Eğitim Bilimleri Çıkmış Sorular

İçindekiler GELİŞİM PSİKOLOJİSİ REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM (ss: 1-60) (ss: 159–233) Rehberliğin İlkeleri.................................................... 161 Gelişimin Temel Kavramları................................... 3 Çağdaş Eğitim Anlayışı ve Öğrenci Kişilik Gelişimin Temel İlkeleri............................................ 12 Hizmetleri..................................................................... 170 Fiziksel ve Psikomotor Gelişim.............................. 13 Okullarda Rehberlik Hizmetleri............................ 171 Bilişsel Gelişim............................................................ 14 Başlıca Rehberlik Türleri.......................................... 177 Dil Gelişimi................................................................... 27 Problem Alanlarına Göre Rehberlik.................... 182 Tepkisel Koşullanma................................................. 31 Bireyi Tanıma Teknikleri........................................... 183 Kişilik Gelişimi............................................................. 32 Test Dışı Teknikler...................................................... 188 Hümanistik Yaklaşım................................................ 49 Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Ahlak Gelişimi............................................................. 50 Programları.................................................................. 196 Biyolojik Gelişim......................................................... 58 Eğitimde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütsel Yapısı ve Görevleri................................... 197 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Psikolojik Danışma Kuramları................................ 199 İletişim ve İletişim Engelleri................................... 204 (ss: 61–157) Özel Eğitim................................................................... 213 Mesleki Gelişim Kuramları...................................... 215 Öğrenmenin Tanımı ve Öğrenilmiş Rehberlik Modelleri.................................................. 217 Davranışların Özellikleri.......................................... 63 Test Teknikleri............................................................. 218 Öğrenme ile İlgili Temel Kavramlar..................... 66 Mesleki Danışma Kuramları................................... 221 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler............................. 67 Rehberlik Hizmetleri Örgütlenme....................... 225 Öğrenme Kuramları.................................................. 78 Rehberlik Problem Alanları.................................... 226 Tepkisel (Klasik) Koşullanma.................................. 80 Okul Rehberlik Programları.................................... 230 Klasik Koşullanma İlkeleri....................................... 87 Rehberlik Anlayışı İlişkileri...................................... 232 Bitişiklik Kuramı.......................................................... 94 Bağ Kuramı................................................................... 96 Edimsel (Operant) Koşullanma............................. 98 İşaret-Gestalt Kuramı................................................ 130 Sosyal Öğrenme Kuramı......................................... 133 Gestalt Kuramı............................................................ 143 Bilgiyi İşleme Kuramı................................................ 147 İnsancıl Kuram (Hümanistik)................................. 156 v

PROGRAM GELİŞTİRME ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ (ss: 235–285) (ss: 311–410) Eğitim Bilimine Giriş-Temel Kavramlar............... 237 Öğretim İlkeleri, Kuram-Model ve Program Geliştirmeye Giriş.................................... 238 Yaklaşımları.................................................................. 313 Program Geliştirme Model ve Yaklaşımları....... 247 Öğretme-Öğrenme Yaklaşımları-Model Program Geliştirmenin Planlanması................... 248 Kuramları...................................................................... 316 Hedefler ve Belirlenmesi......................................... 253 Öğretim Stratejileri................................................... 344 İçerik............................................................................... 262 Öğretim Yöntemleri.................................................. 351 Eğitim Durumları....................................................... 266 Öğretim Teknikleri..................................................... 360 Programın Denenmesi ve Diğer Öğretim Teknikleri......................................... 396 Değerlendirilmesi...................................................... 272 Düşünme Biçimleri.................................................... 402 Plan................................................................................. 276 Belirtke Tablosu.......................................................... 409 Posner’a Göre Program Türleri.............................. 278 Çoklu Zekâ Kuramı.................................................... 410 Türk Eğitim Sistemi................................................... 280 Yenilenmiş Bilişsel Alan Taksonomisi.................. 281 Program Tasarım Yaklaşımları............................... 282 İçerik Düzenleme Yaklaşımları.............................. 283 Eğitim Türleri............................................................... 284 Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri..... 285 SINIF YÖNETİMİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME (ss: 287–298) (ss: 411–489) ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI Temel Kavramlar........................................................ 413 Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken (ss: 299–309) Nitelikler....................................................................... 425 Sınav Türleri................................................................. 439 Ölçme Sonuçları Üzerinde İstatistiksel İşlemler.......................................................................... 461 vi

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Gelişimin Temel Kavramları Gelişimin Temel İlkeleri Fiziksel ve Psikomotor Gelişim Bilişsel Gelişim Dil Gelişimi Tepkisel Koşullanma Kişilik Gelişimi Hümanistik Yaklaşım Ahlak Gelişimi Biyolojik Gelişim

GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI 1. Fatma Hanım seneye okula başlayacak 3. İnsan gelişimine ilişkin aşağıdaki ifa- olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek delerden hangisi doğrudur? ister. Çocuk giysileri satan bir mağaza- dan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pan- A) Ahlak gelişimi, bilişsel gelişim ta- tolon satın alır. Hediyesini yeğenine ver- mamlandıktan sonra başlar. diğinde, uzun süredir görüşmemelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin B) Yetişkinlikte psikolojik sorunlar azalır, bedenine tam olduğunu görür, çok sevi- biyolojik sorunlar artar. nir. C) Dil gelişimi ile bilişsel gelişim arasında Yukarıdaki paragrafta gelişim psiko- nöbetleşe bir ilişki vardır. lojisine özgü kavramlardan hangisine vurgu yapılmaktadır? D) Psikomotor gelişim bedensel gelişim- den bağımsız oluşur. A) Büyüme E) Üst düzey ahlaki davranışlar soyut B) Olgunlaşma düşünmeyi gerektirir, ancak tersi doğ- ru değildir. C) Öğrenme D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem 2. İlköğretim okuluna yeni başlayan Meh- 4. Gelişim psikolojisine ilişkin aşağıdaki met önlüğünü kendisi giyebilmekte, ifadelerden hangisi doğrudur? ancak annesi defalarca göstermesine karşın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikle- A) Güvenli bağlanan çocuklar, anneleriy- yememektedir. le aralarında kurulan sevgi bağı nede- niyle anaokuluna başlarken yaşıtları- Mehmet’in önlük yakasını bir türlü na oranla daha yoğun ayrılık kaygısı ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden yaşarlar. hangisiyle açıklanabilir? B) “Kimlik arayışı” statüsünde bulunan A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için ve anne babalarıyla aralarında so- Mehmet deneyim eksikliği yaşamak- runlar olan gençler, olumlu bir kimlik tadır. statüsüne sahiptirler. B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu ne- C) Dili anlamak ve konuşmak bebeklik deniyle Mehmet iliklemeyi öğreneme- döneminde eş zamanlı ortaya çıkar. miştir. D) İlköğretim çağında gözlenen dikkat C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikle- eksikliği hiperaktivite bozukluğunun yebileceği kritik döneme henüz ulaş- temelinde reddedici anne baba tutu- mamıştır. mu bulunmaktadır. D) Mehmet’in el kasları yakasını ilikleye- E) İlk çocukluk döneminde ortaya çıkan bilecek olgunluğa erişmemiştir. döngüsel tepkiler oyun etkinliklerinin temelini oluşturur. E) Mehmet’in parmakları yakasını ilikle- yebilecek kadar büyümemiştir. 3

Gelişimin Temel Kavramları 7. Bir araştırmacı çocukların yaşa bağlı ko- nuşma gelişimi örüntüsünü incelemek is- 5. Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine ter. Bu amaçla iki, dört ve altı yaşlarından bir yıl arayla iki kez ilgi envanterinin uy- ellişer çocuğu rastgele örnekleme yönte- gulanmasından 0,62; üniversite öğrenci- miyle seçerek toplam 150 çocuktan tek lerine uygulanmasından 0,80 korelasyon seferde veri toplar. Daha sonra verileri kat sayısı elde edilmiştir. Aynı çalışmada çözümleyerek farklı yaşlarda dil gelişimi- ilköğretim öğrencilerine ölçme aracının ne ilişkin genellenebilir sonuçlar ortaya üç yıl arayla iki kez uygulanmasından koyar. 0,31; üniversite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygulanmasından 0,63 Bu araştırmacının kullandığı araştırma korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır. Ay- yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? rıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi puanlarındaki kararlığın 0,70 A) Meta-analiz B) Kesitsel civarında olduğu gözlenmiştir. C) Örnek olay D) Nitel Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarında- E) İzleme ki kararlığın artışı, gelişim psikolojisi- ne özgü aşağıdaki kavramlardan han- 8. Bebeklikten itibaren ayrı büyütülmüş bir gisiyle açıklanabilir? grup yetişkin ikiz üzerinde boylamsal A) Büyüme bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırma- B) Öğrenme da ilk çocuklukta tek yumurta ikizlerinin C) Hazırbulunuşluk çift yumurta ikizlerine göre daha benzer D) Kritik dönem davrandıkları ancak çocuklar büyüdük- E) Yaş çe benzerliğin azaldığı görülmüştür. Bu- nunla birlikte, yetişkinlikte bu benzerliğin 6. Aileler üzerinde yapılan bir araştırmada, ikizlerin dinsel, siyasal görüşlerinde, ilgi anne babasından biri ya da her ikisi res- alanlarında ve eş seçimlerinde daha az; sam olan çocukların resim yetenekleri- sayısal ve sözel yeteneklerinde, yürüyüş- nin, ailesinde ressam olmayan çocuklar- lerinde, gülüşlerinde ve ses tonlarında ise dan daha yüksek olduğu saptanmıştır. daha fazla olduğu gözlenmiştir. Bu araştırma sonucuna göre, resim Bu araştırmaya göre aşağıdaki sonuç- yeteneğiyle ilgili aşağıdaki etkenler- lardan hangisine varılamaz? den hangisinin daha önemli olduğu söylenebilir? A) Bazı davranışların gelişiminde çevre, A) Büyüme bazılarında ise kalıtım baskındır. B) Öğrenme C) Kalıtım B) Davranış gelişiminde çevrenin etkisi D) Duyarlı dönem yaşa bağlı olarak artmaktadır. E) Hazırbulunuşluk C) Kalıtım ve çevrenin etkileri bireysel 4 farklılıklara bağlı olarak değişir. D) Tek yumurta ikizlerinde gelişimin çe- şitli alanlarındaki etkileşim, çift yu- murta ikizlerinden daha fazladır. E) Erim genişliği (ranj) fazla olan özel- liklerde çevrenin etkisi, dar olanlara göre daha fazladır.

Gelişimin Temel Kavramları 9. Ayrı ve birlikte yetiştirilmiş 2-6 yaşları 11. Fiziksel büyüme temelde I bağlı arasındaki ikiz çocuklar üzerinde yapılan olarak gerçekleşen bir süreç olmakla bir- bir araştırmada, kardeşlerin zekâ puan- likte II yetersizliği bu süreci olum- ları arasındaki korelasyon katsayıları (r) suz etkileyebilir. şöyle bulunmuştur: Fiziksel gelişimle ilgili bu metinde, I ve Ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizleri r – 0,77 II rakamlarının yerine aşağıdaki hangi kavramlar getirilmelidir? Birlikte yetiştirilen tek yumurta ikizleri r – 0,76 I II Ayrı yetiştirilen çift yumurta ikizleri r = 0,52 Birlikte yetiştirilen çift yumurta ikizleri r – 0,54 A) Öğrenmeye Sosyal çevre Buna göre, aşağıdakilerden hangisi B) Yaşantıya Olgunlaşma ikiz kardeşlerin zekâ puanları arasın- daki korelasyonları en iyi açıklar? C) Fiziksel çevreye Sosyal çevre A) Kalıtım B) Kritik dönem D) Kalıtıma Beslenme C) Çevre D) Olgunlaşma E) Yaş E) Olgunlaşmaya Uyarıcı 10. Kritik dönem kavramı, çevresel etkenlerin 12. Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz er- gelişimi nasıl etkilediğini anlamada çok kek kardeşlerin 5 yaşındaki ilgi alanları önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde arasında 0,80; aynı çocukların 18 yaşın- insana ait her organ ya da davranışın, daki ilgi alanları arasında ise 0,60 kore- belirli yönlerinin sabit zamanlarda geliş- lasyon katsayısı saptanmıştır. tiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik dönem denilmektedir. Buna göre, ilgi alanları arasındaki ko- relasyon katsayısı farklılığını, aşağıda- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kilerden hangisi en iyi açıklar? gelişim sürecinde kritik dönemlerin bulunduğu görüşünü doğrulayan bir A) Olgunlaşma B) Kritik dönem örnek olabilir? C) Yaşantı D) Cinsiyet A) Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süre oksijen taşınmaması E) Büyüme sonucu ileriki yıllarda normalin altında zekâya sahip olmuştur. 13. Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, ak- ranlarına göre konuşmayı geç öğrenen B) Gebeliğin ilk üç ayında “X” ilacı kulla- çocukların okumayı da geç öğrendiklerini nan Fatma, kolsuz bir bebek dünyaya göstermektedir. getirmiştir. Bu durumu en iyi açıklayan gelişim il- C) Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek kesi aşağıdakilerden hangisidir? birkaç ay içinde normal doğan çocuk- ların kilosuna erişmiştir. A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır. B) Gelişim yordanabilir bir sıra izler. D) Başından geçen olumsuz bir olay C) Gelişim genelden özele doğrudur. sonrasında kekelemeye başlayan D) Gelişim nöbetleşe devam eder. Sabri, tüm çabalara rağmen kekeme E) Gelişimin hızı her dönemde aynı de- kalmıştır. ğildir. E) Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görme bozukluğu yaşla birlikte gi- 5 derek artmıştır.

Gelişimin Temel Kavramları 16. Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatları- nın üçüncü haftasından on beşinci hafta- 14. Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyim- sına kadar süren dönem boyunca sadece lerine bağlı olarak duyusal motor alanın- dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda da kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki büyütülmüşlerdir. Daha sonra hem yatay vestibular sistem, hareket ve denge du- hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir or- yularını yönetir ve diğer duyu sistemlerini tamda teste tabi tutulan kediler yalnızca etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde ve yeni dikey çizgileri görebilmişler ancak daha yürümeye başlayan çocuklarda vestibu- önce hiç karşılaşmadıkları yatay çizgileri lar sistemin yeterince uyarılmamasının görememişlerdir. daha sonra öğrenme zorluklarına neden olabildiğini göstermektedir. Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında ye- terince uyarılmaması sonucunda orta- A) Olgunlaşma ya çıkan öğrenme zorluklarını aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi B) Kritik dönem en iyi açıklar? C) Hazırbulunuşluk A) Olgunlaşma D) Büyüme B) Kritik dönem E) Transfer C) İlerleme D) Büyüme E) Dengeleme 15. Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkin- 17. Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. lik döneminde gerçekleştirilen bir ame- Yağız, kendini sözel olarak çok iyi ifade liyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu etmekte ve başkalarıyla rahat iletişim yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sö- olmayan bireylerle aynı seviyeye ulaşa- zel olarak iyi ifade edememekte ve baş- maz. kalarıyla iletişimde çekingen durmakta- dır. Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? Bu durumu en iyi açıklayan gelişim il- kesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Uyum sağlama B) Bireysel farklılıklar A) Gelişim bir bütündür. C) Dengeleme D) Olgunlaşma B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. E) Yaşantı C) Gelişim, nöbetleşe devam eder. 6 D) Gelişimde kritik dönemler vardır. E) Gelişim, genelden özele doğrudur.

18. Aşağıdaki tabloda, birlikte ve ayrı büyü- Gelişimin Temel Kavramları tülen ikizlerin zekâ düzeyleri arasındaki korelasyon katsayıları (r) verilmiştir. 20. Fatma Hanım, çocukluk döneminde oku- la gidemediğinden okuma yazma bilme- Durum r mektedir. Yetişkinlik döneminde fırsat bulup okuma yazma kursuna gitmeye Birlikte büyüyen tek yumur- 0,85 başlamıştır. Ancak Fatma Hanım tüm ça- ta ikizleri basına rağmen öğrenmede zorluk yaşa- maktadır. Ayrı büyüyen tek yumurta 0,67 ikizleri Fatma Hanım’ın öğrenmede zorlan- masının nedeni aşağıdakilerden han- Birlikte büyüyen çift yumur- 0,58 gisiyle açıklanır? ta ikizleri A) Hazırbulunuşluk Ayrı büyüyen çift yumurta 0,24 B) Büyüme ikizleri C) Olgunlaşma D) Tarihsel zaman Bu korelasyon katsayıları aşağıdaki E) Kritik dönem etkenlerden hangisinin zekâ gelişi- minde daha çok belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır? A) Çevre B) Kalıtım C) Beslenme D) Anne baba tutumları E) Olgunlaşma 19. Ukrayna’da bir evin bahçesinde köpek- 21. Fırat boş zamanlarında terzi olan babası- lerle birlikte yaşayan 15 yaşında Oksana na yardım etmektedir. Bu yüzden görsel isimli bir kız bulunmuştur. Oksana’nın sanatlar dersinde arkadaşlarına göre ma- madde bağımlısı olan anne ve babası kası daha iyi kullanmaktadır. onu çok ağlıyor diye bahçelerindeki kö- peklerle birlikte yaşamaya terk etmişler- Buna göre Fırat’ın, makası arkadaşla- dir. Bulunduğunda, Oksana’nın sosyal ve rından daha iyi kullanması aşağıdaki dil gelişimi açısından akranlarının çok ge- kavramlardan hangisiyle en iyi açıkla- risinde olduğu gözlenmiştir. Uzun süreli nır? rehabilitasyon desteği almasına rağmen A) Gelişim Oksana, akranlarının düzeyine ulaşama- B) Fenotip mıştır. C) Hazırbulunuşluk D) Büyüme Oksana’nın, aldığı rehabilitasyon des- E) Olgunlaşma teğine rağmen akranlarından geri kal- ması aşağıdakilerden hangisiyle en iyi 7 açıklanır? A) Kritik dönem B) Öğrenme C) İlk yaşantılar D) Olgunlaşma E) Yaşantı zenginliği

GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI (ÇÖZÜM) 1. Fatma Hanım, uzun süre görmediği yeğeni- 4. Kimlik arayışı içinde olan ergenler, çeşit- ne, yaşını söyleyerek bir pantolon almakta li rolleri denerler ve kimliklerini oluşturma ve pantolon yeğeninin bedenine uyduğu için çabası içerisinde yetişkinlerle çatışmalar sevinmektedir. Sorunun içeriğinde açıkça yaşayabilirler. Yetişkinler ya da ebeveynle- büyümenin tanımında bulunan kilo ve boy- ri ile çatışma yaşamamak ergenin sorunlu da niceliksel bir artıştan bahsedilmiş olma- olmadığı anlamına gelmez. Ergen bağımlı masına rağmen, yaşa bağlı bir büyümenin bir kimliğe sahip olduğu için yetişkinlerin olacağının tahmin edilmesi beklenmektedir. görüşlerini olduğu gibi kabul ediyor olabilir. Büyüme, bireyin fizik yapısında zamana Ebeveynlerle sorun yaşamak da olumlu bir bağlı olarak meydana gelen nicelik boyutun- kimlik statüsüne sahip olunacağı anlamına daki değişikliklerdir. Bu örnekte de büyüme gelmemektedir. Kimlik arayışı içinde olan bedensel bir değişimin olma olasılığına bağlı ve anne babalarıyla aralarında sorun olan olarak ortaya çıkan bir durumdur. gençlerin olumlu bir kişiliğe sahip olduğu- nu söylemek fazla kesin ve genelleştirilmiş Cevap A bir ifadedir. Bu nedenle soruda bu ifadeye ilişkin sorun olduğu düşünülmektedir. Di- 2. Bireyin herhangi bir davranışı kazanması ğer seçeneklerde yer alan ifadelerin doğru öncelikle o davranışla ilgili organların ol- biçimleri şu şekildedir; güvenli bağlanan gunlaşmış olma derecesine bağlıdır, aksi çocuklar daha az ayrılık kaygısı yaşarlar; dili takdirde birey o davranışı öğrenemez ya da anlama ve konuşma eş zamanlı ortaya çık- gereği gibi öğrenemez. Soruda Mehmet’in maz, önce anlama (alıcı dil) daha sonra ko- önlüğünün yakasını ilikleyememesi bunun nuşma (ifade edici dil) gelişir. Hiperaktivite için gerekli ince kaslarının olgunluk düzeyi- ve dikkat bozukluğunun nedenleri arasında ne ulaşmadığı anlaşılmaktadır. Bu ilikleme ana-baba tutumlarına ilişkin bir bilgi bulun- davranışını yapabilmesi için Mehmet’in ince mamaktadır; döngüsel tepkiler de bebeklik kas yapısının bunun için gerekli olgunluğa dönemine ilişkin bir özelliktir. Bu nedenle bu erişmesi gerekir. seçenekler de doğru cevap değildir. Cevap D Cevap B 3. Ahlak gelişimi bilişsel gelişimle paralel iler- 5. Bireyin bir kişiye, objeye ya da etkinliğe karşı leyen bir süreçtir. Bireyin üst düzey ahlaki sürekli olarak hoşlanma, hoşlanmama, ka- yargılama becerisine sahip olması için üst yıtsız kalma şeklinde gösterdiği tepkiler ola- düzey bilişsel becerilere sahip olması ge- rak tanımlanan ilgi, bireyin geçirmiş olduğu rekmektedir. Yani üst düzey ahlaki gelişim, yaşantıların etkisiyle değişebilme özelliğine üst düzey bilişsel gelişimi gerektirir; ancak sahiptir. Öte yandan zihinsel gelişim açısın- üst düzey bilişsel becerilere sahip bir bireyin dan olgunlaşma, bireyin bir sonraki zihinsel ahlaki gelişim düzeyinin mutlaka üst seviye- gelişim dönemine geçebilmesi için gerekli de olacağı söylenemez. Başka bir ifadeyle koşullardan biridir. Bu anlamda bireyin için- zeki bir insanın ahlaklı olacağını söylemek de bulunduğu gelişim dönemine bağlı ola- yanlıştır. Birey, bilişsel gelişim açısından rak ilgilerinin değişmesi ve ilgi puanlarındaki soyut işlemler basamağında iken alt düzey kararlığın artışı yaş faktöründen kaynaklan- ahlaki gelişim özellikleri gösterebilmektedir. maktadır. Büyüme biyolojik bir süreçtir ve Bu nedenle cevap E seçeneğidir. ilgilerle doğrudan bağ kurulamaz. Öğrenme ise sürekli devam etmesine rağmen ilgi ka- Cevap E rarlılık taşımaktadır. Bu nedenle öğrenme ve onun önkoşulu olan hazırbulunuşluk temel 8 neden olamaz. Cevap E

6. Gelişim kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir Gelişimin Temel Kavramları ürünü olmakla birlikte bazı gelişimsel özel- liklerde kalıtımın bazılarında ise çevrenin 9. Tek yumurta ve çift yumurta ikizleri üzerin- daha çok etkisini görmek mümkündür. Bu de yürütülen araştırmada elde edilen kore- anlamda bireye genleri yoluyla atalarından lasyon katsayılarına bakıldığında; gerek tek geçen genetik miras olarak tanımlanan ka- yumurta ikizlerinin gerekse çift yumurta ikiz- lıtım; zeka, fiziksel gelişim gibi yetenekler lerinin ayrı ya da birlikte yetiştirilmiş olmala- üzerinde de güçlü bir etkiye sahiptir. Ayrıca rının, zeka puanları üzerinde anlamlı bir fark- yeteneğin tanımı da bu sorunun cevaplandı- lılık yaratmadığı görülmektedir. Bu açıdan rılması için bir diğer yoldur. Yeteneğin, do- değerlendirildiğinde ikizlerin zekâ puanları ğuştan getirilen, eğitimle beceri haline gelen üzerinde çevrenin etkisinin çok fazla olma- özellikler bütünü olduğu da unutulmamalı- dığı, kalıtımın ön plana çıktığı söylenebilir. dır. Cevap A Cevap C 10. Gelişim süreci incelendiğinde insana ait 7. Gelişim psikolojisinde en yaygın araştırma her organ ya da davranışın belirli yönlerinin deseni, aynı anda farklı yaş gruplarındaki geliştiği sabit zamanlarda çevresel etkenler bireylerin belli bir gelişimsel özellik açısın- büyük önem taşır. Bireyin çevresel etkenle- dan farklılık gösterip göstermediğini incele- re çok açık olduğu bu evrelere kritik dönem yen kesitsel desendir. Buna göre çocukların denir. yaşa bağlı konuşma gelişimi örüntüsünün incelenmesi amacıyla iki, dört ve altı yaşla- Örneğin, gebelikte gelişigüzel kullanılan rından ellişer çocuğu rastgele seçerek hep- ilaçlar bebeğin gelişimini olumsuz etkile- sinden tek seferde veri toplanması, kesitsel mektedir. Genel olarak, ilaç almanın en teh- desen kullanıldığını göstermektedir. likeli olduğu zaman hamileliğin ilk üç ayıdır, çünkü cenin gelişimi o zaman gerçekleşir ve Cevap B cenin zedelenmeye çok açıktır. 8. Gelişimsel özelliklerin kazanılmasında kalı- Cevap B tım ve çevre etkisi üzerine yapılan tartışma- larda bugün gelişimde her iki faktöründe bir- 11. Genel bir ilke olarak kalıtım gelişimsel süre- likte etkili olduğu görüşü benimsenmektedir. cin alt ve üst sınırları belirlerken, çevre bu Ancak bazı özelliklerde ve alanlarda kalıtım- sınırlar arasında neyin ortaya çıkacağını be- sal faktörler (fiziksel gelişim, zeka, yetenek- lirlemektedir. Bu bağlamda fiziksel büyüme ler, temel kişilik özellikleri gibi) bazı özellik ve temelde kalıtıma bağlı olarak gerçekleşir alanlarda ise çevresel faktörler (siyasi ve dini ancak çevresel bir faktör olarak beslenme görüş, eş seçimi, sosyal gelişim gibi) daha yetersizliği bu süreci olumsuz etkileyebil- fazla belirleyici rol oynayabilmektedir. Bu- mektedir. nunla birlikte davranışların kazanılmasında yaş arttıkça çevrenin etkisi daha baskın hale Cevap D gelmektedir. Erim genişliği fazla olan özellik- ler ilgi, tutum, değer gibi kazanılması daha 12. Soruda ikiz erkek kardeşlerin farklı gelişim uzun süren özelliklerdir. Dolayısıyla bu özel- dönemlerinde ilgileri arasındaki korelasyon- liklerin oluşmasında çevrenin etkisi daha lar verilmiş ve ikizlerin 5 yaşında ilgilerinin fazladır. Soruda gelişimin çeşitli alanlarının daha benzer olduğu ifade edilirken 18 ya- kendi içindeki etkileşiminden hiç bahsedil- şında ilgileri arasındaki ilişkinin azaldığı be- memektedir. Bu nedenle bu araştırmada D lirtilmiştir. Öncelikle ilginin sonradan kaza- seçeneğine ulaşılamaz. nılan ve yaşantıya bağlı olarak değişebilen bir özellik olduğunun hatırlanması gerekir. Cevap D Buna göre ikizlerin yaşları arttıkça yaşantıla- rının da farklılaşacağı düşünülmeli ve ilginin yaşantıyla beraber değişen bir unsur olduğu dikkate alınmalıdır. Cevap C 9

Gelişimin Temel Kavramları o özelliğin kazanılamaması kritik dönemdir. Soruda da böyle bir durum söz konusudur. 13. Bu soru tartışmalı bir sorudur. Akranlarına göre konuşmayı geç öğrenen çocukların Cevap B okumayı da geç öğrenmeleri “gelişim bir bü- tündür” ilkesi ile açıklanabilir. Sorunun şık- 17. Yaşları aynı olan Yağız ve Mert’in özellikleri larında böyle bir cevap yoktur. Öte yandan karşılaştırılmış ve aralarındaki farklılıklar vur- sorunun seçeneklerinde “gelişim yordana- gulanmıştır. Bu durum bireysel farklılıktır. bilir bir sıra izler” ile “gelişim genelden özele doğrudur” bir arada kullanılmıştır. Genelden Cevap B özele ilkesi, yordanabilir sıranın ifadesidir. 18. Soruda birlikte ve ayrı büyütülmüş tek yu- Cevap B murta ve çift yumurta ikizlerinin zeka pu- anları arasındaki korelasyon farklılığına ne- 14. Soru kökünde yaşamın ilk yılında uyarıl- den olabilecek etken sorulmuştur. Verilere mayan bir sistemin ileriki yıllarda öğrenme bakıldığında birlikte büyüyen tek yumurta zorluğuna yol açmasından söz edilmektedir. ikizlerinin korelasyon katsayısının r = 0,85 Bir özellik, belli bir zaman diliminde kaza- ile çok yüksek bir değere sahipken, ayrı bü- nılmadıysa bir daha kazanılamaması ya da yütülen tek yumurta ikizlerinin zeka puanları çok zor kazanılması kritik dönem kavramına arasındaki korelasyonun r = 0,67 olduğu karşılık gelmektedir. görülmektedir. Bu farklılık ikizlerin zekaları arasındaki benzerliğin, farklı yerlerde büyü- Cevap B düklerinde azaldığını göstermektedir. Aynı şekilde çift yumurta ikizlerinde de ayrı bü- 15. Soru kökünde doğuştan görme engelli Ah- yüyen ikizlerin birlikte büyüyen ikizlere göre met’in ameliyat olup görmeye başladıktan zekâ puanı benzerliklerinin düşük olduğu sonra, görme düzeyinin diğer bireylerle verilen korelasyon katsayılarından anlaşıl- aynı düzeyde olmaması sorulmaktadır. Bu maktadır. Şu hâlde zekânın farklılaşmasına durum, yaşantıyla ilişkilidir. Çünkü Ahmet neden olan faktör olarak çevre ön plana olgunlaşma sürecinde, uygun zamanda çıkmaktadır. Zekânın belirleyicisinin kalıtım yeterli uyaran alacak türden yaşantılar ge- olması hâlinde korelasyon katsayısının ikiz- çirmemiştir. Soru aslında “kritik dönem” lerin büyüdüğü ortama göre farklılaşması vurgusu taşımaktadır ve kritik dönem bireyin gereklidir. Ancak soruda gözlenen bir durum yaşantılara açık olduğu dönemdir. Bu vurgu- daha vardır ki o da çift yumurta ikizlerinin tek dan da yaşantı sonucuna ulaşılabilir. yumurta ikizlerine göre zekâ benzerliklerinin düşük olmasıdır. Yani tek yumurta ikizlerin- Cevap E de zeka puanları arasındaki benzerlik çok daha yüksektir. Tek Yumurta ikizleri genetik 16. Bu soru kritik döneme ilişkin yapılan ünlü olarak birbirinin kopyasıdır. Zekâlarının ken- deneylerden birisidir. Soruda kedi yavruları, di içlerinde, çift yumurta ikizlerine göre daha hayatlarının üçüncü haftasından on beşin- benzer olması zekâda kalıtımın önemli oldu- ci haftasına kadar süren dönem boyunca ğunu anlatır. Yani soruda hem kalıtım hem sadece dikey çizgiler görebildikleri bir or- de zekânın etkisini bulmak mümkündür. An- tamda büyütülmüşlerdir. Daha sonra hem cak soruda hangi etkenin daha çok etkisinin yatay hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir bulunduğu sorulmuştur. Tek ve çift yumurta ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca ikizleri arasındaki korelasyon katsayısı fark- dikey çizgileri görebilmişler ancak daha lılığı her bir ikiz grubunun farklı yerlerde bü- önce hiç karşılaşmadıkları yatay çizgileri gö- yütülmelerinden doğan korelasyon katsayısı rememişlerdir. Doğumdan sonraki üçüncü fazla olduğundan KALITIM daha büyük bir haftadan 15. haftaya kadar olan dönemde etken olarak görülmektedir. yalnızca dikey çizgileri gördükleri için be- yinlerini görme merkezi o yöne gelişmiş ve Cevap B bir daha yatay çizgileri görememektedirler. Belli bir zaman aralığı kaçırıldığında bir daha 10

19. Kritik dönem kavramı, gelişimde bazı ge- Gelişimin Temel Kavramları lişmelerin sabit zamanlarda ortaya çıktığını anlatmak için kullanılır. Birey gelişimin belli 21. Soruda Fırat’ın geçmiş deneyimleri vurgu- yönleri için, bilinen önemli ve kısıtlı zaman lanmıştır. Hazırbulunuşluk bireyin büyüme, dilimlerinde çevresel yaşantılara, öğrenme- olgunlaşma, motivasyon ve geçmiş öğren- lere çok açıktır. bu önemli zaman dilimlerin- me deneyimleri ile öğrenmeye hazır oluş de birey uygun yaşantılarla karşılaşmazsa düzeyini anlatan kavramdır. Soruda vurgu- söz konusu gelişmeler daha sonra ya çok lanan geçmiş deneyimler, seçenekler ara- zor oluşacak ya da hiç oluşmayacaktır. so- sındaki hazırbulunuşluğun cevap olduğuna ruda da uygun koşullarda büyütülmemiş, götürmektedir. Olgunlaşma, önceden belir- uygun yaşantıları geçirmemiş olan bir çocu- lenmiş genetik bir plan dahilinde yaşantılar- ğun daha sonra aldığı desteğe rağmen ya- dan bağımsız olarak gerçekleşen biyolojik şıtlarından geri kaldığı yani kritik döneminin değişmelerdir, bu vurgu olmadığından ce- geçtiği vurgusu yapılmıştır. Soruda öğrenme vap olamaz. Büyüme, bedendeki nicel artış ve olgunlaşma seçenekleri rahatlıkla elene- demektir, cevap olmayacağı açıktır. Fenotip, bilirken, ilk yaşantılar ve yaşantı zenginliği genotipin gözlenebilen yönüdür, buna dair seçenekleri daha zorlayıcı çeldiricilerdir. de soruda vurgu bulunmamaktadır. Gelişim, soru kökünde anlatılan durumun hangi se- döllenmeyle başlayıp yaşam boyu devam çenekle “en iyi” açıklanabileceği sorulmuş- eden değişmelerdir ki sorudan bu seçeneğe tur. Kritik dönem, yaşantılar için uygun za- ulaşmak da mümkün değildir. man anlamını taşıdığı için C ve E seçeneğini de kapsayacaktır. Cevap C Cevap A 20. Kritik dönem, gelişimde bireyin çevresel yaşantılara, öğrenmelere en açık olduğu, sınırlı ve önemli zaman dilimidir. İnsan ge- lişiminde, gelişimin bazı yönlerinin sabit zamanlarda ortaya çıktığını anlatmak için kritik dönem kavramı kullanılır. Bu önemli zaman dilimlerinde birey uygun yaşantılarla karşılaşmazsa söz konusu gelişmeler daha sonra ya çok zor oluşacak ya da hiç oluş- mayacaktır. Soruda da çocukluk döneminde okula gidemediğinden okuma yazma öğre- nememiş bir bireyin yetişkin döneminde çok çabalamasına rağmen bu beceriyi kazan- makta çok zorlandığı vurgulanmıştır. Olduk- ça açık bir kritik dönem sorusudur. Sorunun diğer seçenekleri incelendiğinde büyüme, olgunlaşma ve tarihsel zaman kavramları kolaylıkla elenebilmektedir. Zayıf da olsa tek çeldirici hazırbulunuşluk kavramıdır. Fakat Fatma Hanımın yaşından yola çıkılarak, ol- gunlaşma ve büyüme düzeyinin, öğrenme çabasından dolayı motivasyonunun yeterli olduğu yani hazırbulunuşluk ile ilgili bir so- rununun olmadığı sonucuna varılabilir. Cevap E 11

GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ 1. Ali, okul takımında oynayan başarılı bir 1. Gelişim psikolojisinde, gelişim alanları- gençtir. Fiziksel ve motor becerileri nede- nın birbirini etkilediği, bir gelişim alanında niyle okulun gözde öğrencileri arasında meydana gelen olumlu ya da olumsuz bir yer alır. Okul takımında yer alması, Ali’nin gelişmenin diğer gelişim alanlarını da ben- sosyal gelişimini olumlu yönde etkilemiş- zer şekilde etkileyebileceği bilgisi “gelişimin tir. Ali özgüveni yüksek, girişken bir genç bütünlük ilkesi” olarak tanımlanır. Soruda olmuştur. Fiziksel ve motor becerileri nedeniyle popü- ler olan bir gencin sosyal gelişimin bundan Buna göre Ali’nin yaşadıkları aşağıda- etkilendiği anlatılmıştır. Yani fiziksel gelişim ki gelişim ilkelerinden hangisiyle açık- alanı psikososyal alanı etkilemiştir. Bu du- lanır? rum çok net bir şekilde “Gelişim, bütünlük içinde gerçekleşir.” ifadesini örneklendirir. A) Gelişim, kalıtım ve çevrenin etkileşi- miyle gerçekleşir. Cevap C B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. C) Gelişim, bütünlük içinde gerçekleşir. D) Gelişim, içten dışa doğrudur. E) Gelişim, aşamalar hâlinde gerçekleşir. 12

FİZİKSEL VE PSİKOMOTOR GELİŞİM 1. Aşağıdakilerden hangisi 17 yaşındaki 2. Ergenliğin sonlarına gelmiş olan Soner’in Soner’in içinde bulunduğu son ergen- birincil cinsiyet özelliklerini kazanmış olma- lik döneminin bir özelliği değildir? sı beklenir. Ayrıca bu dönemdeki ortalama erkekler ortalama kızlardan daha uzun ola- A) Birincil cinsiyet özellikleri gerekli dü- caktır. Erinlik döneminde gözlenen sesteki zeye ulaşmıştır. çatallaşma düzelir ve birey yetişkinlikteki sesine yakın bir sese kavuşur. Büyüme hızı B) Ergenlik döneminin sonunda boyu, azaldığı için deri daha az esnek ve daha ka- başlangıcına oranla kızlardan daha lın olur, yağ tabakası artar. Beden yetişkin uzun olabilir. bedenine benzer bir orana kavuşur. Yani el ve ayaklarının bedenine oranı normale ya- C) Sesindeki çatallaşma ve kalınlaşma- kındır. D seçeneğindeki ifade hatalı oldu- lar düzene girer. ğundan doğru cevap D seçeneğidir. D) El ve ayaklarındaki orantısızlık dikkat Cevap D çekicidir. E) Yumuşak ve ince olan deride kalınlaş- ma ve yağlanma görülür. 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yenido- 2. Yere sırtüstü yatan bebeğin başını sağa sola ğan bebeklerde görülen babinski ref- çevirmesi ve yanağıyla ağzı arasına doku- leksini açıklamaktadır? nulduğunda başını dokunulan yöne çevir- mesi arama refleksi olarak bilinir. Bebek A) Yere sırtüstü yatırıldığında başını sağa meme arayışındadır. Suya bırakıldığında ya veya sola döndürmesi da yüzüstü yatırıldığında kol ve bacaklarını hareket ettirmesi yüzme refleksidir. Avuç içi- B) Ayak parmaklarına dokunulduğunda ne dokunulduğunda parmaklarını kapatması ayak parmaklarını yelpaze gibi açma- palmer ya da kavrama refleksi olarak adlan- sı dırılır. Bebeğin ayak tabanına ya da parmak- larına dokunulduğunda parmaklarını açması C) Suya bırakıldığında kol ve bacaklarını ise babinski refleksi olarak bilinir. Bu refleks hareket ettirmesi yetişkinlerde ayağın içe doğru bükülmesi şeklinde gözlenir ve bebeklikte kaybolur. D) Avuç içine dokunulduğunda parmak- larıyla kavramaya çalışması Cevap B E) Yanağıyla ağzı arasına dokunuldu- ğunda başını dokunulan yöne çevir- mesi 13

BİLİŞSEL GELİŞİM 1. Beş yaşındaki Ayşe ailesiyle çıktıkları ta- 3. Betül annesine “Anne, kendini öldürenler tilde farklı yöreleri görme fırsatı bulmuş- hapishaneye mi gömülür?” diye sorar. tur. Anaokuluna başladığında, ilk derste öğretmeni “Tatilde nerelere gittiniz?” diye Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına sormuştur. Ayşe söz almış, tatilde uğra- göre, “Betül’ün bu çıkarımda bulunması- dıkları en son iki kasabanın ismini hatır- nın nedeni” ile “içinde bulunduğu bilişsel layabilmiş, ama daha önce gördükleri gelişim dönemi” aşağıdakilerin hangi- yerlerin ismini hatırlamakta zorlanmıştır. sinde doğru olarak verilmiştir? Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına A) Deneme - yanılma yoluyla öğrendi- göre, tatilin başlangıcında gördüğü ğinden işlem öncesi dönem kasabaları hatırlayamaması, Ayşe’nin hangi bilişsel özelliğinin tam olarak B) Sezgisel olarak ayırt edebildiğinden gelişmemiş olmasından kaynaklan- işlem öncesi dönem maktadır? C) Tümevarımsal düşünmeye başladı- A) Odaktan uzaklaşma ğından somut işlemler dönemi B) Canlandırmacılık (Animizm) D) Esnek düşünme geliştiğinden somut işlemler dönemi C) Tek yönlü sınıflama E) Varsayımlara dayalı düşündüğünden D) Benmerkezci düşünme soyut işlemler dönemi E) Özelden özele akıl yürütme 2. Annesi Mehmet’e İngilizce çalıştırırken 4. Mustafa Öğretmen derste Cumhuriyet aralarında şöyle bir diyalog geçer: Döneminde elde edilen kadın hakları ko- nusunda bir tartışma ortamı yaratır. Öğ- Anne ― Notebook ne demektir? rencilerden Nazan söz alarak, “Atatürk kadınlara erkeklerle eşit haklar verilme- Mehmet ― Defter. sini sağlamasaydı, ben sınıf arkadaşım Kemal’le aynı sırada oturamayacaktım.” Anne ― Peki book ne demektir? der. Mehmet ― “Ter”. Nazan’ın bu sözü, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kav- Annesinin sorusuna Mehmet’in doğ- ramlardan hangisiyle açıklanabilir? ru yanıt verememesinin nedeni, Pia- get’nin bilişsel gelişim kuramındaki A) Özelden özele akıl yürütme hangi kavramla açıklanabilir? B) Benmerkezci düşünme A) Uyum kurma B) Özelden özele akıl yürütme C) Bağdaştırma C) Kelime korunumu D) Sembolik düşünme D) Tümdengelim E) Devresel tepki E) Tümevarım 14

Bilişsel Gelişim 5. Buğra ilköğretim I. sınıfa devam etmekte- 6. Yasemin Hanım ve Aslan Bey bir süre dir. Amcasıyla arasında şöyle bir konuş- önce şiddetli geçimsizlik yüzünden bo- ma geçer: şanırlar. Bu olaydan kısa bir süre sonra ana sınıfına devam eden kızları Azra Amcası : Okumayı öğrendin mi? okula gitmek istemez, yalnız uyumakta zorlanır ve geceleri altını ıslatır. Yasemin Buğra : Evet. Hanım okul rehber öğretmeninden Az- ra’yla görüşmesini ister. Görüşme sıra- Amcası : O hâlde, bana “A” harfiyle sında Azra, uslu bir çocuk olmadığı için başlayan üç isim söyle? babasının evden ayrıldığını ve annesinin de kendisini bırakıp gitmesinden korktu- Buğra : Ayva, … Ayşe, Ay. ğunu söyler. Bu görüşmeden sonra reh- ber öğretmen, annesine “Azra istemese Amcası : Peki “Be” harfiyle başlayanla- de onu okula gönderin, sabrınızı taşırsa rı söyle? da onu cezalandırmayın.” der. Buğra : … (sessizlik olur) Şidddetli geçimsizlik yüzünden anne babasının boşanma nedenini Azra’ nın Amcası : Beste … doğru anlayamaması, Piaget’ nin biliş- sel gelişim kuramına göre aşağıdaki Buğra : Olmaz ki! “Bı” ile başlayan kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? demeliydin. Biz öyle öğren- dik. A) Benmerkezci düşünme Buğra okulda “B” harfini “Bı” sesiyle öğ- B) Tümevarımsal düşünme rendiği için soruyu yanıtlayamamıştır. C) Kişilerin sürekliliği Bu durum Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlar- D) Dönüşümsel düşünme dan hangisiyle açıklanabilir? E) Canlandırmacılık (animizm) A) Özelden özele akıl yürütme B) Tümevarımsal düşünme 7. Öğretmen : Otomobile başka ne deriz? C) Canlandırmacılık (animizm) Öğrenci : Araba. D) Tümdengelimsel düşünme Öğretmen : Araba ne işimize yarar? E) Anoloji Öğrenci : Arabaya bineriz. Öğretmen : Bindiğimiz arabalara “taşıt” deriz. Öğrenci : Öyleyse otomobil de bir ta- şıttır. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, yukarıdaki soru-cevap tekniğini uygulayan bir öğretmen, öğrencisinde aşağıdaki süreçlerden hangisinin ge- lişmesine yardımcı olmaya çalışmak- tadır? A) Ayırt etme B) Tümdengelim C) Özümleme D) Özelden özele akıl yürütme E) Toplu monolog 15

Bilişsel Gelişim 10. Buğra ile Arda amca çocuklarıdır. Buğra ile yengesi Ebru arasında şöyle bir ko- 8. Dört yaşındaki Beste, babasına “Sana ki- nuşma geçer: tap okuyayım mı?” der ve bir hafta önce satın alınan masal kitabının resimlerine Buğra: Bir teyze vardı. O, Arda’nın bakarak masalı okur gibi anlatır. Daha anneannesi mi yoksa baba- önce annesi birkaç kez okuduğu için ma- annesi mi? salı ezberleyen Beste, babasına masalı okurken bazı bölümleri unutur. Babası Ebru: O, anneannesi. Senin baba- hatırlattığında, Beste ezberlediğinden annen onun da babaannesi. emin, “Sen bu masalı bilmiyorsun.” diye- rek karşı çıkar. Buğra: Benim iki tane babaannem yok ki! Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Beste’nin babasına karşı çıkma- Buğra’nın son ifadesinin altında “Benim sının altında yatan bilişsel süreç aşağı- bir babaannem var, Arda’nın da bir ba- dakilerden hangisi olabilir? baannesi var. Onun babaannesi benim de babaannemse benim iki tane babaan- A) Özelden özele akıl yürütme nem olur.” düşüncesi yatmaktadır. B) Uyum kurma C) Odaktan uzaklaşma Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına D) Benmerkezci düşünme göre, Buğra’ nın bu düşüncesi aşağı- E) Aynılık-değişmezlik ilkesi daki bilişsel becerilerden hangisinin tam gelişmediğini gösterir? 9. Babası bir kâğıda 2 + 3 =  yazar ve Banu’ya sonucun ne olduğunu sorar. A) Özümleme Banu bir elinde 2, diğerinde 3 parmağı- B) Benmerkezci düşünme nı kaldırıp parmaklarını 1’den başlayarak C) Canlandırma sayar ve sonucun 5 olduğunu söyleyip D) Odaktan uzaklaşma boş kutunun içine yazar. Bununla birlikte, E) Aynılık ilkesi farklı sayılarla birkaç toplama işleminin ardından, babası 2 + 3 yazarak Banu’dan 11. Mert ile Doğa oynarken Mert’in babası tekrar toplamasını ister. Banu bu işlemin Doğa’ya kaç yaşında olduğunu sorar. sonucunu her defasında parmaklarını Doğa 6 yaşında olduğunu söyler. Mert kullanarak hesaplar, aynı sayfada daha “Ben de 5 yaşındayım.” der. Doğa’nın önce yaptıklarına bakmayı düşünemez. teyzesi “Mert 5, Doğa da 5 yaşında” der. Bunun üzerine Doğa teyzesine “Ben 6 Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına yaşındayım, bir kere benim doğum gü- göre, Banu’nun daha önce yaptığı iş- nüm olurken sen evde yoktun.” diyerek lemler için parmaklarını kullanıp aynı karşı çıkar. sayfada daha önce yaptıklarına bak- mayı düşünememesi, aşağıdaki biliş- Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına sel becerilerden hangisinin tam olarak göre, Doğa’nın, yaşını doğum günün- gelişmediğini gösterir? de evde bulunmadığı için teyzesinin bilemeyeceğini düşünmesi, aşağıdaki- A) Özelden özele akıl yürütme lerden hangisiyle açıklanabilir? B) Tümevarımsal düşünme C) Odaktan uzaklaşma A) Özelden özele akıl yürütme D) Hipotetik düşünme B) Tümevarım E) Aynılık-değişmezlik ilkesi C) Odaktan uzaklaşma D) Mantığa bürüme 16 E) Yaş korunumu

Bilişsel Gelişim 12. Duyusal-motor dönemde “nesne sürek- 14. Şehirlerarası bir seyahat sırasında dört liliğinin” kazanılması bilişsel gelişimde yaşındaki Merve ile yan koltukta oturan önemli bir başlangıçtır. Hatice Teyze arasında şöyle bir konuşma geçer: Bu başlangıç, aşağıdakilerden hangi- sinin göstergesi olabilir? Hatice Teyze : Nerede oturuyorsunuz? A) Kendisinde var olan şemaları düzen- lemeye başladığının Merve : Ankara’da. B) Deneme yanılma öğrenmesinin oluş- maya başladığının Hatice Teyze : Ankara Türkiye’ de mi? C) Çocuğun ilk bilişsel şemalarının oluş- tuğunun Merve : Evet. D) Belleği kullanmaya başladığının E) Yeni bilişsel yapılar geliştirmeye baş- Hatice Teyze : Ankara’da oturanlar, ladığının Türkiyeli midir? 13. Beş yaşındaki bir çocuğun çizdiği resim Merve : Hayır, Ankaralıdırlar. aşağıda verilmiştir. Hatice Teyze : Hiç Türkiyeli tanıdın mı? Merve : Tanıdım ama çok değil. Hatice Teyze : Nerede oturuyorlar? Merve : Bilmem… Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Hatice Teyze’nin sorularını Mer- ve’nin yanlış yanıtlaması, aşağıdakiler- den hangisinin tam olarak gelişmedi- ğini gösterir? A) Parça bütün ilişkisini kavrama B) Toplummerkezci düşünme C) Canlandırma D) Odaklanma E) Özelden özele akıl yürütme Çocuğun kraliçeye ilişkin şemasını taç takan bir kadın, arıya ilişkin şemasını 15. Buğra, ayakkabı bağcıklarını bağlamak- ta zorlanmaktadır. Babası ona ayakka- ise kanatları ve iğnesi olan bir böcek bı bağlamanın kolay bir yolunu öğretir. olarak oluşturup daha sonra iki şema- Daha sonraları Buğra ayakkabılarını ko- yı birleştirerek bu resimde kraliçe arıyı layca bağlayıp çözer. taç takan dişi bir böcek olarak çizme- si, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına Buğra’nın bu öğrenme davranışı aşa- göre aşağıdakilerden hangisiyle açık- ğıdakilerden hangisiyle en iyi açıkla- lanabilir? nabilir? A) Toplumsal aktarım A) Edimsel koşullanma B) Odaklanma B) Özümleme C) Canlandırmacılık C) Dengeleme D) Örgütleme D) Yakın gelişim alanı E) Gecikmiş taklit E) Uyum sağlama 17

Bilişsel Gelişim 18. Annesini örgü örerken gören 7 yaşında- ki Duru, “Ben de örgü örmek istiyorum. 16. Zihin gelişiminde “hacim korunumu” Bana da öğret.” der. Annesi de, “Kızım, özelliğinin kazanılmasıyla ilgili ilkel kabile daha küçüksün. Birkaç yıl daha geçsin, çocukları üzerinde yapılan bir deneyde, öğretirim.” diye cevap verir. Bir süre son- aynı miktarda su çocukların gözlerinin ra annesi, Duru’nun kendi başına örgü önünde farklı biçimlerdeki cam bardak- ördüğünü görür. Bunu nasıl öğrendiğini lara doldurulmuş ve miktarının değişip sorduğunda Duru, kendisinden birkaç değişmediği sorulmuştur. Çocukların bu yaş büyük olan ablasından öğrendiğini soruya 11-12 yaşından önce doğru ce- söyler. vap veremedikleri gözlenmiştir. Duru’nun bu durumu, Vygotsky’e göre İlkel kabile çocuklarının, bardağın bi- aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? çimi değişse bile, suyun miktarının değişmeyeceğini ayırt edememeleri- A) Yakın gelişim alanı nin en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? B) Dolaylı öğrenme A) Eğitim eksikliği C) Model alma B) Yeterince olgunlaşmama D) Yapı iskelesi C) Yetersiz beslenme E) Örtük öğrenme D) Yaşantı eksikliği E) Yaşlarının küçük olması 17. İlköğretim birinci sınıfa devam eden 19. Televizyon kumandasını mikrofon ola- Emre, bir gün okuldan geldikten sonra rak kullanan Defne’nin bu davranışı, “Baba, öğretmenimiz ‘Okulların tatil ol- Pioget’in bilişsel gelişim kuramına masına aşağı yukarı iki hafta kaldı.’ dedi. göre aşağıdakilerden hangisiyle açık- Aşağı yukarı ne demek?” diye sorar. lanır? Emre’nin zihinsel gelişim dönemi özel- A) Toplumsal aktarım likleri dikkate alındığında, babasının aşağıdakilerden hangisini yapması B) Dengeleme daha uygun olur? C) Özümleme A) Birbirine yakın büyüklükteki iki nesne- yi göstermesi D) Uyma B) “Hemen hemen”, “yaklaşık olarak” E) Olgunlaşma anlamına geldiğini söylemesi C) Sözlükten bakıp anlamlarını anlatma- sı D) Merdivenden, önce aşağı inip sonra yukarı çıkarak göstermesi E) Henüz yaşının küçük olduğunu, za- manı gelince anlayacağını söylemesi 18

Bilişsel Gelişim 20. Arda, bir bilgisayar oyunundaki tüm se- 22. Piaget; bilişsel gelişim kuramında, uya- viyeleri geçerek oyunu bitirmek ister. ran çevresinin zenginliğinin çocukların Oyunu bitirebilmek için oyun sırasında bilişsel gelişimlerini desteklediğini vurgu- bilgisayar programı tarafından verilen lamıştır. ipuçlarını ve yönergeleri takip eder. Arda son seviyelere yaklaştığında artık bilgi- Buna göre aşağıdakilerden hangisi, sayardan ipucu almadan seviyeleri hızla çocuğun bilişsel gelişimine doğrudan geçmeye başlar. katkı sağlamaz? Buna göre, Arda’ya bilgisayar progra- A) Çocukların değişik oyuncaklarının ol- mı tarafından sunulan yönlendirmeler ması Vygotsky’nin aşağıdaki bilişsel gelişim kavramlarından hangisiyle açıklanır? B) Çocuklara öz bakım becerilerinin ka- zandırılması A) Kültürel araç C) Çocuklara farklı yaşantıların sunulma- B) Sembolleştirme sı C) Yapılandırma D) Çocuklara eğitici televizyon program- larının izletilmesi D) Uyum sağlama E) Çocuklara farklı türden kitapların E) Yapı iskelesi okunması 21. Annesi üç yaşındaki Murat’ın, her za- 23. Ahmet Bey, ailesiyle Bursa’dan Anka- man giydiği yağmur çizmelerinin içine, ra’ya giderken dört yaşındaki oğlu Halil’e daha sıcak tutması için bir kılıf koyarak Ankara’ya vardıklarında onları lokantaya çizmenin boyun kısmına doğru bu kılıfı götüreceğini söyler. Yolculuğun yarısın- kıvırmıştır. Çizmelerin görünümünün kıs- da, Ahmet Bey kendini yorgun hisseder men değişmesi üzerine Murat, “Aaa! Bu ve hem bir şeyler yemek hem de dinlen- çizmelerim de çok güzel! Diğerleri nerede mek için mola verir. Bu durum karşısında anne?” diye sormuştur. Halil’in ilk tepkisi “Baba! Ankara’ya mı geldik?” olur. Bu küçük değişiklikten sonra Murat’ın aynı çizmeyi yeni bir çizmeymiş gibi Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına görmesi, Piaget’nin bilişsel gelişim göre, Halil’in tepkisi aşağıdaki kav- kuramına göre aşağıdaki kavramlar- ramlardan hangisiyle açıklanır? dan hangisiyle açıklanır? A) Özelden özele akıl yürütme A) Benmerkezcilik B) Özümseme B) Yapaycılık C) Sembolleştirme C) Canlandırmacılık D) Örgütleme D) Odaklanmacılık E) Uyma E) Nesne sürekliliği 19

Bilişsel Gelişim 24. Aşağıdaki ifadelerden hangisi, Vygo- 27. Kısa süreliğine ailesiyle birlikte İngilte- tsky’nin sosyokültürel kuramı içinde re’de yaşayan 4 yaşındaki Anıl, kendi değerlendirilemez? anadili dışında çevresinde duyduğu her farklı dili İngilizce olarak adlandırmakta, A) Gelişimde biliş en önemli noktadır. kendisi ve ailesi dışında tanıdığı herkesi “İngiliz” olarak isimlendirmektedir. B) Gelişim yaşantı zenginliğine duyarlı- dır. Anıl’ın bu davranışı Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı çerçevesinde aşağıda- C) Gelişim ile öğrenme bir bütündür. ki kavramlardan hangisiyle açıklanır? D) Etkileşimli öğrenme gelişimde temel- A) Yapaycılık B) Odaklanma dir. C) Korunum D) Canlandırmacılık E) Akranlar aracılığıyla öğrenme etkili bir yoldur. E) Tersine çevirme 25. Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına 28. Aşağıdakilerden hangisi Vygotsky’nin göre, toplumsal sözleşme düzeyinde kuramındaki temel varsayımlardan biri bir ahlak gelişimi için çocuğun Pia- değildir? get’nin aşağıdaki bilişsel gelişim dü- zeylerinden hangisine ulaşmış olması A) Bilgi, iki veya daha fazla birey arasın- gerekir? da beraber oluşturulur. A) Soyut işlemler B) Yetişkinler, kavramları çocuklara dil ve semboller gibi araçlar vasıtasıyla B) Somut işlemler aktarırlar. C) Sezgisel işlem C) Çocuklar, yetişkinlerin yardımıyla zor hedeflere ulaşabilirler. D) İşlem öncesi D) Oyun oynamak, çocukların yetişkin E) Sembolik işlem rollerini öğrenmesine yardım eder. E) Çocukların öğrenmeleri, içinde bulun- dukları gelişim dönemiyle sınırlıdır. 26. Mustafa, opera sanatçısı olmayı iste- 29. Dört buçuk yaşındaki Nil, oyuncaklarını mekte ama ailesinin yaşam koşullarını toplama konusunda annesinin uyarılarını göz önüne aldığında bu isteğinin çok da dinlememiştir. Annesi odaya geldiğinde gerçekçi olmadığının farkındadır. Ancak oyuncakların toplanmadığını görünce, yeterince para biriktirebileceği bir iş bu- “Nil, oyuncaklarını toplamaman beni çok lup çalışırsa opera eğitimi alabileceğini üzdü, oyuncaklarının toplanmadığını gör- düşünür. mek hayallerimi suya düşürdü.” demesi üzerine Nil, “Anneciğim, hayallerin ıslan- Piaget’ye göre Mustafa’nın bu düşün- mışlardır o zaman.” diyerek cevap ver- cesi aşağıdakilerden hangisiyle açık- miştir. lanır? Nil’in annesine verdiği cevaba göre, A) Hipotetik B) Tümevarım Nil aşağıdaki bilişsel gelişim özellikle- C) Göreli D) Odaklanmacı rinden hangisini göstermektedir? E) Somut A) Benmerkezcilik B) Nesne sürekliliği C) Özelden özele akıl yürütme D) Korunum E) Yapaycılık 20

BİLİŞSEL GELİŞİM (ÇÖZÜM) 1. Ayşe, tatilde gittikleri yerleri sayarken son iki 3. Betül’ün adam öldürmenin suç olama- tanesine odaklanmış, diğerlerini hatırlaya- sı, kendini öldürmenin de öldürme eylemi mamıştır. Bu durumda Ayşe’nin bulunduğu olması, suçluların hapishaneye konması, durumdan çok daha ötesine gidemediği, ölenlerin gömülmesi bilgilerini birleştirerek sadece en son olaylara odaklanarak daha “Kendini öldürenler hapishaneye gömülür” öncekileri hatırlayamadığı görülmektedir. sonucuna tümevarımla vardığı söylenebilir. Seçenekler incelendiğinde, çocuğun bir ola- Ancak, Betül, insanları öldürenlerin cezalan- yın, bir durumun sadece bir yönüne yoğun- dırılacağını ve hapishaneye girecekleri bilgi- laşmaması, farklı bakış açılarından durumu sine sahiptir. Kendini öldürenlerde öldürme değerlendirebilmesi olan odaktan uzaklaş- eylemini gerçekleştirdikleri için onların da ma becerisini henüz kazanmamış olduğu ve hapishaneye gömüleceklerini düşünmek- bu kavramın durumu yansıtabileceği, bunun tedir. Yani Betül, sadece öldürme eylemine dışındaki kavramların durumla ilgili olmadığı odaklanmıştır. Bu durumda Betül’ün özel- görülmektedir. Odaktan uzaklaşma beceri- den özele akıl yürüttüğünü söylemek daha si somut işlemler döneminde kazanılan bir doğru olur. Özelden özele akıl yürütme işlem bilişsel özelliktir. Beş yaşında kazanılamaya- öncesi dönemin bir özelliğidir. Betül işlem cağı da çözüm için bir ipucudur. Diğer tüm öncesi dönemde olduğu için bu sorunun ve seçeneklerde verilen özellikler işlem öncesi ÖSYM tarafından açıklanan (C) cevabının dönem özellikleridir. tartışmalı olduğu düşünülmektedir. Cevap A Cevap C 2. Sorudan anlaşıldığı üzere, Mehmet’in yapı 4. Piaget’e göre 11 yaş ve üzeri çocuklar soyut olarak bildiği dil Türkçedir. Türkçeyi bildiği işlemler döneminde tümevarım ve tümden- için İngilizce gibi farklı dillerdeki kelimelerin gelim akıl yürütme yöntemlerini kullanırlar. yapısının da aynı şekilde olması gerektiğini Bu dönemde çocuklar soyut kavramları an- düşünür. Buna göre, iki heceli İngilizce bir lamlandırarak çeşitli ideal fikirleri, değerleri kelime olan notebook (note-book), Türkçe ve inançları geliştirmeye başlarlar. Hipotez- de defter anlamına geliyorsa, sırayla note ler kurarak, doğruluklarını kontrol ederler. kelimesi -def, book kelimesi de –ter anlamı- Bu anlamda Nazan’ın “Atatürk kadınlara er- na gelmelidir. Hâlbuki İngilizcenin de yapısı keklerle eşit haklar verilmesini sağlamasay- farklıdır ve her hecenin Türkçe bir karşılığı dı, ben sınıf arkadaşım Kemal’le aynı sırada yoktur. İşte, Mehmet’in, Türkçenin özel bir oturamayacaktım.” demesi tümdengelim durumu için düşündüğü mantığın aynısı- özelliğini kullandığını göstermektedir. Çünkü nı İngilizce için de aynı şekilde düşünmesi kadın-erkek eşitliği gibi genel bir kavramdan özelden özele akıl yürütme olmaktadır. İş- yola çıkarak sıra arkadaşıyla ilişkisini anla- lem öncesi dönemin bir özeliği olan özelden tan özel bir duruma açıklık getirmiştir. Ge- özele akıl yürütmede özel bir durumdan, nelden özele varmaktadır. diğer özel bir duruma genelleme yapmadan akıl yürütülür. Böylece birey, İki özel durum Cevap D arasındaki bağı, yaşantılara bağlı olarak “Tek Yönlü” olarak ele alır. 21 Cevap B

Bilişsel Gelişim 8. Piaget’in bilişsel gelişim kuramında işlem öncesi dönemde (2-7 yaş) bulunan ço- 5. Piaget’e göre 2-7 yaş arası çocuklarda işlem cuklarda benmerkezci düşünce hakimdir. öncesi dönemde özelden özele akıl yürütme Benmerkezci düşünme, çocukların dün- özelliği görülür. Özelden özele akıl yürütme, yayı başkasının açısından görememeleri, çocuğun bir duruma veya nesneye ilişkin dünyanın merkezine kendilerini yerleştirip, öğrendiği bir özellikten yola çıkarak akıl diğerlerinin bakış açısının farklı olabileceği- yürütmesidir. Duruma ya da nesneye ilişkin ni anlayamamalarıdır. Buna göre Beste’nin şemadaki özel bilgilerle bire bir örtüşmeyen babasının uyarısına karşılık “sen bu masalı durumlarda akıl yürütememe ya da sadece bilmiyorsun” diyerek itiraz etmesi onun sa- aynı özel kalıpla (şemayla) akıl yürütebilme- dece kendi bildiklerinin doğru olduğunu dü- dir. Bu durumda Buğra’nın B harfini “Bı” sesi şündüğünü göstermektedir. ile zihninde kodlaması ve amcasının “Be” harfiyle başlayanları söyle? sorusunu bu ne- Cevap D denle yanıtlayamaması, özelden özele akıl yürüttüğünü göstermektedir. Cevap A 6. Ana sınıfına devam eden Azra, Piaget’ in 9. Soruda Banu’nun babasının istediği topla- bilişsel gelişim dönemlerine göre “işlem ma işlemlerini her defasında parmaklarını öncesi dönem” dedir. Bu dönemde çocuk kullanarak yaptığı belirtilmiştir. Bu durumda benmerkezci düşünmeye sahiptir. Yani ço- Banu’nun babasının bütün sorularını hep cuk dünyayı ve olayları sadece kendi bakış aynı işlem yolunu kullanarak yaptığı ve bu açısı, ihtiyaç ve yaşantıları ile algılar. Ayrıca nedenle tek bir çözüm yoluna odaklandığı çocuk, bu evrede kendini başkalarının ye- düşünülmelidir. Banu’nun bu davranışı çok rine koyamaz ve başkalarının görüşlerini sayıda değişkeni hesaba katarak düşünme- anlamada büyük zorluk yaşar. Buna göre yi ifade eden “odaktan uzaklaşma” becerisi- Azra’ nın anne-babasının ayrılığının sebebini ni kazanmadığını göstermektedir. kendinde görmesi de Piaget’ in bilişsel geli- şim kuramının kavramlarından benmerkezci Cevap C düşünme ile açıklanır. 10. Piaget’e göre odaktan uzaklaşma, çocuğun Cevap A somut işlemler döneminde bir durumu de- ğerlendirmede odaktan (dikkatini bir işlemin 7. Piaget’in bilişsel gelişim kuramında özüm- tek bir boyutuna yoğunlaştırma) uzaklaşma seme, çocuğun, yeni bir nesneyle/olayla zihinsel yeteneğini kazanarak bütünü oluş- karşılaştığında bu yeni nesne/olayı daha turan diğer boyutları ya da değişkenleri göz önce edindiği şemayı/şemaları kullanarak önünde tutabilmesidir. Yani çocuğun bir ola- yani yeni nesne/olayı daha önce edindiği yın, bir durumun sadece bir yönüne yoğun- şemalar içinde şekillendirerek açıklama- laşmaması, farklı bakış açılarından durumu ya çalışmasıdır. Örnek durumda çocuğun değerlendirebilmesini ifade eder. otomobil kavramını taşıt şeması içerisine özümsemesi söz konusudur. Buna göre Buğra’nın “Benim bir babaan- nem var, Arda’nın da bir babaannesi var. Cevap C Onun babaannesi benim de babaannemse benim iki tane babaannem olur” düşüncesi 22 odaktan uzaklaşamadığını gösterir. Cevap D

11. Piaget’e göre özelden özele akıl yürütme iş- Bilişsel Gelişim lem öncesi/sezgisel döneme ait bir özelliktir. Özelden özele akıl yürütmede çocuk özel bir 14. Piaget’e göre somut işlemler döneminde durumdan, diğer özel bir duruma genelleme (7-12 yaş) kazanılan becerilerden biri sınıf yapmadan akıl yürütür. İki özel durum ara- içerme becerisidir, başka bir deyişle bir sını- sındaki bağı, yaşantılarına bağlı olarak “Tek fa ait olan nesnelerin, başka bir sınıfın alt di- Yönlü” olarak ele alır. Buna göre Doğa’nın zisi olabileceğini çocuğun anlayabilmesidir. “Ben 6 yaşındayım, bir kere benim doğum Buna göre Merve bir alt dizi (Ankara) ile bu günüm olurken sen evde yoktun” demesi, dizinin ait olduğu sınıf (Türkiye) arasındaki kendi yaşını sadece doğum günü kutlanır- ilişkiyi kavrayamadığı için sınıf içerme be- ken orada var olan kişilerin bileceğini dü- cerisinin gelişmediği söylenir. Ancak soruda şünmesinden kaynaklanmaktadır. sınıf içerme becerisi yerine eş anlamlı olan “parça-bütün ilişkisini kavrama” özelliğine Cevap A yer verilmiştir. Cevap A 12. Bebek için önceleri, nesneler ancak kendi görüş alanı içindeyken vardır. Nesne orta- dan kaldırıldığında nesnenin yok olduğunu, artık var olmadığını düşünür. Nesne sürek- liliğinin kazanılmasıyla birlikte, bebek görüş alanından çıkan bir nesnenin yok olmadı- ğını, halen varlığını devam ettirdiğini anlar. Nesne sürekliliğinin kazanılması ile çocuk dünyayı zihninde temsil etmeye başlar. Cevap D 13. Piaget’e göre örgütleme (organizasyon) yeni 15. Soru kökünde, Buğra’nın ayakkabılarını tek karşılaşılan kavram ve olayları birbirleriyle başına bağlamakta zorlandığı, babasının tutarlı bütünler haline getirme çabalarıdır. ona, kolay bir yolunu gösterdikten sonra Başka bir ifadeyle örgütleme, benzer şe- Buğra’nın ayakkabılarını kolaylıkla bağla- maları birbirleri ile ilişkilendirme, onları bir yıp çözebildiği belirtilmiştir. Kişinin kendi arada organize etme ve depolama işlevidir. başınayken yapamadığı bir şeyi ancak bir Bu soruda çocuğun yaptığı şey iki alana ait başkasından yardım alarak yapabilir du- bilgisini ilişkilendirmedir. Yani “kraliçe taç ta- ruma gelmesini Vygotsky “Yakın gelişim kar” o zaman “kraliçe arı da kraliçe olduğu- alanı (zone of proximal develobment)” ola- na göre tacı olmalıdır” diye akıl yürütmüştür. rak tanımlamaktadır. Sorunun doğru yanıtı Bu bilgilerin birleştirilmesi işlemi Piaget’nin özümleme ve uyum sağlama olamaz. Çünkü kuramında örgütlemeye/organizasyona ör- Piaget’e göre birey, şemalarını (yapabildiği nektir. bilişsel işlemleri) ancak kendi yaşantısıyla, kendisi bulur. Piaget bilgisinden uzaklaştığı- Cevap D mız için “Dengeleme” seçeneğini de eleye- biliriz. Soruda bir ödül/ceza vurgusu yoktur ve edimsel koşullanmayla ilişkilendirilebile- cek bir durum anlatılmamıştır. Cevap D 23

Bilişsel Gelişim 18. Vygotsky’nin, öğrenmeyi destekleyen çevre için kullandığı bir terim olan “yakın gelişim 16. Soru kökünde hacim korunumunu ilkel alanı” kişinin mevcut düzeyinin hemen üs- kabile çocuklarının, 11-12 yaşından önce tündeki bir gelişim düzeyidir. Çocuğun ken- yapamadıklarından bahsedilmektedir. Pia- di başına hareketiyle belirlenen gerçek geli- get’e göre korunumun kazanılması, somut şim düzeyiyle daha bilgili olan kendisinden işlemler evresi 7-12 yaş aralığında gerçek- daha büyük kimselerle etkileşimi sonucu leşir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken gerçekleşebilecek potansiyel gelişim düze- nokta, bir olguyla ilgili bireyin yaşantısı yok- yi arasındaki farkı gösterir. Soruda anlatılan sa, o olguyla ilgili olgunlaşma yeterli değil- Duru’nun kendisinden birkaç yaş büyük dir. Şema oluşturmak için yaşantı da gerekir. olan ablasından örgü örmeyi öğrenmesi İlkel kabile çocuklarının cam bardakta sıvı yakın gelişim alanı kavramı ile açıklanabilir. tüketme yaşantısı olmadığı için bu alanda Soru gelişim psikolojisi konularından olan korunumu yapamamaktadırlar. bilişsel gelişim ve yakın gelişim alanı kav- ramını ele alan bir soru olduğu için gelişim Cevap D psikolojisi soruları arasında yer alması daha uygun olurdu. Cevap A 17. Soruda, aşağı yukarı ifadesinin ne anlama 19. Piaget’de var olan şema ile bir durumu geldiğini bilmeyen ilköğretim öğrencisine açıklamaya çalışmak ya da bir davranışı ya- zihinsel gelişimi dikkate alınarak, ikilemenin parken var olan şemayı kullanmak özümle- nasıl açıklanabileceği sorulmuştur. Piaget’e medir. Soruda çocuk kumandayı telefon gibi göre ilköğretim öğrencisi somut işlemler ev- kullanmaktadır, yani var olan şemasından resindedir. Bu evrenin temel özelliği somut hareketle davranmaktadır. Bu özümlemedir. nesnelerle ve olgularla çocuk bir deneyim Eğer kumandayı önce telefon gibi kullanma- yaşadığı taktirde bu deneyimden hareketle, ya çalışıp sonra televizyonu açmak için kul- göremediği hakkında düşünebilmektedir. lansa yani şemayı değiştirse uyma olurdu. Buna çıkarsanmış gerçek (Dolaylı gerçeği Ancak soruda böyle bir durum söz konusu kavrama) denilir. Bu durumda aşağı yukarı- değildir. nın ne olduğunu anlatmak için babanın bir- birine yakın iki nesneyi göstermesi, çocuğun Cevap C buradan çıkarım yapıp hemen hemen anla- mına geldiğini çıkarmasına yol açar. Cevap A 24

20. Vygotsky’nin kuramında yapı iskelesi bir Bilişsel Gelişim kişiyi yakın gelişim alanına çekerken kulla- nılan sorular, benzetmeler ve örneklerdir. Bir 23. Özelden özele akıl yürütme, sahip olunan başka deyişle öğretim yöntem ve teknikle- şemaların sadece bir noktasından hareket- ridir. Soruda Arda oyunu bitirebilmek için le akıl yürütmektir. İşlem öncesi çocuğunun oyun sırasında bilgisayar programı tarafın- odaktan uzaklaşma becerisini henüz kaza- dan verilen ipuçlarını ve yönergeleri takip namış olmasından kaynaklanır. Ankara’da ederek oyunu hızlı bir şekilde oynamayı öğ- lokantaya gidecekleri bilgisinden hareketle, renmiştir. Burada ipuçları ve yönergeler yapı mola verip lokantaya gittiklerinde Ankara’ya iskelesidir. gittiklerini düşünmesi özelden özele akıl yü- rütme kavramıyla açıklanır. Doğru cevap A Kültürel araç Vygotsky’de her kültürün seçeneğidir ancak soruda ciddi bir sorun kendine ait özellikleridir. Dil, atasözleri vb gözlenmektedir. B seçeneğinde yer alan kültürün sembolleridir. Soruda böyle bir du- özümseme kavramıdır. Özümseme yeni ya- rumdan bahsedilmemiştir. D seçeneği Pia- şantının var olan şema içine yerleştirilerek get, B seçeneği sosyal öğrenme kuramının dengenin sağlanmasına dönük çabadır. Ço- kavramlarıdır. cukların özelden özele akıl yürütme çabaları aslında özümleme mekanizmasına birer Cevap E örnektir. yani birbirini kapsayan iki seçenek birlikte verilmiştir. Soru bu açıdan sorunlu- dur. Cevap A 21. Üç yaş işlem öncesine (2-7) evreye karşılık 24. Vygotsky’ye göre bireyin bilişsel gelişimi- gelmektedir. Bu evrenin en büyük özelliği nin esas kaynağı bireyin içinde bulunduğu odaklanmadır. Bu evredeki bütün şemalar sosyo-kültürel yapıdır. Yani bilişsel gelişimi odaklanma şemasından çıkmaktadır. odak- etkileyen en önemli unsur Piaget’in belirtti- lanma nesne ya da olayların tek bir özelliğine ği bilişsel süreçler değil sosyal süreçlerdir. kilitlenip kalmak demektir. Soruda çizmeye A seçeneğinde yer alan ifade bu nedenle kılıf konulunca çizmenin görüntüsü değiştiği hatalıdır ve aranılan doğru cevap bu seçe- için çocuk çizmenin görüntüsüne odaklanıp nektir. Diğer seçeneklerde yer alan bilgiler çizmenin diğer özelliklerini dikkate almayıp Vygotsky’nin sosyokültürel kuramı ile uyum- çizmenin de değiştiğini düşünmektedir. ludur. Cevap D Cevap A 22. Soruda yaşantı geçirmenin zihinsel gelişimi 25. Toplumsal sözleşme düzeyinde ahlak gelişi- desteklediğini belirtilmiştir. A, C, D ve E se- mi, gelenek ötesi ahlaki değerlendirmelerin çenekleri çocuğun birebir yaşantı geçirmesi bir göstergesidir. Bu düzeyde ahlak gelişimi dolayısı ile zihinsel gelişimin olumlu yönde için bireyin karmaşık ahlaki değerlendirme- etkilenmesine yol açmaktadır. Ancak özba- ler yapabilmesi, göreli düşünmeyi kavrama- kım becerilerinin kazanılması sorudaki yeni sı, toplumsal sorunların çözümüne ilişkin uyaran zenginliği yaşantısı geçirmek çok hipotezler üretebilmesi gerekir. Sayılan tüm fazlailişkili bir durum değildir. bu gereklilikler soyut düşünme becerilerini gerektirecektir. Nitekim Kohlberg, gelenek Cevap B sonrası ahlaki gelişim düzeyinin ergenlikten başlayarak ilk yetişkinlikte görülebileceğini belirtmektedir. Bu dönem de Piaget’in be- lirttiği soyut işlemler dönemine karşılık gel- mektedir. Cevap A 25

Bilişsel Gelişim 28. Vygotsky’e göre bireyin bilişsel gelişimi en çok içinde bulunduğu çevre ve bu çevre- 26. Soruda Mustafa’nı istekleriyle içinde bu- nin oluşturduğu kültürden etkilenir. Bilişsel lunduğu koşulların çelişmesi nedeniyle bir işlevler, çocuk ve yetişkin arasında sosyal çatışma yaşadığı anlatılmıştır. Mustafa bu etkileşim sırasında karşılıklı ilişkiyle gelişir. çatışmayı çözebilecek olası çözüm yolları Yani yetişkin ile çocuğun iletişiminin niteliği, üretebilmektedir. Bir probleme zihinsel ola- ayrıca dil gelişimi ve çocuğun deneyimleri rak olası bir çözüm üretmek, varsayımsal de bilişsel gelişimini etkileyen faktörlerdir. yani hipotetik düşünebilmekle ilişkilidir. Bu Olgunlaşma, Vygotsky’e göre bilişsel ge- türden bir düşünme şekli Mustafa’nın so- lişimi etkileyen ya da sınırlayan bir faktör yut düşünme evresinde olduğunu gösterir. değildir. Vygotsky, Piaget’den farklı olarak Bu nedenle işlem öncesi döneme ait olan zihinde yapılabilecek işlemlerin bir evrenin “odaklanmacı” ve somut işlemler dönemin- bilişsel yapılarıyla sınırlandırılmamış olduğu- de oluşan somut ve tümevarımsal düşünme nu vurgular. Bu bilgiden hareketle E seçene- seçenekleri elenir. Anlatılan durumun göreli ğinin Vygotsky’nin görüşleriyle örtüşmediği düşünme ile de ilişkisi yoktur. Göreli düşün- söylenebilir. Vygotsky’nin gelişim kuramına me kavram, olgu ya da olaylara yüklenen göre, bireyin bilişsel gelişiminde yakın çev- anlamların kişi, zaman ya da mekana göre reyle etkileşim önemli olduğundan diğer farklılaşabileceğini kavramaktır. tüm seçeneklerin kuramla örtüştüğü sonu- cuna varılabilir. Cevap A Cevap E 27. İşlem öncesi dönemde çocukların bir şe- 29. Özelden özele akıl yürütme, işlem önce- manın sadece bir noktasını dikkate aldıkları, si dönem (2-6 yaş) çocuğunun odaktan yaptıkları akıl yürütmelerde bu noktadan uzaklaşamaması nedeniyle şemaların tek uzaklaşarak bilgiyi geniş bir açıdan görüp noktasına odaklanıp, özel bir noktadan yola çok yönlü işlem yapamadıkları Piaget tara- çıkarak bağlantı kurmasıdır. Bu durum, sü- fından anlatılmış ve bu zihinsel yetersizliğe reç ya da nesneye ilişkin özel bilgilerle tam odaklanma ya da odaktan uzaklaşamama olarak örtüşmeyen durumlarda akıl yürüte- denmiştir. Soruda 4 yaşındaki bir çocuğun meme veya sadece aynı özel şemayla akıl yabancı şemasının tek noktasının İngiliz yürütebilmeyi ortaya çıkarır. Nil’in annesinin kavramı olduğu ve tüm farklı dillere ingiliz- “hayallerim suya düştü” dediğinde hayalle- ce, tüm yabancılara İngiliz dediği yani İngiliz rin ıslanacağını düşünmesi, başka türlü akıl kavramına odaklandığı anlatılmıştır. yürütemeyerek sadece suyun ıslanmaya ne- den olacağına odaklanması, özelden özele Cevap B akıl yürütmeyi örneklendirir. 26 Benmerkezcilik, işlem öncesinde çocuğun tüm evrenin kendisinin bildiği gibi olduğu- nu düşünmesidir. Nesne sürekliliği, görüş alanında olmayan bir nesnenin de varlığını devam ettirdiğini kavramasıdır. Korunum, nesnenin konum ya da şeklinin değişmesi- nin onun öz niteliklerini değiştirmeyeceğini kavramasıdır ki somut işlemler döneminde kazanılabilir. Yapaycılık ise doğa olaylarına yapay nedenler üretmektir. Cevap C

DİL GELİŞİMİ 1. İşiten anne - babaların doğuştan duyma- 3. Gülce ile annesi oynamaktadır. yan çocuklarıyla çalışan bir araştırmacı, bu ebeveynlerden bir kısmının, konuşma Gülce : Anne bana “Kızım ne yapıyor- dilini öğrenebilmeleri umuduyla çocuk- sun?” diye sor. larına işaret dilini öğretmediklerini sap- tamıştır. Araştırmacı daha sonra yaptığı Anne : Kızım ne yapıyorsun? çalışmada, bu çocukların işaret dilinde bulunanlardan daha farklı hareketlerle, Gülce : Gemi yüzdürüyorum. kendilerini ifade etmeye çalıştıklarını göz- lemiştir. Gülce : Şimdi de “Nereye gidiyorsun?” diye sor. Araştırmacının bu gözlemi, dilin kaza- nılmasında aşağıdakilerden hangisinin Anne : Nereye gidiyorsun? önemine vurgu yapmaktadır? Gülce : Anneanneme gidiyorum. A) Sosyal öğrenme Yukarıdaki karşılıklı konuşmada Gül- B) Taklit ce’nin davranışları dil gelişimiyle ilgili aşağıdaki kavramlardan hangisiyle C) Pekiştirme açıklanabilir? D) Klasik koşullanma A) İçsel konuşma B) Telgraf konuşması E) Biyolojik altyapı C) Yansıtıcı konuşma D) Toplu monolog E) Benmerkezci dil 2. Leyla annesine resim yapmak istediğini 4. Hasan odasında diz çöküp, arabaların- söyler. Annesi boyaları ve kâğıdı masa- dan birini sağ, diğerini de sol eline alarak ya bırakır. Leyla masaya oturur. Bir çiçek yarıştırır. Arabalarını hızla ileri geri hare- resmi çizerken yanında annesi olmadığı ket ettirerek motor, fren ve korna sesleri hâlde, “Bir çiçek, çiçek çizeceğim, çiçek çıkarır. “Şimdi sarı araba geçiyor, şimdi yapacağım.” der. mavi hızlandı.” diye bağırır. Leyla’nın resim çizerken yaptığı ko- Hasan’ın ağzıyla oyununa tempo tu- nuşmalar dil gelişimiyle ilgili olarak tar gibi konuşması dil gelişimiyle ilgili aşağıdaki kavramlardan hangisiyle aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? açıklanabilir? A) İçsel konuşma A) Monolog B) Yansıtıcı konuşma B) Sözel senkretizm C) Tekrarlama C) Tekrarlama D) Monolog D) İçsel konuşma E) Telgraf konuşma E) Toplumsallaşmış dil 27

Dil Gelişimi 5. Tek yumurta ikizleri ile tek doğan çocuk- 7. Aşağıdakilerden hangisi Noam Chom- ların dil gelişimlerinin incelendiği bir araş- sky’nin dil gelişimi konusundaki gö- tırmada, ikizlerin tek doğan çocuklara rüşlerinden biri değildir? göre dil gelişimlerinin daha yavaş ilerledi- A) Çocuklar anne babalarının çıkardıkları ği bulunmuştur. Araştırmacılar özellikle ilk sesleri taklit ederek dili öğrenirler. yıllarda gözlenen ancak zaman içinde ka- B) İnsanlar dil öğrenmeye yatkın bir me- panan, tek çocuklar ve ikizler arasındaki kanizmayla doğarlar. bu farklılığın, ikizlerin anneleriyle olan ko- C) Dil öğrenmenin temelinde olgunlaş- nuşma sürelerinin az olmasından ve daha ma vardır. çok birbirleriyle iletişim kurmalarından D) Çocuklar doğuştan tüm dilleri konu- kaynaklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. şabilecek kapasiteye sahiptir. E) Çocuk, çevresinde konuşulan dilin Bu araştırma sonucuna bağlı olarak dil kurallarını anlar ve buna göre konuş- gelişimiyle ilgili aşağıdaki yargılardan mayı öğrenir. hangisine ulaşılabilir? 8. 1800’lü yıllarda Fransa’da ormanlık bir A) Dil gelişiminde yaşamın ilk yıllarında alanda 11 yaşlarında Victor adında bir er- çevresel, sonraki yıllarında kalıtsal kek çocuğu bulunmuştur. Çocuk bulun- faktörler daha etkilidir. duğunda dil gelişiminin yetersiz olduğu ve iletişim kuramadığı görülmüştür. B) Yaşamın sonraki yıllarında tek doğan Victor’a beş yıllık bir eğitim verilmesine çocukların dil gelişimlerinde bir du- rağmen hiçbir zaman istenen düzeye raklama görülürken ikizlerde bir artış ulaşamadığı gözlenmiştir. gözlenir. Victor’ın dil gelişiminde istenilen düze- C) Kalıtım tek doğan çocukların dil ge- ye ulaşamamasının sebebi aşağıdaki- lişimlerini hızlandırırken ikizlerinkini lerden hangisi olamaz? yavaşlatmaktadır. A) Dil kullanım bilgisi eksikliği B) Model alma ve taklit eksikliği D) Dil gelişiminde kritik dönemin etkisi C) Biyolojik faktörlerin yetersizliği tek doğan çocuklara göre ikizlerde D) İkincil döngüsel tepkilerdeki yetersiz- daha azdır. liği E) Kavram oluşturma ve sınıflandırma E) İkizler ve tek doğan çocuklar farklı ya- güçlüğü şantılar geçirmektedirler. 9. Chomsky’e göre, dil gelişimiyle ilgili 6. 11 aylık bir kızı olan Ahmet Bey’e iş arka- aşağıdaki davranışlardan hangisi uy- daşı Can Bey “Kızın neler yapıyor? Ko- gun değildir? nuşmaya başladı mı?” diye sorar. Bunun A) 6 aylık Dursun’un farklı bir ülkedeki üzerine Ahmet Bey “Henüz kelimeleri akranıyla benzer sesleri çıkarması tam olarak söyleyemiyor ancak denilen B) 18 aylık Fadime’nin “anne gel” deme- her şeyi çok iyi anlıyor.” diye cevap verir. si C) Hatice’nin 3 aylıkken “ba-ba, da-da” Buna göre Ahmet Bey’in kızı, dil geli- gibi sesler çıkarması şimi açısından aşağıdaki özelliklerden D) 5 yaşındaki Temel’in Karadeniz şive- hangisini göstermektedir? siyle konuşması E) 5 aylık İdris’in karnı acıktığında A) Telgrafik konuşma “mama” demesi B) Babıldama C) Toplu monolog D) Fonolojik farkındalık E) Alıcı dil 28

DİL GELİŞİMİ (ÇÖZÜM) 1. Dil gelişiminin biyolojik ve sosyal olmak 4. Çocuklarda 2-3 yaşlarında monolog konuş- üzere iki boyutu olduğunu söyleyebiliriz. ma gözlemlenir; oyun oynarken kendi ken- Soruda da ima edilen birinci boyut dilin dilerine konuşurlar. Hasan’ın arabalarıyla kazanılmasıyla ilgili biyolojik donanım ve or- oynarken “Şimdi sarı araba geçiyor, şimdi ganların gelişmesiyle ilgilidir. Bu organların mavi hızlandı” şeklindeki konuşması bu du- bireyde sağlıklı olarak bulunması ilk şarttır. ruma örnektir. Dil gelişiminde ikinci boyut olan sosyal çev- renin koşulları da aynı derecede önemlidir. Cevap A Çevre koşulları, çocuğun hangi dili, hangi sözcükleri kullanacağını belirlemektedir. 5. Soruda yaşamın ilk yıllarında tek yumurta Ancak dilin öğrenme sürecini bu koşullarla ikizlerinin birbirlerine odaklanıp etraftaki açıklama olanağı yoktur. Günümüzde dil bi- konuşmalara dikkat etmedikleri için dil ge- limciler (özellikle psikolinguistik kuram), dilin lişimlerinin tek çocuklara göre daha yavaş öğrenilmesi sürecini öncelikle teknik olarak olduğu ancak bu farklılığın daha sonraki daha çok sahip olunan biyolojik altyapıyla zamanlarda ortadan kalktığı vurgulanmıştır. açıklamaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde ikizler ve tek doğan çocukların farklı yaşantılar geçirme- Cevap E leri onların dil gelişimlerini de farklı yönde etkileyebildiği görülmektedir. 2. Dil gelişiminde 3-4 yaşlarındaki çocuğun konuşmalarında monologların (tek kişilik Cevap E konuşma) hakim olduğu görülür. Bu an- lamda Leyla’nın bir çiçek resmi çizerken 6. Alıcı dil, bir yaşına doğru bebeklerde göz- yanında annesi olmadığı hâlde, “Bir çiçek, lenen bir özelliktir ve sözcükleri anlama, çiçek çizeceğim, çiçek yapacağım.” demesi öğrenme eğilimi olarak tanımlanır. Bu özellik monolog tarzı konuşma davranışına örnek bireyin sözcükleri anlamaya başladığını an- oluşturur. latır ancak bebekler sözcükleri önce anlar sonra bunları kullanmaya başlarlar. Yani alıcı Cevap D dil özelliği sergileyen bir bebek soruda belir- tildiği üzere pek çok sözcüğü anlarken bun- 3. Piaget’e göre işlem öncesi dönemde çocuk ların çok azını doğru olarak seslendirebilir. ne düşünüyorsa ve olaylara bakış açısı ney- se onu karşındaki kişinin kendisini dinleyip Telgrafik konuşma; 18-24 aylar arasında dinlememesine önem vermeden konuşur; çocukların iki kelimeden oluşan cümleler ayrıca Piaget, bu dönemde çocuğun karsı- kurmasıdır. Babıldama; 2-5 arasındaki be- sındakinin bakış açısını dikkate alma gibi bir beklerin “da da” gibi ana dile özgü olmayan eğilimi olmadığını ve anlaşılmış olma kaygısı evrensel sesler çıkarmasıdır. toplu monolog; taşımadığını belirtir. İşlem öncesi dönemde- işlem öncesi çocuklarının başkalarıyla bir- ki çocukların bu tarz konuşmaları “benmer- likteyken de monolog yapması, birbirlerini kezci dil” olarak adlandırılır. dinlemeden hep birlikte konuşmasıdır. Fo- nolojik farkındalık; sözcüğü oluşturan ses- Cevap E leri tanıma, ayırma, manipüle etme ve ortak seslerden oluşan sözcükleri fark etmedir. Cevap E 29

Dil Gelişimi nışlar ikincil döngüsel tepkilerdir. Dil gelişi- miyle doğrudan alakası olmayan bu durum 7. Chomsky’nin pskolinguistik kuramına göre doğru cevabın D seçeneği olduğunu gös- insanlar tüm dilleri öğrenebilecek ve ko- terir. Bireyin beyninin uygun zamanda uya- nuşabilecek bir mekanizma ile dünyaya rılmamış olması ve geri kalması nedeniyle gelirler. Bu biyolojik yetkinlik olgunlaşma ile kavram oluşturma ve sınıflandırma güçlüğü ortaya çıkar ve çevrede konuşulanları an- yaşaması da anlayarak, kavrayarak edinilen lamlandırarak dili edinmeyi sağlar. Çocuklar dilin edinilemeyeceğini ortaya çıkarır. E se- çevredeki sesleri alır fakat yaptığı basit bir çeneği de bu nedenle elenecektir. taklit ya da tekrar değildir. Çevre sadece bireyin hangi dili konuşacağını belirler, dil Cevap D edinim mekanizması zaten sahip olunan bir özelliktir. Çocukların anne babalarının çıkardığı sesleri taklit ederek dili öğrendiği vurgusu sosyal öğrenme kuramı tarafından yapılmıştır. Bu bilgi Chomsky’nin görüşleriy- le örtüşmez. Cevap A 8. Soruda dil gelişimi için kritik dönemi geçmiş 9. Psikolinguistik kurama göre insanlar do- bir çocuğun dil gelişiminde ilerleyemediği ğuştan dili anlama ve konuşma becerisine anlatılmış ve seçeneklerden hangisinin bu sahiptirler. Bu biyolojik yeterliliğimiz, çevre durumun sebebi olamayacağı sorulmuştur. ile girdiğimiz etkileşimle gelişir ve çevreden Dil gelişimini etkileyen unsurlar düşünüldü- duyulan seslerin anlamlandırılması ve tak- ğünde A seçeneğindeki bilginin dil gelişimi lit edilmesiyle dil edinilir. Yaklaşık 1 yaşına için çok önemli olduğu ortaya çıkar, çünkü kadar bebekler evrensel olarak aynı sesleri dilin kullanarak, anlayarak öğrenildiği psi- çıkarırlar. Çıkan sesler refleksiftir. İlk aylarda kolinguistik kuramda vurgulanır. Dil, insanın sadece ağlayan bebekler 2. aydan itibaren biyolojik yeterliliği ne düzeyde olursa olsun rahatlık bildiren sesleri çıkarmaya başlarlar. çevrede konuşan birileri yoksa öğrenilemez. Ba, da, gı, agu gibi çıkan bu sesler herhangi Bu durumda B seçeneği de elenir. Sağlıklı bir nesne ya da duruma işaret etmemekte- çevre etkilerinden bu kadar yoksun bireyin dir. Çocuğun bir durum ya da nesneye işa- büyümesi de geri olacaktır, büyüme olgun- ret eden ilk sözcükleri bir yaşından itibaren laşmayı etkiler bu da dil edinim bölgesi (lan- kullanması beklenir. Yani acıkan bebeğin 5 guage acquisition device) gibi dil edinimiyle aylıkken “mama” demesi mümkün değildir. alakalı bazı biyolojik ögelerin, gelişmeme 18-24 aylar arasında bebekler iki ya da üç olasılığını ortaya çıkarabilir. C seçeneği cid- sözcüğü gramer kuralları olmaksızın yan di bir çeldiricidir ama biyolojik gelişimin dil yana getirerek cümleler üretebilirler. 2 ya- gelişimini etkileyeceği bilgisinden hareketle şından itibaren kurallı cümleler kullanmaya elenir. İkincil döngüsel tepkiler, duyu mo- başlayan çocuklar, çevresinde kullanılan tor evrenin 4. - 8. ay arasında ortaya çıkan dilin özelliklerini edinir ve kullanırlar. Bu bil- üçüncü alt evresidir. Bu dönemde, çocuk gilerden hareketle E seçeneğinin doğru bir başlangıçta rastlantısal olarak yaptığı bir ey- ifade taşımadığına ulaşılır. lemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. Yatağının üzerinde asılı Cevap E duran oyuncağa değdiğinde ses çıkardığını fark etmesi, çıngırağını sallaması gibi davra- 30

TEPKİSEL KOŞULLANMA 1. Ayhan, içinde yaşadığı çevrede adı hep 1. Tepkisel koşullanma yoluyla korku, kaygı, olumsuz sıfatlarla birlikte anılan bir sos- heyecan, mutluluk gibi olumlu/olumsuz yal gruba karşı olumsuz duygular bes- duyuşsal davranışlar öğrenilir. Bu anlam- lediğini hissetmekte, ancak bir yandan da kişinin bir sosyal gruba ilişkin hissettiği da hayatında hiçbir üyesiyle bir kez dahi olumsuz duygular tepkisel koşullanma ile karşılaşmadığı hâlde niçin bu gruba karşı açıklanır. olumsuz duygular hissettiğini merak et- mektedir. Cevap B Ayhan’ın söz konusu sosyal gruba karşı hissettiği olumsuz duygular aşa- ğıdaki süreçlerden hangisiyle açıkla- nabilir? A) İşaret öğrenme B) Tepkisel koşullama C) Gestalt öğrenme D) Edimsel koşullama E) Gruba uyma 31

KİŞİLİK GELİŞİMİ 1. Geleneksel psikanalitik kurama ilişkin 2. Bir süre öğretmenlik yapan Berrin 30 aşağıda verilen ifadelerden hangisi yaşlarındayken tanıştığı Mehmet’le son doğrudur? şansı olarak düşündüğü için evlenmiştir. Evlendikten sonra çalışmayı bırakan Ber- A) Davranışları yönlendiren güçler bilinç rin iki çocuk sahibi olmuştur. Eşi sık sık iş düzeyinde yer alır. seyahatlerine çıktığı için evin tüm sorum- luluğunu üstlenen Berrin, zamanla eşinin B) Süperego, id’in isteklerini reddetmek ilgisizliğinden yakınmaya başlamıştır. için plan yapma, erteleme gibi ikincil Berrin günlerini hem çocuklarını iyi bir bi- süreçlere dayalı çalışır. çimde yetiştirerek, hem de çevresindeki sosyal çalışmalara gönüllü katılarak ge- C) Yön değiştirme savunma mekaniz- çirmiştir. Şu anda 60 yaşında olan Berrin, masına bir örnek olarak “dedikodu iyi eğitim gören ve mutlu evlilikler yapan yapmak” verilebilir. çocuklarıyla gurur duymaktadır. Berrin’in son yıllardaki tek sorunu, eşiyle olan D) Cinsiyet farklılıklarının kavranması ge- ilişkisinin kötüye gitmesidir. Bu yüzden, nital dönemde gerçekleşir. sadece ekonomik gereksinimlerini karşı- layan biriyle neden evliliğini sürdürdüğü- E) Savunma mekanizmaları, süpere- nü sorgulamaya başlamıştır. Berrin artık gonun yarattığı baskıdan korunmak çocuklarıyla birlikte yaşamak istemekte, amacıyla id’in kullandığı davranış ancak onların düzenini bozmaktan da çe- kinmektedir. örüntüleridir. Erikson’un psikososyal kişilik kura- mına göre, yukarıdaki bilgilere bağlı olarak, Berrin’le ilgili aşağıdaki sonuç- lardan hangisine varılabilir? A) Eşiyle sorunlar yaşamasına karşın, evlendiği için yakınlık duygusunu ge- liştirmiştir. B) Çocuklarının iyi yetişmelerini sağla- mış, böylelikle üretkenlik duygusunu kazanmıştır. C) Yaşlılıkta çocuklarının yanına taşın- mak istemesine karşın, onların düze- nini bozmak istemediği için ego bü- tünlüğünü kazanmıştır. D) Ekonomik güce sahip olmadığı için eşinden ayrılamadığından, utanç ve suçluluk duyguları yaşamaktadır. E) Evlenerek öğretmenlik mesleğini bı- raktığı için kimlik duygusunu kazana- mamıştır. 32

Kişilik Gelişimi 3. Ahmet akranlarına göre normal bir ge- 4. Hasan, internette Selma’yla tanışır ve gö- lişim göstermekte ve Ahmet’in ciddi bir rüşmeye karar verirler. İkinci görüşmenin sağlık sorunu bulunmamaktadır. Buna sonunda Selma, mesleğiyle alay eden, karşın, annesi Ayşe Hanım, okula gün- garsonlara kaba davranan, çok sigara de birkaç defa telefon ederek Ahmet’in içip gerginlik yaşadığında tırnaklarını yi- yemeklerini yiyip yemediğini ve sağlık yen Hasan’ı kendisine uygun bulmaz ve durumunun nasıl olduğunu sormaktadır. bir daha onunla görüşmek istemez. Ha- Annesinin koruyucu tutumu yüzünden san iş yerinde de müşterileriyle iletişim Ahmet’in okulda genellikle öğretmene sorunları yaşamasına karşın Selma’nın yakın yerlerde bulunmayı tercih ettiği ve kararını, boyunun 1,55 m ve ağırlığının öğretmenden izin alarak bireysel etkinlik- 113 kg olmasına bağlar. Selma’yı sadece lere katıldığı gözlenmektedir. fiziksel özelliklere önem vermekle suçla- masına rağmen Hasan fazla kilolarından Ahmet’in okuldaki davranışları aşağı- kurtulmak için bir terapistten yardım al- dakilerden hangisinin gelişmemiş ol- mayı düşünür. Hasan gerçekten kendi- masıyla daha çok ilişkilidir? sini seven bir kadınla birlikte olursa hem yalnızlıktan kurtulacağına hem de kilo A) Paylaşma duygusunun verip sigarayı bırakacağına inanmaktadır. Hâlbuki, Hasan’ın ailesinde de herkes B) İç denetimin şişmandır. Annesi bugün gülerek anlatsa da bebekken acıktığında Hasan’ı sakin- C) Problem çözmenin leştirmek için çok telaşlandığını, bazen kısa süre önce doyurduğunu da unutarak D) Kuralları ayırt etmenin mama hazırlamak için ne kadar acele et- tiğini hatırlar. E) Yaratıcılığın Yukarıdaki bilgilere bağlı olarak Freud’un psikanalitik kuramına göre, Hasan’la ilgili aşağıdaki sonuçlardan hangisine varılabilir? A) Selma’nın mesleğiyle alay ettiği ve garsonlara kaba davrandığı için oral mazoşist bir kişilik tipi geliştirmiştir. B) Bir kadın tarafından sevilirse işlerin yoluna gireceğini düşündüğü için fal- lik döneme saplanmıştır. C) Reddedilme gerekçelerini farklı se- beplere dayandırdığından, çarpıtma savunma mekanizmasını kullanmak- tadır. D) Karşı cinsle ilişki kurma becerileri kazanması gerektiğinden, terapide bilinçli yaşantılar üzerinde odaklanıl- ması gerekir. E) Davranışlarını egosu kontrol etmekte- dir. 33

Kişilik Gelişimi 5. Fen bilgisi öğretmenliği 1. sınıf öğrencisi 6. Yasemin Hanım ve Aslan Bey bir süre Gökçe, otobiyografisinin bir bölümünde önce şiddetli geçimsizlik yüzünden bo- şunları yazar: şanırlar. Bu olaydan kısa bir süre sonra ana sınıfına devam eden kızları Azra “Annem çok fazla ilgilenir benimle. Ör- okula gitmek istemez, yalnız uyumakta neğin patenlerim, gitarım vb. bana sorul- zorlanır ve geceleri altını ıslatır. Yasemin madan, çok önceden alınmıştır. Ancak, Hanım okul rehber öğretmeninden Az- evde tembellik yapmaya bile hakkım ra’yla görüşmesini ister. Görüşme sıra- yoktur. Babama göre bir spor dalıyla il- sında Azra, uslu bir çocuk olmadığı için gilenmeli, anneme göre en az bir müzik babasının evden ayrıldığını ve annesinin aleti çalmalıyım. Kısacası çok şey bek- de kendisini bırakıp gitmesinden korktu- lendi benden. Hepsini gerçekleştirmek ğunu söyler. Bu görüşmeden sonra reh- için çabalamam, çok fazla zorlanmama ber öğretmen, annesine “Azra istemese da neden oldu. Doktor olmamı istediler, de onu okula gönderin, sabrınızı taşırsa çok çalıştım tıp fakültesini kazandım ama da onu cezalandırmayın.” der. yürütemedim. Önceleri bana sağlanan bütün olanaklara karşın isteklerini yerine Babası evden ayrıldıktan sonra, Az- getiremediğim için çok suçladım kendi- ra’da gözlenen davranış değişiklikle- mi. Bugün, ailemin istediği gibi bir doktor rinin nedeni aşağıdakilerden hangisi- olamayacaksam da bu bölümde oku- dir? maktan çok mutluyum. Ben mutlu olunca ailem de mutlu oldu. Keşke bunu daha A) Kaçınmalı bağlanma önceden anlayıp başka okullara gitmek, sonra kayıt dondurup tekrar ÖSS’ye ha- B) Ayrılık kaygısı zırlanmak zorunda kalmasaydım.” C) Okul fobisi Bu bilgilere göre, Gökçe’nin mesleki açıdan hangi kimlik statüsüne sahip D) Enuresis (altını ıslatma) olduğu söylenebilir? E) Öğrenme güçlüğü A) Başarılı kimlik B) Bağımlı (ipotekli) kimlik C) Ters kimlik D) Ertelenmiş (moratoryum) kimlik E) Kimlik dağınıklığı 7. Raskolnikov’un aşağıdaki savunma mekanizmalarından hangisini öncelik- le kullanarak yaşadığı çatışmadan bir süreliğine kurtulduğu söylenebilir? A) Mantığa bürüme B) Hayal kurma C) Ödünleme D) Yüceltme E) Karşıt tepki oluşturma 34

Kişilik Gelişimi 8. Başarı güdüsü; engelleri aşma, çaba 9. Lise 2. sınıf rehber öğretmeni Işıl Hanım harcama, zor bir görevi en kısa sürede “Ergenlerde Bağlanma Biçimleri” adlı bir ve en iyi şekilde yapmaya çalışma olarak seminere katıldıktan sonra, öğrencilerinin tanımlanmaktadır. arkadaşlarına bağlanma biçimleriyle sos- yal bir etkinliğe birlikte katılma istekleri Buna göre, çocukların başarı güdü- arasında ilişki olabileceğini düşünür. Öğ- sünü güçlendirmek isteyen anne ba- rencilerine sosyometri uygular ve aşağı- balara önerilecek en uygun yaklaşım daki sosyogramı hazırlar. Sosyogramda aşağıdakilerden hangisidir? etkinliğe birlikte gitme isteğini düz, bunu reddetmeyi ise kesikli çizgilerle gösterir. A) Çocuğa bir şey yaptırmanın değil, ço- Ayrıca çift yönlü ilişkileri ile tek yönlü cukla bir şey yapmanın önemli oldu- ilişkileri ise ile belirtir. ğunu bilmeleri L B) Çocuğa başarısızlığın mutsuzluk geti- receğini anlatmaları T C) Çocuğu başarılı olsun olmasın sev- K meleri ve bunu ona ifade etmeleri S D) Çocuğu erken yaştan başlayarak davranışlarının sorumluluğunu alma- MF ya teşvik etmeleri Kaçınmalı bağlanma biçimine sahip E) Çocuğa ulaştığı yerin yeterli olmadığı- olanların kendilerini ve başkalarını nı, daha çok çaba gösterirse daha iyi olumsuz gördükleri, reddedilme kor- olabileceğini anlatmaları kusuyla yakın ilişkilerden uzak dur- dukları düşünüldüğünde, yukarıdaki sosyo-gramda bu tanıma uygun öğ- renciler aşağıdakilerden hangisi olabi- lir? A) Yalnız F B) K ve S C) L ve M D) M ve T E) L, M ve T 35

Kişilik Gelişimi 10. 12. ve 13. soruları aşağıdaki parçaya Bir okla yaralı kalbim, göre cevaplayınız. Boyacının sandığında; Güvercinim kâğıt helvasında; Mehmet Rauf’un Eylül romanının kısa bir öze- Sevgilim kayığın burnunda; ti: Çocukluğunda ailesini kaybeden Necip’in Yarısı balık, öğrencilik yaşamı yatılı okullarda geçer. Ya- Yarısı insan; şadığı kimsesizlik duygusundan kurtulmak İn miyim? için okul yıllarında çok ders çalışır, yetişkin- Cin miyim? likte ise kadınlarla birlikte olur ancak bir kısmı Ben neyim? başkalarıyla evli olan bu kadınların ihanetine uğrar. Kuzeninin karısı Suad ile karşılaşıncaya Orhan Veli’nin bu şiiri gelişim psiko- dek gerçek aşkın sonsuza dek sürmediğini lojisine özgü aşağıdaki kavramlardan ve kendinden geçecek kadar âşık olmanın hangisi öğretilirken kullanılabilir? sadece film ya da romanlarda olduğuna ina- A) Bağlanma türleri nır. Necip, Suad’ın önce başka kadınlar gibi B) Cinsiyet rolleri davrandığını düşünür ancak onun kocası C) Kimlik arama Süreyya’ya olan sevgisine hayranlık duyar ve D) Özyeterlik zamanla bu hayranlık tek taraflı aşka dönüşür. E) Mizaç Necip bir yandan Suad’ın kocası olduğu için Süreyya’dan nefret edip suçluluk duyar, diğer 11. Gelişim psikolojisinde kullanıldığı an- yandan Suad’a yakın olabilmek için ona dost- lamıyla “bağlanma” kavramı aşağıdaki- ça davranır. Suad başlangıçta Necip’in ilgisini lerden hangisine işaret eder? fark etmez, öğrendikten sonra ise görmezden A) Belirli bir gelişim döneminin sağlıklı gelir. Bundan sonra Necip, Suad’ın her hare- bir şekilde tamamlanamaması sonu- ketinden bir anlam çıkarmaya çalışır. Bir süre cu o dönemde takılı kalmaya sonra Suad da Necip’ten etkilenmeye başlar. B) Çocuk ve bakım veren kişi arasında Necip her şeyi bırakıp kendisiyle gelmesini karşılıklı duygulanımı içeren fiziksel istediğinde, Suad “Süreyya ihaneti hak etme- yakınlığı sürdürme isteğine di, onu terk edemem, üstelik kimse bu ilişkiyi C) Ergenlik döneminde karşı cinsten onaylamaz.” der. Necip ve Suad birlikte gide- özel biriyle tanışma isteğine meyeceklerini çaresizlik içinde kabul ederler. D) Çocuğun kendisi açısından önem ta- şıyan bir yetişkine yaşının gerektirdi- ğinden daha fazla bağımlı olmasına E) Bir yetişkinin, birlikte olduğu kişiyle başkalarının ilgilenmesini istememe- sine 36

Kişilik Gelişimi 12. Necip’in kişiliğiyle ilgili olarak aşağı- 14. Küçük bir kasabada doğan Fatma, ço- dakilerden hangisi söylenebilir? cukluğunda babasından sık sık dayak yer ve ev işlerinin ağırlığından bunalan A) Suad’dan etkilenmeden önce kadın- annesinin ilgisinden de yoksun büyür. lar tarafından sık sık aldatıldığı için Lisede sınıf arkadaşları hangi bölümde yalıtılmışlık duygusu içindedir. okuyacaklarını uzun uzun araştırırken Fatma’nın tek düşüncesi evden uzaklaş- B) Davranışları id’in denetimi altındadır. mak olur. Açıkta kalmayacağı bölümleri Bu yüzden Süreyya’dan nefret ettiği tercih listesine yazar. Bunlardan birini ka- için suçluluk duymaktadır. zanır ve üniversite eğitimi için İstanbul’a gider. Bu eğitimi sırasında, bazıları birbi- C) Evli bir kadına bile kolaylıkla âşık ol- rine zıt olan çeşitli dinsel ve politik grup- ması, güvenli bağlanma stiline sahip lara katılır fakat içlerinde barınamaz. Bir olmasından kaynaklanmaktadır. ara sınıf arkadaşı Emine ile eve çıkarlar ancak ona da yakınlık gösteremez, adeta D) Yalnızlık duygusundan kurtulmak için kendisinden uzaklaştırır. Emine eşyaları- yetişkinlik yıllarında kadınlara yönel- nı toplayıp evi terk ederken Fatma bunu mesi yansıtma mekanizması kullandı- umursamıyormuş gibi davranır çünkü o ğını gösterir. kimsenin yardımına gereksinim duymu- yor ve her konuda kendine yetiyormuş E) Evli bir kadınla ilişki yaşamak isteme- gibi görünmek ister. Gerçekte kendine si cinsel kimlik karmaşası yaşadığını güvenmeyen, duygusal ama göstermeyi gösterir. sevmeyen, sıkılgan, isteksiz ve duyarsız biri olarak Fatma’nın böyle görünmesi çok da zor olmaz. Bem’in cinsiyet rolleri yaklaşımına göre, Fatma hangi cinsiyet rolünü ge- liştirmiş olabilir? A) Androjen B) Erkeksi C) Kadınsı D) Belirsiz E) Feminist 13. Aşağıdakilerden hangisi Suad’ın dav- ranışlarını süperegosu’nun yönettiğini kesin destekler? A) Eşi Süreyya’ya olan duygusal bağlılığı B) Necip’in ilgisini başlangıçta fark et- memesi C) Necip’in ilgisini fark ettiğinde bir süre hiçbir şey yokmuş gibi davranması D) Necip’in ilgisine kayıtsız kalamaması E) Başkaları onaylamayacağı için Ne- cip’le birlikte gitmemesi 37

Kişilik Gelişimi 17. ve 18. soruları aşağıdaki parçaya 15. ve 16. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız. göre cevaplayınız. Küçük bir kasabada doğan Fatma, çocuk- Lise 1. sınıf öğrencisi Arda okul rehber öğret- luğunda babasından sık sık dayak yer ve ev menine şunları anlatır: işlerinin ağırlığından bunalan annesinin ilgi- sinden de yoksun büyür. Lisede sınıf arka- Bence ilkokul öğretmenlerinin insanlar üze- daşları hangi bölümde okuyacaklarını uzun rindeki etkisi çok fazla. Örneğin, bizim öğ- uzun araştırırken Fatma’nın tek düşüncesi retmenimiz matematik ve fen derslerine çok evden uzaklaşmak olur. Açıkta kalmayacağı önem verirdi. Ben ise derslerde sürekli resim bölümleri tercih listesine yazar. Bunlardan yapardım. Bu durum öğretmenimin hoşuna birini kazanır ve üniversite eğitimi için İstan- gitmez ve ‘‘Yaptığın resimler bir işe yaramıyor, bul’a gider. Bu eğitimi sırasında, bazıları bir- ileride sakın resimle ilgili bir bölüm seçme.” birine zıt olan çeşitli dinsel ve politik gruplara diyerek benim şevkimi kırmaya çalışırdı. Ona katılır fakat içlerinde barınamaz. Bir ara sınıf çok kızardım ve dünyanın en iyi ressamı ola- arkadaşı Emine ile eve çıkarlar ancak ona cağım diye kendime sözler verirdim. Bu ne- da yakınlık gösteremez, adeta kendisinden denle resim dergileri satın aldım, kurslara ka- uzaklaştırır. Emine eşyalarını toplayıp evi terk tıldım. Bu arada arkadaşlarımın benden daha ederken Fatma bunu umursamıyormuş gibi iyi resim yapmalarına dayanamazdım. Örne- davranır çünkü o kimsenin yardımına gerek- ğin, iki yıl önce bir resim yarışmasına katılmış, sinim duymuyor ve her konuda kendine ye- benden daha iyi resim yapan bir arkadaşıma tiyormuş gibi görünmek ister. Gerçekte ken- da yarışmayı haber vermemiştim. Çok güzel dine güvenmeyen, duygusal ama göstermeyi olmasına karşın resmim dereceye giremediği sevmeyen, sıkılgan, isteksiz ve duyarsız biri için yıkılmıştım. olarak Fatma’nın böyle görünmesi çok da zor olmaz. 17. Erikson’un psikososyal gelişim kura- mına göre, Arda’nın dünya çapında bir 15. Yukarıda anlatılanlara göre, Fatma ressam olmaya yönelik çabaları, aşa- hangi bağlanma biçimini geliştirmiş ğıdaki duyguların hangisinden kurtul- olabilir? maya yöneliktir? A) İkircikli A) Güvensizlik B) Umutsuzluk B) Saplantılı C) Durgunluk D) Utanç C) Korkulu E) Yetersizlik D) Kayıtsız E) Rol karmaşası 18. Freud’un psikanalitik kuramına göre, sınıf öğretmeninin tutumu karşısın- 16. Marcia’nın kimlik statüleri yaklaşmına da, Arda’nın resim çalışmalarına aşırı göre, Fatma hangi kimlik statüsünü zaman ayırmaya devam etmesi, aşa- geliştirmiş olabilir? ğıdaki savunma mekanizmalarından hangisine örnek olabilir? A) Ters B) Askıya alınmış A) Ketlenme B) Ödünleme C) İpotekli C) Bastırma D) Yüceltme D) Asosyal E) Düşünselleştirme E) Dağınık 38

Kişilik Gelişimi 19. Kemal Bey çok disiplinli, otoriter bir 21. Birgül’ün annesi; bazen ona bir zarar ge- babadır. Evdeki herkesi sürekli kendi lir diye, bazen de yapamaz, beceremez koyduğu kurallara uymaya zorlayan ve diye Birgül’ün yapacağı birçok işi kendisi koyduğu kuralların tartışılmasına kesin- yapar ve onun yapmasına izin vermez. likle izin vermeyen birisidir. Örneğin, haf- ta sonlarında, tatillerde bile evdeki herke- Annenin bu aşırı koruyucu tutumu, Bir- sin en geç saat 07.00’de kalkmasını ve gül’ün öncelikle hangi kişilik özelliğini kahvaltıda hazır olmasını ister. kazanmasını engeller? Kemal Bey’in katı, kuralcı ve kuralla- A) Yeterlilik B) Çalışkanlık rından taviz vermeyen kişiliği, han- C) Özerklik D) Özsaygı gi gelişim dönemindeki olumsuz ve E) Verimlilik yanlış ana baba tutumları sonucunda oluşmuş olabilir? 22. 70 yaşındaki Hüseyin Dede sinirli, hırçın ve mutsuz birisidir. Sürekli evdekilere A) Genital bağırır, çağırır ve hiçbir şeyden memnun olmaz. Mutsuzluğunun nedeni olduklarını B) Oral düşündüğü için devamlı çevresindekileri suçlar. C) Fallik D) Latent E) Anal Psikososyal gelişim kuramına göre, Hüseyin Dede’nin psikolojik durumu aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabi- lir? A) Stres B) Umutsuzluk C) Yalnızlık D) Hoşnutsuzluk E) Değersizlik 20. Savaş, lise son sınıfta olmasına rağmen 23. Üç yaşındaki Can, annesinden kendisine hâlen ne yapacağına, ne olmak istediğine omlet yapmasını ister. Annesi Can’a om- karar verememiştir. Henüz kendine özgü let hazırlarken Can da mutfak tezgâhının bir dünya görüşüne ve geleceğiyle ilgili önüne çektiği taburenin üstüne çıkar. bir plana sahip olmadığı gibi, bunun için Annesine “Sana yardım etmek istiyorum. bir şeyler yapmaya da çalışmamaktadır. Yumurtaları ben kıracağım.” der. Savaş’ın kendi kimliği ve geleceğiyle Can’ın bu isteği, Erikson’un psikosos- ilgili henüz bir karar verememesi ve yal gelişim kuramına göre aşağıdaki vermek için de bir çaba göstermeme- kavramlardan hangisiyle açıklanır? si, hangi kimlik statüsünün gösterge- sidir? A) Üretkenlik B) Girişimcilik A) Sorumsuz C) Kendine güven D) Özerklik B) Sorundan kaçan E) Çalışkanlık C) İpotekli 39 D) Kaygısız E) Dağınık

Kişilik Gelişimi 24. Freud’un kişilik kuramı ile ilgili olarak 27. Beşinci sınıf öğrencisi olan Esin’den aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? anne ve babasının beklentisi sınıfının en başarılı öğrencisi olmasıdır. Esin, Türkçe A) Bebeklik ve çocuklukta, kişilik yapısı- sınavından 96 aldığını söylediğinde anne nın tamamını id oluşturur. ve babasının verdiği tepki “Neden 100 almadın?” şeklinde olmuştur. B) Ego ve süper ego, id’den ayrışarak oluşur. Bu tip bir anne baba tutumu sonucu çocukta aşağıdaki özelliklerden han- C) Ego, yürütme organı gibi davranır. gisi en fazla görülür? D) Ego’nun çabaları, bireyin davranışla- A) Aşırı özgüven rının ahlaki olması yönündedir. B) Benmerkezcilik E) Süper ego, çevreyle etkileşim sonucu şekillenir. C) Yüksek kaygı D) Merhametsizlik E) Kimlik karmaşası 25. 50 yaşındaki İsmail Bey, çocuklarıyla ve 28. Yemek yapmayı çok seven lise öğrenci- yeğenleriyle birlikte zaman geçirmekten si Adil, ünlü bir aşçı olmak istemektedir. hoşlanan, onların gelişimlerine olumlu Buna rağmen ailesi ondan mühendis ol- katkılar yapan biridir. masını istediği için, ailesinin bu isteğini sorgulamaksızın yükseköğrenim tercih İsmail Bey’in bu davranışı, Erikson’un listesini mühendislik programlarıyla dol- psikososyal gelişim kuramına göre, durmuştur. aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? Buna göre Adil, aşağıdaki kimlik statü- A) Çalışkanlık lerinden hangisindedir? B) Yakınlık A) Başarılı B) Moratoryum C) Benlik bütünlüğü C) Ters D) İpotekli D) Üretkenlik E) Dağınık E) Girişimcilik 26. İlkokul 3. sınıf öğrencisi Ahmet kitap 29. Birinci sınıf öğrencisi Cansu, fizik dersin- okumayı çok sevmektedir. Onun kitap deki çalışma kâğıdını tamamlayamayınca okuma alışkanlığını bilen Yeliz Öğretmen, arkadaşları onunla alay ederler. Bu duru- Ahmet’i bu yönünden dolayı sınıfta sık ma çok üzülen Cansu’nun ertesi gün mi- sık övmektedir. desine kramplar girer. Annesi endişelenir ve onu doktora götürür. Doktor yaptığı Erikson’un kuramına göre Yeliz Öğret- tetkikler sonucunda Cansu’nun fizyolojik men’in bu davranışı Ahmet’te aşağıda- açıdan bir sorunu olmadığını ancak okul- ki özelliklerden hangisinin yerleşmesi- da yaşamış olduğu durumun onu etkile- ni sağlamaktadır? miş olabileceğini söyler. A) Güven duyma Buna göre Cansu’nun aşağıdaki sa- vunma mekanizmalarından hangisini B) Özerklik gösterdiği söylenebilir? C) Girişkenlik A) Yön değiştirme D) Çalışkanlık B) Bedenselleştirme E) Yakınlık C) Karşıt tepki gösterme D) Yansıtma E) Dışsallaştırma 40

Kişilik Gelişimi 30. Kırklı yaşların sonundaki Ayça Hanım iki 32. On beş yaşındaki Ali zamanının büyük çocuk annesi bir mimardır. Serbest za- bir kısmını sosyal paylaşım sitelerinde manlarında iğne oyasından kendine ve harcamaktadır. Ali, sosyal paylaşım si- arkadaşlarına takılar yapmakta ve çeşitli telerinde kendini olduğundan farklı gös- sivil toplum kuruluşlarında gönüllü olarak termekte ve günlük yaşamında yapa- çalışmaktadır. madığı birçok etkinliği yapıyormuş gibi yansıtmaktadır. Yansıttığı bu etkinlikler Erikson’un psikososyal gelişim kura- fotoğrafçılık, kitap okuma ve basketbolla mına göre Ayça Hanım’ın içinde bulun- uğraşma olarak sayılabilir. duğu durum aşağıdaki dönemlerden hangisiyle açıklanır? Buna göre, kişilik gelişimi açısından Ali’nin davranışı aşağıdakilerden han- A) Üretkenlik B) Bütünlük gisiyle açıklanır? C) Yakınlık D) Çalışkanlık A) Moratoryum kimlik E) Girişimcilik B) Mizacın gelişmesi C) Başarısız kimlik D) Benlik ve ideal benlik tutarsızlığı E) Ters kimliğin oluşması 31. On dört yaşındaki Selen, matematik der- 33. İki buçuk yaşındaki Göktuğ’un anne ve sindeki notu düşük olmasına rağmen, babasının kaygı düzeyi yüksektir. Anne son sınava çalışmak istememekte ve ça- babası düşüp yaralanmasından ve has- lışmamak için türlü bahaneler üretmekte- ta olmasından endişelendikleri için onun dir. Sınavlardaki başarısızlığının nedenini davranışlarını kısıtlamaktadırlar. de, matematik öğretmeninin onu sevme- diği, hatta kendisine “taktığı” için düşük Bu durumda Erikson’un psiko-sosyal not alması olarak açıklamaktadır. Selen gelişim kuramına göre Göktuğ’un aşa- buna benzer olayları defalarca yaşamış ğıdaki özelliklerden hangisini geliştir- ancak bu duruma düşmekten de kendini mesi beklenir? bir türlü kurtaramamıştır. A) Kuşku ve utanç Buna göre Selen aşağıdaki kişilik özel- liklerinden hangisini göstermektedir? B) Temel güvensizlik A) Mükemmeliyetçilik C) Kimlik karmaşası B) Benmerkezcilik D) Suçluluk C) Dış denetimlilik E) Aşağılık duygusu D) Öznel benlik 34. Freud’un psikoseksüel gelişim kura- mına göre, çocuğun kendi cinsiyetiyle E) Ego bütünlüğü ilgili toplumsal rollerini daha fazla ge- liştirdiği dönem aşağıdakilerden han- gisidir? A) Oral B) Anal C) Fallik D) Genital E) Latent 41

KİŞİLİK GELİŞİMİ (ÇÖZÜM) 1. Klasik psikonalikit kuruma göre: 3. Denetim odağı, bireylerin yaşadıklarının or- taya çıkış nedenleri konusunda sorumluluğu ✔ Davranışları yönlendiren güçler bilinç dı- kime ve neye yüklediği ile ilgili bir kavram- şındadır. dır ve kişinin yaşadıklarını yönlendirebil- me gücü ile ilgili değerlendirmelerini ifade ✔ Süperego ikincil süreçlere dayalı çalış- eder. Başka bir deyişle kişinin yaşadıklarını maz, doğrudan idi reddedip baskılar. kendisinin ne kadar kontrol edebileceğini Plan yapmak, ertelemek egonun fonksi- belirler. İçsel denetim odaklı insanlar yaşa- yonudur. dığı olayların gelişmesinde ve ortaya çıkma- sında kendilerinin belirleyici rol oynadığını ✔ C insiyet farklılıkları fallik dönemde kav- düşünürken dışsal denetim odaklı kişiler ranır. hiçbir rolleri olmadığına inanırlar. Bu açıkla- malara dayanarak, annesinin koruyucu tu- Psikanalitik kurama göre, savunma meka- tumu yüzünden Ahmet’in okulda genellikle nizmaları id tarafından değil ego tarafın- öğretmene yakın yerlerde bulunmayı tercih dan kullanılan davranış örüntüleridir. Birey etmesi ve öğretmenden izin alarak bireysel herhangi bir kaygı ve istemediği durumla etkinliklere katılması, Ahmet’in iç denetimi- karşılaştığında başvurduğu savunma me- min gelişmediğinin göstergesidir. kanizmalarından biri olan yön değiştirme savunma mekanizması ise bireyin duygu- Cevap B larını farklı tepkilere dönüştürmesidir. Bu bağlamda dedikodu yapmak, başkalarının arkasından konuşmak, iftira atmak vb. gibi davranışlar yön değiştirmiş bir tepki olarak düşünülebilir. Cevap C 2. Erikson’un psiko-sosyal gelişim kuramına 4. Freud’un psikanalitik kuramında ego kişilik göre, bireyler 30–60 yaş aralığında toplum- birimi bireyin yaşadığı stresle başa çıkma- da sorumluluk alıp çeşitli faaliyetlerde bu- sı için savunma mekanizmalarını kullanılır. lunabilirlerse veya çocukların yetiştirilmesi Bunlardan biri de “çarpıtma” mekanizması- gibi faydalı işler yaptıklarında, bu dönemin dır. Bu mekanizmada, birey kendi iç dünya- üretkenliğe karşı verimsizlik karmaşasının sının gereksinmelerine göre, kendi dışındaki üstesinden gelebilirler. Berrin, 30’lu yaşlarını durum ya da süreçleri gerçekçi olmayan bir hem çocuklarını iyi bir biçimde yetiştirmiş şekilde değişikliğe uğratır. Hasan Bey’in Sel- hem de çevresindeki sosyal çalışmalara ma Hanım’ın mesleği ile alay etmesi ve ona gönüllü olarak katılarak geçirmiştir. Şu anda kaba davranması gerçeğini gözardı ederek, 60 yaşında olan Berrin, iyi eğitim gören ve Selma Hanım’ın kendisi ile görüşmeme mutlu evlilikler yapan çocuklarıyla gurur kararını aşırı kilolu olmasına bağlaması bu duymaktadır ve böylelikle kendisini ailesine anlamda çarpıtma mekanizmasına örnek karşı faydalı ve verimli hissetmektedir. oluşturur. Bu bağlamda Hasan Bey sıkıntı ve içsel çatışma yaşamamak için, gerçeği daha Cevap B farklı hale getirerek sıkıntı yaratmayacak şe- kilde kabul etmeye çalışmaktadır. 42 Cevap C

Kişilik Gelişimi 5. Marcia tarafından Erikson’un Gelişim Dö- 8. Bireyin bir görevi yapmaya çalışması ve bu nemleri dikkate alınarak hazırlanmış 4 kimlik görevi başarmaya güdülenmesi onun bu statüsünden biri olan “başarılı kimlik” sta- görevin sorumluluğunu ne kadar üstlendi- tüsüne sahip bireyler, ergenlik döneminde ğiyle ilişkilidir. Çocuğa kazandırılan pek çok bunalım geçirmiş ve bir karara varıp bu alışkanlık gibi sorumluluk duygusu da ilk kararda bağlanmış kişilerdir. Bireyler her- çocukluk döneminden itibaren örneklerle hangi bir kararsızlık durumunda (bunalım yaşatılarak öğretilir. Sorumluluğun kazan- durumunda) etkin karar alarak tercih yapar- dırılmasında aile içi etkileşim ve ailedeki lar. Verdikleri kararın doğru olduğunu kabul disiplin anlayışı çok önemlidir. Sorumluluk ederler ve kararlarından memnundurlar. duygusun oluşmasında otonomi fırsatlarıyla Diğer insanların kendisini kabul ettiğine ina- onu davranışlarının sonuçları ile baş başa nırlar. Buna göre Gökçe’nin aile baskısı ile bırakma yolu önemlidir. Bunun için öncelikle yaptığı üniversite tercihi nedeniyle yaşadığı çocuğa küçük yaşlardan itibaren yaşına ve karmaşayı (ipotekli kimlik) aşarak başarılı yeteneklerine uygun görevler vererek güven kimlik statüsüne sahip olduğunu söylemek duygusunu kazanması sağlanmalıdır. doğrudur. Cevap D Cevap A 6. Azra’da gözlenen davranış değişikliklerinin 9. Bağlanma kuramına göre kaçınmacı bağ- sebebi ayrılık kaygısıdır. Ayrılık kaygısı, ço- lanma stiline sahip bireyler özsaygı düzey- cuğun sevdiği kişi ya da kişilerden, güven leri düşük olduğu için hem kendilerine hem duyduğu ortamdan ayrılma durumunda de başkaları tarafından red edileceklerine kaygı duyması ve kaygısını çeşitli tepiler- inandıkları için başkalarına ilişkin olumsuz le ortaya koymasıdır. Ayrılık kaygısı yaşa- algıya sahiptirler. Bu nedenle yakın ilişkiler yan çocuklar geceleri altına ıslatma, tırnak kurmaktan çekinirler. Buna göre soruda ve- yeme, saldırganlık, okula gitmek istememe rilen sosyogram incelendiğinde F öğrencisi- gibi tepkiler gösterirler. nin kaçınmalı bağlanma stiline sahip oldu- ğu söylenebilir. Çünkü bu öğrenci etkinliğe Cevap B gitmek için hiçbir arkadaşını seçmemiştir ve kendisini seçenleri de reddetmiştir. Cevap A 7. Mantığa bürüme savunma mekanizması 10. Orhan Veli’nin bu şiirinde özellikle “ben ne- bireyin yapmış oldugu belirli bir davranışa yim?” dizesi Erikson’un psikososyal gelişim hafifletici mazeretler bulma (çevre tarafın- dönemlerinden “Kimlik kazanmaya karşı rol dan kabul edilebilecek) biçiminde kendisi- karmaşası” döneminin özelliklerini yansıtır. ni gösterir. Birey mazeretler bularak kendi 12-18 yaş arasını kapsayan ergenlik döne- davranışlarını oldugundan daha az yanlış minde birey özellikle “Ben kimim?” soru- gösterme eğilimindedir. Buna göre tefeciyi sunun cevabını bulmaya çalışır. Ergen, bu öldürmeyi düşündüğü için kendinden nefret soruyu cevaplarken ana babasından çok, eden Raskolnikov’un, tefeciyi öldürmenin, akran gruplarından etkilenir. Hızlı bir fizyo- binlerce kişiyi mutlu edecek yüce bir görev lojik ve fiziksel değişme içindeyken aynı za- olduğunu düşünerek yaşadığı çatışmadan manda gelecekteki eğitimi, kariyeri hakkın- kurtulması bu savunma mekanizması ile da yeni kararlar verme baskısı, daha önce açıklanır. oluşturduğu psiko-sosyal kimliğini gözden geçirmeye zorlar. Cevap A Cevap C 43

Kişilik Gelişimi 11. Bağlanma, insanların kendileri için önemli 13. Freud yapısal kişilik kuramında kişiliği id, gördükleri kişilere karşı geliştirdikleri güç- ego ve süperego olmak üzere üç kısımda lü duygusal bağlar olarak tanımlanabilir. incelemiştir. Süperego bu sürecin ahlaki Bağlanma kuramları, erken çocukluk dö- (törel) yanıdır. Bireyin içinde yaşadığı top- neminde birincil bakıcılarla kurulan ilişkinin lumun baskısı, kültürü, ahlak, vicdan, din, niteliğinin, yaşamın daha sonraki dönemle- etik, töre, kurallar bütünü süperegoyu temsil rinde kurulacak olan ilişkilerde belirleyici ol- eder. Buna göre Suad’ın “Başkaları onayla- duğunu vurgulamaktadır. Bu süreçte bakıcı mayacağı için Necip’le birlikte gitmemesi” ile çocuk arasında kurulan ilişki sonucun- bu davranışın doğrudan süperego tarafın- da, çocuğun bakıcısına ve kendisine ilişkin dan kontrol edildiğini gösterir. oluşturduğu zihinsel işleyen modeller yaşam boyu sürmekte ve her dönemde kişilerarası Cevap E ilişkilerin temelini oluşturmaktadır. Cevap B 12. Erikson’a göre 18-26 yaş “Yakınlığa karşı 14. Cinsiyet rolü, bireyin kendi kimliğini kadın yalıtılmışlık” dönemidir. Bu dönemde kimlik ve erkek olarak algılayıp, cinsiyetinin gerek- duygusunu kazanmış olan genç yetişkin- tirdiği davranışı göstermesi anlamına gelir. ler, diğer insanlarla yakın ilişkiler kurmaya Literatürde cinsiyet rolleri ile ilgili en temel hazırdırlar. Erikson; yakın ilişkiyle bireylerin çalışmaları yapan Sandra L. Bem(1981) yaşantılarını diğerleriyle paylaşabilme ye- bireyleri kadınsı ve erkeksi özellikleri ba- teneğini ifade etmektedir. Diğer bir deyişle rındırma bakımından dört gruba ayırmıştır. yakınlık, bir kişinin en derinlerdeki umutları- Kadınsı özellikleri daha çok, erkeksi özel- nı, korkularını, duygularını, düşüncelerini bir likleri daha az taşıyanlar “kadınsı”; erkeksi başkasıyla paylaşabilme ve bir başkasının özellikleri daha çok, kadınsı özellikleri daha yakınlık ihtiyacını kabul edebilme yeteneği- az taşıyanlar “erkeksi”; hem kadınsı hem de dir. Aynı ya da karşıt cins arkadaş, eş, sevgi- erkeksi özellikleri taşıyanlar “androjen”; ne li, iş arkadaşları gibi, yakın çevrede bulunan kadınsı ne de erkeksi özellikleri taşıyanlar kişilerle yakın ilişkiler kurabilen genç yetiş- ise “farklılaşmamış (belirsiz)” cinsiyet tip- kinler, kimliklerini kaybetme kaygısı yaşa- lemesi olarak sınıflandırılmıştır. Buna göre mamaktadırlar. İlişkilerinde kimliğini kaybet- soruda Fatma’nın ne kadınsı ne de erkeksi me kaygısı yaşayan genç yetişkinlerse diğer özelliklerinin baskın olduğundan ve kadınsı/ insanlarla yakın ilişki kurmak istemeyebilirler erkeksi özellikleri birlikte taşıdığından söz ve insanlardan uzaklaşabilirler. Bu durumsa edilmediği için Fatma’nın farklılaşmamış/ bireyin yalnız kalmasına ve yalıtılmışlık duy- belirsiz cinsiyet rolüne sahip olduğu sonucu gusunun ortaya çıkmasına yol açabilmekte- ortaya çıkar. dir. Cevap D Cevap A 44

Kişilik Gelişimi 15. Bağlanma, insanların kendileri için önemli 16. Marcia’nın kimlik statülerinden biri olan gördükleri başkalarına karşı geliştirdikleri dağınık (kargaşalı) kimlik statüsünde, birey güçlü duygusal bağlar olarak tanımlana- kimlik arayışı içinde değildir, yaşamının te- bilir. Bowlby yaptığı çalışmalarda güvenli, mel alanlarına ilişkin kararlar vermemişlerdir. kaygılı/kararsız ve kaçma olmak üzere üç Yani halihazırda bir arayıştan ve kimlikte temel bağlanma stili ortaya koymuşlardır. karar kılmaktan söz edilemez. Soruda Fat- Bartholomew ve Horowitz ise Bowlby’nin ma’nın siyasi, dini ya da meslekle ilişkili bağlanma kuramına dayanarak, benliğe ve olarak bir arayış içinde olmadığı ve bir çö- başkalarına ait zihinsel modellerin olumlu züme de ulaşmadığından bahsedildiği için ve olumsuz olma durumlarının çaprazlan- Fatma’nın dağınık kimlik statüsüne sahip masından oluşan, dörtlü yetişkin bağlanma olduğu ortadır. stilini geliştirmişlerdir. Bu kurama göre, gü- venli, saplantılı, kayıtsız ve korkulu olmak Cevap E üzere dört bağlanma stili bulunmaktadır. BENLİK MODELİ Olumlu Olumsuz 17. Arda’nın ilkokul öğretmeninin tutumundan bahsettiği bu soru Erikson’un psikososyal Olumlu 1. Güvenli 2. Saplantılı gelişim kuramının “çalışkanlığa karşı aşa- BAŞKALARI 4. Kayıtsız 3. Korkulu ğılık duygusu” dönemi ile açıklanır. Bu dö- nemde özellikle okulda yeteneklerini sergi- MODELİ leme olanağı verilen, başarılı olma fırsatları Olumsuz sunulan çocuklar kendi özelliklerine ilişkin bir güven geliştirerek “çalışkan olma” duy- Güvenli bağlanma stili, bireyin kendisine ve gusunu yaşarken; okulun çocuğa yukarıda başkalarına ilişkin algılarının olumlu olduğu bahsedilen fırsatları sunamaması çocuğun stildir. Kişinin kendisi hakkındaki değersizlik kendisini yetersiz algılamasına ve “aşağılık duygularına, başkalarına ilişkin olumlu de- duygusu” geliştirmesine neden olacaktır. Bu ğerlendirmelerinin eşlik ettiği stil, saplantılı bağlamda öğretmeninin “Yaptığın resimler stildir. Kendisine ilişkin algının olumlu ancak bir işe yaramıyor, ileride sakın resimle ilgili başkalarına ilişkin algının olumsuz olduğu bir bölüm seçme” sözlerine karşılık Arda’nın bağlanma örüntüsü, kayıtsız stildir. Her iki dünya çapında bir ressam olmaya yönelik algınında olumsuz olduğu bağlanma örün- çabaları aşağılık duygusundan (yetersizlik) tüsü ise, korkulu stildir. kurtulmaya çalıştığını gösterir niteliktedir. Buna göre gerçekte kendine güvenmeyen, Cevap E duygusal ama göstermeyi sevmeyen, sıkıl- gan, isteksiz ve duyarsız biri olan Fatma’nın 18. Ödünleme (telafi) savunma mekanizması (benlik modeli olumsuz) bir kişiye ya da gru- bireyin kendini zayıf gördüğü bir alandaki ba bağlanmaktan çekinmesi (başkaları mo- eksikliğini başka bir alandaki başarısıyla deli olumsuz) korkulu bağlanma stiline sahip telafi etmeye çalışmasıdır. Bununla birlikte olduğunu gösterir. bu soruda ödünleme savunma mekanizma- sı olumsuz durumun kişinin daha çok çaba Cevap C gösterip durumu olumlu çevirmeye çalışma- sını sağlaması olarak ele alınmıştır. Cevap B 45

Kişilik Gelişimi 19. Aşırı kuralcı olmak, titiz olmak, otoriter ol- 23. Çocuk taburenin üstüne çıkarak iş yapmak mak, disiplinli olmak Freud’a göre, anal dö- istemektedir. Fiziksel bir hareketi tek başı- neme saplantı şeklinde açıklanır. na yapmaya çalışmak özerklik duygusunun Cevap E yansımasıdır ve bu yönde davranabilmek özerklik duygusunu geliştirir. 20. Soru kökünde Savaşın, henüz bir dünya görüşüne ve geleceğe ilişkin bir plana sa- Girişimcilik; soru sormak, oyun oynamak hip olmadığı, bunun için de bir şey yapma- gibi etkinlikleri içerir. Soruda tabureye çık- ya çalışmadığı vurgulanmaktadır. Bir şeyler mak, yumurta kırmak gibi fiziksel hareketler yapmaya çalışmaması, dağınık kimlikte ol- üzerinde durulmuştur. Bundan dolayı soru- duğunu göstermektedir. Eğer soru kökünde nun cevabı girişimcilik olamaz, cevap özerk- başkasının söylediğini düşünmeden kabul liktir. etseydi ipotekli kimlik olurdu. Cevap E Cevap D 21. Soruda, “Birgül’ün annesi, Birgül’ün yapa- 24. Ego, kişiliğin akılsal gerçeklik ilkesine göre cağı pek çok işi ona zarar gelir kaygısıyla çalışan ama ahlaksız olan yönüdür. Ego ger- kendisi yapmaktadır” denmektedir. Bu du- çek durumu değerlendirir ancak süper ego- rumun öncelikle, hangi kişilik özelliğini ka- nun baskısı ile ahlaklı olmaya çalışır. Kişiliği zanmasını engelleyeceği sorulmuştur. Erik- ahlaklı yapan süper egodur. son’a göre fiziksel davranışları engellemek öncelikle özerklik duygusunun kazanılması- Ego ve süper ego id’den bağımsızlaşarak nı engeller. oluşur. B seçeneği tamamen doğrudur. Cevap C Ego, id ve süper egoyu dikkate alır ve den- 22. Soru kökünde 70 yaşındaki bir kişinin sinir- geleyerek davranışlarımızın nasıl olacağına li, hırçın, mutsuz ve çevreyle kavgalı olması karar verir, dolayısıyla C seçeneği doğrudur. vurgulanmıştır. Soruda mevcut durum sorul- maktadır. Bu ifadeler Erikson’a göre umut- Süper ego anne baba ve çevreden edinilir, suzluğu yansıtmaktadır. dolayısı ile E seçeneği doğrudur. Cevap B A seçeneği problemli bir seçenektir. “Be- 46 beklik ve çocuklukta, kişilik yapısının tama- mını id oluşturur.” ifadesi tam olarak doğru değildir. Ego 8. Ay civarında gelişir, süpere- go da 3-6 yaşlar arasında oluşur. Dolayısıyla bu seçenekte yanlıştır. Bu yüzden sorunun iki tane doğru cevabı vardır. ÖSYM tarafından İPTAL EDİLMİŞTİR.

25. Çocukları ile ilgilenmek, onların gelişimleri- Kişilik Gelişimi ne katkı sağlamak ve onları yetiştirmek üret- kenlik duygusuna yol açar ve bu duyguyu öncesi dönem çocuğu için doğal bir süreç- destekler. Üretkenlik duygusu içinde olanlar tir. Ancak okul çocuğunda ben merkezcili- kendileri dışındaki insanlar (çocukları diğer ğin devam etmesi için anne babanın aşırı insanlar vb) ile ilgili olurlar, durgunluk duy- izin verici tutumlarının olması gerekir. Ancak gusunda olanlar kendileri ile aşırı ilgili olurlar. tabii ki buradaki ben merkezcilik işlem ön- cesi benmerkezciliğin bilişsel yetersizliği ile Yakınlık, eş ve sevgili ilişkisi ve anne baba- ilişkili değildir. Bu karıştırılmamalıdır. soruda nın çocuğu ile kurduğu ilişkide karşımıza anne baba izin verici olmadığı için benmer- çıkar. Ancak yakınlıkta önemli olan, kişinin kezcilik/bencillk cevap olamaz. B seçeneği kendini yalnız hissetmemesi ve duygularını yanlıştır. paylaşabilmesidir. Soruda ise yetişmelerine katkı sağlamak vardır ki bu yakınlık değil, Merhametsizlik aşırı ceza gören bireylerde üretkenlik duygusudur. görülür. Anne babanın böyle tutumu olmadı- ğı için D seçeneği hatalıdır. Kimlik karmaşa- Benlik bütünlüğü tüm yaşamından memnun sı ergenlik döneminde yaşanır. Esin beşinci olup olmama ile ilişkilidir, soruda böyle bir sınıf öğrencisi olduğu için kimlik karmaşası durum söz konusu değildir. yaşamayacağından E seçeneği de hatalıdır. Cevap D Cevap C 26. İlkokul 3. sınıf öğrencisi bir birey yaklaşık 28. Bireyin hiç bir sorgulama ya da araştırma 9-10 yaşında olacaktır. Erikson’un psiko- yapmaksızın yakın çevresindeki otorite fi- sosyal gelişim dönemine göre 6-11 yaşları gürlerinin kendisi için önerdiği veya planla- arası “başarı/yeterlilik/çalışkanlığa karşı dığı seçimleri/beklentileri karşılayan bağlan- aşağılık duygusu/yetersizlik” dönemidir. malar yaşaması, böylece kriz yaşamadan Bu yaşlar arasındaki çocukların istendik bir kimliğe kavuşması ipotekli kimlik statü- davranışlarına pekiştireçler vermek onların süne sahip olduğunu göstermektedir. Soru- yeterlilik/başarı/çalışkanlık özelliklerini bes- da Adil’in hiç sorgulama yapmadan ailesinin leyecektir. istediği mühendislik programını yükseköğ- retim tercih listesine yazması anlatılmıştır. Cevap D Adil’in bu davranışı ipotekli kimlikte olduğu- nu anlatmaktadır. 27. Soruda yer alan anne babanın tercih ettiği anne baba tutumu “mükemmelliyetçi” anne Cevap D baba tutumudur. Bu türden tutumlara sahip anne babalar çocuklarının başarılarıyla tat- 29. Bedenselleştirme/organlaştırma/somati- min edemediği anne babalardır. Her zaman zasyon; bireyin yaşadığı kaygıların sağlıklı daha iyi ve daha yüksek bir düzey beklenti- boşaltılamaması durumunda, vücudun çe- leri vardır. Bu yüksek beklentiler çocuklarda şitli yerlerinde fiziksel bir nedeni olmayan başarızlık kaygısına neden olur. Doğru ce- yakınmalarla kaygının yarattığı gerginliği bo- vap C seçeneğidir. şaltmasıdır. Okulda yaşadığı olumsuz dene- yimden sonra Cansu’nun “fizyolojik açıdan Başarısız olursa anne babanın onayını ala- bir sorunu olmadığı” halde mide krampları mayacak olması çocukların gerginlik yaşa- yaşaması bedenselleştirme mekanizmasını masıyla sonlanır. Bu türden bir tutum ço- kullandığını gösterir. cuğun kendine güvenini desteklemez, bu nedenle A seçeneği yanlıştır. Cevap B Benmerkezcilik gelişimsel süreçlerde islem 47

Kişilik Gelişimi 30. Erikson’un psikososyal gelişim kuramın- 33. İki buçuk yaşındaki bir çocuk Erikson’un da gelişim dönemleri tamamlanırken “yaş” psiko-sosyal kişilik kuramına göre özerkli- önemli bir kriter olarak dikkate alınmalıdır. ğe karşı kuşku ve utanç dönemindedir. Bu Kırklı yaşlardaki bir birey “üretkenliğe karşı dönemde eylemlerine izin verilen birey ba- durgunluk” evresinde olacaktır, çünkü bu ğımsız davranma gücü yani özerklik kaza- evre 30-60 yaşları arasındadır. Ayrıca Ayça nırken, aşırı ilgili ve koruyucu anne babalar Hanım’ın hem kendisi hem de toplum için tarafından kısıtlanan çocuklarda kuşku ve yaptığı eylemler “üretme” çabasını açıkça utanç gelişir. Temel güven duygusu 0-1,5 ortaya koymaktadır. yaşları arasında, suçluluk duygusu 3-6 yaş- ları, aşağılık duygusu 7-11 yaşları arasındaki Cevap A olumsuz deneyimlerle oluşurken kimlik kar- maşası ise ergenlik döneminde oluşur. Cevap A 31. Selen, kendi davranışlarının kontrolünü elin- de tutamamakta, yaşadığı olumsuz durum- lara düşmekten kendisini kurtaramamakta ve başarısızlığının nedeni olarak öğretmenin kendisini sevmediği ve kendisine “taktığı” savunusuna gitmekte yani başka bir deyişle dışsal yüklemeler yapmaktadır. Kendi dav- ranışlarını yönetememek, sorunlar karşısın- da dışsal yüklemeler yapmak “dış denetim- lilik” özelliğidir. Cevap C 32. Hümanist kurama göre bireyin kendisi ile 34. Psikoseksüel kişilik kuramına göre birey ilgili yargıları onun benliğini oluşturur. İdeal cinsiyetine ilişkin farkındalığı fallik dönemde benlik ise bireyin olmak istediği yeri, ka- kazanır. Bu dönemde karşı cinse düşkün- vuşmak istediği benliği anlatır. Ali’nin gös- lük ortaya çıkar ve kendi cinsiyetine ilişkin termeye çalıştığı özellikleri ile gerçekte var davranışları kazanmaya başlar. Ancak latent olan niteliklerinin örtüşmemesi onun gerçek dönemde hemcinsinden olan ebeveyniyle benliği ile ideal benliğinin tutarsızlığını gös- yaşadığı çatışmalar çözülür ve hemcinsiyle terir. Moratoryum, bireyin kimlik kazanma özdeşleşmeye başlar. Toplumsal cinsiyet sürecini ertelemesidir. Mizaç kimliğin ço- rollerinin edinilmeye başlandığı dönem fal- ğunlukla doğuştan getirilen, belli davranış lik dönemdir ama bu özelliklerin “daha fazla türlerine karşı eğilimleri içeren ve çoğunlukla geliştirildiği” dönem latent dönemdir. “Kız heyecansal olan nitelikleridir. Başarısız kim- anadan öğrenir sofra düzmeyi, erkek ba- lik, bireyin ben kimim, ne olacağım ve neye badan öğrenir sohbet gezmeyi” deyişi bu yöneleceğim sorularını yanıtlayıp bir kimlik dönemde edinilen toplumsal cinsiyet rolle- edinememesi olarak açıklanabilir. Ters kim- rini açıklar. Oral ve anal dönemde toplam- lik ise ergenin kimlik edinme sürecinde al- sal cinsiyet rollerine ilişkin kazanım yoktur. dığı olumsuz tepkiler nedeniyle anne baba Ergenlik döneminde ise edindiği toplumsal ya da yakın çevrenin onaylamayacağı kişilik cinsiyet rolleri ile cinsel bilgileri kullanma özelliklerini edinmesidir. eğilimi ortaya çıkar. Cevap D Cevap E 48

HÜMANİSTİK YAKLAŞIM 1. Oya Hanım tiyatroyu çok sever ve fırsat 1. Oya Hanım, tiyatroyu çok seven bir kişi olup, bulduğunda sık sık tiyatroya gider. Son son zamanlarda işlerinin yoğunluğundan ti- zamanlarda işlerinin yoğunluğundan yeni yatroya gidememektedir. Bunun eksikliğini bir oyuna gidememiştir. Bu yüzden, uzun hisseden Oya Hanım, tiyatroya gitmek için zamandır tiyatroya gidememenin eksikli- fırsat kollamaktadır. Bu ifadeler dikkatlice ğini hissetmekte ve tiyatroya gitmenin bir incelendiğinde sanatsal bir etkinliğe duyu- fırsatını kollamaktadır. lan ilgiden, bu etkinlikle ilgilenememenin oluşturduğu eksiklikten söz edilmektedir. Ti- Oya Hanım’ın tiyatroya gitme ihtiyacı, yatro, sinema, resim vb. sanatsal aktiviteler; hangi türden bir ihtiyaçtır? bir gruba ait olmak, saygı görmek, kendini güvende hissetmek gibi ihtiyaçlarla doğ- A) Rahatlama rudan ilişkilendirilemez. Bu aktiviteleri ilgi duyduğu için yapan bir kişi, estetik ihtiyacını B) Bilme, tanıma karşılamaya çalışmaktadır. Çünkü estetik ih- tiyacı, yapılan işe güzellik katmak, sanatsal C) Yakınlık aktivitelerle ilgilenmek gibi durumları içerir. D) Estetik Cevap D E) Saygınlık 2. Yapılan bir araştırmada; bakımevine 2. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi içerisin- getirilen terk edilmiş, yeni doğmuş be- de yer alan ilk dört ihtiyaç, temel ihtiyaçlar beklerin bakıcılar tarafından beslenme, olarak bilinmektedir. Bu ihtiyaçlar, yaşamsal temizlik gibi günlük bakımlarının yapıl- önem taşıyan, bireyin yaşamını devam et- masına rağmen bazılarının yaşamadığı tirebilmesi için gerekli ihtiyaçlardır. İlk dört görülmüştür. ihtiyaç; fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik, sevgi ve saygı ihtiyacıdır. Bu bilgiler doğrultusun- İhtiyaç kuramına göre, gerekli bakım- da soru incelendiğinde; bebeklerin fizyolojik ları yapıldığı hâlde bebeklerin yaşam- ihtiyaçları karşılanmasına ve gündelik ba- larını yitirmelerinin en önemli nedeni kımları yapılmasına karşın, yaşamlarını de- aşağıdakilerden hangisidir? vam ettiremediğinden söz edilmiştir. Çünkü bebeklerin ilgi görme ve sevgi ihtiyacı karşı- A) Sevgi, ilgi görme ihtiyacı da hayatta lanamamaktadır. Bu ihtiyaç karşılanamadığı kalma ihtiyaçlarındandır. sürece, bu ihtiyacın altındaki ihtiyaçların karşılanmış olması yaşamın devamı açısın- B) Bakımevleri, bebeklerin gelişim özel- dan yetmemektedir. Sevgi ihtiyacı da diğer liklerine göre düzenlenmemiştir. ihtiyaçlar gibi temel bir ihtiyaçtır. C) Bakımevleri, ait olma ihtiyacını karşı- Cevap A lamada yetersizdir. D) Bebekler, kendilerini güvende hisset- memektedir. E) Bakımevleri, asgari koruma standart- larına göre düzenlenmiştir. 49