พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม Dictionary of Buddhism

หมวดเกิน 10 287 [356]3. จิตทเี่ กิดพรอ มดวยโสมนัสสเวทนา ไมป ระกอบดว ยปญญา ไมม กี ารชกั นาํ4. ” ” มีการชักนาํ5. จิตที่เกดิ พรอมดวยอเุ บกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมกี ารชกั นํา6. ” ” มกี ารชักนํา7. ” ไมประกอบดว ยปญญา ไมม ีการชกั นาํ8. ” ” มีการชักนาํ1. One consc, accom by joy, assoc with knowledge, unprompted.2. ~ , ~ , ~ , prompted.3. ~ , ~ , dissoc from knowledge, unprompted.4. ~ , ~ , ~ , prompted.5. One consc, acc by indif, assoc with knowledge, unprompted.6. ~ , ~ , ~ , prompted.7. ~ , ~ , dissoc from knowledge, unprompted.8. ~ , ~ , ~ , prompted.• มหาวิบากจติ หรอื สเหตุกกามาวจรวบิ ากจติ 8 (จติ อันเปนผลของมหากศุ ล หรอืวิบากจิตท่ีเปน ไปในกามภมู ิ มีสมั ปยุตตเหตุ — Mahàvipàka-citta: resultant consc)(เหมอื นกบั มหากศุ ลจิตทุกขอ)• มหากิริยาจติ หรือ สเหตกุ กามาวจรกริ ยิ าจติ 8 (จติ อันเปน กริ ยิ าอยางท่ีทํามหากุศลแตไ มม วี บิ าก ไดแ กก ารกระทาํ มหากศุ ลของพระอรหนั ต หรอื กริ ยิ าจติ ในกามภมู ิ มสี มั ปยตุ ตเหตุ— Mahàkiriyà-citta: functional consc) (เหมือนกับมหากุศลจิตทกุ ขอ )2. รปู าวจรจติ 15 (จติ อนั เปน ไปในรปู ภมู ิ — Råpàvacara-citta:Form-Sphere consciousness) 1) รปู าวจรกศุ ลจติ 5 (กศุ ลจติ ทเี่ ปน ไปในรปู ภมู ิ ไดแ กจ ติ ของผเู ขา ถงึ รปู ฌาน — Råpàvacara- kusala-citta: Form-Sphere moral consc)1. วิตกกฺ วิจารปติสเุ ขกคคฺ ตาสหติ ํ ปมชฌฺ านกสุ ลจิตฺตํ2. วจิ ารปตสิ ุเขกคคฺ ตาสหติ ํ ทตุ ิยชฌฺ านกสุ ลจิตฺตํ3. ปติสเุ ขกคฺคตาสหติ ํ ตติยชฌฺ านกสุ ลจติ ฺตํ4. สุเขกคคฺ ตาสหิตํ จตตุ ถฺ ชฺฌานกุสลจติ ฺตํ5. อุเปกเฺ ขกคฺคตาสหติ ํ ปฺจมชฌฺ านกสุ ลจติ ตฺ ํ1. ปฐมฌานกุศลจติ ทป่ี ระกอบดวย วิตก วิจาร ปต ิ สุข เอกคั คตา2. ทุติยฌานกศุ ลจิต ที่ประกอบดว ย วจิ าร ปต ิ สขุ เอกัคคตา

[356] 288 พจนานุกรมพทุ ธศาสตร3. ตตยิ ฌานกุศลจติ ทปี่ ระกอบดวย ปติ สขุ เอกัคคตา4. จตตุ ถฌานกุศลจิต ทีป่ ระกอบดวย สุข เอกคั คตา5. ปญจมฌานกุศลจิต ท่ีประกอบดว ย อเุ บกขา เอกคั คตา1. First Jhàna consc with initial application, sustained application, rapture, happiness and one-pointedness.2. Second Jhàna consc with sustained application, rapture, happiness and one- pointedness.3. Third Jhàna consc with rapture, happiness and one-pointedness.4. Fourth Jhàna consc with happiness and one-pointedness.5. Fifth Jhàna consc with equanimity and one-pointedness. 2) รูปาวจรวบิ ากจิต 5 (วิบากจติ ท่เี ปนไปในรูปภูมิ คอื จติ ที่เปนผลของรปู าวจรกุศล — Råpàvacara-vipàka-citta: Form-Sphere resultant consc) (เหมือนกบั รปู าวจรกุศลจติ ทุกขอ เปลี่ยนแตค าํ ทายเปน วปิ ากจติ ตฺ )ํ 3) รปู าวจรกริ ยิ าจติ 5 (กริ ยิ าจติ ทเี่ ปน ไปในรปู ภมู ิ คอื จติ ของพระอรหนั ตผ กู ระทาํ รปู าวจรกศุ ล — Råpàvacara-kiriyà-citta: Form-Sphere functional consc) (เหมือนกับรปู าวจรกุศล จติ ทุกขอ เปลย่ี นแตค ําทา ยเปน กิริยาจติ ฺต)ํ3. อรปู าวจรจติ 12 (จติ ทเ่ี ปน ไปในอรปู ภมู ิ — Aråpàvacara-citta: Formless-Sphere consc) 1) อรปู าวจรกศุ ลจิต 4 (กุศลจิตทเี่ ปนไปในอรปู ภมู ิ ไดแก จติ ของผเู ขา ถึงอรปู ฌาน — Arå pàvacara-kusala-citta: Formless-Sphere moral consc)1. อากาสานฺจายตนกุสลจิตตฺ ํ2. วิฺาณฺจายตนกุสลจติ ฺตํ3. อากิฺจฺายตนกสุ ลจติ ตฺ ํ4. เนวสฺานาสฺายตนกุสลจิตตฺ ํ1. กุศลจิตประกอบดวยอากาสานญั จายตนฌาน2. กุศลจติ ประกอบดว ยวญิ ญาณญั จายตนฌาน3. กุศลจติ ประกอบดว ยอากิญจัญญายตนฌาน4. กศุ ลจติ ประกอบดว ยเนวสญั ญานาสัญญายตนฌาน1. Moral Jhàna consc dwelling on the infinity of space.2. Moral Jhàna consc dwelling on the infinity of consciousness.3. Moral Jhàna consc dwelling on nothingness.4. Moral Jhàna consc wherein perception neither is nor is not. 2) อรูปาวจรวิบากจติ (วิบากจิตทเ่ี ปน ไปในอรปู ภูมิ คอื จติ ทเ่ี ปนผลของอรูปาวจรกศุ ล —

หมวดเกิน 10 289 [356] Aråpàvacara-vipàka-citta: Formless-Sphere resultant consc) (เหมือนกบั อรปู าวจร- กศุ ลจติ ทกุ ขอ เปลยี่ นแตค ําทายเปน วิปากจิตตฺ )ํ 3) อรปู าวจรกริ ยิ าจติ (กริ ยิ าจติ ทเ่ี ปน ไปในอรปู ภมู ิ คอื จติ ของพระอรหนั ตผ กู ระทาํ อรปู าวจร- กศุ ล — Aråpàvacara-kiriyà-citta: Formless-Sphere functional consc) (เหมอื นกับ อรปู าวจรกศุ ลจติ ทุกขอ เปลยี่ นแตคําทายเปน กริ ิยาจิตฺต)ํ4. โลกตุ ตรจิต 8 หรือ 40 (จิตท่ีเปนโลกตุ ตระ — Lokuttara-citta: supermundane consc) 1) โลกตุ ตรกุศลจิต 4 หรอื 20 (กุศลจิตท่ีเปนโลกตุ ตระ คือ กศุ ลจิตทที่ าํ ใหขามพน อยเู หนือ โลก — Lokuttara-kusala-citta: moral supermundane consc)1. โสตาปตฺตมิ คคฺ จติ ฺตํ2. สกทาคามิมคคฺ จิตฺตํ3. อนาคามิมคฺคจติ ตฺ ํ4. อรหตตฺ มคคฺ จิตฺตํ1. จิตทป่ี ระกอบดว ยโสตาปตตมิ คั คญาณ คอื กุศลจิตท่ีเปน ทางใหถึงกระแสอนั ไหลไปสนู ิพพาน2. จิตที่ประกอบดวยสกทาคามมิ คั คญาณ คือ กศุ ลจติ ท่เี ปน ทางใหถึงความเปน พระสกทาคามี3. จิตที่ประกอบดวยอนาคามมิ ัคคญาณ คอื กศุ ลจติ ทเ่ี ปน ทางใหถงึ ความเปนพระอนาคามี4. จติ ที่ประกอบดวยอรหตั ตมัคคญาณ คือ กุศลจิตที่เปนทางใหถ งึ ความเปนพระอรหนั ต1. Consc belonging to the Path of Stream-Entry.2. Consc belonging to the Path of Once-Returning.3. Consc belonging to the Path of Non-Returning.4. Consc belonging to the Path of Arahantship. อยา งพสิ ดาร ใหแ จกมคั คจติ 4 นี้ ดว ยฌาน 5 ตามลาํ ดบั กจ็ ะไดจ าํ นวน 20 ตามตวั อยา งดงั นี้ วิตกฺกวจิ ารปต ิสเุ ขกคคฺ ตาสหติ ํ ปมชฌฺ านโสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ ฯลฯ 2) โลกตุ ตรวบิ ากจติ 4 หรอื 20 (วบิ ากจติ ท่ีเปนโลกุตตระ คอื จิตท่ีเปนผลของโลกตุ ตร- กศุ ล — Lokuttara-vipàka-citta: resultant supermundane consc)1. โสตาปตตฺ ผิ ลจิตตฺ ํ2. สกทาคามิผลจติ ตฺ ํ3. อนาคามผิ ลจิตตฺ ํ4. อรหตตฺ ผลจิตตฺ ํ1. จติ ทป่ี ระกอบดวยโสตาปต ตผิ ลญาณ2. จิตที่ประกอบดวยสกทาคามิผลญาณ3. จิตที่ประกอบดว ยอนาคามิผลญาณ4. จิตท่ีประกอบดว ยอรหัตตผลญาณ

[357] 290 พจนานุกรมพทุ ธศาสตร1. Consc belonging to the Fruition of Stream-Entry.2. Consc belonging to the Fruition of Once-Returning.3. Consc belonging to the Fruition of Non-Returning.4. Consc belonging to the Fruition of Arahantship.อยา งพสิ ดาร ใหแ จกผลจติ 4 น้ี ดว ยฌาน 5 ตามลาํ ดบั กจ็ ะไดจ าํ นวน 20 ตามตวั อยา งดงั น้ีวติ กกฺ วจิ ารปต ิสเุ ขกคคฺ ตาสหิตํ ปมชฺฌานโสตาปตตฺ ผิ ลจติ ตฺ ํ ฯลฯComp.81–93. สงฺคห.1–6.[357] ตัณหา 108 (ความทะยานอยาก, ความรานรน — Taõhà: craving)ตณั หา 108 ในพระบาลีเดิมเรยี ก ตณั หาวจิ รติ (ความเปนไป หรอื การออกเทยี่ วแสดงตวัของตณั หา) [อง.ฺ จตกุ กฺ .21/199/290; อภิ.วิ.35/1033/530 = A.II.212; Vbh.393] จัดดงั นี้ ตณั หาวิจรติ 18 อันอาศยั เบญจขันธภายใน = เม่อื มคี วามถือวา “เราม”ี จงึ มคี วามถือวา : เราเปนอยางน้ี เราเปน อยางนนั้ เราเปน อยางอ่นื เราไมเ ปนอยู เราพึงเปนอยา งนี้ เราพงึ เปนอยา งนั้นเราพึงเปนอยางอน่ื ฯลฯ ตณั หาวจิ ริต 18 อนั อาศัยเบญจขนั ธภายนอก = เมอ่ื มีความถือวา “เรามดี ว ยเบญจขันธน ้ี”จึงมคี วามถอื วา: เราเปน อยา งนด้ี ว ยเบญจขันธนี้ เราเปนอยางน้นั ดวยเบญจขนั ธน้ี เราเปน อยางอน่ื ดวยเบญจขนั ธนี้ ฯลฯตณั หาวจิ ริต 18 สองชดุ น้ี รวมเปน 36 × กาล 3 (ปจ จบุ ัน อดีต อนาคต) = 108 อกี อยางหนง่ึ ตัณหา 3 (กามตณั หา ภวตัณหา วิภวตณั หา) × ตณั หา 6 (ตัณหาในรปู ใน เสยี ง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ ในธรรมารมณ) = 18 × ภายในและภายนอก = 36 × กาล 3 = 108 [วสิ ุทธ.ิ 3/180 = Vism.568] ดู [74] ตณั หา 3.[358] เวทนา 108 (การเสวยอารมณ, ความรสู กึ รสของอารมณ — Vedanà: feeling) เวทนา 108 มกี ลา วถงึ ในพระสตู รบางแหง เฉพาะจาํ นวน (ม.ม.13/99/96; สํ.สฬ.18/412/278; 425/283 = M.I.398; S.IV.225,228) และตรสั แจกแจงไวใน อฏั ฐสตปรยิ ายสูตร (สํ.สฬ.18/437/288 = S.IV.232) อธิบายโดยยอ ดงั น้ี เวทนา 6 (เวทนาเกดิ จากสมั ผสั ทาง ตา หู จมกู ลิ้น กาย ใจ; ดู [113] ) × 3 (ที่เปนโสมนสั โทมนัส และอุเบกขา; ดู [111]) × 2 (เปน เคหสิต คือ อิงเรอื น หรอื เปน ความรสู ึกแบบชาวบาน ฝายหนง่ึ และเปน เนกขัมมสิต คือ อิงเนกขัมม หรือเปนความรูสึกองิ ความสละสงบ ฝายหนง่ึ ) = 36 × กาล 3 (อดตี อนาคต ปจ จุบนั ) = 108

หมวดเกนิ 10 291 [359][359] กิเลส 1500 (สภาพที่ทําใหจิตเศรา หมอง — Kilesa: defilements) กเิ ลส 1500 ที่จดั เปน ชุดจํานวนอยา งนี้ ไมม ใี นพระบาลี แมจ ะมีกลาวถงึ ในอรรถกถาบาง แหง กแ็ สดงเพยี งตัวอยาง ไมครบถว น ระบไุ วอยา งมากท่ีสดุ เพยี ง 336 อยาง (ดู อ.ุ อ.172, 424; อิต.ิ อ.166) เชน โลภะ โทสะ โมหะ วิปริตมนสกิ าร อหริ ิกะ อโนตตปั ปะ ถนี ะ มทิ ธะ โกธะ อปุ นาหะ ฯลฯ อกุศลกรรมบถ 10 … ตัณหา 108 ในคัมภีรรุนหลังตอมา ไดมีการพยายามนับจํานวนกิเลสพันหา ใหเ ปนตวั เลขทีช่ ัดเจน ดงัปรากฏในธัมมสังคณีอนุฏกี า (ฉบับ มจร. สงฺคณ.ี อนฏุ กี า 23–24) ซง่ึ ไดแสดงระบบวิธนี บั ไวห ลายอยา งสรุปไดเ ปน 2 แบบ คือ แบบลงตวั จํานวน 1500 ถว น และแบบนบั คราวๆ ขาดหรอื เกนิ เล็กนอยนบั แตจาํ นวนเต็มแบบท่ี 1 จาํ นวนลงตัว 1500 ถว น คอือารมณ 150 × กเิ ลส 10 = กเิ ลส 1,500กเิ ลส 10 ดู [318] กิเลส 10อารมณ 150 หมายถึงอารมณซ ่งึ เปน ท่ีต้ังของกิเลส แตม วี ิธนี บั 2 นัย คอืก) อารมณ 150 = ธรรม 75 [อรปู ธรรม 53 (คอื จติ 1 + เจตสกิ 52) + รปู รปู 18* +อากาสธาตุ 1 + ลักขณรปู 3**] × 2 (ภายใน + ภายนอก)ข) อารมณ 150 = ธรรม 75 [อรปู ธรรม 57 (คือ จิต 1 + เวทนาเจตสกิ 5 + เจตสิกอ่นื ๆ 51) + รูปรปู 18] × 2 (ภายใน + ภายนอก)แบบท่ี 2 จํานวนไมล งตัว ขาดหรอื เกินเล็กนอ ย นับจาํ นวนเต็มปดเศษ แบบที่ 2 น้ี ทา นแจงวิธีนับไวหลายอยา ง เปน 1,584 บาง 1,580 บาง 1,512 บา ง 1,510 บาง1,416 บา ง แตจะไมนาํ รายละเอียดมาแสดงไวท่นี ้ี เพราะจะทาํ ใหฟนเฝอ ในภาษาไทย มคี าํ พดู เปนสาํ นวนเกา ที่นยิ มกลาวอางกนั สบื ๆ มาแบบติดปากวา “กิเลสพันหา ตณั หารอ ยแปด” พงึ ทราบวา เปนถอยคาํ ท่อี งิ หลกั ธรรม 2 หมวด คือ [359] กเิ ลส 1500 และ[357] ตณั หา 108 ท่แี สดงแลวน้ี——————————* รปู ทั้งหมดมี 28 (ดู [40]) ในจาํ นวนน้ี 18 อยา ง เรียกวา รูปรูป เพราะเปนรูปทีเ่ ปนรปู ธรรมจรงิ ๆ หรือแปล งา ยๆ วา “รูปแท” ไดแก มหาภตู รปู 4, ปสาทรปู 5, วสิ ยั รปู 4, ภาวรูป 2, หทัยรูป 1, ชีวติ รูป 1 และ อาหาร รูป 1 สวนรูปทเ่ี หลอื อกี 10 อยา ง (คือ ปรจิ เฉทรปู 1, วิญญตั ริ ูป 2, วกิ ารรูป 3, ลักขณรูป 4) เปนเพยี ง อาการลักษณะหรือความเปนไปของรูปเหลา นนั้ จงึ ไมเ ปนรูปรูป** ลกั ขณรูป นับเต็มมี 4 (ดู [40] ฏ.) แต 2 อยางแรก นับรวมเปน 1 ได เรียกวา ชาติรปู กลาวคอื อปุ จยะ หมายถึง การเกดิ ทเ่ี ปนการกอตวั ขึน้ ทีแรก และ สันตติ หมายถงึ การเกดิ สืบเนอ่ื งตอๆ ไป โดยนัยน้ี จงึ นบั ลักขณรูปเปน 3

Index of Pāli TermsAll references are to marginal group numbers in brackets.Akaniññhà 351 Attàdhipateyya 125Akampitacitta 353 Attha 64, 132, 133Akàliko 306 Atthakkhàyã 169Akiriya-diññhi 14 Atthacariyà 186, 229Akusala-kamma Attha¤¤utà 287Akusala-kammapatha 4 Attha-pa¤¤atti 28Akusala-citta 321 Attha-pañisambhidà 155Akusala-cetasika 356 Atthi-paccaya 350Akusala-dhamma 355 Atthi-sukha 192Akusala-måla 85 Adinnàdàna 137, 321Akusala-vitakka 68 Adinnàdànà veramaõã 238, 240, 319Akusalavipàka-citta 70 Adukkhamasukha-vedanà 111Akkodha 356 Adosa 67, 355Akkhadhutta 326 Addhà 340Agati 199 Adhammakàra-nisedhanà 339Aggi 196 Adhikaraõasamuppàdavåpasamakusalo 322Aïguttara-nikàya 130, 131 Adhicitta-sikkhà 124Ajjhattikàyatana 75 Adhiññhàna 197, 325A¤jalikaraõãyo 276 Adhipaccasãlavantañhàpanà 138A¤¤athatta 307 Adhipa¤¤à-sikkhà 124A¤¤adatthuhara 117 Adhipati-paccaya 350A¤¤ama¤¤a-paccaya 168 Adhipateyya 125A¤¤asatthuddesa 350 Adhimokkha 328, 355A¤¤asamàna-cetasika 275 Adhivàsanà 202A¤¤àtàvindriya 355 Adhisãla-sikkhà 124A¤¤indriya 349 Adhisãle samàdapada 255Aññhaïgika-magga 349 Ana¤¤ata¤¤assàmãtindriya 349Aññha-sãla 293 Anaõa-sukha 192Aññhika 240 Anattatà 76Aõóaja 336 Anatta-sa¤¤à 331Atappà 171 Anantara-paccaya 350Atijàta-putta 351 Anantariyakamma 245Atimàna 90 Anabhijjhà 319Atãta§sa-¤àõa 347 Anariya-pariyesanà 33Attakilamathànuyoga 72 Anavajjakamma 353Atta¤¤utà 15 Anavajja-bala 229Attattha 287 Anavajja-sukha 192Attavàdupàdàna 133 Anàkulakammanta 353Attasammàpaõidhi 214 Anàgata§sa-¤àõa 72Attasampadà 140, 353 Anàgàmi-phala 165Attahitasampatti 280 Anàgàmi-magga 164 304

293Anàgàmã 56, 60 Apu¤¤àbhisaïkhàra 129Anikkhittadhuro 269 Appañivàõità ca padhànasmi§ 65Aniccatà 40, 76 Appaõihita-vimokkha 107Anicca-sa¤¤à 331 Appaõihita-samàdhi 47Animitta-vimokkha 107 Appanà-bhàvanà 99Animitta-samàdhi 47 Appanà-samàdhi 45, 46Anukampaka 169 Appama¤¤à 161Anujàta-putta 90 Appama¤¤à-cetasika 355Anuttara§ pu¤¤akkhetta§ lokassa 307 Appamàõasubhà 351Anuttariya 126, 127 Appamàõàbhà 351Anuttaro purisadammasàrathi 303 Appamàda 3, 239, 353Anudayata§ pañicca 219 Appamàda-gàravatà 261Anupahacca 219 Appamàda-sampadà 280Anupàdinnaka-råpa 41 Appiccha-kathà 314Anupàdinnaka-saïkhàra 48 Appicchatà 294Anupàdinna-dhamma 22 Abbhåtadhamma 302Anupàdisesa-nibbàna 27 Abbhokàsikaïga 342Anupubbanirodha 313 Abyàkata-dhamma 85Anupubbavihàra 313 Abyàpàda 319Anupubbikatha§ 219 Abyàpàda-vitakka 69Anupubbikathà 246 Abrahmacariyà veramaõã 240Anuppiyabhàõã 168 Abhabbaññhàna 275Anurakkhanà-padhàna 156 Abhijacca-bala 230Anuloma¤àõa 311 Abhijjhà 321Anuviccavaõõabhàsaka 257 Abhijjhàvisamalobha 347Anuviccàvaõõabhàsaka 257 Abhi¤¤à 274, 295Anusaya 288 Abhi¤¤àya-dhammadesanà 134Anusàsanã-pàñihàriya 94 Abhiñhàna 275Anussatànuttariya 127 Abhiõhapaccavekkhaõa 247, 248Anussati 335 Abhiõhapaccavekkhaõa, pabbajita 248Anottappa 318, 355 Abhidhamma-piñaka 75Antagàhika-diññhi 337 Abhisaïkhata-saïkhàra 185Antaràparinibbàyã 60 Abhisaïkharaõaka-saïkhàra 185Antaràyikadhammavàda 180 Abhisaïkhàra 129Antà 15 Abhisaïkhàra-màra 234Apacaya 294 Abhisambuddhaññhàna 188Apacàyanamaya 89 Amacca-bala 230Apaõõaka-pañipadà 128 Amoha 67, 355Aparàpariyavedanãya-kamma 338 Ayasa 296Aparihàniyadhamma 289, 290, 291 Ayyà-bhariyà 282Apassena 202 Arahatta-phala 165Apàya 198 Arahatta-magga 164Apàyakosalla 71 Arahanta 56, 61, 62Apàyabhåmi 351 Arahantaghàta 245Apàyamukha 199, 200 Araha§ 303Apàyasahàya 168 Ariyadhana 292

294Ariya-pariyesanà 33 Assamedha 187Ariyapuggala 55, 63 Ahirika 318, 355Ariyava§sa 203 Ahetukakiriyà-cittaAriyasacca 204 Ahetuka-citta 356Ariyasacca-dassana 353 Ahetuka-diññhi 356Ariyasaccesu kiccàni 205 Ahetuvàda 14Ariyà vaóóhi 249 Ahosi-kamma 101Aråpa 207 âkappavattasampanna 338Aråpa-jhàna 8, 313 âkàra 251Aråpa-dhamma 19 âkàsa-kasiõa 340Aråpa-bhava 98 âkàsa-dhàtu 315Aråpa-ràga 329 âkàsàna¤càyatana 40, 148Aråpa-loka 104 âkàsàna¤càyatana-bhåmi 207Aråpàvacara-kiriyà-citta 356 âki¤ca¤¤àyatana 351Aråpàvacara-kusala-citta 356 âki¤ca¤¤àyatana-bhåmi 207Aråpàvacara-citta 356 âcariya 351Aråpàvacara-bhåmi 162, 351 âcàra-vipatti 211Aråpàvacara-vipàka-citta 356 âciõõa-kamma 175Alàbha 296 âjãvaññhamaka-sãla 338Alãnatà 201 âjãvapàrisuddhi-sãla 241Alobha 67, 355 âjãva-vipatti 160Avajàta-putta 90 âjjava 175Avigata-paccaya 350 âdãnava-¤àõa 326Avijjamàna-pa¤¤atti 28 âdãnava-sa¤¤à 311Avijjamànena-avijjamàna-pa¤¤atti 28 âdesanà-pàñihàriya 331Avijjamànena-vijjamàna-pa¤¤atti 28 ânàpànasati, ânàpànassati 94Avijjà 208, 209, 288, 329, 340 âne¤jàbhisaïkhàra 331, 335, 346Avijjàsava 135, 136 âpo-kasiõa 129Avirodhana 326 âpo-dhàtu 315Avihà 351 âbàdhika 39, 147Avihi§sà 326 âbhassarà 83, 84, 150Avihi§sà-vitakka 69 âmisa-iddhi 351Asaïkhata-dhamma 21 âmisa-dàna 42Asaïkhata-lakkhaõa 118 âmisa-pañisanthàra 11Asaïkhàra-parinibbàyã 60 âmisa-påjà 31Asa¤¤ãsattà 351 âmisa-vepulla 30Asantuññhibahulo 269 âmisa-saïgaha 44Asantuññhità kusalesu dhammesu 65 âyakosalla 49Asammoha-sampaja¤¤a 189 âyatana 71Asa§sagga-kathà 314 âyu 341Asubha 336 âyussa-dhamma 227Asubha-sa¤¤à 331 ârakkhasampadà 250Asurakàya 198, 351 âra¤¤ikaïga 144Asekha 55 ârammaõa-paccaya 342Asekhadhamma 333 ârammaõåpanijjhàna 350Asokacitta 353 7

295âruppa 207 Utu-sappàya 286ârogya 201 Uttara-disà 265âloka-kasiõa 315 Uttari¤ca patàreti 269âlokabahulo 269 Udayabbaya¤àõa 311âvajjana 343 Udàna 302âvañabhaya 210 Uddesàcariya 211âvàsa-macchariya 233 Uddesika-cetiya 141âvàsa-sappàya 286 Uddhacca 318, 329, 355âvàsikadhamma 251, 252, 253, Uddhacca-kukkucca 225âsanna-kamma 254, 255, 256, 257 Uddhambhàgiya-sa§yojana 329âsava 338 Uddha§soto-akaniññhagàmã 60âsavakkhaya¤àõa 135, 136 Uddhumàtaka 336âsevana-paccaya 106, 274, 297, 323 Upakàraka 169âhàra 350 Upakkilesa 347âhàra-paccaya 212 Upaghàtaka-kamma 338âhàra-råpa 350 Upacaya 40âhàre-pañikålasa¤¤à 40 Upacàra-bhàvanà 99âhuneyyaggi 354 Upacàra-samàdhi 45, 46âhuneyyo 131 Upa¤¤àta-dhamma 65 307 Upaññhàna 328 Upatthambhaka-kamma 338Itivuttaka 302 Upadhi-vipatti 176Itthatta 40 Upadhi-viveka 109Itthindriya 349 Upadhi-sampatti 177Itthãdhutta 199 Upanàha 347Idappaccayatà 340 Upanissaya 202Iddhi 42 Upanissaya-paccaya 350Iddhi-pàñihàriya 94 Upapajjavedanãya-kamma 338Iddhipàda 213 Upapatti-deva 82Iddhividhà, Iddhividhi 274, 297 Upapàramã 325Indriya 258, 349 Upapãëaka-kamma 338Indriya-paccaya 350 Uparima-disà 265Indriyaparopariyatta-¤àõa 323 Upasama 197, 295Indriyasa§vara 128, 222 Upasamànussati 335Indriyasa§vara-sãla 160 Upasampadàcariya 211Iriyàpatha-sappàya 286 Upahacca-parinibbàyã 60Issarakaraõavàda 101 Upàdàna 214, 340Issà 308, 330, 347, 355 Upàdà-råpa 38, 40 Upàdinnaka-råpa 41Uggaha-nimitta 87 Upàdinnaka-saïkhàra 48Ugghañita¤¤å 153 Upàdinna-dhamma 22Uccàsayanamahàsayanà veramaõã 240 Upàyakosalla 71Uccheda-diññhi 13 Upàsaka-dhamma 259, 260Ujupañipanno 307 Upàsaka-parisà 151Uññhànasampadà 144 Upàsikà-parisà 151Utu-niyàma 223 Upekkhà 112,161, 281, 325, 328

296Upekkhà-vedanà 111 Kalyàõamitta 250Upekkhindriya 349 Kalyàõamittatà 1, 144, 280, 324Uposatha 240 KalyàõamittadhammaUppàda 117 Kalyàõavàca 278Ubbegà-pãti 226 Kavaëiïkàràhàra 251, 252, 253Ubhatobhàgavimutta 62, 63 KasiõaUbhayattha 133 Kàma 40, 212æmibhaya 210 Kàmaguõa 315Ekaggatà 355 Kàma-chanda 5Ekattheràpadesa 166 Kàma-taõhà 6Ekantanibbidà 295 Kàma-bhava 225Ekabãjã 58 Kàmabhogã 74Ekàsanikaïga 342 Kàma-ràga 98Ehipassiko 306 Kàma-loka 316Okàsa-loka 102 Kàma-vitakkaOkkantikà-pãti 226 Kàma-sa§vara 288, 329Ogha 215 Kàmasukhallikànuyoga 104Ottappa 23, 292, 355 Kàmasugati-bhåmi 70Odàta-kasiõa 315 Kàmàdãnava-kathà 239Opanayiko 306 Kàmàvacara-citta 15Opapàtika 171 Kàmàvacara-bhåmi 351Obhàsa 328 Kàmàvacarasobhaõa-citta 246Orambhàgiya-sa§yojana 329 Kàmàsava 356Ovàdàcariya 211 KàmupàdànaKaïkhàvitaraõa-visuddhi 285 Kàmesumicchàcàra 162, 351Kata-¤àõa 73 Kàmesumicchàcàrà veramaõã 356Kata¤¤utà 353 KàyaKata¤¤åkatavedã 29 Kàya-kamma 135, 136Katattà-kamma 338 Kàya-kamma¤¤atà 214Kathàvatthu 75, 314 KàyagatàsatiKamma 4, 66, 338 Kàya-duccarita 137, 321Kammakàraõappatta 84 Kàya-dvàra 238, 319Kamma-kilesa 137 Kàya-dhàtu 40, 276Kamma¤¤atà 40 Kàya-passaddhi 66, 319, 321Kammaññhàna 36, 354 Kàya-pàgu¤¤atàKamma-niyàma 223 Kàya-bala 355Kamma-paccaya 350 Kàya-bhàvanà 335Kamma-vañña 105 Kàya-mudutà 80Kammavipàka-¤àõa 323 Kàya-lahutà 77, 78Kamma-saddhà 181 Kàya-vi¤¤atti 348Kammassakatà 247 Kàya-vi¤¤àõa 355Kammassakatà-saddhà 181 Kàyavi¤¤àõa-dhàtu 355Karuõà 161, 305, 355 Kàya-viveka 230 Kàya-våpakàsa 37 Kàyasakkhã 355 Kàya-saïkhàra 355 40 268 348 109 222 63 119, 120

297Kàya-samphassa 272 Khandha-parinibbàna 27Kàyasamphassajà-vedanà 113 Khandha-màra 234Kàya-sucarita 81 Khalupacchàbhattikaïga 342Kàyànupassanà-satipaññhàna 182 Khãõàsava-pañi¤¤à 180Kàyika-dukkha 16 Khuddaka-nikàya 75Kàyika-vedanà 110 Khuddakà-pãti 226Kàyika-sukha 52 Khetta-sampatti 115Kàyindriya 349 Khemacitta 353Kàyujukatà 355 Gaõapadesa 166Kàlacàrã 250 Gati 351Kàla¤¤utà 287 Gati-vipatti 176Kàla-vipatti 176 Gati-sampatti 177Kàla-sampatti 177 Gantha-dhura 26Kàlàmasutta-kaïkhàniyaññhàna 317 Gandha 6, 40, 277Kiïkaraõãyesu dakkhatà 324 Gandha-taõhà 264Kicca-¤àõa 73 Gandha-dhàtu 348Kiccàni, Ariyasaccesu 205 Gandha-sa¤cetanà 263Kilesa 318, 359 Gandha-sa¤¤à 271Kilesa-kàma Gambhãra¤ca katha§ kattà 278Kilesa-parinibbàna 5 Garu 278Kilesa-màra 27 Garuka-kamma 338Kilesa-vañña 234 Gahapataggi 131Kukkucca 105 Gahapati-parisà 152Kumbhãlabhaya 355 Gàthà 302Kula-ciraññhiti-dhamma 210 Gàrava 261, 353Kula-macchariya 138 Gàravatà 261Kusala-kamma 233 Gilànasatuppàdaka 255Kusala-kammapatha 4 Gihi-padhàna 32Kusala-dhamma 319, 320 Gihi-sukha 192Kusala-måla 85 Guõàtireka-sampadà 190Kusala-vitakka 67 Geyya 302Kusalavipàka-ahetuka-citta 69 Gocara-råpa 40Kusalassåpasampadà 356 Gocara-sappàya 286Kodha 97 Gocara-sampaja¤¤a 189Kolaïkola 308, 347 Gotrabhå-¤àõa 345Kosalla 58 Gharàvàsa-dhamma 139 71 Ghàna 40, 276 Ghàna-dvàra 78Khaõika-samàdhi 46 Ghàna-dhàtu 348Khaõikà-pãti 226 Ghàna-vi¤¤àõa 268Khaõóaphullapañisaïkharaka 254 Ghànavi¤¤àõa-dhàtu 348Khattiya 173 Ghàna-samphassa 272Khattiya-parisà 152 Ghànasamphassajà-vedanà 113Khanti 24, 139, 325, 326, 353 Ghànindriya 349Khanti-sa§vara 243Khandha, Pa¤ca 216Khandhaka 75

298Ghàyana 343 Cetanà-sampadà 190Ghosa-pamàõa 158 Cetasika 157, 355 cetasika-dukkhaCakka 140 Cetasika-vedanà 16Cakkavatti 142 Cetasika-sukha 110Cakkavatti-vatta 339 Cetiya 52Cakkhu 40, 217, 276 Cetopariya¤àõa 141Cakkhu-dvàra 78 Cetovimutti 274, 297Cakkhu-dhàtu 348 Corã-bhariyà 43Cakkhundriya 349 282Cakkhumà 95 Chanda 213, 355Cakkhu-vi¤¤àõa 268 Chanda-sampadà 280Cakkhuvi¤¤àõa-dhàtu 348 Chandàgati 196Cakkhu-samphassa 272 Chaëabhi¤¤a 62Cakkhusamphassajà-vedanà 113Catuttha-jhàna 9 Janaka-kamma 338Catudhàtu-vavaññhàna 147, 354 Jaratà 40Caraõa 344 Jaràdhammatà 247Carita 262 Jarà-maraõa 340Cariyà 262 Jalàbuja 171Càga 139, 197, 249, 292 Javana 343Càga§ anubråheyya 197 Jàgariyànuyoga 128Càga-sampadà 191 Jàtaka 302Càgànussati 335 Jàtaññhàna 188Càtummahàràjikà 270, 351 Jàtaråparajatapañiggahaõà veramaõã 242Citta 157, 213, 356 Jàti 340Citta-kamma¤¤atà 355 Jiõõa 83, 84, 150Citta-niyàma 223 Jiõõapañisaïkharaõà 138Citta-passaddhi 355 Jivhà 40, 276Citta-pàgu¤¤atà 355 Jivhà-dvàra 78Citta-bhàvanà 37 Jivhà-dhàtu 348Citta-mudutà 355 Jivhà-viõõàõa 268Citta-lahutà 355 Jivhàvi¤¤àõa-dhàtu 348Citta-vipallàsa 178 Jivhà-samphassa 272Citta-viveka 109 Jivhàsamphassajà-vedanà 113Citta-visuddhi 285 Jivhindriya 349Citta-saïkhàra 119, 120 Jãvita-råpa 40Citta-sampatti 115 Jãvitindriya 40, 349, 355Cittànupassanà-satipaññhàna 182Cittujukatà 355 Jhàna 7, 8Cintàmaya-pa¤¤à 93 Jhànapaccaya 350Cãvara 159 Jhànalàbhã 252, 253, 254, 322Cãvara-santosa 203 Jhànàdisaïkilesàdi-¤àõa 323Cuti 343Cutåpapàta-¤àõa 106, 323 ¥àõa 72, 73, 328, 345Cetanà 263, 355 ¥àõa-carita 262

299¥àõadassana-visuddhi 285 Dàna 11, 12, 123, 186,¥àõa-sa§vara 243 229, 239, 325, 326, 353¥àtakasaïgaha 353 Dàna-kathà 246¥àtattha-cariyà 96 Dànamaya 88, 89¥àta-pari¤¤à 92 Dàrasaïgaha 353¥àyapañipanno 307 Dàsã-bhariyà 282òhànàñhàna-¤àõa 323 Diññhadhammavedanãya-kamma 338Taõhà 74, 91, 264, 340, 357 Diññhadhammikattha 132Tatiya-jhàna Diññhadhammikattha-sa§vattanika-dhamma 144Tatramajjhattatà 9 Diññhàsava 136Tathàgatabodhi-saddhà 355 Diññhi 13, 14, 91, 288, 318, 330, 355Tathàgata-sàvaka 181 Diññhippatta 63Tadaïga-nirodha 142 Diññhiyà supañividdhà 231Tadàlambana 224 Diññhi-vipatti 175Tapa 343 Diññhi-vipallàsa 178Tàvati§sà 326, 353 Diññhi-visuddhi 285Titthàyatana 270, 351 Diññhi-sampadà 280Tipiñaka 101 Diññhi-sàma¤¤atà 273Tiracchànayoni 75 Diññhujukamma 89Tilakkhaõa 198, 351 Diññhupàdàna 214Tisaraõa 76 Dibbacakkhu 217, 274, 297Tãraõa-pari¤¤à 116 Dibbasota 274, 297Tusità 92 Disà 265Tecãvarikaïga 270, 351 Dãgha-nikàya 75Tejo-kasiõa 342 Dukkha 16, 112, 204, 296Tejo-dhàtu 315 Dukkhatà 76, 79Tevijja 39, 147 Dukkha-dukkhatà 79Thambha 62 Dukkha-nirodha 204Thãna 347 Dukkha-nirodhagàminã pañipadà 204Thãna-middha 318, 355 Dukkha-vedanà 111Thåpàraha-puggala 225 Dukkha-samudaya 204Theradhamma 142 Dukkhà pañipadà khippàbhi¤¤à 154Thero ratta¤¤å 322 Dukkhà pañipadà dandhàbhi¤¤à 154Dakkhiõa-disà 322 Dukkhindriya 349Dakkhiõà-visuddhi 265 Duccarita 80Dakkhiõeyyaggi 143 Dutiya-jhàna 9Dakkhiõeyyo 131 Dullabha-puggala 29Dama 307 Deyyadhamma-sampatti 115Dasa-bala¤àõa 139 Deva 82Dasa-sãla 323 Devatànussati 335Dassana 242 Devadåta 83, 84Dassanànuttariya 343 Devaputta-màra 234Dahara 126, 127 Deva-loka 103 84 Deva-sampatti 114 Desanà 17, 18 Desanàvidhi 172

300Domanassa 112 Dhammàcariya 211Domanassindriya 349 Dhammàdhiññhàna-desanà 17Dosa 68, 318, 355 Dhammàdhipateyya 125, 339Dosaggi 130 Dhammànudhamma-pañipatti 179, 193Dosa-carita 262 Dhammànupassanà-satipaññhàna 182Dosamåla-citta 356 Dhammànuvatti 201Dosàgati 196 Dhammànusàrã 63Dvàra 77, 78 Dhammànussati 335 Dhammikathàya sandassaka 253Dhatà 231 Dhammikàrakkhà 339Dhanànuppadàna 339 Dhàtu 146, 148, 348Dhamma 19, 20, 21, 22, 35, 85,100, 206, 277 Dhàtukathà 75Dhamma-iddhi 42 Dhàtu-kammaññhàna 147Dhammakàmatà 324 Dhàtu-cetiya 141Dhammakàmo 322 Dhàtu-manasikàra 147Dhamma-khandha 218 Dhutaïga 342Dhamma-gàravatà 261 Dhura 26Dhamma-guõa 306Dhammacakkappavattanaññhàna 188 Na antaràvosàna§ 291Dhammacariyà 353 Na àmisantaro 219Dhamma-cetiya 141 Na àvàsamaccharã 257Dhamma¤¤utà 287 Na kammàràmatà 291Dhamma-taõhà 264 Na kulamaccharã 257Dhamma-dassane nivesaka 255 Naccagãtavàditavisåkadassana- 240Dhamma-dàna 11 242Dhammadesaka-dhamma 219 màlàgandhavilepanadhàraõa- 138Dhammadesanà 134 maõóanavibhåsanaññhànà veramaõã 14Dhammadesanàmaya 89 Naccagãtavàditavisåkadassanà veramaõã 350Dhamma-dhàtu 348 Naññhagavesanà 291Dhamma-niyàma 86, 223, 340 Natthika-diññhi 291Dhamma-pañisanthàra 31 Natthi-paccaya 291Dhamma-pañisambhidà 155 Na niddàràmatà 291Dhamma-pamàõa 158 Na pàpamittatà 257Dhamma-macchariya 233 Na pàpicchatà 222Dhamma-vicaya 281 Na bhassàràmatà 302Dhammavinaya-nicchayalakkhaõa 294, 295 Na làbhamaccharã 291Dhamma-vepulla 44 Navakabhikkhu-dhamma 324Dhamma-saïgaha 49 Navaïga-satthusàsana 323Dhamma-sa¤cetanà 263 Na saïgaõikàràmatà 323Dhamma-sa¤¤à 271 Nàthakaraõadhamma 28Dhamma-samàdàna 145 Nànàdhàtu-¤àõa 340Dhamma-samàdhi 218 Nànàdhimuttika-¤àõa 345Dhammasàkacchà 353 Nàma-pa¤¤atti 328Dhammassavana 353 Nàma-råpa 296Dhammassavanamaya 89 Nàmaråpa-pariccheda-¤àõaDhammassavanànisa§sa 221 Nikanti Nindà

301Nippariyàya-suddhi 54 Pacchàjàta-paccaya 350Nibbàna 27, 157, 295, 310 Pacchima-disà 265Nibbàna-sacchikiriyà 353 Pa¤ca-khandha 216Nibbàna-sampatti 114 Pa¤ca-dhamma 239Nibbidà¤àõa 311 Pa¤ca-sãla 238Nimitta 87, 150 Pa¤¤a§ nappamajjeyya 197Nimmànaratã 270, 351 Pa¤¤atti 28Niyàma 223 Pa¤¤avà 251Niyyànikadhammadesanà 180 Pa¤¤à 93,197, 228, 237, 249Niraggaëa 187 258, 292, 305, 324, 325Niraya 198, 351 Pa¤¤à-kathà 314Niràmisa-sukha 53 Pa¤¤à-khandha 218Nirutti-pañisambhidà 155 Pa¤¤à-cakkhu 217Nirodha 204, 224, 295 Pa¤¤àpana-pa¤¤atti 28Nirodha-sa¤¤à 331 Pa¤¤àpiya-pa¤¤atti 28Nivàta 353 Pa¤¤à-bala 229, 230Nissaya 159 Pa¤¤à-bhàvanà 37Nissaya-paccaya 350 Pa¤¤àvimutta 62, 63Nissayasampanno 95 Pa¤¤àvimutti 43Nissayàcariya 211 Pa¤¤àvuóóhi 179Nissaraõa-nirodha 224 Pa¤¤à-sampadà 191Nãtattha 64 Pa¤¤indriya 349, 355Nãla-kasiõa 315 Pa¤¤indriya-cetasika 355Nãvaraõa 225 Pañigha 288, 329Nekkhamma 325 Pañiccasamuppàda 340Nekkhamma-vitakka 69 Pañipatti-påjà 30Nekkhammànisa§sa-kathà 246 Pañipatti-saddhamma 121Neyya 153 Pañipatti-sàsana 51Neyyattha 64 Pañipadà 154Nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatana 207 Pañipadà¤àõadassana-visuddhi 242Nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatana-bhåmi 351 Pañipadànuttariya 126Nesajjikaïga 342 Pañipassaddhi-nirodha 224No caññhàne niyojaye 278 Pañibhàga-nimitta 87 Pañibhàõa-pañisambhidà 155Pakiõõaka-akusala-cetasika 355 Pañiråpadesavàsa 140, 353Pakiõõaka-cetasika 355 Pañivinodanà 202Paggàha 328 Pañivedha-saddhamma 121Paccatta§ veditabbo vi¤¤åhi 306 Pañisaïkhà¤àõa 311Paccaya 159, 350 Pañisanthàra 31Paccayapariggaha-¤àõa 345 Pañisanthàra-gàravatà 261Paccayasannissita-sãla 160 Pañisandhi 343Paccaya-sampadà 190 Pañisambhidappatta 62Paccayàkàra 340 Pañisambhidà 155Paccavekkhaõa-¤àõa 345 Pañisallekhità 251Paccuppanna§sa-¤àõa 72 Pañisevanà 202Paccekabuddha 142 Paññhàna 75

302Pañhama-jhàna 9 Pariyàya-suddhi 54Pañhavã-kasiõa 315 Pariyesanà 33Pañhavã-dhàtu 39, 147 Parivajjanà 202Paõóitasevanà 353 Parivàra 75Pattapiõóikaïga 342 Parisa¤¤utà 287Pattànumodanàmaya 89 Parisà 151, 152Pattidànamaya 89 Palàsa 347Padaparama 153 Paviveka 294Padhàna 32, 156 Paviveka-kathà 314Papa¤ca 91 Pasa§sà 296Pabbajita 150 Pasàda-råpa 40Pabbajita-abhiõhapaccavekkhaõa 248 Passaddhi 220, 281, 328Pabbajita-padhàna 32 Pahàtabba-dhamma 206Pabbajjà 123 Pahàna 92, 205, 224Pabbajjàcariya 211 Pahàna-padhàna 156Pamàõa, Pamàõika 158 Pahàna-pari¤¤à 92Pamàda 347 Pahàna-bhàvavanà-ràmatà 203Payoga-vipatti 176 Pahàna-sa¤¤à 331Payoga-sampatti 177 Pa§sukålacãvara 159Payogàbhisaïkhàra 185 Pa§sukålikaïga 342Paratoghosa 34 Pàñipuggalika-dàna 12Parattha 133 Pàñimokkhasa§vara 222, 243Paranimmitavasavattã 270, 351 Pàñimokkhasa§vara-sãla 160Paramattha 132 Pàñihàriya 94Paramattha-desanà 18 Pàõàtipàta 137, 321Paramattha-dhamma 157 Pàõàtipàtà veramaõã 238, 240, 319Paramatthapàramã 325 Pàpaõikadhamma 95Paramattha-sacca 50 Pàpamitta 199Parahitapañipatti 304 Pàpavirati 353Parikamma-nimitta 87 Pàpicchà 308Parikamma-bhàvanà 99 Pàmojja 220Pariccàga 326 Pàramã 325Pariccheda-råpa 40 Pàricariyànuttariya 127Pari¤¤à 93, 205 Pàrisuddhi-sãla 160Pari¤¤eyya-dhamma 206 Pàvacana 35Pariõatabhojã 250 Pàsàdiko 322Parittasubhà 351 Pàhuneyyo 307Parittàbhà 351 Piõóapàta 159Parinibbutaññhàna 188 Piõóapàta-santosa 203Paripucchà 339 Piõóapàtikaïga 342Paribhoga-cetiya 141 Piõóiyàlopabhojana 159Parimitapànabhojanà 138 Pitughàta 245Pariyatti-dhamma 332 Pittivisaya 198, 351Pariyatti-saddhamma 121 Piyaråpa sàtaråpa 266Pariyatti-sàsana 51 Piyavàcà 186Pariyàyadassàvã 219 Piyavinàbhàvatà 247

303Piyo 278 Bala 227, 228, 229, 230Pisuõàvàcà 321 Bahukàra-dhamma 25, 279, 292Pisuõàya vàcàya veramaõã 319 Bahula-kamma 338Pãta-kasiõa 315 BahussutaPãti 220, 226, 281, 328, 355 Bahussutaïga 251, 252, 253, 254Puggala 153 Bahussutà 231Puggala¤¤utà 287 Bahussuto 231Puggalapa¤¤atti 75 Bàla-asevanà 322Puggala-sappàya 286 Bàhà-bala 353Puggalàdhiññhàna-desanà 17 Bàhiràyatana 230Puggalàpadesa 166 Bàhusacca 277Pu¤¤akaraõàyàrocaka 254, 255 Bãja-niyàmaPu¤¤akiriyà-vatthu 88, 89 Buddha 237, 292, 324, 353Pu¤¤àbhisaïkhàra 129 Buddha-ovàda 223Putta 90 Buddha-guõaPuttasaïgaha 353 Buddha-cakkhu 100, 142Pubbakàrã 29 Buddha-cariyà 97Pubbekatapu¤¤atà 140, 353 Buddhattha-cariyàPubbekatavàda 101 Buddha-dhammadesanà 303, 304, 305Pubbenivàsànussati 274, 297 Buddhànumata 217Pubbenivàsànussati-¤àõa 106, 323 Buddhànussati 96Puratthima-disà 265 Buddhàpadesa 96Purisatta 40 Buddhi-carita 134Purisamedha 187 Buddho 201Purisindriya 349 Bojjhaïga 335Purejàta-paccaya 350 Bodhipakkhiya-dhamma 166Puëuvaka 336 Byàdhita 262Påjaneyya-påjà 353 Byàdhidhammatà 303Påjà 30 Byàpàda 281Påtimuttabhesajja 159 Byàpàda-vitakka 352Peyyavajja 229 Brahmacariya Brahmacàrã 83, 84, 150Pharaõà-pãti 226 Brahmapàrisajjà 247Pharusavàcà 321 BrahmapurohitàPharusàya vàcàya veramaõã 319 Brahma-loka 225, 321, 347Phala 165, 310 Brahmavihàra 70Phala¤àõa 345 Bràhmaõa 353Phassa 272, 340, 355 Bràhmaõa-parisà 250Phassàhàra 212 Bhagavà 351Phusana 343 Bhaginã-bhariyà 351Phoññhabba 6, 40, 277 Bhaïga¤àõa 103Phoññhabba-taõhà 264 Bhabbatà-dhamma 161Phoññhabba-dhàtu 348 Bhaya 173Phoññhabba-sa¤cetanà 263 Bhaya¤àõa 152Phoññhabba-sa¤¤à 271 Bhayàgati 303 282 311 267 210 311 196

304Bhariyà 282 Manasànupekkhità 231Bhava 98, 340 Manasikàra 355Bhavaïga Manindriya 349Bhava-cakka 343 Manussà 351Bhava-taõhà 340 Manussa-loka 103Bhava-ràga 74 Manussa-sampatti 114Bhavàsava 288, 330 Mano 276Bhassapariyanta 135, 136 Mano-kamma 66, 319, 321Bhassa-sappàya 222 Mano-duccarita 80Bhàvanà 286 Mano-dvàra 77, 78Bhàvanà-padhàna 36, 37, 99, 205 Mano-dhàtu 348Bhàvanàmaya 156 Manomayiddhi 297Bhàvanàmaya-pa¤¤à 88, 89 Mano-vi¤¤àõa 268Bhàvanãyo 93 Manovi¤¤àõa-dhàtu 348Bhàva-råpa 278 Manosa¤cetanàhàra 212Bhàvetabba-dhamma 40 Mano-samphassa 272Bhikkhu-aparihàniyadhamma 206 Manosamphassajà-vedanà 113Bhikkhunã-parisà 290, 291 Mano-sucarita 81Bhikkhu-parisà 151 Maraõadhammatà 247Bhåta-kasiõa 151 Maraõassati 335Bhåmi 315 Mala 308Bhesajja 162, 351 Mahàkiriyà-citta 356Bhoga 159 Mahàkusala-citta 356Bhoga-àdiya 227 Mahàpadesa 166, 167Bhoga-bala 232 Mahàbrahmà 351Bhoga-vibhàga 230 Mahàbhåta 38, 39Bhoga-sukha 163 Mahàvipàka-citta 356Bhojana-sappàya 192 Ma§sa-cakkhu 217Bhojane-matta¤¤utà 286 Ma§sa-vaõjjà 235 128 Màtàpitu-upaññhàna 123, 353Makkha 308, 347 Màtà-bhariyà 282Magga 164, 204, 310 Màtughàta 245Magga¤àõa 345 Màna 91, 288, 309, 318, 329, 347, 355Magga-paccaya 350 Màyà 308, 347Maggàmagga¤àõadassana-visuddhi 285 Màra 234Magguppàda-pubbanimitta 280 MàlàgandhavilepanadhàraõaMaïgala 353 maõóanavibhåsanaññhànà veramaõã 242Maccu-màra 234 Micchatta 334Macchariya 233, 308, 330, 347, 355 Micchà-àjãva 334Majjapànasa¤¤ama 353 Micchàkammanta 334Majja-vaõijjà 235 Micchà¤àõa 334Majjhima-nikàya 75 Micchàdiññhi 308, 321, 334Mata 83, 84, 150 Micchàvàcà 334Matta¤¤utà 287 Micchàvàyàma 334Mada 347 Micchàvimutti 334Maddava 326 Micchàsaïkappa 334

305Micchàsati 334 Råpa 6, 38, 40, 41, 157, 277Micchàsamàdhi 334 Råpa-khandha 216Mittapañiråpaka 168 Råpa-jhànaMiddha 355 Råpa-taõhà 8, 313Mu¤citukamyatà¤àõa 311 Råpa-dhàtu 264Mudità 161, 355 Råpa-dhamma 348Mudutà 40 Råpa-pamàõa 19Musàvàda 137, 308, 321 Råpa-bhava 158Musàvàdà veramaõã 238, 240, 319 Råpa-ràga 98Måla 340 Råpa-loka 329Mettà 161, 325 Råpa-sa¤cetanà 104Mettà-karuõà 239 Råpa-sa¤¤à 263Mettàkàyakamma 273 Råpàvacarakiriyà-citta 271Mettàmanokamma 273 Råpàvacarakusala-citta 356Mettàvacãkamma 273 Råpàvacara-citta 356Methunasa§yoga 283 Råpàvacara-bhåmi 356Moha 68, 318, 355 Råpàvacaravipàka-cittaMoha-carita 262 162, 351Mohaggi 130 356Mohamåla-citta 356Mohàgati 196 Lakkhaõa-råpa 40Yathàbala-santosa 122 Lakkhaõåpanijjhàna 7Yathàlàbha-santosa 122 Lahutà 40Yathàsanthatikaïga 342 Làbha 296Yathàsàruppa-santosa 122 Làbha-macchariya 233Yamaka 75 Làbhànuttariya 127Yasa 296 Låkha-pamàõa 158Yàmà 270, 351 Loka 102, 103, 104Yoga 170 Lokattha-cariyà 96Yogabahulo 269 Lokadhamma 296Yoni 171 Lokapàla-dhamma 23Yonisomanasikàra 2, 34, 179, 193, 280 Lokavidå 303Ratanattaya 100 Lokàdhipateyya 125Rasa 6, 40, 277 Lokiya-dhamma 20Rasa-taõhà 264 Lokuttarakusala-citta 356Rasa-dhàtu 348 Lokuttara-citta 356Rasa-sa¤cetanà 263 Lokuttara-dhamma 20, 310, 332Rasa-sa¤¤à 271 Lokuttara-bhåmi 162Ràgaggi 130 Lokuttaravipàka-citta 356Ràga-carita 262 Lobha 68, 318, 355Ràjadhamma 326 Lobhamåla-citta 356Ràja-saïgahavatthu 187 Lohitaka 336Rukkhamålasenàsana 159 Lohita-kasiõa 315Rukkhamålikaïga 342 Lohituppàda 245 Vacanakkhamo 278 Vacasà paricità 231 Vacã-kamma 66, 319, 321

306Vacã-duccarita 80 Vi¤¤àõàhàra 212Vacã-dvàra 77 Vitakka 266, 355Vacãparama 168 Vitakka-carita 262Vacã-vi¤¤atti 40 Vidhåro 95Vacã-saïkhàra 119, 120 Vinaya 35, 353Vacã-sucarita 81 Vinaya-piñaka 75Vajjã-aparihàniyadhamma 289 Vinãlaka 336Vañña 105 Vipacitतå 153Vaóóhana-mukha 201 Vipatti 175, 176Vaóóhi, Ariyà 249 Vipariõàma-dukkhatà 79Vaõijjà 235 Vipallàsa 178Vaõõa 173, 227 Vipassanà-¤àõa 297, 311Vaõõa-kasiõa 315 Vipassanà-dhura 26Vaõõa-macchariya 233 Vipassanà-bhàvanà 36Vattà ca 278 Vipassanåpakilesa 328Vatthu-kàma 5 Vipàka-paccaya 350Vatthu-sampadà 190 Vipàka-vañña 105Vadhakà-bhariyà 282 Vipàka-saddhà 181Vaya 117 Vipubbaka 336Vara 227 Vippayutta-paccaya 350Vàjapeya 187 Vibhaïga 75Vàyo-kasiõa 315 Vibhava-taõhà 74Vàyo-dhàtu 39, 147 Vimuttànuttariya 126Vikàra-råpa 40 Vimutti 43Vikàlabhojanà veramaõã 240 Vimutti-kathà 314Vikkhambhana-nirodha 224 Vimutti-khandha 218Vikkhàyitaka 336 Vimutti¤àõadassana-kathà 314Vikkhittaka 336 Vimutti¤àõadassana-khandha 218Vigata-paccaya 350 Vimutti-sacchikattà 252Vicàra 266, 355 Vimutto 322Vicikicchà 225, 288, 318, 329, 355 Vimokkha 107, 298Vicchiddaka 336 Virajacitta 353Vijjà 106, 297 Virati 108Vijjamàna-pa¤¤atti 28 Viratãcetasika 355Vijjamànena-avijjamàna-pa¤¤atti 28 Viràga 294, 295Vijjamànena-vijjamàna-pa¤¤atti 28 Viràga-sa¤¤à 331Vijjàcaraõa-sampanno 303 Viriya 213, 258, 281, 325, 355Vi¤¤atti-råpa 40 Viriya-bala 229Vi¤¤àõa 268, 340 Viriya-sa§vara 243Vi¤¤àõa-kasiõa 315 Viriyàrambha 237, 294, 324Vi¤¤àõa-kicca 343 Viriyàrambha-kathà 314Vi¤¤àõa-khandha 216 Viriyindriya 349Vi¤¤àõa¤càyatana 207 Viveka 109Vi¤¤àõa¤càyatana-bhåmi 351 Visaya-råpa 40Vi¤¤àõaññhiti 240 Visa-vaõijjà 235Vi¤¤àõa-dhàtu 148 Visa§yoga 294

307Visuddhi 258, 305 Saïgha-bheda 245Visuddhi-deva 82 Saïghànussati 335Vihi§sà-vitakka 70 Saïghàpadesa 166Vãma§sà 213 Sacca 50, 139, 197, 239, 325Vuóóhi-dhamma 179 Sacca§ anurakkheyya 197Vedanà 110, 111, 112, 113, 340, 355, 358 Sacca-¤àõa 73Vedanà-khandha 216 Sacittapariyodapana§ 97Vedanànupassanà-satipaññhàna 182 Sacchikàtabba-dhamma 206Vedalla 302 Sacchikiriyà 205Vedabahulo 269 Sa¤cetanà 263Vepulla 44 Sa¤¤à 271, 331, 355Vepulla-dhamma 269 Sa¤¤à-khandha 216Veyyàkaraõa 302 Sa¤¤à-vipallàsa 178Veyyàvaccamaya 89 Sa¤¤àvedayitanirodha 313Vesàrajja 180 Sati 25, 258, 281, 324, 355Vesàrajjakaraõa-dhamma 237 Satipaññhàna 182Vessa 173 Sati-sampaja¤¤a 239Vehapphalà 351 Sati-sa§vara 243Voññhapana 343 Satindriya 349 Sattakkhattu§parama 58Saupàdisesa-nibbàna 27 Satta-loka 102Sakadàgàmi-phala 165 Satta-vaõijjà 235Sakadàgàmi-magga 164 Sattàvàsa 312Sakadàgàmã 56, 59 Sattha-vaõijjà 235Sakkàyadiññhi 329 Satthà devamanussàna§ 303Sakhã-bhariyà 282 Satthu-gàravatà 261Sagga 270 Sadàrasantosa 239Sagga-kathà 246 Sadda 6, 40, 277Saïkhata-dhamma 21 Sadda-taõhà 264Saïkhata-lakkhaõa 117 Sadda-dhàtu 348Saïkhata-saïkhàra 185 Sadda-pa¤¤atti 28Saïkhàra 48, 119, 120, 185, 340 Sadda-sa¤cetanà 263Saïkhàra-khandha 216 Sadda-sa¤¤à 271Saïkhàra-dukkhatà 79 Saddhamma 121, 332Saïkhàra-loka 102 Saddhamma-samannàgato 301Saïkhàrupekkhà¤àõa 311 Saddhammassavana 179, 193Saïkhepa 340 Saddhà 181, 237, 249, 258, 292, 355Saïgaõã 75 Saddhà-carita 262Saïgaha 49, 340 Saddhàdeyyàvinipàtaka 255Saïgaha-bala 229 Saddhànusàrã 63Saïgahavatthu 186 Saddhàvimutta 63Saïgahavatthu, Ràja- 187 Saddhà-sampadà 191Saïgha 100 Saddhindriya 349Saïgha-gàravatà 261 Sanidàna-dhammadesanà 134Saïgha-guõa 307 Santati 40Saïgha-dàna 12 Samti§ sikkheyya 197

308Santãraõa 343 Sama-saddhà 183Santuññhi, Santuññhã 122, 294, 324, 353 Sama-sãlà 183Santuññhi-kathà 314 Samàdapanà 172Santuññho 322 Samàdàna-virati 108Santosa, Santuññhi 122 Samàdhi 45, 46, 47, 220, 258, 281Sandassanà 172 Samàdhikathà 314Sandiññhiko 306 Samàdhi-khandha 218Sandhi 340 Samàdhi-bhàvanà 184Sapadànacàrikaïga 342 Samàdhindriya 349Sappàñihàriya-dhammadesanà 134 Samànattatà 186, 229Sappàya 286 Samànasukhadukkha 169Sappàyakàrã 250 Samàpatti 299Sappàya-sampaja¤¤a 189 Samuccheda-nirodha 224Sappàye matta¤¤å 250 Samuccheda-virati 108Sappurisa-kammanto 301 Samuttejanà 172Sappurisa-cintã 301 Samudaya 204Sappurisa-dàna 300 Sampaja¤¤a 25, 189Sappurisa-dàna§ deti 301 Sampañicchana 343Sappurisa-diññhã 301 Sampatta-virati 108Sappurisa-dhamma 287, 301 Sampatti 114, 115, 177Sappurisa-pa¤¤atti 123 Sampadà 190Sappurisa-bhattã 301 Sampayutta-paccaya 350Sappurisa-mantã 301 Samparàyikattha 132Sappurisa-vàco 301 Samparàyikattha-sa§vattanika-dhamma 191Sappurisa-sa§seva 179, 193 Sampaha§sanà 172Sappurisåpassaya 140 Samphappalàpa 321Sabbacittasàdhàraõa-cetasika 355 Samphappalàpà veramaõã 319Sabbatthagàminãpañipadà-¤àõa 323 Samphassa 272Sabbapàpassa akaraõa§ 97 Sambahulattheràpadesa 166Sabbamedha 187 Sambodha 295Sabbaloke anabhiratasa¤¤à 331 Sammati-deva 82Sabbasaïkhàresu aniññhasa¤¤à 331 Sammati-desanà 18Sabbàkusalasàdhàraõa-cetasika 355 Sammati-sacca 50Sabbe dhammà anattà 86 Sammatta 333Sabbe saïkhàrà aniccà 86 Sammappadhàna 156Sabbe saïkhàrà dukkhà 86 Sammasana-¤àõa 311, 345Sama-càgà 183 Sammà-àjãva 239, 293, 355Samajãvità 144 Sammàkammanta 293, 355Samajãvi-dhamma 183 Sammà¤àõa 333Samaõa-dassana 353 Sammàdassana 222Samaõa-parisà 152 Sammàdiññhi 293, 319Samatha-bhàvanà 36 Sammàdiññhi-paccaya 34Samathayànika 61 Sammàpàsa 187Samanantara-paccaya 350 Sammàvàcà 293, 355Samanta-cakkhu 217 Sammàvàyàma 293Sama-pa¤¤à 183 Sammàvimutti 333

309Sammàsaïkappa 293 Sãlavà 250, 252, 253, 254, 322Sammàsati 293 Sãla-vipatti 175Sammàsamàdhi 293 Sãla-visuddhi 285Sammàsambuddha-pañi¤¤à 180 Sãla-sampadà 191, 280, 344Sammàsambuddho 303 Sãlasàma¤¤atà 273Saraõa 116 Sãlànussati 335Savana 343 Sukkhavipassaka 61Savanànuttariya 127 Sukha 52, 53, 112, 220, 227, 296, 328Sasaïkhàra-parinibbàyã 60 Sukhapañisa§vedanàya saphalappadhàna 174Sassata-diññhi 13 Sukha-vedanà 111Sassamedha 187 Sukhà pañipadà khippàbhi¤¤à 154Sahajàta-paccaya 350 Sukhà pañipadà dandhàbhi¤¤à 154Saëàyatana 340 Sukhindriya 349Sa§yutta-nikàya 75 Sugato 303Sa§yojana 329, 330 Sucarita 81Sa§vara 243 Su¤¤ata-vimokkha 107Sa§vara-padhàna 156 Su¤¤ata-samàdhi 47Sa§vejanãyaññhàna 188 Suta 201, 249Sa§sedaja 171 Sutamaya-pa¤¤à 93Sàñheyya, Sàtheyya 308, 347 Sutta 302Sàtthaka-sampaja¤¤a 189 Sutta-piñaka 75Sàdhàraõabhogã 273 Sudassà 351Sàma¤¤a-phala 165 Sudassã 351Sàma¤¤a-lakkhaõa 76 Sudda 173Sàmisa-sukha 53 Suddhavipassanàyànika 61Sàmãcipañipanno 307 Suddhàvàsa 244, 351Sàyana 343 Suddhi 54Sàraõãyadhamma 273 Supañipanno 307Sàrambha 347 Subhakiõhà 351Sàsana 51 Subharatà 294Sikkhà 124 Subhàsitavàcà 353Sikkhà-gàravatà 261 Suràdhutta 199Sikkhànuttariya 127 Suràmerayamajjapamàdaññhànà veramaõãSikkhàpada, Pa¤ca 238 238, 240Sikkhàpadapa¤¤atti-atthavasa 327 Susukàbhaya 210Sippa 353 Suhadamitta 169Sãla 201, 237, 249, 292, 324, 325, 326 Sekha 55Sãla, Aññha 240 Setughàta-virati 108Sãla, Dasa 242 Senàsana 159Sãla, Pa¤ca 238 Senàsana-santosa 203Sãla-kathà 246, 314 Sota 40, 276Sãla-khandha 218 Sota-dvàrà 78Sãlabbataparàmàsa 329 Sota-dhàtu 348Sãlabbatupàdàna 214 Sota-vi¤¤àõa 268Sãla-bhàvanà 37 Sotavi¤¤àõa-dhàtu 348Sãlamaya 88, 89 Sota-samphassa 272

310Sotasamphassajà-vedanà 113 Sovacassatà 324, 353Sotàpatti-phala 165 Sosànikaïga 342Sotàpatti-magga 164 Soëasa-¤àõa 345Sotàpattiyaïga 193, 194, 195 Soëasavatthuka-ànàpànasati 346Sotàpanna 56, 58 Svàkkhàto 306Sotindriya 349 Svàgatapàñimokkho 322Sobhaõakaraõa-dhamma 24 Hatavikkhittaka 336Sobhaõa-cetasika 355 Hadaya-råpa 40Sobhaõasàdhàraõa-cetasika 355 Hadaya-vatthu 40Somanassa 112 HiriSomanassindriya 349 Heññhima-disà 23, 292, 355Soracca 24 Hetu-paccaya 265 350

ภาค 2พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ไทย–อังกฤษ Part II Thai–English Buddhist Dictionary

First Edition — B.E. 2506 Second Edition — B.E. 2512 Third Edition — B.E. 2513 Fourth Edition — B.E. 2515(published ever since as Part II of the present volume) Fifth Edition — B.E. 2526 Sixth Edition — B.E. 2545 (All rights reserved)

คาํ นํา (ในการพมิ พครัง้ ที่ ๑) หนังสือเก่ียวกับพระพุทธศาสนาท่ีเปนภาษาอังกฤษมีอยูเปนจํานวนมาก ปราชญและทานผูรูท้ังหลายผูประพันธหนังสือเหลานั้น ไดนําคําศัพทธรรมภาษาบาลีซึ่งเปนศัพทเฉพาะวิชาการทางพระพุทธศาสนา ไปถา ยทอดแปลเปนภาษาองั กฤษ ในการถา ยทอดน้ัน ศัพททไี่ ดความหมายแทนลงกนั กม็ จี าํ นวนมาก ทพ่ี อเทยี บกันไดก็มี และท่ียงั ขดั แยงกนั อยกู ม็ ีบาง นกั ศกึ ษาสมควรจะไดท ราบความหมายเหลา นีท้ ่ีปราชญทั้งหลายใชก นั อยูเพอ่ื นาํ ศพั ทธ รรมไปถา ยทอดไดถ ูกตอง หรืออยา งนอยทสี่ ดุ เพื่อนํามาประกอบการพิจารณาเทียบเคียงในการคดิศพั ทข้นึ ใชใหม ผูจัดทําไดมีโอกาสสอนวิชาเกี่ยวกับภาษาอังกฤษในแผนกบาลีเตรียมอุดมศึกษาของมหาจุฬาลงกรณ-ราชวิทยาลัย และไดนําเอาวิชาธรรมภาคภาษาอังกฤษเขา บรรจุสอนเปนสวนหนงึ่ ดว ย รสู ึกวานักศกึ ษามคี วามสนใจดี เหน็ เปนการสมควรที่จะรวบรวมศพั ทเ หลานี้จัดเรยี งลาํ ดับอักษร ทาํ เปนพจนานุกรมอันเหมาะท่นี ักศกึ ษาจะหามาไวใชไ ดท วั่ กัน และใหม ีขนาดเล็กสามารถนาํ ติดตวั ไปไหนมาไหนไดสะดวก จึงไดจดั ทําหนังสือน้ขี ึน้ โดยนาํ เอาศัพทท างพระพทุ ธศาสนาที่นักศึกษาควรทราบ เพราะจะตองพบเห็นหรอื ใชอยูเสมอๆ มาบรรจุไว ในหนังสือน้ี ไมมีความหมายศัพทธรรมเปนภาษาไทย เพราะผูจัดทําเห็นวานักศึกษายอมทราบความหมายของศัพทธรรมนั้นๆ ในภาษาไทยดีอยูแลว และแมไมทราบก็สามารถดูไดจากคําอธิบายในพากยอังกฤษซ่งึ ใหไวโ ดยยอ อีกประการหน่งึ การใหค วามหมายภาษาไทยเพมิ่ ขนึ้ จะทาํ ใหห นังสอื มีขนาดหนามาก ผดิจดุ มุงหมายที่ตัง้ ไวเดมิ ในการจัดพิมพครั้งน้ี คงจะมีขอบกพรองอยูหลายประการ เพราะการจัดทําเปนไปอยางเรงดวนนอกจากน้ี การจัดพิมพโรเนียวยากแกการแกไขขอผิดพลาดและตกเตมิ บางแหงเมอื่ ผิดแลวตอ งตดั ทิง้ ไปทง้ัศพั ทก็มี ทัง้ เครื่องหมายตา งๆ กม็ ีใชไมค รบถวน จงึ หวังวา ถา มีโอกาสจัดพมิ พใหมจะไดทําใหเ รยี บรอ ยยิ่งขนึ้ตามควร ในท่สี ุด ขอขอบคณุ ทานเจาของตําราและหนงั สอื ตางๆ ทีน่ ํามาใชในการเกบ็ ศพั ทหรือเทยี บเคยี งความหมาย ขออนโุ มทนาขอบคุณ คุณสมบูรณ อยสู นิท แหง แผนกบาลีอบรมศึกษา ทไ่ี ดพิมพกระดาษไขโดยตลอดและขอขอบคุณ พระมหาสมบรู ณ สมฺปณุ ฺโณ แหง สํานกั งานเลขาธกิ าร ม.จ.ร. ท่ไี ดเปนธุระชวยจดั การโรเนยี วโดยตลอด. พระมหาประยทุ ธ ป. อารยางกรู ๒ มีนาคม ๒๕๐๖

คาํ ชี้แจงก. ขอบขา ยของหนงั สอื นี้ คําศัพทท ่ีรวบรวมไวใ นพจนานุกรมน้ีแบงออกไดเปน 3 ประเภท คือ 1. ศัพทธ รรมแทๆ ไดร วบรวมมาไวแทบทงั้ สิ้น ยกเวนศัพททท่ี านผูกข้นึ ใชใ นคัมภรี ร ุนหลัง เฉพาะแหงเฉพาะกรณี ไมเ ปน ทยี่ อมรบั นาํ ไปใชใ นทอี่ นื่ และไมน ยิ มนบั ถอื เปน ศพั ทว ชิ าการอนั มคี วามหมายพเิ ศษจาํ เพาะตวั 2. ศพั ททัว่ ๆ ไปเก่ียวกบั พระพทุ ธศาสนา ขอนี้มไิ ดเปน จดุ มงุ หมายโดยตรง แตกไ็ ดเกบ็ มาเปน สวนมากและไดใหค วามหมายไวโ ดยยอ 3. ศัพทเก่ียวกบั ศาสนา ลทั ธินิยม ประเพณี และความเช่อื ถอื อยางอนื่ ทไี่ ดยนิ ไดฟ ง คนุ หู แมทเ่ี ปน เรอื่ งภายนอกพระพทุ ธศาสนาข. ศัพทต ัง้ ภาคภาษาไทย 1. การเรียงลาํ ดบั ศพั ท ถือตามพจนานุกรมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน ยกเวน คาํ มีประวสิ รรชนีย ท่เี ปน ตนศัพทของคําอ่ืนๆ จะเรียงไวก อนคาํ ที่อาศยั ตน ศัพทน ้ัน เชน เถระ เรียงไวกอน เถรคาถา และเถรวาท ฆานะ เรียงไวก อ น ฆานทวาร และ ฆานวิญญาณ เปนตน 2. คําทม่ี ี - ตอ ทาย หมายความวา ศพั ทท่ขี ึ้นตน ดวยคํานน้ั ถา ไมพบในลาํ ดบั ของคํานนั้ เอง ใหด ูตามท่ีอาง เชน กมั ม- ดู กรรม- คาํ วา กมั มบถ ไมม ี ใหดู กรรมบถ ดงั นีเ้ ปนตน 3. ศพั ทที่เปน หัวขอหมวดธรรม คือ มจี ํานวนขอยอย เชน อบายภมู ิ 4, อนปุ พุ พกิ ถา 5 เปน ตนใหดูรายละเอียดในภาค 1 คอื พจนานกุ รมหมวดธรรมค. ภาคภาษาบาลี 1. ศัพทตั้งทุกคําไดแสดงรูปศัพทเดิมหรือคําแปลภาษาบาลีไวเปนอักษรโรมัน ในวงเล็บตอจากศัพทนั้นๆ เพือ่ ใหนกั ศกึ ษาชนิ ตออกั ษรโรมันซ่งึ ตองใชใ นเม่ือจะเขียนคําบาลคี ูกบั ภาษาอังกฤษ 2. ศัพทตั้งหลายแหงเปน คําท่ีเกิดข้ึนหรือบัญญัติข้ึนภายหลังในภาษาไทยจึงไมมีคําเรียกในภาษาบาลีในกรณเี ชนนีไ้ ดแ ตง ศพั ทบ าลขี ้ึนใหมพอใหส ่อื ความหมายได และเพือ่ ใหทราบวา เปน คาํ ทผ่ี กู ข้นึ ใหม จงึ ใสเ ครื่องหมายดอกจัน (*) กาํ กับไว เชน เปรียญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*), วดั หลวง (Ràjavaravihàra*, Ràjà-vàsa*) เปนตน 3. คําบาลสี ว นมากแสดงไวในรูปศพั ทท ่ีเปน นามอยา งเดียว แมวาพากยไ ทยและอังกฤษจะเปนคาํ กรยิ ากพ็ ึงแปลงรปู เอาเองตามวิธขี องไวยากรณ เชน อังคาส (Parivisana) เมอ่ื นําไปใชพงึ เปลยี่ นเปน ปริวิสติเปน ตน (ศพั ทอ ่นื ๆ เชน ตักบาตร, ปด ทอง, ผกู สีมา เปนตน )ง. ภาคภาษาองั กฤษ 1. ความหมายโดยพยญั ชนะ (lit.) ถา มี จะมาเปนอันดับแรก ตอ จากน้นั เปน ความหมายท่ีเหมาะสมหรือนิยมใชตามลําดับ 2. คาํ บาลบี างคํา เมอื่ นํามาใชในภาษาไทย ไดมีความหมายคลาดเคลื่อนหรอื เพย้ี นไปจากเดิมบา ง เกดิ มีความหมายใหมซ อนขึน้ มาอีกบา ง พจนานกุ รมฯ นี้ไมใหค วามสําคญั แกความหมายทคี่ ลาดเคลื่อน เพี้ยนไป หรอืเกิดขนึ้ ใหมเ หลา น้ี โดยทว่ั ไปจงึ มไิ ดแ สดงความหมายเชน น้ีไว แสดงเฉพาะความหมายเดิมเทานั้น เชน อารมณ= sense-object (ไมใช emotion) สงสาร = the round of rebirth (ไมใ ช pity) มานะ = conceit; lust

315for power (ไมใช effort; exertion) แตบางคาํ เห็นวา ควรทราบ กแ็ สดงไวด ว ย ในกรณเี ชนน้ี ท่ใี ดแสดงความหมายทก่ี ลายหรอื เกดิ ใหมใ นภาษาไทย ก็จะใส (T.) กํากับไวหนา ความหมายนั้น เชน มาตกิ า ... (T.) funeralchanting; อจั ฉรยิ ะ ... (T.) genius; อจิ ฉา ... (T.) ดู อสิ สา 3. ความหมายของบางศัพทเปนท่ยี อมรับกันทว่ั ไปแลว แตบ างศัพท เชน คาํ วา ฌาน เปน ตน ยังขดั แยงกันอยู คราวนี้ยงั มิไดท ําเครอื่ งหมายแสดงไวเ ปนพเิ ศษ และความหมายของคําบางคาํ ไมใ ชความหมายท่ีตรงแท เปน แตน ิยมใชใ นเมอื่ พอเทยี บเคยี งกนั ไดก บั ของศาสนาอน่ื ในบางแง ในกรณนี ้ี หากความหมายน้นั ชวนใหเกดิ ความเขา ใจผิดได จะมีอักษรยอ (mis.) กาํ กบั ไวด วย เชน โบสถ = ... (mis.) church; temple เปน ตน 4. ศพั ทท ี่นิยมเรียกทับศัพท เชน กรรม, ธรรม และ นพิ พาน เปน ตน กไ็ ดใหรปู ทับศัพทไ วด วยแสดงวา ศัพทน นั้ นยิ มใชก ันเชน น้นั 5. ศัพทแ ละความหมายสว นมากเปน noun แมท ่เี ปน อยา งอน่ื ก็พึงทราบไดโ ดยงาย จึงมิไดใหอกั ษรยอระบุวจีวิภาคกํากับไว เวน แตในกรณีตองการแยกใหเ ห็นตา งหากจากกัน หรือควรกาํ หนดเปนพเิ ศษ 6. คาํ ท่อี ยสู ุดบรรทัด ซง่ึ พิมพไ มพอจบคาํ ตอ งตดั แยกออกไปขนึ้ บรรทดั ใหม ในการตดั แยกคํา ไดพยายามปฏิบตั เิ ครงครดั ตามหลักการแบงพยางค (syllabication) โดยถือพจนานุกรมภาษาอังกฤษมาตรฐานเปน หลัก การทที่ าํ ความเขาใจในขอ นไ้ี วเพราะปจจุบนั มกี ารละเลยในเรอ่ื งน้กี ันมาก จนบางทลี มื กันไปวาหลกั ในเร่ืองน้มี ีอยู อนง่ึ ในกรณีท่ี British English กับ American English เขียนตา งกัน ในการสะกดตัวก็ดี ในการตัดแยกพยางคก็ดี เชน British English วา mar • vel • lous; know•ledge ฯลฯ แต American English เปนmar•vel•ous; knowl•edge ฯลฯ พจนานุกรมฯ น้ถี อื ตาม British English อยา งไรกต็ าม ในกรณที ี่พจนานุกรมภาษาอังกฤษตดั แยกคําตางกนั จะตกลงใจถอื อยา งใดอยางหนึง่ ตามสมควรจ. ขอ ควรทราบเกี่ยวกับการเขียนภาษาบาลี 1. รปู สระ เมือ่ เขยี นภาษาบาลีดว ยอกั ษรไทย สระทุกตวั (ยกเวน สระ อ) มที งั้ รปู “สระลอย” (เมอื่ ไมมีพยัญชนะตนประสมอยูด ว ย) และรูป “สระจม” (เมื่อมีพยญั ชนะตน ประสมอยูด ว ย) เชน อาภา (àbhà), อสิ ิ (isi), อตุ ุ (utu) สระ อ (a) จะปรากฏรูปเมือ่ เปนสระลอย และไมป รากฏรูปเม่ือเปนสระจม เชน อมต (amata) นอกจากนี้ ตวั อ ยงั ใชเปน ทุน ใหสระอื่นเกาะ เมื่อสระนัน้ ใชเปนสระลอย เชน เอก (eka), โอฆ (ogha) สวนในอกั ษรโรมนั สระทุกตัวปรากฏรูปเสมอไป และมรี ปู เดยี วกัน ไมว าจะใชเ ปนสระลอยหรอื สระจมก็ตาม เชน àkàra (อาการ) 2. รูปพยญั ชนะ พยญั ชนะเมอื่ ประสมกบั สระใด กจ็ ะมีรปู สระน้นั ปรากฏอยดู ว ย (ยกเวนเมอ่ื ประสมกับสระ อ) เชน พทุ โฺ ธ (buddho) พยัญชนะท่ีใชโ ดยไมม รี ปู สระปรากฏอยู และไมม ีเคร่ืองหมาย ฺ (พินท)ุ กํากับ แสดงวาประสมกบั สระ อ(a) เชน รตน (ratana) สวนพยัญชนะท่มี ีเคร่ืองหมายพินทกุ าํ กบั ก็แสดงวาไมมีสระใดประสมอยูดวย เชน ธมมฺ (dhamma),พฺรหมฺ (brahma) 3. เคร่อื งหมายนคิ หติ เครอื่ งหมาย  (นคิ หิต) ตองอาศัยสระ และจะปรากฏเฉพาะหลงั สระ อ (a ),อิ (i ) หรอื อุ (u) เชน อํส (a§sa), เอวํ (eva§), กึ (ki§), วสิ ุ (visu§)

316หมายเหต:ุ ในการพมิ พค รง้ั ที่ 2 (พ.ศ. 2515–2518) ไดเ พิม่ เตมิ ศัพทเขาอกี ประมาณ 250 ศพั ท ศพั ทท่ีเพิ่มใหมเหลาน้ีแทรกเขาในระหวา งศัพทท ีม่ อี ยใู นฉบับเดมิ และตองการสงวนเน้ือที่ จงึ ไมไ ดใหค ําบาลีอกั ษรโรมันไวด วย อยางไรก็ตาม ในการพมิ พคร้ังที่ 4 (พ.ศ. 2527) ไดเพม่ิ เตมิ ศพั ทเขา อกี ประมาณ 50 ศัพท ปรับปรงุ และเพิ่มเตมิ ความหมายของศัพทท ่ีมอี ยแู ลว แตเ ดิมข้ึนอกี เปน อนั มาก และไดแ ทรกคําบาลอี ักษรโรมันเขาจนครบทกุ ศัพท สวนในการพิมพคร้งั ท่ี 10 (พ.ศ. 2545) ไดเ พ่มิ เตมิ ศพั ทประมาณ 31 ศพั ท และไดแกไ ขปรับปรงุ อกี ประมาณ24 ศัพทadj. Adjective อกั ษรยอ และเครอื่ งหมายlit. Literally(mis.) Misleading v. verbn. Noun * newly coined Pali term (T.) in Thai usage เทยี บอักษรโรมนั ท่ีใชเขยี นบาล*ีอ อา อิ อี อุ อู เอ โอ aà i ãuåe oกขคฆง k kh g gh ï §, ü หรือ Nจ ฉ ชฌ c ch j jh ¤ฏ  ฑฒณ ñ ñh ó óh õตถทธน t th d dh nปผพภม p ph b bh mย ร ล ว ส ห ฬ อํ yr lvshë นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สสฺ . สพฺพปาปสฺส อกรณํ กสุ ลสสฺ ปู สมฺปทา สจิตตฺ ปริโยทปนํ เอตํ พุทฺธาน สาสนํ. Namo tassa Bhagavato Arahato Sammàsambuddhassa. Sabbapàpassa akaraõa§, Kusalassåpasampadà, Sacittapariyodapana§; Eta§ Buddhàna sàsana§.______________________________* ในที่น้ีมงุ แสดงเพียงรูปลกั ษณของตัวอกั ษรแตละตวั เทยี บกนั เทา นั้น สว นการเขยี นจริงนขอความ พงึ ทราบตามหลักทก่ี ลา วไว ในคาํ ชแี้ จงขอ จ. ขา งตน

กกฏัตตากรรม (Kañattàkamma) casual act; กรรมวาจา (Kammavàcà) the formal words ofcumulative or reserve kamma. an act; text of a formal act, i.e. a motionกฐนิ (Kañhina) the Kathin ceremony; the annual (ญตั ติ) together with one or three proclama-robe-presentation ceremony (in the month tions (อนุสาวนา) that may follow.following the end of the Rains Retreat); post- กรรมวาจาจารย (Kammavàcàcariya) Act-lenten robe-offering; Post-Retreat Robe- Announcing Teacher; (First) Ordination-Presentation. Teacher.กตเวที (Katavedã) one who reciprocates the กรวดนา้ํ , การ (Dakkhiõodakapàtana) v. pouring done favour. the water of dedication (to transfer merit toกตัญุตา (Kata¤¤utà) gratitude; gratefulness; other beings). appreciation. กระถางธปู (Dhåpabhàjana*) incensory; censer.กตัญู (Kata¤¤å) adj. grateful; obliging; know- กระทู (Nikkhepapada) topic; theme; subject;ing the done favour. subject matter; gist; point of a discussion;กตัญูกตเวทิตา (Kata¤¤åkatavedità) the query.quality of being a grateful person; gratitude; กราน (Attharati) v. to spread; stretch; lay out;gratefulness. carry out (the kañhina robe-making ceremony).กตัญกู ตเวที (Kata¤¤åkatavedã) one who is กราบ (Abhivàda) to bow to the ground; to paythankful for benefits received and recip- respect by making the five-point prostration; rocates them. to prostrate.กตัตตากรรม ดู กฏัตตากรรม กรุณา (Karuõà) compassion; pity.กถาวตั ถุ (Kathàvatthu) 1. “Points of Controversy”; กลด1 (Mahàchatta) a sunshade. กลด2 (Dussakuñikà) an umbrella-like tent. name of the fifth book of the Abhidhamma กลละ (Kalala) the embryo in the first week Piñaka. 2. a subject of discussion.กรมการศาสนา (Sàsanàdhikàra*) Department after conception. กษัตริย (Khattiya) 1. a man of the warrior of Religious Affairs.กรรม (Kamma) 1. karma; kamma; a volitional caste; the warrior-ruler; nobles. 2. a king. กสณิ (Kasiõa) a meditational device; object of action; action; deed; good and bad volition. 2. work; job; activity; transaction. meditation; the method of inducing con-กรรมกิเลส (Kammakilesa) an action causing centration by gazing at any of the ten impurity; depravity of action; vice of conduct. objects, viz., earth, water, fire, air, blue,กรรมฐาน (Kammaññhàna) subjects of medi- yellow, red, white, space and light. tation; meditation exercises; the act of กงั ขา (Kaïkhà) doubt; uncertainty. กณั ฑ (Kaõóa) 1. a chapter, portion or part (of a meditation or contemplation; ground for religious book). 2. a sermon. mental culture.กรรมนยิ าม (Kammaniyàma) order of act and กัณฑเทศน (Dhammadesanàpåjà*, Dhamma- result; the Law of Kamma. kathikadeyya*) offerings for a sermon.กรรมบถ (Kammapatha) course of action; way กปั , กปั ป, กลั ป (Kappa) 1. an aeon; world-aeon; of action; kamma as the way leading to the world-age; world-cycle; world-period. 2. thewoeful or blissful existences. life-term; life-period; the duration of life.กรรมภพ (Kammabhava) kamma-process; the กัปปพนิ ทุ (Kappabindu) a smudge that makesactive process of becoming. a new robe allowable; dark mark or small

กปั ปย การก 318 กาลญั ุตา black dot applied to a new robe to make it Sensuous Sphere. lawful. v. (ทํากปั ปพนิ ท)ุ to make a robe allow- กามุปาทาน (Kàmupàdàna) sensuous clinging; able by applying a disfiguring smudge (by attachment to sensuality. กาเมสุมิจฉาจาร (Kàmesumicchàcàra) sexual which the owner can also identify it); mark misconduct; sensual misconduct; unlawful with a smudge.กัปปย การก (Kappiyakàraka) one who makes sexual intercourse; adultery. กาย (Kàya) 1. the body; material body. 2. the things suitable for a monk; attendant of a body of psychic factors, namely, Vedanà, monk.กมั ม- ดู กรรม-. Sa¤¤à and Saïkhàra.กลั ปนา (Kappanà) 1. merit dedicated to the กายกรรม (Kàyakamma) bodily action; actions departed. 2. ดู ท่กี ัลปนา. performed by the body.กลั ยาณมติ ตตา (Kalyàõamittatà) good friendship; กายคตาสติ (Kàyagatàsati) mindfulness with good company; association with the virtuous. regard to the body; reflection or contem-กาม (Kàma) sense-desire; desire; sensuality; an plation on the 32 impure parts of the body. object of sensual enjoyment; sensual กายทวาร (Kàyadvàra) 1. the body-door; body- pleasures. avenue; the outlet of bodily senses. 2. theกามคณุ (Kàmaguõa) sensual pleasures; objects body-door; the channel of bodily action. of sensual enjoyment. กายทุจรติ (Kàyaduccarita) misconduct by theกามฉนั ท (Kàmachanda) sensual desire; excite- body; bodily misconduct; misconduct in ment of sensual pleasure.กามตัณหา (Kàmataõhà) sensual craving; action. กายวิญญัติ (Kàyavi¤¤atti) bodily intimation; craving for sensual pleasures.กามภพ (Kàmabhava) the sphere or state of bodily expression. กายวิญญาณ (Kàyavi¤¤àõa) body-conscious- existence dominated by sensual pleasures; ness; consciousness by means of touch. Sensuous Existence; Sense Sphere. กายวเิ วก (Kàyaviveka) seclusion of the body.กามราคะ (Kàmaràga) sensual passion; sensual กายสังขาร (Kàyasaïkhàra) bodily formation, lust; sense-desire; sensuality; desire for i.e. in-breath and out-breath. กายสัมผัส (Kàyasamphassa) bodily contact; sensual pleasures.กามโลก (Kàmaloka) the world of sense-desire; bodily touch. กายสุจรติ (Kàyasucarita) good conduct in the Sense Sphere; the world of sensual action; good conduct by the body; bodily pleasures.กามวิตก (Kàmavitakka) thought of sensual good conduct. กายานปุ ส สนา (Kàyànupassanà) the contem- pleasures.กามสังวร (Kàmasa§vara) sexual restraint. plation of the body; mindfulness as regards theกามสขุ (Kàmasukha) worldly happiness; happi- body. ness arising from sensual pleasures. กายกิ ทกุ ข (Kàyikadukkha) physical pain; bodilyกามสุขัลลิกานุโยค (Kàmasukhallikànuyoga) pain; physical suffering. กายิกสุข (Kàyikasukha) physical happiness; self-indulgence; sensual indulgence; the bodily happiness. constant attachment to sensual pleasures. การเปรยี ญ (Dhammasàlà) preaching hall; studyกามาวจร (Kàmàvacara) belonging to the Sense hall. Sphere. กาลมรณะ (Kàlamaraõa) timely death.กามาวจรภมู ิ (Kàmàvacarabhåmi) the Sensuous กาลญั ตุ า (Kàla¤¤utà) the quality of one who Plane of Existence; the Sense Sphere; the

กาสาวพสั ตร 319 ขทุ ทกนิกาย knows the proper time; knowing the proper กลุ ุปกะ (Kulupaka) a family-frequenter; family-friend time; knowledge of how to choose and keep monk; family mentor. กศุ ล (Kusala) adj. wholesome; meritorious; time.กาสาวพัสตร (Kàsàya, Kàsàvavattha) cloth dyed moral; skilful; kammically wholesome. n. with astringent decoction; the yellow robe; merit; good action; virtue; the good; whole- ochre robes. some action.กําเนิด ดู โยน.ิ กศุ ลกรรม (Kusalakamma) wholesome or meri-กําแพงแกว (Ratanapàkàra) consecrated wall; a torious action; right conduct. parapet (surrounding a sacred building). กศุ ลกรรมบถ (Kusalakammapatha) the tenfoldกงิ ฺกรณีเยสุ ทกขฺ ตา (Kiïkaraõãyesu dakkhatà) way of good action; the tenfold wholesome the willingness to give a helping hand. course of action.กิจจาธิกรณ (Kiccàdhikaraõa) business to be กศุ ลจติ (Kusalacitta) meritorious thought; moral enacted by the Sangha; legal questions or wholesome consciousness. กศุ ลเจตนา (Kusalacetanà) right or wholesome concerning obligations; duties.กจิ วัตร (Kiccavatta*) religious routine; daily volition; good intention. กศุ ลมลู (Kusalamåla) (the three) roots of good; religious observances.กิริยาจิต (Kiriyàcitta) functional consciousness; root of good action; kammically wholesome inoperative consciousness. root; the wholesome roots.กิเลส (Kilesa) defilements; impurities; impair- กศุ ลวติ ก (Kusalavitakka) wholesome thought. กหุ นา (Kuhanà) deceit; fraud; hypocrisy; trickery. ments. เกตมุ าลา (Ketumàlà) garland of rays round theกิเลสกาม (Kilesakàma) sensuality as defile- Buddha’s head; the halo. ment; subjective sensuality; desire; lust. เกดิ ใหม ดู ชาติหนา .กกุ กุจจะ (Kukkucca) remorse; brooding; con- โกธะ, โกรธ (Kodha) anger; furious or wrathful fusion; repentance; worry. passion.กฎุ ี (Kuñã) an abode of a Buddhist monk or โกศ (Kosa*) mortuary urn; funeral urn. โกสัชชะ (Kosajja) idleness; indolence; sloth. novice; a monk’s cell; a monk’s lodging; dormitory; living quarters of monks. ขขณะจิต (Cittakkhaõa) a thought-moment. endurance; firmness; fortitude.ขณกิ สมาธิ (Khaõikasamàdhi) momentary con- ขนั ธ (Khandha) aggregate; category. ขนั ธห า ดู เบญจขันธ. centration. ขา งขนึ้ (Juõha-pakkha, Sukka-~) the waxingขณกิ าปติ (Khaõikàpãti) momentary joy; instan- taneous joy. moon.ขมา (Khamà) patience; tolerance; pardon. ขา งแรม (Kaõha-pakkha, Kàëa-~) the waningขมา, การขอ (Khamàpana) asking for pardon.ของขลงั (Parittavatthu, Indajàlikavatthu*) some- moon. ขาทนยี ะ (Khàdanãya) hard or solid food. thing said to have magic power; magic ขณี าสพ (Khãõàsava) an Arahant; the canker- object; amulet; talisman; charm; fetish. free one; one whose mind is free fromขดั สมาธิ (Pallaïka§ àbhujati) to sit (flat on the mental obsessions. haunches) cross-legged. ขุททกนิกาย (Khuddakanikàya) “Smallerขันติ (Khanti) patience; forbearance; tolerance; Collection”; the “Minor Anthologies of the

ขทุ ทกปาฐะ 320 โคตร Pali Canon”; name of the fifth of the five ขุททกาปติ (Khuddakàpãti) slight sense of main divisions of the Sutta Piñaka. interest; lesser thrill.ขทุ ทกปาฐะ (Khuddakapàñha) “Shorter Texts”; the เขาพรรษา ดู วันเขา พรรษา. เขยี้ วแกว ดู ทาฐธาต.ุ “Text of Small Passages”; name of the first division of the Khuddaka Nikàya. คคณะ (Gaõa) group; denomination; monastery 2. (T.) a magic spell. คามวาสี (Gàmavàsã) (T.) a town-monk. section. คารวะ (Gàrava) respect; reverence; esteem;คณปูรกะ (Gaõapåraka) one who completes thequorum; quorum-completing monk. attention; appreciative action.คณะวินัยธร (Vinayadhara-gaõa, ~-samajjà*) คดิ ปรุงแตง (Saïkharoti; Abhisaïkharoti) to thinkEccl. judicature. under the influence of some passion orคณะสงฆ (Saïgha) the monastic order; the motive; proliferate.Church, especially the Buddhist monastic คลิ านปจจยั (Gilànapaccaya) support for the order; the Order; the Saïgha. sick; requisites for the sick; medicine. คลิ านเภสัช (Gilànabhesajja) drug; medicine.คณะสังฆมนตรี (Saïghamanti-gaõa, ~-samajjà*) คิหิปฏิบตั ิ (Gihipañipatti*) practices for the layman; Council of Saïgha Ministers; Eccl. Cabinet. code of morality for the laity.คติ (Gati) (the five) courses of existence; คกุ เขา (Jannukàhi nipatati) v. to sit on one’s destiny; destination. heels; kneel.คนธรรพ (Gandhabba) 1. a heavenly musician. คณุ (Guõa) 1. quality; property. 2. good quality; 2. a being ready to take a new existence. virtue; merit. 3. (T.) help; aid; benefit;ครองผา (Nivàseti, Pàrupati) v. to don; wear; put on (the yellow robe). support; favour.ครุกกรรม (Garukakamma) Weighty Action; คณุ ธรรม (Guõadhamma) goodness; virtue. คุณพเิ ศษ, คณุ วิเศษ (Visesa) unusual virtue; kamma of serious or strong effect.ครฏุ ฐานียบุคคล (Garuññhànãyapuggala) a respec- extraordinary state; specific attainment. table person. คูสวด (Upasampadàcariya, Kammavàcàcariya +ครุธรรม (Garudhamma) (the eight) strict Anusàvanàcariya) the two monks who chantconditions or chief rules to be observed by the formal words of an act (especially, of ordi the Buddhist nun throughout her life. nation); Act-Announcer; Ordination-Teacher.คฤหสั ถ (Gahaññha) a householder; layman; the เครอ่ื งราง (Indajàlikavatthu*) an amulet; talisman. โคจร (Gocara) 1. field or sphere of sense laity.คว่ําบาตร, การ (Pattanikujjanà) the formal act perception; a sense-object. 2. a suitable of exclusion from association; excommuni- place; resort for alms; alms resort. cation. โคจรคาม (Gocaragàma) a village where aคนั ถธรุ ะ (Ganthadhura) the burden of studying monk goes for alms or obtains his food; the Scriptures; the burden of the books. alms-resort village.คนั ธะ (Gandha) odour; odorous object; smell. โคดม, โคตมะ (Gotama) name of the clan toคัมภีร (Gantha, Potthaka, Pakaraõa) (T.) a which the Buddha belonged. scripture; text; canon; religious book. โคตร (Gotta) clan; ancestry; lineage.คาถา (Gàthà) 1. a verse; stanza of 4 half-lines.

ฆนสญั ญา 321 จาตุทสี ฆ–งฆนสญั ญา (Ghanasa¤¤à) perception of com- depends on sweet voice or good repute; pactness; the idea of massiveness. those attached to voice.ฆราวาส (Gharàvàsa) 1. the household life. 2. งานมงคล (Maïgala, Maïgala-samaya) auspi- (T.) a householder; layman; the laity. cious ceremony; festive occasion.ฆราวาสธรรม (Gharàvàsa-dhamma) virtues for งานวัด (Cetiyamahàpåjà*, Vihàrasamajja*, a good household life; rules of household ~ussava*, ~maha*) temple fair. conduct; qualities of a good layman. งานศพ (Sarãrajjhàpana) funeral; obsequies;ฆานะ (Ghàna) the nose.ฆานทวาร (Ghànadvàra) nose-door; nose-avenue. cremation ceremony.ฆานวิญญาณ (Ghànavi¤¤àõa) nose-con- งานสมรส (Vivàhakàla, Vivàhamaïgala) wed- sciousness. ding; marriage ceremony.โฆสปั ปมาณกิ า (Ghosappamàõikà) those who งานอวมงคล (Avamaïgala, Petadakkhiõàdàna) (T.) funeral; rites for the dead; funereal occasion;measure or judge by voice; those whose faith memorial service; inauspicious occasion. จจงกรม (Caïkama) walking up and down; a จกั ขุ, จักษุ (Cakkhu) the eye. terraced walk. v. to walk up and down. จกั ขทุ วาร (Cakkhudvàra) the eye-door; eye-จตตุ ถฌาน (Catutthajjhàna) the fourth Jhàna; avenue. จักขุวิญญาณ (Cakkhuvi¤¤àõa) eye-con- the fourth absorption.จตธุ าตุววัตถาน (Catudhàtuvavatthàna) analysis sciousness. จกั ร, จกั รธรรม (Cakka) the set of four virtues, of the four elements; determining of theelements; contemplation on the four essential being like the four wheels of a carriage,qualities of which the body is composed. constituting the means to prosperity; virtuesจตุปจ จัย (Catupaccaya) ดู ปจจยั . wheeling to prosperity.จตรุ พธิ พร (Catubbidhavara*) the fourfold bless- จักรพรรดิ (Cakkavatti) 1. world-king; a uni-ing; the four excellent things, viz., long life, versal monarch, endowed with the sevenbeauty, happiness and health. valuables or treasures. 2. (T.) an emperor.จตุราริยสัจจ (Cattàri Ariyasaccàni) the Four จักรวาฬ (Cakkavàëa) a world-circle; solar Noble Truths; the Four Holy Truths. system; universe.จตวุ รรค (Catuvagga) a chapter of four monks. จัณฑาล (Caõóàla) an outcaste; the untouch-จรณะ (Caraõa) behaviour; conduct; good conduct.จรติ (Carita) the intrinsic nature of a person; able. จนั ทรคติ (Candagati*) the system of a lunar (the six types of) characteristic behaviour; calendar. จาคะ (Càga) 1. charity; generosity; sacrifice; character; temperament.จริยาปฎก (Cariyàpiñaka) “Modes of Conduct”; self-denial; liberality; munificence; benefac- tion. 2. abandoning; giving up; renunciation. name of the fifteenth division of the จาคสัมปทา (Càgasampadà) achievement of Khuddaka Nikàya. charity.จรยิ าวัตร (Cariyàvatta*) 1. customs and man- จาคานสุ ติ (Càgànussati) reflection on gener- ners to be observed; duties concerned with osity; recollection of liberality. conduct. 2. conduct and duties; moral conduct จาตทุ สี (Càtuddasã) the 14th day of a fortnight. and the performance of duties.

จาตมุ หาราช 322 เจา คณะจาตมุ หาราช (Càtummahàràjikà) the Four Guardian personal use. จวี รอาศัย (Atirekacãvara) an extra robe. Deities; the realm of the Four Great Kings. จุติ (Cuti) shifting (out of one existence toจาตุรงคสันนิบาต (Càturaïgasannipàta) the another); decease; the final thought-moment Great Assembly of Disciples marked by the of a particular life; death. union of four factors. จุติจติ (Cuticitta) death-consciousness; dying orจารกิ (Càrika) 1. a traveller; wanderer; way-farer. death-consciousness; the consciousness dis- 2. a wandering place. 3. a journey; wandering. connecting the present life. 4. (T,) v. to wander; go on a journey. จตุ ิวญิ ญาณ (Cutivi¤¤àõa) ดู จตุ จิ ิต.จารกึ (Likhati) v. to inscribe; incise; engrave. จตุ ปู ปาตญาณ (Cutåpapàta¤àõa) the knowledgeจําพรรษา, การ (Vassàvàsa) Vassa-residence; of the decease and rebirth of beings; the the rains-retreat; rains-residence; keeping clairvoyant supernormal vision dealing with the Buddhist Lent; keeping the rainy season; the death and rebirth of beings; the dwelling permanently at a suitable place perception of the appearing and disappearing throughout the three months of the rainy of various beings according to the con- season.จาํ วดั (Seyya§ kappeti) v. (of a monk or novice) sequences of their past deeds. จลุ ลวรรค (Cullavagga) “Smaller Section”; name to sleep.จิต, จติ ต (Citta) thought; mind; a state of of a book of the Vinaya Piñaka. เจดีย (Cetiya) 1. a person, place or object consciousness.จติ กาธาน (Citakà) a funeral pile; crematorium; worthy of worship; reminder. 2. (T.) a sepul- chral monument; pagoda; shrine; dagoba; pyre; crematory; catafalque.จติ ตะ (Citta) thought; thoughtfulness; active bell-shaped stupa (with a slender spire); thought. tapering-spired stupa; Phra Chedi.จติ ตนยิ าม (Cittaniyàma) psychic order; psychic เจตนา (Cetanà) volition; will; intention. เจตภตู (Attà, Jãva) soul; the self; âtman. law; order of mind. เจตสกิ (Cetasika) mental concomitants; mentalจติ ตวสิ ุทธิ (Cittavisuddhi) purity of mind; puri- factors; mental states; mental activities; the fication of consciousness.จิตตสงั ขาร (Cittasaïkhàra) mental formation; adjuncts of consciousness; mental adjuncts; mental function, i.e. perception and feeling. mental coefficients.จติ ตานปุ สสนา (Cittànupassanà) the contem- เจตสกิ ทกุ ข (Cetasikadukkha) mental pain. เจตสิกสุข (Cetasikasukha) mental happiness. plation of mind; contemplation of various เจโตปรยิ ญาณ (Cetopariya¤àõa) knowledge of states of mind; mindfulness as regards others’ thoughts; telepathy. เจโตวมิ ุตติ (Cetovimutti) deliverance of mind. mental states. เจริญพระพทุ ธมนต (Parittabhaõana) (T.) (usedจิตตุบาท, จิตตปุ ปาท (Cittuppàda) the rise of a for auspicious ceremonies) to chant holy thought; thought; intention.จนิ ตมยปญ ญา (Cintamayapa¤¤à) understanding stanzas. เจา คณะ (Gaõàdhipati*) 1. chief monk of an through reasoning; wisdom resulting from administrative division; eccl. chief officer; reflection. eccl. governor. The term Ecclesiastical, orจวี ร (Cãvara) 1. the yellow robe (of a Buddhist its abbreviation Eccl. can be prefixed to the title of a government administrative officer at monk or novice); any of the three garments of the monk. 2. (T.) the upper or inner robe. different levels to designate its equivalent inจวี รอธิษฐาน (Adhiññhitacãvara) the determined robes; the three robes determined for regular

เจา คณะจังหวดั 323 ชอฟา the Ecclesiastical Order, e.g. Eccl. District เจา คณุ (Guõassàmã*) a title unofficially used in Officer, for เจา คณะอาํ เภอ. 2. chief monk of a monastery section. speaking to or of a monk of a higher rank;เจา คณะจงั หวัด (Nagarasaïghapàmokkha*) the “Chao Khun”; “The Right Venerable”. ดู พระ- Ecclesiastical Provincial Governor. ราชาคณะเจาคณะตําบล (Gàmasamåhasaïghàdhipati*) เจาภาพ (Nimantaka, Dànapati) the host; the Ecclesiastical Commune-Chief; Eccl. sponsor; chief donor. เจาอธิการ (Vihàràdhipati*, Adhikàrapati*) the Sub-District Head.เจา คณะภาค (Cåëasaïghamaõóalapàmokkha*) the abbot who is an Ecclesiastical Sub-District Ecclesiastical Regional Governor. Chief as well. เจาอาวาส (Vihàrapati*) the abbot.เจาคณะใหญ (Mahàsaïghamaõóalapàmokkha*) เจมิ (Abbha¤jati) v. to anoint; n. anointment. แจกัน (pupphàdhàna*) a vase. the Chief Superintendent of the (Central, North, แจง (Saïgãtikathà*) preaching or chanting on South, East, or Dhammayuttika) Ecclesiastries; the account of the First Council of Buddhism. โจทก (Codaka) reprover; accuser; plaintiff. Chief of the ... Eccl. Jurisdiction; Eccl. Governor โจทนา (Codanà) reproof; charge; accusation; General. plaint.เจาคณะอําเภอ (Nigamasaïghàdhipati*) the Ecclesiastical District Officer. ฉฉกามาพจรสวรรค (Chakàmàvacaradevaloka) ฉันท (Chanda) metrics; prosody; a metre;the six heavens of sensual pleasures. metrical composition.ฉลอง (Mahakamma) celebration. v. to celebrate. ฉนั ทาคติ (Chandàgati) the wrong way ofฉฬภิญญา (Chaëabhi¤¤à) the sixfold super- behaviour consisting in predilection; prejudice normal knowledge; the six psychic powers. caused by love; partiality.ฉตั ร (Chatta) royal canopy; sunshade; parasol. ฉัพพณั ณรังสี (Chabbaõõara§sã) the ray of sixฉนั (Bhu¤jati) v. (of a monk or novice) to eat; take colours. food. ฉายา (Chàyà) 1. (T.) the Pali monastic name of aฉันทะ (Chanda) 1. will; aspiration; the will to Buddhist monk; ordination-name. 2. shade;do; resolve; zeal; desire; impulse; wish; loving shadow.interest; desire for truth and understanding. 2. เฉวียง (Eka§sa§) v. to arrange the upper robeconsent; declaration of consent to an official over one shoulder (the left one).act by an absentee; proxy vote. ชชฎลิ (Jañila) a class of ascetics with matted ชลาพชุ ะ (Jalàbuja) womb-born creatures; thosehair, usually worshipping fire, sometimes born from the womb; the viviparous.classed under Isi; matted-hair ascetic. ชวนะ (Javana) impulsion; apperception; impulsiveชนกกรรม (Janakakamma) reproductive kamma; moment; a phase or stage of the process ofregenerative kamma. consciousness at which there is full perceptionชมพทู วปี (Jambådãpa) the continent of the rose- and at which kamma is performed, usually lasting apples, i.e. India. for seven thought-moments.ชรา (Jarà) old age; decay. ชอฟา (Kaõõikà, Kåñapilandhana*) the curved

ชกั ผา 324 ฎีกา finial (of a gable); gable-finial; (elongated of the Buddha. ชวิ หา (Jivhà) the tongue. ornate) gable spire. ชิวหาทวาร (Jivhàdvàra) tongue-door; tongue-ชักผา ดู บงั สุกุล, ผา ปา.ชยั มงคลคาถา (Jayamaïgalagàthà) stanzas for avenue. ชิวหาวิญญาณ (Jivhàvi¤¤àõa) tongue-con- the blessing or glory of victory.ชาครยิ านโุ ยค (Jàgariyànuyoga) practice of watch- sciousness. ชี (Muõóakaupàsikà*) a shaven-headed female fulness; avoidance of sleep; wakefulness.ชาดก (Jàtaka) 1. a birth story; the stories of the devotee who wears white robes and observes Buddha’s previous lives. 2. “Birth Stories”; five or eight precepts; white-robed female lay name of the tenth division of the Khuddaka follower. ชวี ติ (Jãvita) life; vitality. Nikàya. ชวี ติ นิ ทรีย (Jãvitindriya) vitality; life-principle;ชาติ (Jàti) birth; rebirth.ชาติกอน (Atãtabhava) a previous birth; former psychic life; the faculty of life. ชกุ ชี (Mahàpañimà-patiññhàna) base (for the life.ชาตหิ นา (Paraloka, punabbhava) rebirth; re- principal Buddha image); pedestal. เชงิ ตะกอน ดู จิตกาธาน. existence; future life. เชิงเทยี น (Sitthadãpàdhàra*) candlestick.ชนิ ะ (Jina) 1. the conqueror; the victor; the เชงิ บาตร (Pattàdhàraka) bowl-support; bowl- Buddha. 2. Jain; Jaina. stand.ชนิ บุตร, ชโิ นรส (Jinaputta, Jinorasa) a disciple ฌฌาน (Jhàna) meditation; absorption; a state of ฌาปนกจิ (Jhàpanakicca) cremation. ฌาปนสถาน (Jhàpanaññhàna) crematorium. serene contemplation attained by meditation; (mis.) trance; ecstasy. ญญตั ต,ิ ญัติ (¥atti) a motion. ญาตพิ ลี (¥àtibali) offering to kinsfolk; theญาณ (¥àõa) knowledge; real knowledge; helping of one’s relatives. wisdom; insight. ญาติสังคหะ (¥àtisaïgaha) good treatmentญาณทศั นะ (¥àõadassana) knowing and seeing; towards kinsmen; the helping of one’sperfect knowledge; all-comprising know- relatives.ledge; a vision of truth; insight; vision ญาตสิ าโลหิต (¥àtisàlohita) relations and blood through wisdom. relations.ญาณทสั สนวสิ ทุ ธิ (¥àõadassana-visuddhi) purity ญายะ, ญายธรรม (¥àya) right path; right of knowledge and vision; purity of vision method; the Noble Path; truth; Nibbàna. เญยยธรรม, ไญยธรรม (¥eyyadhamma) any- regarding intuitive wisdom; purification by knowledge and vision. thing that should be learnt or understood;ญาติ (¥àti) a kinsman; relative. the knowable. ฎฎกี า (òãkà) 1. a sub-commentary. 2. (T.) a letter (T.) written request for donation. 4. (T.) of invitation or invitation card to a monk. 3. petition; appeal.

ฐาน 325 ตริ ัจฉานโยนิ ฐฐาน (òhàna*) pedestal (as of a Buddha image). ฐานานุศักดิ์ (òhànànusatti) the authority basedฐานานกุ รม (òhànànukkama*) the ecclesiastical on one’s rank or dignity. order of retinue; assistants or staff members; ฐิติ (òhiti, òhãti) duration; static moment; theentourage. moment of standing. ณเณร ดู สามเณร. ดดวงตาเหน็ ธรรม ดู ธรรมจกั ษ.ุ realm; the heaven of the satisfied gods;ดาบส (Tàpasa) a hermit; ascetic.ดาวดงึ ส (Tàvati§sà) the realm (or heaven) of name of the fourth heavenly abode, of which the Thirty-three Gods; name of the second Santusita is the king. heavenly abode, of which Sakka is the king. เด็กวัด (âràmika; âràmika-kumàra; Daharàràmika;ดิรัจฉาน, กาํ เนิด ดู ติรจั ฉานโยนิ.ดสุ ิต (Tusità) the realm of delight; the delightful Kappiyakàraka) temple boy. ดู ศษิ ยว ัด. เดยี รถีย (Titthiya) an adherent of another religion; heretical teacher. ตตจปญ จกกมั มฏั ฐาน (Tacapa¤caka-kammaññhàna) ตลกบาตร ดู ถลกบาตร. the “skin pentad” of meditation subjects; the ตกั บาตร (Piõóadàna) v. to offer food to thesubject for meditation comprising the five monks on their almsround.constituents ending with the skin (the four ตชั ชนยี กรรม (Tajjanãyakamma) the formal actothers being hair, body hair, nails and teeth); of censure.มูลกรรมฐาน ก็เรียก. ตณั หา (Taõhà) craving; desire; thirst.ตตยิ ฌาน (Tatiyajjhàna) the third Jhàna; the ตตั รมัชฌัตตตา (Tatramajjhattatà) equanimity;third absorption. equipoise; mental balance.ตถาคต (Tathàgata) 1. the Accomplished One; ตัสสปาปยสิกา (Tassapàpiyasikà) inflicting a the Thus-come; the Thus-gone; the Truth- penalty on one who is at fault; decision for winner; an epithet of the Buddha. 2. an Arahant. 3. a being. specific depravity.ตทังคปหาน (Tadaïgapahàna) abandoning by ตาลปต ร (Tàlapatta) a palm leaf. (T.) a fan made of palm-leaves, with a long handle, used by a substitution of opposites. monk in ceremonies; ceremonial fan. ดู พดั ยศ.ตทังควิมุตติ (Tadaïgavimutti) deliverance by ตํานาน (Va§sa) tradition; chronicle. ติณวัตถารกวินัย (Tiõavatthàrakavinaya) pro- substitution of opposites.ตบะ (Tapa) 1. religious austerity; penance. 2. cedure for covering over (as) with grass, (a exertion; mental devotion; ascetic practice. reconciliation of both parties without need forตรสั รู (Bodhi) Enlightenment. v. to be en- clearing up the rights and wrongs). lightened; attain enlightenment. ติรัจฉานกถา (Tiracchànakathà) a variety ofตราต้ัง (Adhikàrapañña*) certificate of worldly talk; childish talk; aimless talk. appointment; credentials; eccl. warrant. เทยี บ ติรัจฉานโยนิ (Tiracchànayoni) the animalสญั ญาบัตร. kingdom; the realm of the brute creation.

ติรัจฉานวิชา 326 เถยสงั วาสตริ จั ฉานวชิ า (Tiracchànavijjà) a low art; pseudo- Yajubbeda and Sàmaveda, to which the sciences; any study tending to be an fourth, Athabbana, was added later. obstacle on the way to Nibbàna. ไตรภพ, ไตรภมู ิ (Tibhava, Tebhåmi) the Threeตสิ รณคมนปู สมั ปทา (Tisaraõagamanåpasampadà) Spheres, viz., the Sense Sphere, the Form ordination by taking the Threefold Refuge. Sphere and the Formless Sphere; threeเตโชกสิณ (Tejokasiõa) fire-contemplation; fire realms; three worlds; three planes of as a meditational device.เตโชธาตุ (Tejodhàtu) fire-element; the element existence. ไตรมาส (Temàsa) three months, especially of heat; heat.เตวาจกิ (Tevàcika) lit. pronouncing three words or those of the rainy season. ไตรรัตน (Ratanattaya) the Three Jewels; the three times; especially one who pronounces Three Gems; Triple Gem. ดู รตั นตรยั . the threefold formula of refuge, the first being ไตรลกั ษณ (Tilakkhaõa) the Three Charac- Yasa’s father. teristics; the Three Signs of Being; alsoโตะ หมบู ชู า (Påjanapãñha*) a set of altar tables.ไตรจีวร (Ticãvara) the three robes of a Bhikkhu, called the Common Characteristics. ดู สามัญ- consisting of the under, the upper and the ลกั ษณะ. ไตรโลก (Tiloka) the three worlds. ดู ไตรภพ. outer robes; Triple Robe. ไตรสรณะ (Tisaraõa) the Threefold Refuge;ไตรทวาร (Tidvàra) the three doors or avenues of Three Refuges; Triple Guide. action: body, speech, and mind. ไตรสรณคมน (Tisaraõagamana) taking theไตรปฎก (Tepiñaka) lit. the Three Baskets; the Threefold Refuge; going to the Buddha, the Tipiñaka; the three divisions of the Buddhist Dhamma, and the Sangha for refuge. Canon, viz., Vinaya, Sutta and Abhidhamma, ไตรสกิ ขา (Sikkhàttaya) the Threefold Learning; generally known as the Pali Canon. the Threefold Training; the Three Studies:ไตรเพท (Tiveda) lit. the three knowledges; the morality, concentration and wisdom, (pre- three Vedas; the three divisions of the ferably, training in higher morality, in higher Brahmanic canon of authorized religious mentality, and in higher wisdom). teaching and practice, viz., Irubbeda, ถถลกบาตร (Pattathavikà) the bag with a sling, ถนี มทิ ธะ (Thãnamiddha) sloth and torpor; slothused for carrying an alms-bowl in; bowl-case; and drowsiness; torpor and languor; stoliditybowl-bag. and drowsiness.ถวาย (Deti) v. to offer, give or present (to a ถลุ ลจั จยั (Thullaccaya) a grave offence; Seriousmonk or a prince). Transgression.ถวายพระเพลงิ (Sarãrajjhàpana) the cremation ถูปารหบุคคล (Thåpàrahapuggala) persons ceremony. worthy of a tope; those whose relics shouldถัมภะ (Thambha) obstinacy; immobility; be enshrined. hardness; obduracy. เถน (Thena) a thief; (T.) unbecoming religious;ถาน (Vaccakuñã) the water closet; toilet (for shameless monk. monks); privy. เถยจติ (Theyyacitta) intention to steal.ถีนะ (Thãna) sloth; unwieldiness; impliability; เถยเจตนา (Theyyacetanà) intention to steal. เถยสงั วาส (Theyyasa§vàsa) living clandestinely morbid state of mind.

เถระ 327 ทายก with the monks; disguising oneself as a Teaching of the Elders; the Southern School monk; communion by theft. of Buddhism.เถระ (Thera) an elder; a senior member of the เถรานเุ ถระ (Therànuthera) senior monks in Order; a senior monk (of at least ten years’ general. เถรี (Therã) a woman elder; senior nun. standing). เถรีคาถา (Therãgàthà) “Psalms of the Sisters”;เถรคาถา (Theragàthà) “Psalms of the Brethren”; “Verses of the Women Elders”; name of the “Verses of the Elders”; name of the eighth ninth division of the Khuddaka Nikàya. division of the Khuddaka Nikàya.เถรวาท (Theravàda) the Doctrine of the Elders; ททธิ (Dadhi) curd; sour milk. their sufferings.ทมะ (Dama) self-command; self-control; taming; ทกั ขณิ าวัฏ (Dakkhiõàvañña) winding to the subjugation; training; mastery; adjustment. right; clockwise.ทวาร (Dvàra) 1. door; avenue. 2. a sense-door; ทกั ขโิ ณทก (Dakkhiõodaka) water of dedication; sense-avenue. 3. door of action. consecrated water.ทศชาติ (Dasajàti) the ten longest birth-stories of the ทกั ขไิ ณยบคุ คล, ทกั ขเิ ณยยบคุ คล (Dakkhiõeyya- Buddha, regarded as the most important.ทศบารมี (Dasapàramã) the ten perfections; the ten puggala) an individual deserving a donation; principal virtues practised by a Bodhisatta. one worthy of a donation.ทศพร (Dasavara) the ten blessings; ten boons. ทักษิณนิกาย (Dakkhiõanikàya) the Southernทศพล (Dasabala) 1. the Ten Powers of the School of Buddhism, i.e. the Theravàda. Buddha. 2. one who is endowed with ten ทกั ษณิ านปุ ระทาน (Dakkhiõànuppadàna*) offering made to a monk or monks on behalf of the supernormal powers, i.e. the Buddha. dead.ทศพลญาณ (Dasabala¤àõa) the ten supreme ทณั ฑกรรม (Daõóakamma) punishment; penalty. ทศั นะ, ทรรศนะ, ทัสสนะ (Dassana) 1. seeing; intellectual powers of the Buddha.ทศพิธราชธรรม (Dasaràjadhamma) the tenfold sight; intuition. 2. view; opinion; theory. ทฬั หกี รรม (Daëhãkamma) making firm; strength- code of the king; the tenfold virtue or duty of the king; the ten royal virtues; virtues of a ening by repeating, as reordination. ทาฐธาตุ (Dàñhadhàtu) the tooth relic (of the ruler.ทองคาํ เปลว (Suvaõõapatta) (T.) gold leaf. Buddha).ทอดกฐิน ดู กฐนิ . ทาน (Dàna) giving; gift; alms-giving; charity;ทอดผา [บงั สกุ ลุ ] (Pa§sukålacãvaranikkhipana) (T.) generosity; benevolence; liberality; a gift; v. to lay a robe (as an offering to a monk at a donation; alms; benefaction. ทานบดี (Dànapati) 1. lord of alms; master in funeral or memorial ceremony); lay down a liberality. 2. one in charge of alms-giving; funeral robe.ทอดผาปา ดู ผาปา . chief donor.ทักขิณา, ทกั ษณิ า (Dakkhiõà) a gift; donation; ทานมัย (Dànamaya) (merit) gained through, ordedicatory gift; an intercessional expiatory connected with, alms-giving; the way ofoffering; donation given to a holy person making merit, consisting in alms-giving orwith reference to unhappy beings in the charity.Peta existence, intended for the alleviation of ทายก (Dàyaka) almsgiver; donor; benefactor;

ทายิกา 328 ทพุ ภาษิต the lay supporter of Bhikkhus; lay giver; lay ทพิ ย (Dibba) divine; heavenly; celestial. ทีฆนิกาย (Dãghanikàya) the Collection of Long supporter.ทายกิ า (Dàyikà) a female donor. Discourses; Dialogues of the Buddha; nameทาํ นองสวด (Vatta, Bhàõassara*) mode of chanting.ทําบุญ (Pu¤¤akaraõa) merit-making; performing of the first main division of the Sutta Piñaka. ทก่ี ลั ปนา (Kappanàvatthu*) monastic revenue meritorious action. v. to make merit; do merit; estate. do good; perform meritorious action. ทธ่ี รณสี งฆ (Saïghikavatthu) monastery estate. ที่วัด (âràmavatthu, Vihàravatthu) monasteryทําบุญขึ้นบานใหม (Gehapañhamaparibhoga- compound. maïgala*, Gehappavesana-maïgala*) house- ที่สดุ ดู อันตา. ทุกกฏ (Dukkaña) an offence of wrongdoing. warming ceremony. ทกุ ข (Dukkha) 1. suffering; misery; woe; pain; ill;ทําบุญบาน (Gehamaïgala*) house-blessing sorrow; trouble; discomfort; unsatisfactoriness; ceremony. problematic situation; stress; conflict. adj.ทาํ วตั รคาํ่ , ทาํ วตั รเยน็ (Sàyaõha-sajjhàya*, Sàya- unsatisfactory; miserable; painful; subject to suffering; ill; causing pain. 2. physical or bodily bhàõa*) evening chanting. pain; difficulty; unease; ill-being.ทําวัตรเชา (Pubbaõha-sajjhàya*, Pàta-bhàõa*) ทุกขตา (Dukkhatà) the state of being subject morning chanting. to suffering; painfulness; stress; conflict. ทกุ ขนโิ รธอรยิ สจั จ (Dukkhanirodha Ariyasacca) theทิฏฐธรรม (Diññhadhamma) the visible order of Noble Truth of the Cessation of Suffering; the things; present condition; this world; the Noble Truth of the Extinction of Suffering. present life; temporality. ทกุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทาอรยิ สจั จ (Dukkhanirodha-ทฏิ ฐธรรมเวทนยี กรรม (Diññhadhammavedanãya- gàminãpañipadà Ariyasacca) the Noble Truth kamma) immediately effective kamma; kamma of the Path that leads to the Cessation (or, ripening during the life-time.ทฏิ ฐธมั มิกัตถะ (Diññhadhammikattha) gain for the Extinction) of Suffering. ทุกขเวทนา (Dukkhavedanà) painful feeling. this life; present benefit; temporal welfare; ทุกขสมุทัยอริยสัจจ (Dukkhasamudaya Ariya- sources of happiness in the present life.ทฏิ ฐาวกิ ัมม (Diññhàvikamma) an open statement sacca) the Noble Truth of the Cause (or, the of one’s view; explanation of views; view Origin) of Suffering; the Noble Truth of the clarification. Condition of the Arising of Suffering.ทฏิ ฐิ, ทิฐิ (Diññhi) 1. a theory; view; belief; ทกุ ขอรยิ สจั จ (Dukkha Ariyasacca) the Noble opinion; speculation; dogma. 2. misbelief; Truth of Suffering. ทกุ รกิริยา (Dukkarakiriyà) the practice of aus- erroneous opinion; false theory.ทฏิ ฐวิ ิสุทธิ (Diññhivisuddhi) purity of under- terities; self-mortification. ทคุ ติ (Duggati) (the 3 or 4) States of Unhappi- standing; purification of view.ทิฏฐสิ ามญั ญตา (Diññhi-sàma¤¤atà) equality in ness; woeful courses of existence; evil states; view; unity in view. woeful existences.ทฏิ ุชกุ รรม (Diññhujukamma) straightening of ทจุ รติ (Duccarita) bad conduct; wrong action. ทุติยฌาน (Dutiyajjhàna) the second Jhàna; the one’s own views.ทิฏุปาทาน (Diññhupàdàna) clinging to second absorption. ทุพภาษิต (Dubbhàsita) an offence of wrong erroneous opinions; attachment to views.ทพิ พจกั ขุ (Dibbacakkhu) divine eye; heavenly speech. eye; clairvoyance.ทิพพโสตะ (Dibbasota) divine ear; heavenly ear; clairaudience.

ทุศีล 329 ธรรมจกั รทุศลี (Dussãla) of bad conduct; void of morality; local festivals. เทศนมหาชาติ (Mahàjàtakadesanà*) (T.) “Great- immoral.เทพ (Deva) lit. a shining one; god; deity; divine Birth Sermon”; a sermon on the great birth being. story of the Bodhisatta Vessantara.เทวดา (Devatà) a celestial or heavenly being; เทศนา (Desanà) preaching; discourse; sermon; deity. instruction. v. to preach; expound theเทวตานุสติ (Devatànussati) recollection of Doctrine; give a sermon. heavenly beings; reflection on deifying เทียน (Sitthadãpa) a candle. เทียนพรรษา (Vassadãpa, Vassikapadãpa) candle virtues as found in oneself.เทวตาพลี (Devatàbali) an offering to the deity. for the rains; Lenten candle.เทวทูต (Devadåta) lit. gods’ messenger; divine โทมนสั (Domanassa) a painful mental feeling; messenger; a symbolic name for those things (mental) displeasure; sad-mindedness; grief. โทษ (Dosa, Vajja, âdãnava) fault; blemish; which remind man of his future and rouse defect; corruption; depravity; disadvantage. him to earnest striving. โทสะ (Dosa) hatred; anger; ill-will; aversion.เทวธรรม (Devadhamma) divine virtue; the โทสจรติ (Dosacarita) the hateful; one of hating virtues that make divine, i.e. moral shame temperament; a quick-tempered person. โทสาคติ (Dosàgati) wrong way of behaviour and dread.เทวรปู (Devaråpa*) an image of a deity; idol. consisting in hatred; prejudice caused byเทวโลก (Devaloka) world of gods; heaven; hatred. celestial realm. ไทยทาน (Deyyadàna) a gift fit to be given;เทวฺ วาจกิ (Dvevàcika) lit. pronouncing two words or gift; donation. two times; especially those who pronounce the ไทยธรรม (Deyyadhamma) that which has the words, taking only two refuges, viz., the Buddha quality of being given; gift; offerings (to and the Dhamma, Tapussa and Bhallika being monks). the first ones.เทศกาล (Desakàla) a season for merit-making and ธธมกรก (Dhamakaraka) a filter; water-strainer. religious talk; talk on the Dhamma; Dhamma-ธรณสี งฆ ดู ท่ธี รณีสงฆ.ธรรม (Dhamma) 1. the Dharma; the Dhamma; lecture. ธรรมกถกึ (Dhammakathika) one who preaches the Doctrine; the Teachings (of the Buddha). 2. the Law; nature. 3. the Truth; Ultimate Reality. the Doctrine; a preacher. 4. the Supramundane, especially nibbàna. 5. ธรรมขนั ธ (Dhammakkhandha) a portion of the Dhamma; a main article of the Doctrine; aquality; righteousness; virtue; morality; good textual unit; a category of the Dhamma.conduct; right behaviour. 6. tradition; practice; ธรรมคณุ (Dhammaguõa) virtue or quality ofprinciple; norm; rule; duty. 7. justice;impartiality. 8. thing; phenomenon. 9. a the Dhamma.cognizable object; mind-object; idea. 10. mental ธรรมจริยา (Dhammacariyà) observance ofstate; mental factor; mental activities. 11. righteousness; righteous conduct. ธรรมจักร (Dhammacakka) the Wheel of thecondition; cause; causal antecedent. Doctrine; the Wheel of the Law; the Wheel ofธรรมกถา (Dhammakathà) ethical discussion; Truth; the Kingdom of Righteousness; the

ธรรมจักษุ 330 ธมั มจักกปั ปวตั ตนสูตร First Sermon. Truth or the Doctrine; (T.) research on theธรรมจกั ษุ (Dhammacakkhu) the Eye of Truth; Dhamma; search of Truth. the Eye of Wisdom. ธรรมวชิ ยั (Dhammavijaya) conquest by piety;ธรรมจาริก (Dhammacàrika) wandering conquest by righteousness. Dhamma-preacher; spiritual-welfare worker. ธรรมวินัย (Dhammavinaya) Dhamma-Vinaya;ธรรมเจดยี  (Dhammacetiya) a shrine in which the Norm-Discipline; the Doctrine and the sacred texts are housed; a shrine of the Discipline. Doctrine; doctrinal monument. ธรรมวภิ าค (Dhammavibhàga) classification ofธรรมดา (Dhammatà) general rule; nature; the dhammas; enumeration of the Dhamma; law of nature; cosmic law.ธรรมทาน (Dhammadàna) the Gift of Truth; gift Dhamma classification. ธรรมสภา (Dhammasabhà) the Hall of Truth; a of the Dhamma.ธรรมทูต (Dhammadåta*) Dhamma-messenger; hall for the discussion of the Dhamma; a Buddhist field-preacher; Buddhist missionary. place for religious meeting.ธรรมเทศนา (Dhammadesanà) expounding the ธรรมสวนะ ดู ธมั มสั สวนะ. ธรรมสากัจฉา (Dhammasàkacchà) discussion Dhamma; preaching; exposition of the about the Doctrine; religious discussion. Doctrine; a sermon. ธรรมเสนาบดี (Dhammasenàpati) generalissimoธรรมธร (Dhammadhara) “Dhamma bearer”; of the Dhamma; Commander in Chief of the one versed in the Dhamma; an expert in the Law; an epithet of the Venerable Sàriputta. Dhamma. ธรรมาธปิ ไตย (Dhammàdhipateyya) regard ofธรรมธาตุ (Dhammadhàtu) 1. a mental object. the Dhamma (the Law or righteousness) as 2. the cosmic law.ธรรมนยิ าม (Dhammaniyàma) order of the being supreme; supremacy of the Dhamma; norm; law of the Dhamma; certainty or dominant influence by the Dhamma; rule of orderliness of causes and effects; general law the true law; rule of righteousness. ธรรมาธิษฐาน (Dhammàdhiññhàna) exposition in of cause and effect.ธรรมบท (Dhammapada) 1. “Way of Truth”; “An terms of ideas; teaching with reference to Anthology of Sayings of the Buddha”; name of ideas. เทียบ บุคคลาธิษฐาน. the second division of the Khuddaka Nikàya. ธรรมานุธรรมปฏิบัติ, ธัมมานุธัมมปฏิปตติ 2. a line or stanza of the Doctrine; a word of (Dhammànudhammapañipatti) practice in the Doctrine; talk or discourse on the perfect conformity to the Dhamma. Dhamma. ธรรมารมณ (Dhammàrammaõa) a mind-object;ธรรมบรรยาย (Dhammapariyàya) disquisition.ธรรมปฏิสัมภทิ า ดู ธัมมปฏสิ ัมภิทา. cognizable object; cognoscible object. ธรรมาสน (Dhammàsana) the Dhamma-seat; aธรรมยตุ , ธรรมยตุ กิ นกิ าย (Dhammayuttika-nikà seat on which a monk sits while preaching; ya*) the Dhammayutika Sect; “Law-Abiding pulpit. Sect”; Smaller Sub-Order (of the Thai ธรรมีกถา (Dhammãkathà) religious talk; Monkhood); smaller denomination. เทียบ discussion concerning the Doctrine; มหานกิ าย. Dhamma talk.ธรรมวาที (Dhammavàdã) one who speaks ธัมม- ดู ธรรม-. ธมั มกามตา (Dhammakàmatà) the quality of according to the Dhamma; speaker of the one who loves the Dhamma; love of Truth. doctrine; speaker of the rightful things.ธรรมวิจยั (Dhammavicaya) investigation of the ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (Dhammacakkap- pavattanasutta) the discourse of setting in

ธมั มเทสนามัย 331 นักธรรม motion the Wheel of the Doctrine; the Contemplation of Mind-object; contemplation Discourse of the Foundation of the Kingdom of phenomena; mindfulness as regards the of Righteousness; the First Sermon. Dhamma.ธัมมเทสนามัย (Dhammadesanàmaya) (merit) ธมั มานสุ ติ (Dhammànussati) recollection of the connected with, or to be gained through, Doctrine; reflection on the virtues of the preaching; the way of making merit con- Dhamma. ธัมมาภิสมัย (Dhammàbhisamaya) under- sisting in moral instruction.ธัมมปฏสิ ัมภิทา (Dhammapañisambhidà) Discri- standing of the Truth; conversion to the mination of the Law; analytical knowledge of Dhamma; enlightenment. ธาตุ (Dhàtu) 1. an element; natural condition; the Law; discriminating knowledge of reasons, that which carries its own characteristic conditions or causal relations. mark. 2. a relic, especially that of theธมั มสงั คณี (Dhammasaïgaõi) “Classification of Buddha or an Arahant. Dhammas”; “Enumeration of Phenomena”; ธาตุกถา (Dhàtukathà) “Discussion with name of the first book of the Abhidhamma Piñaka. reference to the Elements”; name of the thirdธัมมญั ตุ า (Dhamma¤¤utà) the quality of one book of the Abhidhamma Piñaka. who knows the Law; knowing the cause or ธาตกุ รรมฐาน ดู จตธุ าตวุ วัตถาน. ธาตุเจดยี  (Dhàtucetiya) a shrine over the origin; knowing the principles.ธัมมัปปมาณิกา (Dhammappamàõikà) those Buddha’s relic; dagoba. ธาตมุ นสิการ ดู จตุธาตวุ วัตถาน. who measure or judge by righteousness; ธาตวุ วัตถาน ดู จตธุ าตุววตั ถาน. ธิติ (Dhiti) energy; courage; steadfastness; firm those whose faith depends on the Dhamma or character; resolution; wisdom. on righteous behaviour. ธดุ งค (Dhutaïga, Dhåtaïga) (the thirteen)ธัมมัสสวนะ (Dhammassavana) hearing the Austere Practices; constituents of ascetic Dhamma; hearing the preaching of the practice to remove defilements. Dhamma; hearing a sermon; listening to the ธรุ ะ (Dhura) burden; load; duty; charge; office; good teaching. responsibility.ธัมมัสสวนมัย (Dhammassavanamaya) (merit) ธูป (Dhåpa) an incense-stick; joss-stick. connected with, or to be gained through, hearing a sermon; the way of making merit consisting in listening to the Dhamma.ธัมมานุปสสนา (Dhammànupassanà) the นนมสั การ (Namakkàra) salutation; the act of นวนิต, นวนตี ะ ดู เนยขน paying homage; homage; veneration; (T.) นกั ขัตฤกษ (Nakkhattakãëana) the celebration of salutation with joined palms. a festival; festivity.นรก (Naraka, Niraya) abyss; hell; purgatory. ดู นกั เทศก ดู ธรรมกถึก. นักธรรม (Dhammika*) one learned in the นิรยะ.นวกภิกษุ (Navakabhikkhu) a neophyte; newly Doctrine; Doctrine-knower; one who hasordained monk (of less than 5 years’ stand- passed the examination of any of the three ing). grades of Dhamma-study; eccl. graduate ofนวกรรม (Navakamma) building new; con- Dhamma studies; Dhamma graduate;struction; making repairs. Dhamma scholar.

นักบวช 332 นิโรธนักบวช (Pabbajita) a religious; priest; monk. the Five Precepts.นักพรต (Yati, Vatavantu) one who takes up a นิตยภัต (Niccabhatta) a continuous food- religious practice or observes a religious supply; monthly food allowance. นิทเทส (Niddesa) 1. “Expositions”; name of the vow; ascetic; recluse; hermit.นกั สวด (Dhammagàyaka*) a chanter. eleventh division of the Khuddaka Nikàya. 2.นง่ั ขดั สมาธิ ดู ขัดสมาธ.ิ description; analytic explanation.น่งั คุกเขา ดู คุกเขา . นิทาน (Nidàna) 1. source; cause; origin;นั่งพับเพยี บ ดู พบั เพียบ. reference. 2. (T.) a story. นินทา (Nindà) blame; reproach; fault-finding;นจั จคตี วาทติ วสิ กู ทสั สนะ (Naccagãtavàditavisåka- calumny. v. to blame; calumniate; speak ill of dassana) dancing, singing, music, and a person. นิพพาน (Nibbàna) Nirvàõa; Nibbàna; the unseemly shows (or stage plays).นัตถิกทฏิ ฐิ (Natthikadiññhi) lit. the theory of extinction of the fires of greed, of hatred and nothingness; nihilism; nihilistic view. of ignorance; the Unconditioned; the นตั ถกิ วาท ก็วา . supreme goal of Buddhism; the Summumนาค (Nàga) 1. a serpentlike water-god. 2. (T.) Bonum of Buddhism; the Final Goal; the an applicant (or candidate) for ordination; extinction of all defilements and suffering. ordinand. นิพพิทา (Nibbidà) dispassion; disinterest;นาม (Nàma) mind; name; mental factors; disenchantment. mentality. นิมนต, การ (Nimantana) invitation (for aนามรูป (Nàmaråpa) Mind and Matter; name monk). v. to invite (a monk). and form; mind and body; mentality and นิมมานรดี (Nimmànarati) the realm of the gods corporeality. who rejoice in (their own) creations; name ofนาสนะ, นาสนา (Nàsana, ~nà) causing to perish; the fifth heavenly abode of which Sunimmita expulsion.นา้ํ มนต (Parittodaka*) consecrated water; blessing is the king. นมิ ติ , นมิ ติ ต (Nimitta) sign; omen; mark; portent; water; lustral water; holy water.นิกเขปบท (Nikkhepapada) a verse or words of cause; mental image; mental reflex; boundary summary; thesis; verse or passage set up for marker. นยิ สกรรม (Niyasakamma, Niyassa~) the formal detailed treatment in a discourse; a saying act of subordination; giving guidance; causing quoted for discoursing; discourse-opening (a monk) to live (again) in dependence. verse. นยิ าม (Niyàma) certainty; fixed method; regularนกิ าย (Nikàya) 1. a collection; group; any of the order; the state of certainty; the five orders of five main divisions of the Sutta Piñaka. 2. a processes which operate in the physical and sect; school; denomination.นคิ รนถ (Nigaõñha) lit. one who is freed from all mental realms; natural and regular orders ties; a member of the Jain Order; ascetic in governing all things; natural law. นริ ยะ (Niraya) hell; woeful state. Jainism. นิรุตติปฏิสัมภิทา (Niruttipañisambhidà) theนคิ หกรรม (Niggahakamma) suppression; punish- Discrimination of Language; knowledge of ment; censure; reproach; rebuke; chastisement dialects or philological analysis; analytical of a perverse monk.นจิ ศลี (Niccasãla) regular precepts; uninter- knowledge of the language (with regard to rupted observance of virtue; the good the true meaning and the Law). นิโรธ (Nirodha) the Cessation or Extinction of conduct to be observed uninterruptedly, i.e.

นิวรณ 333 บังสุกลุ Suffering; cessation; extinction. completed five years of living in dependenceนิวรณ (Nãvaraõa) (the five) hindrances; ob- on the preceptor. stacles. เนกขัมมะ (Nekkhamma) renunciation; givingนิวาต (Nivàta) humbleness; humility; lowliness; up the world; escape from sensuality; gentleness.นิสสยกรรม ดู นยิ สกรรม. absence of greed; independence of sensualนิสสรณวมิ ตุ ติ (Nissaraõavimutti) deliverance by desire and pleasures; self-denial; self- escaping from defilements; freedom by abnegation. deliverance; Nibbàna. เนกขมั มวติ ก (Nekkhammavitakka) thought ofนิสสัคคิยปาจิตตีย (Nissaggiyapàcittiya) an renunciation; thought free from selfish desire. offence entailing expiation with forfeiture. เนยขน (Navanãta) fresh butter; (according toนิสสัย (Nissaya) that on which anything some, ghee). depends; foundation; help; resource; support; เนยยะ (Neyya) one who is to be led or protection; guidance; tutelage; dependence. instructed; one requiring guidance; a trainableนิสัย (Nissaya) 1. ดู นิสสยั 2. habit.นิสัยมตุ ก (Nissayamuttaka) lit. released from or teachable person. เนยใส (Sappi) ghee; clarified butter. dependence, or independent of protection; a เนวสญั ญานาสญั ญายตนะ (Nevasa¤¤ànàsa¤¤à- legally independent monk; a monk who has yatana) the Realm of neither Perception nor Non-perception; the fourth immaterial sphere. บบรมธาต,ุ พระ (Dhàtu) the Buddha’s relics. consequently remindful of him and sacred;บรรพชา (Pabbajjà) 1. leaving the world; going the monument of the Buddha’s utility; shrine forth; adopting the ascetic life; ordination. 2. the lower ordination; ordination of a novice; by use (or by association). บริวาร (Parivàra) 1. retinue; suite; pomp; admission to novicehood; Initiation.บรรพชติ (Pabbajita) an ascetic; recluse; monk; followers; following. 2. accessories. บรเิ วณวดั (âvàsapariveõa) the compound of a the ordained; religious; renunciate; monastic. monastery; the Wat compound.บรรลุ (Pàpuõàti; Sacchikaroti; Abhisameti) to บริษัท (Parisà) surrounding people; anattain; realize; reach; achieve; experience for assembly; company: association; the four oneself. assemblies of the Buddhist devouts: theบรกิ รรม (Parikamma) 1. arrangement; pre- assemblies of monks, nuns, male and female paration; preliminary action. 2. (T.) repetition; lay devotees. pronouncing incantations; recitation (or to บวช, การ (Pabbajjà, upasampadà) giving up the recite) for the purpose of making sacred. world; adopting the ascetic life; ordination. v.บริขาร (Parikkhàra) requisite; (the eight) to go forth; give up or renounce the world;requisites of a Buddhist monk: the three become an ascetic, a Bhikkhu or a novice; be robes, the bowl, a razor, a needle, the girdle ordained; join or enter the Order. and a water-strainer; accessory; equipment. บงั สกุ ลุ (Pa§sukåla) lit. soiled or loathesome as dirt;บริจาค (Pariccàga) donation; charity; sacrifice. like a dust heap; discarded; disposed of; v. to donate; give; give up.บรโิ ภคเจดีย (Paribhogacetiya) a tree, shrine, unwanted. 1. rags from a dust heap; a robe dwelling, bed, etc. used by the Buddha and made of rags taken from dust-bins; discarded cloth; rag-robe. 2. (T.) a yellow robe dedicated to

บณั เฑาะก 334 โบสถ a deceased person. v. to take such robes after done in a former existence. บุพการี (Pubbakàrã) one who does a favour contem-plating on the impermanence of before; a previous benefactor. compounded things; meditate and take a บพุ กจิ (Pubbakicca) preliminary function; pre- funeral (or memorial) robe. liminary duties.บณั เฑาะก (Paõóaka) a eunuch. บุพนิมิต (Pubbanimitta) a foregoing sign;บณั เฑาะว (Paõóava) a small drum.บลั ลงั ก (Pallaïka) a couch; throne; crossed- prognostic; portent. บุพเปตพลี (Pubbapetabali) offerings dedicated legged sitting.บาตร (Patta) a bowl; alms-bowl. to the deceased.บาป (Pàpa) evil; wrong action; demerit; (mis.) บุพเพนวิ าสานสุ ตญิ าณ ดู ปุพเพ-. บุพเพสันนิวาส (Pubbesannivàsa) living sin. adj. evil; bad; wicked; demeritorious; (mis.) together in the past; previous association; sinful.บารมี (Pàramã) (the ten) Perfections; stages of cohabitation in a previous life. บชู า (Påjà) worship (external and mental); spiritual perfection achieved by a Bodhisatta honour; veneration; homage; devotional on his path to Buddhahood (or by those who attention; devotional offering. are determined to become Pacceka-buddhas or เบญจขนั ธ (Pa¤cakkhandha) the Five Aggre- Arahant disciples of a Buddha). gates; the five groups of existence; the fiveบาลี (Pàli) 1. Pàli language; the language causally conditioned elements of existence adopted by the Theravàdins as the language forming a being or entity, viz., corporeality, in which to preserve the memorized teachings of the Buddha. 2. Tipiñaka; the text of the Pali feeling, perception, mental formations and con- Canon; the Buddha’s teachings as contained sciousness. เบญจธรรม (Pa¤cadhamma) the five ennobling in the Tipiñaka.บําเพ็ญ (Påreti, Bhàveti) v. to fulfil; cultivate; virtues. เบญจวคั คยี  (Pa¤cavaggiya) “belonging to the develop; practise.บิณฑบาต (Piõóapàta) food received in the group of five”; the five Bhikkhus; the five alms-bowl (of a Bhikkhu); alms-gathering; ascetics; the five mendicants, namely, A¤¤à- almsfood. v. to go for alms; go for collecting koõóa¤¤a, Vappa, Bhaddiya, Mahànàma, and alms; go for alms-gathering; go on an Assaji. almsround; receive food-offerings. เบญจศีล (Pa¤casãla) the Five Precepts; theบคุ คลาธิษฐาน (Puggalàdhiññhàna) exposition in Five Rules of Morality; the Five Training terms of persons; teaching with reference to Rules. persons; teaching by means of เบญจางคประดษิ ฐ (Pa¤cappatiññhitena vandana) personification. เทียบ ธรรมาธษิ ฐาน.บุญ (Pu¤¤a) merit; meritorious action; virtue; five-point prostration; the method of ven- righteousness; moral acts; good works. adj. eration or obeisance by prostrating oneself or meritorious; good. kneeling and touching the ground with fiveบุญกิรยิ าวตั ถุ (Pu¤¤akiriyàvatthu) (the three or parts of the body, viz., the knees, elbows and ten) items of meritorious action; way of forehead. making merit. โบสถ (Uposathagga, Uposathàgàra) the uposathaบุถชุ น ดู ปถุ ุชน.บุพกรณ (Pubbakaraõa) preliminary works. hall; a chapter house; a hall or building in aบพุ กรรม (Pubbakamma) a former deed; a deed monastery in which ecclesiastical acts or ceremonies are performed; consecrated assembly hall; (mis.) church; temple.

ใบสมี า 335 ปทฏั ฐานใบสีมา (Sãmànimittåparisilàpañña) boundary- erected over a buried boundary-marking marking slab (usually made of stone and stone to show its place). ดู ลกู นมิ ติ . ปปกรณ (Pakaraõa) a literary work; book; backward; in reverse order. ปฏเิ วธ (Pañivedha) penetration; realization; com- canonical text; scripture.ปฏิกูลสัญญา (Pañikålasa¤¤à) consciousness of prehension; attainment; insight; knowledge. ปฏิสนธิ (Pañisandhi) relinking; rebirth; reunion; impurity; perception of loathsomeness.ปฏิคาหก (Pañiggàhaka) a recipient; one who conception. ปฏิสนธิขณะ (Pañisandhikkhaõa) relinking receives.ปฏิฆะ (Pañigha) repulsion; irritation; anger; ill- moment; the initial thought-moment of life;will; grudge. the initial thought-process.ปฏิจจสมุ ปบาท (Pañiccasamuppàda) the ปฏิสนธิวิญญาณ (Pañisandhivi¤¤àõa) rebirth-Dependent Origination; the Law of Causation; consciousness; relinking consciousness.the Chain of Causation; the Law of Dependent ปฏิสวะ (Pañissava) promise; assent.Arising; the Chain of Phenomenal Cause and ปฏิสังขรณ (Pañisaïkharaõa) restoration;Effect; the Conditional Arising and Cessation reparation; repair; mending.of All Phenomena; (the twelve links of) ปฏิสันถาร (Pañisanthàra) friendly welcome; kindconditioned co-production. reception; hospitality; greeting.ปฏิญญาตกรณะ (Pañi¤¤àtakaraõa) doing ปฏสิ มั ภิทา (Pañisambhidà) (the four) Discri-according to what is admitted; proceeding on mination; analytic insight; Analyticalthe acknowledgement (by the accused monk). Knowledge; discriminating knowledge.ปฏิบตั ิ (Pañipatti) the practice. ปฏิสัมภิทามรรค (Pañisambhidàmagga) “theปฏปิ ทา (Pañipadà) path; way; method; mode of Way of Analysis”; the Way of Discriminatingprogress; means of reaching a goal; practice; Knowledge”; name of the twelfth division of line of conduct. the Khuddaka Nikàya. ปฏิสารณียกรรม (Pañisàraõãyakamma) formalปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ (Pañipadà¤àõa- act of reconciliation. dassanavisuddhi) purity of knowledge and ปฐมฌาน (Pañhamajjhàna) the first Jhàna; the vision of progress. first absorption.ปฏปิ ส สทั ธวิ มิ ตุ ติ (Pañipassaddhivimutti) deliver- ปฐมเทศนา (Pañhamadesanà) the First Sermon; ance by tranquillization. the First Discourse. ดู ธัมมจกั กัปปวัตตนสูตร.ปฏภิ าคนมิ ติ ต (Pañibhàganimitta) conceptualized ปฐมยาม (Pañhamayàma) the first watch (from image; counterpart sign; counter image. 6:00 to 10:00 p.m.)ปฏิภาณ (Pañibhàõa) perspicuity; sagacity; ปฐมสาวก (Pañhamasàvaka) the first disciple: shrewdness; ready wit. A¤¤àkoõóa¤¤a. ปฐวธี าตุ (Pañhavãdhàtu) lit. the earth-element;ปฏิภาณปฏิสัมภิทา (Pañibhàõa-pañisambhidà) the element of extension; solid; the sub- the Discrimination of Sagacity.ปฏมิ า (Pañimà) an image; figure. stratum of matter.ปฏิรูปเทสวาสะ (Pañiråpadesavàsa) living in a ปณธิ าน (Paõidhàna) aspiration; determination; suitable region; residing in a suitablelocality; dwelling in a favourable place. resolution.ปฏโิ ลม (Pañiloma) reverse; opposite; contrary; ปทฏั ฐาน (Padaññhàna) a proximate cause.

ปธาน 336 ปวารณาปธาน (Padhàna) effort; exertion; striving; the ปรญิ เญยยธรรม (Pari¤¤eyyadhamma) that which is to be known accurately; that which should be Four Great Efforts.ปปญ จะ(Papa¤ca) diversification; diffuseness; understood or comprehended, i.e. suffering (or multiplicity; proliferation. all conditioned things).ปมาทะ, ความประมาท (Pamàda) heedlessness; ปริตร (Paritta) verses of protection or safe- carelessness; negligence; indolence; remiss- guard; protective chants; holy stanzas. ปรเิ ทวะ (Parideva) lamentation. ness. ปรนิ พิ พาน (Parinibbàna) the final or completeปรจิตตวิชานน ดู เจโตปรยิ ญาณ.ปรทารกรรม (Paradàrakamma) adultery; unlawful Nibbàna; the complete extinction of all intercourse with others’ wives. passions; the final release from the round ofปรนิมมิตวสวัตดี (Paranimmitavasavattã) the rebirth; the Great Decease of the Buddha; realm of gods who lord over the creation of death (after the last life-span of an Arhant). others; name of the sixth heavenly abode of ปริพาชก (Paribbàjaka) a wandering religious which Vasavatti is the king. mendicant; wanderer.ปรมตั ถ, ปรมตั ถธรรม (Paramattha) 1. the high- ปรยิ ตั ิ (Pariyatti) the Scriptures; study of the est good; the highest ideal; the highest gain; Scriptures; the Teachings to be studied. ปริวาร (Parivàra) “Epitome of the Vinaya”; “the the highest benefit; the final goal; the Accessory”; name of the last book of the Absolute Truth; the Ultimate Reality; Nibbà na. 2. (the four) Ultimates; Ultimate Realities. Vinaya Piñaka.ปรมัตถสัจจะ (Paramatthasacca) the absolute ปริวาส (Parivàsa) probation. ปริสญั ตุ า (Parisa¤¤utà) the quality of one truth; ultimate truth.ปรโลก (Paraloka) the other world; the world who knows the assembly; knowing the beyond; the world to come. assembly; knowledge of groups of persons.ปรวาที (Paravàdã) the opponent (in argument ปลงอาบัติ (âpattidesanà) the confession of an or controversy.) offence. v. to confess an offence.ประคต (Kàyabandhana) a girdle; waistband. ปลงอายุสังขาร (âyusaïkhàra-vossajjana) toประเคน (Sakkacca§ sahatthà deti) v. to present relinquish the vital force; the Buddha’s (something to a monk) with the hand. announcement of his coming death.ประชุมเพลงิ (Citakàlimpana, Sarãrajjhàpana) v. ปลาสะ (Palàsa) rivalry; envious rivalry; to light the funeral pyre. domineering.ประทกั ษิณ (Padakkhiõà) respectful clockwise ปลิโพธ (Palibodha) obstruction; hindrance; circumambulation. v. to circumambulate; obstacle; impediment; drawback. ปวารณา (Pavàraõà) 1. invitation; giving make a triple circumambulation.ประนมมอื ดู พนมมอื . occasion or opportunity; allowance. 2.ประพรม (Abbhukkirati, Si¤cati) v. to sprinkle. invitation to ask. 3. invitation to speak; the actประมาท ดู ปมาทะ. of inviting others to advise one or to speak ofปรางค ดู พระปรางค.ปราโมทย (Pàmojja) delight; joy; gladness; one’s offences or any unbecoming behaviour; cheerfulness. the ecclesiastical ceremony at the end of theปริจจาคะ (Pariccàga) giving up; sacrifice.ปริเฉท (Pariccheda) a chapter; fascicule. rains retreat, in which monks invite oneปรญิ ญา (Pari¤¤à) accurate or exact knowledge; another to speak of any offences or full understanding; comprehension. unbecoming behaviour they have seen, heard or suspected to have been committed during the rains. v. to invite to ask or to speak.