Нұржекеұлы Б. т2 шығармалары

fte kc ym u m И ф Ж екв-упы карады.— Ауьгргалы 6epi ауылга келген жок, елдер сейтш айтады. ©не бойымнан ж ан кетш бара жаткдндай кершдг Беген, теп, Бубшгген баска 6ipeyai шатастырып турган сеюлдг О ны ц не ж азьпы барын кдйдам, жегап езш е тшспм. — М уныц бэрш сен юмнен еспдщ? ©ripix крй.— \"Балюм, Ж эмихан эдега жаманданрызып отыр ма?\" — деген де арамдык, rape кдлды.— Бубшгп ауырмай турганда к атан кердщ? — Кектемде. Одан кешн угане эл! келген жок, Ж азда жайлауга да шыкдады, Курецбелде 6ip бакры казакдга емдеп жатыр дейдг “Апырмай, шынымен бе? Шынымен-ак, Бубни сондай кдгз ба? М умган емес. Арада 6ip арандатушы бар”, — деймш сенпм келмей. Сенбейш десем, жацагы сез журепмдг •плплеп ж ан таптырмай барады. Iumie 6ip отка куйген теш р ш ар тусш кеткен тэр1здг окпе-бауырымды, крлка-журепм/у, бугал ш ла курылысымды шыр айнальш езт-ж анш ы п жатыр, ертеп, куйддрш жатыр, ©irreyip, Бегенге сыр 6epin алмас уппн арен, шыдадым. Кешгасш, куырдак, ж еп отырганымызда, Салима уйге агрыры e3i келдь М енщ ам андаскдны м а аузы н Бана жыбырлатьт, Ж эмиханньщ темен жагына тое букп. — Дастарканга келсещш, онысы не осы уйдщ келий кусал? — дел, Ж эм ихан мез1рет жасады. — Ж етедг Саттмнщ баласьшан — муны менщ кдгзым жы нды ирглып ж ур ме, жок, менщ кдиымды бул жынды кр1лып ж ур м е — соны сурайын дел келддм. Екеущддга адам тусш етш нарсе ме, не бул? — дед! бепме шаншыла карал.— OrapFa типзбедщ, ендд озщ неге алмайсьщ? К ейкендетт кез алдыма неге крйдьщ? Ж птгген ж т т п тандап шыкрын, сонан сон, алайьш деп купп журсщ бе оны, н е т купп журсщ? \"Cipa, Тацатгы мецзеп отыр-ау\", - деп ойладым. — ©й, булар б1здщ айтканымызды тьщдай ма, ofhh куйш т кэйтесщ, ездер! бглсш, — деп, Ж эм ихан мэймоцкелей басгады. EciK жак^ы нускап маган кабагын какзы. М ен ш ай iuiin отырган кесемнщ бетш алаканыммен басып орнымнан турегелддм. Есисген шьпып кеткешмше, Салима сыздаган калпы кез1мен у н й з у зат ь т салды. 282

Щ вкнт, (nf> унт Мен Ж алгызтебеге кеткенде, уйге меш is&en келш, Те/абай датаз ж азып тасташ ы: \"Адаш, алдаты семб1де кеш юсш жатакданата кел. Мен 6ipimni рет студент достарымнын, арасында туган кушмдд етюзудд уйтардым\", — деггп. Студентгермен 6ipre болута 6ip жаты кдызыкцым, 6ip жаты журексшддм. Тел1байдан Тацат ж айьш биш тусермш деген де дэмем болды. Ж атадаанада рукрат етпеген соц, Тел1бай туган кушн патерде етизуге дайьшдалыпты. ©зьмен 6ip белмеде жататьш ж ш тгщ таныс к д вы пэтерде турады екен, сонымен келюптп. Студентгердщ ортасы матан ж акры эсер erri. Бэлюм, елйсгеулер! басым шьнар, 6ipaK, маган 6ip айдьщ ишнде олар, ■rimi, кеп нэрсеш бойы на ciHipin улгерген сыйак,танды. Дастардан басында кезек-кезек тост айтдандары, ишмдисген repi э н мен бите кеб1рек кещл белгендер1, кдлздардьщ да кылымсымай ашык,-жардаш болута умтылгандары, 6ip-6ipiHe кршемет керсеткендер1 — 6api далзыкцырды. ©cipece осы пэтерде туратын Бикен дейтш кр>13 датгы унады. \"М эртебем жумысшы табы ньщ е к ш \", — деп, меш мен б1рден ашык, эзм д ест кетп. “Кдкылмацыз, 6i3 де э/u далалык, болып кете крйгамыз жок, жаца-жаца уйрене бастадык,\", — деп, ылга меш эцпмеге тартып отырды. Э н airryFa батпай, м ен аздап домбыра тартгым. Эн, к ули аз болмады. Тун ауа б а р ь т сэл-пэл селкеу шьпргы: б!реулер еи -еи д ен аулага шьпъш кеткгп, б1реулер айтысьш устел басында отырып далысты. Сол кезде домбыраны алып Тембайдьщ e3i куй тартгы. Кдаздар ж аты макц-ай-макуай эн де айткызды. М ен 6ip сэт далысгау далган екем^Бикен байдай крйып, кулагыма сыбырлады. — 1ппщз пысса, элбем коре отырьщыз. Бул уйде уш к д в турамыз, ушеум1здщ элбемМздд 6ip-6ip дарап шыкданы- цызша да кезпцз талады. Танымайтьш й олердщ суретше ущлш дарау да уят сегалдд, 6ipaK, басьшан ашына дешн аударысгырып шьпуды мшдег санап, Бикеннщ к е ц ш уппн, элбемдд акдлрындап aiprapa басгадым. Бикен e3i иьпымнан даpan: \"М ынау— менщ бесшип класга одаш журген кез1м. Мьшау — оныншьшы б тр ер д е тускен суретопз, мына idci — класс жетеишм13, мьшау — дерекпр\", — деп танысгырьш турган. Bip кезде: — М ынау — Тадат, менщ белем, — дедд топтьщ шпнен буйра шаш, сымбатты ж ш тп керсетш — Биыл бтредд. 283

Ъекутлан Ш фкеЬ-тм___________________________ Бикен тусшддрт жаткдндэ-ак, Бубшггщ Тацатпен 6ipre тускенш к ер ш улгергем. Денем ддр ете тусп. Уш цыз орындыкуа, уш ж ш т арггарында турегеп тур. Тацатгыц оц крлы Бубшггщ иыгында. Кез1м булдырап кетп. Ж ш т езше e3i сенкчдд, к у л т кррайды. Ycri-басы жинакрг, менен элдекдйдд аргык, сыйакуанды. ©з1мнщ устамдылык, керсете алагыныма осы ж олы анык, кез1м жетп, сыр бермеддм. Элбомнщ кшнде Тацатгыц уш-тергг суреп бар екен, бэрщде де цдемк Элбемдердд ацтары п 6 irin аулага шык,тым. Кдсыма Тембай келдд. — Неге к е щ л аз боп кдлдыц, адаш? — Сен Тацатгы танисьщ ба? — Сырттай гана. — Ж а ц а Бикеннщ олбемшен 6ip сурет кердм. — Бь\\ем, адаш. Соны оз козймен кореш деп, мен бупн туган кугймдд е д е т осы уйде жасадым. Бикенге жаца: \"Крнакцэ элбом корсет!\" — деген де мен. Адаш, Бубки пен Тацат туралы Бикеннен мен коп эцпме еепдм . ©кпелеп кдла ма деп, саган оньщ бэрш айтуга батпадым. ©гкенде айтайьш- ак, деп уйге барьш ем, жок, екенещ. Киш жецгем Эб1ддщ эйелшен естктп, Бубки ж укп болып кдлган ба, б1рдеме дейд. Сенен бе, Тацатган ба, бммеймш, адаш. Соны алдырам деп ауыры п ж урген керш едь М ен By6iurri булай деп OMipi ойламаушы ем. Ж ацагы суретп алгаш кергенде, мен тура ез кезкче езгм сенбцдм, адаш. Саган соны кдлай корсетуд кеггген 6epi ойлап, осек айткдндай болмайьш, е з кезкчен кореш деп, акщрында, мшеки, туган кугпмдд тойлауды ойлап таптым. К р и т а жамандыцтарын еспсем де, \"Эй, ел бглмейтш 6ip ce6e6i бар шыгар\" деп, кшмде 6ip крлтарыс турушы е д бупн 6ipiHuri p e r ез1мд езкч жеьцп, Бубшгп шын ниепммен ж е к корддм: осыншалык, онасыздыгы ушш, осыншалык, кррлаганы ушш! Опасыздыгана, саткдндыгына бупн 6ipiiuui рет сендм, кезкч де жетп. кшм алем-жалем. Соншалык, олш-ошш суйш, акрфында осыншалык, алданып калганыма кррландым, бунысы не: баласынганы ма алде акдмак,санаганы м а? Т алай ж ы лгы ж у р е к ж а р д ы сез!мдер1мдД аядьш . Бекерге кеткен сансыз азабымды, уйкргсыз децбекипген талан тушмдд, жан-тэгпм кдлмай жазган елегцмд, кеудеме сыймай лыкрьпан сагынышымды — соныц бэрш бекерге сайып, баянсыз бпкел1 турган сорлы махабатгымды аядым. Алгашкрг махабатымныц муншалык, сэтаз, муншалык, саткршдыкрен 284

____________________________________ ekim ii, ёф ум т бпкенше еюн/цм. ©з1меез1мнщ жаным аты ды. Бепмнен сыргып сырткд тегтлуден уялып, кез ж асым кершбей шдме куйылып жаткдн тэрвд . Тущыш рет кез жасым шыкрай жыладым. Кррланып жыладым. Кдзан мейрамынын, кдрсадында Ж агда эскерге кетп. Тел1бай екеум1з тацертец эскери кэм нэр иэтгщ алдында ты рарып салдык, Ж умысган суранып шьщкдндыкган, сол бепмде уйге д е coFa кети м келдг Арамызда болтанный, бэрш eHAiri умыткдн шьшар деп журупп ем, уйге Магирадан хат келгенш керш, ашып окуга 6ip жаты кызыкрам, 6ip ж аты ептеп крркуым да. \"Мен саган хат жазбайтын еддм, сенщ ел1 уйленбегенщдд, окуга бармай ауылда жургенщад кездейсок, ествдм. Эйтпесе с е т алдекдшан балалы-шагалы болтан шыгар деп жургем, — дешз. Амандык,-саулыгын айтып-айтып келш, крштасу кешшдеп кдглыгымды беттме басыпты: “С ен м енщ ез1мд1 гана алдап крйган жокрьщ, маган да 6ipeyai алдапъщ, — дегтп жазгырьш.— С енщ сезщ е иланьш, мен ез1мдд суйген жптгке: \"Kemip, кеш кдлдьщ, менщ суйгешм бар\", — деп жауап берддм. ©лердеп сезш а й т ь т жалынса да ж1б1меддм. ©йткеш саган оны тецгермед!м. \"Энш ешн меш и н эл эу ухшн ойдан шыгарьш отыр\" — деп ойлап кдлма. Сен, белим, ол ж т т п б1летш де шыгарсьщ, б1зден 6ip ж ы л бурьш б т р г е н , аты — Д астан. Ендд айтаты н Heci кдлды, ол да м енен элдекдшан кудерш узш кетп\". Маддайымнан шып-шып тер шыкцы: шьшында, жаман болтан екен. \"Bip ж ы л ауылда болдым. С ен хабарласар, келер деп кдншама кутпм. Сол крштасу кешшдеп сез сол сез кушнде кдлады, epreci-ак, умьггылады деп и м ойлаган?! ©зге айтса, кудцсгенер ем, сен айткдн соц, кдлай сенбешн. Ешюмге, бар адамга сенбей кетсем де мен саган елердей сенетшмш. ©йткеш сенщ айткдн эцпмелерщ, ой-шнрлерщ маган сеш эулие етш керсетепн. С оньщ 6epi е з бойында бар кдсиет, 03i де сондай эулие адам деп тусшетшмш. Э нш еш н алдау уппн, жылтырап керш у уппн сен де ейтш сейлер дегендд титгей де ойламаппын. Сен меш кэтты ойсыратгьщ. Мен кэз1р саган гана емес, ем 1рде адал адамдар бар, болады дегенге де сене алмайтьш сыйакцымын”. 285

Ъексутпан И^Жяке-ты Тамагым кургап, те р м маддайымнан буршакдап тегтлдд. Сумдык! Сумдык, екен М ашраныц мьшасы. \"Былтыр, оку б т р г е н жылы жазда, Буракржырдьщ базарында б1здщ ауылдьщ к)>1зы Мейрамхан сеш кериш. Амандасыпсьщ. \"Окуга неге бармадьщ?\" — деп сурапсыц. BipaK, мен туралы тук демепсщ... “Окуга барды ма. кайда жур?\" — деп, ж ай сурай салуыца да болатын едд гой. Кудай бгледд, сол кезде-ак,кендлщнен шыгып улгерген болуым керек. С е н щ мен1 суйетшщдд, суймейтшщад былай крйганда, 6 ip re окд>1дык, крй, соны крлай умытып улгергенще кдйран калам. Сен м е т сумдык, езгертпн,, Шеген. Мен кэз1р езм е жанаса кеткен ж ттгердщ сездершен, эрекетгершен тек жалгандык, кутш, oripiriH uujFapyFa тырысып турам. Осыган сенеш нин, иланайы нш ы деген ой ендд менде ешкдшан болмайтьш шьтар\". Тынысым тарылып, кдолгынып б ара жаткдндаймын. Буйтш бетке айткдн ашшы шындыкты будан бурын ешюмнен еспген де емеспш, б1реуден еспрмш-ау деп куткен де емеспш. Тебемнен ж ай тускендей дайындыкрыз еурм. “MeHi суйм егенщ е, т е к аяганы ца кэз1р кез1м ж етп. Бубпнке уйленбесе, маган кдйырылар деген есебш жок, крркра. К р и т а жамандык, жасасац да, жанымды каншалык, жараласац да; мен сеш ем)р1мнен, ойымнан б4ржола сызып тастай алмайды екем; амандытынды е з аузьщнан бштм кеп, сондыкран осы хатгы жаздым. Биыл кэнсербэтериеге туспм. © зм унататьш окуга крлымньщ жеткеш де мен ушш улкен бакргг. Ершбесец, есга таныс есебшде хаг жазып тур. Бубипщ кэйда, Ж агда мен Тел1байлар не icren жур; эл1 доссындар ма, жок, па — соньщ бэрш жазсац, ол да менщ eiuipiMe улкен азык,\"- Согры жатый сэл жумсарткднымен, Магираньщ хаты маган соттьщ уюмшдей эсер етп. Ш ынында да, кдндай итак жасагам? Ол адам-ау, айткан свздщ аягьш кутедд-ау деп, теп, ойлам аппы н гой. ЕртесБак, KemipiM сурап хат жазсам, сонш а уакдлт белгклзддкке тэуелдд кдалганнан соным кеш аргык, емес пе едд? Bipeypin eMipiH уладым, 6ipeyre зияным тидд деп куддктенбестен, апырмай, алацсыз eMip cypin жатгым-ау! Н е деген оцбаган еддм!? Тым курыса, KeiuipiM сурау да крлымнан келмептт, нагыз надан екем гой, теп. Сумдык,-ай, мен де осындай ма еддм? \"F.ih tp h к е ш жакры\" д еге н гой, KeiiripiM сурап, Магирага 286

туш мен оты рып узак, хат жазды м. Бар шындыкды мумюндтнше жасырмауга тырыстым. Аз да болса арымньщ длдьтндд сейтш тазаррым келдг Кдмыс зауытымен есеп ажырасып, маусымньщ аярына таман жумыстан б1ржола босап шыдтым да, дэкумент- кдраздарымды даярлап, кдзак, университетш е салдым да ж1бердом. Кдбылдау емтиханында кулап кдлмайын деп, енд1 соган эз1рлене бастадым. Ара-арасында бой жазып, аптасына 6ip рет белесепедпен Буракржырга барып, ютэп дукенш, кинотеатырьш 6ip сузш кдйтам. ¥рк д я оку 6iTipe сап обылыс орталыгындары медучи- лшцеге тускен, биыл ж аз б тр у ге тшс. Буракржырга барран сайьш, сол келш кдлмады ма деп, уш нщ алдынан 6ipep ойкдстап етем. Bip куш мектегтп айналып етш, ¥рк*гялардын, eciri алдынан енд1узап бара жатыр ем, алдегам ту сыртымнан: — Ей, бала! — дедр Байкдймын, егде эйелдщ даусы. Бурылып артыма кдрадым. Аласа бойлы бурыл самай эйел кркданьщ сыртьша шытып крльш булгады. С ыртьшан та лай кергем, таныдым: ¥ркдяньщ memeci. Мен кдсына келш салемдесш, белесепед1мнен туспм. — Н е 1здеп журсщ? — дед1 эйел урса жегап.— Ылга етесщ, б1рдемелер1м1зд1 урлайын деп ж урген жокрьщ ба 03i? Жок, элде Жагда деген сенбкщ? — Ж ок, мен ем естн.— Кулддм д е шьшымды айтгым.— О л менш, жоддасым, эскерде. — Эскерде екенш бкем, демалыскд келед1деп журген, сол ма деп жаткдным гой. Кдндай бала e3i, арак, inie ме? — Ke3ip юм б1лед1, бурьш иипейтш. Келсе, Kepeci3 гой. — Иэ, к е р п м кеп ту р ед1 соны . Ж а й ы н а ж у р м ей , кызымньщ басын кртырып хат жазады, крй-крйдарыны айтьш кызранады. Эй, сен 03i, шынымен ол ем ессщ бе? С урепне украйсьщ гой. — Екеум1з ептеп украймыз, шаш ымыз украйды. — Шашты крйшы, бастарьщ украй ма? — С ен e3i крн- дей баласын,дегендей, ycri-басыма барлай 6ip кррап ш ыщы.— Кдбарьщ крлын, екен, ашуьщ кдтгы гой деймш? Кдттылау. Ж арданыю 6ipaK, жумсак, ¥ р к д я кдшан келед), хат жазран жок, па? 287

у е к с у т а н М ф к вк в-у п м — Келем деген, алдынты аптадд келш кдлатын шыгар. Сенщ атьщюм? — Шеген. ¥ркря келсе, менен селем айтьщыз. Ол кгамен сейлескеннен кейш кещлденщгареадм. Ауылдьщ жольша тусе берш базар жакцд бурылып кдрасам, жанында ауылдьщ ею щнзы бар, Кдншайым келе жатыр екен. Мшгеспре кетейн деп кутпм. Кдншайым окуга барам деп ауре болмасган, б1рден кдлхоздьщ жумысьша rapin кеткен. Ендщ жылы Тел1бай педучилещ ет бтредд, eKeyi уйленудд, ар а, сован кдратып журген сыйакзы. — Туу, желкеме апам мшш эрец келе жатыр ем, жакры болды Foft, — дед1 Кднш айы м м еш ц кутш турганыма куанып.— Кдгздар, тасгап кетп деп екпелемендер.— Олардан узай бере: — Бубшгп кердщ бе? — дед) сыбырлап. — Ж ок, Кдйда жур? — Ш ын ба? Ойбай, онда бурыл. Курецбелге кеткел1 аптобус кутш турган. Кдсында егей экесшщ кдрындасы бар екен, екеум1з жондеп сейлесе алмадык, Теп, сезЬпздд тьщдап, кдсымыздан шыкдай крйды. Бубни жудеггп, кдтгы ауырса керек. Екеущ эл1 екпелесш журсщдер ме? — Бубшгп мен кермегеуи кдшан, —дедЫ базарга баратьш келденен, кеш еге бурыльш.— ©сегш гана естимш, езш кермеймгн. — Ауылра келмей кетп e3i, менщ де кермегенше кап болды. Ж а ц а екеум13, жатыркдп калган адамдай, 6ip-6ipiMi3re ештеце айта алмадык, Бубшггерд1 аялдамаддн таптык, Кдпизддщ кррьщдасы: — Снримд1тал тусге урлап кегш журме, ей, бала — дедт маган эз1лдей ескергш. Ол Крншайымньщ кдсында кдлды, бb By6im екеумЬ журггган былайыраккэ барьш турдык, Жак,суйеп 6iAiHin, Бубни кэддмпдей жудеггп. Кезшщ алдында нокцаланганддй да емес, крраланганддй да емес, келецке icnerri крцыркдй тецб1л бар. ©3i оны буйрек aybipFaHAiKi деп тусшддрдь KyAidci бурынгыдай наэд>1, ерке емес, уркек. — Бубни, сен м е т aai бала деп ойламайтын шыгарсьщ.— Ол ешкршан ейтш айтпаса да, мен эдеш айггым.— Кудайга шуюр, жиырмага келддм. Б1лем, мен ушш сен де крналган шыгарсьщ, сен ушш мен де крналдым. Жасырмаймын, жакры карем. Баскдга крмаймьш, кргзганамын. BipaK, мен титгей кшэцд! де кеннре алмаймын. ©йткеш мен сенщ алдьшда 288

___________________________ 'Щ вкнш, 6if>унт кшаазбш , сен д е к ш э а з fxwyFa тшссщ. Екеулпз 6ip-6ipiMi:yy аямасак, бшдд баскдлардыц аяуы екггалай. С ен меш сергелдеще салма, алдама, елеем елш-ак, кетейн, жасырмай шьшынды айтшы: с е т ж укп болыпты деген н е сез? Бубни беттме ж е к керш кдрады. Ызалы б1рдеме айтпак, болды-ау, cipe. М енщ де ызгарлы ж уз1мдд керш, к езш темен сальш, кдбагын шытгы. — Сен ылга есекке сенесщ. Ж урт ауырганымды айтып жур, — дед1 кдтщлл сейлеп, — Ел айткдн сездщ 6epi есек те, сен айткдн с е з FaHa шындык, бола алмайды гой. © секке сенбеу ундн де OFaH сенбейтшдей дэлел керек. — CaFaH ендд не дэл ел к е р е к? А йты п ту р м ы н foA: \"©ripiK\", — деп. Ж ала жауьш, ылга меш юналегщ келедд, езщнщ кецш ц бузылып журсе, ейгш ганэлегенше, ашып-ак, айгпайсьщ ба? Кут дедщ, куптм. Ендд менщ жазьпым не? — Ж азьнъщ кеп. М ен сенщ адалдыгыца сенбеймш. OrapFa тимек болтаный, да рас, ж у к п болганыц д а рас. Рас болмаса, Тацагпен неге 6ipre журесщ, онымен 6ipre неге суретке тусесщ? Егер менен ж укп болсац, жасырмас ец, сенщ Тацатпен де байланысыц болтан, алдыртып тастаганыц сондьщган. — Ойтш жала жаппа! Bapi елдщ есеп.— H eri ддрыдей By6im K63iHe ж а с алды. О л ж ы л а п ж 1 б ер м ей ту р ы п айтарымды айтьш кдлгым келдд. — Мен жакында окуга кетем. Тусемш бе, туспеймш бе, тэлешм 6iA6^j. Егер ак, болсац, о ку б тр геш м ш е кут. Есщде болсын, ак, болсац FaHa кут. М ен Tipi болсам, eripiK-шынын 6api6ip аныкцаймын. Аныкуамай турып уйленбеймш! — Кд1зыкрьщ. Айына, жылына 6ip жольнасьщ, онда да ылга кшалэу уипн. Тацат деген Дьлдэнщ imei ауылга ылга келш журдд; мен шакдлрып келдд гой дейм1сщ, э п к ес т та н е барды. Хат жазьш кыр соцымнан кдлмаганы рас. Ж аркдлага 6ip келгешмде, крярда-крймай ж у р т жолдастарымен 6ipre суретке TycipreH. Макуанып соны керсетш ж урген шьпар, OFaH менщ ж азьпым кднша. — Эй, Бубнн! By6im! Аптобус келе жатыр, — деп э п к еа айкдй салды. Аялддмадары ж урт абыр-сабыр болып кетп. — Окуга барам десец, барма деймш бе, бар, - дедд Бубнн те аялдама ж акка жалтакуап.— Кут десец, кутем. — Ендеше кут. 19—И73 289

Ъексутан *Нф>1секе-ты_____________________________ Екеушз де, 6 ip турл1, салкрш ажырастык, Кудж менеи айы кдады , кдйта орньш а тускендей. Буб1ш меш мен нем ку р айд ы , е з щ 61л д еген ойм ен селкрс сейлескен сыйакц-анды. BipaK, 6 ip p e r кезш е ж ас алды гой? Неге? Ym it п п р к ш aAi д е уз1лмеген сегалдг Кдзак, университетш щ филология фэкултетше студент болып кдбылданган куш куанышымда шек болмай, уйге, Ж агдага ж едел телеграмма салдым. Окуга тускен сон, 6ip ай Алматы теф репнде жумыста болдык, Сонда журш Мэдеш, Нурлан, Турдаш, Бали деген жштгермен жакрш араласып кетпм, К еш н жатак^ана ж етпей кдлып, М эдеш екеум1з Диханшы кешесшде патер жалдап турдык, Крлымыздьщ ж еткеш шьш ба, oripiK пе деп, екеуш з де ютэптен бас алмаймыз. Кэнспекпге де мущмтпыз. ©уелпде устаздьщ аузьшан шьпдсднды ж аза 6 e p y m i ек, керекплерш гана \"туртш алуды\" келе-келе уйрендж. Bipimiri семестрдд ж акры 6 m p in , декан н ан ж атакхан а сурасак, деген iuiKi жоспары мыз бар. Kj.ickj.1сессия акрандм ы н. Кдцгар оргасы нагыз жанталаса окдш жаткдн кез1м1з болатын. Bip куш Кулдаригадан кезекп хат алдым. Аман-есендисгерш айга келш, ауылдыц жацалыгы репнде: \"Бубин Текел! жакцагы 6ipeyre куйеуге тшп кетп\", — деип. Эншешн с ез арасына кдкггыра салган хабардай. Сулк, отырып кдлдым. Басымда сан саиалак, ойлар сапырылысады. Спила кдлай, Текелшщ житпмен кдйдан жолыгып жур? Неге ейтп: окпелегеш ме, жок, адалдыгьш дэлелдей алмаганы ма? \"Кут десец, кутем\", - дегеш крйда? — Не болды? Уй шггерщ аман ба екен? - дед1Мадеш урейленш. М одешке Бубин екеумщадн арамызды басган-аяк, айтып берддм. Ж а л а жаппадым, кудцтмдд кудж кушнде, кергешмд! керген кушнде эарелем ей айггым. М эдеш сумдык, кдгзыгъш тынддды. © з айтатыны болма- ганга уялганддй: \"Мен ал1 гашыкбольш кергем жок,\", - дед* курсйнп. 290

Щ> вкнш, 6ij>mim /л а з и в Еклнш ! бвМ м нщ атын Ш еген осы лай крйды . \"Б убки\" беМ мш о н к у щ е аякрат ы . О сы крркцн ы нан таймаса, е щ о н к у щ е кдлганы н да ж азы п б ггеп н сыйакцы. \"ЭМ улгереМ екем ю й , 6ip к у н б ой ж азып кд ды рсам кэйт ед/?\" ~ д еп , свл толкд/ды да, кдркрш ы м нан айры лы п кдларм ы н д е п крркры . А с уй ге бары п айран iu iri, балконды аш ы п аз-кем аязга ш ьщ гы, айналасы ею -уш сагатгайганадем алы п, ж азуусгелш е к/айта отырды. Yiuimui курсты аяк^ап кдлгамыз. К ектемнщ нагыз кез тоймайтын Ke3i. Кекектеп Алматы айрыкща эсем. К еш е бойы, аулалардыц ixiri к ез ж эуш алтан бак, пен когэл. Ерте гулдеген шие мен epiK ерте бойжеткен сулудай epiKci3 езш е кдратады. Алманьщ 6ypi томпиьш-томпиьш, бояулы тырнакуай ушы гана кдгаарады. Ж апырак, та, ш еп те жуьш дырып крйтандай тап-таза, шац крньш шырайын а м бузбатан. Ауаньщ езш де аддмды елиспретш ж елж бар. Жатакхананын, 6 ip белмесш де бесеум1з: М эдеш, FaAH, Турдаш, Нурлан жене мен. Олардьщ ишнде маран y rap i — Мдадш пен Faan. Ралнга кереп шындыгьшда мен емес, Мэдеш. Оныц сарылырын, аладрасарлырын, сезбен-ак, асыкдай тусшддретш кейб1р нэрселер/у шыдамай крлмен \"укцырып\" жаберепнш, сыпайылау болатын ж ерде кдеып-сорыпд ерекш к жасап крятьшын келекетш тьфкдьлдайды да журедь Оран жудырьпын ала-ала кеп жупруден Мэдеш те жалыкрайды. Мэдеш — жщипке сары, Ралн кез1 ежтрейген аласа кдра. Кошеде келе жатса да, аудигорияда болса да екеушщ 6ip- 6ipiHe тш спей журу1 сирек. Кейде жалыкрднда, олардьщ кдмыкуары Kicire кэддмпдей ермек. Туске д ейн дарю тындадык, оддн шыгьш оргалык, понггага KipAiK, ешкдйсымы зта ауылдан ащ па ж ок, Eiprauii м ай мейрамына д ей н апта гана кдлды, акцш болса жок, кдмыгып балмеге келдис Турдаш тесектщ успне узыцынан шалкдлай жатгы дд, Мадештен сарщке сурады. О л жок, деп едд, ренжш, езшщ кдлталарын кдйта 6ip акзарьш шыкцы. Таппады. Кдп, экищ, —деп белдитн шеппп алды да, айылбасыньщ тш м ен TiciH шукуга Kipicri. 291

Ъ екут ан М фкеке-упы_____________________________ — Ойбай-ау, одан да менщ бакдйыммен шукдкацшы, - деп Бали кулдд. Б1з д е epiKCi3 е зу тартгык, — Keraii, ей, юсшщ кускдгсын келттрмей, - деп, Турдаш тутарше турегеп отырды.— Кдп, мьша экищдер жел обады деп ойлай ма, ей, неге акщ а салмайды? — Кдм салуы керек едд саган, Туке? — Бали 6i3re кезш КД1СГЫ. — KiM б о л у ш ы едд, э к е -ш е ш е м салады . — \"Экищ\" деп сыбап отырганьщ солар ма? — И, к епш ей, гасшщ e3i аштан е л е й н деп отырса. — Буйтш экеден 6ip-aK, жабергешнд! б1лсе, акен, eramui рет ащпа салмак, турмак, хат ж азбай кряр. — Ой, мейль Э з1мнщ Мэдеппм аман болсын, кэз1р 6ip гуляш эперсе, маган аке-шешенщ кереп жок, Акща м эселеа Турдашкд кщлндау. Э р сессия сайын 6ip- ею \"унгпкп\" мойньша iain шыгады да, стипендияга ш кпей кдлады. Ауылдан естш акща кеппккенде, тесекке узыньшан Tycin ш алкдлай ж аты п алу, асы кдай-саспай Tic шуку, бокц-ащщграп сейлеу — оньщ еж елп вдета. Аш ж урсе де Tic шукуын крймайды, оньщ арасьш а не Kipin кететш ш e3i б1лмесе, езге б1лмейдд. Tic шук^пышы непзшен арщ ке, ол жок, боп кдлса, крлына тускен кез келген ушюр зат. Кейде шущып жатьш щлзыл етш ауыртьш алады. \"Ш-Ы, ой, вцкей экищнщ!\" — деп, ондайда 6i3Ai ме, жок, баскдны ма, airreyip, 6 ip то п ад ам ды к,осак,тап с ы б а й т ы н ы д а б ар. О ньщ эпенделшне кулш т е кещл катереMi3. Bi3 кулеш деп, ол да едей еркелей ме, юм бмеш. М ен ел еу аз гана сырткд шыгъш кетш, эжетханага KipAiM. BipaK, б екер KipinniH, ж ай алдамшы жагдай екен. Ептеп урейленейн дедом: мунысы не? Cipa, суьщтиш калган болар. Белмеге келдом де, буркенш жатьш кдлдым. Кешюсш М эдеш жулкдолап э зер оятгы. Бвлменщ inn ала келецке тартьшты, екеум1зден баекдлар жок, Эжетханага Kipin, одан апыл-гупыл жуыньш келдок те тыскд шьщгьж, Асханага Kipe 6epicreri эжетханага тэты бурылдым. Мэдеш мазак^ап кулдо. — Бурташ болганбысьщ немене, Ka3ip гана Kipin шьщгык, крй? Ундемей кутылдым. Асханада адам аз екен, тез тамак,- тандык, Кеш эдем1 гана крщлр салкдон. 292

___________________________ Щ? вкнш, бф унт — Ж ур, Ж енП и-ге барайык, - дедд М эдеш ж елш п — Кррланды шакдфып берем. Басымды шайкддым, — Ауырып турмын. — Басьщ ба? Ж урш кдйтсак, жазыласьщ. Анда-санда келген соц, кдыз да ойлайды гой: \"Ершшек кдндай ж ш т?\" — деп. Бупн барсац, ана кдсындагысын белш екетем, Кррланмен оцаша кдласыц. — Крйшы, заукдлм жок,— Жатакдсанага кдрай туралап ем, ту сыртымнан кушакуап алып тыротуарга кдйта к ете р т экелдд. ©Tin ж атк д н елддц к е з ш ш е а р б ан д ап алы сы п жаткдннан уялдым да, амалсыз кенддм. Аяндап ¥йрыр кеш есше тустпк. Кррланмен былтыр кузде таныскдм. Анайы мшездщ аркдсында деуге д е болады. Егш ж инап тьщ жердей кдйткдн кез1м1з-тш. Кдлтамыз ток, мырзалау, еркшдеум1з. Т оптан ьт кешюсш \"Кдзакрган\" кинотеатырьша бардык, Таласып^гартысып ж у р т зорга билет алдык, Залга эл1 ю р п зб е ге н соц, кино театы р д ы ц кдра куцпртгеу жарына шырып алып, жарык, тыротуардан откендерге тштюлей к ез тасгап туррамыз. Крлтыкуаскдн е й к у з кассадан бурылган бетге 6epi журдд. Б1здщ кдсымыздан е т т apiperace дейш барды д а асыкдай кдйта бурылды. — Крй, обал-ды, — деддм М эдеш ке кдрап,— б е кер гурранша аты-жендерш бш п келешк. — У йлент келсецдер де ержтерщ, — дед! Рали кекете кулш. Bi3 де кыдырыстаран Kicime кдлздарра кдрсы журддк. Кдсгарына ж ете бергенде: — Саратгарыць1з кднша болды? —деддм аса кджет б о л ьт тургандай етш т. — Жет1 ж ары м больш кдлды, - дедд аласа бойлысы бглегш к еш ен щ ж ар ы н и ту се’п н д ей ж о гар ы га KOTepin кдрап.— Басталуына эл1 он минет бар. — О-о, о здер де кинога юредд екенсаздер гой? — деп крйдым en-eripiK. Кинотеатырдыц алдындагы торап жолдан бурылган мэш инелердщ ж а р ы т а анда-санда е й к,ызды ап-айкдлн кврсетедд. Ашацдау келген кдра торы кддз суп-суйюмдд екен. К е з тщ асгы мен ю ртгш щ у с п б1лшер-бшнбес крраланьш, эдем! кершедд, Шашьш ермей, тебесш е бос туйггп де, 6ip 293

Ъексутан 'Нф-зкеке-ты уы с кдоскд ш аш ын тепстеп кыркдш, м андайына кек1л кусатып крйыпты. М енщ кдра торьта кез токуаткднымды байкрп, Мэдеш сэры кдозбен сейлесш кеткен. Олардьщ он унпннп кдтардан орьш алганын б ш п алыпты. — Он уш деген, ездерифз б^леаздер, егге кдуитп орын, - дедо 6ip кезде. — О ны с а ть т ж1берш, баска белет алыцыздар. — O-ho, рахмет акылыцызга! —дед! сары кдоз кекетт.— Ka3ip кассага жакршдау мумган емес, муны с атьт ж1берт, era ортада белетоз кдлсын дейсш гой б1здо. — Мен ауыстырып экеп берсем, кдйтеаз? — Кдйтуип ем, рахмет айтам. — Ендеше, экел щ з белетацздо. — ©й, берме, кереп ж ок] — дедо кдра торы кдоз 6ipimui рет даусьш шыгарып. — Ауысгыра алмайды, белетопзд! бермейпнМздо быт, э д е й айтып тур.— Сары кргз курбысын п.1ныштандырам деп, М эдеш п одан бетер кдмшылап алды. — Кдп, сенбедшдз гой, екелйрзип! Йемене, а л ь т кдшып кегедо деп к р р к д т турсыз ба? — Зорлагандай болып, акыры М эдеш кыздын, крльшан белетп алдьт Ж арьпыракрд апарьш, о н ушшпй катар екенше анык, кезш жетгаздо. — Ш ыны ма, ойыны ма? — деп сары кдоз маран кдрады. — М ен ол ж ш т п танымаймын, — дедом кулш. С ей гт турганымызда М эдеш те жетш келдо. — Мэьрз. — дедо сары Kj)i3Fa ж аца белет усынып. — Ж ацагы белет крй? Ж ок, о н бесшип катар екен. Бали м ен Т урдаш кд ма, жок, Нурланра ма, солардьщ 6ipiHe айьфбастап экелгенш б1ле крйдым. Сейтш , кдоздармен катар отырдык, Кинодан кешн жатак^аналарына д е й н шыгарып салдык, Таныстык; сары КД13ДЫН, азы — С еуле, кара торысы — Кррлан. EKeyi 6ip ауылдан, 6ip мектептен. Кррлан Ж ен-ПИ-ге биыл туаггп, Сэуле к е л е а жылы б тр м е к . К е л т TypyFa келкптк, белмелер1 жиы рма жетшпй. \"Кррлан десе, Кррлан екен!\" - деп кещлдешп кдйттым. Бубшгген айрылгалы берп ra>i3Fa алгаш кьфьшдауым едо. — Кдлай, Бубшгген де эдеш ме? — дедо Мэдеш. — Бубшже ж ету кдйда, — дедом к у р а н т . BipaK, бул Кррлан гой! Естай энге крскдн кдюдьщ аты! М агира екеумщдо жакр1ндастьфран да осы “Кррлан\" гой! — Мэдеш Магираньщ да ж айы н б1летш.— Ойда жокуа Кррланга кез!ккешм)3 кдозык, болды-ау 63i?! 294

___________________________ Щ вкЫш, 6if> умлш — С ен Кррланга еяшкгкболсаи. Б у б ш т б1ржола умытасыц. Крра торьшьщ э д е м а екен, нагыз крзакдл суду! Содан 6epi Бубшгп эл1 умыта крймасам да, 6ipTe-6ipre Кррланмен уйрешсга келе жаткдным рас. Тек маган жатакдсананыц алдына келш жаугацдап туратыным унамайды. Kipin бара жаткдн eipeypi токуатып алып атын, белмесш айтып шакырып ж1бер дейсщ. О л оны шакргра ма, умытып кете ме элде ол барганда б ел м еа жабык, тура ма — тугш бЬлмейсщ; эне шыгып крлады, мше шьпып крлады деп, есжке TeAMipeciH де турасьщ. Bcipece к р кта жаман, табаньщнан откен аяз тебецнен 6ip-aK, шыгады. Былтыр таныссак, та, эл1 Кррлан екеум1з 6ipAe-6ip кеш оцаша вддырган емесгаз. Ренжидд деп, крсынан Сэулеш eMipi тастамайды. Бэлюм, ьщрайсыэданып Сэуленщ ©3i ермей крлар деген оймен талай р ет жалгыз барьш та керддм, Сеуле сонда да белшбедд, 6ipre журдд, eKeyi оцаша болсыншы деген титгей де ниет байкртпады. Театырга барсак, та, кинога гарсек те, парки араласак, немесе кеш е кдчдырсак, та 6ipreM3. Тек, ameyip, Мэдепгп eprin барган куш не олардан озып кетш, не крльш крйьш 6ipa3 оцаш а сейлесем. Соньщ езш де крйта- крйта кдрайлап, не кутш алып, не куып жетш, Кррлан екеум1здд узак, 6ipre болдырмайды. А кбоз а т пен к е к боз атгы кузеткен крракщы жулдыз кусап крсымыздан узамайды. — Акдпа жок, шыга крлса, крйда апарамыз? — деп кегап келем. — Саспа, Алматьшьщ кешелер1 д е пэрктен кем емес. Зорлап экелген езщ, менщ араласым жок,деген ыцгаймен мен жатакдсанадан алысыракд-а кдлдым. Bip у акцпта eKi кдлздыц ортасында М эдеш келе ж аты р екен, кррсы журддм. — О здер кегшршдздер, б!здщ бугш уакрггымыз жок, — дедд Сэуле безек болып.— Баскр кунге келшейж, бугш кцнамацыздаршы! — Жарайды, 6i3 Кррлан екеум1з ендд кршан жольпаты- нымызды KeAicin келейж, — деддм келденец кешеге кррай бурылып. Бес минет кдна! С-с... Кррлан, тек бес минет! — дедд Сэуле ескертш. Сонша такдк,таганы унам аса да, ундемеддм. ^Калпы, бакримын, мен бэрщ б1лем деп, езш е р устайтын кдыз. Ептеп б'РДеме-б1рдемелерддц басы н ш алган соц, аздап-аздап элденелердд еспген соц немесе окрпвн соц; сол б1лгеншщ 295

Ъексуштн Яф/свке-тм______________ ______________ 63i кеудесше сыймай, езш е ©3i езгелерден артык, кэршш туратын адамдар, эрине, баршылык, Мен Сэулеш сондай- лардьщ санатына крсам. — Бугш неге уакыттарын, жок,? - деддм Кррланга былай LiibiFa бере. — Раушаннын, 6ip танысы туган кунше шащ>1рыпты. Ах! — дед1 де, ерш н TicrereH куш Кррлан сол бойы у н а з кдлды. Кргздьщ ол KjjiAbiFbiHa кдсакдна кэщ л аудармагансыдым. \"Мьщгаса, Сэуле айтпа деген шьшар, Кррлан байкдмай айтып крйган HibiFap\", — деп ойладым. — Раушан деген гам? — дедм тек. Kj>i3 ундемедг— Сенщ эпкен, емес пе? — Басын шайкдды.— Енд1 гам? — Бул жолы элп 6ip сэздщ астарында б1зд> алдайтындай б1рдеме бар ма деп, мен де ойланып кдлдым.— Ж ок, алдап турсыцдар ма? — Ш еген, сен 6i3Ai Keuiipuii! Басында 6ip рет ойнап eripiK айтып кдлран соц, кдйтш шынымызды айтарымызды бглмей... Keuiipuii, Сэуленщ шын аты Раушан. М етга Кррлан емес, Сара. ©3iMe G3iM ие бола алмай, аяк, асгы тутеп шыга келддм. — Сонау кузден 6epi алдап келдшдер ме сонда? Туу, сендерд! де адам деп журген акдпчак, екем13. Сау бол! — Бурылып журе берддм. Kpi3 сол орньшда сулк.турып кдлды.— М эдеш, кетпк! — деддм дауыстап. Артыма бурылып та кррамадым. Кдлшылдап ашуландым. Енд! будан кешн эйел затына сенбеске ант етпм . ©з1мнщ осыншалык ашык, ауыздьпыма ызаландым. Элден уакрггга артымнан Мэдеш куып жетп. — Не болды? Кррланды тастап кеткенщ не? Неге ренж!дщ? — Ендд 6irriM, келмеймш.— Кд1здардьщ кдлай атгарын жасы рьш келгенш айтып ем: — Бэсе, дед) Мэдеш те ойланып,— ана кр1здыц 6ip-era p e r \"Сара” деп калганы еам де бар, 6ipaK,OFaH мэн бермепшн. Барш уйретш журген — ана сары кдо, Сараньщ жазыгы жок, ондай арамдьпдф бармайтыны туршен де кэршш тур гой. — Bip ж ы л алдап келсе де, арамдьпы аз боп тур ма сатан? — Бупн кещл куйщ жок, едг кдп, бекер келген екем1з! Г олан CapaFa бармай кетпм. 296

\"Ауруын жасырган еледГ, —дейд1 кдзак, С оны 6iл е тура: \"Суык,тиген uibiFap, жазылып кетер\", —деген оймен ауырып жург-ртмл! ж ан адамга айткдн жокдьш, 6ipan, шггей езш кдтгы уайымдаймьш. Эдетгегтдей тьщ елкесш е егш жинауга биыл тамыздыц б1ршде баратын болдык, та, OFaH деш н аунап-кунаура мен ауылра кетпм. Келгеннен кеш н уш кун удайы тапжылмай уйде оты рдым. “С ен б1рдемеш булддрш к елген нен саумысьщ?\" — лед) татем урейленш, \"Саумын, — деддм кулген боп.— Тек бггпей кдлган 6ip ж умысым бар едь соны ж азып тастауым керек\". Сол сылтаумен ту п и уйден шыкцадым. BipiHim кум ой мен домбырадан езге ермепм болмады. “Егер осы аурудан кемтар боп кдлсам, н е icreyiM керек?\" Меш кцнайтын — осы. © йтш T ipi ж у р геннен e3iM н е табам , е зг е г е н е опа керсетем? “Бул неге уйленбейдд? Неге бас курамайды?\" — деп, ж урт туртпекгеп 6 a p i6 ip тыныштык, бермейдь К ернеу кемтарлык, болса, тары 6 ip cep i, сы рт тулрам сап-сау турьш журткд не деймш? Бэрш е ж ауап 4здеймш. Ец дурыс жолды тапкдгм келш, турлЕтурл1 жоспар курам. Ш ынын айткдпда, елген кунде де i3-Tycd3 еле салтым келмейдг М ектепте журш елец жаздым, елец жазуды мецгерем деп кдншама клоп окщйым, б ш м жинадым — ендд соныц бэрш су курдымга кдлай ж1берем? Уйленбесем уйленбестн, 6ipaK, жазуым керек. Егер жазылмайтыныма анык,кез1м жетсе, текпржолга барам да, 6 ip аярымды т е м н е н томен пойызга тосам. С онан соц уйленем бе, уйленбеймш бе, журтгыц менде жумысы болмайды. Тек \"Сеттм\" атын ж а л г а с т р у ушш, Зейнелдд ез1ме жаздырып алуым керек. Heci бар, баламдай керш багам. Осындай ойларым кейде сандыраккэ да жуьпргап кетедь Дегенмен OMip сурудщ м ум к ш д т aAi де б ар сеюлденедь Адам, cipa, еммдд ойларанда, юмге жакрылык, жасаганьшан бурын юмнщ алдында юнал1 екенш Ko6ipeK ойлайтьш болу керек, менщ ойымнан сощ ы кезде Ж эмихан шыкдайды. Опасыз деп, оны Кэмеш татем эл1айыптайды. Ондай ой менде де болтан. Крзыны куткен Баян, Телегендд тоскдн Ж1бек маран бала курпмнентаныс. Бертш келе Адисейд он ж е п ж ы л куткен Пенелопаны да окмдым. Солармен салыстырып, Жэмиханды мен де секкем. Сонда Ж амихан Сегпмнщ жолын кутш, эл1 кунге дешн куйеуге тимей отыруы керек пе? Содан туа турьш, 297

Ъекоултш НфкеЬ-шы туганымызды б к е турып, баскага тигеш ушш, балацбыз деуден Кулдарига екеумщдщ бас таргканымыз кдлай? Эйел боп туганы ушш, 6i3Ai тапкдны ушш, эйелддтн icren таил Мукдлшкатигеш ушш де кш ам ме? Эйел ейелдитн жасаса да кдллмыс па? Табигаг жуктеген мшдеп, табшэт берген кджеп бар емес пе оньщ да? Оны Кэмеш татем тусшбесе де, 6i3 тусшуге тшс емесшз бе? © з шешем1зд103iMi3тану ушш де алдеюмнщ aMipi керек пе? Ж ок, буйтш ж уре беруге болмайды. Мен осыньщ бэрш жазуым керек. Сол ойдьщ жетепмен созбуйдага салмай, сол куш-ак, калам устадым. Ж азы п байкдган сайьш жазуга тшс екешмдд тусше бастадым. ©здер1 шакдлрган соц, тертшпп куш туе элетшде Тел1бай мен Кдншайымдыкше бардым. Оныншыдан к е т н окдлган- дьпд-ан, Тел1бай педучилищеш era жылда б т р г е н , K03ip ауылдаил басгауьпд мектепте мувал1м, Кдншайым — кдлхоз- шы. Биыл eKeyi шатырлы ж аца уй сальш алыпты. Турмыс- тарына карал байкаймын, уйленгендерше era жы л болганмен, ауылдьщ аукдтгы адамдарыныц 6ipiHe айналран сыйакры. Окдлп журген Ke3iMi3Ai естерше салсам, тек ж ай сыпайылык, сакуап eKeyi де енж ар куледд, бастарьш шайкдеады. \"Акрпчак, болыппыз гой\", — деп танданысады. — К рйындаршы, бала кундерщ нщ 6api гал акдлмак,- шылыкхан турса, кдлайша аяк, асты акдллды б ол ьт шыга келдщдер? — Екеуш унатпай, шшегам келдд. Б1рак,Тембай- дьщ да ©3 философиясы бар екен. — Демек, адаш, акд>1лды болу ушш, алдымен акдлмак, болу керек. Коре-коре Крншайым екеум1з кесем больш келешз. Bip турл1, 6ip-6ipiMi3ai жаты ркап калган сыйакзымыз. 1ппмнен бала кунп эдетпзд д ж ок^ай берддм. Б1реулердд с©з етсек,— жакры керетш адамымыз болса, ацкдллдай макцвп, жакуырмайтьшымыз болса, анппы сездердд аямай тепл,— ecin кетупд ек, ал кэз1р Тел1бай екеум!з era елдщ елипешдей сьшайымыз. Крншайым етэкелдд. Тел1бай арак,куйды. Ега-уш ремкеден кешн ептеп ш еш леш н дед*. Есга достар кездескенде, есга таныегарын еске аду эдет крй, тугендей-тугендей Бубипке де жетпм. — С о ц ш рет кдшан кердщ? — деддм TeAi6afiFa сынай карал. Онымды Каншайым сезш калды да, жузш дереу гайдыра крйды.— Сойлесе алдыц б а ез!мен, не дейдд? 298

_______________________Щ< _ ehmim, 6ij>умял Ж утысынан жадылып кэлган адамша Тембай кдялгына кдбагын шытгы. Кдншайым табакзы менщ алдыма ысырьш крйды. — Тамак, алсандпы! — Жалтакуап 6ipece маран, 6ipece Тембайга кдрады.— Астанада Бубшгген он есе сулулармен кдгдырып журген шырарсьщ. — Мен ол кдязды керд1м, адаш. С ен окура тускен жылы. ¥мытпасам, кузде болу керек? Иэ, дурыс, туп-тура нойэб1р айында. Мен мейрамда уйге келгем. Ол Эбыдердш нде екен. Кешюсш уйге в31 келдд. Сонда, адаш, сеш сурады. Кел, 6ip ремка ишп кряйыкдны.— М ен не icren отырганыма мэн берместен ремкеге крлымды создым. Тел1бай меш кутпестен кдгып галл;,! да, тыжырьш а кдбагын шытгы.— \"Ш еген саган не айтгы? М ен туралы не ойы бар, б1л ео д бе?\" —деп сурады. Бишейтопнд! б1лем деу кдын, н е дешн? Тацатпен тускен суретш Бикендердгкшен кдлай кергеньмдд айтгым. \"Бекер- ак, тускен екем! Тубиме сол жететшш бглгендей-ак, азарда- безер болып ем\", — дедд. Сонан сод... м енен акдлл сурады. С енщ кдтты р енж теш ддд бглем Fofi, байгусты д басы н кдтырмайын дедум, \"Сен Бубип, ендд Ш егеннен кудерщдд уз, — дедум. — О л бес ж ы л окдды. А л сен бес ж ы л уйщде отырьш оны куте алмайсыд. Куткен кунде де, окдгган ж т т к е окдяган кд13 керек, ендд оган те д бола алмайсьщ. Сондыкуан кейш езщ еюнш журме\", —деп, бэрш ашьш айтгым. Содан к е й н кергем ж ок, Ka3ip Текелдде дейдд. ТелДбайга ренж1рьмдд де, регогамеамдд де бглмсддм. Бубшггщ куйеуге шыгып кетуше муныд ce3i себеп болтан да шыгар, болмаган да шыгар — едад оньщ кджеп не? \"Адал емесппне анык, кез№1 жетп. Айрылганыма ешкдшан ок!нбеймш!\" — деп, ез1мдд ез1м сан рет кдйрап, ез1мдд ез1м сан p e r сенддрт еддм. Bepi бекергшлж екен. Bapi6ip Бубшгп жамандыкдд кдмаймьш. Кдлайда себеп тауьш акуап алиям келш турады. Не куддрен барьга кдйдам, оны тек сагынам, тук ж ек коре алмаймьш. Kip жуган кунп агтакдыгы эл1 кунге коз алдымнан кетпейдд, сурет боп жанары м да сакуалып кдлган сегалдд. “Апырмай, ендд 6ip жолыгьш, бэршщ ак,-кдрасын езш ен сурар ма ем!\" — деймш армандап. ©й, ойланып кеггщ гой? Кел, тэты 6ip а л ь т жгберешк! — Ж ок, рахмет! — Басымды шайкддым.— Ендд батпайды маган. 299

^ексушан Нфэкеке-упы________________________ — С ен немене, Бубщгп элД кдшайсьщ ба? — Кдншайым танданъш, беттме кшалегендей 6ip сумдык, карады. — М ен ештецеш ел кусал оцай умыта алмаймын, - деддм курсшш. КецДлдерше келе ме деп, \"сендер кусал\" демеддм.— Уйде жалрыз оты ры п та жалрыз бола алмаймын. Ылри ойлаймы н, eciMHeH шыкдайды . Кудай жак,сы мшездд журтгьщ бэрш е бДрдей бере бермейдд гой. ...ТелДбайдышнен келсем, есДктщ алдында ецкиш су ж ац а ж ук мэшинесД тур. Ж акда болар деп ойладым, ейткеш: \"Жакдшдд ж ада мэышне беретш болды\", — деп жазган. Эскерден келе сап ол да Уркдяга уйленш алган. Ж ацылмагты н, келген, шынында д а Ж арда екен. — Агайын, бэрДндд алып кетейш деп келддм, — дедд амандыкуан кешн-ак,— Уркд-ш тамарын кдзанра салып та крйды, асыгайык, — М ен ертец жумыска Айдаркумнан улгере алмаймын гой, —дедд Кулдэрига.— Татем Зейнелдд альш, Шеген ymeyi бара берсш, менщ сыбагамды берш жДберерсшдер. Сонымен, уй ншмДзбен асьпыс Айдаркумга тартгык. Кузге таман кэддмгДдей кцналып ауыра бастадым. БДраз уакдгг дурысталран сеюлденш ж у р едд, ол да бекер болды. Бул жолы оцашалап М эдеш ке бар шынымды айттым. Осынш ама ж асы ры п жургеш м е эуелгДде кдтгы ренжш, аргынан аздап сабасьша тусп. \"Опдай аурумен адам ойнай ма екен? Емделу керек\", - дедд. БДрак,кдлай емделудд екеумДз де бДлмеддк. Акд»гры М эдеш 6ip амал ойлап тапты. — Ергген, езДмДзддцмедпунитке барайык, —дедд-— Уялсац, сен ю рмей-ак, к,ой, сен болып м ен кДрем. ДэрДгермен сейлесейж. Тацертец ерггетурып кетсек, ешгам б1лмейкалады. Тацертец екеумДз терэпевке бардык, Мэдеш Kipin кетш, элден уакдзпта менщ емделу ютапшэмдд крльша устай шыкды. — Мундайды терэпев карамайды екен, калалык, емханага жДбердд. Уролог деген болады екен. Калалык, емханага ертец барита келДсгж те, екеумДз тамак, пппестен университетке асык^ык, БДзуниверситеттен кайткдцда туе жаца ayFBHшак,болатын. БДздщ курстьщ балалары бэрДмДз ipKec-TipKec келе жаткамыз. Алдыга озы п кеткен М эдеш 6 ip кезде м е т кутш алып, кабагымен алдыцгы жакуы мецзедд. Кдрасам, квшенщ а р ш бетшде элдекДмдд куткендей айналшакдгап Сара тур екен. зоо

_____________________________ Щ> eimrn, 6if> wim — Кермегенсш етш кете бер, — деддм ез!м де солай icreyre ыцгайланып. BipaK, С ара б1здд керген бонда кдрсы журдд. Кдшып кутылу мумюн болмады. — Сэлеметсщдер ме? — дедд кд>1сылып.— М ен эдеш сендердд кутш турмын. М ен Мэдешке, ол маган кдрады. — М ен ceHi белм еден кутейш , — дедд о л акдяры.— Кррланмен де, Сарамен д е езщ сейлес. Сара (фш-кдшыл боп к ета. — Шеген, мен сенен кеппрш сурайьш деп келддм, — дрл1 С ара онш а узам ай токдап.— С е т кдтгы ренж птж , тусшем. Солай танысайык, деген Раушан едд. Ол Кррлан д еп ай ты п к,ойран соц, с е н д е р д щ к е з д е р щ ш е о н ьщ GTipiriH nibiFapbin ж аткднды ыцрайсыз керддм. Раушан: \"Кешн е зш айтам, кешн\", — деп кенбей журдд. Акдлры айтып крйып ем, сен екпелеп кэддьщ. Ишмдеп тоц лез демде epin ж уре бердд Сара маран сешмдд, шыншыл щлз боп кершдд. М ен e3i кусан ашыльш сейледм. — Мен сол Раушанга тусшбеймш. Ж еке менпдк кдра- уыльщ ба, ней,? Кдсьщнан неге кдлмайды? Ж а м ы з шыкран,, мен жеп кряды деп крркдсьщ ба? — Раушан тез ренжидд, кещ лш кдшаймын. Ауылра барганда айтып барса, уят крй. ©3i 6iAin бара бер демесе, кдл деп кдлай айтам? О л сеш ылри макдап отырады. Оран тек сенщ баска обылыстьщ баласы болганыц унамайды. \"Аулына пойыз бармайды, жаман\", — деп шъграды. — Саран ше? Саган да жакдян жердщ ж 1 г т керек шыгар? — М ен эл1 ондайды ойламаймьш. Шеген,.. мен сендердд театырра шакдярып келддм. Сенб1 к у н п к ещ ке. Раушан тертеум1з барамыз. Белетгерщ мше. Айыбымды жуганым. — Tarei TepTeyiMi3 бе? Рахмет! — деддм белетп крлыма алып жатьш. — Раушанга сен шакдфды, белетп де сен алды деймш, макул ма? Эйтпесе ол маран урсады. Ж М тгерге кпшрейме деп уйретедд. Сендердщ осы кеш ем ен журетшдерщдд бурын 6ip кергем. Ж олыгагын шыгармын деп, кеш е де ж ол тостым. Баскд ж акрен етгщ бе екенсщ, жок, м ен кеш келддм бе, эйтеуф, кермеддм. Кдндай катгысьщ, мен сеш келмей кетедд деп ойлатам жок; OKiieci таркдган сон, келер деп, к епке дешн кутш журддм. Шынында, сен б1здщ бар-жогымызды у м ь п ъ т та кеткен шырарсьщ? 301

С араньщ кдлай сезш ец болып кеткенш е тан; кэлдым. Токхамай, уйдек-туйдек сейлейдь _ — М ен кэз!р оз басыммен крйгы боп кетпм, - деддм, айтпай-ак, крятьш нэрсею кдлай айтып крйганымды ез1м де байкдмай.— Ауырып журмш. Кди ж ерщ ? — Рас па дегендей, Сари аурудьщ i3iH беттмнен 1здеп урцле кдрады. — Аскдзаным.— Аузыма тускеш сол болды.— Акргр влит кэлсам, обал гой деп, с е т эуреге салгым келмедь— \"Шынын- да да свиткен шырармын?\" —деп ойладым езш е ез1м кудж- тент. — Ауырган адамньщ 6epi еле бере ме, кэгзык, екенсщ . Ж азы ласьщ . — \"Жазылмайсыц\", — дейдд. — Юм? Дэр1герлер ме? Олар ешкашан е й т т айтпайды. — MaFaH айтгы . О ны ц устш е ез1мнщ д е жазылгым келмейдь — Крйшы, ойнамашы, сен ешкашан ауырмайсьщ. Мен кетеш н. CeH6i KyHi 6ip сагат, ж ары м caFaT бурынырак, келщдер, ж арай ма? — Ж у р , аялдамага деган шыгарып салайын, — деддм крлтьпъшан батылдау устап. Сейтш, С арамен ойда жокха татуластым. ...Epreci тэты тацертец турьш, Мвдеш екеум1з калалык, емханага келдж. К езек кутш aapirepre шрддм. Ж ауырыны какракхай, бойыньщ e3i атгы Kicire барабар, дву орыс ж ш т екен. Ж агдайымды айтьш бггкенше ундемей, ойлана кабатъш т у й п тындады. С онан сор да сэл у н а з отырьш: — Bip нарсеге согып иа жаракатгап алган жок,па едщв? — деп сурады.— Бала куштрзде,.. бэлюм, одан кеш н де б1реулермен тебелесш, теуш дегендей... — Ж ок, ондай болтан емес. — Кане, мында юрирзпп! — Ж апсарлас белмеге Kipii3in шеиштддрш карады. Кдрап бггкен соц, крлгабьш шешш емдеу кпэпш ем е б1рдемелерд1 жазды да, езш е кайтарды. Ертен, тексеруге келетштмдд, кай кэбинетке баратынымды айтьш, крлыма HOMipж азьш бердт. ©3i дуйсенбтде тары кабылдайтын болды.— Крм жеме, жазамыз, — дедт кулш. Ж олда келе ж аты п емдеу ютэпшемдд карадым. Диаг- нозымды латынша ж азыпты да, тусына сурау белпсш крйыпты. Демек, aai анык, емес болтаны той? Кенет еам е 302

ekmim, (kf> ушт бала кугамдеп шабдар атпырдыц о к р асы сап ете тусп, журш келе жатып токуай кдлдым. М эдеш у р е й л е н ш б е п м е к,арады. О ран бастан-аяк, тусшддруге тура келдь — Соньщ зардабы гой, демек. Дуйсенб&е д эртерге айт. Бэлюм, диагноз крюга ол да керек шыгар, — деп Мэдеш, титл, ауруымньщ е ш табылгандай куаньш кдлды. А уруы м н ьщ c e6 e6 i табы лса, eMi д е таб ы латы н д ай дуйсенб1де дэртерге мен де кещлденш юрддм. Сенб1 куш Сарамен кэддырудьщ да acepi бар ма, к1м быген. Дэрпер анализ1мд1 карай отырып, свз1мд! мукрят тындады. Tinri, кузы га тьщдаган сыйакуанды. Дэриерлж кпепш еме бул жолы баска диагноз жазды. — Куншеосыкэбинегкекелткрлемжасатыптурасьщ, — дедд ауруы м ньщ ем к р наты н а у р у болы п ш ы кд д ны на куангандай кешппен.— Aapi ццудщ кджетз жок, Ауырмаса, крнамаса, эперетсие жасау да кджетаз.— Сэл тамырьщ кдгсылган. Эперетсиеш ауызга алганына ептеп ж урексш сем де, рахметгмд! айтып сыртка шыкдым. Ем эсер етп. Куанышымда ш ек жок, Куды елш 'пр1лген адам сыйакцымын. \"Курбакдсасын-ай, зардабы жок, па екен муньщ?\" — деп бэйек болтан апамньщ даусы кулагыма келгендей болады. Ж арыкдыкдъщ ж у р еп сол кезде-ак,сезген екен-ау. Ай, айналайын апам-ай, меш взщдей жакры керетш адамньщ ендд тумайтыны кандай екшшгп! Казан мерекесшен кешн ютэпханага барьш, Ж эмихан жайында ж азып жургешмдд кайта жалгастырдым. Эуелпде елецнен ropi оцай кершген прозам 6ipre-6ipre ауырлай бердд, кекейдеп ойды KaFa3Fa кериот етш туарудщ каншалык,ты крын екенш ендьендд тусш е бастарандаймьш. Желтокранда кара суык, катгы бодды... Суык,типзш алудан сескенш, кешгасш сак, кьддырам. Эйткенмен Сарага барьш туруды парыз санап, 6ip куш солай бетгеддм. Шр кызддн шакрфтып ем, б1раздан кейш алп щяз кайта шырьш: \"Агай, Сара a \\ i оку корпусынан келмепп\", — драг Ой, элп Kpi3Fa рахметтмд! жаудырдым-ау келш. Сонан соц аяндап оку корпу- сына карай тартгым. Кем узамай-ак, Сара карсы жолыкуы. Аз-кем сойлескеннен кешн, алдагы кундердщ б1рщде жаца ап1ылган кинотеатырга барайык, деген крлка айпы м . 303

Ъексултан Ифкеке-ты_____________________ — Ж арайды, бурагунге ею билет экел, - лр м — Ж ок, саган гана. Раушансыз барайык, — М ен онсыз бара алмаймын. Кдйда кетпм деймш? — \"Ш еген екеуш з кинотеатырга кетпк\", — де. О сы ж олы 6ipre барайыкдш! Екеудиз сонан соц. — Ж ок, келкпеймш. Раушанньщ 6i3re екпелейпн ж еш жок, — Саган емес, маран екпелейд! гой. М ен оны болмеге кдлай жалгыз тастап кетем? — Бар гой баскд куздар, отырсын солармен. Эйтпесе солармен 6ipre кмдырып кдйтсын. — Ол тек мешмен гана кмдырады, мешмен 6ipre журедь — Крйшы, баланыц сезш айтпай. Ty6i, екеущ 6ip куйеуге тимейтш шьтарсындар? Епздер де ейтпейдг Ол емес, оган сенщ ренжитш ж ен щ бар. Кдш анга оньщ кдбагьша карай бересщ. Сонан соц тура-ак,десе: \"Ойбай, Раушан ренжидГ, - деп идыга келесщ, мен де ренжидд деп неге ойламайсьщ? — Ж арайды, сен реююмей-ак, крйшы, барсам барайьш. BipaK, Рауш анга н е д еш м ? Ж ар ай ды , б1рдеме кдтлып айтармьш. Т ек белетп ертерепне ал, кеппксем, жатак^санага ю рпзбей кряды. — Карпзбесе, б1здщ ж атакданага барып жатарсьщ. — И э деген. Онда м е т окудан ш ьтарып Ж1берер. — К,оркдай-ак, крй, сагат алтыда келем, он болмай кдйтасьщ. Шакагртпай-ак, шык,, макул ма? ...Уэдел1 кун1 алты дан е р тер ек келш к утам . Белетп с е п з г е алгам. Ж е т п е деш н С ара шыкрады. Таты 6ipa3 шыдадым. Сонан соц, умытып к ета ме деген оймен, шакэфтуыма тура кедад. Алдыцга к^лз айтпаган шьп'ар деп, б!раздан кешн тагы б1реуден шащлргггым. Аяз кагсып барады, аягам тас боп кдлды. Ары-бер1 жургешм, ж ер тепюлегешм ем болмады. Сепзге дешн зорга шыдддым да, ею белетп бьгг- шьгг крш жыртып, жатаррсанама кайтгым. 0 p i ашулацлцм, epi алдеб1р кедерпге ушырап кдлды ма деп те ойладым. ©гкенде e3i 1здеп келш KeuripiM сураган, сейте турьш себепазден- ce6enci3 шыкдай крлуы мумюн емес сеюлденд!. Epreci та г а бардым. Бул жолгы ойым — кешеп жагдайын бтлу гана. Елпектеп, ж у п р е басып келе жагкдн 6ip Kai3Fa жалы ньш жагдайымды айтгым. \"Ой, агай-ай, езич де 6ip ж акдд а с ы г а п келе ж аты р еддм, ж арайды ендГ, - деп кцнала кендь О н минет етпей алп кашым елпец еггш кайга шыкцы. \"Агай, \"Ертец кэлеквиум болады, соган ддйындальш 304

отырмын, шыга алмаймьш\", — дейдд. Соны айтгы да, асыга басып -пралейбуспц аялдамасьша карай кетп. Тебемнен 6ipey 6ip крйгандай калшиыппын да кдлыппын. ©3i шыгып-ак,жонш айтса, кэйтедд? Сыйламасы бар, мешмен неменесше ж олы гап жур, эуре болмай-ак, крймай ма? Кдныма кдрайып кайтгым. Белмеге юрген бойда отыра кдлып хат жаздым: \"Кррлан-Сара, хош бол! Жатакдсанацныц eciriH кузетуден- ак, кррланып б г т м . С ы йласа алмаган соц, 6ip-6ipiMi3Ai эурелемей-ак, кряйык, Тек саган соцгы айтарым: маган йтегешцдд баска ж т т т е р г е де icTen ж урм е, олар да сыйлаг'анды сыйлайды. Бакд>гг плеймш. Шеген\". Крлма-крл кенвертке салып, эддрюш жазы п, сол туш жатакдсананын алдындагы ж эш ж ке тастадым. \"Тым курыса, келес1 кездескен ж я т т ц кдддрш 6iAep\", — деддм ез1мдд ез1м жубатьш. Ж ац а жылдан кеш н 6ipa3 уакдьгг уйден хат алмай журддм. Себебш Бегеннен хат келген соц барып бмддм: Кулдарига Ж аркдлада туратын Кдлинур деген мугал1мге п ш ш . О л да эйелшен ажыраскдн адам екен. Зейнел тэтемнщ крлында кдлыпты. Беген биыл сепзшппде. Екеушз соцгы жылдары сирек KepiceMi3. Мен жазгы каникулга Бегендер жайлауда жургенде барам да, жольпа алмаймьш, каюта тек, интернатьша асыгыс 6ip согып кдйтам. Аз жолытыскдн соц, агайындылар да 6ip- 6ipme суьпфастау болып кете ме, екеум!з хатгы да коп жазыспаймыз. Ж эмихан ж ш ауыратын коршедд, K33ip сауыншылыкды тасгап, Акжазыкуан уй сатып алыгпы, жакцшда кешпек екен. Т е р п и т курста торт ай педэгегпк тэж1рибе алуымыз керек-тш. Соган б1зддц курстыц жарты сы Коктау кдласына, жаргысы Алматы тощ репндеп аудан орталыгына белшдд. Б13 болмемДзбен Кектауга жазылдык, Тацертец KeicrayFa келш пойыздан тускетмДзде, ж ел баяу уйткдш, жапалак,тап кар ж ауы п турды. Ж и ы р м а шакды студент ею жетекпшадзбен эжептау(рм1з, оп-сотге вакзалды у-ду кцш жаберддк. Содан аптобускд отырып кдладары жалгыз кдзак,орта мектебше келддк. Кугш отыр екен, дерекпр юддрмей кабылдады. Мектеппен, мугалДмдермен кдлскаша танысгырьш 305

Ъексултан Я ф М е-улм__________________________ шык,ты да, а р ы карай нак,ты ж ум ы с жардайына кецгп. Уйлерше уакдггша сгуденггердд туррызуга мумкшдцсгер1бар о к у ш ы л ар д ы н , Ti3iMi ж а с а л р а н е к е н , со л бойы н ш а жетекиплерЬпз бщад уйдд-уйге беле басгады. Жеп-сепз1м1зге жетпедь Б1з: Медеш, Бали, Турдаш, мен — тертеум1з тары уш- терт бала ез|м1з патер 1здеп тауып алатын болдык, Bi3 тертеу1м1з кеш нге кдратпастан к рл жуктер!М13дд мугэл1мдер 6eAMecine тастады к, та, д ер еу м ектептщ тещ регш деп уйлердд жагаладык, Эуелпде уйме-уй аралап ек, к еш н сы рты нан шамалап: \"Эй, осынш ама уйдщ 6ip б ел м еа бос Илдар\", — деген жорамалмен рана сурайтын болдык, Дегенмен соншалыкды кеп сабылмадык, кенелеу кек уйдщ eciri алдынан 6ip жайьш ауыз сары к ем тр жолыкды да, кдйдан келгеьтпздд, кднша болатынымызды, кднша бала 6ipre турагынымызды бажайлап сурай бастады. Умптенш, 6i3 де барынш а сьшайылап жатырмыз. Соцына таман б!здщ атымыздан тек Бали ж ауап беруге кепгп. — Арак, пнесщдер ме? — Ж айы н аузын а ш ь т кулш едд, к е м тр д щ бггиген K03i Tiirri керш бей кетп. — Кдйдары арак,? Ж о-о, —дедд Рали шошьша тацданып.— Bi3 мунда мугал1м болура келддк, бала ок^ггамыз, йнкМ з келсе де iniyre болмайды. — 1шсендер, куьш ж1берем. Ьпкен соц тебелесесщдер, т у т м е н уйкдамайсындар, м ен Kepi адам, ондайра шыдай алмаймьш. — О , о жарьш ан кдм ж ем ещ з. Bi3 кдлздардан бетер укдыптымыз, керек болса, ci3re тамак, жасап та бере аламыз. — Ж арайды , уйдд керщдер. ¥натсандар, терт айга б1рдеме етш керерм1з. Ж алпы , к е м тр д щ уш, ас уш н крспаганда, уш белмел! екен. Титтмдей дамзден кеш н й р д ен ас уйте тап болдык. Ас уш нщ e3i а т ш аптырым, терш е таман орыс neini салышен, оньщ кдрсы ipreciHAe — y e n жабулы TeMip кереует. Одан кеш н кецлдп орташ алау ш арш ы белме, онда да еш кереует, екеуш щ ортасы на к ене устел крйыпты. Сонан сон он, жакда узынш а белме, онда тары ею тем1р кереует. Тары он, жакуа тары 6 ip белме ол — к е м тр д щ е з жатагы екен, eciriH ашып керсетпедд. Бепмтзге барлай кдрап 6ipa3 турды да, б1здд кдйтадан асуйге бастап келдд. — Мунда 6ipeyin жатасьщ, — дедд пештщ карсысындагы кереуетп керсетш. Ш аршы белмедеп орынды д а крлма-крл 306

____________________________________ вкжш, 6ij> ушт белдг — Ал калган ушеущ мунда: ана кен, тесекке екеущ, берпсше тары б1реущ. М ьша жакрд адам яабермеймш, —д ед ipreAec eciKii ныкхап жауып жатьш. Тустен кейш, KeAiciMбойынша, мектепке тары келддс Маган торызыншы \"Г' класьша жегекш ш к тид1ж эне сол класка кдшан кдйткднша казак, m i мен эдебиепнен сабак, б ереги болдым. Сел текгес тапсырма баскдларра да жукгелд!. Ертесшде б эрМ з де сабак, бере басгайтын больш нак?ы- накцы тапсырма алдык, Уйге келген соц, ундемей отырьш 03Ai-e3iMi3 сабак, беру ж оспары мы зды жасадык, к л еп к е да р ад ы к, к э ш с п е к т 1м 1зд 1 ак,тардык,, дагодасы , да p an отырмадык, — Ой, экищ, мен сабак, бере алмаймьш, ей. Кррдам, — д ед Турдаш бэр1мцден бурьш тыныштыкзы бузып.— Bipтурш, балалардьщ алдында сейлей алмайтын сыйакзымын. Ертец керерсщдер, маскдра болам. О сы окуда нем бар е д десещш. Ей, Сэттмш, мэ ж асаган жоспарымды сен керш шыкщы! Турдаштьщ жоспарьш дауыстап о д ат шьщгым. Ж асалуы жаман емес сыйакцы. Еали мен М эдешке кдрасам, бэлендей кдрсылык, олардан д а байдалмайды. — Онда, былай, к т е т к , — дед1м усыныс жасап.— Кднша дегенмен алрашкрл куннщ аты алрашда1 кун, б ш п турып сабакуа саскдлакуап далуымыз мумкш,.. сондык^ан ез1м1зше сабак, ети зш байкдсак, дайгедд? — Во, дурыс, се й те т к.— Еали орнынан уш ы п турегеп Турдашда крлын алтедд.— Сатайып, сабарьщды етгаз! Турдаш шпм1зде1т ец узынымыз гой, сорайьш ебедейаздеу орнынан турегелдд. — Кдлай етемш, ей, экищ ? — Ыржалакдап, аузы-басын сыйпалай бердд. — Сен, б1ршпдден, \"экищщйд\" дагсдарт! Екшппден, крл- аярьщды саландатпай, тузу уста! — Кепш , ей, экищ.— Эдет1 бойынш а Еалира эуелгтде кдрсылык, айтып далды да, артынша тез тэубасына тусп.— Ей, расында, балаларга айтып крйьш бэлеге далып журермш мен. Мектепке барранда, умытпай ескертш крйындаршы! Келекепж, сектж, кулддк, б1лгетм1зд1 есше салдык, сейгш, Турдаштьщ сабак, беруш талдадык, Сол тэртш пен © зге л е р тз де оргага тустж. Аптаньщ шпнде пэтерге де, сабак, беруге де тэп-Teyip TeceAin далды к, Б1зден б асбузар кдллык, кер м еген соц, к ем трд щ де к ецш жайланайын д ед . Timi, 6ip рет: \"Кдрын- 307

Ъекоутан Hiinlceke-ты дарыц ашкдн жок, па? Акщаларыц таусылса, кдрыз бере турайын\", — деп те кадды. Ж ум а куш класс сагатын етюзш, уйге езгелерден кештеу, карацгы тусе оралгам. Турдаш пен Мэдеш шахмат шайкдсына Kipin кетитп, ютэп о к р т отырган FaAHорньшан ceidpin турып алдымнан шыкуы. — Ой-ой, Сеттмш, ылри кешптп кэгзыкзан кур кдласьщ да журесщ. Ж арты сагат бурын келгенщде, ай мен кундей ею к£1зды керетш едщ. — Сендер-ак, карык, болындар. — Болды, осы сезщ де тур. Егер сол кдтздардьщ 6ipme кдрап к^1лмындадьщ 6irri, с е т жолдастык, сотка\"саламыз. — Е, кетш кадды дегенщ кайда? — Айтпакшы, Сепмш, саган eai тусшддрген жок, екем гон .— Рали, неге екенш , кыздар ж айы нда куанышпен эндмелед!. KeundciH кемшрге ею kj>i3 келитп. Exeyi де медучилшцеде окдды екен, бурьш осында турыпты, жататдсана алган соц, 6i3 келердщ алдында гана к е т ш . Кдюря сессияда 6ipeyi кулап калып окудан да, жатагдсанадан да шьпуга мэжбур болыпты, 6ipaK, каладан кетю а келмей, сауда орындарыныц 6ipme жумыска турыпты. Содан ендд уйрешсш калган ею kjj3 6ipiH 6ipi кця алмай, кайтадан петерге шыгып 6ipre турмак, екен. KeMnip оларга оц ж а к е т ы бос белмеш берштт. М ен касакана реююген болдым: — Apbi-6epi еткендершде, тесек-орнымыздьщ шашылып жатканын керед!. К^юыламыз, ьщгайсыз екен. Келкпей крймадыпдар ма? — Сэттмш-ау, сен не айтьш турсьщ? Кдоздардан уялганы- мыздан-ак, тесек-орнымы зды тап-туйнак,тай етш крямыз го й .— М ен 6 ip шатак, ш ы гарады дед! ме екен, FaAH мэймецкелей сейледи— ЬпЫ здеп ец салагымыз Турдаш крй, мен оны енд! ез1м бакэ1лаймын. Соцгы сабак, мешю болгандык,тан, е р теан д е де уйге езгелерден кеш келддм. Келсем, уш ж игам бетен ею ю>13бен ш ай iinin отыр. ©31мнщ бупн кезеюш екешм сонда барьш eciMe тусп. — Салеметсшдер? — дедЫ бейганыс кдоздарга басымды шулгьш. Оларды керш оз1М, 6ip турл!, кргсылып каддым, ею кргзда матан теале карал калган сыйакуанды. П алттад шешш босагадагы шегеге иадм де, успне ала кепюмд! кридым. Сонан соц ецкейш бэттцкемшц бауын агьпа бастадым. 308

____________________________________ Щ> Мант. 6if унт — 0 3 i кезекип, e3i даяр шайра келедд. Сэттмптп ертец тары кезекип крю керек, — деп, Рали да 6ip ж агы мнан такдямдап барады. Ею кридьщ бет ж узш е зер сап карай да алмадым, мен жерден басымды кетергенше, олар дастаркрн басьшан турып кетйгп. — Ж аца-жаца шуйркелесш келе жатыр ек, уркггпц де Ж1бердщ, —д е д Ради ренжш.— KpraMFa ылга зиян жасайсьщ дажуресщ. — 03ipeflL\\ келедд деп е зд е р щ алдын ала ж ам андап крйгансьщдар да, эйтпесе мен не кыддым? Ралимен тэ ж ж е л е с ш ж у р ш ш айы м ды iuiTiM де, ен, курымаса кезекпплптмнщ ырымьш жасайьш деген оймен дастаркрнньщ успн жинастыра бастадым. Сол кезде йпю белмеден e3i бойшац, 03i аш ац кара кдыз шыкды. — Ой, с±з ж инап та крйыпсыз гой, — дедд кеппккенше KiH6Ai юс1дей кдясылып. — Ж о-ж о, атай кермегцз, — д е д Рали араласып,— 6i3 ci3re 6api6ip жинатпас еддк. Бул ж М т кешитп келш кдйта оцай кутылып кетш отыр, б1зде тэртш катан;: казан-ош акда кезекппден баска адам крльш типзбейдд. — О л 6i3 жокрагы тартттерш дз гой, будан былай ыдыс- аякры б!з-ак, жуьш турайык, ер адамдарга ы щ айсы з шьшар. — Ойбай-ай, ci3 ейтш тэртйтп бузбадызшы! — Ей, эк... сен, — дедд Т урд аш FaAHFa га ж ш ш ,— араласпайтьш ж ерге араласпасащпы, кдяздар e3i б1лед гой. — Жарайды, ол даукестердд тьщдап ауре болмацыз, — д ед м мен де е з элДмше жарамсакраньш.— Таныс болайык; Шеген, — деп крлымды усьшдым. - Кдщдьщ аты 1лескул екен, тур сыйпатынан repi маган оньщ i3eTi унады. Екшпп кдлзды ол куш коре алмадым, мана Kipin кеткеннен сыртка шыкрады, \"Эй, 6ip Kici кш к бале шыгарсыц\", — деп ойладым. Epreci 6ipiHun еабакдф баратын тек Рали гана болатьш, ютап окып, одан баскамыз соцы рак,жапы к, М енщ орным — ас уйдеп тесек. Елепзш 6ipa3Fa д е т и уйк,тай алмадым. Ертецпсш элдеб1р баяу журюгщ эсершен ояньш кетпм. П еш жакка карап кд>1рымнан жатыр екем, кез!мд1 ашкан бойда Бали мен бейтаныс ю>1зды керддм.Уйдщ inn ала келецкелеу. Оянганымды байкап калмасьш деп, ю р т к арасьш ан Faiia сьналадым. EKeyi куйбендеп устелдщ у спн жинастыры п 309

ttrkafiiiMH МфШ<б-тм_______________________ жаткдн сегалдд, ары кдрап тургандык?ан, кдлздыц бетш коре алмадым, бойы Валиденсал-пэл биж, талдырмаш. Шашы щлскд иьпъшан FaHa, уш жаты толкдт буйра. Саргыш кофгасы мен крцыр юбкасы денеамен дене, сырлуя сымбаты сыныма толатындай. Ауылда жургенде эйел затыньщ дидарына гана кдрап, тулгасьша, балтырына коз салмайтынмын гой, мына кд13дыц ол ж а л ,т а н да бгпм! эдем . Тек ендд турш кору керек. Bip кезде кдяз босага ж аккэ беттедд. Уйкдкыраган Kicime мен де крзгальт шалкдмнан жатгым, Кдяз шегедег! куздж крцыр пэлтеге крл созды. Крсамжарласып Рали да пэлтенщ 6ip жакын усгай бердг Ондай кршеметке дардыланбараны б ш н т тур: ею крлын б1рден тоспай, эуем оц крльш, сонан соц б а р ь т сол крльш кидд. Кшнш болтан кез 6epi кдрады. Доцгелек жузддлеу, аппакдан repi бидай онддлеу ме элде ак, сур ма, кдлай болганда д а рендд кери!дд. Рали eKeyi асы тьт еб1л-себ1л сыргкд шыкды. Бул кдлздыц аты Ш эзиэ болып шыкды. Жумыс ктейпш — 1лескул, OAi окрш жургеш — осы Шэзиэ. Арада 6ipa3 уакргг еткен соц, кдлздер 6i3re, 6i3 оларга ептеп уйрене бастадык, Анда-санда б1рлест кинога б арьт та журддк. Сепзш пп марттыц кдрсацында цыздар мен кемтрдд кдлай кутгыцтау жайында жасырын жиналыс етюздщ. Бэршпз акдга к р сьт, ap6ipiiie сыпайы гана сыйлык, э п е р т, азын-аулак, дасгаркдн уйымдастыратын болдык, Ceri3iHmi март куш ею кдлз тацертецнен 6ip жакцд жинала басгады. BipeyAep алдымызды орал кетп ме деп, 6i3 абыржьш урейленш кдлдык, \"Тез келемз, поиггара б арьт уймен сейлесем!з\", — дедд. О лар уйден шырысымен-ак, усгелдд жабдыцгауга KipicTiK. Bip кезде кгашп к е м т р де шыцгы, танысгарына бармакдпы екен. Кощлдешп журсш деп, OFaH сыйлырымызды сол арада бердис. Ыстык, тамакдф аса ешкдйсымыздыц e6iMi3 жок, уяткд кдлып журерм13 деп крркдык, Шужык, экелддк, кэнсерв1 аштык, турлнтурл1 кэмпит крйдык, майымыз бен нанымыз бар,— соны ц бэрш крйганда, устелЬпзддц y e n эжептауф сэнд ен ш ш ь т а келдд. Б ож ылдап ш айы м ы з да кдйнай бастаган, кешюсш жетпей крлар деген оймен, мен сыргкд ш ыгып 6ipa3 отын ж ары п тастадым. Содан уйге Kipin, кереуетьме ендд отыра бергешмде, куыгымныц асгы кдтгы шаншып Kerri. С езе крйдым. Суык, -repiM мацдайымнан сорралап цоя бердд. А уырсынганнан емес, eMipre деген куштарлыцган, ауыррым келмегендисген, жылап ж!беруге ЗЮ

//'■///// шак, калдым. Жазылдым, кугылдым деп куаньш жургешм тек уакдятша алдану ма едд? — Уй, мынаган не кылды, ей? — М енщ кугамдд Турдаш ftipimiri байкдды. М эдеш одан бурын кеп крлтьпымнан устай алды. Суйеп экелш Рали eneyi жатып ж урген кен, тесекке отыргызды. Ушеушщ K©3i атыздай болды. — IuriM... —деддмде, беттмдд iprere берш домалай кетпм.— Ж ел кдрысып калган болу керек, гашкене жата турсам, кряты н uibiFap. М аган к,арайламай, ж ум ы старьщ ды 1стей берщ дер; кдяздар келш кдлса, у ят к,ой.— О ларды еттришен жайландырганмен, езшдД е зш ейтш алдандыра алмадым: ой-кушк кеш рш ж еп барады. Ашык, ойбайлап, ашык, емделш, ауырран жер1ндд ашык, сы йпалап ауы ру да арман екен. Ауырганынан бурын мынаньщ кррлыры eATipeTiH болды. Bip кезде, элдею м ж аны м а келш кер еу етк е отырды. Мэдеш екенш бкддм. Неге ейткенш бкмеймш , келген бойда алакдны м ен кез1мдД сы й пады . К ез1м н ен ж а с ш ы гы п жаткдньш 03iM д е сол кезде байкддым. — Таты ауырды ма? —д е д к у р а н т. М ен тесекген басымды ж у л ьт алдым. Кдсымызда ешюм ж о к екен. М енщ уретмдд Мэдеш тусше крйды.— EKeyi тэты 6ip ш ампан тауып келем1з деп кетп. Кэз1р кыздар келедд, кул, ойна, бэрш умыт, аурумьш деп ойлама. М ен саган 6ip купия айгайьщ; сен ылги Шэзиэге урланьт карайтынды ш ыгарьт журсщ. О л да саган 6ip зурлг Б1здщ бэрМ збен ерган, ашык,сейлесе беред, ал саган ейтпейдц баггыл сейлемейдд. — Демек ж е к кередд. Ал оган Ралддьщ кдлай елш-ешш жургенш кермейсщ бе? — Далбаса. Кдлздьщ кдбагынан-ак, белгш. — Кдяз айналдырмай-ак, м ен ж аны м ды багайынш ы, Мэдеш. — Ж о, сен ейтш акырзаманды ушрме. Мен, мысалы, ез мушонддтмд1 бкем, шамамнан асьш тырапгганбаймын, Ал ендд Ш эзиэнщ саган тец екешне титгей д е кумэнденбеймш. Эуел1 мен т у т кескулде екеущад ьщгайлагысы келедд. \"berri, айгкан co3i — шьш 03i болса\", — деупп ец гой, Ш эзиэ тап сол — Азгырма! М ен 6epi6ip сенщ айткдныца алданбай- мын. — Ойымды аурудан баскдга аудару унпн, мына эцпмеш ол маган эдеш айгып отыр деп ойладым. Сол арада дедздщ eciri сырт ете кдлды. © зара куцюлдескен кдяздардьщ унш де кулагымыз ш а л ь т улгердд. Ушьш гурегеп, 311

Ъексушан Ш Ы е-уш ______________ ___________ жалма-жан тесекпн, бас-аягын алаканымызбен 6ip-6ip сыйпап, кдгздарды карсы алура умтылдык, — h o! —дед11лескултабалдырыктан атгай тацданып. — Bipey келе ме? Устелдщ устш жайнатып крйыпсындар гой. — Ею Kicim крнакда шакрфып едж, — дед1 Мэдеш эдей 1лескудад шешшддруге м енен бурын умтылып. — Крнакцар келгенше озЬиз отыра берейк, жакры келдщдер. Ж ацагы М эдештщ сезш щ acepi ме, Ш эзиэнщ пэлтесш ала берш омырауьша квз1м тусш кетп. Саргаш кофганьщ асты сыздаган сарыныш сыйакщнды. Бойыма 6ip мейрЫ куйылгандай, ене бойым й п ж уре бердд. Э лденет сезд1ме, Ш эзиэ беттме жэутец ете кальш ед1, 6ip ca r кез туйспрш крлдык, кргадьщ б е л ж ука курещтп. — Танымайтьш юс1лерден уят uibiFap, 6i3 ез уйМ зде болайык, а зд е р отыра бершдздер, — дед| 1лескул. — Bi3ie келеттн крнак, сендерге де ортак, крй, — дедом Мэдештщ э зш н ары жалгастыруга болысьт. Сол арада Турдаш пен Рали да келш калды. — ©й, С о п и т , сен сап-сау ж а зы л ь т к е ттс щ гой? — дедо Рали маран. — Д артер гой, Ш эзиэ емдедо-ау деймш? — Емдедо, — дедом, сол сездщ езшде 6ip жылылык, бардай Ш эзиэге жымия карап. — С ен ауырып па ец? - дедо 1лескул маран кабагьш шыта карап. — Крй жерщ? — Е, жай, — дедом ыщайсызданьш, — асказаным. — Асказанмен ойнаура болмайды, жолдас. — Б ули ауруга ешюмнщ де кркдосы жок, Крнакщры- мы з келдо, дастарканра жакдондайьщ! — М эдеш Ш эзи эт ымдозп тер жакрсд шакдорды. Рали оны тусше крйып, дереу ж етш келш крлтырынан устаран куш устелдщ басына апарьш огыррызды. — Е, мен де крнак, келедо дегенге наньш калсам.— 1лескул Мэдештщ дегенше кенш, менщ крсыма огырды. Кдоздарды кутгьпдгау сездо Мэдеш айтгы. Сыйлырымызды Рали тапсырды. М ен тапсырайыншы дегендеп ece6i сол болу керек, сыйлык,ты алакрнына салган соц, ею кдоздьщ да крлынан суйдо. Bi3 кршемет ж асап крл cokj-ык, Турдаш кдоздарра шампан, 6i3re арак,куйды. М енщ алдымдары жуздок ыстакрнды альш М эдеш ун-туназ э з алдына криды. — Болмайды, - дедом басымды шайкдп,— ©йтсец, жылаймын K93ip.— Эзщдесем де, шын куйм соган жакдон- тьш.— Г олан м е т елш кетедо гой деймшщ? 312

— Эрине, елмейсщ.— Бали ысгакрнымды экелш крйта ©з алдыма крйды.— Сен, Мэдеш, буйректен сыйрак, шыгармай отырсацшы, осы! Эуелпде анекдот тектес кулддрп эцпм елер айтгык, Содан анге кангпк. Dip кезде Рали орнынан турып барып терезенщ текшрш де турган радионы бурап л о б е р т едд, уйге эдеш музыка куйылды да кетп. — Ж т т г е р , билешк! - дедд 03i дереу Ш эзиэге умтылып. Билеуге кдрсы емесш бмддрш 1лескул де орнынан турегелдд. Оньщ крлын устау кдсында отыркан маран мшдет едд. Билей журш K03iM FaAHFa тусе бердд. Элденелердд айтып, аузы Ш эзиэнщ кулак, тусынан кетпедд. Кдыз анда-санда кдлскд жауап кдйтаратын сеюлдд, аузы кдлбырлаганын 6ip-eKi рет кдна байкддым. Балидын, -плеуш бергендей-ак, музыка е д эур узак, ойнады. Ептеп мен де йескуддд сезге тартгым. — Ш эзиа м е т неге ж ек кередд? — деддм э д е т кулык, жасап. — Кш айтгы ж е к кередд деп? — Айтпай-ак,белгш гой: сейлеспейдд, карамайды, Kici екен демейдд. — Kepicimiie шыгар. О л сенен уялады. Егер сен ейтш... Сол кез музыкамыз бп-ri. К елеад е 1лескулдд М эдеш а л ь т к еп -i, ал Ш э з и э т Бали тары ж1бермедд. — Билей бершдер, — дедд Турдаш крлын алтеп,— мен кдлздардьщ аягын басып кетем. Ж ай хабар басталган кезде радионы кдйта б ась т крйдык, Байкдймын, Рали Ш эзиэге ерюндеу бола бастарандай: крлтыкхап орнына апарды, кесесше толтыра ш ампан куйды, сонан сон; б1рдеме деп иырьшэн кррып-кррып крйды, кыз OFaH кулдд. Кда13 да кет ары емес пе, кдлай?'¥ш ып-крнып, алды-артын орап Бали турранда, 63i ауру, e3i ундемейтш меш не кдллады бул кдлз? Аскдзаным ауырады дегендд ecrin, \"ойбай, ондай бэледен аулак,\" дер. Адам ойламасын дендз, ойласа, оньщ ойына не келмейдд? Кдз13 Ралидь1у н агьт кдлса, к е т н шдм к у т и журмесш деп, кецшмдд тежеп, ез1мдд ез!м алдын ала жубатуга KipicriM. “Шэзиэге Караганда, Сара алдекдйда эдем1 емес пе? Одан айрылранга да реююмеддм. Маган кэз1р кдлз унату ал1 ерте, ауел1емделт алу керек\", — деймш ез1ме 03iM акрьл 6epin. — Шеген, а, Шеген, кэз1р сен кдй ж ерлерде журсщ ? Кдйтадан Алматыга кетш кдлран жокрын, ба? — М енщ езиимен ез1м болып кеткешмдд 1лескул байкдй крйьппы. 313

Ъвксутт 9{ф)кеке-шы___________ ___________ — О л Kici Ж ен П И ж акты 6ip аралап кдйткдн болу керек, — дедд Бали. — М ен бксем, Шегеннщ эн айткысы келш отыр, — лэдд Мэдеш. О ны ц неге ейткенш онш а тусшбеддм.. Балидын, \"Ж енПИ\" деп кэлганын жумсарткдны болу керек, cipe. — Ш еген эн айта ма? Кэне, тындайыкщы! — 1лескул ж ан крймауга айналды. Айтсам айтайьш деп ойладым. Ыцылдап болмаса, дауыс шыгарып эн салмагалы кдшан. Тым курыса, демейтш домбыра да жок, Ол жагдайдын, бэрш кдпдарга Мэдеш тусшддрт те жатыр. Кендл к у т м е \"Кррлан\" деп келдд. Крцыр бастап, аягы н ашш ылау аяк,тадым. Дауыстыц эдемш гш одемей, эуеннщ шынайылыгына куш салдым. Аз уакыт болса да Естай езЫ больш кершуге тырысгым. — 0 л э, энып екен гой! — деп, 1лескул шьш тацданды. — Айттым гой, басе, бул ж аца ЖенПИ-дд аралап кетп деп. Кррлан-Сарасьш сагынган гой.— Ж ацагысын жай Э31л деуге болар, Ралидьщ бул жолгысы кепе-кернеу арамдык, едд. Амалым курып, шпмнен тьшдьш. — Кррлан, Сара екеуш б1рдей сагьша ма бул Kici? — 1лескулдщ онысы, с е з жок, барлау макратымен берыген сурак,-ты. — Еркелеткен адамына era ат крятын о гасшщ эдеть— Ралидщ бул сезш де де 6ip астар барьш быддм, б1рак,не дейн, еспм еген raciuie отыра берддм. — Кр1зддрга ш ампан куйсацшы, ей, кдкрамай! — Мэдеш те Ралидьщ кдллыгын жаратпай кдлыпты. — М ен ендд шшеймш! — дедд Ш эзиэ басын шайкдп. — Егер Ш еген тары 6ip эн айгса, онда мен ендд 6ip бокал iniPM, — дедд 1лескул Тамагымды кенеп, ондай эм1рдд орындауга эз1р екетмдд бмддрдум. Бцдщ жакда дауыс крнамай, крцырлатып айтагын \"Буран; бел\" деген эн бар едд, соны салдым. —Бурац бел! Мен бармаймьш, ©зщ кел! — деп, кдйырмасын айрыкдна мучмен айтгым. Ш эзиэ тымырайьш сыр бермедд, ал 1лескулриза болганын еш ж асырган жок, Устелдщ устшен бокальш жульш алып жогары кетердд. 314

— Ж штгер, Шегеннщ аркдсында бупнп отырысымыз, шынында, тойра 6eprici3 болды. Кел1цдер Ш егеннщ денсаульпы ушш, ауырмауы ушш! Ш эзиэ, сен д е mi! Ш эзиэ да iiirri. М ен Бали жаккд кдрамауга тырыстым. М артгыц аярында окушылар кектем п каникулга шыкцы. Крлымыз босап, б!з де уйдд-уймзге барып крйтатын болдык, К^ыздармен хош айтысып, те р теу м з де Алматыга дейш 6ipre келдис Ары кдрай эркдйсымыз уйге к етпк те, уш не бармай Бали FaHa астанада кддды. Ак^азьщ га кун ангык, екен, кек тебшдей басгапты. Бул жолы Зейнел екеулпз ете жак,сы ойнадык, Оньщ тез у й р еш ст к етк ет сондай: уйге гарсем, 6ipre юредг далага шыкрам, ол да шьтады; 6ip ж акда барам десем, 6ipre барам дейдд, теп, ею ем ажырайтын емес. Минет сайын \"ага, ага\" деп элденеш сурайды, алденеш айтады, агалаган даусы пшмдд acipece елж1ретедг Беген де ейпп агаламайтын меш, тете болгасын ба, Шеген деп атьпуды атайтын. “AFa\" деген сезге, cipa, менщ ишмде ежелден жаткдн 6ip сагыныш бар болу керек. 0м1р1мде ешюмнщ жас баласына MempiMiMтуспейтш, тупю уйде оцаша orbipFaH 6ip кез1м1зде, татем к а р т крлмасын деп, асьпыс Зейнелдщ тебесшен 6ip тскеддм. Топырак, аралас шайыр ацкрды- Сонау-сонау бала кундер1м, ез1мд1 де е с л и атам мен апамньщ шскейпш есзме тусп. Олар кусап еш рене алмай турганымды тусшд1м, 6ipaK, барынша укратам-ак, келдь М енщ осында екетмдд бш п крйгандай-ак, ертеонде Магарадан хат алдым. Тацданып кэнвертп ашып ем, шпнен шакрфу белей шьпргы, тусш е крйдым: куйеуге тиген екен. Суретше Караганда, ж ита де сэры сыйак^ы. Ат жакуы, шапгы жумсак, мшез1 де жайлы ж т т кершдь Тойдьщ кдмымен acbiFbm журш, поштаньщ езш де туры п ж азды м а екен, Магараныц хаты кргскд рана. Ж ата1рханадан таба алмапты. Белмедеп бетен курстын, ж т т г е р к \"Ендд ею-уш айдан кешн келедг KeicrayFa кеткенш, жок,Алматы тегррегшде калганын анык,б1лмейм1з'', —дегта. Кдлай-кдлай емес, хабарласа кдлса, берерсшдер деп, оларра 6ip белет тастапты. Уйдеплер эддрюш 6iAce, салып жлберер деген есеппен буларра да 6ip белет ж!берита. О л мше, ез крлыма rain отыр. Тойына кдгыссам, KeicrayFa мен уш кун кешитп барады екем. Кртыскрм келмесе, хатынды алмадым деудщ де крсыны 315

Ш сгр т а н ’Н ф кеке-уп ы ________________ _____________ келш тур, кэйту керек? Bip кезде балалыкрен жаньша жара гуарддм. Енд1куанышьша ортак,бола алмасам, оным балалык, емес, арамдык, болатьш шыгар? Сол тойда болу менщ кдйта мшдепм емес пе? Алматьиа ертерек келш, жетекшМ зге жагдайыоды айтьт, уш кунге рукрат алдым. Тойындатос айтьт, эн сап, Магираны эбден куантып, Контакта уш кун кешйтп келддм. Пойыздан тускен бетге пэтерЫ зге келсем, Мэдеш жалгыз e3i мектепке жинальш жатыр екен. Bipre барайык,деп, мен тез-тез кюмщд» аусгырдым. — М ен сен жокца Ралимен сорысып кала жаздадым, — дедд М эдеш меш жацалыкц-ан хабардар етш.— О л мунда ею кун бурьш келнгп, эдеш болу керек. Ею Kpi3Fa с е т елпре жамандапты. Бар макраты — Шэзиэге с е т ж ек корпзу. \"Ж енПИ-де Сара деген крюы бар, оны ер келетт Кррлан дейдд ы л ш М эдеш eKeyi б а р ь т турады. М эдеш — оньщ kjj3 айналдырьш беретш он, крлы. Шеген мектепте окрш ж у р т те крвдармен коп вддырран, журген 6ip Дон Ж уан\", — деп СОРЫПТЫ. — Оньщ бэрш саган юм айтгы? — — Ьлескул, \"Шегендд мен жакры ж!пт екен деп журсем, туракрыз 6ipey екен гой\", — деп, Ралидан еспгендерш макан айтгы . \"О л бала HaFbin Kemirin ж аты р, ауырып калган ш ьтар ? — деп, сеш асьна кутш жур.— Ралидьщ айткдндары шын ба, OTipiK пе, езш ен сураймын\", — дейдь Сара мен Рауш аш а кдлай жолыщфнмызды, б1збен олардьщ шын аттарын жасырып таныскднын, сенщ неге бармай кеткетидд — бэрш жасырмай айтьш берд1м. — А кдф ест1ген екен, айткдны ц дурыс бопты. Рали жам андайды , сен ак,тайсыц — ек еу щ е жак,сы жумы с табылыпты гой e3i. — С е н щ ауруьщ ды да Рали сезетш сыйак,ты. Анык, бымейдц, 6ipaK, куддктенедь ©йткеш 6ip рет маран: \"Н егьт ылги Aapirepre ж асы р ы н ьт барасындар? Ауруды да жасыра ма екен адам?\" — деп кдлды. \"Енд1 аурумын деп суйшил сурау керек пе?\" — деп, мен кдйтарып тастагам. — Кэйтесщ, елемей бурынкьщша журе бер^Шын мэншде оньщ 6ipeyAi суюге, крвганура кркргсы бар гой, оньщ несше р е н ж и т з? Рф1здьщ кещлш 6i3 де бьип тургамыз жок, юмнщ юм екенш e3i де ажыратар, — М ен Ш эзиэнщ сырын сеш кергенде ундемеи калатынынан б1\\ем. Ал сен, ол apu-6epi откенде, унем1 316

______________________________________Щ> еЬтш, 6ij> умлт кезщмен шыгарып салып отырасьщ. Содан-ак, сырларьщ белгш. М ен кергендд F a w байкдмай ж у р деймгсщ, сонан кешн гой сеш жамандап жургеш. — Ж амандай берсш. Шьгн жаман болсад, жамандады не, макддды не, 6api6ip езгермейсщ. — Сен езгеруш езгермейсщ, эрине. BipaK, журттьщ сен жайындагы midpi, кезкдрасы езгередд. Адам езш е e3i бага бермейдд, езгелер бередд. Ж акры болсад да ж у р т сезге epin жаман деп ойлайды, ж ек керш кетедд, сонан с о д конкурстан шыгасыд да кдласьщ. — Конкурсыдды кря туршы, —деддм кулш.— Маган аман- есен жазыльш алудьщ e3i улкен жендс. MeHi жамандаганынан нетиж е шыкдтаганын Ради шамалады б1лем, согцы кезде М едеш екеум1зге, 6ip турлг салкд>ш кдбак, таны тады . Е с е с ш е м е н Глескулмен де, Ш эзиэмен де бурыш ыдан rep i еркшдеу сейлесемш. Bipa3 сырымды б ш п алгасын ба, ecipece 1лескул елддд кезш ш е де MeHi эзьлдеп ш п -к д г а беретш д1 ш ы гарды . \"С е н бала кдяздармен кеп журшсщ гой, уйренешк, кдлай жургеншдд айтып берсещш\", — дейдд. \"Кдлай жургешмдд ез1м умытьш кдла берем, м е т бьлетш баскд 61реуден сурасадшы\", —деймш мен де оныд ыдгайын тусш е крйьш. Ондайда Ради байгускд кдын-ак; 6ip кдлзарып, 6ip сурланып отыра алмай кетедд. Bip куш тусген кеш н сабадган келш, одашада Ж эм ихан жайында ж азьш жургендер1мдд кдйта окрш, устш ен шпнара кдйта тузеп отыргам. Е й кдяз сьгртган 6ipre келдд де, бегелмей е з белмелерш е еш п кетп. Сэлден кеш н 1лескул жалгыз шыкып кдсыма келдд. М ен дэптер1мдд ж аба крйдым. Кдяз жымиьш жаныма отырды. — \"Ана бала н е г е т ылга б1рдемеш урланьш ж азады да отырады? Барып б ш п келип!\" — деп жЮердд хан нем. — \"Ол бала дэптерше ж азу жазьш отыр екен\", — де хан иемще. — \"Сол дэптерш керсетсшпп!\" — дейдд. — Оны керсетуге болмайды. — \"Ендд гамге керсетедд екен?\" — десе, н е деймш? — “Ешюмге керсетпейдд екен\", — де. Шыныдла, не жазасьщ? Кудделж пе, жок,баскд б1рдеме ме? 317

Ъексутан Ифкеке-шы — Баскд б1рдеме. — \"Со баланьщ паспортыньщ цшнде баласыныц суреп журед1 дейдд, соны корсете ме екен?\" - деп едд хан нем. — Оны гам жетгазитп тагы? — Барлаушылар да. Баска гам болушы едд? — Онда, амал жок, керсетуге тура келедд.— Турегеп барып тескалтамнан паспортымды алдым да, Зейнелдщ суретш 1лескулге усгапы м .— Мшеки. Биыл беске толады. Сойып каптап крйгандай мен. — Шынында, айнымайды екен. М уньщ мамасы криля г Басымды шайкап кулддм. \"Ажырасьш кеткем!з\", —десем, ойнаймьш деп ойыннан от шыгарып алам ба деп крркуым. Эпкемнщ баласы екенш, б1рак,ез баламдай жакры керепшмдд айттым да: — А л ендд ол кдмзга айта бар, — деддм,— меш жамандаган адамдарды тындай бермей, шындыкзы естш озсмнен сурап бь\\сш. Эйтпесе 6ip куш: \"Kici олттрген\", дсп т е айтулары кэддк. — Макул, такрыр, айтып барайын. Мына баланыц суретш... Атын гам дедщ? Иэ, Зейнелдщ суретш ол Kicire де керсетш экеп беруге бола ма? — Болады. Кектау, жалпы, когал кеда. К ектеш биыл ерте шыкды, куш ерте жылынды. БорЬпз ега-уш p e r паркке кдмдырдык, KHHOFa бардык, К еш ю сш уйге KipriMi3 келмейдд. Кеше бойындагы кегэл агаштарды кеш к ш к ж ел шайкдп, балан, жапыракуарды Ky6ip-Ky6ip, сыбыр-сыбыр сейлетш кегеддд аландатады. Ж ары к, б1здщ кешеге уй-уйдш, терезелершен рана туседд, оньщ 6ipa3bi агаштарга тутылып, кешке жакдмн айнала ала кущгрт болады да турады. Сол кезде сырткд шыкрач, ертеп дуниенш, есптн ашатьшдай сезшесщ. Алгашкы кездер1 еоктщ алдьша шьпып эцпме дукен курып журддк. Одан жакдш тондрекке кэддырып кдйтуды одет кдмлдык, Ондайдд era ж ш тген белЬпп, 6ip-6ip кргзды ортамызга аламыз. Бали ылри Ш эзи э н щ кдсы на умтылады, оны м ен 6ipre крлтьщ гасьт ж урпм келмей, мен эдеш 1лескулге кедам. Менш, ол мшезмдд ынжыкуык, деп тапты д а 6ip кеште кдедырудьщ крмына М эдеш e3i rapicri. \"Сен бупнше тура тур, —дед! тагы да тап берген Б алиа,— бгзддн, бул кыздд сез^пз бар. Шеген, Ш эзиэш мыкуап уста ар жагынан, айтпесе Бали таргсыпэкетедд. \"Екеум1зден э к е т е алм айды Foft, те к Ш эзиэ e3i солай 318

Ъф eidrnm, 6if> vwim умтылмаса\", — дедим оспакуап. Кд13 да меш орынды кдгытгы: \"Bipre ж у р п а келген адам 03i де алдымен умтылады гой\". Bipa3 ж ер у н а з журген сон, щяздьщ крльш акдгрын e3iMe тартып бушр1ме крюгым. Ш эзиэ бетш е кдрады, мен ештеме ацгармагансыдым. Сэлден кеш н тары кдгстым. \"Не, есщ е 6ipeyiH тусш кетп ме?\" — дедд КД13. Мэдеш те ж алт кдрады. \"К^фшацкдгсьщ, э?\" — дедш басымды шайкдп. \"Кдйдан бкеш н, Ж енП И -деп к узы м екен деп калган шытар дед1м\". BeriM ду ете кдлды. Ундемей кутылуды ьщгайсыз кордам де, муцымды М эдешке шакдан болдым. \"Сен гой баста осыларта ш ынымды айты п крйган. \"Ш ыны цды айтсац, кдлздарт'а жакрайсьщ. Оларга не керек болса, соны айт\", — дейтш и м едь осы? ©Tipix айтьш уйренетш екен, теп!\" © з мудесш ойлады ма, жок, па, оны сы н бтлмеймш, ертещ нде Вали жасырынбак, ойнайык, деген усыныс жасады. BopiMi3re бала кушм1зден таны с ойы н гой, кеш бата Kipicin кеп кетпк. Кошедеп агаштар д а едеш еплгендей екен: кдлкдсьша к елецкеа уласып, буккаш а да, !здегенге де оте онгайлы. Бастапк,ыда уркектеу ек, б!раздан кеш н студент екеш м 1здд, мунда окдтгушы болып ж ургеш м 1здд мулде умытьш, кешеш басымызга кетердж. Б1р-б1рЬпзден от шыжгырып баскдлы келе жаткдндай шырылдап турып кдшамыз. Ж ауды ш деткеннен бетер ентелей кеп куамыз. 0pi-6epiAeH соц 1здеуге де, тыгылуга да экю лене бастадык, Ботен KppaFa Kipin кетш те, агаштьщ басьша шыгьш кетш те кордж. Bip кезде М адеш ушш пп рет козш жумды. Тус-тускд бьггырай кдпгьш тыгылуга к етгж Агаш-агаштьщ арасымен алыстап бара жаты р ем, Ш эзиа мен 1лескул ж у пр ш кеп жаныматьпылды. \"Ж ур, муннан с е т тауьш кряды\", —деддм де, Ш эзиэш крльшан ж етектеген куш iArepi ж у пр ш кетпм. К ел еа кош енщ к^ылысындаты д эу агашкд ж етш 6ip-aK, eimriMi3Ai бастык, Кеудем дурсыдеп, оз1м ырсылдап турмьш, Ш эзиэнщ крлы OAi алакднымда, — Ж урепм ж а р ы л ь т кетер ме екен? — деддм кжздьщ крльш кеудеме экеп басьш.— Ж у р мына келденеч кошеге кетш кдлайык, тушмен !здесе де таба алмайды. — Б1реулер урып кетедд, крркдм, - дед| басьш шайкдп. — Кдшга тимейдд, урса меш урады гой, меш урьш жаткднда сен кдшьш кетесщ. КД13тэты басын шайкдды. Сол кезде тыротуар жак,тысыр- тысыр ете кдлды. 0 з1м агаштьщ тубше жабыса кетш, кртзды 319

Ъ т ут пан Н /^ у гкг ут _ ж ауы ры ны нан орай агаш кэ карай екеш де, е з 1ме карай е к е т де б ел п азд еу багытка кыса крйдым. Мэдеш 6i3re ж етп ей бурылып кеткен тэр 1здд, б аж еткен Балидын даусы есплдя. Кдрсы бетгеп уйдщ эйел1 алдене деп шабаланып к е т т ь C ip a , ш у л а м а ц д а р д е г е н б о л у к е р е к . К,ыз тартынгандай болды. М ен 6ipax, жауы рыны нан кушак,тап турган он; крлымды да, ж етектей ж упргенн ен 6epi крлын ж 1б ерм ей турган сол крлымды да босатпадым. — Кетп, - дедя Ш эзиэ сыбырлап,— керпплер урысып жатыр. — Кете берсш. — Аналар тарап кетп, ендя тыгылмай-ак, крйсак,та болады. — Bi3 олардан тырылып тургамыз жок, крй, 6ip-6ipiMi3re тыгылып турмыз, тура берешк. — 1здейдя гой, уят болады. >Ki6epuii алакдным терлеп кетп. С ол крлымды босатып бетпе-бет бурылганымда, дем1 ып- ыстык, болып тамагыма тидя. © рт тагеидей ене бойым куйш- ж ан а ж ен ел д г Ж ауы ры н ы н ан кдасып кызды ез1ме жакялндатгым. С эл ецкеш п, мандайына ершмдя тостым. \"Ж ам ан кд1з! — дедям алкрша сыбырлап.— Неге мунша жам ан болдын, сен?!\" Бетше бепмдя басып, ершммен ернш 1здеддм. Д е н еа н д е п ыстык, дяр1лдя аркдсы нда сыргыган алакдныммен сездям. Элденеден крркя<ан сэбидей бауырыма тырылып, ж узш сал бурый экетюс! келдя. М ен ырык, бермей бетше беттмдя такддым. Е р т м ернш ктдедя. Тапты. Таптым. Мэдеш екеум1з мектеш ен 6ipre кдйткдмыз. — Бубшлт умьптьщ ба, жок, па? — дедя жолда. Ойланып кдлдым. Лрл осы кундер1 умьггып кеткешм рас- ты. — О ны мулде умьггып KeryiM мумкш емес шырар, — дедям шындыктлн алыстамаута гырысып. — Бэрш умьггса да, бала кунш умытпайды рой адам. Бубшя менщ балалыгым да гой. С онан сон екеумяздщ арамызда кумэндя нэрсе кэп. О лардьщ шын-oripiiiH аны ктасам деген ынта оны маран умытгыра крймас. Ержетуше, есекиме Бубип, Бубиике деген махабатым крншалык, эсер eiri! Онын бэрш умыту эдялетаздяк болмай ма?! — Сара ше? О л умытыла ма? — Ж алпы, умыту, умытпау деген — ш артгы нэрсе. Адам 320

жакрылыкты кдлай умьггпаса, жамандыкты да солай умытпауга ти1с. Ал егер шынымды айтсам, Ш эзиэ меш Бубшхген де, Сарадан да артык,суйепн сегалдЬ Оларга украмайды, еппецесш букпей/ц, жасырмайды, бар т ы н ы ж ас баладай бепнде турады. Оньщ соншалык,адалдытынан кейде ез1м крркдм. М енщ одан жасырып ж у р гетм кэп крй эль соным, 6ip турль саткрщдык, сыйакганып турады. — Шындыкхьщ бэрш Ш эзиэге б1рден а т у т а болмайды, 6ipTe-6ipTe, уакргг аралатьш дана бойьша сimp. Ke3ip e3i куды ойыны данбаган бала сыйак,ты: кудж, сезж , сеш м с1здж дегеннен к ецш нде ештеце жок, тек махабатда мае. К^ыльпы кызык, кеше макан: \"Мен Шегенге eripiK екпелейш, сен айтпа, кэйтер екен, керешшш \", — дейдд. Бала екеш бала. Пэтерге келеек, eciK ашык, ауызгы е й белмеде еш и м жок, Кыздардьщ белмесш акдф ы н Fara тыкылдатып ек, ж ауап болмады . Ш ай к,ойып iniem K д еп кдмданы п жатданымызда, сырттан Ш эзиэ гардд. Ж ы лаган ба, кез1 юржищга, eni сынык, — Шэзиэш, не кдьдды? — М эдеш иьпы нан кушакцап, аркдсынан дакцы. — Bipey р е н ж т т ме? — Уйден хат алдым, апам датты ауыры п ж аты р екен. Келсш дегтп, кеш ке пойызрэ шыгам. — Барып кайт. Ауыркан адам жазылады, оган уайымдама Апаца айп \"Bip\" ез1м сыйакцы жаман жштпен таныстым. Алматыта алып кетем дейдь Рукрат бер!\" — де. Ж ецгеце де ескерт. Сонан сон; Алматыта 6i36eH 6ipre кет. Мэдеш, жалпы, ез жатдайынан repi езгенщ жатдайын жакры жасайды. © з далзымен, кудай бЬледь еш уакдпта буйтш батыл сейлесе алмас epj. Теп, дэл кекешмдепш басты. — Кетем дегешмдд ecrice, кекем м е т елтгрер! М ен кететш болсам, рукрат сурамай KeryiM керек. Б1здщ жакца кызлы бекерден-бекер 6ipeyre бере салмайды, кеп зады бар, оньщ бэрш icrece, Ш егенщнщ ш ашы атарьш кетер. — Кдлайда, апаца а й ть т байдашы! —де-aj М эдеш вддалып. Сол куш кеткеннен Ш эзиэ тек май мейрамы еткен соц рана оралды. Кулантаза жазыльш кетпесе де, апасыныц б е л 6epi карапты. Мерз1мд1 терт ай да 6iTri. Б1раз адам, оньщ шпнде Рали мен Турдаш та бар, Алматыга 6ip апта бурын кеп п далган. 321

Баскдларымыз кдлай у-ду боп келеек, солай у-ду боп 6ipre крйпы к, М эдеш екеумцдд Ш эзиэ мен 1лескул де шыгарып салды. Пойыз крзгалып бара жаткднда: — Ж ам ан кдяз, хат ж азьш тур, — деддм Шэзиэге. К>1здьщ ж анары нан мелт-мелт еткен жасты кергенде, ж урепм суырылып кете жаздады. Ж урттыц кезш ше кушакц-ап, сушп крштастым. Адам е з c e 3iMiH алыстаранда, кезд ен кеткенде рана дуры стап таразы лайты н тэр1здд. Алматыга келген соц, элдеб1реу арт жагымда ж упрш келе жаткдндай аландап, крйга-крйта елепзш, абден мазам кетп. Бубки те, балюм, М агирад а м е т д ал Ш эзиэше берш п суймеген сеюлдд. Маган, airreyip, солай сыйакуанады. Сэуегейлш. пе, ту йок пе, кдндай куддрег екенш е з 1м д е бымеймш. Ш эзиэге кун сайын дерлж хат жазам, ce6e6i оныц да хатын кугем. \"E>ip anraFa келш кет, Алматыны аралатайын\", — деддм етшш. Bip куш Шэзиэден: \"Kyrin ал!\" — деген жедел хат келдд. Мэдеш екеум1з такси усгай сап баягы 6ipimni курега езкпз турран пэтерге келддк. К ем ш р б1здД зорра есш е туардд. \"Кдлындырым келуив едГ, — деддм. Б елмеа сгудентгерден жакдында босап, соны экгеп алгалы отыр екен. Ж алыньш жатьш 6ip аптага акдяры кенддрдцк, акргсын крлма-крл алды. Кдрсы алуга М эдеш екеумзз бардык, Кешюсш ушеумдз 6ipre тамакуандык, Содан пэтерге дейш жалгыз шыгарьш салдым. ©3i niaKpipFaH соц, уйге де юрддм. Белмедеп ж алш з кереуетгщ успне ол отырды, жалгыз орындык, маран тидд. — Кемгар: \"Барма!\" — дедд, 1лескул: \"Бар!\" — дедд, ез1м ею ойлы болдым, аквдэы келддм, — дедд Ш эзиэ кулш.— Неге шакцгрдыц? Тек Алматыны керсетуте ме? — Бар шынымды айтайьш деп шакрфдым. Кдыздыц онд крлма-крл бузыльш сала бердд. Оньщ баекд жагдайды ойлап отырганы белгии болды, сонда да аньпъш айтура эдеш асыкцадым. Ш эзиэ сэл уназддктен кейш: — Онда, айт ендд, — дедд устамдылыкден. М ен ауруымньщ жардайын ж асы рмай айтьш бердум. 0Ai де ауруым мумюн екенш ескертпм . О сы уакцггкд дешн ж асы рьш келгешме KeunpiM сурадым. — Ж асырран жокрыц, ауыратынынды ай п ъ щ гой. Кдй ж ерщ ауырганда не тур, мен тукке туешш отыргам жок, — Ш ынында, т у е ш т отырган жокрьщ. Саган ендд кдлай айтам, кэйтш зуондурем? М ен сеш келмейтш шырар деп ем. 322

^ окнш, 6ij>унт — Келмесш десеч, неге шакдлрдыч? — \"Келсе, шьш суйгеш. Келмесе, аншеган\", —деп ойладым. Мен кеткен соц, оцашада ж ендеп ойланган uibiFap; келмей крйса екен, ж е к керш кетсе екен деп ем. Ж азы лы п кетсем, жакры; жазылмасам, сау басьща сакдгна болам гой. Осынша уакргг сап-сау юс)дей сеш алдап к е л ге т м ш ц ©3i кдндай очбагандык, М ен eMipre накуылык, тургасы нан кдрайтын адаммыц кецш не келер деп ешкдшан сырынды букле. К еткетч ш е ойлан, Кекгауга барьш та ойлан, маган епггеце деп е з шепимшдд ауызба-ауыз айгаай-ак, крй, хат ж азбай крйсач, сол жетедд, тусшем. Ертецп куш: \"Неге басында айтпадьщ?\" — деп журсеч, маган одан ауыр угом болмайды. — Bip себеппен шакдгрганынды е з 1м де сезгем.— Кд>13 тесектен турып кеп орындьпымньщ аркдлыгынан усгады.— BipaK, дал мундай деген ойыма келмеггп, Еали айтгфн кеп есек п ч тегцреггндегг ечгтме ш ьпар деп шамалагам.— Крльш ендд иыгыма салды.— Кд,1зык,екенс1ч, с е т с у й е п т м рас болса, баофмен мен кэлай бакрпгы болам? — Саусакдвры шашымды салалай сыйпап кеп, беттме кдрай батылсыздау темендедд,— М е т \"жаман кдлз\" дейсщ, ез1д жаман бала боп шыкдъщ. Маган кдсымда сен болсац болды, бакд>гггымын. Ауру болсац, ауру куйчде; сау болсач, сау кушцде. Егер сешч де меш суйетппч рас болса, екшпп рет бул ачпм ем маган айтпайсьщ. — Ж арайды, айтпайьш.— Кечнпмдд тапкдн с ез кез1мдд жасауратып ж1бердд. Ею крльш ею крлыммен устап турьш, ечкрйте ез1ме тартгым.— М еш ч де сенен Tipi айрылгым келш тур д еймкщ , жаман кдлз.— Бетше беттмдд уйкеп, шаш ьшан сыйпап, ж ас балаша мачдайьшан шскеддм де, орны мнан турдым. — Ж арайды, сен ендд уйкуа. Т ачертеч ерте турып Медеуге барамыз. — Сен Ke3ip кдйда кетпекйч? — Жатакдсанама, —деддм суракдъщ мэнш онш а тусшбей. — Тун боп к ета гой. Мен мына уш че жалгыз жата алмаймын, крркдм. Кдсында кдлатын болдым. Екеум4з де шамды euripin барып шепиндис. Терезеден тускен даланыч ж арьпы тесек ж акда талып жетедд. Ж азы лар-ж азы лмасы мныч ал1белггаз екенш кдйта-кдйта ойлап, ез1мдд кд йта-кдй та устамдылыкдсд шакьфып, Ш езиешч кдсына келш жатгым. Мундай боларын им болжаган. — Ж ам ан чыз, шарш аган шыгарсьщ, уйкда, — дедЦм Ш езиэш де, ез1мдд де уйкдау керегше иландырмак, оймен. 323

Ъексутан H ifriukt-р н ________________ _________ — Сшындым, — дe/ц КД13 бауырыма тьпылып. \"Сабыр! Сабыр! —дедйч ез1ме езЫ буйрык,берш.— Эбден жазылтаныма кез1м жетпей турып тэуекел етуге кдкум жок, Адал кещлше мен адалдык, жаса>та тшспш\". — Ж ам ан KJJ3! — дедом ж ас балаша аркдсьшан кдрып. Крльш ершме басып, саусакуарынан суйддм. \"Ендд сенен айрыльш кдлмасам екен!\" —дедом шггей. Там-тум Т8ж1рибе/а ж ы рпф ш п ъщ кушагында ту к п бглмейтш балапан ж атар, Соншалык, адал кецш не риза боп, теп, 1щмылдауга уялдым. Сейтш жатьш, кдйсымыздын, бурьш уйк^ап кеткетм 1здо де бш чей кдлыппыз. Ш э з и э т Кекгауга шырарып салран куннщ ертесше е зш де ауылга кдйтгым. Аптобуспен он сагат журш, Акжазыккд ел ж ата ж етп м . Ауылдыц тусы нан Tycin кдлдым да, шамаданымды ж ерге крйып, ycri-басымды кдкзым. Ецкейш балагыма крл соза берш ем, шап тусым шым ете тусп. Урей вне бойымды демде аралап етп. Ш эзиэнщ кдсында кдналып, 63iMAi крншама куштеп тежедом, оньщ успне узак,жол журш келдом, соньщ acepi болар, Кактаудагы кусал б1раздан кешн 63i басыльш кетер деген дэмемен акрфындап уйге кдрай аяндадым. \"Ж ок, бул жолы крлга тустщ!\" — дегендей, сыздатьш жанымды шьтарьш барады. Не де болса уйге жетш алуды ойлап, аялдамадым. Eipece крйып кетш, 6ipece кдйта ауырып; кейде баяуладкдорап, б1рде ж аны м а батьщкрфап, afheyip, ауылга келгел1мазам ж ок, С оньщ уайымымен уйден де шыкрадым. К е л ге ш м д 1 ecT in , KyTiHin о т ы р г а н б о л у к е р е к , Ж эм иханды кш е де бас cyFbin кэйтпадым. Беген жу1трш келсе кер ек е м Ж эм ихан эдею 63i келсш деп жiбepмeй отьгр ма, ж о Кэмеш тэтемнен кэймблып ж ур ме, тусшбедом. Уйдеп epMeriM — Зейнел: кд1лыры тэтп, ce3i крвы к, \"Сен берген кэм пит удай тэ тп екен\", — дейдо тандайын кдрып. \"Удай тэтп\" дегеш маран 6ip тапкрфлыкгай к е р ш ем Кдрыс ж ер атгаса да аркдсына кетерш алып татем эбден жаман уйреткен екен: ауланьщ шынде ойнап жургеннщ езшде маран KGTepin алш ы деп кикдктайды . \"Аярыма тж ен кгредо\", — дейдд аяк, к т м м е н турса да. — Ей, — дедд з1лмен 6 ip ку ш татем ертецг1 ш ай усгшде, — саган не кершген e3i? Алып бара жаткдн сенпо не к у й к ? АЬылайсьщ, уЫлейсщ, 6ipaK, епггеце айтпайсьщ. 324

Щ вктш, (kf> утт Т у п и ytiyu таре ж ауы п алып б 1рдеделердд ж аз асы ц да жатасьщ,— керсетпей тьп ът крясьщ. М ен ештеде бымеймш емес, e3i айтсьш деп бымегенеш журмш. Окуьщ бпедд, ез крлыд е з аузьща ж етедг Н е ойы д бар? Айылап-уЫлегенше, неге акдылдаспайсыд? Ж ок,элде ш еш еце ундемей-тундемей кетш крлкыд келш ж у р ме? — Туу, тэте-ай, сез емес сезд1 айтады екенещ. Сендердд барып-кдгуды ойламак, турмак, ез жаныммен кдйгы боп журмш. Маган 6ip жаман ауру жабысты. — Бглем, саган ж абы екдн кдндай ауру ек ен ш — шешеднщ к у й т. Сап-саусьщ. Ауру мен сауды ажырата алмайтын м е т 6ip мыйлау деп ж у рм кзд? — Тан, крлып татемнщ бепне кррадым: крны тартыльт, суп-сур екен.— Ж урш -ж урш кеп, дел окуы б!терде ауыра кдлуын! Айтпады деме, егер осыдан Ж эмиханга ж арты тыйын кррассад, жалгыз турмак, жарты болсад да с е т кррваганым крргаган. Оньщ ютегенш езш е ктеймш. Эке-шешеме ел не кррлык, керсетпедд? Дэулепн шашты, абыройьш теки, керек десед, т ш де тидд. Тутшш тутетпей; Сеттмнщ шадырагын жогалтгы, Соньщ 6epi аздай, ендд келш менщ сыртымнан есек аш уга кеш п. М ен 6ip журген жалмауыз к е м т р болдым, \"Балаларымньщ бэрш сол бузды, араластырмайды, жДбер- мейдд\" — дейттн кершедд, кршан мен сендерге барма деп ем? — Е, 6ipey солай дедд екен деп, ендд екеулпз урсысамыз ба? — Эне, мен айтайын десем, аузыма кдкдак, болып айткдлзбайсыд, ал ана ш еш еде неге крй демейсщ? Оньщ айтуына болганда, маган неге болмайды? — Туу, тэте, крйшы. Екеум1здщ керплесш отырганымыз Зейнелден уят емес пе? — Эй, уятгы сен маран уйретпе! Мьщгы екенещ, ана шешеде барып уйрет. ¥ятш ылы н муныд. ¥яла-уяла болганмын, ендд уялмаймьш. Ш ешеде тш п кетш еддм, ж аньщ ш ьп ът бара ма эншейш. Шыкра шьпып кетеш: Ж эмихан елее, куанамьш. Ал еспгщ келгеш сол болса. ©лгенше де крйтпайды кепм. Басьш тепюлеймш. Оньщ макан icrerem жетедд, мен де ютеймш! EKi алкдямы кеуш, келбакрныд ж елбезепнш е ж елп-желп етеДД- Иегг д1р1лдеп, к е зш щ алды Kepin та с т а га н к е к шуберектей болып кетигп. \"Басын тепюлеймш\", — дегенше 325

Ъексутан H‘ yfnlceke-wu________________________ турцпкпм. К ез алдыма кесыген басгы теуш турган Юдиф елестедг — Сумдык, адам екенсщ! — дедом дасгаркдннан турып кетш. \"Бул уйде кдлу ендо маган кдгяметекен\", - деп шепгпм. Безш шыкдан беттмде тж е Ж эмихандыюне келдом. Беген сабагын окдш, Ж эм ихан кдннен-кдпераз жун тупп агыр екен, оларды кергенде кецш м босап, босагада турган куш боздап кря бердом. — Ойбай-ай, не сумдык,? — дедо Ж эмихан орньшан ею умтылып тура алмай.— Беген-ау, турсацшы! Татем аман ба екен? EKeyiею жагымнан крумалап эбден зэрелер1ушты. ©кйпмдо азар басып, орындыкка отырганнан к е й н де урпшсш, неге жылаганымды сурап, жаутандап бепм е карай бердо. Ауру екетмдо, ауруымньщ жаман екенш айтьш ем, Жэмихан кезшщ жасьш малплдепп бепме жалынышпен кррады, — Неге келмей жаты р деп екпелеп журсем, шырагым- ау, е з кдйтъщ езщде болып, басьщ кдтып жур ме едо? Байдьщ кд1зыгын керсетпеген кудай ендо менен баланыц кдозьпын да кеп кердо ме? М алы да, уш де кдран кдлсын, бэрщ сат, с е н щ ж ан ь щ н ан садага. ©ледо д егендердщ талайы-ак, жазы лы п кел1п жаты р, сен де бар, карал. Кайда барып емделем десец де, кдражат тауьш берем. \"Аскдзанымда iciK бар екен\", — деп, Ж эм ихан мен Б еген ге eiipiK айттым. О л куш сонда тунедом де, тац атпай тэтем е келш , шамаданымды алдым да: \"Мен кетпм\", — дедом. \"Кайда?\" — деп сураган жок, \"Кететшщдо 03iM д е быгем\", — дедо тек. А лм аты га кел ге н к у н н щ е р т е а н д е урологкд Kipin жагдайымды айтгым. Тындап болтан сон, тексерш кердо де, урык, там ы рыц кецейген оператсыйата деп, крлма-крл крлалык, ауруханага жолдама бердо. Д артерден шьщкдн бетге Шэзиэге хат жаздым. Хатгьщ июне сурепмдо салдым. Алматыга крйтып келгешмдо айтгым, оператсыйата жататы- нымды жасырьш, дэрггерге крралып журмш дедом. ©ле кегсем де, озгеше елгмнен repi оператсыйаньщ устшде елгешм абыройлы кергндо. Тэуекел дедом. Оператсыйадан 6ip кун бурын тацертец ординаторлык, кабинетов юрдом. Ак,шашты, мурты эл1 кап-кара профессор газет кдрап отыр екен, сураулы кескгнмен кдрап басын кетердо. 326

________________________________ Ъф вкнт , 6if> m im — Ага, шыньщызды айтыцызшы, — дедом жакршдап,— менщ оператсыйам кдуйтп ме? BipeyAep: \"Одан кеш н б1ржола кемтар болып кдласьщ\", - дейдо. Дэрц-ерлж энциклопедияда да ж иы рма-ж иы рма б ес пр о сенп FaHa с этп болады деп жазыпты. — Шыньша келеек, — дедо профессор магаи отыр деп ымдап,— аурудьщ да, оператсыйаньщ да оцайы болмайды, 6api кцуитп. Есщде болсын, жазылмайтьш нэрсеге оператсыйа жасалмайды. Ал ендо энциклопедия газет емес, OFaH сонуы жацалыкхар жазылмайды. Мактанды деп ойлап кдлма, мен жасаган мундай оператсыйалар эзф ге жуз просент сэтп. Ертец саган да мен жасаймы н. С ен б1реулердо тыцдама, 6ipeyAep былжырай бередо. — Рахмет, aFa! Ол рахметамдо epreci оператсыйа бггкенде тары кдйта- ладым. Ауруханадан шыкдан куш ш е к а з куаньпп успнде Шэзиэге бар шынымды айтьш хат ж азы п ж1бердом. ...Мен бесшип курегы басгаган кезде: \"М ен aai ауылдамын. Апам ауы рьт, кдсынан ш ьпа алмай журмш\", — деген 6ip хат келдо де, узак, уакдот Ш эзиэден хабар узиип кдлды. 1лескулден де: \"Ш эзиэ хабарласпай кетп\", —деген хат алдым. OFaH кдрамай, мен хатгы ауыльша да, KeicrayFa да кезек- к е зе к ж азам . С ей тш жургенде, кд зан болды. Bip KyHi Кектаудан сойлесуге шакдорган телеграмма келдо. Ш эзиэ екен, 6ip турл1, салкдон амандасты. — Апам кдйтыс болды, — дедо сол салкдон кдлпында.— Терт-бес куннен кеш н кдоркдон берем1з. Араларым: \"Ауылга кэйт\", — деп жатьф. \"Ауылдан 6ip жумыс тауып берешз\", — дейдо. Ендо с е т кере алмайтын шыгармын, a j w a 6ip баргап соц, меш кекем ешкдйда Ж1бермейдо. — Шэзиэ, мен кешке пойызга шипам, — дедом крлма-крл тэуекелге м ш а — С ен меш кут. Белмеге келш М эдешпен акдолдастым. — Еш ойлайтыны жок, — дедо ол,— алып кел. Эйтпесе екшш кдласыц. Ауыльша барса, агаларынан круштенетш сыйак;гы гой. Алып кел, аштан олетш уакдот емес, крркцашы. Кдйтарда кэйтсецде улгерш \"Кдзакргагаа\" мш, кутю аламыз. Турдаш екеум1з пэтер тауып крюга тырысармыз. ...Азанда К ектаудан Tycin, Ш эзиэге таксим ен келдом. 327

Ъекутпан 9{фкекв-шы____________ _____________ Кшнш, купп отыр екен. М е т к о р т кез1 жасаурай 6epAi. Кушакгап Kepicin, бетше беттмдд бастым. К е м тр мен 1лескул де м е т кезек-кезек кушакгады. К ем тр жакры -плегшайтьт таксиге шыгарып салды. 1лескул вакзалга 6ipre келдь Ж аргы саратшн кей н журдек пойызга мшдис Багонньщ imi бос десе де болгандай екен. \"Кдлаган жерлерще отырындар'', - д ед жолсерж эйел култ. Ен,туктрге бардык, Шэзиэнщ шамаданьш нардьш, асгына салдым да, езш терезеш ц тубше отыррыздым. Ж анына келш иьиынан кушакхадым. Сол-ак,екен, басьш кеудеме суйеп салкылдап кря бердд. Б1разга д ей н о д ет жубатпадым. Сольпъш басьш, бет- аузын сурте басгаганда гана m кртгым. — Ж ылаганнан ендд ештеце енбейдд, жаман кыз. Амал жок, нэрсеге амал жок, кенддесщ. — С е т сондай Koprici келдд. Сурепце кдрап: \"Шакрфшы, кыдырып журген юс1дей, кекеце Олддрмей маган 6ip Kepimn кеташ ш \", — дед. Сол кезде сенен хат келдд. \"Апа, шпне оператсыйа жасатыпты, келе алмайды гой\", —деп ем; \"Онда, коре алмайтын болдым гой\", — д е д к у р а н т. \"MaFaH б1рдеме айткы сы келген-ау жарык,тык,тьщ. Батасьш бермек болды ма екен?\" — Осы ойдан кермеген адамыма кецш м де 6ip 1лтипат пайда болды. — Кокен, 6i3re ренжитш шырар? — Tirrri, енд1 кормейтш де болу керек. BipaK,мен апамныц айткднын icreAiM. \"Мен олгеннен к е й н ешюмге кдрама. С е т жылатпас, сол суретш бергенге бара бер, мен рукратымды берддм. Бугш олсем, ертец кет, токуама. Ж ылатып кекец 6ipeyre бередд де ж1бередд\", - деген. Сен туралы сумдык, коп сурайтьш \"Арак,иие ме? Ауылы кдй жакта? Кдндай оку окиды?\" — деп жалы ктыры п жаберетш. Кданалып, узак, ауырды. Bip к у т б а р ь т шакдлрып кел деп, м е т Шетсайдагы эпкем е жйердд. Кдйтып келгетм ш е кдггы aAcipen кдлыпты. F.iuki'm ж ок?а ж амбасыньщ асгынан сенщ хатынды а л ь т бердд. М ен жокуа келгесш, кокем к о р т кря ма деп, тьпып жаты пты . \"Н е деггп, окдышы”, — дедд. \"Ой, не жазады дейсщ\", —деп ем, регоюдд. \"Эй, с е й алса, о лда менщ балам. О п ы ты , созш тындайын\", — д ед. Амал жок, окдлп берддм. \"Ж ам ан KJJ3, нагып хат ж азбай кетгщ? Меш сагьша туссш деп журсщ бе, жок, апац ауырган соц есщ ш ьпът кетп ме? - депсщ. — О л юсшщ денсаульпы кдлай? Уйде ме, аруханада ма?\" - дегенщад окдш ем, козше жас алды да; \"Ж арайды , алдынан жарылкдсын, — деп, ары карай окд>ггпады.— Крлганын езщ окдл. Хат жазьш ж!бер. Апам 328

батасын бердодел жаз\", —д е д Кдйдан, хат жазатындай болмаи кетп. Кезш щ жасын кдйта-кдйта суртш, Ш эзиэ ексш-ексш тпкталы EciMe е з эж ем — апам Бэтжан — тусп. Е й жакта eMip сурген е й кдрияньщ Mefiipi, -плек-ниетгер1 украс кершдо. Сол-ак, екен менщ де к ез алдым юлегейлене бердо. Асырыс ауылга барьш к^йтгым. Ж агдайды тусшдордом. \"Той жасайык, па, жок,па?\" — дедом татеме. \"Ж аса, — дедо ойланбастан. — ¥рлап алгандай, ертен, елдщ бетш е кддай кдраймыз? Той жасайтын уакдотьщды айт та крйт, барьш керек-жаракцарынды э з1рлей бер\". Тойды кдраш аныц он торызына, ceH 6ire белгтлеп, Ш эзиэнщ к е кесш е тэтем нщ аты нан KemipiM сурап хат жаздым, Toitoa шакдордым. Кдзан мерекесшен кешн 6ip куш пеггерьшзге Ескелдо келдо. Тэтемнщ тапсырмасымен 6ip мьщ ею ж уз сом акдга жене акщ а крскдндардьщ т о 1м ш экелпгп. — Bip крй сойьш, тотем арайындардьщ бэрш шакдорран, — дедо Ескелдо тусш дорт.— Эргам элш е кдрай кем ектесп. \"Т1з1мдегтлердщ бэрш е белет ж 1беран\", — дедо татем. Ундемей Ti3iMre к ез салдым. Айша, Боташ, Кдби, Жэмихан, Кдлинур, Тайбек...— 6api атам мен апамньщ к ез кергеш екен. Toiba ауылдан он шакуы адам келдо. Той баскдрушы ж ш т улкен 6ip кдтелпс жасады. \"Ауылдан келген тэтесГ деп-ак, жаздырьш крйып едм, Жэмиханра сез берерде; \"Шегеннщ анасы\", — деп аныкуап турып айтгы. \"KiMi болады?\" — деп той баскдрушыньщ e3i б1реулерден сурады ма екен, airreyip, булдордо. Ауылдыц адамдары кдлай опыр-топыр келсе, тойдан кеш н де солай опыр-топыр кдйтты. Tirrri, Ж арда екеум1з жендеп те сейлесе алмадык, Тел1баймен де сол. Тек татем мен Зейнел рана тойдан кешн ега-уш кунге аялдады. Кетершде: \"Анасы депзш Ж амиханды бугал Алматыра эйплетгщ. Ел- журттьщ кезшше эдем айткдоздыц. Сенщ зэл1мдогще найза бойламайды\", — деп, татем макан здденш кетп. Тусшдормек больш керш ем, к енбед тоцгерю крлпьш бузбдадо. Ею-уш куннщ шинде Шэзиэге де талай эцгтмесш айтып улпршп. Ж эмиханды эбден жамандап: \"Ол Шегендо багып-какддн жок, байга тигенщде тасгап кеткен. Барып-кдкддн да, бес ж и л окдггкдн д а мен. Егер м е т сыйламай, inenieci деп Ж эмиханды сыйласац, осы басган айтып кряйын, тебеце крбыз ойнатам\", — дегтп. 329

Ъекыртан 'Нфкеке-шы О сы apara келгенде: \"Ж ана отбасыболтанжатдайымызды егж ей-тегж ейл!ж азуы м керек пе, жок,па?\" — депзн ойм ен Ш еген б1'раз бвгелдi. А кдры нда: \"О ньщ бэрш ж еке 6ip шытармага аркд у етермш\", — д е п уйтарды. О ньщ усп н е дем алы сы да бггуге таяпкдлтан, нетурлым к},1скдрак,ж азтсы келд}. Окуды бгпрш, иплденщ басында кепп-кррымызды артып А к^азы кда таксимен келддк. Мэдеш экелш салды. Шэзиэ жукп-тш, узаржолга азар шыдады. Кшппрш той-думан ауылда тары e n i. Буракржыр мен Ж аркрланы 6ip кун аралап, 6ip кун Жагданыкше крнып, Мэдеш аулына кдйтгы. — Бай ез1мддю деп, бш етр л д к л ей берме. Бутан жаздыр, жазатындай жагдай жаса. Егер Шеген ж азбай кетсе, онда cenip жаман эйел болганыр. Онда, мен саган еле-елгенше екпелеп кетем, —деп, кетершде эбден таптап, м е т Шэзиеге кдтты тапсырьш кетп. О н шакды кун аунап-кунаган сор, аудандык,оку беммше бардым. Жолдамамды, дипломымды асыкрай керш шыкцы да, мергерупп беттме кдрап ж ымиьш кулдд. Куаньш кдддым. — Б1зде орьш жок, —дедд сол жымиган кдлпы.— Б1реулер ауы с-кутс болып жатса, керерш з, он куннен кешн тагы 6ip б ш п кет. Уэдел1он кун еткен сор, мергерупше тагы гарддм. Умшм зор-ды, е й т к е т 6i3 о к р т жургенде буюл ауданда жалгыз гана кдзак, орта мектеб1 бар едд, кешн Кдггайдан кеп адам еткен сор, мектеп те кебеmmi: Курербелде, Айдаркум мен Акдралда кэз1р 6ip-6ip орта мектеп бар екен. — Апырмай, сеш р ж агдайырньщ крьш больш турганьш кдранты! —дедд мергерупп узын 6ip есеп-крсабы кеп кэгазга ypiAin.— Ылга жарты стапка. Таты бес-алты кун тура тур. Keft6ip мектептен эл1 толык, мэл1мет жок, дерекпрлерддр б1разы демалыста. Ж асы рьш крлып жургендер1 жок, па екен, байкрйык, Орьш бес-алты куннен кейш де болмады. М е т р бар уакд>ггым Акдказык, пен Б уракрж ырдыр арасында етуге айналды. — Бес ж ы л окршандагыр бес т ы й ы т а кереп жок, б1рдере больш птыкты гой, —деп, тэтемнен де шыдам кете басгады.— Орын табылмаса, крлхозга-ак, ютей берерсщ. ззо

Табалаганы ма, к ей геш ме, Kici тусш ш болмайды. Ш эзиэ екеуш з кундоз сейлесе де алмаймыз. Т ек тунде тесекте шушркелесешз. Bip куш; — Апыр-ай, апамньщ тоинщ ашшысьш-ай! — деп тэтеме кдтгы тацденды.— \"Экец жок, ш еш ец жок, такдор ж епм сщ бе? ©зщ жегпм болсац, бул жеттмге кай ж епсем деп тидщ?\" - дейдо макан. — Ж эмихан екеу1 урсысьш кэлыпты, соган бола 6i3re ашуланганы гой, — дей салдым. BipaK, шлмде тушлген 6ip урей кдлды- Еи-уш куннен к е й н татемнщ кдольпын айты п Ш езиэ тыгылып жылады. Жэмиханды тэты жамандапты. \"Yin баласы уш байден. Бадалары де езше таргпфн. Кулдеригасы, эне, екшип байга тидо. ¥скдоньщ жаман екен, керерсщ, бул д а aAi сенщ артьща 6ip-aK,tp6pai. Сулу кдоздерга эуес едд, сенщ неменеце кдозыгып алган?\" —депп. Ш эзиэ ундемесе: \"Эй, сенщ ©3i ттл- аузьщ бар неме ме, жок, неме ме, неге ундемейсщ?\" — деп урсыпты, \"Мына тэтемдо ж ы н урган ш ьтар? — деп ойладым шпмнен.— Алжиьш деген бе, онысы не?\" — Кеп ж ы л ж алгыз отырып, ж ам ан дагдыланьш калган Kici с е т сьшау уш ш айтатын болу керек, — деп, Ш эзиэш жубаткдн болдым. BipaK; \"0 с тш ж урш Ш эзиэ eKeyi ж уз шайысып калады-ау!\" — деген урейден кепке деган уйкцай алмай жатгым. ... Созбуйдедан шарш ап уйге келсем, Ш эзиэнщ дебаты сальщкдо, кезш щ алды icirpci. Байкаймын, жылап жзберермш деп, бетою карамауга тырысып, арен, шыдеп жур. А йы де жакдондеп калган, e3i жудеу, жаны м ашып кетп. — Ш эзиэге не болтан? — дедом ж озы ньщ 6ip ш етше суйене отырьш жатып. — Не болушы едо? Сенщ катыныца 6ipey су тасьпты гой дейм1сщ? — Татем де азар шыдеп отыр екен, ш ап ете калды.— Шешецдокше барып кайтса, естш бузыльш келетш эдет тапты. ©3i барганымен крймай, Зейнелдо де у т р идолып болды соларга, жетектейдо де кетедо. — Ka3ip Ш эзиэге журш-турган пайдалы. Танитыны сол уй, ендо, баруына болмай ма? — Болмайды. Н еге болады? С еш багып-кагып па едо? Кулдериганы багып-кагып па едо? Кайсынды багьш едо ол? Бармайсындар, катынастырмаймьш! — Сондей сездщ не кереп бар, тэте? Багып-декденды 331