Eğitim Bilimleri Çıkmış Sorular

Edimsel (Operant) Koşullanma 14. Dersi soru cevap yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren 12. Bir teknik direktör, maçlarda sürekli ola- öğrencilerine bazen beş soruda, bazen rak hakeme itiraz ettiği için oyundan de üç soruda bir puan vermektedir. atılarak takımı güç durumda bırakan bir oyuncusunun bu davranışını her sefe- Öğretmenin kullandığı pekiştirme tari- rinde onu cezalandırarak engellemeye fesi aşağıdakilerden hangisidir? çalışmış ve oyuncu artık hakeme itiraz etmez olmuştur. Ancak, sezon sona erip A) Sabit oranlı oyuncuların tamamen dinlenerek geçir- B) Sürekli dikleri tatil dönemi bittikten sonraki ilk C) Sabit aralıklı maçta bu oyuncu tekrar hakeme itiraz D) Değişken aralıklı ettiği için oyundan atılmıştır. E) Değişken oranlı Oyuncunun tatil dönüşü ilk maçta ha- keme itiraz etmesi, aşağıdaki kavram- lardan hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Kendiliğinden geri gelme B) Tepki genellemesi C) Karşıt tepki oluşturma D) Duyarsızlaştırma E) Unutma 13. Edimsel koşullama yoluyla öğrenme 15. Beş yaşındaki Ata, evde sürekli olarak ilkelerinden yararlanarak çekingen çalışan annesinin dikkatini çekmek için bir öğrencisinin derslere katılmasını bilgisayarın ekranını boyalı kalemle kara- sağlamak isteyen bir öğretmenin izle- lamıştır. Bu duruma çok öfkelenen annesi yeceği en uygun yol aşağıdakilerden de, bu davranışı bir daha yapmaması için hangisidir? Ata’nın en sevdiği oyuncağını ortadan kaldırmıştır. A) Öğrenciye, derste konuşmazsa çe- kingenliğini yenemeyeceğini anlat- Annenin bu durumda oyuncakları or- mak tadan kaldırması aşağıdakilerden han- gisine örnek olabilir? B) Öğrencinin derste konuyla ilgili her konuşma davranışını pekiştirmek A) Olumsuz pekiştirme C) Derse katılan diğer öğrencilerin dav- B) Kaçınma koşullaması ranışlarını pekiştirmek C) Dolaylı ceza D) Arkadaşlarıyla konuşarak onların des- tek olmasını sağlamak D) II. tip ceza E) Öğrenciye derse katılımın önemini E) Karşıt koşullama anlatmak 100

16. Aşağıdakilerden hangisi Premack ilke- Edimsel (Operant) Koşullanma sinin kullanılmasına bir örnek olabilir? 18. Bir ilköğretim okulu öğretmeni bir öğren- A) Bir iş yerinde hedeflenenin üzerinde cisine düzenli olarak ödev yapma alış- üretim yaptıkları için çalışanlara iki kanlığı kazandırmak amacıyla her ödev maaş ikramiye verilmesi yapışında onu arkadaşlarının önünde överek ödüllendirir. Bunun sonucunda B) Fazla mesai yapmak istemeyen bir öğrenci ödevlerini düzenli olarak yapma- çalışana, fazla mesai yaptığı takdirde ya başlar. Ancak bir süre sonra, öğret- ertesi gün tuttuğu takımın maçına gi- menin onu aynı şekilde ödüllendirmeye debilmesi için işten erken çıkmasına devam etmesine karşın öğrencinin ödev müsaade edileceği sözünün verilmesi yapmayı ihmal etmeye başladığı görülür. C) Bir öğrencinin yüksek bir not ortala- Öğrencinin ödev yapmayı ihmal etme- ması tutturmak istediği için değil, ba- ye başlaması aşağıdaki süreçlerden basından azar işitmekten kurtulmak hangisiyle açıklanabilir? için var gücüyle ders çalışması A) Alışma D) Bir arkadaşının yemeğini bitirmediği için azarlandığına tanık olan bir ana- B) Sönme okulu öğrencisinin, sevmediği hâlde tabağındaki yemeğini bitirmesi C) Kendiliğinden geri gelme E) Yediği bir yemekten dolayı midesi bo- D) Koşullanma zulan bir kişinin, ne zaman o yemeğin kokusunu alsa midesinin bulandığını E) İleriye ket vurma hissetmesi 17. Yaşadığı küçük kasabanın geleneğine 19. Bir öğrenci, öğretmenin dikkatini çekmek uygun olarak karşılaştığı herkese selam için sınıfta sürekli olarak espri yapmakta, veren bir kişi, taşındığı büyük bir kentte öğretmen bu esprilerden bazılarına güler- karşılaştığı insanların selamına cevap ken bazılarını duymazdan gelmektedir. vermemeleri nedeniyle yavaş yavaş se- lam vermekten vazgeçmiştir. Bu durumda öğrencinin sınıfta espri yapma davranışına ilişkin aşağıdaki Öğrenme psikolojisi açısından bakıl- ifadelerden hangisi doğrudur? dığında, bu kişinin insanlara selam vermekten vazgeçmesi, bir davranışın A) Olumsuz pekiştirildiği için benzer du- sürdürülmesinde aşağıdaki süreçler- rumlara genellenme olasılığı artacak- den hangisinin önemli bir rol oynadığı- tır. nı göstermektedir? B) Değişken aralıklı pekiştirildiği için A) Geleneklerin sönmeye karşı dirençli olacaktır. B) Sönmenin C) Bazen olumlu bazen olumsuz pekişti- rildiği için sönmeye karşı direnci aza- C) Güdülenmenin lacaktır. D) Bilişlerin D) Sürekli pekiştirilmediği için gitgide azalarak ortadan kalkacaktır. E) Pekiştirmenin E) Bazen olumlu bazen olumsuz pekişti- rildiği için benzer durumlarda tekrar- lanma olasılığı artacaktır. 101

Edimsel (Operant) Koşullanma 22. Ders zili çaldığı hâlde sınıfa girmeyip bahçede oynamaya devam ettiği için 20. Gülce Hanım, bebeğinin ayakta sallana- öğretmeninden azar işiten Ayşe, izleyen rak uyumak istediğini ve ayakta sallan- hafta sonunda gittiği sinemada filmin madığı takdirde ağladığını bir psikoloğa başlayacağını belirten zilin sesini duyar anlatır. Psikolog ona bebeğini yatağına duymaz annesinin elini tutarak salona koymasını ve ağlamasına aldırmadan doğru koşmaya başlamıştır. kendi kendine uyumasını beklemeyi tav- siye eder. Ayşe’nin sinemada zil sesini duyunca salona doğru koşması aşağıdakiler- Psikologun önerilerine Gülce Hanım’ın den hangisiyle açıklanabilir? uyması durumunda, aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkma olasılığı en A) Olumsuz aktarma yüksektir? B) Tepkisel koşullanma A) Ağlama davranışı ilk günlerde artma gösterecek, ancak giderek azalıp or- C) Ayırt etmeyi öğrenme tadan kalkacaktır. D) Öğrenmenin genellenmesi B) Ağlama davranışı ilk günlerden itiba- ren giderek azalarak ortadan kalka- E) İkinci dereceden koşullanma caktır. C) Ağlama davranışı aynı şiddetle uzun süre devam edecektir. D) Bebek yatağa konduğunda bazen ağ- layacak bazen ağlamayacaktır. E) Bebek yatağa her konduğunda ağla- yacak, ancak bu davranışı eskisi ka- dar uzun sürmeyecektir. 21. Evde oyuncaklarını toplama alışkanlığı 23. Bir davranışın edimsel koşullanma yoluy- olmayan Özgür, yuvaya başladığı ilk gün la öğrenilebilmesi için bu davranışın pe- oynadığı oyuncakları toplayıp oyuncak kiştirilmesi, davranışın pekiştirilebilmesi dolabına kaldırmadığı için öğretmeni ta- için de en az bir kez yapılması gerekir. rafından sertçe uyarılmış ve o günden sonra yuvadayken her zaman oyuncak- Buna göre, çocuğuna pekiştirme yo- larını toplamıştır. Ancak Özgür evde yine luyla paltosunu sağa sola fırlatmak oyuncakları toplamama alışkanlığını de- yerine vestiyere asma alışkanlığı ka- vam ettirmiştir. zandırmak isteyen, ancak çocuğu paltosunu hiçbir zaman vestiyere as- Özgür’ün yuvadayken oyuncakları madığı için pekiştiremeyen bir anne- toplamayı öğrenmesi ancak evdeyken nin aşağıdaki tekniklerden hangisini toplamama alışkanlığını devam ettir- kullanması gerekir? mesi, sırasıyla aşağıdaki süreçlerden hangileriyle açıklanabilir? A) II. tip ceza A) Kavrama yoluyla öğrenme – Alışma B) Ara verme B) Dolaylı öğrenme – Ayırt etmeyi öğren- C) Kademeli yaklaşma me D) Karşıt tepki oluşturma C) Sosyal öğrenme – Dolaylı öğrenme E) Gecikmeli koşullanma D) Edimsel koşullanma – Ayırt etmeyi öğrenme E) Tepkisel koşullanma – Alışma 102

24. “Her gün baklava, börek yense bıkılır.” Edimsel (Operant) Koşullanma atasözü öğrenmeyle ilgili aşağıdaki süreçlerden hangisine bir örnek olabi- 26. Bir futbolcu, rakibinin sert bir hareketiyle lir? yere düşmüş ve hakem rakip oyuncuyu oyundan atmıştır. Bu olaydan sonra, bu A) Sürekli olarak aynı pekiştirecin kulla- futbolcu canı yanmış gibi davranarak nılmasının, bir süre sonra bu pekişti- rakibini oyundan attırabileceğini öğren- recin pekiştirme gücünün azalmasına miştir (I). Aynı oyuncu farklı hakemlerin yol açması yönettiği diğer maçlarda da kendini yere atarak rakibini oyundan attırmayı dene- B) Sürekli pekiştirmenin, bir davranışın miştir (II). Bu denemelerde başarısız olan devamını sağlamada aralıklı pekiştir- futbolcu sadece rakibini oyundan atan ilk meden daha az etkili olması hakemin yönettiği maçlarda bu numarayı denemeye devam etmiştir (III). C) Tekrar sayısının artmasının, sözel bir malzemenin öğrenilmesini bir nokta- Yukarıdaki parçada I, II ve III rakam- ya kadar kolaylaştırması larıyla ifade edilen durumlar, sırasıyla aşağıdaki kavramlardan hangileriyle D) Pekiştirilmediği için sönen bir davra- açıklanabilir? nışın bir süre sonra kendiliğinden geri gelmesi A) Tepkisel koşullanma – Olumsuz pe- kiştirme –Ayırt etme E) Bir davranışın, olumlu pekiştirmenin yanı sıra olumsuz pekiştirme yoluyla B) Olumsuz pekiştirme – Genelleme – da kazanılabilmesi Sönme C) Edimsel koşullanma – Alışma – Ket vurma D) İçgörü kazanma – Olumsuz aktarma – Kendiliğinden geri gelme E) Edimsel koşullanma – Genelleme – Ayırt etme 25. Tıp fakültesini iyi bir dereceyle bitiren Ali, birkaç kez girdiği Tıpta Uzmanlık Sınavın- da başarısız olmuştur. Ailesinin ısrarıyla bu yıl da sınava başvurmasına rağmen Ali bu sınav uygulaması devam ettikçe hayalini kurduğu dahiliye uzmanlığı eğiti- mini hiçbir zaman alamayacağını düşün- mektedir. Ali’nin bu düşüncesi aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olabilir? A) Öğrenilmiş çaresizlik B) Dışsal denetim odağı C) Kendini gerçekleştiren kehanet D) Mantığa bürünme E) Kolektif yeterlik inancının düşük ol- ması 103

Edimsel (Operant) Koşullanma 29. Aşağıdakilerden hangisi edimsel ko- şullanma kuramına göre bir davranışın 27. Yalancı emziği bırakma zamanı gelen bir kazanılmasına örnek verilebilir? bebek emzik verilmediğinde ağlar. Anne bebeğinin ağlamasına dayanamaz emzi- A) Ödevini yapmadığı için öğretmenin- ği verir; bebek susar, anne rahatlar. Böy- den azar işiten arkadaşını gören bir lelikle emzik isteyince ağlama, emziğin öğrencinin düzenli olarak ödev yap- verilmesi, bebeğin susması ve annenin maya başlaması rahatlaması şeklinde bir kısır döngü olu- şur ve bebeğe yalancı emziği bıraktırma B) Bir öğrencinin 7. ve 8. sınıfta aldığı fen çabası sonuçsuz kalır. ve teknoloji dersinde başarısız oldu- Bu kısır döngünün devam etmesinin ğu için 9. sınıfta alacağı fizik ve kimya nedeni, aşağıdakilerden hangisinde derslerinde de başarısız olacağına doğru olarak açıklanmaktadır? inanması A) Bebeğin ağlama davranışı olumlu, annenin emzik verme davranışı olum- C) Türkçe dersinde yazdığı şiir nedeniyle suz pekişmektedir. öğretmeninden övgü alan bir öğrenci- B) Bebeğin ağlama davranışı sürekli, an- nin şiire ilgi duyması ve şiir yazmaya nenin emzik verme davranışı aralıklı devam etmesi pekişmektedir. C) Hem bebeğin ağlama hem de anne- D) Geometri dersinden hoşlanan bir öğ- nin emzik verme davranışı olumlu pe- rencinin analitik geometri dersine de kişmektedir. ilgi duyması D) Bebeğin ağlama davranışı olumsuz, annenin emzik verme davranışı olum- E) Fizik dersinde açığını kapatmak için lu pekişmektedir. çok çalışan bir öğrencinin kimya der- E) Hem bebeğin ağlama hem de anne- sindeki konuları daha kolay öğrenme- nin emzik verme davranışı olumsuz si pekişmektedir. 30. Öğrencilerinin sınıf tartışmalarına katıl- 28. Öğrencilerine ödev yapma alışkan- malarını ancak tartışmaların derste işle- lığı kazandırmak amaıyla yapıtkları nen konuyla sınırlı kalmasını isteyen bir her ödeve bir yıldız veren ve toplam öğretmen, bu amaçla önce öğrencilerini on yıldız kazananlara bir kitap hediye konuyla ilgili konuşup konuşmadıklarına eden bir öğretmen, aşağıdaki davranış bakmaksızın her söz alışlarında, sınıfın kontrol tekniklerinden hangisini kul- çoğunluğunun tartışmalara katıldığını lanmaktadır? gördükten sonra da sadece işlenen ko- A) Davranış şekillendirme nuyla ilgili bir şeyler söylediklerinde ödül- B) Simgesel ödülle pekiştirme lendirir. C) Kademeli yaklaşma D) Dolaylı pekiştirme Öğretmenin öğrencilerin sınıf tartış- E) Sistematik duyarsızlaştırma malarına katılmalarını sağlamak için kullandığı teknik aşağıdakilerden han- 104 gisidir? A) Projektif B) Model oluşturma C) Tepkisel koşullanma D) Alıştırma E) Kademeli yaklaşma

31. Anne ve babası sık sık tartışan bir öğren- Edimsel (Operant) Koşullanma ci, evdeki huzursuzluk ortamından ka- çınmak için dersler bittikten sonra çeşitli 33. Bir otomobil tamir ustası, çırak olarak işe bahaneler üreterek okulda kalma süresini başlayan bir genci teşvik etmek ama- uzatır. cıyla bir şeyler öğrenmek için gösterdiği her çabayı aferin diyerek pekiştirmiş ve Öğrencinin bu davranışı aşağıdakiler- başlangıçta her aferin deyişinden sonra den hangisiyle açıklanabilir? çırağın öğrenme gayretinin biraz daha arttığını gözlemiştir. Ancak bir süre sonra A) Duyarlılaşma usta, aferin demesinin çırağı ilk günlerde- ki kadar gayrete getirmediğini fark etmiş- B) Psikolojik tepkisellik tir. C) Davranışta kontrast Ustanın övgüsünün çırağı gayrete ge- tirme işlevinin bir süre sonra azalma- D) Öğrenilmiş çaresizlik sının nedeni aşağıdakilerden hangisi- dir? E) Olumsuz pekiştirme A) Çırak, neyi iyi neyi kötü yaptığını ken- disi değerlendirebilecek duruma gel- miştir. B) Çırağın ustasına duyduğu sevgide azalma olmuştur. C) Öğrenme davranışı koşulsuz uyarıcı tarafından izlenmediği için sönmeye başlamıştır. D) Uyarıcı ile tepki arasındaki bağlantı kopmuştur. E) Alışma nedeniyle övgünün pekiştirici değeri azalmıştır. 32. “Yıllardır piyango bileti alıyorum. Çev- remdeki herkese az ya da çok bir ikra- miye çıktı. Bana bir kez olsun amorti bile çıkmadı. Artık bilet almayacağım.” Örnekteki kişinin kendisine amorti bile çıkmadığı gerekçesiyle bilet almaktan vazgeçmesi bir davranışın sürdürül- mesinde aşağıdakilerden hangisinin önemli bir rol oynadığını göstermekte- dir? A) Pekiştirme B) Şans C) Alışkanlık D) Genelleme E) Ayırt etme 105

Edimsel (Operant) Koşullanma 36. Antrenmanlarda son derece gayretli bir şekilde çalıştığı hâlde teknik direktörü 34. Bir öğretmen ders sırasında konuşarak tarafından maçlarda oynatılmayan bir sınıfın düzenini bozan bir öğrencisinin futbolcu antrenmanlarda giderek daha bu davranışını bastırmak için onu sınıftan az çalışır hâle gelmiş ancak teknik di- çıkararak cezalandırmıştır. Ancak öğret- rektörün kendisini bir maçta oynatması- menin beklentisinin aksine öğrencinin nın ardından antrenmanlarda tekrar aynı derste konuşma davranışı artmıştır. gayretle çalışmaya başlamıştır. Bu örnek, öğretmenlerin cezayı bir Yukarıda verilen örneğe dayanarak davranış kontrol tekniği olarak kul- aşağıdaki sonuçlardan hangisine varı- lanırken aşağıdakilerden hangisini labilir? dikkate almaları gerektiğine işaret et- mektedir? A) Bir davranışın devamının sağlanma- sında sürekli pekiştirme aralıklı pekiş- A) Birinci tip cezanın daha etkili olabi- tirmeden daha etkilidir. leceği durumlarda ikinci tip cezanın kullanılmaması gerektiğini B) Sönen bir davranış pekiştirilmese de kendiliğinden geri gelebilir. B) Ceza olarak niteledikleri bir eylemin öğrenci için aslında bir pekiştireç iş- C) Bir bireyin güdülenme düzeyini artır- levi görüp görmediğini mak için önce onu engellemek yara- lıdır. C) Cezanın yapılan davranışla orantılı ol- ması gerektiğini D) Sönmeye yüz tutan bir davranışın yeniden gösterilmesi için birkaç kez D) Nasihat edilmeden uygulanan bir ce- pekiştirilmesi yeterli olabilir. zanın etkisinin sınırlı olabileceğini E) Davranışlarının pekiştireçle sonuçlan- E) Uygulanan cezanın şiddetinin her se- maması bireyde olumsuz duyguların ferinde artırılması gerektiğini oluşmasına yol açar. 35. Bir sürücü trafikte kendi aracını sıkıştıran 37. Evde istediklerini ağlayarak yaptırabilen başka bir araç sürücüsüne korna çalarak bir çocuk, okula başladıktan sonra kısa küfür etmiştir. Bu sırada araçta bulunan bir süre içinde aynı davranışın işe yara- üç yaşındaki kızı bu olaya tanık olmuştur. madığını öğrenir ve okulda istediklerini Daha sonra babasının her korna çalışın- ağlayarak yaptırmaktan vazgeçer. Buna da kız küfür etmiştir. karşın evde ağlayarak istediklerini yaptır- maya çalışma sıklığında bir artma görü- Bu örnekte korna sesi küçük kızın kü- lür. für etme davranışını kontrol eden ne tür bir uyarıcıdır? Çocuğun evde isteklerini ağlayarak yaptırmaya çalışmasının sıklığındaki A) Pekiştirici artış aşağıdakilerden hangisiyle açık- B) İtici lanabilir? C) Koşulsuz D) Ayırt edici A) Davranışta kontrast E) Özendirici B) Sınama-yanılma 106 C) İkinci derece koşullama D) Sezgisel öğrenme E) Psikolojik tepkisellik

38. Bir ilköğretim okulunun hentbol takımını Edimsel (Operant) Koşullanma çalıştıran beden eğitimi öğretmeni oyun- cuların sürekli olarak top oynamak iste- 40. Bir fen ve teknoloji öğretmeni laboratuvar diklerini, dayanıklılıklarını artıracak diğer dersi bitiminde öğrencilerin laboratuvarı çalışmaları yapmaktan kaçındıklarını fark temiz bırakmalarını istemiş ancak öğren- eder. ciler temizlik yapmaktan hoşlanmadıkları için temizlikten kaçmışlardır. Bunun üze- Bu beden eğitimi öğretmeninin oyun- rine öğretmen de temizliği yaptırmak için cularına dayanıklılık artırma çalışma- masasını temizleyen öğrencilerin bir son- larına katılma alışkanlığını kazandır- raki teneffüse çıkabileceğini söylemiştir. mak için başvurabileceği aşağıdaki yollardan hangisinin en az etkili olması Bu öğretmen öğrencilerin masaları te- beklenir? mizlemelerini sağlamak için aşağıda- kilerden hangisini kullanmaktadır? A) Oyuncularına dayanıklılıklarını artıra- cak çalışmaları yaptıkları taktirde top A) Tepkisel davranış oynamalarına izin vereceğini söyle- B) Olumsuz pekiştirme mesi C) Sistematik uzaklaşma D) Kademeli yaklaşma B) Dayanıklılık artırmaya yönelik çalış- E) Premack ilkesi malara katılmayanlara normal olarak yapılandan daha fazla dayanıklılık ça- lışması yaptırması C) Oyuncularına dayanıklılık çalışması yapmalarının ileride kendilerine sağ- layacağı yararları anlatması D) Dayanıklılık artırma çalışmalarını dü- zenli olarak yapan oyuncularına daha fazla top oynama izni vermesi E) Dayanıklılık artırma çalışmalarına ka- tılmayanları maçta oynatmayacağını söylemesi 39. Aşağıdaki örneklerin hangisinde bir 41. Gürültü yapmadan ders dinlemeyi öğ- davranışın ayırt edici uyarıcı tarafın- renmelerini sağlamak amacıyla öğren- dan kontrol edilmesi söz konusudur? cilerine sessiz bir biçimde oturdukları her on dakika sonrasında ödül veren A) Mehmet test usulü yapılan sınavlarda bir ilköğretim 1. sınıf öğretmeni aşağı- daha başarılı olmaktadır. daki pekiştirme tarifelerinden hangisi- ni kullanmaktadır? B) Ayşe sinemadan çok tiyatroya gitme- yi tercih etmektedir. A) Sabit oranlı C) Ali kedilerden çok köpekleri sevmek- B) Sürekli tedir. C) Sabit zamanlı D) Ahmet ne zaman fotoğraf çekilecek olsa saçını düzeltmektedir. D) Değişken aralıklı E) Soner erken kalktığında kendisini E) Değişken oranlı daha dinç hissetmektedir. 107

Edimsel (Operant) Koşullanma 44. Seviye Belirleme Sınavı’na hazırlanan oğlunun ne kadar çok örnek test çözer- 42. Okula yeni başlayan Emre derste canı se o kadar başarılı olacağını düşünen bir sıkıldığı için dışarıya çıkmak ister ancak baba, başlangıçta ona çözdüğü her on öğretmeni izin vermez. Bunun üzerine test için bir bilgisayar oyunu alarak test Emre önce ağlama, tepinme gibi davra- çözme davranışını pekiştirir. Baba, daha nışlar sergiler, sonuç alamayınca sırayla sonra, çocuğun aynı pekiştireci elde ede- hastayım, tuvalete gitmem gerek gibi bilmesi için çözmesi gereken test sayısını bahaneler öne sürerek dersten dışarı her pekiştirme sonrasında sabit bir mik- çıkmaya çalışır ancak başarılı olamaz. tar artırır. Dersin bittiğine işaret eden zil çaldıktan sonra öğretmeninin “Şimdi dışarı çıkabi- Bu durumda baba artık çocuğunu aşa- lirsin.” demesi üzerine Emre zil çalmadan ğıdaki pekiştirme tarifelerinden hangi- dışarı çıkamayacağını öğrenir. sine uygun olarak pekiştirmektedir? Emre’nin zil çalmadan dersten çıka- A) Sabit oranlı mayacağını öğrenmesi hangi yolla gerçekleşmiştir? B) Sabit aralıklı A) İşaret öğrenme C) Değişken oranlı B) Tepkisel koşullama D) Artan oranlı C) Edimsel koşullama E) Artan aralıklı D) Sosyal öğrenme E) Gizil öğrenme 43. Bir arkadaşı Ali’ye o gün derse gireme- 45. Dördüncü sınıf fen ve teknoloji dersinde yeceğini söyleyerek yoklama kâğıdı- bir öğrenci öğretmenine “Işık yılı uzaklı- na kendi yerine imza atmasını ister. Ali ğına bir yılda mı gidilir? ” diye sormuştur. “Hayır.” yanıtını verir; arkadaşı ise ısrar Ancak öğretmeni dersin akışını bozduğu etmeye devam eder. Sonuçta Ali arka- gerekçesiyle öğrenciyi azarlamış ve soru- daşının can sıkıcı ısrarlarından kurtulmak sunu dersten sonra sorması konusunda için imza atmayı kabul eder. Bu olaydan uyarmıştır. Bu duruma tanık olan Zafer sonra arkadaşı Ali’den yoklama kâğıdına konuyla ilgili bir soru sormak istediği hâl- kendisinin yerine imza atmasını istemeyi, de, azar işiteceğinden korkarak soruyu kabul etmezse ısrar etmeyi alışkanlık hâ- sormak için dersin sonunu beklemiştir. line getirir. Ali ise bu can sıkıcı durumdan kurtulmak için her seferinde arkadaşının Zafer’in sorusunu sormak için dersin yerine imza atar. bitmesini beklemesi aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? Arkadaşının, Ali’den kendi yerine imza atmasını istemeye, Ali’nin de arkada- A) Olumsuz pekiştirme şının yerine imza atmaya devam etme- sinin nedenleri aşağıdakilerin hangi- B) İkinci tip ceza sinde doğru sırada verilmiştir? C) Ayırt etmeyi öğrenme A) Olumsuz pekiştirme – Kaçınma D) Duyarlılaşma B) Olumlu pekiştirme – Olumsuz pekiş- tirme E) Dolaylı ceza C) Olumsuz pekiştirme – İkincil kazanç D) İkincil kazanç – Kaçınma E) Alışma – Olumlu pekiştirme 108

46. Notaları sırasıyla eksiksiz okuyabildiği Edimsel (Operant) Koşullanma için müzik öğretmeninden övgü alan bir ilköğretim okulu öğrencisinin daha 48. Üniversite öğrencisi Ahmet Bey lacivert sonra girdiği derste öğretmenine alfa- gömlek giydiği bir gün sınavdan düşük bedeki harfleri sırasıyla söyleyebilece- not almış, mezun olduktan sonra üzerin- ğini göstermeye çalışması aşağıdaki- de lacivert bir gömlek varken girdiği mü- lerden hangisiyle açıklanabilir? lakatta başarısız olmuş ve işe alınmamış, yine lacivert gömlek giydiği bir gün kız A) Öğrenmenin aktarımı arkadaşı yaptığı evlenme teklifini reddet- miştir. Bu olaydan sonra Ahmet Bey ya- B) Duyarlılık kazanma şamı boyunca başarı ya da başarısızlığın söz konusu olabileceği durumlarda laci- C) Tepki genellemesi vert gömlek giymekten ya da üzerinde lacivert bir şey bulundurmaktan kaçın- D) Alışkanlık oluşması mıştır. E) Uyarıcı genellemesi Ahmet Bey’in başarı ya da başarısız- lığın söz konusu olabileceği durum- larda lacivert bir giysi giymekten ka- çınmasını açıklamak üzere kullanılan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Temel yükleme (atıf) hatası B) Batıl davranış C) Öğrenilmiş çaresizlik D) Kaçınma E) Kendini gerçekleştiren kehanet 47. Çok kısa boylu olduğunu düşünen ve 49. Edimsel koşullanma ilkelerinden ya- bundan son derece rahatsız olan Ay- rarlanarak bir öğrencisine istendik bir şe’ye, işe yüksek topuklu ayakkabı giye- davranış kazandırmayı amaçlayan bir rek geldiği bir gün arkadaşları çok hoş ve öğretmen öncelikle aşağıdakilerden uzun boylu göründüğünü söylemişlerdir. hangisini yapmalıdır? Bu olaydan sonra Ayşe sürekli olarak yüksek topuklu ayakkabılar giymeye A) Kazandırmak istediği davranışı önce- başlamıştır. leri sürekli daha sonra aralıklı olarak pekiştirmeli Ayşe’nin yüksek topuklu ayakkabılar giymeye başlaması aşağıdakilerden B) Öğrenciye kazandırmak istediği dav- hangisinin sonucudur? ranışı sürekli olarak pekiştirmeli A) Batıl davranış C) Kazandırmak istediği davranışın ko- şulsuz uyarıcı tarafından izlenmesini B) Kavrama yoluyla öğrenme sağlamalı C) Olumsuz pekiştirme D) Bu davranışı yapmadığında öğrenciyi cezalandırmalı D) İçgörü kazanma E) Kazandırmak istediği davranışı öğ- E) Biçimlendirme rencinin en az bir kere yapmasını sağlamalı 109

Edimsel (Operant) Koşullanma 52. Bir çalışan işverenden zam istemeye karar verir ancak o sırada işverenin te- 50. Bir öğretmen odasını toplarken kütüpha- lefonda öfkeyle birini azarladığını işittiği nesinde bir kitaptan iki kopya olduğunu için zam isteğini ertelemesinin uygun fark eder ve birini tesadüfen oradan geç- olacağını düşünür. Bu örnekte, işverenin mekte olan bir öğrencisine verir. Kitabı öfkeyle birini azarlaması çalışanın zam alan öğrencinin yüzündeki memnuniyet isteme davranışını kontrol eden bir uya- ifadesi öğretmeni o kadar mutlu eder ki, rıcıdır. bu olaydan sonra eline ne zaman fazla- dan ya da ilgisini çekmeyen bir kitap geç- Edimsel koşullanma sürecinde bu tür se onu bir öğrencisine verir. uyarıcılara ne ad verilir? Öğretmenin bu davranışı aşağıdakiler- den hangisiyle açıklanabilir? A) Ayırt edici B) Koşullu A) Öğrencilerle empati kurma B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme C) İtici D) Pekiştirici C) İçgörü kazanma D) Öğrencilerin öğretmenin ilgisine ihti- E) Nötr yaç duyduklarını anlama E) Tepkisel koşullanma yoluyla öğrenme 53. Oğluna paltosunu sağa sola atmak yerine vestiyere asma alışkanlığı kazandırmak 51. Aşağıdakilerden hangisi bir davranış isteyen bir anne, paltosunu vestiyere her kontrol tekniği olarak Premack ilkesi- astığında onun bu davranışını değişik nin kullanılmasına örnek olabilir? bir ödül vererek pekiştirmiş ve sonuçta A) Bir spor kulübünün yönetim kurulu- çocuk paltosunu vestiyere asmaya baş- nun sporcularına hafta sonu oynaya- lamıştır. Anne oğlunun palto asma dav- cakları önemli maçı kazandıkları tak- ranışını pekiştirmeye bir süre daha de- dirde kendilerine normalin üstünde vam ettikten sonra artık paltosunu asma prim verileceğini bildirmesi alışkanlığını kazandığını düşünerek bu B) Bir anaokulu öğretmeninin parmak davranışını pekiştirmeyi durdurmuştur. kaldırarak soru soran öğrencilerin Ancak bu düşüncesinin aksine anne oğ- sorularını yanıtlayıp, parmak kaldır- lunun yavaş yavaş paltosunu tekrar sağa madan soru soranları duymazdan sola atmaya başladığını fark eder. gelerek sınıfta izin almadan soru so- rulmayacağını öğretmeye çalışması Çocuğun paltosunu tekrar sağa sola C) Derslerine çalıştığına inandırdığı tak- atmaya başlamasının edimsel koşul- dirde babasını istediği bisikleti alma- lanma yoluyla öğrenme çerçevesinde ya razı edebileceğini bilen bir çocu- yapılabilecek en uygun açıklaması ğun babası eve gelir gelmez masa aşağıdakilerden hangisidir? başına oturup çalışmaya başlaması D) Bir annenin, ödevini yapmak yerine A) Farklı ödüller kullanılarak pekiştirildiği arkadaşlarıyla oyun oynamayı tercih için palto asma davranışı tam olarak eden oğluna ödevini bitirdiği takdirde alışkanlık hâline gelmemiştir. arkadaşlarıyla oynamasına izin vere- ceğini söylemesi B) Pekiştirecin durdurulması palto asma E) Öğrencilerini soru sormaya özendir- davranışından kaçınma tepkisinin or- mek isteyen bir sınıf öğretmeninin, taya çıkmasına yol açmıştır. soru soran bir öğrencisine, diğer öğrencilerin duyacağı şekilde, soru C) Pekiştireç tarafından izlenmediği için sorduğu için kendisine bir artı puan palto asma davranışı sönmeye başla- vereceğini söylemesi mıştır. 110 D) Pekiştirecin durdurulması uyarıcı ile tepki arasındaki bağın kopmasına yol açmıştır. E) Palto asma davranışı aynı ödüller kul- lanılarak pekiştirilmediği için pekişti- reçle davranış arasında bağ kurula- mamıştır.

54. Aşağıdakilerden hangisi davranışta Edimsel (Operant) Koşullanma kontrasta örnek olabilir? 56. Normal olarak pek yalan söylemeyen bir A) Okulda arkadaşlarıyla birlikteyken öğrenci derse geç kaldığı bir gün hasta şikâyet etmeden sebze yemeklerini olduğunu söyleyerek öğretmeninden yiyen bir çocuğun evde sebze yemeyi azar işitmekten kurtulmuştur. Bu olaydan reddetmesi sonra öğrenci gerek okulda gerekse evde zorda kaldığı durumlarda yalan söyleme- B) Patronu yanındayken müşterilere ol- ye başlamıştır. dukça nazik davranan bir tezgâhtarın yalnızken müşterilere kaba davran- Öğrencinin yalan söyleme davranışın- ması da görülen değişme aşağıdaki öğren- me türlerinden hangisiyle açıklanabi- C) Evde oldukça saldırgan olan okulda lir? ise cezalandırıldığı için aynı davranış- ları yapamayan bir çocuğun evde bu A) Kavrama yoluyla öğrenme davranışları yapma sıklık ve süresinin B) Sınama-yanılma yoluyla öğrenme artması C) Tepkisel koşullama D) Edimsel koşullama D) İngilizce dersini sorun çıkarmadan E) Dolaylı öğrenme dinleyen bir öğrencinin matematik dersinde yaramazlık yapması 57. Bir basketbol okulu öğretmeni gösterdiği hareketleri iyi yapamayan öğrencilerine E) Evde oldukça küfürlü konuşmasına bağırmayı alışkanlık hâline getirmiştir. izin verilen ancak okula başladıktan Bunun bir sonucu olarak birçok öğrenci, sonra küfürlü konuştuğunda öğret- hareketleri daha iyi yapmak için çalışmak meni tarafından cezalandırılan bir yerine okulu terk etmiştir. çocuğun hem evde hem de okulda küfürlü konuşma davranışının sıklığı- Bu durum ceza yoluyla davranış kont- nın artması rolünün aşağıda belirtilen sakıncala- rından hangisine örnek oluşturabilir? 55. Ödev yapmasını pekiştirmek için ödevini bitirip oyun oynamaya başlayan çocuğu- A) Ceza bazı durumlarda davranış üze- na “aferin” diyen bir anne, beklentisinin rinde genellenmiş bir ketleyici etki aksine çocuğun daha fazla oyun oyna- yapabilir. maya başladığını görmüştür. B) Ceza bazı durumlarda çocuğun ceza- Çocuğun ödev yapmasını pekiştirdiği landırılan davranışlarını pekiştirici bir hâlde annenin istediği sonuca ulaşa- işlev görebilir. maması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? C) Ceza ortadan kalktığında, cezalandı- rılan davranışların tekrarlanma olasılı- A) Annenin “aferin” demesi çocuk için ğı artar. yeterince güçlü bir pekiştireç değildir. D) Ceza sadece cezayı veren kişinin or- B) Anne çocuğuna sık sık “aferin” dedi- tamda bulunduğu durumlarda etkili ği için “aferin” sözcüğünün pekiştirici olur. gücü azalmıştır. E) Ceza uygulayan kişi, çocuk için dav- C) Anne çocuğa pekiştireci zamanında ranışları taklit edilecek bir model oluş- vermemiştir. turabilir. D) Oyun oynamak çocuk için annenin 111 verdiği pekiştireçten daha çekicidir. E) Yapacak başka ödevi olmadığı için çocuk oyun oynamaya devam etmiş- tir.

Edimsel (Operant) Koşullanma 60. Bir psikolog, oğlunun her fırsatta küçük kardeşini hırpalamasından yakınan bir 58. Kademeli yaklaşma tekniğiyle öğren- anneye, kardeşini her hırpaladığında onu cisine yeni bir davranış kazandırmak sevdiği bir oyuncakla oynamasını yasak- isteyen bir öğretmen aşağıdaki yollar- layarak cezalandırmasını, kardeşine karşı dan hangisini izleyecektir? sergilediği her olumlu davranışı ise bir A) Hedef olarak belirlediği davranışa her şekilde ödüllendirmesini ancak sürekli seferinde biraz daha benzer davra- olarak aynı ödülü kullanmamaya özen nışları, en sonunda da sadece hedef göstermesini tavsiye eder. davranışı pekiştirecektir. B) Hedef davranışı uygun durumlarda Psikoloğun anneyi sürekli olarak aynı sergilediğinde öğrenciyi ödüllendire- ödülü kullanmama konusunda uyar- cek, sergilemediğinde cezalandıra- masının nedeni aşağıdakilerden han- caktır. gisidir? C) Başlangıçta öğrenciyi hedef davra- nışı her yapışında pekiştirecek, daha A) Annenin en etkili ödülün ne olduğunu sonra aynı pekiştireci elde edebilmesi keşfedebileceğini düşünmesi için yapması gereken davranış sayısı- nı kademeli olarak artıracaktır. B) Çocuğun değişik ödüllerle, kardeşine D) Hedef davranışı kazanıncaya kadar iyi davranması arasında bağlantı kur- öğrenciyi sürekli, kazandıktan sonra masını sağlamak istemesi aralıklı olarak pekiştirecektir. E) Hedef davranışı sergilemesini, öğren- C) Cezanın olumsuz etkilerini değişik cinin sevdiği bir faaliyeti yapmasına ödüllerle dengelemek istemesi izin verilmesinin ön koşulu olarak kul- lanacaktır. D) Sürekli olarak aynı ödülün kullanılma- sının bir süre sonra bu ödülün pekiş- 59. Edimsel psikoloji yaklaşımına göre, tirme gücünün azalmasına yol açabi- aşağıdakilerden hangisi tepki genelle- leceğini bilmesi mesine örnek olabilir? A) Ana-babasına istediklerini ağlayarak E) Değişik ödüller kullanılmasının bir tür yaptıran bir çocuğun, anaokuluna aralıklı pekiştirme işlevi göreceğini başladığında öğretmenine de istedik- düşünmesi lerini ağlayarak yaptırmaya çalışması B) Terliyken soğuk su içip hastalanan bir kişinin, artık terliyken soğuk bir şey içmemeye özen göstermesi C) Yeni bir cep telefonu alan kişinin, iş- letme sistemi eskisinden farklı olma- sına rağmen, bu telefonu kullanmayı ilk telefonu kullanmayı öğrendiğinden daha kısa sürede öğrenmesi D) İngilizce dersinde sınıfın disiplinini bozan davranışlar sergileyen bir öğ- rencinin, diğer derslerde uslu bir bi- çimde oturması E) Uzmanlık alanı olan sinema konusun- da yaptığı açıklama nedeniyle övgüler alan bir film eleştirmeninin, bundan sonra her konuda görüş belirtmeye başlaması 112

61. Oğlunun düzenli biri olmasını isteyen bir Edimsel (Operant) Koşullanma anne, yatağını düzelttiği bir günün akşa- mında onu uzun süredir yapmadığı çok 62. Ahmet Bey, bir sigorta şirketinde aylık sevdiği bir tatlı yaparak ödüllendirmiş 600 TL ücretle işe başlamıştır. Ücretini ancak beklentisinin aksine ertesi sabah alabilmek için ayda en az 30 kişiye si- oğlunun yatağını düzeltmeden okula git- gorta satmak zorunda olan Ahmet Bey, tiğini görmüştür. 30 kişiden sonra sigorta sattığı her kişi için belirli bir miktar prim alacaktır. Ah- Edimsel koşullama ilkeleri çerçevesin- met Bey, bir hafta içinde 30 kişiye sigorta de düşünüldüğünde, çocuğun yatağını satmış ve aylık ücretini almak için yöne- düzeltmeye devam etmemesinin en ticisine başvurmuştur. Ancak yönetici, olası nedeni aşağıdakilerden hangisi- kotasını doldursa bile aylık süre tamam- dir? lanmadan ücretinin ödenemeyeceğini söylemiştir. A) Uzun bir olumsuz pekişme geçmişine sahip olması nedeniyle çocuğun ya- Ahmet Bey’in iş yerinde uygulanan tak yapmama davranışının sönmeye ödeme sistemi aşağıdaki pekiştirme karşı dirençli olması tarifelerinden hangisini çağrıştırmak- tadır? B) Çocuğun düzenli olmanın yararlarını kavrayacak bilişsel gelişim düzeyine A) Sabit zamanlı ulaşmamış olması B) Değişken oranlı C) Annenin oğlunun yatağını düzeltme davranışının kalıcı olmasını sağlamak C) Artan oranlı için seçtiği pekiştireci zamanında ver- memiş olması D) Katışık (birleşik) D) Annenin oğlunda olumlu davranışın E) Değişken zaman aralıklı kalıcılığını sağlamada seçtiği pekişti- recin uygun olmaması 63. Pınar Hanım, annesinin severek izlediği dizilerin arasında çok fazla reklam yayım- E) Egosantrik düşünme biçimine sahip lanmasından sürekli olarak yakındığını olduğu için çocuğun, yatağını düzelt- ancak yine de izlediği dizi bitinceye kadar menin annesi açısından taşıdığı öne- reklamları da izlediğini fark etmiştir. mi anlayamaması Pınar Hanım’ın annesinin reklam iz- leme davranışının sürmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Diziyi kaçırma olasılığını ortadan kal- dırmak için bu davranışın bir kaçma stratejisi olarak kullanılması B) Reklamların bitmesiyle itici bir uyarı- cının ortadan kalkmasının eş zamanlı olarak gerçekleşmesi nedeniyle bu davranışın olumsuz pekiştirilmesi C) Reklamların sürekli olarak izlenmesi nedeniyle bu davranışın alışkanlık hâ- line gelmesi D) Bazı reklamların eğlenceli olması ne- deniyle bu davranışın aralıklı olarak pekiştirilmesi E) Olumlu bir uyarıcı tarafından izlen- mesi nedeniyle bu davranışın olumlu pekiştirilmesi 113

Edimsel (Operant) Koşullanma 64. İlk kez gittiği lokantada yediği yeme- 67. Babası tarafından sürekli olarak azar- ğin tadından hoşlanmayan bir bireyin lanan Tolga, ne yaparsa yapsın durum bir daha bu lokantaya gitmemesi aşa- değişmemekte, babası bir bahane bulup ğıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? kendisini azarlamaktadır. Tolga okuldaki başarısından söz ettiği bir akşam babası- A) Sönme nın kendisini azarlamadığını fark eder. Bu B) Kaçma olaydan sonra Tolga azardan kurtulmak C) Sınama-yanılma için babasına okulda yaşadığı gerçek ol- D) Olumsuz tat kaçınması mayan bir başarıdan söz eder. E) Ceza Tolga’nın babasına yalan söylemesi 65. İyi sonuçlar alan takımının maçları- aşağıdakilerden hangisine örnek ola- na düzenli olarak giden bir taraftarın, bilir? takımının üst üste birkaç kez yenilme- sinin ardından maça gitmekten vaz- A) Babasının azarlama davranışını bas- geçmesi aşağıdakilerden hangisiyle tırdığı için itici uyarıcıyla davranış açıklanabilir? kontrolü A) Kaçma B) Kaçınma B) Azar işitmemeyi sağlamaya yönelik olduğu için kaçma C) Olumsuz pekiştirme D) Sönme C) Babasının azarlama davranışını orta- E) Ketlenme dan kaldırmaya yönelik olduğu için sönmeye tabi tutma 66. Evde midesi bulanıyormuş gibi rol yapa- rak sevmediği yemekleri yemekten kur- D) Azar işitmemeyi sağlamaya yönelik tulan Caner, yeni başladığı anaokulunda olduğu için kaçınma da sevmediği yemekleri yememek için midesi bulanıyormuş gibi yapmış ancak E) Azardan kurtulmasını sağladığı için öğretmeninin taviz vermemesi nedeniyle olumlu pekiştirme okulda bu davranışı sönmeye başlamış- tır. Bu durumda, kısa dönemde, Caner’in evde mide bulantısı rolü yapma davra- nışında ne tür bir değişiklik beklenir? A) Okulda sönmeye tabi tutulması nede- niyle bu davranışın evdeki yoğunlu- ğunda da bir azalma olacaktır. B) Davranışta kontrast süreci nedeniyle bu davranışın evdeki yoğunluğunda bir artış gözlenecektir. C) Okulda sönmeye başlamasının he- men ardından bu davranışın evdeki yoğunluğunda kararsız değişmeler olacaktır. D) Evdeki pekiştirme örüntüsünün de- ğişmemesi nedeniyle bu davranışın evdeki yoğunluğunda bir değişme olmayacaktır. E) Pekiştirilmeye devam edilmesi nede- niyle bu davranışın evdeki yoğunluğu artacaktır. 114

Edimsel (Operant) Koşullanma 68. Bir köyde görev yapan bir öğretmen evi- 69. Arkadaşları Altan’a sürekli olarak tatsız nin altında tavuk beslemektedir. Alışveriş şakalar yapmaktadır. Altan başlangıçta için gittiği ilçeden geç döndüğü bir gün arkadaşlarının kendisine bu tür şakalar tavukların evin içine kadar girdiğini görür yapmalarını engellemek için kavga et- ve tavukların davranışlarını sistematik meden küsmeye, rica etmekten aldırmaz olarak incelemeye karar verir. Tavuklara görünmeye kadar uzanan çeşitli yollar akşamüstü gün batarken yem vermeye denemiş ancak başarılı olamamıştır. Çok başlar ve bir süre sonra gün batımı yak- üzülmesine rağmen Altan artık arkadaş- laştığında merdivenin önünde toplanma- larının kendisine bu tür şakalar yapmasını ya başladıklarını fark eder. Gün batımın- engellemek için herhangi bir çaba gös- da, birkaç gün üst üste yem vermezse termemektedir. tavukların yavaş yavaş merdivenden çıkarak evin içine doğru ilerlediklerini gö- Altan’ın arkadaşlarının şaka yapmala- rür. rını engellemek için çaba gösterme- mesi aşağıdakilerden hangisiyle açık- Birkaç gün üst üste yem verilmeyen lanabilir? tavukların yavaş yavaş merdivenden çıkarak evin içine doğru ilerlemeleri- A) Duyarsızlaşma nin nedenini en iyi açıklayan ifade aşa- B) Alışma ğıdakilerden hangisidir? C) Gölgeleme D) Davranışta kontrast A) Bir davranışın olumlu pekiştirilmeme- E) Öğrenilmiş çaresizlik si sadece bu davranışın topoğrafya- sını değiştirmez, pek çok davranışın 70. Aşağıdaki örneklerden hangisinde, sıklığında artışa yol açar. öğretmen öğrencilerine konulara çalı- şırken küçük adımlar ilkesinden yarar- B) Pekiştirmenin ilk kesilişinde davra- lanmalarını tavsiye etmektedir? nışın sıklığı, azalmaya başlamadan önce geçici bir artış gösterir. A) Önce bir kavram haritası hazırlayın, kavramları öğrendikten sonra ayrıntı- C) Pekiştirmeme, davranışın topografya- lar üzerinde durun. sında da değişikliğe neden olur, sön- menin başlangıcında davranış daha B) Sınava hazırlanırken bir gün sürek- değişken hâle gelir. li olarak 10 saat çalışmak yerine bir hafta boyunca günde 1-2 saat çalış- D) Pekiştirilmeyen davranış söner, ancak mayı tercih edin. ara sıra da olsa pekiştirilen bir davra- nış sönmeye karşı dirençlidir. C) Bilgileri mümkün olduğu kadar basit parçalara bölün ve bunları basitten E) Pekiştirecin kesilmesi davranışın sıklı- karmaşığa doğru bir sıraya dizerek ğında bir azalmaya neden olur. öğrenmeye çalışın. D) Çalışırken kitap ya da notlarınızda önemli gördüğünüz kısımların üzerini fosforlu kalemle çizin. E) Konuları öğreninceye kadar sürekli olarak tekrar edin, öğrendiğinizden emin olduktan sonra aralıklı olarak tekrarlamaya devam edin. 115

Edimsel (Operant) Koşullanma 73. Bir araştırmada farelere, önce yiyecek ödülü için pedala basmaları öğretilmiş- 71. Trenle yolculuk yapmayı seven Ayşe Öğ- tir. Daha sonra 1. günde; bir grup farede retmen, İzmir’e giderken çok fazla gürül- pedala basma ödüllendirilmemiş, diğer tü yapan bir grup yolcuyla tartışmış ve bu grup fareye ise pedala basmanın ardın- olaydan sonra trenle seyahat etmekten dan şok verilmiştir. Sonraki üç günde, vazgeçmiştir. Ancak Ayşe Öğretmen, her iki grupta da pedala basma davranışı yarıyıl tatilinde yolların karlı olması ne- ödüllendirilmemiştir. İlk gün, şok veri- deniyle kara yolları güvenli olmadığı için len fareler, ödüllendirilmeyen farelerden yeniden trenle yolculuk yapmıştır. daha az pedala basmıştır. Ancak daha sonraki günlerde artık şok verilmediği Ayşe Öğretmen’in trenle seyahat et- zaman pedala basma davranışı kademeli mekten vazgeçmesini ve tekrar treni olarak geri dönmüş ve 4. günün sonunda tercih etmesini açıklayan kavramlar pedala basma davranışı her iki grupta da aşağıdakilerin hangisinde doğru sıra- aynı sıklıkta görülmüştür. da verilmiştir? Bu araştırma sonuçlarına göre, aşağı- A) Gölgeleme – Kendiliğinden geri gel- dakilerden hangisi söylenemez? me A) Cezanın uzun vadeli etkileri, olumlu B) Sönme – İkinci derece koşullama pekiştirmenin etkileri kadar kalıcıdır. C) Ceza – Gölgeleme B) Cezanın etkileri, uzun vadede sönme- nin etkilerine benzerdir. D) Sönme – Duyarsızlaşma C) Ceza işlemiyle davranış, belli bir süre E) Ceza – Kendiliğinden geri gelme baskılanıp bir süre sonra yeniden or- taya çıkabilir. D) Ceza, kısa vadede sönmeden daha etkilidir. E) Ceza, olumsuz pekiştireçten daha et- kilidir. 72. Sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmenine 74. Gömlek imalatı yapan bir atölye sahibi Tülay’ın öğrenme güçlüğü olduğundan yüklü bir sipariş almıştır. Ancak siparişi şüphelendiğini söyler. Tülay ile görüşen veren firma yetkilisi gömleklerin en kısa rehber öğretmen, Tülay’ın annesinin, kızı- sürede hazırlanması gerektiğini belirtmiş- nın okurken yaptığı en ufak hatada “Sen tir. Bunun üzerine atölye sahibi, çalışan- zaten okumayı öğrenemeyeceksin.” di- larına daha fazla üretim yaptıkları takdir- yerek ona ceza verdiğini, Tülay’ın da bu de prim vereceğini söylemiştir. nedenle çaba göstermeyi bıraktığını fark eder. Buna göre atölye sahibinin aşağıdaki- lerden hangisini uygulaması üretimi en Tülay’ın yaşadığı deneyim aşağıdaki- çok artırır? lerden hangisiyle açıklanabilir? A) Sabit oranlı tarife A) Öğrenilmiş çaresizlik B) Gerileme B) Değişken oranlı tarife C) Kaygı D) Tükenmişlik C) Dolaylı pekiştirme E) Dışsallaştırma D) Değişken aralıklı tarife 116 E) Premack ilkesi

75. Gazetelerin satışlarını artırmak için Edimsel (Operant) Koşullanma belirli sayıda kupon biriktirene kitap, oyuncak gibi hediyeler vermeleri aşa- 77. Salih Öğretmen eski bir öğrencisinden ğıdakilerden hangisiyle açıklanır? mesaj alır. Mesajda “Sevgili öğretmenim bizleri her karne aldığımız gün sınıfça A) Zincirleme pastaneye götürüp bize pasta yedirdi- ğiniz günleri unutmadık. Bize verdiğiniz B) Premack ilkesi değer karşısında bizler de çok çalıştık ve sizin istediğiniz gibi ülkesine yararlı birer C) Sembolik pekiştirme yurttaş olduk. Ellerinizden öpüyorum. Sizi daima seven ve unutmayacak öğ- D) Değişken oranlı pekiştirme renciniz, Havva.” yazmaktadır. E) Sürekli pekiştirme Salih Öğretmen’in yaptığı uygulama aşağıdaki pekiştirme tarifelerinden hangisiyle açıklanır? A) Birleştirilmiş B) Sabit oranlı C) Sabit aralıklı D) Değişken oranlı E) Değişken aralıklı 76. Emre, annesine bir şey yaptırmak istedi- 78. Bir sirk gösterisinde; kedi yiyeceğe ulaş- ğinde önce mızmızlanma sonra ağlama mak için bir merdivenden çıkıp diğer bir davranışı göstermektedir. Emre’nin is- merdivene tırmanmakta, bir platformu teklerine ilk önce cevap vermeyen anne, aşağıya çekerek üzerinden geçmekte bazen çocuğunun isteklerine karşı koya- daha sonra da tünelin içinden geçip pe- bilirken bazen de Emre’nin ağlamalarına dala basarak asansöre binmektedir. daha fazla dayanamadığı için çocuğunun Kedinin bu aşamaları geçerek sonun- isteklerini yerine getirmektedir. Bunun da yiyeceğe ulaşmasında aşağıdaki sonucunda da Emre sürekli olarak iste- koşullama yöntemlerinden hangisi diklerini yaptırmak için önce mızmızlan- kullanılmıştır? makta sonra ağlamaktadır. A) Zincirleme B) Eşik yöntemi Buna göre Emre’nin mızmızlanma ve C) Olumsuz pekiştirme ağlama davranışının devam etmesine D) Değişken aralıklı pekiştirme yol açan annenin tutumu, aşağıdaki E) Dolaylı pekiştirme pekiştirme tarifelerinden hangisiyle açıklanır? 117 A) Sabit aralıklı B) Değişken aralıklı C) Sabit oranlı D) Değişken oranlı E) Sürekli

EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA (ÇÖZÜM) 1. Örnekteki anne, yapılma olasılığı yüksek 5. Şempanze için ona verilen kart, yiyece- olan, hoşa giden bir etkinliği (gezmeye ği sembolize etmekte; yani ona yiyeceği çıkma), yapılma olasılığı daha düşük olan, çağrıştırmaktadır. Edimsel koşullama yak- hoşlanılmayan bir etkinliğin yapılması için laşımında bu türden, doğal uyarıcıları çağ- pekiştireç olarak kullanmış yani etkinlik pe- rıştıran uyarıcılara “ikincil pekiştireç” adı kiştirmesi yapmıştır. Bu yaklaşıma Premack verilmektedir. Ancak kesin olarak bilinmek- ilkesi (büyükanne kuralı) denilmektedir. tedir ki, adı üstünde, ikincil pekiştireçler aynı zamanda birer pekiştirici uyarıcıdır. Bu ne- Cevap A denle sorunun D şıkkı da doğru olmaktadır. Bu sorunun iki doğru yanıtı bulunmaktadır 2. Davranışçı kuramlara göre her şey sonra- ve hatalıdır. dan kazanılmaktadır. Bu nedenle davranışçı kuramlar, organizmanın doğuştan getirdiği Cevap B potansiyellerin önemini hatta varlığını red- dederler. Onlara göre tek belirleyici faktör 6. Teknik direktör, en iyi performansı gösteren çevredir. Edimsel koşullama yaklaşımı da oyuncusuna hoşa giden bir şey (spor malze- davranışçı bir yaklaşım olduğundan, bu yak- mesi) hediye etmektedir. Bu nedenle de per- laşımda da doğuştan getirilen potansiyeller formansın artmasını hedeflemektedir. Edim- üzerinde durulmaz; bunun öğrenmeyi etkile- sel koşullama yaklaşımında, bireye yapmış yen bir etken olduğundan söz edilmez. olduğu davranıştan sonra hoşa giden bir uyarıcının verilmesine “olumlu pekiştirme” Cevap C adı verilmektedir. 3. Bir köpeğin ayağına diken batması rahatsız Cevap E edici yani olumsuz bir durumdur. Köpek, ayağını yere sürtünce bu olumsuz durum- 7. Eğer bir davranışın sonunda pekiştireç, bir dan kurtulmuş, bunun bir sonucu olarak da başka deyişle istenilen bir durum elde edi- “ayağını yere sürtme” davranışının sıklığı lemezse davranış bir süre sonra ortadan artmış, yani bu davranış pekişmiştir. Olum- kalkmakta yani sönmektedir. Burada da Ba- suz bir uyarıcı durum ortadan kalkarak bu har’ın davranışı pekiştirilmediği için zamanla davranış pekiştiği için burada bir olumsuz sönmüştür. pekiştirme söz konusudur. Cevap B Cevap B 8. Futbolcunun maça kolyeyle çıkmasıyla o 4. Buradaki örnekte Ali Bey, yalnızca belirli maçta gol atması arasında gerçek bir bağ- bir uyarıcı durumda sigara içme davranışını lantı bulunmamaktadır. Bu iki durum bir te- göstermektedir. Bu uyarıcı durum ise evin sadüfün eseridir. Ancak futbolcu bu iki du- mutfağıdır. Bu nedenle mutfak, Ali Bey’in rum arasında bir bağlantı kurmuş ve kolyeyi sigara içme davranışını kontrol eden “ayırt her maçta takmaya başlamıştır. Bunun gibi edici uyarıcı” işlevini görmektedir. Ancak, tesadüfen bir araya gelen iki durumun orta- bir eğitim bilimleri testinde, sigara içmek ya çıkardığı davranışlara “batıl davranış” adı gibi oldukça fazla sayıda zararının olduğu verilmektedir. bilinen ve günümüzde de birçok ortamda (özellikle eğitim kurumlarının her alanında) Cevap A yasaklanan bir davranışın öğretmen adayla- rına sorulmuş olması ayrıca tartışılmalıdır. Cevap A 118

9. Örnekteki gence verilen yıldızlar doğal uya- Edimsel (Operant) Koşullanma rıcı değil, birer simgesel ödüldür. Simgesel ödül kullanarak yapılan pekiştirmelere de 12. Edimsel koşullama yaklaşımına göre orta- “simgesel ödülle pekiştirme” denilmektedir. dan kalkmış olan bir davranış, bir süre sonra yeniden ortaya çıkabilir. Bu duruma “kendili- Cevap E ğinden geri gelme” denilmektedir. Örnekteki futbolcunun hakeme itiraz etme davranışı önce ortadan kalkmış, belirli bir süre sonra da kendiliğinden geri gelmiştir. Cevap A 10. Örnekteki öğrenci, daha önceki çabaları bir 13. Edimsel koşullama yaklaşımına göre bir sonuca ulaşmadığı için çaba harcamaktan davranışı ortaya çıkarmanın ve o davranışın vazgeçmiştir. Bir bakıma “ne yaparsam ya- sürekliliğini sağlamanın en iyi yolu o davra- payım sonucu değiştiremeyeceğim” diye nışı pekiştirmektir. Bu nedenle örnekteki öğ- düşünmüştür. Bu duruma eğitim psikoloji- rencinin derste konuyla ilgili her davranışını sinde “öğrenilmiş çaresizlik” adı verilmekte- pekiştirmek, edimsel koşullama yaklaşımına dir. göre onun bu çekingenliğini gidermek için izlenecek en uygun yol olacaktır. Cevap C Cevap B 11. Bu sorunun yanıtı ÖSYM tarafından “ara 14. Soruda pekiştirme yapılırken öğrencilerin verme” olarak verilmiş ve daha sonra soru gösterdiği davranışların sayısı temel alın- iptal edilmiştir. Çünkü ara verme tekniği, bir mıştır. Ancak bu davranış sayıları sabit bireyin belirli bir süre pekiştirici ya da itici değil, değişkendir. Yani kaçıncı davranışın uyarıcıların bulunmadığı bir yere gönderi- ardından pekiştirme yapılacağı belli değildir. lerek bir süre orda kalmasının sağlanması Edimsel koşullama yaklaşımında değişken ile belirlidir. Soruda verilen durumda böyle sayıdaki davranışların pekiştirilmesine “de- bir tekniğin uygulandığı çok net değildir. ğişken oranlı pekiştirme tarifesi” denilmek- Çünkü ara verme tekniğinde bireyin “sıkıcı; tedir. ama çok da korkutucu olmayan yanı ceza olarak algılamayacağı bir yere” gönderil- Cevap E mesi esastır. Banyo gibi bir yer çocuk için oldukça korkutucu olabilir. Belki bu durum 15. Bireyin yapmış olduğu olumsuz bir davra- bir bakıma “ara verme” olarak nitelenebilir; nıştan sonra elinden hoşa giden bir şeyin ancak burada bir birinci tip ceza uygulandı- alınması ya da istediği, hoşlandığı bir şey- ğı da oldukça açıktır. Çünkü çocuk banyoya den mahrum bırakılması durumuna “ikinci kapatılmıştır. En azından bu duruma “birinci tip ceza” denilmektedir. Ata’nın bilgisayar tip ceza” dememek için bir neden yoktur. ekranını boyaması davranışının sonucunda Birinci tip ceza, bireyin davranışından sonra elinden sevdiği bir oyuncağının alınması ona rahatsız edici bir uyarıcının verilmesidir. ikinci tip ceza uygulamasına bir örnektir. Birinci tip ceza; aynı zamanda bireyin iste- mediği, onu rahatsız eden bir ortama zorla Cevap D gönderilmesini de içerir (cezaevine atmak gibi). Bu nedenle soru hatalıdır. ÖSYM bu sorunun çözümünü A seçene- ği olarak vermiştir. 119

Edimsel (Operant) Koşullanma 20. Edimsel koşullanma ilkelerine göre istenme- yen bir davranışın söndürülmesi görmezden 16. Premack ilkesi, yapılma olasılığı düşük olan gelme ile sağlanır. Ancak görmezden gel- bir davranışın, yapılma olasılığı yüksek olan meye başlanıldığında istenmeyen davranı- bir davranışla pekiştirilmesidir. Yani önce bi- şın sıklığında bir artma gözlenir; görmezden reyin hoşlanmadığı etkinliği yapması istenir, gelme işlemine devam edildiğinde ise dav- ardından hoşuna giden etkinliği yapmasına ranışın sıklığı giderek azalır ve istenmeyen izin verilir. Buna göre “fazla mesai yapmak davranış ortadan kalkar. Bu nedenle anne istemeyen bir çalışana fazla mesai yaptığı bebeğin ağlamasını duymazdan geldiğinde, taktirde ertesi gün maça gidebilmesi için iş- ağlama davranışı ilk günlerde artacak ancak ten erken çıkmansa izin verilmesi” premack giderek azalıp ortadan kalkacaktır. ilkesine örnek oluşturur. Cevap A Cevap B 17. Öğrenme psikolojisinde daha önce pekiş- 21. Edimsel koşullanma kuramına göre, orga- tirilen bir davranışın artık pekiştirilmemesi nizma yapmış olduğu bir davranışının so- durumunda, davranışın sıklığının ortadan nucundan etkilenir. Yani davranışın sonunda kalkması sönme olarak ifade edilir. Kişinin ödül alınırsa organizma davranışını devam yaşadığı yerde herkese selam vermesine ettirir; davranışın ardından ceza alınırsa rağmen insanlardan selamına cevap alama- organizma davranışını yapmamaya çalışır. ması yani selam verme davranışının pekiş- Buna göre çocuğun yuvadayken oyuncak- tirilmemesi davranışının sönmesine neden larını dolabına kaldırmadığında öğretmeni olmuştur. tarafından sertçe uyarılması, oyuncaklarını dağınık bırakma davranışını ortadan kaldır- Cevap E mıştır. Ancak çocuğun bundan sonra oyun- cakları dolaba kaldırma davranışını sadece 18. Alışma, organizmanın uzun süre belli bir yuvada iken yapması, evde aynı davranışı uyarıcıya maruz kalması sonucu uyarıcının göstermemesi de ayırt etme ile açıklanır. organizma üzerinde etkisini yitirmesidir. Buna göre öğretmenin öğrencisini ödevlerini Cevap D her yaptığında ödüllendirmesi durumunda, bir süre sonra verilen ödüle öğrencinin alıştı- 22. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme ilke- ğını ve bu nedenle ödülün davranış üzerinde lerine göre Belli bir uyarıcı ile ortaya çıkan etkisini kaybettiğini ifade etmektedir. davranış pekiştirildiğinde bu uyarıcıya ben- zer diğer uyarıcılarda aynı davranışı üretir. Cevap A Benzer bir biçimde, bir davranış belli bir uyarıcı ile cezalandırılıyorsa, davranış bu 19. Bir davranışın bazen pekiştirilip bazen de uyarıcıya benzer durumlarda da yapılmaz. pekiştirilmemesi o davranışın görülme sıklı- Bu durum genelleme olarak nitelendirilir. ğını artırır. Çünkü organizma yaptığı davra- Buna göre Ayşe’nin ders zili çaldığı halde nışa ne zaman pekiştireç geleceğini bileme- sınıfına gitmemesi durumunda öğretmenin- diği için davranışını daha çok yapma ihtiyacı den azar işitmesi, Ayşe’nin sinemada filmin hissedecektir. başladığını belirten zil sesini duyduğunda hemen salona geçme davranışını ortaya çı- Cevap B kartmıştır. Cevap D 120

23. Edimsel koşullanma yoluyla bireye yeni bir Edimsel (Operant) Koşullanma davranış kazandırmak amacıyla kademeli yaklaşma (biçimlendirme) tekniği kullanılır. da kendini yere atarak rakibini oyundan Kademeli yaklaşma, bireye kazandırılacak attırmayı denemesi genelleme ile açıklanır. yeni davranış alt basamaklara indirgenip, Çünkü genelleme, belli bir uyarıcı ile ortaya bireyi başarılı olduğu her alt basamakta çıkan davranış pekiştirildiğinde bu uyarıcıya pekiştirerek en son hedeflenen amaca ulaş- benzer diğer uyarıcılarda aynı davranışın mak için yapılan çalışmalar bütünlüğüdür. gösterilmesi olarak tanımlanır. Ancak fut- bolcunun bu denemelerinin başarısız olması Cevap C sonucu sadece ilk hakemin yönettiği maç- larda öğrendiği yolu uygulaması ayırt etme olarak açıklanır. Cevap E 24. “Her gün baklava börek yense bıkılır” ata- 27. Olumlu pekiştirme, organizmanın hoşuna sözü, bireyin hoşuna giden uyarıcıyla uzun giden uyarıcıyı (olumlu pekiştireç) orta- süre karşılaşmasının bir süre sonra uyarı- ma koyma işlemidir. Bu durumda bebeğin cının etkisini azaltacağını ya da kaybede- isteğini ağlayarak dile getirme davranışı ceğini vurgulamaktadır. Başka bir ifadeyle, emziğin (olumlu pekiştireç) verilmesi ile sürekli olarak aynı pekiştirecin kullanılması olumlu pekiştirilmiştir. Olumsuz pekiştirme bir süre sonra pekiştirecin etki gücünü kay- ise organizmanın hoşuna gitmeyen uyarıcı- betmesine yol açar. Bu nedenle pekiştireç yı (olumsuz pekiştireç) ortamdan kaldırma kullanırken dikkat edilmesi gereken nokta- işlemidir. Anne bebeğinin ağlamasından lardan biri, mümkün olduğu sürece her de- rahatsız olmaktadır (olumsuz pekiştireç) ve fasında farklı pekiştirecin kullanılmasıdır. emziği bebeğe verdiğinde bebeğin ağlama davranışı ortadan kalktığı için annenin emzik Cevap A verme davranışı olumsuz pekişmiştir. 25. Öğrenilmiş çaresizlik, organizmanın yaşa- Cevap A mış olduğu bir ya da birkaç başarısızlıktan sonra ne yaparsa yapsın durumu değiştire- 28. Simgesel ödüllendirme (sembolik pekiştir- meyeceğini öğrenerek pasif kalması ve bu me) istendik davranışlar gösteren çocuk- pasifliğini diğer durumlara da genellemesi- lara, öğrencilere aferin deme, şeker verme dir. Bu bağlamda Ali’nin tıpta uzmanlık sına- yerine tek başına bir anlam taşımayan sim- vında birkaç defa başarısız olduktan sonra gesel nitelikte fiş, jeton, marka, artı (+), yıldız bu sınavı kazanamayacağını düşünmesi verme esasına dayanan bir tekniktir. Çocuk öğrenilmiş çaresizlik yaşadığını göstermek- ya da öğrenci bu simgesel ödülleri belli sa- tedir. yıda toplayarak daha sonra gerçek ödüle kavuşur. Buna göre öğretmenin yaptıkları Cevap A her ödev için öğrencilerine bir yıldız vermesi ve on yıldızı olan öğrencilere kitap hediye 26. Edimsel koşullanma kuramına göre, orga- etmesi simgesel ödüllendirmeyi kullandığını nizma yapmış olduğu bir davranışının so- gösterir. nucundan etkilenir. Buna göre futbolcunun rakibinin sert hareketi nedeniyle hakem ta- Cevap B rafından oyundan atılması üzerine rakiplerini oyundan nasıl attırabileceğini öğrenmesi 121 edimsel koşullanma ile açıklanır. Aynı fut- bolcunun farklı hakemlerin yönettiği maçta

Edimsel (Operant) Koşullanma 33. Alışma, bireyin bir uyarıcıya uzun süre ma- ruz kalması sonucu, uyarıcının birey üze- 29. Edimsel koşullanma kuramına göre öğren- rindeki etkisini azaltmasıdır. Bu anlamda ilk me sürecinde aşağıdaki kriterler geçerlidir: zamanlar ustasının övgüsüyle öğrenme gay- reti artan çırağın, sonraki günlerde ustanın A. Organizma aktiftir (kendi isteği ile eyleme aferin demesinden etkilememeye başlaması geçer) alışmaya örnek oluşturur. B. Pekiştireç davranışın ardından verilir Cevap E C. Organizmanın psikomotor davranışları 34. Anne-babalar, öğretmenler çocukların is- söz konusudur. tenmeyen davranışlarının ardından ceza uyguladıklarında bazen bu ceza çocukların Buna göre “Türkçe dersinde yazdığı şiir davranışlarını pekiştirebilmektedir. Örneğin nedeniyle öğretmeninden övgü alan bir öğ- sınıfın düzenini bozduğu için ceza olarak rencinin şiire ilgi duyması ve şiir yazmaya sınıftan çıkarılan öğrenci için “sınıfın dışına devam etmesi” edimsel koşullanma yoluyla çıkma” ceza değil pekiştirme niteliği taşımış kazanılan bir davranıştır. olabilir. Bununla birlikte aslında sorunun kö- künde bir yanlışlık olduğu düşünülmektedir. Cevap C Şöyle ki ceza bir davranış kontrol tekniği de- ğildir. 30. Kademeli yaklaşma organizmaya yeni psi- komotor davranış öğretme sürecinde ka- Cevap B zandırılacak davranışın alt basamaklara ay- rılarak her bir basamaktaki doğru davranışın pekiştirilmek suretiyle kazandırılmasıdır. Cevap E 31. Olumsuz pekiştirme, organizmayı rahatsız 35. Operant koşullanma yoluyla öğrenme sü- eden durumun ortadan kalkması ile organiz- recinde, organizmanın bir uyarıcı karşısın- manın rahatlamasını ifade eder. Buna göre da yapmış olduğu bir davranış ödül ya da anne ve babası sık sık tartışan öğrencinin, ceza ile sonuçlanırsa, organizma uyarıcıyı evdeki huzursuzluk ortamından kaçınmak diğerlerinden ayırt eder ve bu uyarıcı orga- için dersler bittikten sonra okulda kalarak nizmanın davranışlarını kontrol etmeye baş- rahatlamaya çalışması olumsuz pekiştirme lar. Ayırt edici uyarıcı sadece organizmanın ile açıklanır. psikomotor davranışları için geçerlidir. Buna göre çocuğun babasının her korna çalışında Cevap E küfür etmesi durumunda “korna sesi” ayırt edici uyarıcıdır. 32. Pekiştirme, organizmanın yapmış olduğu bir davranışın ardından, hoşa giden uyarıcıyı Cevap D ortama ekleyerek (olumlu pekiştirme) ya da hoşa gitmeyen uyarıcıyı ortamdan çekerek 36. Organizma davranışının ardından olumlu (olumsuz pekiştirme) yapılan davranışın tek- pekiştireç alamadığında davranışı sergileme rarını sağlamak için yapılan eylemdir. Buna sıklığı azalmaya başlar ve bir süre sonrada göre “kişinin kendisine amorti bile çıkmadığı davranış söner. Ancak davranışın sönmeye gerekçesiyle bilet almaktan vazgeçmesi bir yüz tutması sırasında tekrar pekiştirilmesi davranışın sürdürülmesinde” pekiştirmenin davranışın ortaya çıkmasını sağlayacaktır. önemli olduğunu göstermektedir. Cevap D Cevap A 122

37. Bir davranışın pekiştireç aldığı ortamda gös- Edimsel (Operant) Koşullanma terilme sıklığının artarken, pekiştireç almadı- ğı ortamda sergilenme sıklığının azalmasına 41. Sabit zamanlı (sabit aralıklı) pekiştirme ta- davranışta kontrast denir. Soruda çocuğun rifesinde belli zamanlarda pekiştireç verilir. eve ağlama davranışının pekiştiği ve sıklığı- Buna göre öğretmenin öğrencilerine sessiz nın arttığı buna karşın okulda pekişmeyen bir biçimde oturdukları her on dakika sonra- bu davranışın tekrar sayısının azaldığı be- sında ödül vermesi bu tarife ile açıklanır. lirtilmektedir ki bu bir davranışta kontrast örneğidir. Cevap C Cevap A 38. Bu sorunun cevabı C seçeneği olarak ve- 42. Edimsel koşullanma kuramına göre öğren- rilmiştir. Ancak sorunun cevabı B seçene- me sürecinde aşağıdaki kriterler geçerlidir: ği olmalıdır. Dayanıklılık artırmaya yönelik çalışmalara katılmayan öğrencilere normal A. Organizma aktiftir (kendi isteği ile eyleme olarak yapılandan daha fazla dayanıklılık ça- geçer) lışması yaptırmak “birinci tip ceza”dır. Birin- ci tip ceza ise bir davranışı alışkanlık haline B. Pekiştireç davranışın ardından verilir getirmede kullanılamayacak bir yöntemdir. Oysa öğretmenin“Oyuncularına dayanıklılık C. Organizmanın psikomotor davranışları çalışması yapmalarının ileride kendilerine söz konusudur. sağlayacağı yararları anlatması” öğrencileri güdüleyebileceği için kullanılabilir. Soruda Emrenin dışarı çıkmak için sergiledi- ği hiç bir davranışın pekiştireç almadığı, yani Cevap C dışarı çıkamadığı, ancak zil çalınca dışarı çı- kabileceğini öğrendiği, ayırt edici uyarısıyla 39. Operant koşullanma yoluyla öğrenme süre- pekiştirece kavuşabileceği vurgusu vardır. cinde, ayırt edici bir uyarıcı tarafından kont- Tüm bu vurgular edimsel koşullanmayı işa- rol edilen bir davranış sadece ilgili uyarıcı ret etmektedir. olduğunda ortaya çıkması başka uyarıcılar olduğunda ortaya çıkmaması gerekmekte- Cevap C dir. Ayrıca ayırt edici uyarıcı sadece orga- nizmanın psikomotor davranışları için ge- 43. Edimsel koşullanma sürecinde, organizma- çerlidir. Buna göre kişinin ne zaman fotoğraf nın yapmış olduğu bir davranışın ardından çekilecek olsa saçını düzeltmesi durumun- hoşa giden uyarıcının ortama eklenmesi da “fotograf çekilme durumu” ayırt edici “olumlu pekiştirme” ile; organizmayı ra- uyarıcıdır. hatsız eden durumun ortadan kalkması ile organizmanın rahatlaması ise “olumsuz Cevap D pekiştirme”yi ifade eder. Bu durumda arka- daşının, Ali’den kendi yerine imza atmasını 40. Premack ilkesi, yapılma olasılığı yüksek olan isteme davranışına devam etmesi “olumlu bir davranışın yapılma olasılığı düşük olan pekiştirme” ile; Ali’nin de arkadaşının can sı- bir davranışı pekiştirmek için kullanılması- kıcı ısrarlarından kurtulmak için arkadaşının dır. Yani önce bireyin hoşlanmadığı etkinlik yerine imza atmaya devam etmesi “olumsuz yaptırılır, sonrasında hoşlandığı bir etkinliği pekiştirme” ile açıklanır. yapmasına izin verilir. Cevap B Cevap E 123

Edimsel (Operant) Koşullanma 48. Batıl davranış, organizmanın bir davranışı sergilediği sırada tesadüfen çevreden ödül 44. Artan oranlı tarife (a progressive-ratio sc- ya da ceza alması durumunda, zamanla hedule) bir oranlı tarife türüdür ve organiz- yaptığı davranışla aldığı bu ödül yada ce- manın pekiştireç alabilmek için gerekli olan zayı ilişkilendirmesi durumudur. Buna göre tepkilerin sayısını giderek artırması gerek- kişinin lacivert gömlek giydiğinde başına tiğini ifade eder. Buna göre çocuğun aynı kötü şeylerin geleceğini düşünmesi ve bu pekiştireci elde edebilmesi için çözmesi nedenle yaşamı boyunca başarı ya da ba- gereken test sayısını her pekiştirme sonra- şarısızlığın söz konusu olabileceği durum- sında sabit bir miktar artırması bu tarife ile larda lacivert gömlek giymekten kaçınması açıklanır. batıl davranış ile açıklanır. Yanıtlar incelendi- ğinde C, D ve E seçenekleri kolayca elenir. Cevap D A seçeneği diğerlerine göre daha güçlü bir çeldiricidir. Temel yükleme (atıf) hatası dav- 45. Sosyal öğrenme kuramına göre, birey göz- ranışlar hakkında karar verirken durma değil lemlediği kişinin davranışının cezalandırıldı- kişisel özelliklere yükleme yapmadır ve bu ğına tanık olduğunda o davranışı yapmama kararda yanlılılığın olmasıdır. Elindeki tabağı eğilimi gösterir ve bu durum dolaylı ceza düşüren birisi bizce beceriksizdir ancak biz olarak tanımlanır. Buna göre Zafer’in arka- düşürürsek elimizden kaymıştır. Bu durum- daşının soru sorma davranışının öğretmen da A seçeneği de hatalıdır. tarafından cezalandırıldığını gözlemlediğin- de, soru sormak için dersin sonunu bekle- Cevap B mesi dolaylı ceza ile açıklanır. 49. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme sü- Cevap E recinde bir davranışın öğrenilebilmesi için, davranışın organizma tarafından ez az bir 46. Edimsel koşullanma sürecinde bir davranı- kez ortaya konması ve bu davranışın mutla- şın pekiştirilmesi sadece o davranışın sıklı- ka pekiştirilmesi gerekmektedir. Buna göre ğını artırmakla kalmaz aynı zamanda benzer öğrencisine istendik bir davranış kazandır- davranışların gösterilme eğilimini de artırır. mak isteyen öğretmen öncelikle çocuğun Bu durum tepki genellemesi olarak tanımla- bu davranışı ortaya koymasını sağlamalıdır. nır. Bu bağlamda, notaları sırasıyla eksiksiz okuyabildiği için müzik öğretmeninden övgü Cevap E alan öğrencinin daha sonra girdiği derste öğretmenine alfabedeki harfleri sırasıyla 50. Edimsel koşullanma kuramına göre öğren- söyleyebileceğini göstermeye çalışması me sürecinde aşağıdaki kriterler geçerlidir: tepki genellemesine örnek oluşturur. A. Organizma aktiftir (kendi isteği ile eyleme Cevap C geçer) 47. Olumsuz pekiştirme, organizmayı rahatsız B. Pekiştireç davranışın ardından verilir eden durumun ortadan kalkması ile orga- nizmanın rahatlamasını ifade eder. Buna C. Organizmanın psikomotor davranışları göre boyunun kısa olmasından rahatsız olan söz konusudur. Ayşe’nin her defasında topuklu ayakkabılar giymeyi tercih etmesi olumsuz pekiştirme ile Buna göre öğretmenin öğrencisine kitap açıklanır. vermesi (organizma aktiftir), öğrencinin bu durumda yüzündeki memnuniyet ifadesi Cevap C (olumlu pekiştireç) ve öğretmenin bu yaşan- tının ardından öğrencilerine kitap vermeye 124 devam etmesi (psikomotor davranış) edim- sel koşullanma süreci ile açıklanır. Cevap B

51. Premack ilkesi, yapılma olasılığı yüksek olan Edimsel (Operant) Koşullanma bir davranışın yapılma olasılığı düşük olan bir davranışı pekiştirmek için kullanılması- 55. Edimsel koşullanma sürecinde pekiştireç dır. Yani önce bireyin hoşlanmadığı etkinlik hangi davranışı izlerse o davranışın görülme yaptırılır, sonrasında hoşlandığı bir etkinliği sıklığı artar. Bu durumda annenin “aferin” yapmasına izin verilir. demesi ödevi bitirme davranışının ardından değil de oyun oynama davranışının ardından Cevap D geldiği için çocuğun oyun oynama davranı- şında bir artış görülmüştür. Cevap C 52. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme süre- 56. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme süre- cinde, organizmanın bir uyarıcı karşısında cinde organizma herhangi bir uyarıcı olma- yapmış olduğu bir davranış ödül ya da ceza dan, kendiliğinden bir davranışta bulunur ile sonuçlanırsa, organizma uyarıcıyı diğer- ve ardından yapılan davranışa göre uyarıcı lerinden ayırt eder ve bu uyarıcı organiz- verilir. Organizma davranışın ardından gelen manın davranışlarını kontrol etmeye başlar. uyarıcıyı beğenirse davranışı tekrar eder, Buna göre işverenin öfkeyle birini azarlama- beğenmezse bu davranışı tekrarlamaz ya sı çalışanın zam isteme davranışı açısından da azaltır. Buna göre derse geç kaldığı için ayırt edici uyarıcı niteliği taşımaktadır. yalan söyleyerek azar işitmekten kurtulan öğrencinin bu davranışını evde ve okulda Cevap A devam ettirmesi edimsel koşullanma ile açıklanır. Yalan söyleme davranışı olumsuz 53. Edimsel koşullanma kuramında bireye yeni pekiştirmektedir. bir davranış kazandırma sürecinde istenilen davranış sergilendiğinde mutlaka pekiştiril- Cevap D melidir. Ancak bazı davranışların alışkanlık haline gelmesi için davranışın uzun süre pekiştirilmesi gerekmektedir. Bu durumda çocuğun paltosunu askıya atma davranışını alışkanlık haline getirmesi için annenin uzun süre pekiştireç verme eylemine devam et- mesi gerektiği düşünülmelidir. Cevap C 54. Davranışta kontrast bir ayırt edici uyarıcı du- 57. Organizmanın yapmış olduğu bir davranışın rumunda davranışın pekiştirilmesiyle dav- cezalandırılması istenmeyen davranışı or- ranışta artma, pekiştirilmeme durumunda tadan kaldırmadığı gibi başka istenmeyen azalma görülmesini ifade eder. Benzer şe- davranışlara da neden olabilmektedir. Bu- kilde bir davranışın bir ortamda cezalandı- nunla birlikte ceza asıl etkisini istenmeyen rılması sonucu aynı davranışın başka bir or- davranışları engelleyerek gösterir. Bu duru- tamda artarak devam etmesi de davranışta ma ketleyici (engelleyici) etki denilmektedir. kontrast olarak ele alınır. Buna göre  “Evde Ancak bazen cezalandırılan davranışla bir- oldukça saldırgan olan okulda ise cezalan- likte başka davranışlarında ketlendiği görü- dırıldığı için aynı davranışları yapamayan bir lür ve bu durum “genellenmiş ketleyici etki” çocuğun evde bu davranışları yapma sıklık olarak adlandırılır. Buna göre öğretmenin ve süresinin artması” davranışta kontrasta gösterdiği hareketleri iyi yapamayan öğren- örnek oluşturur. cileri cezalandırması öğrencilerin okula gel- me davranışlarını engellemiştir. Cevap C Cevap A 125

Edimsel (Operant) Koşullanma 62. Katışık/birleşik pekiştirme tarifesinde bir davranışın pekiştirilmesi için iki ya da daha 58. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenmede fazla tarifenin gereklerinin yerine getirilmiş organizmaya yeni bir davranış kazandırma olması şarttır. Buna göre Ahmet Bey’in üc- sürecinde kullanılan tekniklerden biri kade- retini alabilmesi için hem 30 kişiye sigorta meli yaklaşmadır. Kademeli yaklaşma tek- satması gerekmekte (sabit oranlı pekiştirme) niğinde kazandırılacak davranış belirlenir ve hem de 30 sigortayı satsa bile bir aylık süre- daha sonra hedef davranışa götürecek alt nin geçmesini beklemesi (sabit aralıklı) ge- davranışlar belirlenerek sırasıyla pekiştirilir. rekmektedir. Bu durum katışık/birleşik tarife Böylece her seferinde hedef davranışa daha ile açıklanır. çok benzer davranışlar pekiştirilerek hedef davranışa ulaşılmış olur. Cevap D Cevap A 59. Edimsel koşullanma sürecinde bazen bir 63. Pınar Hanım’ın izlediği dizi olumlu bir uya- davranış pekiştirildiğinde sadece o davra- rıcıdır. Reklamların ardından hemen dizinin nışın sıklığı artmakla kalmaz beraberinde o başlaması durumunda ortama olumlu uyarı- davranışa benzeyen başka davranışlarında cı sunulmaktadır. Bu durum olumlu pekiştir- sıklığının arttığı görülür. Bu durum “tepki me olarak nitelendirilir. Dolayısıyla olumlu genellemesi” olarak açıklanır. Buna göre bir uyarıcı tarafından izlenmesi nedeniyle bu sinemaya dair açıklamaları övülen bir yö- davranışın olumlu pekiştirilmesi” ifadesiyle netmenin benzer davranışlar içine girmesi “reklamları izlemenin ardından sevilen dizi- tepki genellemesidir. Öte yandan A seçene- nin pekiştirici uyarıcı işlevi taşıdığı” ilişkilen- ği uyarıcı genellemesi, B seçeneği kaçınma dirilebilir. davranışı, C seçeneği olumlu transfer ve D seçeneği ise uyaran kontrolüne örnek oluş- Cevap E turmaktadır. Cevap E 60. Edimsel koşullanma sürecinde yapılan bir 64. Bu soru tartışmalı bir sorudur çünkü soru- davranış sürekli aynı pekiştireçle pekiştiri- da önemli bir ifade sorunu olduğu düşü- lirse, organizma bu pekiştirece alışacak ve nülmektedir. Bunu açıklamadan önce soru pekiştirecin gücü azaldığı için davranışın analiz edildiğinde; birey gittiği lokantada sergilenme sıklığı azalacaktır. yediği yemeğin tadından hoşlanmamış (ye- meğin tadının kötü olması cezadır) ve bunun Cevap D sonucunda bireyin o lokantaya gitme dav- ranışı ortadan kalkmıştır. Buna göre bireyin 61. Soruda, annenin çocuğunu yatağını dü- lokantaya gitmeme davranışının nedeni zelttiği günün akşamında ödüllendirildiği “ceza”dır; ancak bireyin lokantaya gitmeme belirtilmiştir. Sergilenen davranış ile verilen davranışı kaçınmadır. Soruda bireyin lokan- karşılık arasında bu denli uzun zaman geç- taya gitmeme davranışının ne olduğu sorul- mesi, davranış ile ödül arasındaki bağın maktadır ve bu nedenle sorunun cevabının kurulmasını olumsuz etkileyecektir. Ödülün ceza olamayacağı düşünülmektedir. Bunun davranışın hemen ardından verilmesi yani yerine bireyin lokantaya gitmeme davranışı- pekiştirmede bitişikliğe dikkat edilmesi dav- nın nedeni sorulmuş olsaydı “ceza” cevabı ranışın tekrarı açısından önemli bir unsurdur. düşünülebilirdi. Annenin, oğlunun tekrar etmesini istediği davranışını zamanında pekiştirmemesinden Cevap E dolayı istediği sonucu olamadığı görülmek- tedir. Cevap C 126

65. Edimsel koşullanma sürecinde yapılan dav- Edimsel (Operant) Koşullanma ranışın pekiştirilmemesi bir süre davranışın ortadan kalkmasına neden olacaktır ve bu 69. Öğrenilmiş çaresizlik bireyin yaşamış oldu- durum sönme olarak tanımlanır. Buna göre ğu birkaç başarısızlığın ardından ne yapar- bireyin tuttuğu takımın üst üste birkaç kez sam yapayım bu durumun üstesinden ge- yenilmesinin ardından maça gitmekten vaz- lemiyorum” düşüncesiyle çaba göstermeyi geçmesi sönme ile açıklanır. bırakması durumudur. Bu bağlamda Altan’ın Cevap D arkadaşlarının şaka yapmalarını engelleme- ye yönelik çabalarının sonuçsuz kalması du- 66. Edimsel koşullanma sürecinde bir davra- rumunda artık arkadaşlarının şaka yapma- nışın sonuçları belli bir uyarıcı mevcutken larını engellemek için çaba göstermemesi daha az pekiştirici olmaya başlayınca, so- öğrenilmiş çaresizlik ile açıklanır. nucun pekiştirici olmaya devam ettiği baş- ka şartlarda aynı davranışın sıklığında artış Cevap E beklenir. Bu durum davranışta kontrast olarak tanımlanır. Buna göre evde midesi 70. Hem Thorndike’ın öğrenme ilkelerinden bulanıyormuş gibi rol yaparak sevmediği hem de Skinner’in programlı öğretim il- yemekleri yemekten kurtulan Caner’in, ana- kelerinden biri olan “küçük adımlar ilkesi” okulunda da aynı davranışı sergilediğinde öğrenmenin basitten karmaşığa, kolaydan öğretmeninin taviz vermemesi nedeniyle zora doğru yapılandırılmasını ifade eder. okulda bu davranışı söner ancak bundan Buna göre öğretmenin öğrencilerinden ko- sonraki süreçte davranışta kontrast düşü- nuları çalışırken küçük adımlar ilkesinden nüldüğünde Caner’in midesi bulanıyormuş yararlanmalarını istemesi “Bilgileri mümkün gibi rol yapma davranışı evde daha çok artış olduğu kadar basit parçalara bölün ve bun- gösterecektir. ları basitten karmaşığa doğru bir sıraya di- Cevap B zerek öğrenmeye çalışın” önersiyle turtalılık göstermektedir. 67. Edimsel koşullanma sürecinde organizma- nın olumsuz bir durumla karşılaşamamak Cevap C için davranımlarda bulunması “kaçınma” olarak adlandırılır. Buna göre başarısından 71. Bu soru tartışmalı bir sorudur. Soruda ilk söz edince azardan kurtulan çocuğun azar- olarak Ayşe Öğretmen’in “trenle seyahat dan kurtulmak için “hayali” başarı durum- etmekten vazgeçmesine”, ikinci olarak da larından söz etmesi” kaçınma davranışı ile “tekrar treni tercih etmesine” değinilmiştir. açıklanır. Ayşe Öğretmen’in “trenle seyahat etmek- Cevap D ten vazgeçmesi” ceza olarak açıklanmıştır. Bireyin hoş olmayan durumun (ceza) ar- 68. Edimsel koşullanmada davranışın sönmeye dından davranışı yapmaması ceza değil bir tabi tutulması başlangıçta davranışın mikta- kaçınmadır. Bu durumda Ayşe öğretmenin rında geçici bir artışa neden olmakla birlikte trenin çok gürültülü olması nedeniyle (ceza) bazen de davranışın topografyasında de- trenle seyahat etmekten vazgeçmesi ceza ğişmelere neden olabilmektedir. Davranışın değil kaçınma davranışıdır. Öte yandan topografyası, edimi meydana getiren davra- Ayşe öğretmenin “tekrar treni tercih etmesi” nımların fiziksel mahiyetindeki, şiddetindeki ise gölgeleme ile açıklanmıştır. Ancak göl- ve çeşitlenmesindeki artışı ifade eder. Buna geleme sürecinde iki nötr uyarıcı vardır ve göre tavuklara yem verilmemesi durumunda birisi daha dikkat çekici olduğunda diğeri- tavukların merdivenin önünde toplanmak ni gölgede bırakarak ona karşı koşullanma yerine “evin içine doğru ilerlemeleri” davra- gerçekleşmesini engeller. Ancak soruda ve- nışın çeşitlendiğini yani davranışın topograf- rilen örnekte iki nötr uyarıcı yerine iki koşullu yasında değişikliğe neden olduğunu göste- uyarıcıdan söz edilmektedir ve bu durum rir. gölgeleme ile açıklanamaz. Cevap C Cevap C 127

Edimsel (Operant) Koşullanma ranışı tekrar yapmaya başladıkları gözlen- mektedir. Yukarıda açıkladıklarımız önceki 72. Soruda Tülay’ın, annesinin en küçük hata- bilgilerimize bağlı olarak cezanın etkilerinin sında ceza vermesi dolayısıyla, çaba har- olumlu pekiştirmenin etkileri kadar kalıcı ol- camayı bıraktığı belirtilmiştir. Yaşantıların duğu sonucunun çıkarılamayacağına işaret olumsuz sonuçlanması ve bireyin çaba har- ediyor. Dolayısıyla A seçeneği sorunun için- camayı bırakması öğrenilmiş çaresizliğe yol de bulunduğu bağlam bakımından doğru açmaktadır. kabul edilebilir. Cevap A ÖSYM tarafından E seçeneği olarak verilmiştir. 73. Pedala basma davranışı ödüllendirilen belli sayıda fare daha sonra iki gruba ayrılıp bir 74. Tepki oranı, birim zamanda organizmanın gün boyunca gruplardan birinde bu davra- sergilediği tepki olarak tanımlanır ve tepki nış cezalandırılmış, diğerinde ise sönme- oranının, yani belli bir zaman diliminde ser- si için pekiştirilmemiştir. Sonraki üç gün gilenen davranış sayısının en yüksek olduğu boyunca da her iki grupta da bu davranış tarife değişken oranlı tarife olarak bilinir. As- ödüllendirilmemiş, yani sönmeye tabi tutul- lında sabit oranlı tarifede de tepki oranı yük- muştur. Deney incelendiğinde iki grup fare sektir ancak pekiştirme sonrası duraklama- arasındaki tek farkın gruplardan birinin bir lar gözlenebildiği için tepki oranın değişken günlüğüne pedala basma davranışının ce- oranlı tarifede daha yüksek olduğu kabul zalandırılması, diğer grubun ise bu esnada edilir. Buraya kadar yazdıklarımızdan yola ödüllendirilmemesi olduğu görülmektedir. çıkarak yanıtın değişken oranlı tarifede oldu- ğu düşünülebilir ancak yukarıda pekiştirme Sonraki üç gün boyunca (her iki grup da tarifelerine dair verilen bilgilerin hayvanlarla pekiştirilmemeye başlandığında) ceza al- (güvercinler ve fareler) yapılan deneylerden mış olan grubun davranış sayısının daha elde edildiği göz önünde bulundurulursa az olduğu ancak bu grubun pedala basma sabit oranlı tarifede pekiştirme sonrası du- davranışının sıklığının yavaş yavaş artarak raklamaların böyle bir durumda (işçilere belli dördüncü günün sonunda ceza almamış sayıda parça başına ücret verilmesi) göz- (yalnızca sönmeye tabi tutulmuş) grubun lenmeyeceği kolaylıkla anlaşılacaktır. Diğer davranış sayısı ile eşitlendiği görülmüştür. taraftan değişken oranlı pekiştirmenin işve- ren ve çalışan arasındaki ilişkilerin yapısına Soru bu deneyde elde edilen bulgulardan da uygun olmadığı düşünüldüğünde sabit yola çıkılarak hangi yargıya varmanın doğru oranlı pekiştirme daha doğru yanıt olacak- olmayacağını sormaktadır. ÖSYM’nin verdi- tır. Çünkü çalışanın ne kadar iş yaptığında ği doğru yanıt olan E seçeneği, yani “Ceza, ne kadar ücret alacağını bilme hakkı vardır olumsuz pekiştireçten daha etkilidir.” ifadesi ve değişken oranlı tarifeyle yapılacak koşul- bu deneyde elde edilen bulgulara dayana- lu anlaşmayı kabul etme ihtimalı düşüktür. rak varılabilecek bir ifade değildir. Kaldı ki Diğer yandan çalışanlar fare ya da güvercin cezanın olumsuz pekiştireçten daha etkili değil de insan oldukları için yapılacak iş için olmadığı eğitim psikolojisinde bilinen bir kısıtlı bir süreleri olduğunu, bu süre zarfın- gerçektir. da ne kadar çok iş yaparlarsa o kadar prim alacaklarını kolaylıkla anlayabilecekleri için Ancak A seçeneğinde yer alan ifade de pekiştirme sonrası duraklamaların olması (cezanın uzun vadeli etkileri, olumlu pekiş- da beklenmez. Bu durumda sabit oranlı pe- tirmenin etkileri kadar kalıcıdır) bu deneyde kiştirme tarifesine göre yapılacak anlaşma elde edilen bulgulardan yola çıkılarak varı- ve işverenin ihtiyaç duyduğu üretim hızını labilecek bir yargı değildir. Çünkü bulgular sağlayacak bir tepki oranı kolaylıkla elde incelendiğinde daha önce ödül almış olan edilebilir. farelerin davranışı söndürülmeye çalışıldı- ğında farelerin pedala basmayı sürdürdük- Cevap A leri görülmektedir. Diğer bir deyişle, olumlu pekiştirmenin etkisi oldukça kalıcıdır. Ancak ceza almış olan farelerin bir süre sonra dav- 128

75. Simgesel ödülle pekiştirmede birey istendik Edimsel (Operant) Koşullanma davranışı sergilediğinde (gazete almak) ihti- yacını karşılayacak gerçek ödüle (kitap seti) 78. Skinner’e göre davranışlarımızın çoğu tek doğrudan ulaşamaz. Önce marka, yıldız, bir tepkiden değil bir dizi tepkiden yani bir kupon gibi sembolik ödüllerle pekiştirilir. Bu ‘tepki zinciri’nden oluşmaktadır. Tepki zin- sembolik ödülleri biriktirip belirli bir sayıya ciri, belirli bir sırayla gerçekleştirildiğinde ulaşınca gerçek ödüle dönüştürür. daha büyük bir davranışı oluşturan bir dizi tepki olarak tanımlanabilir. Organizmaya Cevap C böyle bir tepki zinciri kazandırılmak isten- diğinde zincirleme yöntemine başvurulur. 76. Bir davranışın ne zaman pekiştirileceği bilin- Davranış zincirini oluşturan her bir küçük miyorsa bu durum değişken aralıklı pekiştir- davranışın öğretilmesi ve nihayetinde bu meye örnektir. Mert her defasında ağlamak- küçük davranışların doğru sırayla eksiksiz ta ama anne-babası onun ağlamasını bazen olarak yapılmasının sağlanmasına zincirle- duymazdan gelirken bazen de dayanamayıp me denir. Davranış zincirlerine en iyi örnek isteklerini yerine getirmektedirler. Bu neden- sirk hayvanlarının gösterilerde sergiledikleri le Mert’in davranışı hem pekişmeye hem de karmaşık davranışlardır. Soruda bir kedinin sönmeye karşı direnç kazanmaktadır. Doğru yiyeceğe ulaşmak için bir merdivenden çıkıp yanıt değişken aralıklı pekiştirme olarak ka- (I) diğer bir merdivene tırmandığı (II), bir plat- bul edilebilir. Ancak çeldiriciler arasında yer formu aşağıya çekerek (III) üzerinden geçtiği alan değişken oranlı pekiştirme tarifesi de (IV) ve daha sonra da tünelin içinden geçip bu durumu açıklamak için uygundur. Çünkü (V) pedala basarak (VI) asansöre bindiği (VII) bir davranışın kaçıncı kez tekrarlandığında belirtilmektedir. Burada çok açık bir davra- pekiştirileceği belli değilse bu durum de- nış zinciri bulunmaktadır ve böyle bir dav- ğişken oranlı pekiştirmeye örnektir. Mert’in ranışın öğretilmesi, zincirleme yönteminin durumu bu şekilde de açıklanabilir. Bu soru kullanılmasını gerektirir. Söz konusu zincir- iptal edilmiştir. leme edimi oluşturan her bir edimin pekişti- rilerek kediye kazandırılması ve bu tepkilerin Cevap İPT doğru sırayla eksiksiz olarak yapılmasının sağlanması zincirleme yöntemiyle mümkün 77. Sabit aralıklı pekiştirme tarifesinde pekiştir- olmaktadır. Organizma davranış zincirini ka- menin ne zaman gerçekleşeceği bellidir. Pe- zanırken her bir tepkinin ardından pekiştireç kiştirecin tekrar verilmesi için davranış son almaktadır ancak davranış zinciri kazanıldık- kez pekiştirildikten sonra belirli bir sürenin tan sonra pekiştireç zincirin tamamlanması- geçmesi gerekir. Bu tarifede organizma pe- nın ardından verilmeye başlanır. Soruda ke- kiştirmenin ne zaman gerçekleşeceğini bilir. dinin en sonunda ulaştığı yiyecek, pekiştireç Soruda öğretmenin öğrencilerini her karne rolü görmektedir. aldıkları gün sınıfça pastaneye götürüp on- lara pasta yedirdiği belirtilmektedir. Burada Cevap A öğrencilere pasta yedirilmesi pekiştirme olarak kabul edildiğinde bu işlemin karne gününde gerçekleşiyor olması ve öğren- cilerin ne zaman pasta yiyeceklerini biliyor olmaları bu durumun sabit aralıklı pekiştir- meyle açıklanabileceğini göstermektedir. Cevap C 129

İŞARET – GESTALT KURAMI 1. Bir deneyde fareler iki gruba ayrılmış ve 3. Ev işi yaparken bir yandan yüksek ses- sadece bir grup farenin deneyin yapıla- le ders çalışan psikoloji öğrencisi kızının cağı labirentte önceden dolaşmasına izin söylediklerini işiten bir ev hanımı, birkaç verilmiştir. Daha sonra, labirentin sonuna gün sonra izlediği bir yarışma programın- yiyecek konulmuş ve iki grup fare de la- da sorulan “Tepkisel koşullanma ile şu birente bırakılmıştır. Deneyin sonunda, isimlerden hangisini eşleştirirsiniz?” so- daha önce labirentte dolaşmasına izin rusuna doğru yanıt verdiğini fark ederek verilen farelerin yiyeceğe daha hızlı ulaş- şaşırmıştır. tığı gözlenmiştir. Ev hanımının yarışma sorusuna doğru Önceden labirentte dolaşmasına izin yanıt vermesi aşağıdakilerden hangi- verilen farelerin ödüle daha hızlı ulaş- siyle açıklanabilir? ması, aşağıdakilerden hangisinin öne- mini ortaya koymaktadır? A) Duyarlılaşma A) Tepki genellemesi B) Kendini gerçekleştiren kehanet B) Kendiliğinden geri gelme C) Algıda seçicilik C) Gizil öğrenme D) Kavrama yoluyla öğrenme D) Pekiştirme E) Gizil öğrenme E) Ayırt etmeyi öğrenme 2. Üniversiteye yeni başlayan bir öğrenci 4. Turist olarak gittiği bir şehrin turistik üst sınıftaki bir arkadaşından, oldukça yerlerini bir hafta boyunca toplu taşıma büyük olan yerleşkeyi kendisine tanıt- araçlarını kullanarak dolaşan bir kişi, yıl- masını ister. Arkadaşı birkaç önemli yeri lar sonra bir soruşturma yürütmek üzere gösterdikten sonra, “Yerleşkede bir süre gittiği bu şehirde kaldığı otelden soruş- yaşadıktan sonra gerektiğinde aradığın turmanın yürütüleceği daireye ve gidil- her yeri elinle koymuş gibi bulabildiğini mesi gereken diğer yerlere giden yolları, görüp şaşıracaksın.” der. kendisiyle birlikte gelen diğer müfettişe göre daha kolay bulabildiğini fark eder. Arkadaşının bu öğrenciye söyledikleri, yer öğrenmeyle ilgili aşağıdaki ifade- Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle lerden hangisinin doğru olduğuna işa- açıklanabilir? ret etmektedir? A) Serbest çağrışım yoluyla hatırlama A) Yer öğrenmede aralıklı öğrenme çok önemli bir rol oynar. B) Öğrenmenin aktarılması B) Yer öğrenmede parçalara bölerek C) Gizil öğrenme öğrenme bütün hâlinde öğrenmeden daha etkili bir stratejidir. D) İpucu bağımlı hatırlama C) Yer öğrenmenin önemli bir bölümü E) Yer öğrenme yeteneği farkına varılmadan gerçekleşir. D) Bir yeri öğrenmek o yerle ilgili bir ya- şantı olmadıkça çok güçtür. E) Aceleye getirme yer öğrenmeyi güç- leştirir. 130

İşaret – Gestalt Kuramı 5. Üç yaşındaki Elif, babasıyla her akşam okudukları hikâye kitabının sayfalarını çevirip her sayfada yazılanları okur gibi yaparak doğru bir sırayla anlatmaktadır. Elif’in hikâye kitabında yazılanları oku- ma bilmeden öğrenmiş olmasını aşa- ğıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A) Duyuşsal öğrenme B) Koşullu öğrenme C) Gizil öğrenme D) Akıl yürütme E) Anlamlandırma 6. Umut, yıl sonu etkinlikleri için öğretme- ninin kendisine verdiği şiiri ezberlemeye çalışmaktadır. Akşamları aile fertlerine bu şiiri okuyarak prova yapar. Bir gün yine şiiri ailesine okurken bir mısrada takılır. O sırada dört yaşındaki kardeşi Damla, abisinin hatırlayamadığı o mısrayı birden söyler. Damla’nın, abisinin hatırlayamadığı mısrayı söylemesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Çağrışım yoluyla öğrenme B) Özümseme C) Davranışçı öğrenme D) Gizil öğrenme E) Kodlama 131

İŞARET – GESTALT KURAMI (ÇÖZÜM) 1. Bazen öğrenmeler, amacı olmaksızın ve 4. Örtük ya da gizil öğrenme, bireyin farkında organizma farkında olmadan gerçekleşir. olmadan yapmış olduğu öğrenmeleri ifade Organizma algıdaki seçicilik, dikkatin dağıl- eder. Bu durumda daha önce gittiği yerde ması ya da güdülenme eksikliği nedenlerin- toplu taşıma araçlarını kullanarak dolaşan den dolayı birçok bilgiyi farkında olmadan bir kişinin, bir kez daha aynı yere gittiğinde öğrenirler ve bu durum gizil (örtük) öğrenme pek çok yeri öğrendiğini fark etmesi gizil öğ- olarak tanımlanır. Buna göre deney yapılma- renme ile açıklanır. dan önce deneyin yapılacağı labirentte do- laşmasına izin verilen bir grup farenin, daha Cevap C sonra yiyecek konulan labirentte yiyeceğe diğer farelerden daha çabuk ulaşmaları gizil 5. Pekiştirmeye bağlı olarak değil, büyük ölçü- öğrenme ile açıklanır. de farkına varılmadan gerçekleşen ve per- formansa dönüşünceye kadar bellekte saklı Cevap C kalan öğrenmeye gizil öğrenme denir. Bu tür öğrenmeye gizil öğrenme denilmesinin se- 2. Tolman’ın gizil öğrenme yaklaşımına göre bebi öğrenme sürecinde performans olarak birey bilinçli bir çaba sergilemese bile bazı sergilenmemiş olması, yani gözlenebilir bir öğrenmeler gerçekleşebilmektedir. Öğren- davranış şeklinde sergilenmeden öğrenilmiş me ancak performansla ortaya çıkar ve bi- olması ve davranışa dönüşünceye kadar da rey öğrenmenin gerçekleştiğinin daha önce bellekte saklı kalmasıdır. Kişi gerçekleşmiş farkına varmadığı için şaşırabilir. olan ama daha önce hiç davranış olarak Bu vurgu KPSS’de gizil öğrenme soruların- sergilemediği bu öğrenmesini göstermeye da sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Soruda güdülendiğinde performans olarak sergiler. kampüste bir süre yaşadıktan sonra aradığı Elif’in de kitapta yazanları okuma bilmeden yerleri bulabileceği ve şaşıracağı belirtil- öğrenmiş olması gizil öğrenmeye örnektir. mektedir. Yani farkına varmadan bir “yer öğrenme”nin gerçekleşebileceği anlatılmak- Cevap C tadır. 6. Umut’un kardeşi Damla, söz konusu şiiri Cevap C öğrenmek için özel bir çaba harcamadığı halde, abisinin yüksek sesle yaptığı tekrar- 3. Örtük ya da gizil öğrenme, bireyin farkında ları duyduğu için farkında olmadan şiiri öğ- olmadan yapmış olduğu öğrenmeleri ifade renmiştir. Öğrendiği bu dizeler de abisi şiiri eder. Bu durumda annenin dikkat etmediği okurken takılana kadar da davranış olarak halde tepkisel koşullanma ile ilgili bilgiye sa- ortaya çıkmamış yani örtük olarak kalmıştır. hip olması gizil öğrenme ile açıklanır. Damla’da meydana gelen öğrenme, pekiş- tirmeye bağlı olmadan, büyük ölçüde far- Cevap E kında olunmadan gerçekleşen, performan- sa dönüşünceye kadar bellekte saklı (gizil) kalan ve ihtiyaç duyulduğunda davranışa (performansa) dönüşen gizil öğrenmeye ör- nektir. Cevap D 132

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI 1. Yalçın yeni aldığı kırmızı beresiyle okula 3. Sosyal öğrenme kuramlarına göre, ço- gelince, tüm dikkatleri üzerine toplamış- cukların gözledikleri modellerin davra- tır. Birçok arkadaşı, Yalçın’a beresinin nışlarını taklit edip etmeyecekleri birçok çok güzel olduğunu söylemiştir. Bu duru- etken tarafından belirlenir. Bu etkenler- mu izleyen Altan da, kendisine kırmızı bir den bir tanesi de modelin davranışlarının bere almaya karar vermiştir. sonuçlarıdır. Altan’ın kırmızı bere almaya karar ver- Aşağıdaki ifadelerden hangisi bu du- mesi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi ruma bir örnek olabilir? açıklanabilir? A) Ali’nin konuşma tarzı, çok sevdiği A) Olumlu pekiştirme beden eğitimi öğretmeninin konuşma tarzına benzemektedir. B) Etki yasası B) Hasan, kendisine örnek aldığı abisinin C) Dolaylı pekiştirme sigara içtiği için hastalandığını duyun- ca sigara içmemeye karar vermiştir. D) Genelleme C) Ayşe, küçük ablasından çok, büyük E) Ayırt etme ablasının giyim tarzının kendisine daha çok yakışacağını düşünmekte- dir. D) Genç bir futbolcu takıma girince, uzaktan hayranlık duyduğu tecrübeli takım arkadaşının kendini beğenmiş tavırları karşısında ona öfke duymaya başlamıştır. E) Emre saçını, sevdiği bir pop şarkıcı- sının saçlarına benzer şekilde kestir- mektedir. 2. Kreşte arkadaşına vuran Mert, öğretme- 4. Aşağıdakilerden hangisi Bandura’nın nin verdiği oturma cezasına aldırmamış, sosyal öğrenme kuramına uygun bir “Oh, iyi ki de vurdum, o da benimle alay öğrenmedir? etmişti, ona gününü gösterdim.” Diyerek rahatladığını hissetmiştir. A) Atletin, çekici doğru biçimde fırlatma- sı Mert’in yaşadığı rahatlık duygusu, sosyal öğrenme kuramına göre aşağı- B) Atletin yarışın başında yavaş, sonuna dakilerden hangisine bir örnektir? doğru hızlı koşması A) Dolaylı pekiştirme C) Basketbolcunun, antrenörü gibi bas- ket atması B) Dolaylı ceza D) Kalecinin atılan topu yakalaması ve C) İçsel pekiştirme golü engellemesi D) Doğrudan pekiştirme E) Futbolcunun kurallara uygun oyna- ması E) Dolaylı güdü 133

Sosyal Öğrenme Kuramı 7. Abisini model alan Yahya onun birçok davranışının yanı sıra sakal tıraşı olurken 5. “Kır atın yanında duran ya huyundan yaptığı davranışları da eline tıraş makine- ya suyundan” özdeyişi aşağıdaki ku- sine benzer bir cisim alarak aynanın kar- ramlardan hangisinin çocukların yeni şısında taklit eder. Ancak abisinin iki gün davranışları nasıl edindiklerine ilişkin üst üste yüzünü kesip kan revan içinde açıklamalarını desteklemektedir? kaldığına tanık olduktan sonra onun tıraş olma davranışını taklit etmeyi bırakır. A) Gestalt öğrenme B) Sosyal öğrenme Bu örnek sosyal öğrenme kuramının C) Tepkisel koşullama hangi sayıtlısını doğrulamaktadır? D) Edimsel koşullama E) Bilişsel öğrenme A) Pekiştirilmeyen bir davranış giderek zayıflar ve sonuçta ortadan kalkar. B) Çocukların gözledikleri davranışları taklit edip etmeyeceklerini belirleyen etkenlerden biri de model hakkındaki duygularıdır. C) Çocukların kendileriyle aynı cinsiyet- ten olan kişileri model alma olasılığı daha yüksektir. D) Modelin sergilediği davranışların so- nuçları, çocukların bu davranışları taklit edip etmeyeceklerini belirleme- de önemli bir rol oynar. E) Davranışların tekrarlanma olasılıkları kendi yarattıkları sonuçlar tarafından kontrol edilir. 6. Ablasının tırnağı kesilirken canının yan- dığına tanık olan Ali, sıra kendisine gel- diğinde tırnağını kestirmemek için uzun süre direnmiştir. Canının yanacağını düşünerek Ali’nin tırnağını kestirmemeye direnmesi aşa- ğıdaki kavramlardan hangisiyle açıkla- nabilir? A) II. tip ceza B) Dolaylı öğrenme C) Gölgeleme D) Olumsuz pekiştireç E) Tepki genellemesi 134

8. Sosyal öğrenme kuramına göre, model Sosyal Öğrenme Kuramı alma yoluyla öğrenme dikkat, hatırlama, tekrar ve güdülenme olmak üzere dört 9. İlk kez aldığı millî piyango biletine ik- adımda gerçekleşir. Bireyin hangi model- ramiye çıktığı için ara sıra bilet almaya lerin davranışlarına dikkat edeceğini ve başlayan Özgür, daha sonra hiç ikramiye hangi koşullarda dikkat ettiği davranışı kazanamaması nedeniyle bilet almaktan sergilemek için güdüleneceğini belirleyen vazgeçmiştir. Ancak, bir gün yanında ka- bazı etkenler vardır. zı-kazan kartı alan bir arkadaşının ikrami- ye kazandığına tanık olmasının ardından Aşağıdaki örneklerden hangisinde bu Özgür, kazı-kazan almaya başlamış ve etkenlerden herhangi birine vurgu ya- ara sıra küçük ikramiyeler kazanmıştır. pılmamaktadır? Bu bilgilere dayanarak aşağıdaki so- A) Okulun futbol takımında oynayan nuçlardan hangisi çıkarılamaz? Emre takımla sahaya çıkarken ünlü bir futbolcunun yaptığı hareketlere A) Dolaylı pekiştirme davranış üzerinde benzer hareketler yapmaktadır. olumlu pekiştirme kadar etkili olabilir. B) Anaokuluna başladığı ilk gün ye- B) Pekiştirilmediği için sönen bir davra- meğini bitirmeden masadan kalkan nış kendiliğinden geri gelebilir. bir arkadaşının öğretmen tarafından azarlandığına tanık olan Ezgi, okulun- C) Bir davranışın öğrenilmesi bu davra- dayken hiçbir zaman yemeğini bitir- nışın sürekli olarak sergileneceği an- meden masadan kalkmaz. lamına gelmez. C) Okula yeni başlayan Gamze, öğret- D) Bir davranışın devam edip etmeyece- men sınıfa girdiğinde arkadaşlarının ğini belirlemede pekiştirilmesi kadar ayağa kalktığını görünce kendisi de pekiştirilmemesi de rol oynar. ayağa kalkar. E) Modelin gözlenen bir davranışının D) Kaza geçiren birine yardım eden bir taklit edilme olasılığını artıran etken- kişinin herkesin ilgi odağı hâline gel- lerden biri de bu davranışın pekişti- diğine tanık olan Cem, ihtiyacı olan reçle sonuçlanmasıdır. herkesin yardımına koşmaya başlar. 10. Cemil, otomobiliyle yol alırken kısa bir E) Burak’ın konuşma tarzı ve konuşur- süre önce kendisini sollayarak geçen ken yaptığı hareketler annesinden araç sürücüsünün bir polis ekibi tarafın- çok babasına benzemektedir. dan durdurulduğunu ve sürücüye ceza yazılmakta olduğunu görür. Bu durum, Cemil’in yolun kalan kısmında otomobili- ni sürerken hız sınırını aşmamaya özel bir gayret göstermesine neden olur. Sosyal öğrenme kuramı açısından değerlendirildiğinde, Cemil’in bu dav- ranışını en iyi açıklayan kavram aşağı- dakilerden hangisidir? A) Öz düzenleme B) Dolaylı ceza C) Olumsuz pekiştirme D) Doğrudan ceza E) Dolaylı duygu 135

Sosyal Öğrenme Kuramı 13. Deniz, mantık dersinden korkmakta ve bu dersten başarısız olacağını düşün- 11. Can, ablası oyun hamuruyla arabalar ya- mektedir. Buna rağmen dersi dinlemeye parken onu izler. Ablası gibi, önce araba- ve anlamaya çalışmaktadır. Deniz bir gün nın tekerleklerini ve gövdesini yapmaya, derste öğretmeninin sorduğu sorulara sonra da bunları dikkatlice birleştirmeye üst üste birkaç kez doğru cevap verdik- çalışır. Ablasının oyun hamurundan yaptı- ten sonra ders onun için zevkli bir hâle ğı renk renk arabaları kendisi de yapmak dönüşmüş, başarısında artış olmuştur. ister ancak hamurlara sadece kabaca şe- killer verebilir. Sosyal öğrenme kuramına göre, De- niz’in başarısı aşağıdakilerden hangi- Buna göre Can, gözlem yoluyla öğren- siyle en iyi açıklanabilir? menin hangi aşamasında zorluk yaşa- maktadır? A) Öz düzenleme kapasitesi artmıştır. A) Dikkat B) Öz yargılama kapasitesi artmıştır. B) Akılda tutma C) Zihinsel deneme C) Öz yeterlik algısı değişmiştir. D) Uygulama E) Güdülenme D) Dolaylı yaşantılar öğrenciyi motive et- miştir. E) Akılda tutma süreci gelişmiştir. 12. Yasemin, coğrafya dersinin sınavlarından 14. Reklam sektöründe; modelin, göz- sürekli düşük not almaktadır. Başarılı ar- lemci tercihleri üzerindeki etkisi göz kadaşlarının bu dersi nasıl çalıştıklarını önünde bulundurularak otomobil, gıda gözlemleyen Yasemin, birkaç arkadaşını ve temizlik maddeleri gibi ürünlerin ta- gözlemledikten sonra kendisi için uygun nıtımında beğenilen ve sevilen kişilerin olan çalışma yöntemlerini, araçlarını ve yer alması aşağıdakilerden hangisiyle uygun çalışma zamanını saptayarak işe açıklanır? koyulur ve sonunda hedeflediği başarıya ulaşır. A) Statü özellikleri Sosyal öğrenme kuramına göre, Yase- B) Algıda seçicilik min’in başarısı aşağıdakilerden hangi- siyle en iyi açıklanabilir? C) Güdülenme A) Dolaylı öğrenme kapasitesi D) Davranışa dönüştürme B) Öz düzenleme kapasitesi E) Sembolleştirme C) Öz yargılama kapasitesi D) Karşılıklı belirleyicilik ilkesi E) Öz yeterlik algısı 136

15. Yalçın, üniversite sınavına planlı ve prog- Sosyal Öğrenme Kuramı ramlı çalışarak hazırlanmıştır. Bu plana göre, belli zamanlarda ders çalışmış, haf- 17. Otomobille gezmeyi çok seven beş ya- tada bir gün spor yapmış ve bazen sine- şındaki Beren’e babası doğum gününde maya, tiyatroya gitmiştir. Üniversite sınav akülü bir oyuncak araba almıştır. Beren sonuçlarına göre de istediği programa oyuncak arabasına biner binmez emniyet yerleşmiştir. kemerini takmıştır. Bu durum, sosyal öğrenme kuramı il- Beren’in bu davranışı aşağıdakilerden kelerine göre aşağıdakilerden hangi- hangisiyle en iyi açıklanır? siyle en iyi açıklanır? A) İçgörüsel öğrenme A) Karşılıklı belirleyicilik B) Anlamlı öğrenme C) Gözlem yoluyla öğrenme B) Öz yeterlik D) Tam öğrenme E) Çağrışım yoluyla öğrenme C) Öz düzenleme D) Davranışa dönüştürme E) Öngörü 16. Birinci Dünya Savaşı sonrasında İstanbul 18. Yapılan bir araştırmada, birinci grup ço- işgal altındayken, birçok insan manda ve cuğa saldırgan davranışları sürekli ödül- himaye planlarına boyun eğerken Mus- lendirilen, ikinci grup çocuğa saldırgan tafa Kemal Atatürk “Onlar geldikleri gibi davranışları sürekli cezalandırılan ve gidecekler.” diyerek manda ve himayeye üçüncü grup çocuğa da saldırgan davra- karşı çıkmıştır. nışları önce ödüllendirilip sonra cezalan- dırılan modellerin davranışları izletilmiştir. Atatürk’ün bu sözleri sosyal öğrenme Daha sonra, üç grupta da çocukların sal- kuramının aşağıdaki ilkelerinden han- dırgan davranışları ne kadar taklit ettikleri gisiyle en iyi açıklanır? incelenmiştir. Sonuç olarak, sürekli ödül- lendirilen modelleri izleyen çocukların A) Öz düzenleme kapasitesi saldırgan davranışları taklit etme düzey- lerinin en yüksek, sürekli cezalandırılan B) Öz yargılama kapasitesi modelleri izleyen çocukların taklit etme düzeylerinin ise en düşük olduğu görül- C) Sembolleştirme kapasitesi müştür. D) Karşılıklı belirleyicilik Bu araştırmada, sürekli cezalandırı- lan grubu izleyen çocukların saldırgan E) Öngörü kapasitesi davranışları taklit düzeylerinin en dü- şük olması sosyal öğrenme kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açık- lanır? A) Dolaylı ceza B) Dolaylı duygu C) İçsel pekiştirme D) Olumsuz pekiştirme E) Öz düzenleme 137

Sosyal Öğrenme Kuramı 21. İlkokul öğrencisi Derya, ödevlerini za- manında ve doğru yapan arkadaşlarına 19. Tahsin Bey arkadaşı Muhsin Bey ile soh- öğretmeninin kalem hediye ettiğini ve bet etmektedir. Tahsin Bey “Azizim; be- onlara “aferin” dediğini gördükten sonra nim oğlan okuldan geldikten sonra üzeri- kendisi de her gün ödevlerini yapmak için ni değiştirir, elini yüzünü yıkadıktan sonra daha fazla çaba göstermeye başlamıştır. bir süre dinlenir. Ardından yemeğini yer ve derslerini bitirir. Eğer saat 9’dan önce Sosyal öğrenme kuramına göre, Der- zamanı kalmışsa televizyon izler ve uyur. ya’nın ödevlerini yapmaya başlaması Biz onu takip etmeyiz, o ne yapacağına aşağıdaki kavramlardan hangisiyle kendi karar verir.” der. Muhsin Bey iç ge- açıklanır? çirir ve “Nerde! Bizim oğlanda bunların hiçbiri yok.” diyerek sitem eder. A) Sembolleştirme Sosyal öğrenme kuramına göre Tahsin B) Dolaylı öğrenme Bey’in oğlunda aşağıdakilerden hangi- si gelişmiştir? C) Dolaylı duygu A) Sembolleştirme kapasitesi D) Öz yargılama B) Öngörü kapasitesi E) Öz yeterlik C) Öz düzenleme kapasitesi D) Dolaylı öğrenme kapasitesi E) Öz yeterlik kapasitesi 20. “Ben kendi başıma ödevimi yapamıyo- 22. Sosyal öğrenme kuramına göre, bir rum. Yaptıklarım da istediğim gibi olmu- anaokulunda öğrencilerinin oyun oy- yor.” diyen bir öğrencinin yaşadığı bu nadıktan sonra oyuncakları toplama sorun sosyal öğrenme kuramına göre alışkanlığını model alma yoluyla ka- aşağıdakilerden hangisinin eksikliğiy- zanmalarını isteyen bir öğretmenin le açıklanır? aşağıdakilerden hangisini yapması en etkili olur? A) Öz yeterlik kapasitesi B) Öz yargılama kapasitesi A) Öğrencilerine toplanmayan oyuncak- C) Öngörü kapasitesi ların kaybolacağını anlatmak D) Sembolleştirme kapasitesi E) Dolaylı öğrenme kapasitesi B) Öğrencilerine, oyuncakları toplamaz- larsa anaokulu müdürünün kendileri- 138 ne kızacağını söylemek C) Oyuncakları toplamak istemeyen öğ- rencileri toplamaları için ikna etmeye çalışmak D) Oyuncakları toplayan öğrencileri bah- çeye çıkarmak E) Öğrencilerin oyuncaklarını toplarken birbirlerine yardım etmelerini söyle- mek

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI (ÇÖZÜM) 1. Sosyal öğrenme yaklaşımına göre, modelin 5. “Kır atın yanında duran ya huyundan ya davranışının pekiştirilmesi, buna tanık olan suyundan” özdeyişi kişi, kiminle arkadaşlık gözlemcinin de söz konusu davranışı ortaya ederse, ondan etkilenir; onun alışkanlıkla- koymasını sağlayabilir. Bu duruma “dolaylı rına, düşüncelerine eğilim duyar; huyunu, pekiştirme” adı verilmektedir. Verilen örnek- gidişini kapar, anlamında bir atasözüdür. te Altan açısından Yalçın’a arkadaşlarının Sosyal öğrenme kuramına göre de birey iltifat etmesi bir dolaylı pekiştirme etkisidir. başka bireylerin davranışlarını model alarak (gözlemleyerek) öğrenir. Buna göre “Kır atın Cevap C yanında duran ya huyundan ya suyundan” özdeyişi model alma yoluyla öğrenmeye ör- 2. Birey kendi hedefleri bakımından başarıya nek oluşturmaktadır. ulaştığını düşündüğünde bundan haz du- yar. Birey açısından bu, amaçlarına ulaşma Cevap B bakımından kendini güdülemedir ve içsel pekiştirme olarak tanımlanır. Buna göre ar- 6. Sosyal öğrenme kuramında (dolaylı öğren- kadaşına vuran Mert’in öğretmeninin verdiği me, gözlem yoluyla öğrenme, model alma cezaya rağmen “oh be iyi ki vurdum, o be- yoluyla öğrenme), modelin olumsuz dav- nimle alay etmişti ona gününü gösterdim” ranışlarının ya da herhangi bir davranışının demesi içsel pekiştirmeye örnek oluşturur. ceza ile sonuçlanması, gözlemcinin benzer davranışlarda bulunmasını engeller. Bu du- Cevap C rum dolaylı ceza olarak adlandırılır. Buna göre Ablasının tırnağı kesilirken canının 3. Sosyal öğrenme kuramına göre birey mo- yandığına tanık olan Ali’nin tırnağını kestir- delin davranışlarının nasıl sonuçlandığına memek için direnmesi dolaylı öğrenme ile bakarak o davranışı yapıp yapmayacağına açıklanır. karar verir. Bu durumda soruda verilen se- çeneklerden sadece “hasan’ın kendisine Cevap B örnek aldığı abisinin sigara içmesi nedeniyle hastalandığını duyunca sigara içmemeye 7. Sosyal öğrenme kuramında modelin olum- karar vermesi” seçeneği bireyin modelin suz davranışlarının ya da herhangi bir davra- davranışının sonucundan etkilendiğini gös- nışının ceza ile sonuçlanması, gözlemcinin termektedir. benzer davranışlarda bulunmasını engeller. Benzer şekilde modelin istendik davranışla- Cevap B rının ya da herhangi bir davranışının pekiş- tirilmesi gözlemcinin benzer davranışlarda 4. Sosyal öğrenme kuramına göre birey bir bulunma olasılığını artırır. Buna göre abisinin başka bireyin davranışlarını dikkat etme, ha- tıraş olurken yüzünü kestiğine tanık olan ço- tırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini cuğun, abisini taklit etmeyi bırakması, mo- izleyerek öğrenme gerçekleştirir. Bu durum- delin davranışlarının sonuçlarının çocukların da “basketbolcunun antrenörü gibi basket bu davranışları taklit edip etmeyeceklerini atması” örneği sosyal öğrenme kuramı ile belirlemede önemli olduğunu gösterir. edinilmiş bir davranış olduğunu göstermek- tedir. Cevap D Cevap C 139

Sosyal Öğrenme Kuramı 11. Can, ablası gibi, oyun hamurundan renk renk arabaları kendisi de yapmak istemekte 8. Sosyal öğrenme kuramına göre bireyin han- ancak hamura kabaca şekiller verebilmek- gi modellerin davranışlarına dikkat edeceği- tedir. Bu durum dikkate alındığında Can’ın ni ve hangi koşullarda dikkat ettiği davranışı gözlem yoluyla öğrenme sürecindeki uygu- sergilemek için güdüleneceğini belirleyen lama basamağında zorluk yaşadığı görül- yaş, cinsiyet, statü, modelin davranışının mektedir. Çünkü kendisi de hamurla göz- sonucu, benzerlik gibi bazı etkenler vardır. lemlediği davranışını yapmaya çalışmakta, Bu açıdan değerlendirildiğinde, A seçe- ancak başarısız olmaktadır. Sorunun yanıtı neğinde ünlü futbolcunun model alınması C olamaz, çünkü zihinsel denemede yal- “modelin statüsü” ile; B seçeneğinde yeme- nızca düşünme vardır. Soru kökünde bizzat ğini bitirmeden masadan kalkan öğrencinin davranışı uygulamaktan bahsedilmiştir. azarlanmasına tanık olma “modelin davra- nışının sonucu” ile; D seçeneği kaza geçi- Cevap D ren kişiye yardım eden kişinin herkesin ilgi odağı haline gelmesine tanık olma “modelin 12. Yasemin coğrafya dersinden başarılı olmak davranışının sonucu” ile; E seçeneği erkek için, başarılı arkadaşlarının nasıl çalıştığı- çocuğun konuşma tarzının anneden çok ba- nı gözlemleyip, kendisi de benzer çalışma baya benzemesi “cinsiyet” ile açıklanabilir- planı yapıp çalışmaktadır. Sosyal öğrenme ken; C seçeneğinde modelin özelliklerinden kuramına göre model alanın davranışını de- çok tepkiyi kolaylaştırıcı etkiden söz edil- ğiştirmek için modelin davranışına göre ken- mektedir. Yani modelin davranışı gözlemci- di davranışlarını aşama aşama değiştirmesi, nin daha önceden kazandığı bir davranışın öz düzenleme kapasitesiyle ilgilidir. ortaya çıkmasını kolaylaştırmıştır. Cevap B Cevap C 13. Deniz mantık dersinde başarısız olacağını 9. Kendisine hiç ikramiye çıkmaması nede- düşünmektedir. Ancak bu dersteki öğret- niyle milli piyango bileti almaktan vazgeçen menin sorduğu sorulara, üst üste birkaç (sönme) Özgür’ün kazı-kazan kartı alan kez doğru cevap verdikten sonra ders onun bir arkadaşının ikramiye kazandığına tanık için zevkli hale gelmiş ve başarısında artış olmasının ardından kazı-kazan oynama- olmuştur. Sosyal öğrenme kuramına göre öz ya başlaması sosyal öğrenme kuramının yeterlik algısı bireyin kendi yaşantıları sonu- “dolaylı pekiştirme” kavramı ile açıklanır. B cu, aldığı pekiştireç ve cezalar, çevresindeki seçeneğinde yer alan kendiliğinden geri gel- modellerin başarı ya da başarısızlıklarından meden söz edilebilmesi için herhangi bir ya- edindiği dolaylı yaşantılar, sözel ikna ve psi- şantının olmaması gerekir, oysa soruda bir kolojik durumundan etkilenmektedir. Soru- arkadaşının davranışı sonucunda pekiştiril- da özyeterlik algısı, bireyin kendi yaşantısıy- diğini gördüğü için birey tekrar şans oyunları la değişmiştir. oynamaya başlamıştır. Cevap C Cevap B 10. Cemil, bir başka sürücünün ceza alması dolayısıyla trafik kurallarına uymuştur. Bu durum, Sosyal Öğrenme kuramına göre, modelin aldığı cezanın model alan için ceza yerine geçmesidir ve model alanın davranı- şını değiştirmesine yol açmıştır. Cevap B 140

14. Sosyal öğrenme kuramına göre statüsü Sosyal Öğrenme Kuramı yüksek modellerin gözlemci üzerindeki etki- si daha fazla olmaktadır. Kişinin herhangi bir 16. Bandura’ya göre insanlar davranışlarının so- alanda o alandaki diğer kişilerden farklı ola- nucunu tahmin edebilme, ileriyi görebilme, rak öne çıkması, olumlu anlamda sivrilmesi plan yapabilme ve diğer insanların davra- ve tanınması kişiye statü kazandırmaktadır. nışlarını kestirebilme yeteneğine sahiptir. İnsanlar pop yıldızlarını, ünlü sporcuları ya Bandura, bu potansiyele öngörü kapasitesi da oyuncuları diğer insanlara göre daha faz- adını vermiştir. İnsanların söz konusu potan- la model almaktadır. Statü, modelin tanın- siyele sahip olma düzeyleri farklılık gösterir. mış olmasını, ona karşı hayranlık duyulması- Kimilerinin öngörü kapasitesi daha yüksek nı sağlamaktadır. Bu nedenle ünlü, hayranlık iken kimilerininki daha düşük olabilir. Mus- duyulan, statüsü yüksek modeller gözlemci tafa Kemal Atatürk güçlü bir öngörü kapasi- tarafından daha fazla model alınmaktadır. tesine sahip bir kişi olduğu için o koşullarda Reklamlarda ünlülerin yer alması model bile geleceği zihninde tasarlayıp planlayabil- alma davranışı üzerinde statü özelliklerinin miş kısacası geleceği görebilmiştir. etkisi ile açıklanabilir. Cevap E Cevap A 15. Sosyal öğrenme kuramcısı Bandura’ya göre 17. Çocukların istendik ya da istenmeyen bir- insanlar davranışlarını düzenlemek için dış- çok davranışı çevrelerindeki modelleri taklit sal pekiştireçlere ve cezalara ihtiyaç duy- ederek öğrendikleri bilinmektedir. Gözlem mazlar, davranışlarını büyük ölçüde kendi yoluyla öğrenme bir gözlemcinin modelin kendilerine düzenlerler. Bandura bu olguya davranışlarını izlemesi sonucunda göz- öz-düzenleme adını vermektedir. Öz-düzen- lemcinin davranışlarında, duygularında ya leme, bireyin kendi davranışlarını gözleyip da bilgilerinde meydana gelen değişmedir. kişisel standartlarıyla karşılaştırması ve ge- Beren’in emniyet kemeri takma davranışını rekiyorsa davranışlarını ölçütlerine uygun daha önce arabayla gezerken çevresindeki hale getirmek için çaba harcamasıdır. So- yetişkinlerde gözlediği bir davranışı taklit et- ruda verilen örnekte Yalçın, istediği sonucu mesi olarak düşündüğümüzde doğru yanıt elde etmek için kendi davranışlarını düzen- gözlem yoluyla öğrenme olacaktır. lemekte ve hedeflediği sonuca ulaşabilmek- tedir. Bu durum öz-düzenleme kavramı ile Cevap C açıklanabilir. 18. Bandura’nın Gözlem yoluyla öğrenme ku- Cevap C ramında modelin davranışının cezalandırıl- ması durumunda gözlemcinin aynı davranışı yapma ihtimalinin azalmasına dolaylı ceza denir. Saldırgan modelin pekiştirildiğini izle- yen çocuklar onun davranışlarını daha çok taklit etmiş (dolaylı pekiştirme), modelin ce- zalandırıldığını izleyen grup ise onu daha az model almıştır (dolaylı ceza). Cevap A 141

Sosyal Öğrenme Kuramı 22. Model alma yoluyla öğrenme (dolaylı öğ- renme) kişinin bir başkasının davranışlarını 19. Sosyal öğrenme kuramına göre insanlar ve bu davranışların sonuçlarını gözlemesi dışsal pekiştireçlere ve cezalara ihtiyaç neticesinde oluşan davranışsal, bilişsel ve duymadan kendi davranışlarını kontrol ede- duygusal değişikliklerdir. Sosyal öğrenme bilme yeteneğine sahiptir. Öz düzenleme, kuramında modelin sergilediği davranış ne- bireyin kendi davranışlarını gözleyip kişisel ticesinde elde ettiği ödülün gözlemciyi aynı standartlarıyla karşılaştırması ve gerekiyor- ödülü elde etmek için yapılması gereken sa davranışlarını ölçütlerine uygun hale ge- davranışları yapmaya istekli hâle getirmesi tirmek için çaba harcamasıdır. Tahsin Bey’in dolaylı güdülenme olarak tanımlanmaktadır. oğlu öz düzenleme kapasitesi gelişmiş bir Diğer bir ifadeyle dolaylı pekiştirme dolaylı çocuktur. güdülenmeye yol açmaktadır. Öğretmenin oyuncaklarını toplayan öğrencileri diğer Cevap C öğrenciler için model oluşturacak biçimde ödüllendirmesi (bahçeye çıkarması) dolaylı 20. Öz-yeterlik algısı; belirli bir işi başarıp başa- pekiştirme etkisi yaratacak ve dolaylı güdü- ramayacağına ilişkin kişinin kendi yetenek- lenmeye yol açacaktır. lerine olan inancıdır. Ödevlerini kendi başına yapamadığını düşünen bir öğrencinin istedi- Cevap D ği gibi bir ödev yapıp bu görevi başarılı bir şekilde tamamlamak konusundaki öz yeter- lik algısı düşüktür Cevap A 21. Sosyal öğrenme kuramına göre insanlar, başkalarının davranışlarını ve bu davranış- ların sonuçlarını gözleyerek çok fazla şey öğrenebilmektedir. Bandura’ya göre dolaylı öğrenme, kişinin doğrudan kendi geçirdiği yaşantılar yoluyla değil, bir başkasının (mo- delin) davranışlarını ve bunların sonuçlarını gözleyerek yeni bilgi ve bu bilgilere bağlı olarak da yeni davranışlar kazanmasıdır. Dolaylı öğrenme, kişide bir ya da daha fazla modeli gözlemesi sonucunda oluşan davra- nışsal, bilişsel ve duygusal değişikliklerdir. Soruda Derya’nın, ödevlerini zamanında ve doğru yapan arkadaşlarının öğretmen ta- rafından ödüllendirildiğini gördükten sonra kendisinin de her gün ödevlerini yapmak için daha fazla çaba göstermeye başladığı belirtilmektedir. Bu durum dolaylı öğrenme kavramına örnektir. Cevap B 142

GESTALT KURAMI 1. Bir sınıfa gözlem yapmaya gelen okul 4. Bir eli alçıya alındığı için tek eliyle yüzeyi müdürü, dersini masada oturarak anlatan geniş olmayan diş fırçası üzerine macun öğretmeni “Masa öğretmenlerin oturması sıkmakta zorlanan ve bu nedenle dişleri- için değil, kitap, defter ve malzemelerin ni fırçalayamayan bir kişi, bir süre düşün- konması içindir.” diyerek eleştirmiştir. dükten sonra diş fırçalamak için macunu fırçanın üzerine sıkmanın şart olmadığını, Müdürün sözleri, yaratıcı düşünce macunun doğrudan doğruya ağza sıkıl- önündeki engellerden hangisine örnek ması yoluyla diş fırçalama sorununun çö- oluşturur? zülebileceği sonucuna varır. A) Kültürel engeller B) Duygusal etkenler Bu kişinin diş fırçalama sorununun fır- C) Güdülenme ça üzerine macun sıkmadan yukarıda D) Alışkanlıklar tanımlanan şekilde çözülebileceğini E) İşleve takılma keşfetmesi aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? 2. Öğrencisinin sorduğu matematik problemini o anda çözemeyen bir A) Kavrama yoluyla öğrenmeye öğretmenin, evine giderken çözümü B) Uyum kurmaya birden bire bulması aşağıdakilerden C) Özümlemeye hangisine örnektir? D) Sınama-yanılma yoluyla öğrenmeye A) Kural öğrenme E) Konveryansa B) Örtük öğrenme C) Kademeli yaklaşma 5. Bir problemin çözülmesinde geçmiş D) Kavrayarak öğrenme öğrenmelerin ve problemlerin bileşen- E) Deneme - yanılma yoluyla öğrenme leri arasındaki ilişkilerin görülmesinin en fazla önem taşıdığı öğrenme türü 3. Daha önce bilgisayarlarla herhangi aşağıdakilerden hangisidir? bir yaşantısı olmayan bir kişinin aldığı bilgisayarın kutusundan çıkan fişleri A) Kavrama yoluyla öğrenme ve parçaların arkasında bulunan fiş B) Sınama-yanılma yoluyla öğrenme yuvalarının şekillerini karşılaştırarak C) Sosyal öğrenme bilgisayar, ekran ve yazıcıyı birbirleri- D) Gizil öğrenme ne doğru olarak bağlamayı başarması, E) Yer öğrenme aşağıdakilerden hangisine örnek ola- bilir? 6. Üniversitede kimya dersinde, bir öğretim A) Sınama-yanılma yoluyla öğrenme elemanı öğrencilerine deney için sıvı hâ- B) İçgörü kazanma linde bir bileşik verir ve bu bileşiği oluştu- C) Kavrama yoluyla öğrenme ran elementleri bulmalarını ister. D) Kademeli yaklaşma E) Olumlu aktarma Derste öğrencilerin bileşiği oluşturan elementleri bulmaları, en iyi aşağıda- kilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Örtük öğrenme B) Alış yoluyla öğrenme C) Tam öğrenme D) Keşif yoluyla öğrenme E) Akran destekli öğrenme 143

Gestalt Kuramı 11. Başarılı bir 2. sınıf öğrencisi olan Ali’nin bir kardeşi dünyaya gelmiştir. Zaman 7. Sema Hanım’ın çok sevdiği bir televizyon zaman yalnızlıktan şikâyet eden ve bir dizisi vardır. Her seferinde diziyi zevkle kardeşi olmasını isteyen Ali başlangıçta seyredip bir sonraki hafta dizide neler çok sevinmiştir. Ancak bir süre sonra tüm olacağını merakla beklemektedir. ilginin bebeğe yöneldiğini gören Ali, bu durumdan etkilenmiş ve Ali’nin okul ba- Sema Hanım’ın dizinin bir sonraki bö- şarısı düşmüştür. lümünü merakla beklemesi, aşağıdaki algılama yasalarından hangisiyle açık- Buna göre, Ali’nin okul başarısının lanabilir? düşmesi aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir? A) Pragnanz B) Benzerlik C) Süreklilik D) Yakınlık A) Sembolleştirme kapasitesi B) Üretici düşünme E) Tamamlama C) Yaşam alanı D) Dolaylı duygu 8. • Çözüm öncesinde çözüme geçiş ani ve E) Gölgeleme tamdır. 12. Aşağıdakilerden hangisi Gestalt ku- • Kazanılan problem çözümü uzun süre ramında ele alınan içgörüye dayalı hatırlanır. öğrenmeyi niteleyen özelliklerden biri değildir? • Kazanılan bir ilke, diğer problemlerin çözümüne kolayca uygulanır. A) Çözüm aniden kavranır. B) Çözüm rahat ve hatasız bir biçimde Hangi öğrenme türünde yukarıda veri- len öğrenme özelliklerinin tümü görü- uygulanır. lür? C) Çözüm uzun süre unutulmaz. D) Çözüm kolaylıkla benzer problemlere A) Gizil B) Tam C) Kodlayarak uygulanabilir. D) İçgörüsel E) Sosyal E) Çözüm için problemin bir bölümünün 9. Bireyi ve onun içinde bulunduğu durumu görülmesi yeterlidir. anlayabilmek için bütün durumu yani öğ- rencinin ailesini, okulunu ve doğal çevre- sini de göz önünde bulundurmak gerekir. Bu görüş, aşağıda verilen kuramlar- dan hangisiyle en iyi örtüşmektedir? A) Sosyal öğrenme B) Davranışçı C) Alan D) Psikoanalitik E) İnsancıl 10. Bir öğretmenin; dönem başında der- 13. Unutmayı, “hatırlamaya yardımcı olacak sin genel çerçevesini bir bütün olarak yeterli ipuçlarının olmaması” şeklinde sunması, daha sonra ayrıntılara inmesi açıklayan öğrenme kuramı aşağıdaki- ve üniteyi kendi içinde ve diğer ünite- lerden hangisidir? lerle bir bütünlük taşıyacak şekilde anlatması, öğrenme kuramlarından A) Gestalt hangisinde vurgulanmaktadır? B) Klasik koşullanma A) İnsancıl B) Davranışçı C) Edimsel koşullanma C) Beyin temelli D) Gestalt D) Sosyal öğrenme E) Sosyokültürel E) İnsancıl 144

GESTALT KURAMI (ÇÖZÜM) 1. Öğrenme ortamında, yaratıcı bir öğrenme 5. Bir problemin çözülmesinde geçmiş öğren- öğretme etkinliği açısından her türlü ma- melerin ve problemin bileşenleri arasındaki teryal işlevinin dışında da kullanılabilir hatta ilişkilerin görülmesi problemin zihinsel bir kullanılmalıdır da. Ancak sorudaki örnek- kavrayışla çözüldüğünü gösterir ve bu du- te verilen ifadede masanın yalnızca işlevi rum kavrama yoluyla öğrenmeye karşılık çerçevesinde ele alınması gerektiği belirtil- gelir. mektedir. Bir bakıma bu sözü sarf eden okul müdürü masanın işlevine takılmaktadır. Cevap A Cevap E 6. Soru kökünde, deneyde verilen bileşiği oluşturan elementleri öğrencilerin bulması 2. Öğretmen, öğrencisinin sorduğu sorunun istenmiş ve öğrenciler elementleri kendile- çözümünü “birdenbire” bulmuştur. Bir prob- ri bulmuştur. Öğrencinin bir konuyu çalışıp lemin bileşenleri arasındaki ilişkinin zihinsel kendisinin bulması, Bruner’e göre buluş (ke- olarak kurulmasıyla birden bire gerçekleşen şif) yoluyla öğrenmedir. Soru köküne dikkatli öğrenmelere “kavrayarak öğrenme” adı ve- bakıldığında, öğretmen zaten deney ortamı rilmektedir. düzenlemiştir, deneyle öğrencinin sonuca kendisinin ulaşmasını hedeflemiştir. Seçe- Cevap D neklerde verilen akran destekli öğrenme daha çok Vygotsky’e uygundur. Eğer soru 3. Kavrama yoluyla öğrenme türüne göre, kökünde öğrencilerin birbirlerinden öğren- öğrenme, organizma hazır olduğunda bir- mesi vurgulansaydı doğru yanıt akran des- denbire gerçekleşen bir olaydır. Kavrama tekli öğrenme olurdu. Ancak böyle bir du- yoluyla öğrenmede, organizmanın karşı kar- rum söz konusu değildir. Örtük öğrenme ile şıya kaldığı bir problem durum vardır ve or- tam öğrenmeye ilişkin hiç veri yoktur. ganizma başlangıçta bu problemi çözemez. Ancak daha sonra çözüm birdenbire aklına Cevap D geliverir. Ya da karşılaştığı olaydaki bağlan- tıları zihinsel olarak birleştirerek çözüme ula- 7. Soruda doğru seçenek olarak verilen Ta- şır. Buna göre kişinin bilgisayar kutusundan mamlama Yasası, “Organizma tamamlan- çıkan fiş ve yuvalarının şekillerini karşılaştı- mamış etkinlikleri, şekilleri, sesleri tamam- rarak bilgisayar, ekran ve yazıcıyı birbirine layarak algılama eğilimindedir.” şeklinde bağlaması, kavrama yoluyla öğrenmeye ör- tanımlanmaktadır (N. Senemoğlu, Gelişim nek oluşturmaktadır. Öğrenme Öğretim, 21. Baskı, 2012, s.244, Pegem Akademi). İnsanların tamamlanma- Cevap C mış yaşantılarını tamamlanmış olanlardan daha önce ve daha net bir şekilde anım- 4. Organizma bir problem durumunda kaldı- sama eğilimleri ise Zeigarnik Etkisi olarak ğında, problemin çözümüyle ilgili ilişkileri isimlendirilmektedir (Editör: B. Yeşilyaprak, fark ederek çözümü aniden bulmakta ve Eğitim Psikolojisi, 4. Baskı, 2011, s.278, Pe- kavrama yoluyla öğrenme gerçekleşmekte- gem Akademi). dir. Buna göre kişinin bir süre düşündükten sonra diş fırçalamak için macunu fırçanın İnsanların dizilerde yarım kalan olayları me- üzerine sıkmanın şart olmadığını, macunun rak ettikleri için bir sonraki bölümü izleme doğrudan doğruya ağza sıkılması yoluyla eğilimleri Tamamlama Yasasına değil, onun- diş fırçalama sorununun çözülebileceği so- la ilgili olan Zeigarnik Etkisine örnek olarak nucuna varması kavrama yoluyla öğrenme verilebilir. Soru bu haliyle tartışmalıdır. Bu ile açıklanır. konudaki itirazımız ÖSYM’ye yapılmıştır. Cevap A ÖSYM bu sorunun çözümünü E seçene- ği olarak vermiştir. 145

Gestalt Kuramı 11. Kurt Lewin’in alan kuramı, yaşam alanını, belli bir bireyin belli bir zamandaki davra- 8. Soru kökü incelendiğinde çözüme geçiş ani nışını etkileyen olguların ya da gerçeklerin ve tamdır, çözüm uzun süre hatırlanır, ilke toplamı olarak tanımlamaktadır. Söz ko- diğer problemlerin çözümüne kolayca uy- nusu alan kişinin kendisini, peşinde oldu- gulanır ifadeleri geçmektedir. Bu ifadeler, ğu amaçları, kaçınmaya çalıştığı olumsuz içgörüsel (kavrayarak, sezgisel) öğrenmenin durumları, hareketlerini kısıtlayan engelleri temel özellikleridir. ve isteğine ulaşması için izlemesi gereken yolları kapsar. Lewin’in kuramı, öğrencile- Cevap D rin davranışlarının yordanması anlamında bir katkı getirmektedir. Lewin’e göre öğ- 9. Soru kökünde bireyin içinde bulunduğu rencinin yaşam alanına ait bilgimiz arttıkça durumu anlayabilmek için bütün durumunu onun davranışlarını yordama yetkinliğimiz yani öğrencinin ailesini, okulunu ve doğal de yükselecektir. Ali’nin başarısındaki düş- çevresini göz önünde bulundurmak gerekir, me ancak onun yaşam alanının bilinmesi ile görüşünün hangi kuramla en iyi örtüşmekte mümkündür. olduğu sorulmaktadır. Sorunun yanıtı “C” seçeneği yani Alan kuramı olarak verilmiştir. Cevap C Ancak bu soru kökündeki ifade, A seçene- ğindeki sosyal öğrenme ve E seçeneğindeki 12. İçgörüsel öğrenmede çözüm bir anda ve İnsancıl yaklaşımdan net bir şekilde ayrılma- tam olarak ortaya çıkar, ulaşılan çözüm yolu maktadır. Bu konudaki itirazımız ÖSYM’ ye uzun süre hatırlanır ve benzer problemlerin yapılmıştır. çözümüne kolaylıkla uygulanabilir. Bireyin çözüme ulaşması için elinde olanları gözden ÖSYM bu sorunun çözümünü C seçene- geçirmesi ve neler yapabileceğini zihinsel ği olarak vermiştir. olarak sınaması gerekir. Bunların yanında kavrayışın gerçekleşmesinde problemin tü- münü görebilmek önemlidir çünkü çözümün kavranması ancak bu şekilde mümkün olur. Cevap E 10. Gestalt yaklaşımı; bütünün kendisini oluştu- 13. Gestaltçılara göre unutmanın iki önemli ne- ran parçaların basit bir toplamı olmadığını, deni vardır. (1) Geriye getirmedeki başarısız- bu nedenle de bir bütünün parçalanarak lık nedeniyle unutma (Hatırlamayı sağlaya- analiz edilmesinin o bütünün doğru şekilde cak ipucunun yeterli olmayışı) ve (2) Bellek anlaşılmasına yardımcı olmayacağını öne izlerinin bozulması. Hatırlamayı sağlayacak sürer. Gestaltçılar, bütünü doğru şekilde ipucunun yeterli olmayışı geriye getirme anlayabilmek için kendi bütünlüğü içinde (hatırlama) için verilen ipucu bellek izine ne incelenmesi gerektiğini vurgular. Öğretme- ölçüde benzerse o denli iyi bir ipucudur ve nin dersin genel çerçevesini bütün olarak hatırlamayı sağlar. Aksine bellek izinden ne sunması, her üniteyi kendi içinde ve diğer kadar farklı ise o denli zayıf bir ipucudur ve ünitelerle bir bütünlük taşıyacak şekilde an- hatırlamaya yardım etmez. latması Gestalt yaklaşımında vurgulanmak- tadır. Cevap A Cevap D 146

BİLGİYİ İŞLEME KURAMI 1. Yeni yılın ilk günlerinde tarih atarken, bir 3. Bir üniversitenin su ürünleri bölümünde önceki yılın tarihinin yazılması sık karşıla- öğrenim gören Pelin aldığı bir derste ba- şılan bir hatadır. lık isimlerinin önce İngilizce karşılıklarını, daha sonra aynı balık isimlerinin Latince Bu hata aşağıdakilerden hangisinin karşılıklarını öğrenir. Öğretmen derste sonucudur? balık resimlerinin olduğu slaytları göste- rerek öğrencilerinden balıkların Latince A) Tepki genellemesi isimlerini söylemelerini ister. Pelin çoğu B) Sonralık etkisi balık türünün Latince ismini söylerken C) Geriye doğru ket vurma bazılarını karıştırır, İngilizce karşılıklarını D) Alışma söyler. E) İleriye doğru ket vurma Pelin’in bazı balık türlerinin Latince karşılıklarını söyleyememesi aşağıda- kilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Bellek izlerinin bozulması B) İleri doğru ket vurma C) Güdüsel unutma D) Olumsuz aktarma E) Sırasal bağımlılık 2. Bir öğrenme deneyinde, katılımcılara bir 4. Aralarında eşleştirme yapılmış iki ögeden kelime dizisi verilerek ezberlemeleri sağ- birisi verildiğinde hemen diğerinin hatır- lanır. Aradan birkaç gün geçtikten sonra lanması öğrenme sürecinde oldukça sık kendilerinden bir başka kelime dizisini karşılaşılan bir durumdur. ezberlemeleri istenir. Daha sonra katılım- cılardan ilk öğrendikleri listedeki kelime- Bu durumu açıklamak üzere kullanılan leri tekrarlamaları istendiğinde, akıllarına kavram aşağıdakilerden hangisidir? sürekli ikinci listedeki kelimelerin gelmesi nedeniyle ilk listedeki kelimeleri hatırla- A) Sıra ya da dizinle hatırlama mada güçlük çektikleri görülür. B) Çağrışım yoluyla hatırlama C) Soyut düşünme yoluyla hatırlama Katılımcıların ilk listedeki kelimeleri D) Serbest çağrışım yoluyla hatırlama hatırlamada güçlük çekmeleri aşağı- E) Somut düşünme yoluyla hatırlama daki süreçlerden hangisiyle açıklana- bilir? 147 A) Sönme B) Algısal set oluşturma C) Otomatik kodlama D) Geriye doğru ket vurma E) Engellenme

Bilgi İşleme Kuramı 8. • Sunulan bilginin özelliğini belirlemek 5. Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’ni öğren- • Sunulan bilgi ile ilişkili uzun süreli bel- miş bir kişi, yıllar sonra Hitabe’yi tekrar lekteki mevcut bilgi veya şemayı belir- hatırlamaya çalıştığında sadece ilk birkaç lemek cümlesini hatırlamakta, geri kalanını ha- tırlayamamaktadır. • Uzun süreli bellekteki mevcut bilgi ile yeni gelen bilginin kısa süreli bellekte Bu durum, öğrenmede aşağıdakiler- nasıl etkileşeceğini belirlemek den hangisiyle açıklanabilir? A) İleriye ket vurma • Yeni gelen bilginin uzun süreli bellekte B) Yakınlık etkisi nasıl depolanacağını belirlemek C) Olumsuz transfer D) Geriye ket vurma Yukarıda verilen kısa süreli bellekte E) Öncelik etkisi bilginin işlemden geçirilme aşamaları, hangi bilişsel süreçle gerçekleştirilir? 6. Yüksel Bey yeni aldığı elbise dolabının kurulum yönergesine bakarak önce kü- A) Gruplama çük parçaları birleştirmiş, sonra da bir- B) Kodlama leştirdiği parçaları ilgili yerlere tutturarak C) Otomatikleştirme dolabı kurmayı başarmıştır. D) Tekrar E) Hatırlama Yüksel Bey’in elbise dolabını kurmada kullandığı kurulum yönergesi hangi 9. Arkadaşları Selim’e, hafta sonu grup ola- türden bilgiyi içermektedir? rak sinemaya gitmeyi teklif eder. Selim A) Bildirimsel yorgun olduğunu, hafta sonu evde kalıp B) Açıklayıcı dinlenmek istediğini söyler ama arka- C) İşlemsel daşları ısrar ettiği için teklifi kabul eder. D) Yöntemsel Ancak bir süre sonra Selim arkadaşlarına E) Araçsal verdiği sözü unutur. 7. Ayla Öğretmen dersin başında; dersin Selim’in arkadaşları ile buluşmayı hedefleri, derste işlenecek konular ve unutması, aşağıda verilen unutma tür- uygulamalar konusunda öğrencilere bilgi lerinden hangisine örnektir? vermiştir. A) Bastırma Ayla Öğretmen’in bu uygulaması, öğ- B) Bozulma renmede hangi bilişsel sürece yönelik- C) Karışma tir? D) Yanlış yerleştirme A) Algılama E) Bilgiyi değiştirme B) Dikkat C) Anlamlandırma 10. Ayhan ders çalışırken önemli gördüğü D) Kodlama kısımları fosforlu kalemle işaretlemekte, E) Hatırlama bazen de ilgili kısmın yanına kısa, küçük notlar almaktadır. 148 Ayhan ders çalışırken aşağıdakilerden hangisini kullanmıştır? A) Planlama B) Kodlama C) Bilişi yönetme D) Haritalama E) Kavrama

Bilgi İşleme Kuramı 11. Ayşe Öğretmen ders anlatırken konunun 14. Yemek masasının yemeği veya tren önemli noktalarını vurgulamak için sesini düdüğünün ayrılığı hatırlatması, aşa- yükseltmekte, tahtadaki bazı kelimelerin ğıda verilen öğrenme durumlarından altını çizmektedir. Bu davranışının, öğ- hangisiyle en iyi açıklanır? rencilerin temel bilgiye odaklanmasına yardımcı olacağını düşünmektedir. A) İçgörüsel B) Çağrışımsal Ayşe Öğretmen’in bu uygulaması, C) Örtük D) Sosyal aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açık- lanabilir? E) Dolaylı A) Sosyal öğrenme 15. Bilgiyi işleme kuramını temel alarak B) Bitişiklik ders anlatmak isteyen bir öğretmenin, C) Sistematik davranış aşağıdakilerden hangisini yapması en D) Duyuşsal öğrenme az beklenir? E) Bilgiyi işleme A) Öğrencinin, öğrendiklerini anlamlı 12. Ahmet Bey, hastalığı nedeniyle yakın hâle getirmesine yardımcı olacak ör- geçmişte olup bitenleri hatırlayama- nekler vermesi maktadır. Ancak satranç oynamakta ve bu oyunun kurallarını hatırlamada hiçbir B) Öğrenciye, öğrendiklerini hatırlaması güçlük çekmemektedir. için ipuçları vermesi Buna göre, Ahmet Bey’in hangi belle- C) Yeni bilgiyi, bilinen bilgilerle ilişkilen- ğinde bozulma olduğu söylenebilir? direrek anlatması A) Yalnızca anlamsal D) Bilgiyi öğrenciye aktarırken ayrıntılara B) Yalnızca anısal yer vermesi C) Anlamsal ve anısal D) Anısal ve işlemsel E) Öğrencileri derse istekli hâle getirme- E) İşlemsel ve anlamsal si 13. Trigonometri formüllerini öğrenmede zor- 16. Aşağıdaki unutma durumlarından han- lanan Ercan, formülleri farklı renklerdeki gisi, kısa süreli bellekle ilgilidir? kâğıtlara yazarak evin giriş kapısından odasına doğru yapıştırmıştır. Sınavda ha- A) Saklanan bir eşyanın yerini unutma tırlaması gerektiğinde yürüdüğü güzergâ- B) Çok iyi tanınan bir kişinin adını unut- hı göz önüne getirmekte ve ilerleme sırası ile formülleri hatırlamaktadır. ma C) Konuşurken araya birinin girmesi so- Ercan, aşağıda verilen bellek destek- leme yöntemlerinden hangisini kullan- nucu ne söylediğini unutma mıştır? D) İyi bilinen bir eşyanın adını unutma E) Sıklıkla gidilen bir yerin adresini unut- A) Çengel ma B) Zincirleme 149 C) Yerleşim D) Askı sözcük E) Anahtar sözcük