นิทานเวตาล

เปน็ ทาสรักของหญงิ คณิกาคนหนง่ึ ชือ่ หงสาวลี แตนํ างเรยี ก คําบริการสูงถึงคร้ังละหา๎ ร๎อยเหรียญทองทนี าร๑ ซ่ึงชายหนํุมหา ไดม๎ เี งนิ ถงึ ขนาดนน้ั ไมํ เปน็ สาเหตใุ ห๎เขากลัดกล๎มุ ใจเป็นกําลัง เพราะความรกั ท่ีไมสํ มหวัง วนั หนงึ่ ธนวดีธิดาพํอค๎าข้นึ ไป พักผํอนอยํบู นดาดฟูาของคฤหาสนท๑ ี่นางอาศัยอยํู พรอ๎ มดว๎ ย บรวิ ารแวดล๎อมตามปกติ นางมองลงไปเบ้ืองลาํ ง แลเหน็ พราหมณ๑หนุมํ มนสวามินโดยบงั เอญิ หัวใจนางกผ็ วาตํอภาพ ของเขา และตกเป็นทาสความงามลํา้ เลิศของเขาโดยทันที นาง ระลกึ ถึงคําสั่งของนายโจรสามีนางข้นึ มาได๎จึงเขา๎ ไปหามารดา และกลาํ วฉอเลาะตํอนางวํา “แมํจา๐ เม่ือลูกไดเ๎ หน็ ความงาม ของหนมุํ ฉกรรจ๑คือพราหมณผ๑ ๎ูนแี้ ลว๎ ลกู รสู๎ กึ ชื่นชมนี่กระไร เหมือนสายอมฤตธาราไหลพรลู งสหํู วั ใจของขา๎ ผ๎ทู ่ไี ดพ๎ บเห็นเขา แมเํ ขา๎ ใจไหมจ๏ะ” หญิงหม๎ายผมู๎ ารดาไดฟ๎ ๓งวาจาซ่ึงกลําวเป็นนยั ดังนนั้ กเ็ ข๎าใจในความหมายของลูกสาวทันที นางแลเหน็ วําลูก สาวของนางไดต๎ กหลุมรกั พราหมณห๑ นํมุ เขา๎ แลว๎ ทําให๎นาง ระลกึ ถึงสญั ญาที่นางกระทาํ ไวต๎ ํอนายโจรขึน้ มาได๎ จึงรําพึงใน

ใจวํา “ลูกสาวของเรามสี ญั ญาผกู พนั กับนายโจรผเู๎ ป็นสามที ่ี อนุญาตให๎ลกู สาวของนางแสวงหาสามไี ด๎ โดยมีเงอ่ื นไขวําถ๎ามี ลูกชายดว๎ ยกนั จะต๎องใหล๎ ูกชายยอมรับวําตนเป็นพอํ ซง่ึ เงื่อนไขน้ลี กู สาวของนางจะตอ๎ งปฏบิ ัตติ าม จะฝุาฝืนมไิ ด๎ เมื่อมี เงอ่ื นไขอนุญาตอยูอํ ยาํ งนี้ ไฉนเลํานางจะเชญิ ชวนหนมํุ ผน๎ู ม้ี า คุยด๎วยไมไํ ด”๎ เมอื ใครํครวญดงั น้แี ลว๎ นางกส็ ํงสาวใชไ๎ ปอยาํ ง ลบั ๆ ให๎ไปพบพราหมณ๑หนํมุ เพอื่ ดาํ เนนิ งานตามแผนของนาง ทนั ที นางสาวใช๎เดนิ ทางออกจากบ๎านไปหามนสวามิน และ เจรจามตามแผนท่ไี ด๎รบั มอบหมาย พราหมณ๑หนุมํ ได๎ฟง๓ คาํ ขอรอ๎ งของหญงิ คนใชก๎ ็ตอบวํา “ข๎าจะตกลงดว๎ ยกไ็ ด๎ ถ๎าพวก เจ๎าจะจํายแกขํ า๎ เป็นเหรียญทองหา๎ ร๎อยทนี าร๑ ขา๎ จะไดเ๎ อาไป ใหแ๎ กํนางหงสาวลียอดรักของข๎า และข๎ากจ็ ะไดร๎ วํ มอภริ มย๑กบั นางคืนหนึ่ง” เมื่อพราหมณห๑ นมํุ ตอบดงั นี้ นางสาวก็กลบั ไป รายงานนายของตน หญงิ หมา๎ ยไวศยก็ยอมตกลงจํายเงินใหโ๎ ดย ไมํชกั ช๎า เมือ่ มนสวามนิ ได๎เงินแลว๎ ก็เดนิ ตามสาวใช๎ไปยังเรือน

ของนางธนวดี ผู๎ซ่ึงจะตอ๎ งเป็นภรยิ าของตนตามสญั ญา เขาได๎ พบนางผ๎ูงามด๎วยรปู โฉมกม็ ีใจยนิ ดเี หมือนนกเขาไฟที่ เพลดิ เพลนิ กับแสงนวลใยของพระจนั ทร๑ฉะนนั้ และหลงั จากท่ี เขาไดร๎ วํ มอภริ มยก๑ ับนางคืนหน่งึ เขาก็เล็ดรอดหนีนางไปอยําง ลบั ๆ ในเวลาเช๎าตรํู ฝาุ ยนางธนวดลี กู สาวพอํ คา๎ หลงั จากไดร๎ ํวมอภริ มย๑กบั พราหมณ๑ในคืนนัน้ แลว๎ นางก็ตงั้ ครรภ๑ เมอื่ ครบกาํ หนดกค็ ลอด บุตรเปน็ ชาย มลี ักษณะประกอบดว๎ ยมงคลลกั ษณอ๑ นั สงู สํง นาง และแมตํ าํ งกพ็ ากันยินดอี ยาํ งยง่ิ ที่ได๎ลกู ชายสมใจหวัง องค๑พระ ศิวะมหาเทพก็เสดจ็ มาเข๎าฝ๓นนางทง้ั สองในคืนวนั หนงึ่ และตรสั แกหํ ญงิ ทง้ั สองวาํ “จงรบั เดก็ น้ีไว๎ ในเวลาที่เขายงั นอนอยํูในเปล จงพาไปวางไวท๎ ี่หนา๎ ประตูวังของพระเจา๎ สรู ยะประภะ พรอ๎ ม ดว๎ ยเหรยี ญทองพนั เหรยี ญในตอนเช๎ามดื โดยวิธีนี้ ทุกอยํางจะ เป็นผลดีอยาํ งนาํ อัศจรรยแ๑ กํเจ๎า” ฝุายหญงิ หม๎ายไวศยะและลูก สาว เม่อื ไดร๎ ับโองการจากพระศิวะดงั นน้ั แล๎ว กร็ ส๎ู ึกตัวตน่ื ขึน้ ตํางคนตาํ งกเ็ ลาํ ความฝน๓ ของตนใหฟ๎ ๓งซึ่งกนั และกัน และเพราะ

มคี วามศรทั ธาในองคพ๑ ระศิวะอยํางไมแํ คลนคลอน คนทง้ั สองก็ อุม๎ ทารกน๎อยพร๎อมด๎วยเหรยี ญทองในถุงรวมหนง่ึ พนั เหรยี ญไป วางไวห๎ นา๎ ประตูวังของพระเจา๎ สรู ยะประภะ ในระยะเวลาดังกลาํ วนั้น พระศิวะเปน็ เจ๎ากเ็ สดจ็ มา เข๎าฝน๓ พระราชาสรู ยะประภะ ผู๎ทรงทรมานมานานชา๎ โดยการ ไรโ๎ อรสผู๎จะสบื ราชบลั ลังก๑ และตรสั วาํ “ราชะ ลุกข้นึ เถดิ มคี น เอาเด็กผชู๎ ายหนา๎ ตางดงามคนหนง่ึ และถงุ ทองมาวางไวห๎ น๎า ประตูวงั ของเจา๎ ไปรับเอามาสิในเวลาท่ีเขายงั นอนแบเบาะอยูํ” เมือ่ พระศวิ ะตรสั แกพํ ระราชาในความฝ๓นเชนํ นัน้ พระองค๑ก็รบี ลกุ ขึ้นจากบรรจถรณ๑ในเวลาเช๎าตรูํ พอดีกับยามเฝาู ประตูงเขา๎ มาเฝาู กราบทูลเรอ่ื งราวท่เี กดิ ข้นึ เหมือนดาํ รสั ของพระศวิ ะเจา๎ ทุกประการ พระองค๑กร็ ีบเสดจ็ ไปทอดพระเนตรด๎วยพระองค๑ เอง เมอ่ื ถึงประตวู ังก็เหน็ เด็กทารกคนหน่ึงนอนอยํู ข๎าง ๆ กาย มถี งุ ทองวางอยูดํ ว๎ ย และเมือ่ ทรงอมุ๎ เด็กขึน้ เชยชมก็ ทอดพระเนตรเหน็ วาํ กมุ ารนอ๎ ยมีลกั ษณะอันเป็นมงคล เชนํ มอื และเท๎ามเี สน๎ เป็นลายรปู ตําง เชนํ รปู ฉตั ร รูปธง และรูปอ่ืน ๆ

จงึ ตรสั วาํ “พระศวิ ะทรงประทานลูกชายทนี่ ํารักแกํขา๎ ” แล๎ว ทรงโอบกอดกมุ ารน๎อยแนบพระอรุ ะ เสด็จเขา๎ สํูพระราชนิเวศ โปรดให๎ทาํ พธิ ีฉลองสมโภชพระโอรสและให๎ทานแกบํ ุคคลที่ ยากจนให๎มที รัพยส๑ ินสาํ หรับเล้ยี งชีวติ เปน็ สุขสบายโดยท่วั หนา๎ และพระราชาสรู ยประภะก็โปรดใหม๎ มี หรสพดนตรีและ การละเลํนเป็นเวลาถึงสิบสองวนั เสร็จแล๎วทรงประทานนาม แกพํ ระโอรสวํา จันทรประภะ แลว๎ เวลากผ็ าํ นไป เจ๎าชายจันทรประภะเจรญิ วยั ขึ้น ตามลาํ ดบั มรี ูปราํ งงดงามและมีอปุ นสิ ยั ดยี ง่ิ เปน็ ท่ีชน่ื ชมของ ขา๎ ราชบรพิ ารและผพู๎ บเหน็ ซึ่งพากันยกยอํ งสรรเสริญโดยทว่ั หน๎า ในท่สี ุดเจา๎ ชายกเ็ ติบโตเปน็ หนุํมฉกรรจ๑ มีพละกําลังแขง็ ขนั ราวกบั จะแบกธรณนี ไ้ี วไ๎ ด๎ (มหธิ ร) มคี วามกลา๎ หาญ มคี วาม ใจกว๎าง มีความรใ๎ู นศิลปวทิ ยาตําง ๆ ยงั ความสาํ เรจ็ ให๎เกดิ แกํ กิจการทัง้ ปวง ฝุายพระบดิ า คือพระเจ๎าสูรยประภะ เม่ือทรง พิจารณาเหน็ วําเจา๎ ชายหนมุํ มคี ณุ สมบตั ิอนั เลอเลิศเชนํ นน้ั ก็ ทรงพอพระทยั อยาํ งยิ่ง จงึ ทรงตั้งให๎เปน็ รัชทายาทสบื ราช

บลั ลงั กต๑ อํ ไป พระราชาสูรยประภะนัน้ ทรงชราแลว๎ ไดท๎ รง สรา๎ งความเจรญิ แกแํ ผนํ ดนิ มาแลว๎ เปน็ ปกึ แผนํ มน่ั คง และเหน็ วาํ ไมํมอี ะไรจะตอ๎ งกงั วลในชีวติ อกี จึงสละราชสมบตั ิให๎แกํองค๑ รชั ทายาทแลว๎ เสด็จไปเมืองพาราณสี และในเวลาดังกลาํ ว เจ๎าชายรัชทายาทกป็ กครองแผนํ ดนิ ไดอ๎ ยาํ งเรยี บร๎อย และยัง แวํนเคว๎นใหเ๎ จรญิ รงุํ เรอื งดว๎ ยความเฉลยี วฉลาดของพระองค๑ หามีราชอาณาจักรใดบนพภิ พจะเปรยี บปานไดไ๎ มํ สํวนราชา สรู ยประภะเมื่อสละราชสมบัติแลว๎ กผ็ นวชเปน็ ฤษบี ําเพญ็ ตบะ อันแรงกล๎า และละชีวติ ไปสสํู วรรคข๑ องพระเป็นเจา๎ เจา๎ ชาย จันทรประภะไดท๎ ราบขาํ วการทิวงคตของพระาชบดิ าก็ทรง เศรา๎ เสยี พระทยั นกั และสั่งใหท๎ าํ พธิ ีถวายกุศลแกพํ ระราชบิดา อยาํ งสมพระเกียรติ และมพี ระดํารสแั กํเสวกมาตยว๑ าํ “ขา๎ จะทาํ อยํางไร จงึ จะตอบแทนพระบิดาของขา๎ ให๎สมกบั ที่พระองคม๑ ี พระกรณุ าธิคณุ แกขํ ๎าเป็นเหลอื ลน๎ ได๎ ข๎าจะชดใชพ๎ ระคุณน้ัน ด๎วยมอื ของขา๎ เอง ขา๎ จะรวบรวมอฐั อิ งั คารของพระองค๑ไปโปรย ปรายลงทีแ่ มนํ ํา้ คงคาอนั ศกั ด์สิ ทิ ธ์ิ หลงั จากนั้นข๎าจะเดนิ ทาง

จารกึ แสวงบณุ ยไ๑ ปยงั วิหารแหํงคยาเพือ่ นมัสการพระเป็นเจ๎าท่ี นนั่ และกระทําพธิ ีเปตพลอี ุทิศผลบุณยใ๑ ห๎แกบํ รรพบรุ ุษของขา๎ ดว๎ ย จากนนั้ ข๎าจะธดุ งคไ๑ ปยงั แมํนาํ้ ศักดส์ิ ทิ ธทิ์ ้งั หลาย ไปใหไ๎ กล จนถึงฝ่๓งมหาสาคนตะวนั ออกนนั่ เทียว” เมือ่ พระราชาดํารสั ดังน้ี บรรดาอาํ มาตย๑ราชมนตรี ทัง้ หลายก็กราบทลู วาํ “ขา๎ แตํพระจักรพรรดิ ข้นึ ชอื่ พระราชา ทงั้ หลาย ยอํ มไมคํ วรท่ีจะกระทําอยาํ งน้ี เพราะการเป็นราชัน นั้นมีข๎อเสยี หลายขอ๎ ทจี่ ะต๎องระมดั ระวัง เม่ือพลาดพลั้งไปแลว๎ จะแกไ๎ ขได๎ยากนกั เพราะฉะน้ันพระองคค๑ วรทจ่ี ะตอบแทน พระคณุ ของพระบิดาดว๎ ยวธิ ีอน่ื มีประโยชน๑อนั ใดเลาํ ทพี่ ระเจ๎า แผํนดนิ จะตอ๎ งตะลอน ๆ ไป นมสั การแมํนาํ้ ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิใหล๎ าํ บาก พระกาย แทนทจ่ี ะกระทาํ พระบญั ชา ส่ังออกไปให๎ผูส๎ นองพระ โองการทําโนนํ ทาํ นี่ โดยมอบอํานาจหน๎าทใี่ หเ๎ ขาไปทําเลยขึ้น ช่ือวําพระราชาทัง้ หลาย ยอํ มมีทหารรกั ษาพระองค๑อยูแํ ลว๎ โดย ปกตยิ อํ มประทบั อยแํู ตํในวัง จะออกไปเทยี่ วจาริกธดุ งคต๑ าม สถานท่ีตําง ๆ เปน็ การเปิดเผยพระองค๑ ทําใหเ๎ สีย่ งตํออันตราย

จากศัตรทู ง้ั ทม่ี องเห็นและมองไมเํ หน็ มิใชหํ รอื ” เมอื่ พระราชา จันทรประภะไดฟ๎ ง๓ ถ๎อยคําของอาํ มาตยร๑ าชมนตรเี ชนํ นน้ั กต็ อบ วาํ “พอกนั ทีกับการต้ังข๎อสงสยั เปลํา ๆ ปล้ี ๆ ทาํ ใหต๎ อ๎ งยับยัง้ เสยี เวลาตอํ ไปอกี ถงึ อยาํ งไร ๆ ข๎าก็ตอ๎ งไปเพ่ือเหน็ แกพํ อํ ของ ข๎า ขา๎ จะต๎องเดินทางไปนมสั การแมนํ าํ้ ศกั ดสิ์ ิทธต์ิ าํ ง ๆ ใหจ๎ งได๎ ในขณะทข่ี า๎ ยงั หนมุํ แนํนเขง็ แรงอยูํ ใครเลาํ จะรู๎วาํ อะไรจะเกดิ จากนีเ้ ปน็ ต๎นไป ถ๎าราํ งกายต๎องสญู สลายในฉับพลนั จะอยาํ งไร กด็ ี เจา๎ มีหน๎าทดี่ แู ลแวํนแคว๎นของข๎าไว๎ จนกวําขา๎ จะกลบั มา” บรรดาราชมนตรีทงั้ หลายได๎ฟง๓ กระแสรบั สัง่ เดด็ ขาดดังน้ี ตาํ งก็ พากันเงียบอยูํ พระราชากเ็ ตรยี มตัวออกเดนิ ทาง และรอวัน ฤกษ๑ดีซ่งึ จวนจะมาถึงในไมํชา๎ เมื่อวันฤกษ๑ดมี าถงึ พระราชาก็ เสดจ็ เข๎าสรงสนาน ทําพธิ สี งั เวยพระอคั นี (ไฟ) และประทาน ลาภสการแกํเหลําพราหมณ๑ เสร็จแล๎วเสด็จขึน้ รถทรง ซ่ึงมีมา๎ เทยี มอยพูํ ร๎อมสรรพ พระองคท๑ รงพสั ตราภรณ๑โยคีเวศอันตํา่ ตอ๎ ย และเร่มิ การเดินทางธดุ งคจารกิ ทรงฝาุ ฝูงชนเปน็ อนั มาก ออกไปอยํางลาํ บาก ตงั้ แตํพวกหัวหน๎าเผําตาํ ง ๆ พวกราชปุต

ชาวนคร และคนบา๎ นนอก ซึ่งตดิ ตามมาสํงเปน็ ระยะทางไกลถงึ ชายราชอาณาเขต จนพระองค๑ตอ๎ งขอร๎องใหก๎ ลับไป ทงั้ ๆ ที่ เขาเหลาํ น้นั ล๎วนแตไํ มเํ ตม็ ใจจะจากพระองค๑เลย พระองค๑ทรง ปลดภาระราชกจิ อนั หนกั ยิ่งไวใ๎ ห๎แกเํ หลาํ เสนาบดที ้ังปวงแลว๎ ก็ มีพระทยั แชํมช่นื ปราศจากกังวลใด ๆ เสดจ็ โดยรถแลนํ ไปตาม ทาง มีข๎าราชบริพารคือกรมวงั แวดล๎อมดว๎ ยหมพํู ราหมณ๑ ทง้ั หลายตามเสดจ็ ไปในรถอีกหลายคัน พระองคไ๑ ด๎ทรงพบเหน็ ดินแดนแวนํ แคว๎นตําง ๆ ผ๎ูคนตาํ งชาติตาํ งภาษา และในท่สี ดุ ก็ เสดจ็ มาถึงแมํนา้ํ คงคา พระองคห๑ ยดุ ยืนทอดพระเนตรภาพ แมนํ ํา้ ศกั ดสิ์ ิทธทิ์ ป่ี รากฎเฉพาะพระพกั ตร๑ แลเห็นเกลยี วคลนื่ ทอดเป็นสายยาววิง่ เข๎าสฝํู ๓ง่ ดรู าวกบั สะพานทที่ อดรบั มรรตัย ชนจากโลกน้ีไปสสํู วรรค๑ พระคงคานอี้ าจจะชวนใหน๎ กึ ถึงพระ อัมพกิ า(พระอมุ า) ผเู๎ ป็นน๎อง เพราะมีกาํ เนดิ มาจากภูเขาหมิ วตั (หมิ าลัย) เชํนเดียวกนั ก็พระคงคาสายนีแ้ ลทไ่ี หลวนเวียนอยํใู น พระเมาลีของพระศิวะเป็นเวลานานนับพันปีแล๎วตกลงสูํโลก เปน็ ทเี่ คารพบูชาในหมเู พทฤษีและคณะ (คณะ หมายถึง เทพ

กลํุมหนึ่งหรอื พวกหน่ึง ซงึ่ คอยบําเรอรับใช๎พระศิวะโดยเฉพาะ) ท๎าวจันทรประภะมคี วามเลื่อมใสศรัทธาอยาํ งเตม็ เปยี่ มในพระ หฤทัยก็เสดจ็ ลงจากรถ และสรงสนานพระวรกายในมหานที แหงํ นั้น แลว๎ ทรงโปรยอฐั อิ งั คารของพระเจา๎ สรู ยประภะลงสูํ แมํนา้ํ คงคาตามประเพณี และหลงั จากที่พระราชาทรงใหท๎ านและทาํ พิธศี ารทธ พรต (ศราทธ๑ หรอื ศราทธพรต เปน็ พิธีท่ลี กู ชายบําเพญ็ เพอื่ ผต๎ู ายซึง่ เปน็ บิดาของตน) เสร็จแลว๎ ก็เสด็จขน้ึ รถพระที่นง่ั แลนํ ไปจากสถานทน่ี ้ัน ในที่สดุ มาถึงประยาค ซ่ึงเป็นท่ีอนั ฤษี ทั้งหลายพากันเคารพอยาํ งสงู เพราะเปน็ ทีแ่ มนํ าํ้ คงคากับ แมนํ ้ํามยุนาไหลมาบรรจบกนั และเป็นสถานที่เหลาํ ฤษพี ากนั ทาํ พิธีบชู ากณู ฑ๑ (กณู ฑ๑ คือ กณุ ฑะ ซ่งึ หมายถึงหลมุ ทีข่ ดุ ข้ึน เพอ่ื กอํ ไฟ โดยพราหมณจ๑ ะตักเนยใสหยอดลงไป ทําให๎ไฟลกุ อยูํ เพราะเชื้อคือเนยใส การบูชาไฟคอื การถวายเคร่อื งสงั เวยแกํ พระอคั นโี ดยเฉพาะ) เรียงรายไปตามริมฝง๓่ นํ้าเปน็ เปลวไฟลกุ วับ ๆ แวม ๆ ไปตลอดทางและมคี วนั ไฟพวยพุํงข้นึ มาไมํขาด

สายพระราชาจันทรประภะ ทรงถอื ศลี จานทรายณะ (จาน ทรายณะ หมายถงึ พธิ ถี อื ศีลอดโดยกาํ หนดเวลาตามพระจนั ทร๑ หรอื ถอื พระจนั ทรเ๑ ป็นหลกั ในการคํานวณ) และทรงประกอบ ศาสนกิจท่ีสาํ คญั คอื การสระสนานในแมํน้าํ ศักด์ิสิทธิ์ การให๎ ทานพระราชทรัพย๑และอ่นื ๆ เสรจ็ ขบวนการพธิ ีศราทธ๑โดย ครบถว๎ นแล๎ว พระราชาก็เสดจ็ ไปสูนํ ครพาราณสี ซึ่งเปน็ ทีร่ วม แหงํ โบสถ๑วหิ ารอันศกั ด์สิ ิทธ์ิ มธี งเทียวปลิวสะบดั พล้วิ บนยอด หลังคาเหมือนจะกวักมือเชญิ ชวนผูจ๎ ารกึ แสวงบุณยม๑ าแตไํ กล วํา \"มาเถิดและสูโํ มกษะ (ความหลดุ พน๎ ทกุ ข)๑ ณ ท่ีน\"้ี ในนครน้ี พระราชาจนั ทรประภเทรงถือศีลอดสามวนั และทรงบชู าพระศิวะด๎วยมังสาหารชนิดตําง ๆ หลงั จากนั้น ทรงออกเดนิ ทางไปยังตําบลคยา ขณะทเ่ี สดจ็ ผาํ นไปตามไพร สณฑอ๑ นั ประกอบด๎วยไมน๎ านาพรรณ ซึ่งมีกิ่งคอ๎ มลง เพราะ นํา้ หนักแหงํ ผลอนั ดกสะพร่งั ทุกก่ิงก๎าน มีนกรอ๎ งเพลงอยาํ ง ไพเราะอํอนหวานเปน็ ทจี่ ําเรญิ โสติย่งิ นัก ดคู ล๎ายกบั วาํ ต๎นไมท๎ ี่ คอ๎ มกงิ่ และนกทีส่ งํ เสียงแจ๎วจําเรยี งนน้ั เปน็ ผ๎ูทีก่ ๎มกายอญั ชลี

และถวายเสียงสดุดสี รรเสริญพระองค๑ ฉะนนั้ ขณะทสี่ ายลม ออํ นราํ เพยพัดลํกู ่ิงดอกไมป๎ าุ ไปมาก็เหมือนกําลังถวายพวงบุป ผามาลยั แกํพระองคข๑ ณะเสดจ็ ยํางผาํ นไป ในท่สี ดุ พระองค๑ก็ เสดจ็ ลวํ งพ๎นแนวปุา และบรรลุยงั ภูเขาคยาอันศักดส์ิ ทิ ธ์ิ (ภเู ขาคยาศรี ษะ เปน็ สถานทศี่ กั ดสิ์ ทิ ธแิ์ หงํ หนึ่งของอินเดียว แปลตามรูปศัพทว๑ ํา \"ศรี ษะแหงํ คยา\" กลําวคืออสรู ช่อื คยาได๎ บําเพญ็ ตบะอนั แรงกลา๎ ที่ภเู ขาโกลาหล พระพรหมและเทวดา ทังหลายพากนั มาเยีย่ ม พระพรหมถามคยาสูรวํา ทาํ ความเพยี ร เพือ่ อะไร อสรู จึงขอพรพระพรหมวาํ ขอใหร๎ าํ งกายของตนเมอ่ื หาชวี ติ ไมแํ ลว๎ จงกลายเป็นส่ิงศกั ด์ิสิทธ์ิท่ีสดุ ในโลก ซึ่งใครก็ ตามได๎แตะต๎องราํ งของตนแล๎วจะบรรลคุ วามหลดุ พ๎นทกุ ข๑ทง้ั ปวงคือ บรรลโุ มกษะนนั่ เอง) ณ ทน่ี ัน้ พระราชาทรงบําเพญ็ ศ ราทธพรตอกี และประทานทรพั ย๑ให๎แกํพราหมณ๑ จากนนั้ เสดจ็ เข๎าสูํปาุ ศกั ด์ิสิทธ์ิ ขณะท่ีพระองคก๑ ําลงั ทาํ พิธีถวายขา๎ วบิณฑ๑แกํ พระราชบิดาในบอํ นํ้าแหํงคยานนั้ กม็ มี ือสามมือย่ืนขน้ึ มาจาก บํอน้ําเพอื่ จะรบั ขา๎ วทพิ ยพ๑ ร๎อม ๆ กัน เมอ่ื พระราชา

ทอดพระเนตรเหน็ ดังนั้นก็ทรงพศิ วงงนุ งงยง่ิ นัก จึงตรสั ถาม คณะพราหมณข๑ องพระองค๑วํา \"นี่หมายความวํากระไร ขา๎ จะสํง ขา๎ วบิณฑใ๑ ห๎มือไหนละํ \" คณะพราหมณก๑ ็ทลู วาํ \"ราชะ มือนท้ี ี่ ย่นื มามรี อยศูล (หลาว) แทงมากํอน แสดงวําเขาเป็นโจร มอื ท่ี สองทถี่ อื ปมู โหรแสดงวาํ เปน็ พราหมณ๑ สวํ นมอื ท่ีสามซึง่ นิ้วสวม แหวนและมเี สน๎ วาสนานี้เป็นมอื ของพระราชา ดงั นั้นพวกขา๎ พระองค๑จึงไมํทราบวาํ มอื ไหนสมควรแกกํ ารรบั ขา๎ วบณิ ฑ๑ และ เหตกุ ารณ๑ท้งั หมดหมายความวํากระไร\" เมือ่ คณะพราหมณ๑ กลาํ วดงั น้ี พระราชาจันทรประภะกท็ รงลงั เลพระทยั ไมํอาจจะ ตดั สินลงไปได๎ เมอ่ื เวตาลซง่ึ นัง่ อยบํู นบําของพระราชาไดจ๎ บนิทานอัน แสนมหศั จรรย๑ลงแล๎ว ก็กลาํ วแกพํ ระเจา๎ ตรวิ กิ รมเสนวาํ \"เอา ละ พระองค๑จะตัดสนิ ได๎หรอื ยงั วํา มอื ของใครควรจะได๎รบั ขา๎ ว บณิ ฑ๑พระราชทานนัน้ ขอให๎ใต๎ฝาุ พระบาทตอบข๎าดว๎ ย แตํอยํา ลมื คําสัญญานพระเจา๎ ข๎าวําทรงตกลงอะไรไวแ๎ กขํ ๎า\"

ฝุายพระเจา๎ ตรวิ กิ รมเสนผู๎ทรงเชย่ี วชาญในพระ ธรรมศาสตร๑ ได๎ฟง๓ ถ๎อยคําของเวตาลกท็ รงลมื พระองค๑ ตรสั ทําลายความเงยี บขน้ึ วํา \"ก๎อนขา๎ วบณิ ฑพ๑ ึงใหแ๎ กํมือโจร เพราะเจา๎ จนั ทรนประภะ ผท๎ู ําพธิ ศี ราทธพรตนเี้ ป็นลกู ของเขา มีชวี ิตเติบโตขึ้นมาไดก๎ ็ เพราะคําสญั ญาทน่ี างผเู๎ ป็นมารดาของเดก็ ตกลงแกํเขาไว๎ เพราะฉะน้ันชายอกี สองคน จึงหาใชํบดิ าของเขาไมํ เพราะ ถงึ แม๎วําพราหมณ๑หนํุมคือ มนสวามนิ จะเป็นผใู๎ หก๎ ําเนดิ แกํ จนั ทรประภะกต็ าม เขากไ็ มํอาจนบั วาํ เปน็ พํอทแ่ี ทจ๎ ริงไมํ เพราะมนสวามินเปน็ เพยี งผูช๎ ายขายตัวเพียงคืนหนึ่ง เพอ่ื เอา เงนิ ไปบาํ เรอหญิงคณิกาชอ่ื นางหงสาวลีเทาํ น้ัน อยํางไรกด็ ี จนั ทรประภะอาจพิจารณาวาํ เป็นโอรสของพระเจา๎ สรู ยประภะ กไ็ ด๎ เพราะวาํ กษัตรยิ พ๑ ระองค๑น้นั ทรงรับพระองค๑ไวเ๎ ป็นโอรส โดยทาํ พธิ ีศักดสิ์ ทิ ธ์ติ อ๎ นรบั ต้งั แตแํ รกเกดิ เรยี กวาํ พิธีชาตกรรม เมือ่ ทรงรับเป็นลกู แล๎วกท็ รงเลย้ี งดกู มุ ารนอ๎ ยอยาํ งดีทสี่ ดุ จน เตบิ ใหญํ แตมํ ขี ๎อควรคดิ วาํ พระเจา๎ สูรยประภะรับมาเล้ียง โดย

ทีก่ มุ ารมีทรพัยส๑ ินเปน็ ทองพันตําลงึ เป็นคําจ๎างเล้ียงดูต้งั แตนํ อน อยํใู นเปล ถ๎าพระเจ๎าสรู ยประภะไมรํ บั ทรัพยส๑ นิ ดงั กลาํ วน้ี พระองค๑ก็คงไดช๎ อ่ื วําเปน็ พอํ ของเดก็ โดยบริสทุ ธิ์กายและใจ อยํางไรกด็ ีความจริงมีอยวูํ าํ พระเจา๎ จันทรประภะเปน็ ผ๎ทู ชี าย คนหนึ่งทําให๎เกิดมาโดยเจตนาและกตกิ าที่นายโจรวางไว๎วํา บตุ รชายนน้ั จะเกิดจากใครกต็ ามก็ต๎องเป็นลูกของตนเทาํ น้นั เง่อื นไขนี้ใคร ๆ จกั ปฏเิ สธมไิ ด๎ เพราะแมํของเดก็ ไดท๎ ําพธิ สี มรส กับโจร โดยหลัง่ นํา้ ทักษโฺ ณทกบนมือถูกต๎องตามประเพณีทกุ อยําง เม่อื นายโดจรเปน็ พํอของเดก็ คือพระเจา๎ จันทรประภะ ตามเหตุผลดังกลาํ วน้ี เขาจึงสมควรและมีสทิ ธจิ์ ะไดร๎ บั ข๎าว บิณฑข๑ องลกู ของเขาในพธิ ีศราทธท๑ ุกอยาํ ง และนีค่ อื ความเหน็ ของข๎า\" เม่ือพระราชาตรสั ดงั น้ี เวตาลกก็ ระโดดจากพระอังสา ของพระองค๑อยาํ งรวดเรว็ หายวบั กลับไปยังท่อี ยขํู องตนทนั ที และพระเจา๎ ตรวิ กิ รมเสนกต็ ๎องเสดจ็ ติดตามเพือ่ เอาตวั เวตาล กลับคืนมาอกี ครง้ั หนงึ่

นทิ านเรือ่ งที่ ๒๐ แลว๎ พระเจ๎าตรวิ ิกรมเสนก็จาํ พระทัยเสด็จกลบั ไปยังตน๎ อโศกอีกคร้ังหนง่ึ นําตัวเวตาลข้นึ วางไว๎บนพระองั สา แลว๎ พา กลับไป ทรงรกั ษาความเงียบไว๎อยาํ งดี ไมตํ รสั อะไรเลย เวตาล กไ็ มยํ อมแพ๎ กลาํ วกระตุน๎ ข้นึ วํา “ราชะ ไฉนจึงนง่ิ เฉย ฉะนี้ ราตรยี งั อยํอู กี ยาวนาน จะรบี รอ๎ นแบกข๎าไปให๎เจ๎าโยคที ุศลี น่นั ทําไมกนั เอาเถอะถา๎ ยังทรงดงึ ดนั อยอํู ีกกต็ ามใจสิ แตลํ องฟ๓ง นิทานสนกุ ๆ ของข๎าสักเรอ่ื งมิดกี วาํ หรอื ” แตโํ บราณมนี ครแหํงหนง่ึ ชอ่ื จิตรกูฏ เป็นชือ่ ท่ีไพเราะ เหมาะสมชอ่ื หนึง่ นครน้ไี มมํ กี ารแบงํ แยกถอื ผวิ ถอื วรรณะอะไร ท้ังสิ้น มีพระราชาองค๑หนึ่งปกครองแวนํ แควน๎ อยํู ทรงพระนาม วํา จนั ทราวโลก ผเ๎ู ป็นประดจุ ยอดมงกฎแหํงกษัตริยท๑ ัง้ หลาย พระองคท๑ รงหล่ังสายธารแหงํ อมฤต คอื ความเมตตาปรานแี กํ ทวยนาครของพระองคโ๑ ดยท่วั หนา๎ นกั ปราชญ๑ทั้งหลายพากัน ถวายคําสรรเสรญิ สดดุ ีพระองคว๑ ํา ทรงหนกั แนํนม่ันคงในความ

กล๎าหาญเหมอื นสาตะลงุ ท่ผี กู ชา๎ ง เปน็ ผ๎มู ีพระทยั กวา๎ งขวาง ทส่ี ุด และเปน็ พลบั พลาแหํงความรื่นรมยแ๑ ละเปน็ สญั ลักษณ๑ แหํงความงามบนพืน้ พภิ พ อยํางไรก็ดี พระราชากย็ งั มคี วาม ระทมทกุ ข๑ซํอนเรน๎ อยํใู นพระทยั น่นั ก็คือ ถึงแม๎จะทรงมัง่ ค่งั ใน ธนสารสมบัติอนั มโหฬาร และมีอานุภาพอนั เตม็ เป่ยี มอยาํ งนกี้ ็ จรงิ พระองคก๑ ็ยงั ขาดอยูํอยํางหนง่ึ คือชายาอนั เหมาะสมจะ เคียงคพูํ ระองค๑ในราไชศวรรย๑นี้ วนั หนึง่ พระเจ๎าแผํนดนิ ทรงมา๎ พระทน่ี ่ังแวดลอ๎ มข๎า ราชบรพิ ารออกไปประพาสปาุ ใหญํเพือ่ ทรงลาํ สตั ว๑ เพ่อื ให๎หาย กล๎มุ พระทยั พระองค๑ทรงเป็นผสู๎ ามารถในการายิงธนูเป็นสาย ตดิ ตอํ กนั จากแลงํ ถกู เปูาหมายคอื ฝูงหมาปาุ อยาํ งแมํนยาํ เหนอื กวําพระอรชนุ (พระอรชนุ กษตั ริย๑ปาณฑพองคท๑ ี่ ๓ ใน เรอื่ งมหาภารตะ เป็นโอรสของพระอนิ ทรก๑ ับนางกุนตี มเหสี ของพระเจ๎าปาณฑแหงํ จนั ทรวงศ๑ เจา๎ ชายอรชุนเปน็ ยอดนักรบ ซง่ึ มฝี มี ือเปน็ เย่ยี ม หาใครเสมอมิได๎) ผู๎ทรงพลงั และทรง สามารถพชิ ติ ราชสหี ผ๑ แู๎ กลว๎ กลา๎ ดว๎ ยฝีพระหัตถ๑ในการยิงธนู ทํา

ให๎มันล๎มลมบนเตียงแหํงลกู ธนู (เตยี งแหงํ ลูกธนู หมายถึง เจา๎ ชายภีษมะผเู๎ ฒาํ ในเรือ่ งมหาภารตะ ถกู พระอรชุนผูเ๎ ปน็ หลานยงิ ดว๎ ยลูกธนูในสงครามมหาภารตะน้ัน ลูกธนูไดเ๎ สียบราํ ง ของภีษมะเตม็ ไปหมด หาชํองวํางมิได๎ เจา๎ ชายกล็ ม๎ ลงกลาง สมรภูมิบนลูกศรทัง้ หลายท่เี สียบราํ งจนกลายเป็นเตยี งในสนาม รบ และเจ๎าชายภีษมะนอนน่งิ อยํบู นเตยี งลกู ศรน้ันจนสน้ิ มหา สงคราม) อนั เสยี บโดยรอบจนแทบจะหาทีว่ ํางมิได๎ ทรงมีกําลัง กายอนั ทรงสมรรถนะเหมือนดังพระอนิ ทร๑ (ทรงสมรรถนะ เหมอื นดังพระอนิ ทร๑ พระอนิ ทรต๑ ามเรื่องในสมยั พระเวท มี ลักษณะตาํ งกับพระอินทร๑ในยคุ หลงั เพราะสมัยพระเวทนน้ั พระอินทรเ๑ ป็นจอมทัพของเหลาํ เทวดา มีรูปราํ งอ๎วนใหญทํ รง พลงั ไมํมีใครเสมอเหมือน มใิ ชํเป็นบรุ ุษแนงํ นอ๎ ยงดงามอยํางที่ ปรากฎในสมัยหลัง ๆ น้)ี ในการตดั ปีกภเู ขาทงั้ หลาย มีภเู ขา ศรภะเปน็ ต๎น (ตดั ปีกภเู ขาทง้ั หลาย ในวรรณคดสี นั สกฤตยคุ พระเวท ภูเขาทั้งหลายยงั มปี กี สามารถบินไปไหนมาไหนได๎ พระอนิ ทรจ๑ งึ เอาวัชระตดั ปีของภูเขาเสีย ทาํ ใหภ๎ เู ขาหมดฤทธท์ิ ่ี

จะเคล่อื นไหวไดอ๎ กี ) ใหข๎ าดกระเดน็ ด๎วยโตมรอันคมแขง็ ดงั วชั รายุธ ระหวาํ งที่ทรงขบั มา๎ เลยี บไปตามชายปาุ น้นั พระราชาเกดิ ความปรารถนาอยํางเรน๎ ลบั ในพระทยั อยากจะแยกทางจาก บรวิ ารเข๎าไปให๎ถึงใจกลางแหํงมหาพนปุาใหญํน้ัน ซ่งึ เป็นทีอ่ นั ไกลสุดกแํู ละไมํเคยพบเห็นมากํอน ในฉับพลันพระราชากท็ รง กระต๎นุ สีขา๎ งม๎าอยาํ งแรงพร๎อมกบั หวดควบั ด๎วยแซํ ทําให๎มัน แผนํ โผนโจนทะยานพํุงไปอยํางสดุ ฤทธิ์ พาพระราชาเตลดิ เข๎า ไปในปาุ ทึบ แยกจากเหลาํ ข๎าราชบรพิ ารซ่ึงขบั ตามมาไมทํ ัน ม๎า พระทนี่ ั่งว่ิงเรว็ ดงั ลมพดั ช่วั เวลาเพียงครํูเดียวกม็ าไกลถึงสบิ โยชน๑ เมอ่ื มาถึงที่นนั้ มา๎ ก็หยดุ ลง พระราชาทรงเหน็ดเหนอื่ ย อิดโรยเต็มที ทรงลงจากหลังมา๎ พระที่นั่ง แล๎วดาํ เนินดโู ดยรอบ บริเวณก็แลเหน็ ทะเลสาบใหญอํ ยูไํ มไํ กลจากทน่ี ัน้ มีกอบวั ไกล ลบิ ๆ อยูํปรมิ่ น้ํา ซึง่ เม่อื ลมพดั ผิวนาํ้ เปน็ คลนื่ นอ๎ ย ๆ ทยอยเข๎า สูฝํ ๓ง่ กด็ กู ระเพอ่ื มเหมอื นด่ังจะชวนเชิญให๎พระองคเ๑ สด็จเข๎าไป ใกล๎ พระราชาจูงมา๎ มารมิ นา้ํ ปลดบังเหยี นและอานม๎าท่ีผกู มัน

ออก ปลํอยมันลงไปอาบนํา้ เสร็จแลว๎ ทรงจูงมนั ไปผกู ไว๎กบั ตน๎ ไม๎ที่ให๎ที่ใหร๎ มํ เงาตน๎ หนง่ึ หลงั จากนนั้ พระราชาทรงสรง สนานดว๎ ยความเบกิ บานพระทยั และเสวยนาํ้ จนส้นิ ความ กระหาย ทําใหค๎ ลายจากความอิดโรยเปน็ อันมาก ทรงนง่ั พกั อยูํ สักครแํู ละทอดพระเนตรดภู ูมทิ ศั นโ๑ ดยรอบทะเลสาบ และแล เห็นวาํ ริมทะเลสาบดา๎ นหนงึ่ มตี น๎ อโศกขึน้ อยตูํ น๎ หนง่ึ แผํ ก่ิงก๎านสาขาไปโดยรอบ ทโี่ คนต๎นอโศกนน้ั มีหญงิ สาวกลุํมหน่งึ ชมุ นุมกันอยํู นางทีด่ ูเปน็ หวั หนา๎ นน้ั มรี ปู ลักษณง๑ ามบาดใจยง่ิ นัก นางสวมมาลาดอกไมเ๎ ปน็ เคร่อื งประดับศรี ษะ และนงุํ หมํ ด๎วยผ๎าเปลอื กไม๎ ซึ่งบอกให๎รูว๎ านางเปน็ ลูกสาวคนหน่งึ ของฤษี นางดูอํอนวัย และมเี สนหํ ต๑ ลอดเรอื นรําง ผมดําขลบั ของนางถูก เกล๎าเป็นมวย (เมาล)ี ตามแบบของดาบสนิ ี (นางดาบส) โดยทว่ั ไป ฝาุ ยพระราชา เมื่อเหน็ นางเพียงครั้งแรกก็ถกู ศรรกั ระดมยงิ หฤทัยราวหําฝน มีความหลงใหลเพอ๎ พกถงึ กบั ตรสั แกํ พระองค๑เองดว๎ ยความรญั จวนวํา “นางเป็นใครกันหนอ หรอื วํา

นางคือพระเทวสี าวติ รี (เทวีสาวติ รี เทวีแหํงอักษรศาสตรแ๑ ละ ศลิ ปศาสตร๑ เป็นชายาของพระพรหม เรียกกนั วาํ สาวติ รี หรอื พรหมี ทรงถอื พณิ และมีนกยงู เป็นพาหนะ) เสดจ็ ลงมาประทบั สระสนานทท่ี ะเลสาบแหงํ นี้ ถา๎ มิใชํ นางคือพระเคารเี ทวพี ลดั จากออ๎ มพระกรของพระศิวะลงมาบนแดนดนิ และกลบั คนื เป็น หญิงชาวเขา (ปารวต)ี เพอ่ื บาํ เพ็ญพรตตามเดมิ (หญงิ ชาวเขา (ปารวตี หรือบรรพต)ี หมายถึงพระอมุ าผเู๎ ปน็ ชายาของพระ ศวิ ะ (อศิ วร) นางไดช๎ ่ือวาํ หญงิ ชาวเขาเพราะนางเป็นธดิ าของ พระหมิ วตั (ภเู ขาหิมาลัย) และเปน็ น๎องสาวของพระคงคาด๎วย นางปารวตหี ลังจากทีพ่ ระศิวะเริ่มรกั นางอันเปน็ ผลของศร กามเทพแล๎วเสดจ็ หนีไป นางได๎ไปบําเพญ็ พรตอยาํ งอตุ กฤษ เปน็ เวลาช๎านาน พระศวิ ะจึงไดก๎ ลบั มาและใหน๎ างเป็นชายาของ พระองค๑ในท่ีสดุ ) หรอื วาํ นางคอื นางงามอันเกดิ จารัศมี พระจนั ทร๑ (นางอันเกดิ จากรศั มีพระจันทร๑ คอื นางมารษิ าเทวี ซง่ึ เกิดจากนางอัปสรช่ือ ปรัมโลจา โดยนางอัปสรวง่ิ หนจี าก อาศรมของฤษีกณั ฑุด๎วยความเกรงกลัว ขณะท่ีนางเหาะไปนาง

สะบัดเหงื่อของนางกระเดน็ ไปติดบนก่งิ ไม๎ในปาุ ตอนกลางคนื พระจันทรข๑ ้ึนสขูํ อบฟาู แสงพระจนั ทรส๑ ํองไปกระทบหยาด เหง่ือบนใบไม๎ทําให๎กลายเป็นเด็กผหู๎ ญงิ รูปราํ งสวยงาม นาง ได๎รับนามวํามาริษาเทวี) และกาํ ลงั บําเพญ็ ตบะอยํู เพราะฉะน้นั ขา๎ ควรจะทาํ ความรจู๎ กั นางอยํางเงยี บ ๆ และคน๎ หาความจรงิ ให๎ รใู๎ ห๎ได๎ ตรกึ ได๎ดงั น้นั แลว๎ พระราชากเ็ สดจ็ เขา๎ ไปใกลน๎ าง แตเํ ม่ือนางเห็นพระองค๑เดนิ เข๎ามาหา นยั นต๑ านางก็ เบกิ กว๎างด๎วยความประหลาดใจทไ่ี ดเ๎ ห็นความงามของ พระราชา มอื ท่กี าํ ลังร๎อยมาลาก็ตกลงโดยไมรํ ส๎ู กึ ตัว ราํ พงึ วํา “เขาคือใครหนอท่อี ุตสาํ ห๑ดั้นด๎นมาถึงน่ไี ด๎ เขาคอื สิทธะ หรือ เปน็ วิทยาธรกนั แนํ จะวําไป เขากเ็ ป็นคนรูปงามนกั หนา สมควรทจ่ี ะอวดคนได๎ทว่ั โลก” เม่อื นางคดิ ดังนก้ี ค็ ํอยลกุ ขึน้ เหลือบตาดูชายหนํุมด๎วยความสะเทิ้นอายแลว๎ เดินจากไป หัวใจ ของนางรอ๎ นรุมํ ไปหมด และขาก็พาลจะหมดเร่ยี วแรงท่ีจะก๎าว ตอํ ไปอกี ด๎วย

พระราชาหนุํมผ๎สู ภุ าพออํ นโยนและมคี วามอตุ สาหะ จึงเสดจ็ เข๎าไปใกลน๎ าง และตรสั วาํ “แมํรูปงาม ขา๎ จะไมํถามเจา๎ ละวําเจา๎ เปน็ ใคร จงึ ไมํรู๎จักมาต๎อนรบั ขา๎ ผม๎ู าจากแดนไกลแะละ เพง่ิ พบเจา๎ เป็นคร้งั แรก ข๎ามไี มตรอี นั ดีตํอเจา๎ ขา๎ ไมไํ ดห๎ วงั ผล อะไรจากเจ๎าหรอก เพยี งแตํอยากเหน็ เจา๎ ใหเ๎ ตม็ ตาเทํานน้ั แหละ เจา๎ จะหนขี า๎ ไปไยเลาํ หรือวําเพราะเจ๎าเปน็ นางดาบส เจ๎าจึงจําต๎องประพฤติอยํางเครงํ ครดั ไมํยอมพบผูช๎ ายงําย ๆ” เม่ือพระราชาตรสั ดงั นี้ นางก็จําต๎องนั่งลงทาํ มกลางบรวิ ารของ นางดว๎ ยอาการประหมําขวยเขนิ และกลาํ วต๎อนรับพระราชา ด๎วยเสยี งอันเบาแผวํ ดังนนั้ พระราชาก็กลาํ วแกเํ ธอด๎วยความพิศวาส และ ออํ นโยนวํา “ดกู อํ นภัฏฏินี (ภฏั ฏินี นางผูเ๎ จรญิ , หญงิ ผู๎ด)ี เจา๎ เปน็ ศรีแหํงสกลุ ใดอนั เป็นท่ยี กยอํ งนบั ถอื ของสหายของเจ๎า และทําไมเจ๎าจึงตอ๎ งมาทนระกําลําบากอยูํในวนาลยั น้ี เพอ่ื รบั ใชเ๎ หลาํ มุนีทงั้ ปวง และเจา๎ มนี ามวาํ อะไรเลํา” เมอ่ื นางพ่เี ลีย้ ง ของนางได๎ยนิ พระราชาตรสั ดงั น้นั ก็อธิบายวํา “สาวงามผูน๎ เี้ ปน็

ธดิ าของพระมหาฤษีกณั วะ แมนํ างชอ่ื เมนกา เป็นนางอปั สร ผ๎ู มีนามอนั เบ่ืองลือตลอดสามโลก สวํ นลูกสาวของนางไดร๎ บั การ เล้ยี งดแู ละอบรมมาในหมูํฤษเี หลาํ น้นั และได๎รบั นามวาํ อนิ ทีวร ประภา (อนิ ทวี รประภา ชอื่ ของหญิงงามผหู๎ น่ึงรู๎จกั กนั ในนาม ของนางศกุนตลา ลูกบญุ ธรรมของฤษีกณั วะ ตอํ มาไดเ๎ ป็นมเหสี ของท๎าวทษุ ยนั ต๑ (จันทราวโลก) มโี อรสดว๎ ยกนั องค๑หน่งึ ชอื่ พระภรต ไดเ๎ ปน็ จักรพรรดเิ จ๎าโลก และเป็นต๎นกาํ เนดิ ของชาว อินเดยี ทั้งมวลซ่งึ เรยี กตนเองวาํ “ภารตะ” แปลวาํ “ลูกหลาน ของพระภรต”) นางมาอาบนํา้ ในสระวนั น้ี โดยไดร๎ บั อนญุ าต จากบดิ าของนาง และอาศรมของพระมุนีกอ็ ยไํู มํไกลจากทนี่ ่ี นัก” เมือ่ นางพ่เี ลี้ยงกราบทลู ดงั นี้ พระราชาก็ดีพระทยั เสด็จขึ้นมา๎ พระท่ีนัง่ วิ่งตรงไปยงั อาศรมของพระกณั วมุนี ด๎วย ความประสงคจ๑ ะถามเรอื่ งบตุ รสาวของทํานให๎รโ๎ู ดยแจ๎งชดั เมือ่ มาถงึ พระราชาลงจากม๎า ปลอํ ยไวใ๎ นที่ใกล๎แลว๎ เข๎าไปสูํอาศรม พระดาบสดว๎ ยความนอบนอ๎ ม พระกณั วะน่ังอยบูํ นอํ าสนะตรง

กลางแวดล๎อมด๎วยเหลําฤษีบริวารเป็นอนั มาก เรอื นราํ งของ พระมหามนุ เี ปลงํ แสงสกุ สวํางเหมอื นดวงเดือนอันแจมํ กระจาํ ง ทาํ มกลางดาวฤกษ๑ทง้ั หลาย ดงั นน้ั พระราชาจึงตรงเขา๎ ไป นมัสการและกอดเทา๎ พระมหาชฏลิ ไวด๎ ว๎ ยความเคารพ พระมนุ ี ผ๎ูฉลาดก็ให๎การต๎อนรบั พระราชาเปน็ อยํางดี ทําให๎ความเหน็ด เหนอื่ ยของพระราชาหายไป และโดยไมยํ อมใหเ๎ สยี เวลา พระ มนุ ีกก็ ลําวแกํพระราชาวาํ “จนั ทราวโลกลูกเอ๐ย จงต้ังใจฟ๓ง คําแนะนาํ ทีข่ ๎าจะสง่ั แกเํ จ๎าใหด๎ ี ๆ นะ เจา๎ ก็รมู๎ ใิ ชํหรอื ข้ึนชอ่ื วํา สตั ว๑โลกยอํ มรักตัวกลัวตายดว๎ ยกนั ทงั้ นน้ั เหตุใดเจา๎ จึงฆาํ สัตว๑ ตัดชวี ิต เชํนฆํากวางที่นําสงสารโดยไมํมสี าเหตุ พระเปน็ เจ๎าทรง กาํ หนดให๎อาวุธของนักรบใหม๎ ีไวเ๎ พือ่ ปอู งกันผูอ๎ อํ นแอมิใชหํ รือ ดังน้นั จกปกครองไพรฟํ ูาข๎าแผํนดนิ ด๎วยความเปน็ ธรรม กาํ จดั ศตั รทู ังปวงท่ีมายํ่ายีแวนํ แคว๎น จงรักษาทรัพย๑สินของราษฎร อยาํ ใหเ๎ ป็นอนั ตรายดว๎ ยกําลงั ทหารชา๎ ง ทหารม๎า และอน่ื ๆ จง มีความยินดใี นการปกครอง ให๎ทานและประกาศเกยี รติคณุ ให๎ ตลอดท่วั โลก แตํเจา๎ ควรเลิกการลาํ สัตวอ๑ ันเป็นบาปกรรมเสยี

จะมปี ระโยชนอ๑ ะไรกบั การไลํลาํ ประหตั ประหารสตั วป๑ าุ ทง้ั ที่ สตั วป๑ าุ ก็ดี ผ๎ูทล่ี าํ มนั กด็ ี หรอื แม๎แตสํ ตั วพ๑ าหนะ สัตวใ๑ ชง๎ าน ทง้ั หลายก็ดี ท้งั หมดนมี้ ีชวี ิตเปน็ ทรี่ กั ของตนเองท้ังสนิ้ บรรดา สตั วท๑ ังหลายทเ่ี กิดมาในโลกลว๎ นมสี ทิ ธิเสรภี าพเทํากนั ทง้ั สิ้น เจา๎ ไมเํ คยไดร๎ ไ๎ู ดย๎ นิ เร่ืองราวของพระเจ๎าปาณฑุ (ผม๎ู ผี ิวขาวซดี เปน็ ชือ่ ของกษัตรยิ ๑จนั ทรวงศอ๑ งค๑หนงึ่ ) เลยหรือ” พระราชาผ๎มู ีปญ๓ ญาเลิศ (พระเจา๎ จันทราวโลก) ได๎ฟ๓ง กม็ ีพระทัยยินดี ทรงรับอนศุ าสนจ๑ ากรพะฤษีกณั วะดว๎ ยพระทัย แชมํ ชน่ื และกลําวดว๎ ยความเคารพวํา “ขา๎ แตํพระคณุ เจ๎า ข๎า ได๎รับการส่งั สอนจากพระคุณทําน ข๎าร๎สู ึกซาบซง้ึ ย่งิ นกั จะ ปฏิบัติตามโอวาทของทํานทกุ อยําง ข๎าขอประกาศไว๎ ณ ที่น้ี วาํ ขา๎ จะเลกิ ลาํ สตั ว๑อันเปน็ บาปกรรมนี้เสียตงั้ แตบํ ดั นี้ เพื่อใหส๎ ตั ว๑ มชี วี ิตด๎วยความผาสกุ ไมตํ อ๎ งหวาด หวัน่ ตอํ อนั ตรายอกี ตํอไป” เมอ่ื พระมุนไี ดฟ๎ ๓งกย็ นิ ดเี ปน็ อนั มาก กลําวอนุโมทนา “ขา๎ ยนิ ดี ดว๎ ยกบั เจ๎าที่เจ๎าใหอ๎ ภัยตอํ สัตวท๑ งั้ หลาย ไมกํ อํ เวรตํอไป ดงั นน้ั ข๎าจะใหพ๎ รแกเํ จา๎ เจ๎าประสงคส๑ งิ่ ใดกจ็ งขอมาเถิด” เมือ่ พระมนุ ี

กลําวดงั นี้ พระราชากพ็ อพระทยั มาก รีบสนองตอบทันทีวาํ “ถา๎ พระคณุ เจ๎าจะเมตตาตอํ ข๎าจรงิ ๆ แลว๎ ขา๎ ขอนางอนทวี ร ประภาธดิ าของทํานเพยี งอยาํ งเดยี ว” เม่ือพระราชาตรัสดงั น้ี พระมหาฤษีก็ยกนางใหต๎ ามปรารถนา ในขณะที่นางโสรสรง เสร็จมาใหมํ ๆ และทําพธิ ีแตํงงานอันศักดส์ิ ทิ ธ์แิ กํบคุ คลทง้ั สอง ในขณะท่ีนางชายาทง้ั หลายของพระมนุ ี ตาํ งกแ็ สดงความยินดี และอวยชยั ใหพ๎ รแกํเจ๎าบําวเจ๎าสาวโดยพร๎อมเพรยี งกนั แลว๎ พระราชาจันทราวโลกกอ็ ม๎ุ นางอปั สรธิดาขน้ึ น่ังบนหลังมา๎ พระ ที่น่งั เสดจ็ ออกจากพระอาศรม มเี หลําฤษดี าบสตามมาสํงจน ลบั ตา เม่ืพระราชาเสด็จไปตามทางนน้ั ดวงสูรยะเพิง่ คล๎อย ตํ่าลงสยูํ อดเขาและลับดวงไปในมชิ า๎ เวลาย่ําคํา่ เริ่มตน๎ ด๎วยนาง อปั สรราตรผี ูม๎ นี ัยนต๑ าดงั มฤคเนตร เรมิ่ ปรากฎตัวดว๎ ยเรอื นราํ ง อันงาม มีพัสตราภรณส๑ ีมํวงเปน็ เคร่อื งนงํุ หมํ เหมอื นสแี หํงราตรี ในขณะน้ัน พระราชาอุ๎มนางเสด็จไปตามทาง ทรงแล เหน็ ตน๎ อศั วัตถะ (บาลเี รยี ก อสั สตั ถะ หมายถงึ ต๎นโพ) ขน้ึ อยูํ ริมทะเลสาบ อนั มนี ้ําใสบํ รสิ ุทธ์ิเฉกเชํนน้าํ ใจของสตั บุรุษ และ

ทรงเห็นวาํ สถานท่ีนนั้ เปน็ ทรี่ ํมรนื่ ไมใ๎ บบังเป็นทรี่ มํ เย็น มเี นนิ หญ๎านํุมน่ิมนาํ น่ังนอน จึงตกลงพระทัยวําจะหยดุ พักแรมท่นี ่นั ดงั นัน้ จึงเสดจ็ ลงจากมา๎ ให๎มันกินหญ๎ากินนํ้า เสรจ็ แล๎ว พระราชาก็เอนองค๑ลงบรรทมบนผนื ทรายอนั ละเอียดอํอน หลังจากที่เสวยนํ้าแลว๎ และนอนผงึ่ ลมอนั เย็นและลบู ไลพ๎ ระ กายดว๎ ยความอํอนโยน ยามรําเพยพล้วิ แผวํ มาเปน็ ระยะตลอด ราตรี พระราชาบรรทมดว๎ ยนางผเู๎ ป็นทรี่ ักอยาํ งแสนสุข ขณะน้นั ดวงศศีก็คอํ ยปรากฎบนทอ๎ งฟูา ฉายแสงสขี าวนวล ละไมแผไํ ปในฟากฟาู ขบั ไลคํ วามมืดของราตรีใหเ๎ จือจางลง เม่ือถงึ เวลาเชา๎ ตรูํ พระราชาบรรทมต่ืนขึ้นพอดีแสง สุวรรณารณุ ฉายจับขอบฟูา ทรงสวดบูชาสูรยะตามประเพณี แลว๎ ลงสรงสนานในทะเลสาบ จากนน้ั กเ็ ตรยี มเดินทางตอํ ขณะ นน้ั เองก็แลเห็นพราหมณาสรู ตนหน่ึง ดําราวกับถาํ นผมเหลือง เหมือนสายฟาู รวมกันเขา๎ แลว๎ กเ็ หมือนกับสายฟูาในเมฆมดื อสรู ตนนสี้ วมศริ มาลา มีสายยัชโญปวีตเฉวียงบาํ (ยชั โญปวีต เส๎นดายดิบถักเป็นเสน๎ สังวาลใชส๎ วมเฉวียงบํา เปน็ สญั ลกั ษณ๑

ของพวกพราหมณ๑บางทีเรียก สายธุรํามงคล) มันกาํ ลัง แทะเศีรษะคนทต่ี กอยูํในมอื มัน โดยกัดกระชากเนือ้ บนศรี ษะ และดม่ื โลหิตจากกะโหลกน้นั พรหมณ๑ปีศาจผม๎ู ีเขี้ยวเงง๎ แสยะ นาํ สยดสยอง มันอา๎ ปากกว๎างและหัวเราะด๎วยเสยี งอนั ชวนให๎ ขนหวั ลุก และพนํ เปลวไฟพิโรธออกจากปากของมัน แล๎ว คํารามคกุ คามพระราชาวาํ “อา๎ ยคนสาระเลว จงรเ๎ู อาไวว๎ ํา กนู ี่ แหละเป็นพรหมณ๑อสรู ช่อื ชวาลามุข และตน๎ อัศวตั ถะตน๎ น้กี ็ เป็นทอ่ี าศยั ของกู ไมํเคยมีใครบกุ รกุ เขา๎ มาทน่ี ีไ่ มํวาํ มันจะเปน็ หนา๎ อนิ ทรห๑ น๎าพรหมคนไหน แตํมงึ อวดดีบุกเขา๎ มานอนทนี่ ี่ พร๎อมกบั เมยี ของมึง กทู ํองเทย่ี วไปตามความพอใจของกตู ลอด คนื พอกลบั มากเ็ ห็นมึงนอนอยํูท่นี แี่ ลว๎ เพราะฉะน้ันจงเตรยี ม ตวั รับโทษเถอะ แนํะ อา๎ ยคนช่วั ฟง๓ ใหด๎ ี กจู ะฉีกเน้อื ของมงึ เป็น ช้นิ ๆ แล๎วจะกนิ หวั ใจของมึงให๎สาสมกับความทะลึ่ง ทะเลอํ ทะลําเขา๎ มาในทข่ี องกู จากนนั้ กจู ะด่ืมเลือดสด ๆ ของ มึงเสีย”

เม่อื พระราชาได๎ทรงฟง๓ วาจาคุกคามของอสรู เชํนนั้น ประกอบกบั ได๎เหน็ นางผ๎ูเปน็ ชายาตกใจจนขวญั หนดี ฝี อุ และ ทรงรู๎ดีวาํ ไมํมที างสมู๎ นั ได๎ จงึ พดู กบั มันดว๎ ยความสะทกสะทา๎ น วาํ “ขา๎ ขออภัยอยาํ งยงิ่ ในการที่โงํเชลาไมรํ ๎ูจกั กาลอันควรและ ไมํควร แตขํ ๎าเขา๎ มาท่นี ี้ก็เพราะวําตอ๎ งการขอความกรณุ าขอ อาศัยแรมคืนเพยี งช่ัวคืนเดียว รุงํ เช๎าข๎ากจ็ ะไป ไมมํ เี จตนาจะ บุกรุกทีข่ องทํานหามิได๎ และเพอ่ื เป็นการตอบแทนทาํ น ข๎าจะ ใหส๎ ง่ิ อนั ทาํ นปรารถนา โดยจะสํงมนุษยผ๑ ูม๎ เี นื้ออันหอมหวานมา ใหแ๎ กทํ ําน ทาํ นจะไดก๎ ินอยาํ งเอรด็ อรอํ ย และหายโกรธขา๎ กับ เมียลงบา๎ ง” เม่อื อสรู พราหมณไ๑ ด๎ฟง๓ ดงั นั้นกค็ ลายความโกรธลง และพดู กับตัวเองวาํ “ถา๎ เปน็ อยาํ งนน้ั กใ็ ช๎ได๎” หลงั จากนน้ั ก็ กลาํ วแกพํ ระราชาวาํ “ขา๎ จะอดโทษทเ่ี จา๎ ดหู มนิ่ ข๎าไว๎สักครง้ั แตํ เจ๎าจะตอ๎ งปฏบิ ัติตามเงอื่ นไขของข๎าคือ เจ๎าจะต๎องหาเด็ก พราหมณม๑ าให๎แกขํ า๎ คนหนึ่ง ถงึ แมจ๎ ะอายุถงึ เจด็ ขวบกย็ งั ใชไ๎ ด๎ แตํขอใหเ๎ ปน็ เดก็ ฉลาด มตี ระกลู ผดู๎ ี และพร๎อมทจี่ ะสละตนเพอื่ เห็นแกเํ จ๎า ให๎พอํ และแมขํ องเดก็ วางลกู ลงบนพื้นดิน จับแขน

ขบั ขาไวใ๎ หแ๎ นนํ ระหวํางท่ีกําลังทาํ พิธสี ังเวยอยํู และจาํ ไว๎วาํ ถ๎า เจา๎ หาเหยื่อตามทีว่ ํานัน้ ได๎ เจา๎ จะตอ๎ งเป็นผูส๎ งั หารเดก็ น้นั ด๎วย การฟ๓นเพยี งฉบั เดยี ว แล๎วนําราํ งเด็กคนน้นั มาให๎ขา๎ ในวนั ท่ี ๗ หลังจากนั้น แตถํ า๎ ไมํเป็นไปตามน้ี โอ ราชะ ข๎าจะฆาํ เจ๎าเสีย และทาํ ลายราชสํานักของเจา๎ ให๎สน้ิ สญู ภายในช่วั พรบิ ตาเดียว” เมอ่ื พระราชาไดฟ๎ ง๓ กต็ กพระทยั อยาํ งย่ิง รีบตอบตกลงตาม ข๎อเสนอทุกประการ ทนั ใดนน้ั อสรู พราหมณ๑กห็ ายวบั ไปทนั ที ฝาุ ยพระราชาจันทราวโลก เมือ่ อสรู หายไปแลว๎ กเ็ สด็จ ข้ึนหลงั มา๎ พรอ๎ มด๎วยพระชายาอนิ ทวี รประภา เทย่ี วติดตามหา ทหารผ๎ูเปน็ บรวิ ารซึ่งพลดั พรากกันในวนั ประพาสลาํ สตั ว๑ ดว๎ ย พระหฤทยั อนั เศรา๎ หมองและเป็นทุกข๑อยํางยงิ่ เมอ่ื ขบั มา๎ มา ตามทางทรงรําพงึ วาํ “อนิจจาเอ๐ย เพราะการลําสัตวก๑ บั ความ รกั ทําใหข๎ า๎ หลงไป จงึ ตอ๎ งมาประสบความฉิบหายเหมือนอยาํ ง กษัตรยิ ป๑ าณฑพ (เจ๎าชายปาณฑพ เจา๎ ชาย ๕ องค๑ โอรสของ พระเจา๎ ปาณฑุกับนางกนุ ตี (สามองคแ๑ รก) และองค๑ที่ ๔, ๕ เป็นโอรสฝาแฝดเกดิ จากนางมาทวีผเ๎ู ป็นมเหสีองค๑ที่ ๒ เจา๎ ชาย

ปาณฑพเลํนการพนันจนหมดตัว ถูกขบั ไลํไปเดินปุา ๑๒ ป)ี แท๎ เทยี ว ชํางโงํเขลานีก่ ระไร ขา๎ จะมปี ญ๓ ญาไปหาเหย่ือมาให๎ รากษสไดท๎ ี่ไหน และต๎องทาํ ตามอยาํ งท่ีมนั บรรยายเอาไวด๎ ๎วย ฉะน้นั ในระหวํางนี้ขา๎ ควรจะกลบั บ๎านเมอื งกอํ นดกี วาํ จะคอยดู วําจะมอี ะไรเกดิ ขึ้น” ขณะทที่ รงรําพงึ อยูํก็พอดีกองทหารที่ ตดิ ตามหาพระองคต๑ ิดตามมาทัน ดงั น้ันท้งั หมดจึงเดินทางกลับ พระนครจติ รกฏู ทําให๎ราษฎรทั้งหลายมคี วามปิติยินดเี ป็นอยาํ ง ยงิ่ ทีไ่ ด๎ทราบวาํ พระราชาของตนได๎พระชายาแลว๎ แตํพระราชา น้นั หาไดม๎ ีความสขุ ในพระทัยไมํ ทรงครุํนคดิ ถงึ เรอ่ื งทจี่ ะบังเกิด ตอํ ไปดว๎ ยความหดหพํู ระทยั อยมํู ิวาย วันรุงํ ขึน้ พระราชาทรงเรยี กเหลาํ มนตรีเขา๎ มา ปรึกษาหารือเป็นความลับ ถงึ เรื่องทเ่ี กดิ ขน้ึ แกพํ ระองคใ๑ นปุา มนตรีทไ่ี ว๎ในไดผ๎ ู๎หน่งึ จงึ กราบทูลํา “ขา๎ แตมํ หาราช ขออยําได๎ ทรงกงั วลพระทัยเลย ขา๎ ขอรบั อาสาเปน็ ผ๎ูสืบหาเด็กดงั กลาํ วมา ถวายแดํพระองค๑เอง เรือ่ งแปลก ๆ ในโลกอยาํ งนีค้ งจะหาไมํ ยากนัก”

เม่ือมนตรไี ดป๎ ลอบโยนพระราชาของตนแล๎ว กเ็ รํงรีบ กระทาํ การตามแผนของตนอยาํ งรวดเร็วท่ีสดุ คอื ใหน๎ ายชาํ ง หลอํ รูปเดก็ เจด็ ขวบด๎วยทองคํา แล๎วประดับหทู ง้ั สองด๎วย กุณฑลเพชร ตอํ จากนน้ั เอารปู ปฏมิ าลงวางในเกวยี น แลว๎ ขบั ลากไปในเมอื งตําง ๆ ตามหมบูํ า๎ นท้ังหลาย และท่ชี ุมชนของคน เลยี้ งสตั ว๑ ในระหวํางทางทเ่ี กวียนของรปู ปฏิมาแลํนไปน้ัน มนตรีก็ปุาวประกาศซาํ้ แลว๎ ซา้ํ อกี ขา๎ งหนา๎ รปู ปฏมิ า พรอ๎ มกับตี กลองไปข๎างหน๎าวํา “เจ๎าขา๎ เอ๏ย บา๎ นน้ีและชอํ งน้ี ใครมีเด็ก พราหมณ๑อายุ ๗ ขวบ และเตม็ ใจจะเสนอตัวเองให๎เป็นพลแี กํ พรหมณ๑อสูร เพือ่ ใหเ๎ กดิ ประโยชนแ๑ กํทกุ คนก็ให๎บอกมาดว๎ ย และถา๎ พํอแมขํ องเดก็ จะมอบเด็กให๎เป็นพลี โดยยึดเทา๎ ยดึ มอื ให๎ แนนํ ในระหวาํ งการฆาํ เดก็ แลว๎ ไซร๎ พระราชาจะให๎คําตอบแทน สาํ หรบั เด็กนัน้ ผซู๎ งึ่ เห็นแกํความอนุเคราะห๑พอํ แมํดว๎ ยความ กตญั ๒ู โดยยกรปู หลอํ ทองคาํ ประดบั เพชรพลอยรูปนี้ใหเ๎ ป็น รางวลั พร๎อมกบั สํวยอกี หนึ่งร๎อยหมํูบ๎าน

ปรากฎวาํ ในละแวกนน้ั มเี ด็กพราหมณค๑ นหนึง่ อายุ ๗ ขวบ ดาํ รงชพี อยํดู ๎วยเงนิ อปุ การะทพี ระราชาทรงเลย้ี งดูแกํ พราหมณ๑ เดก็ ผนู๎ ้ีเปน็ ผกู๎ ล๎าหาญอยาํ งยอดยิ่ง และมี กิรยิ ามารยาทอนั นําชม เมอ่ื ไดย๎ ินการตฆี อ๎ งรอ๎ งปุาวดังนน้ั เดก็ ผน๎ู ี้ถงึ จะเปน็ ผม๎ู อี ายนุ อ๎ ย แตกํ เ็ ฉลยี วฉลาด มคี ุณธรรมดงี าม อนั ได๎สะสมมาแตํชาตกิ ํอน และเปน็ ผ๎ูท่ีจะยงั พระราชาใหส๎ ําเร็จ ประโยชนใ๑ นชาตนิ ี้ เขาจึงกา๎ วออกมาพูดกับผปู๎ าุ วประกาศวาํ “ข๎ายนิ ดสี ละตัวข๎าเองเปน็ พลีแกํพระราชาด๎วยความเตม็ ใจ ขา๎ จะกลับไปแจง๎ เร่ืองแกํพอํ แมขํ องขา๎ แลว๎ จะกลบั มาหาเจ๎า” เม่อื เดก็ นอ๎ ยกลาํ วดังน้ี ผปู๎ ระกาศก็ดีใจมาก และใหเ๎ ด็กกลับไปบา๎ น เดก็ น๎อยกลบั ไปบ๎านกก็ ระทําความเคารพอยาํ งนอบน๎อมตอํ บิดามารดาของตน และกลาํ ววํา “ลูกจะพลตี ัวเองเพอ่ื ประโยชนส๑ ขุ แกํคนทัง้ หลายด๎วยราํ งกาย อนั จะมีแตคํ วามผุพัง เปอ่ื ยเนํารํางน้ี โปรดอนุญาตลกู เถดิ ขอใหล๎ ูกไดย๎ ุติความ ยากจนของพํอแมํ เพราะถา๎ ลูกไปพลีชีวติ ตอํ พระราชา พระองค๑ จะพระราชาทานรูปหลอํ ทองคาํ ใหแ๎ กํลูก และยังแถมด๎วยสํวย

อกี ร๎อยหมํบู ๎าน เม่ือลูกไดร๎ ับพระราชทานมาแล๎ว ลูกจะยกให๎ พอํ แมทํ ง้ั หมด ด๎วยประการฉะน้ี ลกู จักได๎ชื่อวําทดแทนบญุ คณุ ของพอํ แมผํ ๎ใู ห๎กาํ เนดิ และเล้ยี งดลู กู มา ความยากจนของเราก็ จะไดส๎ ิ้นสดุ ลงเสยี ที และพอํ แมํก็ยงั จะมลี ูกอีกหลายคนมาแทน ลูกคนน”้ี พอได๎ฟง๓ ลกู ชายกลําวดงั นนั้ พอํ และแมกํ ็พดู วาํ “เจา๎ พดู อะไรอยาํ งนน้ั เลาํ ลกู เจา๎ ป๓น่ ปุวนเพราะลมพัดจนหัวหมุน หรอื ไร หรอื วาํ เจ๎าถกู ดาววิ่งมาชนกระนนั้ หรอื ถา๎ เจ๎าไมไํ ดเ๎ ปน็ สองประการนี้ เจา๎ จะพดู บา๎ ๆ อยาํ งนี้ได๎อยํางไร มมี นุษยท๑ ไี่ หน เขายอมแลกชวี ิตลกู ชายกบั ทรพั ยส๑ มบัติบา๎ ง ไมวํ ําจะเป็นสมบตั ิ มหาศาลปานใด มตี ัวอยาํ งทไี่ หนทล่ี ูกมาขอใหเ๎ ขาเอาตวั ไปเปน็ พลี” เม่อื บตุ รชายไดฟ๎ ๓งบิดามารดาดงั นน้ั ก็อธิบายวาํ “ลกู ไมไํ ด๎ พดู เพราะสตเิ ลอะเลอื นแตอํ ยาํ งใดหรอก ฟง๓ ลกู พดู สกั นิด ก็ ราํ งกายของคนเรานล้ี ๎วนเปน็ สง่ิ ไมบํ ริสุทธ์ิ มีความนาํ เกลยี ดจน เหลือที่จะบรรยายได๎หมดสนิ้ นําเกลยี ดนาํ ชงั มาตง้ั แตํเกิด เป็น รังแหงํ ความทกุ ข๑ อยไํู มนํ านกจ็ ะพินาศฉบิ หาย ดังน้ัน

นักปราชญจ๑ งึ กลําววํา “สาระท่ีแกรงํ และสถาวรท่ีสดุ ในสังสาร ภพนี้กค็ อื บณุ ย๑ ซงึ่ ราํ งอันหาคาํ มิไดน๎ เี้ ป็นผสู๎ รา๎ งข้ึน และบุณย๑ ใดเลําจะประเสรฐิ เลิศล้ํายิง่ ไปกวาํ การทาํ ประโยชน๑แกสํ ัตว๑ ทงั้ หลายให๎พน๎ ทุกข๑โดยท่ัวหนา๎ ดงั นั้นถ๎าข๎าไมํแสดงความ เสยี สละดงั กลาํ วนแี้ กํพอํ แมํ ผลบญุ อ่นื ใดเลําท่ีขา๎ จะไดร๎ บั จาก ราํ งกายน”ี้ ดว๎ ยถ๎อยคําเหลํานแ้ี ละอ่นื ๆ อันแสดงความชักจูง นานาประการ กมุ ารน๎อยผ๎ูมวึ ามตง้ั ใจเด็ดเดี่ยวเตม็ ท่กี ส็ ามารร๑ โดยทั่วหนา๎ ดังน้นั ถ๎าขา๎ ไมํแสดงความเสยี สละดงั กลําวนแี้ กํพอํ แมํ ผลบญุ อ่ืนใดเลาํ ทข่ี า๎ จะได๎รบั จากราํ งกายน”้ี ด๎วยถ๎อยคาํ เหลําน้แี ละอ่นื ๆ อนั แสดงความชกั จงู นานาประการ กมุ ารน๎อย ผูม๎ ึวามต้ังใจเด็ดเด่ยี วเต็มท่กี ส็ ามารถโน๎มใจพอํ แมใํ ห๎เห็นชอบ ดว๎ ยในทสี่ ุด เสรจ็ แล๎วเขาก็กลับไปพบกับเหลําราชบริพารท่ี กําลังตฆี อ๎ งรอ๎ งประกาศอยํแู ละขอรบั ปฏิมาทองคํา พรอ๎ มกบั สวํ ยร๎อยหมบูํ ๎าน จากนั้นกอ็ อกเดนิ ทางพร๎อมดว๎ ยพํอแมํตรงไป ยังนครจิตรกฎู อนั เปน็ สํานักของพระเจ๎าแผนํ ดนิ ฝุายพระราชา จนั ทราวโลกเมื่อได๎ทราบเร่ืองราวท้งั หมดก็มีความพอพระทัย

อยาํ งยง่ิ เพราะภารกิจสาํ คัญของพระองค๑จะได๎สมั ฤทธิผลใน โอกาสน้ี บรรดาเหลําผ๎เู ปน็ อาํ มาตย๑ราชมนตรีทัง้ มวลก็แสดง ความช่ืนชมยินดดี ๎วย ขณะเม่อื กุมานาํ พอํ แมํเขา๎ ไปเฝูา พระราชาแลเห็นกป็ ลาบปลม้ื ยงิ่ นกั สง่ั ให๎เอากมุ ารไปอาบนาํ้ เสรจ็ แลว๎ ชโลมราํ งดว๎ ยสุคนธรสอนั หอมร่นื ให๎ประดบั ศีรษะ ดว๎ ยมาลาลังการ แลว๎ อมุ๎ กมุ ารขึน้ นงั่ บนหลงั ช๎างพระท่ีนั่ง และ ให๎พํอแมํของกุมารขน้ึ ชา๎ งตามไปพบพราหมณาสรู ดว๎ ยกัน เม่ือ ขบวนมาถงึ ที่สถิตของอสรู บรเิ วณอศั วตั ถมณฑล พระราชาก็ สัง่ ใหห๎ ยดุ ทําเครื่องหมายวงกลมโดยรอบตน๎ ไม๎นน้ั แล๎วให๎ พราหมณ๑ปโุ รหติ กระทําการบูชาไฟ และถวายเครื่องพลกี รรม แกํพราหมณ๑รากษสตามสญั ญา ทนั ใดปีศาจพราหมณก๑ ป็ รากฏ กายขน้ึ สํงเสยี งหวั เราะกึกกอ๎ งพรอ๎ มกับรํายพระเวทเป็นการ ตอบรับ ภาพปศี าจนน้ั กลวั สยดสยองย่งิ นัก มันกาํ ลงั มึนเมาด๎วย การด่ืมโลหติ ของมนษุ ย๑ ตํอมาก็แสดงการหาวและทบุ หน๎าอก ของตนหลายครั้ง นยั นต๑ าของมนั เป็นเปลวไฟเจิดจ๎า และเงา ของมันปรากฏจากราํ งท่ีสงู ทะมึนราวกบั ภผู าใหญสํ ดุ ขอบฟาู

คํอยยํางก๎าวเขา๎ มา พระราชาจันทราวโลกแลเห็นดงั น้ันก็เสดจ็ เขา๎ ไปใกล๎ น๎อมพระองคล๑ งแสดงความเคารพ และตรสั วํา “ภควาน ข๎าพามนุษยม๑ าสังเวยแกทํ ํานตามสญั ญาภายในเจด็ วนั บัดนี้กไ็ ดเ๎ วลาตามสัญญาน้นั แลว๎ ขอทํานจงพงึ พอใจในพลีนี้ เถดิ ” เมือ่ พระราชาตรสั วิงวอนดงั น้ี พราหมณร๑ ากษสกม็ องลง ไปทกี่ ุมารดว๎ ยความยนิ ดี และแลบล้นิ เลยี ริมฝปี ากด๎วยความ กระหาย ในขณะนั้น กมุ ารนอ๎ ยผ๎ใู จสงู กก็ ลาํ วแกตํ ัวเองดว๎ ย ความปีติวํา “ขออยําใหก๎ ศุ ลผลบณุ ย๑ซึ่งเกิดจากการสงั เวยชีวิต ของขา๎ จะทาํ ใหข๎ ๎าไปสูํสวรรคห๑ รอื ความหลดุ พ๎นทกุ ข๑ ถา๎ หาก ผลบณุ ยน๑ ้ีจะไปไปถงึ สัตวโ๑ ลกทง้ั มวล ข๎าเสยี สละตนเองเชนํ น้ี ขา๎ ทําเพือ่ ผู๎อื่นเทาํ น้ัน และขา๎ กจ็ ะกระทาํ อยาํ งนเ้ี สยี สละอยาํ งน้ี ตลอดชาตนิ ี้ ชาติหนา๎ เรอื่ ยไปไมมํ วี นั ส้นิ สุด” ในขณะท่กี มุ าร นอ๎ ยประกาศสจั จะตํอโลกน้ี สวรรคก๑ ็เปดิ ออกในฉับพลัน มรี ถ แก๎วแววฟาู นบั จาํ นวนมิถ๎วน ทกุ คนั เต็มแนนํ ไปดว๎ ยเทพบตุ ร

และเทพธิดา ถือพานโปรยปรายบปุ ผามาลีลงมาสดดุ ีราวกับ ฝอยฝน ครั้นแล๎วเดก็ นอ๎ ยก็ถกู พาไปยงั แทนํ สงั เวยตอํ หน๎า พราหมณ๑ปศี าจ โดยผเู๎ ปน็ บิดาหิ้วเท๎าและมารดาหว้ิ แขนพาไป วางลง ขณะนั้นพระราชาก็ถอดพระแสงออกจากฝก๓ เพอื่ จะ สังหารเด็ก แตใํ นชวํ งขณะแหงํ ความเป็นความตายนั้นเอง เด็กก็ ระเบดิ เสยี งหัวเราะดังสน่ันหว่นั ไหว เสยี งหวั เราะนท้ี ําใหท๎ กุ คน ณ ทนี่ ้ัน รวมท้งั พราหมณป๑ ีศาจด๎วยตํางก็พากันผงะหงายดว๎ ย ความตกใจ และเมอื่ ไดส๎ ตทิ ุกคนในท่ีน้นั กร็ บี พนมมือและนอ๎ ม ศรี ษะแสดงความเคารพยังท่ีเทา๎ ทงั้ คูํของกุมารสถติ อยํู และจอ๎ ง มองหนา๎ ของกมุ ารนัน้ ดว๎ ยความประหลาดใจเป็นล๎นพ๎น เวตาลตวั ดเี มื่อเลําเรอ่ื งนทิ านดังกลาํ วแลว๎ ก็ตดั บท เพียงแคนํ ้ัน เพราะเห็นวาํ พอเหมาะแกกํ ารจะตงั้ ปญ๓ หาใหพ๎ ระ เจา๎ ตรวิ กิ รมเสนทรงตอบ โดยการตัง้ คําถามวาํ “โอ นฤบดี บอก ขา๎ หนํอยสวิ าํ เพราะอะไรกมุ ารน๎อยจงึ หวั เราะเสยี งนํากลัว

กกึ กอ๎ งกอํ นท่เี ขาจะถูกสังเวยชวี ติ ตามเงอ่ื นไขของปศี าจเชนํ น้ี เรือ่ งนป้ี ระหลาดมากและข๎ามองหาเหตผุ ลตน๎ ปลายไมเํ จอะเลย ถ๎าพระองคท๑ ราบปริศนานีก้ ็ขอไดบ๎ อกแกํข๎าด๎วยเถดิ แตเํ ออ ขอสะกิดไว๎หนอํ ยวํา ทรงรแู๎ ลว๎ มิใชํหรอื วาํ ถา๎ พระองคร๑ ๎ูคําตอบ แตํแกล๎งไมตํ อบละกพ็ ระเศยี รจะตอ๎ งแตกเป็นร๎อยช้ิน” เมื่อพระราชาไดฟ๎ ง๓ เวตาลกลาํ วดังน้นั ทรงตอบวาํ “เจา๎ จงเอาหูฟ๓งให๎ดี แลว๎ จะรวู๎ ําเดก็ หวั เราะเพราะอะไร วําโดย ธรรมดาสามญั แลว๎ สตั วโ๑ ลกที่อํอนแอทง้ั หลาย เมอ่ื อนั ตราย มาถงึ ตวั ยอํ มร๎องเรยี กให๎พํอหรอื แมํชํวยชีวติ ดว๎ ยกนั ทั้งนน้ั แตํ ถา๎ พอํ และแมํตายไปกํอน เขากเ็ รียกให๎พระเจา๎ แผํนดินชวํ ย เพราะพระเจ๎าแผํนดนิ เปน็ ท่พี ึ่งของราษฎรโดยหน๎าทขี่ อง พระองค๑อยแูํ ล๎ว แตถํ า๎ พึ่งพระเจ๎าแผํนดนิ ไมไํ ด๎ เขากจ็ าํ เป็นตอ๎ ง ไปพ่งึ เทพยดาทง้ั หลายท่ีจะใหค๎ วามค๎มุ ครองแกเํ ขาไดต๎ ามกรณี บดั น้ีเม่อื พิจารณากรณขี องเด็กนอ๎ ยแลว๎ จะเห็นวาํ ไมเํ หมือนกนั เพราะกรณเี ดก็ ผ๎นู ี้ พอํ แมํกย็ ังอยูํ พระราชากย็ งั อยํู เทพ ทงั้ หลายกย็ งั อยูํ ทกุ คนอยทํู ่ีนนั้ พรอ๎ มกันหมด และแตลํ ะคนก็

แสดงอาการตํ รงกันขา๎ มกับทใ่ี คร ๆ คาดหวงั วําจะเป็น คือพอํ และแมขํ องเดก็ กลับชํวยกันหิ้วแขนหวิ้ ขาของเด็กเอาไปสูํ ตะแลงแกงเสยี เอง เพราะหวังแตํสง่ิ ตอบแทนท่ีจะพึงไดจ๎ าก พระราชา ขา๎ งพระเจ๎าแผนํ ดินก็ดกู ระเห้ยี นกระหอื รอื ท่ีจะฆาํ เด็กนั้นเสียเพอ่ื รกั ษาชวี ติ ของตนเอง และพราหมณ๑รากษสเลาํ ก็ ไมมํ ีจติ ใจท่จี ะทาํ อะไร นอกจากจะขมํา้ ทาํ เดยี ว บุคคลทั้งหลาย ในท่นี ัน้ เด็กน๎อยกลาํ วรําพงึ แกตํ วั เองวาํ พวกเหลาํ น้ีล๎วนแตํชัก นาํ ความคิดของตัวเองให๎ผดิ ลผูํ ดิ ทาง ทง้ั น้ีก็เพราะบคุ คลเหลาํ นี้ ลว๎ นแตกํ ระทาํ อะไรก็เพ่อื สงั ขารอนั เป่ือยเนาํ นําเกลียด นํา ขยะแขยง และเป็นทุกข๑เปน็ รงั โรคดว๎ ยกนั ทั้งสน้ิ เหตุใดเขาจึง ไมแลเหน็ ความจรงิ เหลําน้ี เขาทาํ เพื่ออะไรกัน กฎแหํงอนจิ จัง น้นั มีอยูํ ไมมํ ใี ครหลกี พน๎ ได๎ แม๎พระพรหม พระอนิ ทร๑ พระ วิษณุ พระศิวะ และเทพอน่ื ๆ กอ็ ยํูในกฎแหํงอนจิ จังน๎ เหมือนกันหมดไมมํ ียกเว๎น” ด๎วยเหตผุ ลดงั กลาํ วน้ีแล ทาํ ใหก๎ มุ ารน๎อยระเบดิ เสยี ง หัวเราะสนนั่ หวน่ั ไหวด๎วยความยินดี และด๎วยความประหลาด

ใจ เสยี งของเขาบอกถึงความปลม้ื เปรมเพราะวัตถปุ ระสงค๑ของ เขาบรรลจุ ดุ มุงํ หมายแลว๎ แตํกป็ ระหลาดใจในขณะเดยี วกัน เพราะความพินาศจะต๎องมาถงึ บคุ คเหลาํ น้นั แนํ ๆ ในอนาคต โดยมติ อ๎ งสงสยั ด๎วยสัจธรรมยํอมเปน็ ความจริงอยํวู ันยังค่ํา” พระเจ๎าตรวิ เกรมเสนตรสั ดังนีแ้ ล๎วก็นงิ่ อยํู และเวตาล กล็ ะจากพระอังสาของพระองค๑ หายวับไปสทํู ีพ่ าํ นักของตนด๎วย อาํ นาจอันลึกลับ พระราชาไมํหยดุ เสยี เวลาเปลํา รีบตดิ ตาม เวตาลไปทนั ทดี ว๎ ยพระทัยอนั มุงํ มนั่ เดด็ เดยี่ วเฉกเชนํ มหาสมุทร ทีม่ ีความ่นั คงไมหํ ว่ันไหว ดาํ รงอยตูํ ลอดกาลนัน้ แล

นทิ านเรื่องที่ ๒๑ ครน้ั แล๎วพระเจ๎าตรวิ เกรมเสนกเ็ สด็จกลบั ไปยังต๎น อโศก ดงึ ราํ งเวตาลลงมาจากก่งิ อโศก แล๎วเอามันพาดบาํ ดําเนินมาตามเส๎นทางเดมิ ขณะทม่ี าตามทาง เวตาลก็กลําววํา “ราชะ โปรดฟ๓งเถดิ ข๎ากาํ ลงั จะเลาํ เรอื่ งถวายสกั เรอ่ื งหนึ่ง เป็น เรอื่ งสมั พนั ธส๑ วาทที่ดีเดํนมาก เร่ืองมดี ังนี้” แตโํ บราณสมัย มเี มืองหนงึ่ ชื่อ นครวิศาลา กลําวกัน วาํ มคี วามงดงามราวกับเปน็ เทพธานีแหงํ ทสี่ องของพระอินทร๑ ซงึ่ พระธาดาพรหมทรงสรา๎ งเพือ่ เปน็ ท่อี ยูอํ าศัยของคนดีมี คณุ ธรรมท่ตี กลงมาจากสวรรค๑ ในนครน้มี ีพระเจา๎ แผนํ ดนิ ผ๎มู ง่ั ค่งั องค๑หน่ึงปกครองอยํู ทรงนามวาํ พระเจ๎าป๓ทมนาภ ผู๎ไดร๎ ับ การยกยํองเป็นผ๎ูนาํ ความสขุ มสเูํ หลําชนนกิ รโดยท่วั หน๎า ราว กับเปน็ พญาอสรู พลี (พญาอสูรพลี ราชาแหงํ อสูร มีเรื่องราว โดยละเอียดอยใูํ นนารายณ๑อวตารปาลท่ี ๖ (วามนาวตาร) พระ นารายณอ๑ วตารมาปราบอสรู พลี โดยกําเนิดเปน็ พราหมณเ๑ ตี้

โอรสของพระกัศยปเทพบดิ รกบั นางอทติ ิ พราหมณเ๑ ตีย้ ขอทด่ี นิ ๓ กา๎ วจาลพลีแล๎วยาํ งเท๎าไป ๓ กา๎ ว คือในสวรรคก๑ า๎ วหนงึ่ ใน โลกก๎าวหน่ึง และบาดาลก๎าวหนง่ึ เม่ือพลีสิน้ พยศกลับใจได๎ พระนารายณก๑ ใ็ หพ๎ ลีไปครองบาดาล เป็นราชาใต๎พภิ พ โดย สญั ญาวําถา๎ พลปี ระพฤตดิ ีวนั หนึ่งจะใหก๎ ลับไปครองสวรรค๑อีก คร้งั หนึ่ง) น่ันเทียว ในรชั สมัยของพระราชาผู๎ทรงความดเี ลิศใน การปกครองน้ี มเี ศรษฐมี หาศาลผหู๎ นงึ่ ช่อื อรรถทัตต๑ มีความ รํ่ารวยมั่งค่ังยิ่งกวาํ เทพแหํงทรพั ย๑ (เทพแหํงทรัพย๑ หมายถึง ท๎าวกุเวรโลกบาลแหํงทิศเหนือ เปน็ ยักษ๑ ๓ ขา ผู๎ครองนค รอลกาบนภเู ขาหิมาลยั เปน็ เจ๎าแหงํ ขมุ ทรัพย๑ทัง้ หลายในโลก เรยี กกันวํา วสุบดี มีอีกชื่อหนงึ่ วาํ ไพศรพณ(๑ ไวศรฺ วณ) ไทยเรยี ก เพย้ี เป็นเจา๎ แมโํ พสพ) เสียอีก เศรษฐีผ๎ูนม้ี ีธิดาเลอโฉมคนหนึง่ ช่ือ อนงคมัญชรี (อนงคมัญชรี(เกสรดอกไม๎ของกามเทพ) เปน็ หญิงรูปงามมเี รอื่ งเลาํ โดยละเอียดในภารตนิยาย) มคี วามงาม สุดพรรณนา ราวกับพระพรหมจําลองลกั ษณร๑ ูปของนางให๎เป็น แบบของเทพอปั สรฉะนน้ั ในกาลตอํ มาบดิ าของนางจัดการให๎

นางแตํงงานกบั พํอค๎าคนหนึ่งชื่อ มณิวรรมนั แหํงเมืองตามรลิ ปติ ตัวทาํ นเศรษฐผี ูเ๎ ป็นบดิ าของนางนน้ั เปน็ ผ๎ทู ร่ี ักและหวง แหนธิดาของตนอยํางยิ่ง เพราะมลี กู สาวอยเูํ พยี งคนเดียว เทําน้ัน ดังน้ันเขาจึงไมํยอมใหน๎ างเดินทางไปไหน นอกจากให๎ นางและสามอี ยูํแตใํ นบ๎านของเขาเทํานัน้ อนงคมญั ชรกี ับสามกี ็ อยํูด๎วยกนั เป็นปกติ ท้งั ท่ใี จนางมิไดย๎ นิ ดียินร๎ายตํอเขาเหมือน คนไขท๎ ี่จาํ ตอ๎ งยินยอมกนิ ยาขมทีห่ มอสงั่ อันเป็นสง่ิ ทน่ี าํ เบ่ือยง่ิ นกั แตสํ ามกี ย็ อมอดทนตอํ อารมณข๑ องนางทกุ อยาํ ง ท้ังน้ีเป็น เพราะเขารักนางดงั ดวงใจนน่ั เอง ครัง้ หน่ึงมณิวรรมันมีความจาํ เปน็ ตอ๎ งเดินทางไปเยยี่ ม บดิ ามารดาของเขา ในเมอื งตามรลิปติอันไกลโพ๎น หลังจาก เวลาผาํ นไปไดส๎ องสามวนั พระอาทิตยแ๑ ผดแสงแรงกล๎าลงบน แผนํ ดิน ทาํ ให๎กระบวนเดนิ ทางคํอนข๎างจะลาํ ชา๎ ลง ท้ังนี้เพราะ วสันตฤดเู พ่งิ จากไปอากาศจงึ รอ๎ นและแหง๎ แล๎งยามราตรกี ผ็ ํอน ความร๎อนลง มลี มแลง๎ พัดแผํวและดวงจนั ทรก๑ ็มสี ีซดี สลดดู วังเวงไร๎ชีวติ ชวี า

ในฤดคู รีษมะ(ฤดรู อ๎ น) อนั แห๎งแล๎งเชนํ นีว้ าํ วันหนง่ึ นางอนงคมัญชรธี ดิ าพํอค๎าใหญํ พรอ๎ มด๎วยพีเ่ ลยี้ งสาว ๆ หลาย นางกําลังนงั่ รับลมอยบํู นดาดฟาู ของคฤหาสน๑ นางชะโลมกาย ดว๎ ยผงจันทนอ๑ นั หอมกรุํนและสวมเส้ือผา๎ อาภรณ๑ ผา๎ แพรอนั บางเบา ขณะนัน้ นางแลลงมาดูผคู๎ นทผี่ ํานไปมาบนถนนก็แล เห็นพราหมณห๑ นมุํ ชื่อ กมลากร บตุ รของสมหุ ราชมนเทยี รเดนิ อยูํบนถนนสายนน้ั เขางามสงาํ ไปเสียทกุ อิริยาบถ ราวกับพระ กามเทพทีป่ รากฎพระองค๑ออกจากเถ๎าถาํ นอนั เกดิ จากการเผา ไหม๎ของสรรี ะ(การเผาไหมข๎ องสรรี ะ มเี รอ่ื งเลําในมหากาพย๑ และปรุ าณะวาํ กามเทพแผลงศรดอกไม๎ห๎าชนิด ไปปก๓ พระอุระ ของพระศิวะขณะทรงเขา๎ ฌานอยูํ เปน็ การกระทําอยาํ งอุกอาจ โดยมคี วามปรารถนาจะใหพ๎ ระศิวะเกิดความรกั พระอมุ า พระ ศวิ ะทรงกริ้วที่ถูกลบหลูํ จงึ ลืมพระเนตรทสี่ ามข้นึ เปน็ ไฟกรด เผาราํ งกามเทพมอดไหมไ๎ ป ตงั้ แตนํ ้ันกามเทพจงึ ไมํมรี ํางกายอกี เรยี กกันวาํ พระอนงค๑(ผู๎ไมมํ รี าํ งกาย)) เพอื่ ตดิ ตามหานางรตผี ู๎ เปน็ ชายาฉะนั้น ขณะเดยี วกันกมลากรก็เงยหนา๎ ขน้ึ ไป ได๎พบ

นางผ๎ูงามสงําผดุ ผํองราวกบั จันทรมณฑล ชายหนํมุ กม็ หี วั ใจอัน เบํงบานดว๎ ยความพศิ วาสราวกับบวั กมุ ทุ ซง่ึ เผยกลบี ออกรบั แสงจันทรใ๑ นราตรี สายตาของทัง้ สองฝุายท่ีจ๎องประสานกัน ก็ กลายเปน็ อันหน่ึงอันเดียวกันโดยไมกํ ะพรบิ ราวกบั ถกู สาปด๎วย บญั ชาอันทรงมหิทธานุภาพของกามเทพ ฝาุ ยสหายของกมลา กรแลเห็นท้งั สองฝุายกาํ ลังตกอยใูํ นความจังงงั เชนํ นั้น ก็รีบดงึ แขนกมลากรใหห๎ าํ งจากท่นี ่นั และลากถูลถํู ถู ังไปสํงจนถึงบา๎ น ฝุายอนงคมัญชรีพยายามสบื ถามจากบรวิ ารจนทราบ ช่อื ของกมลากร แล๎วก็นกึ ถึงเขาไมวํ าย ทอดสายตาแลตามจน สดุ สายตาแล๎วจึงกลับลงมาจากดาดฟาู เข๎าสูํหอ๎ งของนางด๎วย ความเหมํอลอยเหมือนคนไมํมชี วี ติ จติ ใจ ในอกมแี ตํความ เสนหํ าอาลยั อันทวํ มท๎น นางกล้ิงเกลือกกระสับกระสาํ ยอยบูํ น เตียงด๎วยพิษรกั ทแ่ี ผดเผาอยูใํ นใจ คดิ ถงึ ชายหนุมํ อยํางบ๎าคล่ัง หลังจากน้นั สองสามวนั อนคมญั ชรีคํอยฟอื้ คืนสติ มีความ ละอายหวาดหวน่ั ไมํสามารถทนพษิ รักอนั ปวดร๎าวเพราะการ จากกันได๎ ราํ งของนางเร่ิมผาํ ยผอมลงและซดี เซียวลงตามลาํ ดบั

เพราะความครนํุ คดิ ถึงเขาอยํไู มวํ าย เมือแํ ลเหน็ วาํ ความรกั ของ นางจะไมถํ ึงผลสาํ เรจ็ แนํแลว๎ นางกค็ ิดจะฆาํ ตวั ตาย ดงั นน้ั ใน คืนหนึ่ง เมือ่ เห็นวําบรวิ ารนอนหลบั แล๎วก็ออกมาจากหอ๎ ง เดิน ตามแสงจนั ทรอ๑ นั สกุ สกาวออกจากบา๎ นมํุงไปตามทางเดนิ เลียบ รมิ สระ มชิ า๎ มินานกม็ าถึงเทวาลัยแหงํ หนงึ่ ซง่ึ ตั้งอยํูในสวนขวญั แวดล๎อมด๎วยตน๎ ไม๎ใหญอํ ันแผํกงิ่ ก๎านสาขารมํ รืน่ ภายใน เทวาลยั เปน็ ท่ปี ระดิษฐานปฏมิ ากรทองคําเจ๎าแมํจณั ฑี (เจ๎า แมจํ ัณฑี พระอมุ าปางดรุ ๎าย เรียกกันเปน็ สามญั วํา เจา๎ แมกํ าลี มภี ักษาหารคือ โลหติ สด ๆ) ซ่งึ วงศต๑ ระกลู ของนางสร๎างข้ึนไว๎ สําหรับการกราบไหวบ๎ ชู า ประกอบดว๎ ยเคร่ืองตกแตํงภายใน งดงามเปน็ ท่นี ําเจรญิ ใจ อนงคมัญชรกี า๎ วเข๎าไปในเทวาลัย และ ถวายนมสั การอยํางนอบนอ๎ มตอํ หน๎าองค๑เทวรูป และกลําววํา “ข๎าแตํพระแมเํ จา๎ ข๎ารักกมลากร ถ๎าขา๎ มไิ ดเ๎ ขาเป็นสามใี นชาติ นก้ี ข็ อให๎ไดก๎ นั ในชาตหิ น๎าเถิด” เมือ่ นางได๎กลําวอธิษฐานจบลง ก็ฉกี ผา๎ คลมุ ราํ งตอนบนออกทาํ เปน็ บํวงเพอ่ื แขวนคอตนเอง

และเดนิ ออกมาถงึ ตน๎ อโศก ตวดั เชอื กขนึ้ ไปคล๎องกิ่งอโศกไว๎ เตรยี มจะผกู คอตาย ขณะนนั้ เอง ปรากฎวําหญงิ บรวิ ารคนหนง่ึ ของนาง ซ่ึง นอนอยูใํ นห๎องเดียวกนั ตื่นขนึ้ ในตอนดกึ ไมแํ ลเหน็ นางก็ตกใจ ออกติดตามไปจนถึงต๎นอโศก ขณะทอี่ นงคมัญชรีกาํ ลงั จะแขวน คอตนเองอยํกู ็ตกใจ ร๎องตะโกนวาํ “หยุด หยดุ ” แล๎วรบี ปนี ข้นึ ไปบนกิง่ อโศก และตัดบํวงใหข๎ าดลง อนงคมัญชรได๎สตเิ หน็ นาง พเ่ี ลีย้ งกาํ ลงั พยาบาลอยกูํ ็ถอนใจ เม่ือพีเ่ ลีย้ งเซ๎าซ้ีถามวํานาง เสียใจเรือ่ งอะไร อนงคมัญชรจี ึงเลาํ ความคบั แค๎นใจของนางให๎ ฟ๓ง และสรปุ วาํ “มาลติกาเอย๐ เจา๎ กเ็ ห็นแลว๎ มิใชหํ รือวํา ขา๎ มพี ํอ แมํที่ควบคมุ ขา๎ อยาํ งเข๎มงวดทงั้ ที่ขา๎ มสี ามีแลว๎ ขา๎ เหมือน นักโทษตดิ คกุ ทาํ อะไรก็มไิ ด๎ แลว๎ อยาํ งนข้ี า๎ จะติดตํอกับยอดรัก ของขา๎ ได๎อยาํ งไรเลํา ในความคดิ ของขา๎ เหน็ วาํ ความตายเทําน้ัน ที่เป็นความสขุ ของข๎าได๎ แล๎วเจ๎ามาชวํ ยข๎าไว๎ทาํ ไม” ขณะทอ่ี นงคมัญชรีคร่าํ ครวญอยํูน้ี นางกําลงั ทนทุกข๑ทรมานแสนสาหสั เพราะพษิ รักจากบษุ ปศรของพระกามเทพ และไดร๎ บั ความ

ผดิ หวังเพราะความรกั อยาํ งเหลอื ทจี่ ะทนทานตอํ ไปได๎ นางก็ หมดสติเปน็ ลมลม๎ ฟบุ สิน้ สตไิ ปอีกคร้ังหน่งึ นางมาลติกาพี่เลีย้ งเห็นดงั นัน้ กต็ กใจยงิ่ นัก ตะโกนวํา “โอ๎ พระมันมถะนห่ี นอ (มันมถะ “ผูก๎ วนใจ” เปน็ ฉายาหนึ่งของ พระกามเทพ เพระากามเทพนั้นเปน็ ผ๎ูกอํ กวนใจบุคคลทั้งหลาย ให๎ป่น๓ ปวุ นวํุนวายดว๎ ยความรัก) เหตุใดจึงรนุ แรงตํอนางถึงเพยี ง น้ี พระองค๑ทรงมีอานุภาพล๎นเหลอื จนใคร ๆ ต๎านทานมไิ ด๎ นาง เปน็ หญงิ ทแ่ี สนจะแบบบาง นางจะทนทานทาํ นตํอไปได๎ อยํางไร” นางครา่ํ ครวญฉะนีแ้ ลว๎ ก็ตะลตี ะลานว่ิงไปท่ีสระน้าํ เอานํ้ามาชโลมใบหนา๎ และลบู ตามเนอ้ื ตามตวั สหายของนาง และพัดวอี ยไูํ ปมา นางเอาใบบัวมารองนอนให๎อนงคมัญชรีรูส๎ ึก อํอนนุํมเยน็ สบาย และวางสร๎อยมกุ ดาอันเย็นยะเยอื กปานหมิ ะ ลงบนอกของนาง ทันใดนัน้ อนงคมญั ชรีก็ลมื ตาขน้ึ ใบหน๎าของ นางนองชุมํ ไปด๎วยน้ําตาและกลําววํา “เพอ่ื นเอ๐ย สร๎อยมุกดา และอน่ื ๆ มนั ก็เย็นดดี อก แตกํ เ็ ยน็ นอกอกหาไดเ๎ ขา๎ ไปถึง ภายในไมํ แตขํ า๎ ก็เหน็ วาํ เจา๎ รกั ข๎าจริง เลยเกดิ ความคดิ วํา เจ๎า