ย เหมือนกบั จะกลาํ ววาํ \"อยํูท่ีน่ีเถดิ นะ อยําได๎จากไปเลย\" ถึงวนั ทเี่ จ็ด พระราชาพานางกลับเข๎าสูพํ ลับพลาแก๎ว ผํานพ๎นทวารเขา๎ ไปเปน็ บึงน้ําสเี ขยี วสดใสดงั มรกต เปน็ ที่จะ ผาํ นไปสแํู ดนมนุษย๑ พระราชาทรงโอบเอวนางเดินมาถึงฝ๓ง่ สระ ศกั ดิ์สิทธ์ิ แล๎วกระโจนหายลงไปในสระนัน้ ปรากฏวํามาผดุ ขนึ้ ท่สี ระในสวนหลวงทแี่ คว๎นอังคะ เมื่อคนเฝาู อุทยานแลเหน็ กร็ บี พากนั มาตอ๎ นรับดว๎ ยความยินดี และสงํ ขาํ วไปยังทีรฆทรรศินผู๎ เป็นมหาอํามาตยน๑ ายก เม่อื มหาอาํ มาตยท๑ ราบขําวกร็ ีบมาเฝาู ทูลเชญิ เสด็จเขา๎ วังพร๎อมดว๎ ยนางผม๎ู ีสริ ิ คอื นางมฤคางกวดี มนตรีหนมุํ แลเหน็ นางก็จําได๎วํานางคือใคร มคี วามฉงนใจถึงกับ ราํ พงึ ในใจวํา \"กระไรหนอ แทจ๎ รงิ นางน้คี ือทพิ ยกญั ญาท่ีข๎าเหน็ ใน มหาสมทุ รนี่นา ทําไมพระราชาไปหานางมาไดเ๎ ลาํ ชาํ งเป็นเร่อื ง

ท่ีเหลือเชื่อจรงิ ๆ แตเํ รือ่ งเชํนนีท้ ําไมจะเปน็ ไปไมไํ ด๎เลํา ในเม่ือ ชะตาชีวติ ของทุกคนนั้นเป็นที่สิ่งทีพ่ ระธาดาพรหมทรงลขิ ติ ไว๎ แลว๎ บนหน๎าผากของเขา\" บรรดาข๎าเฝาู เหลําบริพารตลอดจนประชาราษฎร ทั้งหลาย ได๎ทราบขาํ วการเสดจ็ กลบั มาของพระราชา ตาํ งก็ปติ ิ ยินดีกนั ทั่วหน๎า มกี ารเฉลมิ ฉลองและเลํนมหรสพกันเป็นที่ ครกึ ครนื้ แตํนางมฤคางกวดผี ๎ูเดยี วบงั เกดิ ความร๎อนรุํมในใจ เม่อื เปน็ เวลาเจด็ วัน บดั นกี้ ็ครบกาํ หนดแลว๎ จะต๎องกลบั คนื ไปสูํ ดนิ แดนแหํงวิทยาธรอันเปน็ ท่อี ยํูของตนตามสญั ญา ถึงแม๎จะมี ความรกั และความอาลัยในพระราชาเพียงใดกจ็ ําเป็นจะต๎องไป แตํพอเตรียมตวั จะไป กป็ รากฏวาํ อทิ ธฤิ ทธท์ิ จ่ี ะเหาะเหนิ เดินอากาศได๎นนั้ เส่ือมหายไป ไมํอาจจะเดนิ ทางกลับสวรรคไ๑ ด๎ อกี แม๎นางจะพยายามเพํงมโนมยทิ ธอิ ยาํ งไรกไ็ มเํ ป็นผล ทาํ ให๎ นางเศรา๎ โศกผิดหวงั ยงิ่ นกั พระราชาแลเห็นนางเอาแตพํ ลิ าป ครํ่าครวญก็ถามวาํ \"เจ๎าผูเ๎ ป็นที่รักองขา๎ เจ๎าเปน็ ทุกข๑รอ๎ นดว๎ ย เหตใุ ด จึงโศกศลั ย๑ถงึ เพยี งนี้ เปน็ อะไรบอกขา๎ บ๎างส\"ิ นาง

วทิ ยาธรีไดฟ๎ ๓งกท็ ูลตอบวํา \"โอ๎ อารยบุตร ข๎าติดตามพระองคม๑ า ดว๎ ยความรกั และอยดูํ ๎วยพระองคจ๑ นเกินกําหนดเวลา บดั นไ้ี สย เวทของขา๎ ได๎เสือ่ มหมดแล๎ว ไมํอาจจะกลบั ไปหาพวกพอ๎ งของ ขา๎ ไดอ๎ กี ข๎าจึงเป็นทุกขย๑ ิ่งนกั \" เม่ือพระราชาไดฟ๎ ง๓ นางกลําวดงั นัน้ ก็กลาํ ววาํ \"จะ เป็นทกุ ขไ๑ ปไยเลํา เจา๎ มขี ๎าอยํูทงั้ คนแลว๎ มใิ ชํหรอื ควรจะดใี จ เสียอีกวาํ เราทง้ั สองจะไดอ๎ ยดูํ ว๎ ยกันโดยไมตํ ๎องพรากจากไป ไหนอีกจนชัว่ ชีวติ ข๎าสญั ญาวาํ ข๎าจะรกั เจา๎ ตลอดไป ไมํมีใจเป็น อื่นเลย\" พระราชากบั นางวิทยาธรมี ีชวี ิตอยรูํ วํ มกันด๎วยความ ผาสุกนับต้งั แตนํ ้นั เวน๎ แตทํ ีรฆทรรรศนิ จอมมนตรแี ตผํ เ๎ู ดยี วท่ี ประสบความผดิ หวังเตม็ แปล๎ ตอ๎ งนอนแซํวอยบูํ นเตียงดว๎ ย ความโทมนสั และสน้ิ ใจตายไปด๎วยหัวใจทีแ่ ตกสลาย แม๎จะ ได๎รบั การชดเชยดว๎ ยนางงามมาแทนทก่ี ต็ าม พระราชายังทรง

รส๎ู กึ วําชีวติ ของพระองค๑น้ันขาดอะไรอยาํ งหนงึ่ ซง่ึ ไมํมที างจะ เรียกคนื ได๎อีก เมื่อเวตาลผูน๎ ่ังอยูบํ นพาหาของพระเจ๎าตริวิกรมเสน ได๎จบนิทานของตนลง ก็กลาํ วแกํพระราชาวํา \"เร่ืองน้ีพระองค๑ ทรงคดิ อยํางไร เหตใุ ดหวั ใจของมหามนตรจี ึงแตกสลาย ในเม่ือ เจ๎านายของตนได๎ประสบความสาํ เร็จสมความปรารถนาเชนํ นน้ั เขาต๎องหัวใจสลายเพราะความโศกเศร๎าเน่ืองจากเอาชนะความ รักของนางทิพยย๑ อดเสนํหาผ๎นู ั้นไมไํ ด๎ หรอื วําเสยี ใจท่ีจะตอ๎ ง สูญเสยี อํานาจในการปกครองไป และต๎องผดิ หวังอยํางย่ิงใน การท่ีพระราชาเสดจ็ กลับพระนครพรอ๎ มดว๎ ยนาง โอ ราชะ ถา๎ แม๎พระองคร๑ ู๎คําตอบแล๎ว แตไํ มยํ อมตอบข๎า ผลบญุ ทพ่ี ระองค๑ สะสมไวท๎ ง้ั หมดก็จะสิ้นสญู ไป และพระเศยี รของพระองคก๑ ็ จะต๎องแยกเป็นเจด็ เส่ยี งดว๎ ย\" เมื่อพระราชาตวิ กิ รมเสนได๎ฟง๓ ดังน้ันกต็ รัสแกเํ วตาล วาํ

\"มหามนตรตี อ๎ งช้าํ ใจตายหาไดเ๎ กย่ี วกับนางงามที่ พระราชาพามาดว๎ ยไมํ แท๎ที่จริงเปน็ เพราะชายท่ีทรงคณุ ธรรม อันเลศิ ผ๎นู ไี้ ดต๎ ระหนักแกํใจวํา พระราชาน้ันหาได๎กระทาํ ตนให๎ เป็นประโยชนต๑ ํอบา๎ นเมอื งและราษฎรของพระองคไ๑ มํ พระองค๑ ทรงทอดทิง้ ราชกจิ ไปอยํางคนไร๎นาํ้ ใจ เพยี งเพราะตอ๎ งการ ผหู๎ ญงิ คนหน่ึงเทํานัน้ ตัวมหามนตรีเองตอ๎ งสท๎ู นความเหน่อื ย ยากตรากตรํารับภาระอนั ย่ิงใหญแํ ตผํ เู๎ ดียว ในขณะทพ่ี ระราชา มิไดม๎ คี วามรสู๎ กึ แมแ๎ ตํสักนดิ วาํ เขามคี ําในสายพระเนตรของ พระองคบ๑ า๎ งหรือไมํ ดว๎ ยประการฉะนี้แล คนดี ๆ อยาํ งเขาจึง ไมอํ าจจะทนทานอยูตํ ํอไปเพื่อคนท่ีเหน็ แกตํ วั เชํนนั้นได๎ เม่อื ทน ไมํไดห๎ ัวใจของเขาจงึ ตอ๎ งแตกสลายดงั น้\"ี พอไดฟ๎ ๓งพระราชาตรัสดังนี้ เวตาลกห็ ัวเราะคิกคกั ดว๎ ยความสะใจผละจากบาํ ของพระองค๑ หายแวบกลบั ไปสํตู น๎ อโศกตามเดมิ ทาํ ใหพ๎ ระราชาต๎องรีบเสดจ็ กลบั ไปลากตวั มันมา อกี ครั้งหน่ึง

นิทานเร่อื งท่ี ๑๓ เมอื่ พระราชาตรวิ กิ รมเสนเสด็จกลบั มาเอาเวตาลคนื ไปแลว๎ กเ็ สด็จตอํ ไปตามเสน๎ ทางเดมิ ระหวาํ งทางเวตาลผน๎ู ่ังอยูํ บนบําก็เร่มิ ขยบั ตวั และพดู ขึ้นวํา การเดินทางเป็นเรอ่ื งนําเบื่อ อยาํ งหนึง่ ข๎าจึงคิดจะแกเ๎ บื่อโดยเลํานิทานถวายอีกเร่ืองหน่ึง พระองคน๑ าํ จะทรงฟง๓ ไวบ๎ ๎าง เรอ่ื งมมี าวาํ ดงั น้ี มีนครใหญแํ หงํ หนึ่งชอ่ื วาราณสี เป็นทีป่ ระทับของ พระศิวะบนโลกนี้ ในนครนี้มพี ราหมณผ๑ ห๎ู นึ่งชือ่ วาํ เทวสวามิน อาศยั อยูํ เป็นผท๎ู ่ีพระราชาเคารพนบั ถอื มาก พราหมณ๑เศรษฐผี ู๎ น้ีมีลูกชายคนหน่งึ ชอ่ื หริสวามนิ ตัวหรสิ วามินเองเป็นผ๎ูมโี ชค เพราะภรรยามีความงามเป็นเลิศชอื่ ลาวัณยดี ขา๎ คดิ วํา พระผู๎ เป็นเจา๎ คงจะทรงสรา๎ งนางขึน้ มาภายหลังจากท่ที รงสร๎างนางติ โลตตมาข้ึน พร๎อม ๆ กับนางเทพอปั สรอ่ืน ๆ ในสวรรค๑เป็นแนํ นางจงึ งามประเสริฐอยาํ งหาท่ีตมิ ไิ ด๎

ราตรหี นงึ่ หรสิ วามนิ นอนหลับอยูใํ นปราสาทพร๎อม ดว๎ ยนางลาวณั ยวดผี ๎ูเป็นทีร่ ัก ในบรรยากาศทเี่ ย็นละไมดว๎ ยแสง จันทร๑ ขณะนัน้ เองเจา๎ ชายแหงํ วิทยาธรชือ่ มทนเวค ทอํ งเทย่ี ว เหาะไปในอากาศ แลเหน็ นางลาวณั ยวดีนอนแนบขา๎ งสวามีของ นางบนเตียง มีพสั ตราภรณ๑อันเลือ่ นหลุดโดยไมรํ ต๎ู วั เปิดเผยให๎ เหน็ ราํ งงามอรชรและขาอนั กลมเรยี วสมสวํ น หวั ใจของวิทยาธร หนุํมก็วาบหวานหลงใหลในตวั นางอยํางสดุ ระงับ และเพราะ ความคลงั่ ไคลด๎ ๎วยแรงเสนหํ า วทิ ยาธรจงึ โฉบลงอม๎ุ นางพาเหาะ ไปในอากาศทันที ฝุายหรสิ วามนิ รส๎ู กึ ตวั ตน่ื ขน้ึ มองไมํเห็นภรรรยาก็ ตกใจ ลุกขึ้นมองหาโดยรอบก็มไิ ดพ๎ บ ราํ พันด๎วยความตระหนก วาํ \"นี่มันอะไรกนั นางหายไปไหน นางล๎อขา๎ เลํนหรือแกล๎งซอํ น ตัวกนั แนํ\" ชายหนุํมเท่ยี วตามหานางตลอดคืนท่วั ทุกหนทุกแหํง ไมํเวน๎ แมแ๎ ตบํ นหลังคาปราสาทและในสวน เม่อื หาจนส้นิ

ป๓ญญาแลว๎ แตํมไิ ดพ๎ บกม็ คี วามเศรา๎ โศกยงิ่ นัก ทรุดลงน่งั อยําง ออํ นแรง ทอดอาลยั ตายอยาก คราํ่ ครวญวาํ \"อนจิ จาเอ๐ย เจา๎ ผู๎มีพักตรด๑ ังจนั ทรมณฑล ยอดดวงใจ ของข๎า เจ๎าผ๎ูผอํ งละมนุ ดงั แสงศศธิ ร ก็ดวงจันทร๑นนั้ อจิ ฉาความ งามของเจา๎ หรอื ไฉน จึงพรากนางไปเสยี จากข๎า โอเ๎ จ๎าชําง โหดรา๎ ยเสียเหลอื เกนิ เจา๎ ลวงขา๎ ให๎หลงใหลในความงามของ เจา๎ แลว๎ ไฉนจึงเสยี บแทงขา๎ ด๎วยศรอาบยาพษิ ของเจา๎ ทาํ ให๎ใจ ข๎าต๎องร๎อนรนกระวนกระวายถงึ เพยี งนี้ เจา๎ เอายอดดวงใจของ ขา๎ ไปซอํ นไวท๎ ีไ่ หนกันเลาํ \" เม่ือหรสิ วามินครา่ํ ครวญมหิ ยดุ หยํอนด๎วยหวั ใจแทบ แตกสลายน้ี ราตรอี ันยาวนานกผ็ าํ นไป และแสงอุษากเ็ รม่ิ ฉาย จับทอ๎ งฟูาเป็นสญั ญาณวําราตรนี น้ั สิน้ แล๎ว เขาและนางคง จะตอ๎ งแยกกนั แนํนอน ไมํเหมือนนกจากพราก (ชอื่ นกชนดิ หนง่ึ เปด็ แดงหรือเปด็ พราหมณก๑ เ็ รยี ก เป็นนกท่ีหากนิ ตอนกลางคืน ตวั ผ๎กู ับตวั เมียอยํูคนละฝ๓ง่ แมํน้ํา สงํ เสียงร๎องหากันตลอดทัอ้ ง

คนื ถงึ เวลาเช๎าจงึ ได๎กลับคนื รงั พบกนั อีกครั้งหน่ึง) ทจ่ี ากกัน ตลอดคนื แตไํ ดพ๎ บคูํของมันอีกเมอ่ื สน้ิ ราตรี กเ็ ขาเลําราตรที ่ี สิ้นสดุ ลงจะมีความหมายอะไร พราหมณห๑ นมํุ ผตู๎ ๎องทนทุกขท๑ รมานเพราะไฟเสนํหา ยงั พร่าํ เพ๎อถงึ นางมขิ าดปาก แมบ๎ รรดาญาตพิ ่นี ๎องจะปลอบโยน ดว๎ ยประการใด ๆ กไ็ รป๎ ระโยชน๑ หริสวามนิ ผ๎เู พ๎อคลงั่ เทีย่ ว กระเซอะกระเซิงหานางทางโน๎นและทางนี้ ปากก็ครํ่าครวญวาํ \"นางเคยยนื ตรงนี้ นางเคยสระสนานในทน่ี ี้ นี่กเ็ ปน็ ท่ที ี่นาง แตงํ ตัว และที่ตรงนีน้ างก็เคยสรวลสันตห๑ รรษาด๎วยความชน่ื บานยามท่ีนางอยกูํ บั ข๎า โธเํ อย๐ นางหนขี า๎ ไปไหนเลาํ \" บรรดาญาตสิ นิทมติ รสหายแลเห็นเหตกุ ารณ๑ ตํางก็ พากนั เปน็ หํวงจงึ กลําวเตือนสตวิ าํ \"จะตโี พยตพี ายไปทําไม นางยังไมตํ ายหรอก เจา๎ อยําคดิ ฆาํ ตวั ตายเลย ถ๎าเจา๎ ยงั มีชีวิตอยํู เจา๎ กค็ งจะได๎พบนางอกี ไมํวัน

ใดกว็ ันหน่งึ ทําใจดี ๆ ไวเ๎ ถอะ คอํ ยคน๎ หานางตอํ ไป ในโลกนี้ คนที่ต้งั ใจจริงเทาํ น้นั ที่จะไดส๎ ิง่ อนั พงึ ปรารถนา\" เม่ือหริสวามินได๎ยนิ ญาติสนิทมติ รสหายกลําวดงั นั้น ก็คอํ ยมกี าํ ลังใจข้นึ คดิ จะอยสูํ โู๎ ลกตอํ ไปอกี เพื่อจะได๎ตดิ ตาม หานางอนั เปน็ สดุ ทร่ี ัก ในทส่ี ุดเขากต็ ัดสนิ ใจอยาํ งเด็ดขาด กลําวแกตํ นเองวํา \"ข๎าจะบรจิ าคทกุ ๆ สงิ่ ทขี่ า๎ มอี ยใํู ห๎แกํพราหมณ๑ แล๎วจะ ออกจาริกแสวงบุณยไ๑ ปตามตรี ถะ เพ่อื จะไดช๎ ําระบาปใหส๎ นิ้ ไป บางทใี นระหวาํ งการธุดงคไ๑ ปในทตี่ ําง ๆ ขา๎ อาจจะไดพ๎ บสดุ ท่ี รักของข๎าเข๎าสกั วันหน่งึ \" หลังจากที่ใครํครวญตามความคิดน้อี ยูชํ ว่ั ครูํหนง่ึ เขา กต็ ดั สินใจเด็ดขาดวาํ จะทาํ ตามทค่ี ดิ ไว๎ วันรงํุ ขึ้นเขาก็เชญิ พราหมณม๑ าเล้ยี งอาหารอันประณตี เสรจ็ แล๎วกม็ อบทรพั ยส๑ ิน บรรดามใี ห๎แกพํ ราหมณจ๑ นหมดสน้ิ โดยมไิ ดอ๎ าลัยไยดีแม๎แตํ

นอ๎ ย หลังจากให๎ทานเสร็จแลว๎ เขากอ็ อกเดนิ ทางไปนมสั การ สถานทอ่ี ันศกั ด์สิ ทิ ธิต์ าํ ง ๆ และชาํ ระสระสนานกายตามตรี ถะ อนั มชี อื่ สเยงเพ่อื ขจดั บาปใหส๎ ้ินไป ในระหวาํ งทเี่ ดนิ ทางรํอนเรํ ไปนั้น เขากต็ อ๎ งผจญกบั ความร๎อนอนั สาหสั จากแสงอาทติ ย๑ที่ แผดกลา๎ ในฤดคู รษี มะ (ฤดรู ๎อน) อยาํ งจะเผาผลาญทกุ สิ่งให๎ วอดวายเปน็ ผยุ ผง สายลมรอ๎ นท่พี ดั กรรโชกอยาํ งรุนแรง สํง เสียงกกึ อ๎ งเหมอื นเสยี งโอดโอยด๎วยความเจบ็ ปวดของคํูรักท่ี ตอ๎ งพรากจากกนั และโหยหากนั ดว๎ ยหวั ใจอนั แตกสลาย บรรดาหว๎ ยหนองคลองบงึ ท่แี ลเหน็ ตํางก็เหือดแหง๎ เพราะแสง อนั แรงรอ๎ นของดวงอาทติ ยแ๑ ผดเผาจนเหลือแตํโคลน และ บรรดาต๎นไมร๎ ิมทางก็ยนื ต๎นเหี่ยวเฉาเหมอื นจะไว๎อาลยั ตํอว สนั ตฤดู (ฤดใู บไม๎ผล)ิ ที่จากไป หรสิ วามินเดินโซเซอยาํ งอํอน แรงเพราะความร๎อน ความหิวและความกระหายนํ้า มาตาม ทางที่ผํานมา ทีม่ ิได๎เจอผคู๎ นแมแ๎ ตคํ นเดยี ว ในที่สุด กอํ นจะ หมดแรง เขาก็แลเหน็ หมํบู ๎านเลก็ ๆ แหงํ หนึง่ อยํูข๎างหนา๎ เมอื่ มาถึงกไ็ ดพ๎ บกบั พราหมณผ๑ ๎หู นึ่งชอื่ ป๓ทมนาภ กาํ ลงั ทาํ

พธิ ยี ชั ญะสังเวยเทพอยูํ เม่ือแลเหน็ พวกพราหมณก๑ าํ ลังน่ัง รบั ประทานอาหารอยํใู นบา๎ นของตน หรสิ วามนิ ก็เนเข๎าไปใกล๎ เขากเ็ ขา๎ ไปยนื เกาเสาประตบู า๎ นดว๎ ยความอํอนแรง ขณะนั้น นางพราหมณผี ู๎เป็นภรรยาของป๓ทมนาภแลเหน็ เขายนื เกาะเสา แนวํ นิง่ ไมไํ หวตงิ ก็บงั เกดิ ความสงสาร ราํ พงึ แตตํ วั เองวํา \"อนิจจาเอ๐ย ความหวิ น้ีเปน็ ทกุ ข๑จรงิ หนอ ใครจะชวํ ยบรรเทาได๎ บ๎าง ดูซทิ ี่ประตนู มี้ คี นอดโซคนหนง่ึ มายนื เกาะอยํู ดทู าํ จะเปน็ คฤหสั ถเ๑ ปน็ แนํ ดเู ขาซิ ยืนก๎มหนา๎ ดว๎ ยความอบั อาย ชะรอยจะ เป็นนักเดินทางไกลแนํเทียว ทําทางหิวโหยโรยแรงเหมือนอด อาหารมานาน นาํ สังเวชนัก เราควรจะให๎อาหารแกเํ ขาบ๎าง\" เมื่อคดิ ดังน้ี นางพราหมณีผมู๎ ีใจเมตตากเ็ ข๎าไปในบ๎าน เอาอาหารใสชํ ามมาจนเต็ม คอื ขา๎ วท่ีตม๎ ดว๎ ยนํา้ นม พร๎อมด๎วย เนยใสและน้ําตาล นางยืน่ ชามขา๎ วใหแ๎ กเํ ขาและกลาํ ววาํ \"เอ๎านี่ เอาไปกนิ ซิ ไปน่งั กินรมิ บึงน่ันแหละ เพราะทีน่ ไี่ มํเหมาะทเ่ี จ๎าจะ มาน่ังกิน เพราะพราหมณ๑เขากําลงั กินอาหารกันอยํู\" หริสวามิน แลเห็นก็ดใี จ รบั ชามอาหารมาจากนาง และกลําววาํ \"ข๎าจะทาํ

ตามทํานวํา\" แลว๎ เดนิ ไปหาท่นี ่ังใตต๎ ๎นไทรรมิ ฝ่ง๓ นํา้ ไมํหํางไกล จากท่นี ั้น จัดการล๎างมือลา๎ งเทา๎ และบ๎วนปากจนสะอาด หลังจากนน้ั ก็นั่งลงบริโภคอาหารดว๎ ยใจยนิ ดี ขณะนน้ั มีเหยย่ี วตวั หน่งึ คาบงดู ว๎ ยปาก และจับไว๎ แนนํ ดว๎ ยกรงเล็บ พาบนิ มาเกาะอยูบํ นกิ่งไมต๎ ๎นนั้น ปรากฏวาํ งู ตัวนั้นตายแล๎ว และมีนํา้ ลายปนพษิ ไหลหยดลงมาในชามขา๎ ง ของหรสิ วามนิ ซง่ึ วางอยํใู ตต๎ ๎นไม๎พอดี พราหมณ๑หนมํุ ไมทํ ัน สงั เกตเพราะกาํ ลังหวิ จดั ก็กนิ ข๎าวจนหมดชาม พษิ งกู ซ็ าบซาํ น เข๎าสรํู าํ ง ได๎รับความเจบ็ ปวดทรมานเปน็ อันมาก จงึ ร๎องขนึ้ ด๎วย ความตกใจวาํ \"อะโห โชคชะตาของมนษุ ยน๑ ี่หนอ เวลาเคราะห๑ หามยามรา๎ ย อะไร ๆ กห็ นไี ปหมด ดแู ตใํ นชามน้ีสิ แมแ๎ ตํจะ ปรุงแตงํ ด๎วยของดเี ลศิ คอื น้ํานม น้าํ ตาล และเนยใส ก็ยังมา เปลีย่ นเปน็ ยาพิษไปได๎\" กลาํ วดังนนั้ แลว๎ ชายหนุํมกก็ ดั ฟน๓ ลุกขน้ึ เดินโซซดั โซเซไปทบี่ า๎ นพราหมณด๑ ๎วยความลาํ บากแสนสาหสั แลเหน็ นาง

พราหมณีผ๎ูให๎อาหารกําลงั น่ังอยํทู นี่ ัน้ กก็ ลาํ วแกนํ างวํา \"เมอื่ ตะ กี้ขา๎ กนิ ข๎างของนางเข๎าไปปรากฏวาํ มียาพิษปนอยํู ขา๎ คงจะตาย แนํ ชํวยตามหาหมอมารกั ษาข๎าดว๎ ย เรว็ ๆ นะ ขืนชกั ช๎าขา๎ ตาย ลง บาปจะตกแกํเจ๎า เพราะเจ๎าทาํ ใหพ๎ ราหมณ๑ถึงแกคํ วามตาย\" พอจบคาํ พูด ยงั มิทันจะแก๎ไขแตปํ ระการใด หรสิ วามิ นทนพิษรา๎ ยไมไํ หว กข็ าดใจตาย ทาํ ใหน๎ างพราหมณตี กใจแทบ ส้นิ สติ ฝุายพราหมณป๑ ุโรหติ ผู๎เป็นสามขี องนางเหน็ เหตกุ ารณ๑ เกดิ ขึน้ เชํนนัน้ กโ็ กรธจึงขับไลนํ างออกจากบ๎าน ทั้ง ๆ ที่นางเป็น คนบริสทุ ธ์ิและมีใจเมตตากรณุ า นางถูกกลาํ วโทษโดยไร๎ ความผิดเชนํ นั้น กม็ ีความเสยี ใจมาก เมอ่ื รู๎วํานางมไิ ดท๎ ําบาป แม๎แตํนอ๎ ย แตตํ อ๎ งมาไดร๎ บั โทษ จงึ เดินไปยังทํานํา้ ศกั ดิ์สทิ ธ์เิ พ่ือ จะชําระลา๎ งบาปของตน ป๓ญหาของเรือ่ งท่ีเกดิ นกี้ ็คือ ในบุคคลทง้ั ส่ีทเ่ี กี่ยวกับ เร่อื งนีค้ ือ เหย่ยี ว งู และพราหมณส๑ ามีภรรยาทงั้ สองน้นั ใคร

เปน็ ผ๎ผู ดิ ในกรณีการตายของหรสิ วามิน เรอ่ื งนยี้ ังหาไดม๎ ีการ เฉลยปญ๓ หาไมํ เวตาลจงึ กลาํ วขนึ้ วํา \"ขา๎ แตพํ ระราชาตริวกรมเสน โปรดตอบข๎าวํา ใครเปน็ คนผิดในกรณีน้ี ถ๎าพระองคไ๑ มทํ รงตอบ ก็ขอให๎ตระหนักวํา คาํ สาปอันใดจะเกิดแกํพระองค\"๑ เมอ่ื พระราชาได๎ฟง๓ เวตาลทูลบงั คับให๎ตอบดังนั้น ก็ ทรงเฉลยวํา \"ในเร่ืองนี้ จะวาํ ไปแล๎วกไ็ มํเห็นจะมผี ผ๎ู ดิ เลย แนลํ ะ สาํ หรับงูตวั นั้นมนั ตายสนทิ มากอํ นแล๎ว จะทําผดิ ไดอ๎ ยาํ งไร ถงึ แมเ๎ หยย่ี วจะคาบมันมาท่นี ่นั ก็ตาม สํวนเหยย่ี วนั้นเลาํ มัน คาบเหยื่อของมนั มาเพ่อื จะกินเปน็ อาหารมันจะทาํ ผดิ อะไรเลาํ ขณะเดยี วกันสองพราหมณผ๑ ัวเมยี กไ็ มํผดิ เพราะเขาเป็นผู๎ชอบ ธรรม คนหนึ่งให๎ทานดว๎ ยใจบรสิ ุทธิ์ อกี คนหนง่ึ กท็ ําถกู จารตี อะไรผดิ อะไรบาปก็วาํ กนั ไปตามกฏเกณฑแ๑ หํงศาสนา

เพราะฉะนน้ั เขายํอมไมผํ ดิ ตกลงไมํมใี ครผิดในกรณีนี้ ตรงกนั ข๎ามข๎ากลบั มคี วามคดิ วํา ธรรมดายาพษิ ไมวํ าํ จะเกย่ี วข๎องกับ ใครก็เป็นอันตรายแกํชีวติ ทัง้ สิ้น ไมํเลือกวาํ พราหมณ๑ หรอื คน วรรณะอ่ืน ใครเลาํ จะโงํเขลาถึงกบั จะคิดเลยเถิดหาความผดิ ใน ความไมผํ ิดไดเ๎ ลาํ \" พอพระราชาตรสั ดังน้ี เวตาลก็หัวเราะดว๎ ยความชอบ ใจ ผละจากอังสาของพระราชาหายแวบไปสสูํ าํ นกั ของตนโดย ทันที และพระราชากต็ ๎องย๎อนกลบั ไปลากตวั มนั กลบั มาอีกครง้ั หนึ่ง

นิทานเรือ่ งท่ี ๑๔ พระราชาตรวิ กิ รมเสนเสดจ็ กลบั ไปยังตน๎ อโศก ปลด เวตาลลงจากกงิ่ เหวย่ี งข้นึ พระอังสา เดินย๎อนกลบั ตามทางเดมิ มาไดค๎ รํหู นงึ่ เวตาลกก็ ลาํ วขึ้นวาํ \"ราชะ ดพู ระองค๑จะทรงเหนด็ เหนือ่ ยอยํู ถา๎ กระไรเพ่อื มิใหต๎ อ๎ งเบอ่ื หนาํ ยเกินไปเพราะหนทาง ยังอยูอํ กี ไกล ขา๎ จะเลําเรื่องสนุกให๎ทรงฟง๓ สักเรอ่ื งหนึ่ง จะโปรด วําอยํางไร\" เม่อื เห็นพระราชาไมตํ อบ เวตาลจงึ เลําเรอ่ื งนิทาน ดังนี้ มีเมืองใหญเํ มืองหน่ึงชื่อเมอื งอโยธยา อันไดช๎ ื่อวําเป็น ทป่ี ระทับขององคพ๑ ระวษิ ณุเป็นเจา๎ ครง้ั ทท่ี รงอวตารลงมาเกิด เป็นพระราม (ปรากฏเร่อื งเราวในนารายณอ๑ วตารปางท่ี ๗) ผ๎ู ทรงทําลายเหลาํ รากษสใหพ๎ นิ าศยอํ ยยับไป (รากษสน้ันคือ ทศกัณฐ๑กับพวกพอ๎ ง) นครน้ีมพี ระราชาผเู๎ กรยี งไกรทรงนามวีร เกตเุ ปน็ ผค๎ู รองอยูํ ในเมืองน้ันมนี ายวาณชิ มหาเศรษฐผี ห๎ู นึ่งช่อื รตั นทตั ตเ๑ ป็นไวศยบดี (หวั หนา๎ ของพอํ คา๎ ทงั้ หลาย) แหงํ พอํ คา๎

ทงั้ ปวง มภี รรยาชอ่ื นันทยนั ตี และมธี ดิ าช่อื รัตนวดี ซึ่งเทพ ทง้ั หลายประทานใหม๎ าเกดิ ในตระกลู ของคนท้ังสอง นางรตั นว ดีเจรญิ วัยข้นึ ดว๎ ยความฟูมฟ๓กถนอมของบิดาและมารดา นอกจากมสี ิรโิ ฉมเปน็ เลิศแลว๎ ยงั มคี วามเรยี บร๎อยนาํ รักอกี ดว๎ ย ความงามของนางเปน็ ทจี่ ับใจของบรุ ุษทั้งหลาย ฉะน้ันจึงมี ผ๎ูชายมารกั ใครนํ างและสูขํ อนางเป็นภรรยา ไมํแตเํ พยี งบรรดา ไวศยะตระกลู ใหญํ ๆ เทาํ นน้ั แมร๎ าชาทัง้ หลายกห็ ลงใหลใฝฝุ ๓น ในตวั นาง อยากจะไดเ๎ ปน็ ชายาด๎วยกันท้งั สิ้น แตํนางมไิ ดป๎ ลงใจ รกั ใครบํ รุ ษุ ใดเลย ไมํวาํ จะเป็นใคร ตํอเป็นองค๑อมั รนิ ทรน๑ างก็ ไมํปรารถนา และประกาศเจตนาของนางอยํางเด็ดเด่ียววาํ นาง ยนิ ดตี ายเสยี ดกี วําจะคิดแตํงงานกบั ใคร พฤติกรรมของนางทํา ให๎ไวศยะผ๎บู ดิ าบงั เกดิ ความเศร๎าใจ แตํกไ็ มเํ คยขัดใจนางใน เร่อื งนี้ และขําวคราวของนางนั้นกเ็ ปน็ ทรี่ ๎จู ักกนั ท่วั ไปทั้งนครอ โยธยา

ในกาลน้นั ปรากฏวาํ พวกราษฎรชาวเมืองถกู โจร ปล๎อนสะดมตดิ ตอํ กนั บอํ ย ๆ ประชาชนผ๎ูเดือดรอ๎ นจึงมาชุมนุม กนั เรียกร๎องตอํ พระราชาวรี เกตใุ หช๎ วํ ยเหลอื โดยกลําววํา \"ขา๎ แตนํ ฤบดี พวกเราท้ังหลายมคี วามเดอื ดร๎อนยงิ่ นกั เพราะมโี จรมาปล๎นแทบทุกคนื และเรากจ็ บั มนั ไมํได๎ ขอ พระองคโ๑ ปรดทรงชวํ ยเหลือดว๎ ยเถิด\" เมอื่ พระราชาไดฟ๎ ง๓ คํารอ๎ งทกุ ข๑ของราษฎร ก็ส่ังให๎วาง ยาม แตํงตัวปลอมเป็นชาวเมืองแยกยา๎ ยกนั ไปเฝูาในจดุ ตาํ ง ๆ เพ่อื จับโจรมาลงโทษ แตเํ วลาผาํ นไปช๎านานกย็ งั จบั โจรไมไํ ด๎ การปล๎อนสะดมอันอุกอาจก็ยังเกดิ ข้ึนเปน็ ประจําทกุ คืน ดังนนั้ พระราชาจงึ ตอ๎ งปลอมพระองคอ๑ อกไปดเู หตกุ ารณ๑ดว๎ ยพระองค๑ เองในคืนวนั หนึ่ง ขณะทีพ่ ระราชาทรงถืออาวุธดอ๎ มมองมาถงึ สถานที่ แหงํ หน่ึงในพระนครนน้ั ก็เจอชายคนหน่งึ ทาํ ลบั ๆ ลอํ ๆ อยูํ

ขา๎ งถนนขา๎ งหนา๎ มกี ริ ยิ าชวนใหส๎ งสยั เพราะเหลยี วซา๎ ยแลขวา ลอกแลกเป็นพริ ุธ พระราชาแลเหน็ ดงั นน้ั ก็สะกดรอยตามไป หําง ๆ ทรงรําพึงวาํ \"เจา๎ นี่คงจะเปน็ โจรอยาํ งไมตํ ๎องสงสยั เลย มนั กาํ ลงั มองหาทางเข๎าบ๎านเพือ่ จะตดั ชํองยอํ งเบาเอาทรัพย๑ ของชาวบา๎ นแนํ ๆ\" คดิ ดังนี้แลว๎ ก็ทรงเรํงฝีเทา๎ ตดิ ตามไปทันที ฝุายโจรเหลยี วกลบั มาเห็นเขา๎ ก็ถามวาํ \"เจ๎าเปน็ ใคร\" พระราชา แสรง๎ ตอบวํา \"ขา๎ เป็นโจรนะํ ซิ\" บุรษุ นน้ั ไดฟ๎ ๓งกก็ ลําววาํ \"เหมาะ ทเี ดยี ว ข๎าไดเ๎ พือ่ นรํวมทางของขา๎ แลว๎ คอื เจา๎ น่เี อง เพราะเจา๎ มี อาชพี อยํางเดียวกับขา๎ ไปบา๎ นข๎าเถอะ ขา๎ ยนิ ดีต๎อนรับเจ๎า\" เมื่อได๎ยินโจรกลําวดังนนั้ พระราชากต็ อบตกลง และ ติดตามโจรไปยังท่อี ยขูํ องมัน ซึ่งเปน็ หอ๎ งใต๎ดินอยํูลกึ เขา๎ ไปใน ปุาแหงํ หนึง่ ห๎องนั้นตกแตงํ งดงามตระการตาดว๎ ยของมคี ําราคา แพงทัง้ สิน้ เมื่อกระทบแสงตะเกยี งก็สะทอ๎ นเปน็ ประกาย ระยิบระยบั ดรู าวกับเป็นสวรรคใ๑ ต๎บาดาลอีกแหงํ หน่ึงซ่งึ พลี (พลี เป็นพญาอสรู ตนหน่งึ เคยร่ากรานมนุษย๑และเทวดาจน สามารถตัง้ ตวั เป็นใหญคํ รอบครองทงั้ ๓ โลก แตํในที่สดุ ถกู รพ

ระนารายณอ๑ วตาลเปน็ พราหมณเ๑ ต้ีย (วามนาวตาร) มาปราบ พลถี กู ไลลํ งไปครองบาดาลอันเปน็ เสมอื นสวรรคใ๑ ตด๎ นิ และ ได๎รับคําม่นั สัญญาจากพระวษิ ณุวาํ ถา๎ ทาํ ตวั ดีตํอไปภายหนา๎ จะ ให๎เป็นพระอนิ ทรอ๑ ีกครัง้ ) มไิ ดเ๎ ปน็ เจา๎ ของฉะนน้ั ฝาุ ยพระราชา เมอ่ื เสด็จเข๎าไปในนิวาสสถานของโจร แลว๎ ก็ทรงแลดโู ดยรอบ และนั่งลงบนพื้นท่ปี ูลาดดว๎ ยพรมอนั งามวจิ ติ ร ในขณะทน่ี ายโจรเดินหายเขา๎ ไปในห๎องชั้นใน มีนาง ทาสผูห๎ นงึ่ เดินออกมาและกลาํ วแกพํ ระราชาวาํ \"โอ วีระ ทํานเขา๎ มาในทนี่ ท้ี ําไม รไู๎ หมวําน่ีเปน็ ปากแหงํ มฤตยูแทเ๎ ทียว ชายคนทท่ี าํ นตามมาน้เี ปน็ มหาโจรจอมโหดคน หน่ึง ประเดีย๋ วเขาออกมาจากหอ๎ ง เขาจะจดั การกับทํานอยําง ไมตํ อ๎ งสงสยั ข๎าขอเตือนทาํ นวํา โจรคนน้เี ปน็ คนเจา๎ เลํหแ๑ สนกล มีอุบายสารพัด จงรีบหนไี ปโดยเร็วเถดิ \"

พระราชาไดฟ๎ ง๓ ดังนนั้ กร็ ีบเสด็จกลบั วงั ทนั ที เมื่อถึง วงั แลว๎ กเ็ รียกทหารมีฝมี ือพวกหน่ึงมาประชมุ สั่งให๎ เตรยี มพร๎อมเพอ่ื รบั สถานการณ๑ทจ่ี ะเกดิ ข้ึน เมื่อเรยี บร๎อยแลว๎ กท็ รงนาํ ทหารไปจดุ ชอํ งทางเข๎าสาํ นกั โจรและเรียงรายล๎อม เอาไวท๎ กุ ดา๎ น ฝาุ ยโจรเม่อื ร๎ูวาํ สาํ นกั ถูกล๎อมก็รูว๎ ําความลบั ของ ตนแตกเสยี แลว๎ ก็ว่งิ ถลันออกมาตอํ สู๎อยาํ งยอมตายถวายชวี ิต เมอ่ื นายโจรออกมาเผชญิ หน๎ากบั กองทหาร ก็รําย มนตรอ๑ ันศกั ดส์ิ ิทธิป์ ูองกันตนเอง และกวดั แวงํ ดาบฟน๓ ฉับลงท่ี งวงชา๎ งจนขาดกระเด็นแล๎วฟน๓ ขาม๎าจนขาดสะบ้ัน จากน้นั ก็ เดด็ ศรี ษะทหารทรี่ มุ ลอ๎ มด๎วยอาวธุ อน๎ คมกริบ พระราชาและ เห็นความอุกอาจกลา๎ หาญของโจรใจฉกาจเชนํ นัน้ กก็ วดั แวงํ ขรร คาวธุ คูํพระหัตถป๑ ราดเขา๎ รบั มือโจรทนั ที ทรงใชฝ๎ มี อื อันชาํ นาญ คลอํ งแคลวํ จนโจรเสียทําหงายหลงั ลงกับพืน้ แล๎วทรงเหยบี บรํางมนั ไว๎ จบั มดั มอื ไขวห๎ ลงั ลากถลู ถูํ กู ังกลับวงั และใหร๎ บิ ทรัพย๑สมบตั บิ รรดามขี องโจรเขา๎ เกบ็ ไว๎ในท๎องพระคลงั หลวง ทรงพจิ ารณาวําโจรนัน้ ไดก๎ อํ กรรมทาํ เข็ญตํอราษฎรมาแล๎ว

มากมาย จึงตดั สนิ ให๎ประหารชวี ติ เสยี โดยเอาไปเสียบเสียใน วนั รํงุ ขึ้น เม่อื ไดเ๎ วลาประหาร โจรกถ็ กู มดั เดนิ ไปตามท๎องถนน พรอ๎ มกับมีกองทหารรัวกลองเป็นจงั หวะติดตามไป พาไปสํู ตะแลงแกงทป่ี ระหาร ระหวาํ งทางท่ผี าํ นไป นางรตั นวดีลูกสาว เศรษฐีเปดิ หนา๎ ตํางปราสาทมองลงมา แลเหน็ โจรหนํมุ มีราํ งอนั เปรอะเป้ือนด๎วยโลหติ และมอมแมมไปดว๎ ยฝุน กบ็ งั เกิดความ สงสารและความพศิ วาสในฉบั พลนั นางจงึ วิ่งเขา๎ ไปหาบิดา อยาํ งร๎อนรนและกลวํ กระหืดกระหอบวํา \"ทํานพํอ ชวํ ยขา๎ ด๎วย ข๎าเหน็ นายโจรถูกตระเวนผํานไปเดีย๋ วน้ี ขา๎ รักเขา ขา๎ เลอื กเขา เปน็ สามีแล๎ว แตเํ ขากาํ ลงั จะถูกนาํ ไปสตํู ะแลงแกง พํอตอ๎ งเอา เงนิ ไปไถตํ วั เขาให๎เป็นอิสระ ถา๎ พํอไมํทาํ ตามใจขา๎ ข๎าจะยอม ตายพรอ๎ มกับเขาในวนั นแ้ี หละ\" รัตนทัตตเ๑ ศรษฐีได๎ฟ๓งนางกลาํ วกป็ ระหลาดใจ กลําว วาํ

\"ลูกเอย๐ เจ๎าเอาอะไรมาพูด แตํกํอนน้ผี ูช๎ ายทง้ั รูปงาม มี ทรพั ย๑และมคี ุณธรรมมากมายหลายคน มางอนงอ๎ ตํอเจา๎ เลือก เขาเป็นสามี เจ๎ากไ็ มไํ ยดี ปฏเิ สธไปหมดทกุ ราย มาบัดนเี้ จา๎ กลับมาเลือกโจรตํา่ ชา๎ เป็นสามี เจา๎ คดิ อยาํ งไรเลาํ ลูกเอย๐ \" ถงึ แม๎บิดาจะคดั ค๎านและเตือนสตมิ ากมาย แตํนางก็ ยนื กรานความปรารถนาของนางอยาํ งดือ้ ดึง และไมํยอมเปลยี่ น ใจ จนในที่สุดเศรษฐีกใ็ จอํอน รีบไปเฝาู พระราชา ทูลขอไถตํ ัว นักโทษด๎วยเงินจํานวนมหาศาลหลายร๎อยโกฏิ แตพํ ระราชาก็ ไมทํ รงฟ๓ง เพราะโจรผน๎ู ี้ไดป๎ ลน๎ สะดมทรพั ยส๑ ินราษฎรมาแล๎ว เป็นมลู คาํ มหาศาล และทาํ ร๎ายผู๎คนมามากมายนบั ไมํถว๎ น ย่งิ กวํานนั้ กวําจะจบั มันมาได๎พระองคต๑ อ๎ งเส่ยี งเอาชวี ิตเป็นเดิม พนั ด๎วยเหตผุ ลดังกลําวนีจ้ งไมํสามารถจะปลอํ ยโจรให๎เปน็ อสิ ระได๎ เศรษฐไี ดฟ๎ ๓งคาํ ปฏิเสธจากพระราชาดงั นนั้ กเ็ ดินคอ ตกกลับมาบา๎ นด๎วยความผดิ หวงั นางรตั นวดีแจ๎งวําบดิ าทํางาน

ไมสํ าํ เร็จก็ประกาศยืนยันเจตนาของนางวาํ นางยนิ ดจี ะตายตา โจรหนมุํ ไปปรโลกโดยไมอํ าลัยตอํ ชีวติ ไมํวาํ บดิ าหรอื ญาติพี่ น๎องจะเกลี้ยกลํอมเพียงใดกต็ าม นางจัดแจงอาบน้าํ แตํงตวั แลว๎ ขึน้ วอมสี ปั ทนกางก้ันตรงไปสูลํ านประหารโดยดํวน มีบิดา มารดากับญาตติ ิดตามไปด๎วยความเป็นหวํ ง ตํางคนตาํ งเศรา๎ โศก เพราะร๎ูวําคงจะไมไํ ด๎พบหนา๎ นางอกี ตํอไป กํอนทข่ี บวนของเศรษฐีจะเดนิ ทางไปถึง นายโจรกถ็ กู เสียบประจานอยบํู นขาหยง่ั แลว๎ และลมหายใจกาํ ลงั แผวํ ลงทกุ ทีใกล๎จะถงึ แกํความตาย เมอ่ื เห็นนางรัตนวดีพร๎อมดว๎ ยกลมุํ ผ๎ูติดตามเดินเขา๎ มายังลานประหารก็ประหลาดใจ จงึ ไตถํ ามจน ทราบความจรงิ แล๎วก็ร๎องไหต๎ ํอหนา๎ คนทงั้ หลาย สกั ครหูํ นึง่ ก็ เปลย่ี นเป็นหัวเราะแลว๎ ขาดใจตาย นางรัตนวดตี รงเขา๎ กอดรําง ของโจรดว๎ ยความอาลยั แล๎วให๎นําโจรลงจากท่ปี ระหาร พาไป ยังกองไฟทกี่ ํอข้นึ วางรํางโจรลงบนจติ กาธาน แล๎วข้ึนไปนอน เคียงขา๎ งกนั ในทาํ มกลางกองไฟอันลุกโชติชํวงโดยรอบ

ทนั ใดนนั้ องค๑พระศวิ ะวิสุทธิเทพผู๎ประทับอยใํู น สุสานโดยไมํมใี ครมองเห็น กเ็ ปลงํ เสยี งดังไดย๎ ินมาทางอากาศวาํ \"อะโห เจ๎าผเู๎ ป็นปดิวรัดาชํางมีใจภกั ดี ยากจะหาใครเสมอ เหมอื น เจา๎ จงเลอื กขอพรตํอข๎าเถดิ ขา๎ จะให๎เจา๎ สมความ ปรารถนาทุกประการ\" เมอ่ื นางรตั นวดีได๎ยินสาํ เนยี งทิพยด๑ ังนัน้ กย็ กมอื กระทาํ อญั ชลตี อํ พระผ๎ูเป็นเจา๎ และทูลขอพรวํา \"ขา๎ แตพํ ระ มเหศวร บดิ าของหมํอมฉนั เปน็ คนไรบ๎ ุตรชายทจ่ี ะสบื สกลุ ขอ โปรดประทานพรใหท๎ ํานมบี ตุ รชายสกั ร๎อยคนเถิด เพราะถ๎า ทํานไมมํ ีบตุ รชาย และขา๎ สนิ้ ชวี ิตไปแลว๎ ทํานก็คงจะตอ๎ งตาย ตามหมํอมฉันไปอยาํ งแนนํ อน\" พระผ๎ทู ัดจันทรเ๑ ป็นปิ่น (พระจนั ทรเศขร พระศวิ ะเอา พระจันทร๑มาเสยี บเป็นปิน่ ป๓กพระเมาลี หลังจากยุติข๎อพิพาท ระหวาํ งพระจนั ทรก๑ บั พระพฤหสั บดเี ร่ืองนางดาราแล๎ว เพราะ

จะชวํ ยให๎พระจนั ทรไ๑ ดเ๎ ข๎าสํูเทวสภาอกี ครั้งหนง่ึ ) ได๎ฟง๓ คํานางก็ สบพระทัยย่ิงนกั ตรสั วาํ \"เอาเถิด ขา๎ จะใหบ๎ ิดาของเจ๎ามลี กู ชายรอ๎ ยคน จงขอพร อกี ขอ๎ หน่งึ เถดิ เพราะหญิงทปี่ ระเสรฐิ สุดอยาํ งเจ๎าสมควรจะได๎ อะไรทเี่ จา๎ เหน็ สมควรอกี ข๎าจะใหเ๎ จา๎ \" เม่อื ได๎ฟ๓งเทวดํารัสเชํนนี้ รัตนวดโี ฉมงามจงึ กราบทลู วํา \"ขา๎ แตพํ ระผูเ๎ ปน็ เจา๎ สูงสดุ หากจะทรงเมตตาแกํหมอํ ม ฉนั แล๎วไซร๎ ขอได๎โปรดชบุ ชวี ติ ของสามีหมํอมฉันดว๎ ยเถดิ ให๎ เขาไดด๎ ํารงชีวิตเปน็ คนดสี ืบไปชัว่ กาลนาน\" เมอ่ื พระศัมภู (พระผมู๎ ีความสุข เปน็ พระฉายานาม หนึ่งในจํานวน ๑,๐๐๐ นาม ของพระศิวะ) ไดฟ๎ ง๓ ถ๎อยคําของ นางกต็ รัสตอบมาโดยอากาศ อันใคร ๆ หาได๎แลเหน็ พระองคไ๑ มํ วาํ

\"จงเป็นเชํนนั้นเถดิ ขอให๎สามขี องเจา๎ จงลกุ ออกมาจาก กองไฟ และมีชวี ติ อกี ครั้งหตึง่ ขอใหเ๎ ขาประพฤตติ นเปน็ คนดี สืบไป และใหพ๎ ระราชาวรี เกตุยกโทษให๎แกํเขาดว๎ ยเถดิ \" ทนั ใดนั้น นายโจรก็ลุกออกมาจากกองไฟ มีชวี ติ และ ปราศจากบาดแผลท้งั ปวงในรํางกาย เศรษฐีรตั นทัตต๑แลเห็น ภาพอัศจรรยท๑ ี่นายโจรและธดาของตนรอดชวี ติ มาท้ังคูํ บรรดา ญาตทิ ั้งหลายท่ีมาชุมนมุ ณ ทีน่ ั้นก็มีความพิศวงตนื่ เตน๎ ไปตาม กัน เม่ือกลับเขา๎ ในปราสาทที่พาํ นกั แล๎ว เศรษฐีกจ็ ดั การเฉลิม ฉลองเปน็ การใหญํ และทําพิธีบวงสรวงองคพ๑ ระศวิ ะทไี่ ด๎ ประทานพรแกํตนและวงศ๑ตระกลู ใหม๎ ีลูกชายเกดิ มาถงึ ร๎อยคน พระราชาวีรเกตกุ ็เชนํ เดยี วกนั แลเห็นวาํ โจรผม๎ู ฝี ืมอื นน้ั ไดก๎ ลับ ตัวเป็นคนดีแลว๎ ก็โปรดใหเ๎ ขา๎ มาเฝาู ทรงแตํงตั้งเป็นยอดขนุ พล ประจํากองทพั และโปรดใหท๎ าํ พธิ แี ตงํ งานระหวาํ งยอดขนุ พล กบั นางรัตนวดอี ยาํ งสมเกียรติ