Нұржекеұлы Б. т2 шығармалары

Ъ ексулт ан !Н ф )/секе-ш ы ________________________________ \"Таумен ом/р унем/укдай бермейд/,Марат, —дед/курсше куб/рлеп.—Б/оккежетууцднэлан-ал!тэменщекаралтурмасан болмайдд/.— Сол жайлаудатыдат/кейш Марат екеу/ жвндеп жакдщдасаалматан. Кэз/р ал керш обылысгьщ 6ipауданында зэтехниккершем.— вм /рдеген осы! —дедi татыкурант. — Sip Марат кдна емес, бала кун/i жолдасгьщ талайынан крл УЗМК аркдйсымыз эр жакуамыз, эр турлБвз. Осу жолында б!реулермен кет/сесщ, б/реулермен табысасьщ: танысыц алысьща, алысыц танысьща айналады. Озш 6ip /ренжтгкен адамдыейтш-буйппжурш б!рренжггумына замандаэрюмнщ- ак,крлынанкелед}. Qrneyip, ap6ipкнянаткакеккдйтаражур/п, барлык, адам атаулы — ак/илдылар да, акдшакуар да — б/р- б/р/нен ертей-кеш кепст жатады; ал егер ap6ip княнатка мул/кщдпншекешрьмменкарайалса, барлыкаддм— акдидысы да, акыматыда — б/р/мен б/р/ бауырласьт жатады. Ойгкет татулык, атты ец улкен кдсиетгщ тетиi — ез/м/'з ец кшик санайтынкеш/рщдШкге.Аддлдардьщарасьп/беютегтнец асыл дэнекер— сол Атыкдндайкшпк:ке/шрт. Есесшеке/шр/мету кдндай кд/йын. Адамдар 6ipin 6ipi кенаре алмаса, оща елде б/рлжболмайды. К еш ребы у—елд/ккдсиег. Озщушшкеш/ре алмасац, елщ уипн кенпруге ги/'ссщ.Ал ел yuiin кеш ре биту— елдщ елддтнеулес крсу\". М уздай басгатан соц, Ш еген уйге Kipin, жазу усгелшщ жанына келдi Алтай/ ойтуртю болтан жатдайды есше алды да, жазтаныныц соцына таты6ip сейлем крсуды уйтарды. 0 з эйел/м дi суйе турып, баскд эйелдерд/ д е умыта алмауымныц жэне жакд/н досыммен кд/рп/ кабак, журген жандарме// д е жылы сойлесумнщ себе/ггерш айта алдь/м ба, оны окырман уга ала ма, жок,па — соныц бэр/н таратыт/ айтуматанмшдегболакрймас, олардыцжауабын.... эрк/мшц езш ше туйгею дурыс шыгар. Осымен аяктайын. Ш еген Сеймов.

SIP FAHA МАХАБАТ \"Махабат — бакргг емес крнатугын, Тулю емес ойдан-крфдан шолатушн. Махабат—кездеспейтш керемет 6ip, вм/рде б/р-ак,рет болатугын\". М укд га ли М акрт аев Кещлшектисгщ аягы кейде естш щшндьпдщ да согады. \"Bip кешке эйелщ ашулана крймас, 6ip крлада турсак, та кунпе бас крса берм ейм з, жур, кэф еге Kipin кидкене ш ер таркдтайык,!\" — деп Кддыргалидыц жок, жерде ж абыса кеткеш. \"IlIaipjpFaHFa бармасац, шакрфранга з ар болар- сьщ\", — деген ескертпе макрлдьщ да acepi бар, оньщ успне ун и в ер си те т; бес ж ы л 6ipre ощлган доскд \"эйел1м ренжидГ деп себеп айтудыц e3i сыныщщ сылтау бодьш KepiHyi мумкш, сондыкуан кеп жалынтпадым. Еж елп достардьщ aH,riMeci асау м ш генм ен б1рдей: ез сезш, езщ е бас бермей, 6ipAi айгьш келе жатьш тары 6ipre кешш кете бересщ. Кддыррали екеуадз бугал алемнен тартьш езМ з/уц ж ан кушлпзге дейш п айтпаган нэрсе крлдырмадык, Ендд, мше, соньщ салдарьшан уйге тун ж арымда кэйтш келем. Ka3ip эйемм е кеум щ щ арамызда 6ip кдкзырысгьщ кдйтсе де болары хак, оньщ кдй дэрежеден барып басыларьш 6ip куддй бшзн. Эй, эйелдщ MiHe3i ж енш ен а з кщ елесеш з гой, есйсген гармей жатып-ак, кря бердо: — Баланын, ауыры п ж аткдны — анау, е ю ку н бойы тун баласы ты ны м к ер м ей титьщ гаран м е н щ TypiM — мынау, оньщ eiu6ipi ойында жок, с е н ш энш ейш 6ip серуен: 6ipece ресторан, 6ipece кафе, кдодьфасьщ да журесщ. Титгей жаньщ ашымайды, е з рахатынды рана ойлайсьщ. Э й елтн щ сезш ен де анрарура болады, менщ буйтш уйге тунделетш келу1м, эрине, ж ш емес, дегенмен больш крп турады. Уйщ мен жумысьщнан баскр жерде де -пршшк етш жаткдн сон,, кейде «ж ан да уш -терт сагат уакдотьщды бале кетпеске болмайды, 0з1ме кер екп б1рдемеш езгелердщ бойьшан карем бе деп те aprypAi орта 1здейсщ. Б1рак,сьфтган жинап келген сез1мдершдо есйсген атгаган бойда эйелщнщ естш ciAKin алатьшы жаман. М эселенщ е ц щдыны сол: эйел1мнщ аузы нан шыщщн сездщ 6api дерлж м енщ мппмдо д еп басады да жатады. 383

©зьмше ей дермш, буй дермш деп дайарлап келе жаткдн ce6e6iMHin 6api оны ц сезш ен кеш н тукке жарамай сетш ейд. Ундеймш деп уйдей пэлеге кдлмас ушш, ондайда томсырайып отырам да крям. Эуелде дал тебемнен i-ускендей сойлегенмен, кдсза-кыза келш ернеш крсып айткдн сайын, эйел емес пе, 6ip ж ерде болмаса 6ip жерде б1здщ Кулайхан да аягын андамай басып кдлады. Саспай FaHa сондайда с ез арасына 6ip гаюр крсып крям. — Ой, сен де... езщ ойлашы, осыцныц артык, айтылган се з ек енш е зщ де б ш п турсыц, 6ipaK, аш умен айтып турсьщ, — деп келпрсимш. О д эрине, б1рден сылдетш кулай кетпейд, ©yeai ойланады, ашудыц екиипмен тары да 6ipa3 сез айтады, 6ipaK, айтып отырьш ойлана бастайды, жацагы 6ip сезшщ, шынында, aFairay шыгып кеткенш ацгарады да, epiKci3 бэсецсид, эйткенмен галт езгермей, орагытып барып бэсецсид. Бгакке шамадан тыс кетерш п кеткен ушак, кусап ол 6ipre-6ipTe темендей келш крнганша, мен де узж-узж сездермен ез жардайымнан хабар 6epin улпрем. Бул жолы да сейтпм. — Э лп Кддыррали ку кездесш кдп, крярда-крймай, •пшт... Кетсем, екпелеуге айналды. Саган селем айтып жатыр. 1здеп келмейсщдер дейд... Ретш тауып 6ip демалыста б ары п крйтсак, та болаты н едд.— Bipa3 хабарламаны мулэшмси отырып куларына куйып тастадым. Оныц н этаж еа, эрине, б1рден керш е кдлмайды, /\\api кусал 6iprre- 6ipre барып эсер етед. Кулэйхан ал кеп cerin жатыр, сепп жатыр. Менде ун жок, Ю шкентайымыздыц еш куннен 6epi мазасы к етш лпю р тгенш калганы да, оны багып-кдгамын деп Кулэйханныц ж е н д уйкд корм егет де — 6epi рас. Мен де к,ай уйкуап ж а р ы тты д ей сщ , К у л эйх анны ц дасында ж урдм , 6ipaK, кэз1р оны а т у т а болмайды, му!1дайда эйелщ де басгьпъщ тэр1зд: с ез кдйтарганды суханы суймейд. Бала ауырып жаткдн сон ба, бул жолгы ашуыныц беп баскдрак, С ез аралырында айтып ж1беретш кдстыр- маларымд.1 кулагына iaep емес. Ашуланган ялам аузына ойда жок, 6ip жаман сез тусш кетсе де, бурынрысынан бегер epinin кегед. Кудай аткднда, Кулэйхан да сой ти . Кддырралимен 6ipre болдым ба, Кддыргулмен бе, coFaH онша сене алмай да дымы курьи i турран болу керек, кенет ол мегад бозбала кундер1мд бепме 384

____________________________________ Щ вкт ш , бф и м т баса басгады. Кдтгы ашуланранда, еспп менщ 6ipa3 тарихымды кайта акуарып барып басылатын эдеп. — С ен маган суып бггкенсщ,— дедд даусы ддршдеп,— о бастан суык, болуьщ да мумюн. М ен акщмакдын, сенщ баскр кщздарыцныц бар екенш бь\\е тура нерып елш-ешш крлдым десещш. С енщ жакры керген кдяздарыц сол ана Зебира, Шолпандар. Маран энш ейш олардыц caTi туспеген соц уйлене салгансыц. Эйтпесе немене, елдщ махабаты 6ipey де, сен ш б1рнешеу гой деймющ? Bip е ш р — 6ip махабат, сешю баятыда сол Зэбирамен 6ipre бггкен, кеш нпсш щ 6api кезбояушылык, ©irreyip, 6ip эйелмен 6ipre туру керек болтан соц, менш ен 6ipre турып жатырсьщ. — Талай байрустыц куларын шулаттыц-ау жарым тунде,— деддм кулш. ©3iM KiraAi боп оты рып эзтлдеген немд1 алган десещ ш , iniiH кдлзганыш е р т е п К улэйхан жылармен хэлге жетп. — Бкем, сенщ ол — эзш ц емес, шыныц. Сен езмдеген боп ылга шынынды айтасын,. Оларга ж аньщ эл1 ашиды: 6ip сез айтсам, кррраштап шыга келесщ. М ен елш жатсам да ейтш ара туспейсщ. Кейтерсщ, амал жок, о баста е зш н е н кеткен кэтелйс. Кргынып, кунделж жазып нем бар ед>десещш. Баскр мэдениепм жепсш, олкр1 жер1м тек сол рана болып тургандай, журген- турранымньщ баргн жазыппьш. Уйленген кезде ертеп ж^беру де ойыма келмеггп. ©гкен дуниенщ де есгш адамньщ алдынан шыга беретш1 жаман. Алгаш окрш отырранын кергенде: \"Кулейтай, ол менщ куплям гой, тшспесещш!\" —дел, тары 6ip балете крлганым бар. \"Д сщащ 6Ь б1лмейтш де купияцыз бар екен гой? Бул тшсуге болмайгьш дуниещз бе е д ? Ах, сслай екен гой!\" — деп сазара крлды. \"Ойбай, окц гой, окщ!\" — деп, рукрат берш кутылдым. Bip кутылуьш кутылсам д а, б1ржола тугылранымды кейш 6L\\aiM. Содан 6epi ылга осы: кцт етсе, кр1здардыц Ti3iMiH алдыма тартады да отырады. Мекгепте окрш ж ургетмоде: \"Адам 6ip-aK, p e r суйедд, 6ip- ак, рет елцлд\", \"Эрюмге eMip де 6ip-aK, p er бершддд, махабат та Gip-ак, рет кезцедГ, — деген аксиома icnerri ойларьш кыздар елец элбемдерше бадырайта-бадырайта ж азы п крятын. Умьппасам, ол сездердд оз1м др талай кщздьщ елец дэпгерше ернекгеп турып жазган болармын. Окушы кездеп ойларымыз да, кылыкцарымыздд кызык,крй: \"Bip рана кдлзды шын суйем1з, оле-елгенше соны рана сушп етем1з\", — дегендд б э р м з де айгатынбыз, солай болатынына сенепнб1з. Сол плекпен, сол 385

Ъексултлп H’ yfnkeke-WM________________________ ниетпен су йп те кердйс Криды да сенддрдйс, езвпз де сендис Б1рак,ол Крита уйленбедж- OripiK суйдйспе, жок,юно кродан ба алде б!зден болды ма, бьлмедйс Бар шьшымызбен, буюлжурек жалынымызбен-ак,суйген сыйакцы едк. болмады. Махабштьщ бр-ак,регболспыны рае болса, ондэбцвд бэрм з дерлжмахабепсыз уйленген больш шыгамыз, ейткеш ол махабатш кебь\\дзмекгеп кабыргасында жургенде-ак,жогалтып алдык,емес пе? ©йтш бала кезщде-ак,бтп кдлабереги болса, ондаолбала-шащлднбаскдньщ басын кдтырмаса керек ед, ж и г кезг\\щде-ак,жьщйдныпкегердей гашык,болдык,крй. Bip емес, 6ip-eid емес, йрнеш е крива кенД аударгандарымыз да бар. Сонда кдлай болтаны? Сонша суюдщ шпнде 6ip суйгешмв тана шьш, баскдсыньщ 6api erripiKпе? Онда ем1р1\\пздщ тец жаргысы erripiK те. Адам сенбейтш эцгЫе. Соншалык,erripixупон табигатгьщ адам баласына кргмбатoMip/y сыйлай салуы мумюн емес. Бар-жоты алпыс-жетгас жыл eMip суретш 6i3 кдтелескен кунде де, Адам ата— Хауа анаддн бурын жасап келе жаткдн жаратылысгьщ ейтш кдтелесуге кдкргсы да жок, С онан сон, OTipiK сую, шын сую; oripiK сезш , шьш сезш дегендер табигатга болатьш нэрсе ме, жок, озйшздщ ойлап тауып ж урген балем1з бе — мен соган да кумэнденем. Сую, с е з жок, с е з т н щ ец б и т . Б1рак,сол бшктщ де е з шьщы, ез томеш бар. Ei3, балкам, тусшбей, тусш сек те асерлеп узйуу- кесьлдд айткднды артык, керш , оны ц бш гш е шьш деп, тем енш е oripiK деп айдар тагып журген сыйакзымыз. Ал, шындыгында, с е з т н щ б и т бар, томеш бар, 6ipaK, oripiri ж о к , Сез1мдд те ж е у ге болады, б1реулерден жасырура болады,— OTipiK сезшуге болмайды. Мумюн емес. Демек, махабатгьщ да б и т бар, томеш бар, тек oripiri жок, ©ripiK OMip суруге де болмайды, 6ipeyAi oripiK суюге де болмайды. lu iri, 6ipeyai арам макратпен айналдырып турсан, да, ce3iMinкэдЬш шьш сез1мболады. Аледлдэр адамныцбасыпда махабатгьщ 6ip рет пе, ею p er пе, кэнша p er болатъшын кесш айту кдын. Оны11,6ipey екенш айтып атакуылар мен дацкзылар кулакка эбден ейцрш кеткен, сондыкзан ол крридара кдрсы шьпу адам баласына абырой эпермейдь О л криыгьщ \"мен 6ipeyai4 6ipAeH-6ip махабатымын\" деп сенш, сол сезгмнщ ракдтьш к о р т журген эйел кдуымына да оспадар кершед. Егер бул жайындэ мш деш турде 6ip шюр айту керек больш жатса, тж е айта салмай, эуел1 оз махабатьщньщ буюл тарихын айтьш бггкен соц барьш йрдеме деген дурыс. Кдшанры урса береш, 6ip кезде Кулайхан да басылды-ау. Э йел жарыкцык,тардьщ MiHe3i де криык; жаца рана ауыз 386

______________________________ Щ> ekm iu i, 6ij> m im жаппай экемдд таныткдн ол ен/Ц ттл-ауызы байланрандай тымпиды да кдлды, ундемей журш тесепмдд салып берд), ундемей барьш 03i тосекке жатгы. — Туу, сен сейлемей крйьш едщ, уйдщ inn кдцырап бос кдлгандай крркргнышты больш к етп гой, йрд ем е десещш! Кдцхыкзыкзы крйсацшы, соньщ алдында рана кдшан ce3i б пер екен деп сабырым кепп едд, ецд1 оны кдйта сойлетгам келдд. Ары туртпектеддм, 6epi туртпекгедш, ашуыньщ 6opi мана сезбен dipre аузьшан шырып кегкен бе, Кулэйханым крщк, деп кабак, шытар емес, рахатганып K03i уйкржа кетш барады. Омайып жалрыз отыра берейш бе, мен де крсына барып кисайдым. М ундайда оцайлы кден уйкрл келе ме, донбекипп жатьш е з махабатым жайында ез1ме ез1м есеп бере басгадым. Анык, ш ынымызды айтатын болсак, 6i3 6epiM i3 де махабапъщ алрашкр1 шарпуын бала кушм1зде кордж. К рв бен ж т т г щ арасында элдеб1р жумбак, элдекдндай ражап байланыстыц болатынын булдыр да болса балалык, шагымыздан б1лдж. BipeyAep урейленддрш айггы, ендд 6ipeyAep барынша крвьжуырута тырысгы, кдлай айтса да сол жумбак, дуниемен жольпуды ацсап, шггей асьпъш осгж. Соньщ сырьш бжсек, бэрш де бьлепндей кердж. О л жайынд а урланып еспдж, журексше сурадык, Махабат туралы ойлау буран aAi ерте деп, кроыруымызды тэртшоздж санап, хатжазуга, \"махабат\" деген C03i бар эн айгура тыйым салран мугал1мдер1м1з де болды. BipaK, К р и т а ж ер д ен ты йы м салгандарым ен д е ты йы ла крймадык, Кргскдсы, м ахабапы 1здей ж урш есейдж. Мен екшпд класга окнтынмьш, эпкеммен 6ipre терпш ш класга Соуле деген к р в овдды, кез1 улкен, б ел донгелек, топ крвдьщ шпнде коржтшпмен 6ippeH козге тусепн. Кулегеш, ешгаммен урсыспайтьш, сондай 6ip суйимдд К рв ед1. Воршен де эн айткдны артьж,-тын. Мектегпе, кдлхоздьщ клубьшда жиьш алде салтанатгы кештер бола кдлса, ол кезде мшдетп турде артьшан окушылардьщ кэнсерп ететш, ал ол кэнсерттщ ен шурайлы б о л т С ауленш болатьш. Маган, тшп, сол кэнсерт дегеннщ ©3i С эулеге э н айтк р ву ды ц сылтауы сыйак,ты сез1летш. Ондай дауысты мен aAi кунге дешн есттген ем естн. Бэлюм, бала кездщ балалык, acepi де болтан шытар, 6ipaK, Сауленш, соншалык, энпп болганына еш кумэнденбеймш, ойткеш улкендердщ де ол эн айткднда аЬылап-уЫлеп П'ЩДаранын талай рет кордам, сол уппн де Сэулеге ьпльша TyciiM. Оньщ даусында оз унше жесе есплетш элдеб1р устеме леб1з бар сыйакц-анушы едй Bip адам е й дауыспен айтып 387

уексутпан 'Hi/hkeke-mu_____________ ____________ туррандай сезш, кдйран кдлатынмын. Эннщ сезш ап-айкын айгып турган непзп унте м е с т кемейнен есплер-естммес тагы 6ip нэзж дыбыс есплетш, сол дыбысты кулягым шаманда, журепмд! 6ipey алакрнына салып турып баурьша щлскэндай балкушы ем. Тети муц дегеннщ не екенш мен алгаш С эулет тындап сгтырран сэгге тусшгенде ш ьтарм ьт, балюм, гамбмедг Ол кдншалык,кец1лд1эндердг айгып жатсада, мен ылги кайдагы 6ip тусшгказ м уща шомып, соньщ ыркрлнан кепке дейш шыга алмай шырмалушы ем. Сэуленщ менен улкен екенш, апкеммен жасты болгасын, кдзак, Fypnbi бойынша, оньщ да маран эпке icn eni екенш тусшетшмш. Tirrri, OFaH деген сез!м!мд| сырткд шь^армай, журтган жасыруыма да басты себеп сол тусшнтмнен едг Балюм, Сэулеге деген сезЬпмнш, рашыкзъпдсд бэлендей байланысгы да болмауы мумюн. Bipan, мен ушш Сэулет айтпай кету нагыз айтылура т т с нэрсеш айтпай кеткенмен б1рдей болады да турады. О л кезде сал ойлана кдлсам, буюл келешепмдд С эулемен байланыстырып }щялдайтынмын. Оцаша кдлсам, С эу л ет сагьшатынмьш, тез1рек керпм келетш, онымен тец ю одей сейлесу ушш, тез1рек ержетнт кегетш кереметгщ сан турш ацсайгынмьш. Сондайда куларыма ылги Сэуленщ уш келш туррандай болып кершетш. Оньщ ец суйш айтатьш эга a \\i куш е д е т и менщ жадымда, K93ip 6ipaK, оны сол кездеидей кунде емес, сирек — балалырымды сагьппанда Faria — айтам. Ж ане, оны айткдн кезде еоме ылги Сэуле туседг Bip ражабы, Сэуле салатын сол эндд em6ip эрпсгщ, ешкрндай керкемонерпаздьщ аузьшан еспген емесшн. Уащпт mipKiii алгашкдп ш умагынан баскдсын маган да умытгырып улгерпгп, окщ асы рана еомде: Мухит деген житггщ Гулзагира атгы жалгыз кдрындасы болады. ¥лы Оган сорысы тупщ ыл басгальш кеткенде, жптг майданда журш экесш е былай деп хат жолдайды: \"Экежан, мен елдд деп еле керме, Кв1плщд1 кдйры-дертке беле керме. Артымда кдрындасым — Гулзагира, Мал ушш 6ip жаманга бере керме!\" Сэуле муны айткднда, ecipece кемгпр-шалдар кэздерше ж ас алмай отыра алмайтын. Becimin класгы бгпрш, демалыскд шьидсдн кезде, аяк,асты ауырып Сэуле кдйгыс балды, \"Кдлай елотп, неден олшп?\" — деп ешюмнен гэптшггеп сураган емеспш. ©лгеш рас 6oFan 388

соч, одан езге шындьнргыц кдншалык, кдж еп бар? Ендш, бэлк1М, езппц тукан бауыры мен iHiAL\\epi де Сэулеш еске алмайтьш болып кеткен шыгар, ал мен 3Ai умытпаймын, 6ipaK, OipiHuri махабатым сол чад деуге аузым бармайды. Алайда кдлзра деген кумарлыкымныц, ынтьпуымньщ алгашкд.1 6ip кершкз сол болтаный мойындамауга да ужданым яабермейдд. Ол Tipi болса, балалык, ынтыкзыкдын, кдй арнага барьш куярын болжау, эрине, кдшш. О ны м ен де бымеймш, баскд да б1лмейдд. Сэулеге ынтыгыпсьщ деп эйел1м де секпейдд, кд,13Ранбайды, енш еш н балалыкдъщ 6ip акымакдыгы дей салады. Ал мен балальны м ньщ 6ip ескерткш п, кдлмбат ескерпшш деп багалаймын. Комбат ескергкш ш гам кершгенге керсете беру ылайыкрыз, сондык,тан Сауле жайьщдагы купиямды кунделтм е тана жазганым болмаса, адам баласьша сыр кдллып айткдн емеспш. Сорыс жылдарында туып, согысган кеш н мектеп керген б1здер 03iMi3AeH ересек кд.13-жштгермен араласа овдды к, Ж асы улкендермен ерте араласу ересектердщ гатэбш ерте урлап окд>ш крйганмен б1рдей: гаяльщгары кызыкуьграды, кей кггершщ мэнш е з магынасында тусш е алмайсыц, бирак, ameyip, ез1цшч де улкешп кдлраньщды дэлелдепч келш, улкендерге украп б а ^га тырысасьщ. Сауатгы саналатындар езш щ ец кдлмбат сез1мш хатпен купиялап быддрудд адет етш ж урген к ез болатьш. Тертппш класта окдяп жургешмде, ересекгерден кергешмдд icren, м ешч де 6 ip хат жазкым келдд. Bipax, юмге ж азарымды б1лмей кап тандадым. Тусшшм бойынша, e3i суду, e3i уздж окдпъш, сабак, устшде тыньпп отыратьш, газа журетш, кпэп-дэптерлерш купп усгайтьш кдязга жазуым керек, ал ондай кдяз б1здщ класта 6ipHeuiey. Эбден тачдамай, кёз келген 6ipeym e ж аза салсам, кеш н сол асыгыстыгым уш ш ©Mip бойы еганш ететш сыйакуанам. Неге ейтш ойлаганым K33ip анык, ес1мде жок, cipa, улкендердщ \"мацплж сендж тн \", \"aMip бакдг сушп етем\" сегалдд уздж кен уэделерш кулагым шалып крлгандык,тан, сейткен болуым керек. Сонымен, сезд1ц кдяскдсы, гамге хат жазатынымды aio a жуык,уакд»гг ойладым. Ж ан-жакцы, крйта оиланып журмейтшдей больш б1ржола ойландым. Тур жагынан алканда, ец эдем1 крлз ¥лдан-тын: 6eTi аппак, кдсы мен KQ3i кэп-кдра, аузы оймакуай суйгамдд, era ©piM ш аш я да езше эдем1 жарасатьш. О куы да жакры, тек жалгалз мин тугьпфа едр Сабак, айткднда, зуылдатып сейлеп келе жатады да, 6ip ж ерш е келгенде галт юддрш кдлады, era урты кдйнаган боткэныц 6eTi кусап булк-булк етш узак, турады,

шн<jgfejg Ht^okeke-wu____________ содан 6ip кезде шыкрай турран дыбыс бетелкенш, тырыны кусал таре атылып кетедд. Класс ду куледа Катал мугел1мнщ сабагында болса, мырс-мырс етедд. Сонысын мш керддм бе, бымеймш, Удданра жазгым келмедд. Ендд 6ip эдеш кд>13 — Нургул. Буйрек бет, ак, куба, шашы да крюка, бойы да кртскр. Кулкпшл, ез1лкеш. ©3i де ауыз жаппайды, езгеге де ауыз жаптырмайды, тещ регш думандатады да журедд. Оран жазура болар едд, 6ipaK, жаман айтпай жакры жок, хат жазганым кещмне жакрай кэлса, “Маган Ж а к р т хат жазыпты\", — деп, бугал клаекд таратьш ж1беру1 мумюн. М шезше Kici сенш болмайды, круитп крга. Шолпан да эдеш. Э кесш щ баекдрма екеншен болар, кркздардьщ irniHAe Kepiicri к и ш е т п сол. Крлы-басы, бетз, д ен ео — 6 a p i аппак, аппак,болганда да бор жакдандай аппак, Ж еке-ж еке алып кррасац, э р Mymeci соншалыкды суду да емес: коз1 сьпъ1райьщкр1, и е п тым yundp, бойы менщ иьпыма жетер-жетпес дана; 6ipax, етш щ аппакдъпы соньщ 6ipiH де байдатпайды, анандай аппак, денеден эзщ нщ де мш (здегщ келмейдд. Онын, уетше окуы да, TapTi6i де, ycri-басын Kyryi де — 6epi жакры. Тек кррдаггатыны — тым TapTimlAiri, окрггушыньщ айткэны — ол ушш зац, 6ip сезш булжытпай орындайды. Б1здщ мутэл1мдер хат жазысуды улкен крдлмыс санайды, ал ондай даллмыеда Шолпандай тэрш тз кыздыц барар-бармасы да еюталай. Крркданынан хатгы KpAFaтуйрш крюы да мумюн. Kepix жагьшан Гулзада да ешюмнен кем емес, eTi Tipi, ycri-басын д а п ы кутетш дата. Кара торы, Кызыл шырайлы. М енен 6ip ж ас улкецддз бар. AeHeci де ipi, бойы да узын, ce3i де ектем, байдауымша, маран онша ытипаты жок, Ойнаганда менен repi ipiAey балаларды кэп иектейдь Tinn, оньщ бэрш ескермегенде, кеюн ез1мнен узьш дацдащ дасында кэй тт крл устасьт журем, кэрген журт келекепп куледа гой. Ойлауга мумюндис барда оны да ойламасда болмайды. Кр1здьщ бэрш осылайша сорттай келш, акрфында хатгы Шолпанга жазуды уйгардым. Аппак, ю>1здьщ дасында крл устасьш кетш бара жатданымды к е з алдыма елестетсем, к эц ш м крлма-крл кетерш п кря бередь ©Tin бара жатдан журггьщ 6i3re кроыръш дарайтынына дешн крялдап улгердм. Демек, басдалардан repi Шолпанды жакры кэргешм гой? Баскр кр1здардьщ да жакры екенш б1лем, 6ipaK, Шолпанга байланыегырьт болашагымды ойлаймын, калан улкейетопмд) крялдаймын. Хатыма Шолпан жауап бере ме, жок, па, оны 390

________________________________ Мант, 6ij) унт б1лмеймш, ал хатгьщ жакры керген кдозра жазылу керепн тусшем. Сан рет жазьш, сан рет жыртып, акдгрындэ хатгьщ да сощ ы нускдсы даяр болды. \"Шолпан! —дедом жолдьщ басьша, сонан соц екш ш кэтарга туспм.— М ен с е т кластеры кдоздардьщ бэршен де жакры керем. Сен сулусьщ, ж акры окдсьщ. Улкейгенше хат жазысып турайык, М ен сеш мэцп дек: болуга шакдорам. Оган кдлай кдрайсьщ?— Сейтпм д е жаца жолдан туоп, Ж ауап кугунп Жакдоп\", — деп крл крйдым. Хат жазылды. Эрине, создщ мэншен бурьш эрштердщ э д е м жазылуына айры кщ а кощл бвлшдо. Хатгы тапсы ру хатгы жазудан да щгын больш шыкуы. Терт букгелген кдоазды алакдныма тыгып жарты кун журдом. Сабакуа отырсам да, сырткэ шыкрам да, крлымды кдлтамнан шьтармай, хатгы устадым да журдом. 1зшен кдлмай андысам да, кдоз 6ip оцгайын таптырмады, хатгы бере алмадым. Кдос болса д а кар жок,, ж ы лы болатын. Сабакц-ан кеш н Шолпанньщ соцына тагы туспм. Bip топ бала куысып, кумеш, кегцлд1 келе жатгык» улдар e3iMi3ine кдоздарга эз^дегпшз, олар 6i3Ai куалап кеп бередо. Куьш жетсе, урьш елпретш дей- ак, кеп кдшамыз. Б1рде Шолпан да маган тап 6epin кэдды. Коктен сураганым жердей табылып, куанып кегпм, жалт бурылып ш епне кдиггым. Ж ете алмасын бш п, кдоз кумады. — Кушы! — дедом ез1мше куланып.— Куьш жетсец, б1рдеме берем. — Не бересщ? — Куып жетсещш, коресщ гой. — О, сен жетизбейсщ. — Жетюзем, кусацшы! — Ой, шаршап турмын. Ештеме де бермейсщ, алдайсьщ. Ж ан-жагыма карасам, екеум1з оцашаланып улгерш тз. Артгагылар OAi алыста, ©з тобы мыз узап кетш п. Кызлын жанына ж упрш келш: — Мэ! - дедом жудырыгымды жазбай. — Ол не? — Мэ, хат. Крлына устата салдым да, алды-артыма кдрамай зыттым. Улкен егкелектен еткен адам кусап бойым жещлдеп калган тэр1здо, екш ем жерге тимей зымырадым. Хат жазысудьщ шын мэншде кэуштшгш де туешбегеш ме, жок,алде ж урек жугкдндыгы ма, бымеймш, кдоз жауабьш ертесщде-ак, экеп бердо. Узш с кезш де жаныма жанамалап келдо де, крлыма букгелген кдгазды устата галлы Урланган 391

Ъексутан Ифкеке-улы АДжок, кдналган да жок, кунде icren журген едет! сыйакхы. Ш олпанньщ сол ерлитне куш бупнге дешн тан калам, 6ipaK, оны сол ерлжке не итермелегешн ел1 тусше алтан еместн. Ж азган жауабына кдрап та ж орамал жасай алмадым. \"Жакдш! - деп жазыпты хатында,— С ен алдайсыд, опрж айтасьщ. М еш шын жакры кореец, бодан былай ¥лдан, Нургулдермен ойнама!\". О л кезде мен не ойлап жарьгггы дейсщ, кыздыд талабын орындап, содан былай ¥лдан, Нургулдермен ойнамайтын болдым. Б1рак,кеп узамай Шолпаннын э к е а баска кдлхозга баекдрма болып ауысты да, арамыздага байланые ары жалгаспай кдлды. Кепке дешн ес1мнен шыкдай, эжептэу1р крналдым. 0 з1мд1 озш жубатып, улкейгенде кез1герм1з деп умптендгм. Кезйуш кезиепк, аудан оргалытындагы онжылдык, мектептщ сепзйпш класыдда тагы 6ipre окыдык, алайда жат гаалердей жакдшдаспай кетпк, бала кунп эсерлер езгерш улгерптп. Дегенмен сол хат жазып, хат алтан кундердд анда- санд а aAi д е eciM e алам ы н. Сондаты е з дылык,тарым ез1ме ж ум бак, Ш олпан екеумаддщ арамыздаты н е едд? Махабат па едд сол? \"Жок,\" деп те, \"иэ\" деп те айта алмаймын. Эйткенмен ео м е тускенде елж^реп, ерекш е 6ip сатынышпен мудайьш кдлатынымды жасыра алмаймын. Кешн де кдгздарды унатгым гой, сотан Караганда, Шолпан екеум!здщ арамыздаты махабат болмаса керек. Ж алш з махабатган акдллыд толмай жатып айрылып кдлсац кдндай жаман! О ны нш ы класта окдш журген1мде басымнан таты 6ip тарих етп. Ауылдаты ж е’пжылдыкзы б т р г е н сод 6i3 аудан ортальиынан окэддык, Бугал аудаддагы 6ipAeH-6ip орта мектеп болтандык,тан, OFan окуш ылар жан-жак,тан жиналатын. Ceri3iHmi кластан бастап б1збен 6ipre Зебирэ дейтш эдем1 кдю окоды. Кдсы мен гар тп ш д арасы алшак,, маддайы кед, судгак, а д сэры кд!з болатьш. Кездейсок Kipin келгенде, жуз1 жарк, ете кдлгандай веер ететш. Баданадай кезш де ажалым кдйсы днан ек ен дегендей ш ош ына кдрап 6ip сулулык, туратын. Зэбираш д талассыз сулу екенш мойьшдап, оныд алдында жолдас куздары да 6ip турм ьпыса журетш. Ал улдар жагын айтпаса да туешнеп, 6epi де быдфмеуге тырысатын, 6ipaK,барипд де Звбирвш жакры керетпп сез1лш туратын. Bip куш ойламатан ic болды. Era сабак, 6iTin, улкен у зш ек е Ч1ЫКТ-ЫК, К ел еа сабак, алгебра болатьш. Кедьиме 6ip кудис Kipin, AarrrepiMAi ашып кдрасам, ойлатанымдаи-ак, 392

__________________________________Щ> d m iu i, бф ц м т уйге берген ecerrri шыгаруды умытьш кетшпш. \"Крдырау сорылранша ез1м шыгарып ала кряйын\", — десем, кунэкэр болам гой, дереу б1реуден кеипрш алудьщ кдмын ойласгыра бастадым. Ж у п р ш такуаныд алдына шыкуым да: — Уйге берген eceirri кш дурысгап шыгарьш келдд? — дедам айкдйлап. — Мен, — деда Зэбирэ элдеюмнен урлангандай кезш щ астымен кдрап. — KeuiipTiiii! — Ж а н ы на ж етш барып, эй-ш эй жок, дэптерше крлымды создым. Ол дэптерш жалма-жан партаныц устш ен ж улы п алып а р ты н а тык,ты. М ен де крлымды солай карай апара берш ем, партаньщ отыргьшгьша жамбастай жата калды да, дэптер турган крлын жогары кетерда. М ен дэптерге умтылган сайьш кдазды кеудеммен партаньщ куысына ныгыздай тусйм. Неге ейттш, не себеп болды, оны кэз1р накцылап eciMe Tycipe алмаймьш, afrreyip, 6ip кезде тентек сезш гула бойымда тулады да кетп. Кдаздыд крлындагы дэптерда w n алута тазы умтылдым. BipaK, Lain алганнан repi оган ж ете алмай, кдазды естш кеудеммен басып турганныд тэ т а 6ip л азал барын тусшдам. К енет кдаздыд ж узш е кеззм тусп: ерттей кдазарып кетигп. — Ж акр т , жзбер! ¥ ят болады, —деда ештгш. О лдеимнен жасыргандай сыбырлап айтгы. Уншен буйтш турганымызды 6ipeyaep байкдп кдлады деген урейда де, е зш е деген iamneTri де адгаррандай болдым. Елж1редам. Еркелегзм келда. Еркелей сейлесем, Забираш де еркелететшдей сезшдам. Бойымды сумдык, 6ip сез1мталдык, биледа. — Вер, дэптер!ндд! Эйтпесе... — дедам сез1мда эдеш аякцамай. — Немене, эйтпесе? — Сушп алам. — Жакрш? Ж ын урып кеткен бе сет? Ол сейдеп жагкрнда, мен кдазды кщты кушакуап алдым. Бейне б1рак,аузым жеггпеда, куларыныд астын рана кдлыкдодым да крддым. Крлындагы дэптерда кдлай ш п алганымды ез1м де б1лмеймш. Зэбирэ паргага бетш басып отырды да калды. Мен барып eceirri кеппруге KipicriM. Keuripin бпкен сод кайщлан касына бардым. Сол кезде гаруге крдырау да сорылды. Басынды к е т е р т отырмасад, дэптерщда бермеймш. Сол кезде Зэбирэнщ касына Вий отырып жатып, макан алая карады: — Сен гой, кудай б1леда, Зэбиреге тшскен? Мен емей-ак, G3i, есебш кеппрте салса, б1рдемеа кете 393

Ъгксутан H-utfjkeke-mu ме?— Аяк,асп>щаэ кулык,жасай крйганыма риза болганыммен, iurreft кудйсгенш те турмын. Мутал1м келгенше басын кетермесе, ол не болганьш сурайды. Зэбирэ, бэлюм, ундемейд, ал Bn6i б1рдеме деп булддру1 мумюн. Ж ылап жаткдн жок, па деп те мазасыздандым. Онда мэселенщ оцалмаскд айналганы. Ж ок, Зэбирэ да мугамммен орнынан турьш сэлемдесп. К ел еа сабакуыц алдында екеу>пз к ез тушспрш кдлдык, Кдш-кдоыл боп кетп. М ен макханышпен жымидым. 1ипмм от жалын аралап вткендей болды. Зэбирэнщ к ецш н кез жанарынан бул жолы анык,керд1м. Ашым жерге тимей, кекте крлкдш жургендей куйте туспм. Ондай шаттыкуы баска шатгьпд<э тецеп жатудьщ e3i кунэ шытар, одан ешнэрсе аспайды. Отан соншалык,куанып турып, б1рак,соны баскддан купия сакцау кдндай кдшын. Тула бойымды -питш, сырткд шытатьш ж ол таба алмай 6ip таск^ш жотары-темен лыксиды. Сабак,окуды былай кротанда, уйге келген соц дурысгап тамак, пне алмадым. \"М уньщ аялл н е болады?\" — деп езш нен ез1м сураймын. Дэл жауап табылмайды, Ёашыкхык, махабатдеген осы ма, жок,па, ол арасын да ажырата алмайгын сыйакцымьш. Байыз тауьш отыру да кдлды, сенделт журе беру де сеп болмады, не жы нды емес, не сау емес 6ip куйдемш: шнмдеп сез1мнщ ертш басу ушш, ж ерге ж ата кдп децбекшш домалагым келетш сеюлдт ышщлнып турып эн шыркдгым келетш сегалдд. Bapi де булдыр, 6epi де рахат. Ш ам жагылды. Сабак, оку кереп ео м е тусп. Дэптерйчдд альш, ютэб1мд! ашьш узак, отырдым. Ак, паракцыц арасьшан Зэбирэнщ баданадай кдра кез1 жалт етш, Крита бугынып кдлгандай керш ед, ютэптщ эр1бшщ ара-арасьшан 6ipece ерш, 6ipece кдсы елестеп етш eciM/y шыгарды. Кенет 6ip туйсж пайда болды. Байкдсам, осыншалык, аласурганым Забираю сагьшганнан екен. Куш бойы 6ip класга алты сабакцы 6ipre окдшан щлзды дэл сол куш осыншалык, ынтыгып сагынды дегенге, баска 6ipey айгса, eMipi нанбас ем. Ертецге д еш н кдлай ш ы дарымды б1лмей, ж аны п кете жаздадым. М ана талай сез айгьш тасгайтын реттм бола турып тук айтпаганыма екщдм. К^гздьщ 63i ынуай берш тургандд, айтьш-айтып алмаганыма шпм куйдд. \"Мен сею суйемш!\" — деуьм керек едд ойымды ашык, айгьш. \"©Mip бойы сушп отем!\" - деп анг шженде де болатьш ед, lirrri?! \"Туу, не деген жасык, не деген акрпчак,адаммын!\" —деп кдшжылдым. Бупн ж1берген кэтелтж.тер1мдд ертец жолыщфнда дереу тузеуге беюнддм. BipaK, кдлай? Кдлай болушы ед1, бугш 394

___________________________ Щ) вктш, 6ф утт айтпаранымды ертец айтуым керек. 0з1м ш ц кдлай айтатынымды, Зэбирэнщ OFaHне деп жауап беретшш — бэрш ойластырдым. Bapi деп ж у р ге тм н щ e3i, туптеп келгенде, 6ip- ега-ак, сез: \" С е т суйем\". \"Мен де суйемш!\" — дегенге келш ■преле беретш нускд-нускд кдгскд диалогтар. Ж азба сабакдарды орындаган болдым да, кдраз-кдламымды жинастырдым. Сол арада еом е Зэбирэге хат ж азу тусе кетп. Буюл KyHi бойры ж оспары м ньщ ццшдегт ец крлайлысы, орындалуы онш а кдшьш eMeci сол ек енш ендд тусшддм. ,Дрптердш,органды крс парагын жыргып алып, бар шеберлшмд! жумсап: \"Кдпчбапы Зэбирэ!\" —деп 6ip тасгадым. ¥намады. Крс паракцы умаждап ысырып крйдым да, жацасьш алдым. OFaH PHAi баскдша \"Сушки Зэбирэ!\" — деп жаздым. Талай паракды талай жерш ен жыртып, тун ортасына таман хатгы да аякцадым-ау. Ж азы п бггкенмен рана жумыс бппед), жакрылап турьш кдйта кеилрддм, сонан сон, барып кдна жасгьпрсд басым тидд, ...Кешей батырльпым мекгепке барранда божырап б г т . Багыл-батыл сездер айтпак, турмак, Зэбирэнщ кдсьша бара алмай тайкрш кете бердим. Кеше улкен 6ip кылмыс icren крйьш, седан бупн б е л куйген гасипе жаньш а баруга батылым жетпедд. Сейтш жургеншде сабак, бп-уге айналды, кешнге ысыратьш уакргг кдлмады. С о щ ы сабакдъщ аддындары со щ ы узиис. Кднша андысам да Зэбирэнщ оцаша сэтш таба алмадым. Кдлтамдагы хат кдлтамда журш-ак,тозура айналды, сыргынан алакдныммен сыйпай-сыйпай да арнелеп бггетш болдым. Класкд гаруге крцырау сорылган кезде ш еке тамырым крса шыцылдап кря бердд. \"Бггп, 6ip кун бойы тук бтрмеддм!\" деп экщлдм. О сы х а т ы берепнщад бшп, Зэбирэ да купп журген сыйакуанып кетп. Солай екенше сумдык,сенддм. Ж а й артыма кдраган больш б1рнеше рет бурылдым. С ез жок, сонда мен жакка кез салгысы келдд. Сейтп. Ендп! кешеуьл менщ шын суймейтшшдд, суйе алмайты- нымды рана дэледдейтш едд. С ы н сэтге солкыддакзык, жаса- ранымды сезш, бойыма 6ip AipiA пайда болды. Алакдным терппп, кдрап отырып ж аны м кысыдды. Кэз1р шьвура крцы­ рау сорылрэн кезде окушылардыц барлыгы апыр-топыр жина- ла бастайтынын б1лем. С ол сэт, тек сол сэт кдна кадды. Оны пайдаланбасам, б1ткешм. Атьщ бала болтан соц, канша улкешп каддым дегенмен, епггемеш улкендерше 1стей алмайды екенещ. Б у и л класта 6ip Зэбирэден баска адам жокдай, соны рана керем, coFaH Fapia караймын. 395

Ъгксутпан Hi^okeke-mu Ерте дайындалып, 6ip аягымды эз1рлеп партанын, сыргьша шыгарып отырдым. Крцырау зьщ ете кдлганда, кдррып турып Зэбиренщ кдсьша бардым. Ke3i жалт етш бепме кдрады. Оныц да, м енщ де беттмду ете кдлды. Жан-жарыма бурылып кдрадым, 6i3Ai байкдйтьшдай е ш ш жок, ютеп-дегтгерлерш жинастырып 6epi ездер1мен ездер1 элек. Крлымды созып крлы ны ц у стш е крйдым. Кдяз кдразды сездд. Аударып алакднын тосты. М ен хатты крльша усгата сап cexipin кегпм. Сел юддру елдеюмнщ кезш е шальшу екенш жакры тусшддм. Ж урепм атш а тулап, туда бойым дуылдай женелдд. Болды, улкен 6ip жумы с 6iTri. Ke3ipuie куаныштан езге куткен еоггемем жок, хатты е з крлымен алган кдлз ез крлымен жауабын экеп берепш не куменденбеддм. Тун бойы тэты уйкдлм кдшты. Кдызга хат берген кездеп ж ардай кдйта-кдйта к е з алдыма келедд, кецшмдд кдй- кдйдагыра жетектейдд. Bcipece мен кдсына жетш барранда, Зебиранщ ж алт караганын елестетсем, ене бойымды ысгык, бу шымыр-шымыр шарпыгандай болып, кеудеме рахат 6ip эуен куйылады. Е ртеа Зэбирэмен оцаша калуга тырысып, сан рет баскалардан е д е т сытылып шыкдым. Элде журексщад ме, жок,уялды ма, Зебира макан жакд>гндай крймады. BipTyH шпнде жауап ж аза крймауы да мумюн деп ойладым. ¥л менщ жарым туш е д е т и жазканда, кдлз ол калайша тез-тез сез таба крйсьш ? Ж ен е ол урланып ж урт кезше кершбей сггырьш жазуы керек, епкелер1 мен im d бар, солардан каймырып, титл, хатымды да эм о к р алмаган шыгар? Ж о, ендддт окдлды гой. Элде окдлп турранын б1реулер керш крйып, крлынан тарпъш алды ма екен? ©не бойым муздап кря бердд. Маскара, епкелершщ ейтуг де мумюн гой. Eip турл1 Зебира бугш кендлаздеу. ©зщ ойлап тапкан куддк езщ ойлап таба алмайтын азапка салады екен. ©ндмде де, тусзмде де елдеюмдердщ Зэбирэден хатты тартьш а л ь т ж аткан крркд>гнышты eaecrepi кетпей крйды. Е р теан д е де Зебира ж ауап екеп бермедд. Ендд куддк кэддмгтдей бас кетере бастады. \" М е т суймегеш гой, жай эншешн ойьш ы екен гой\". Буюл шгек-карньгмды суырып а л ь т куыстап тастарандай кулазыдым. Ьшм адни ма-ау, ауыра ма-ау, ез1м де ажырата алмаймын, eirreyip, жан шыдатпайгьш 6ip сумдык, кдтналыс. Bip сет кэддмгтдей тэш ме елдененщ ауырта кеп батканьш айкдлн ацраргандай болам, езш е езгм ем 1здеп, ез1мдд ез1м эл д е н е м е н алдагым к еледь Ем табылмайды, кендлг кургъгр алданбайды. Арада естш терт ку н етп. ©3repiciM бую л класка белплг 396

____________________________________ 'Щ ekm iu i, 6if> m m болды . \"CaFaH н е болран? К,ай ж е р щ ау ы р а д ы ? \" - деп такдлмдай берген соц: \"Басым ауырьш, кускдлм кеде бередГ, — дей салдым. — Агай, Жакд>т ауырып отыр, уйше кдйта берсшнп! — деп, кезекна Теш рбек жанашырлык, жасады, — Е, барсын, — дедд мугалдм. — Ж ок, агай, ж азы лы п келе ж аты рм ы н, - деддм орнымнан ушып турып. Буюл класс бурылып кдрады. Зэбирэ да карады. М ен у н а з орныма каш а отырдым. Сабак, басгальш кетп. Ш ындап ауыра бастаганымды сонда сезддм. Ш екем лыкщлдап, ж у р епм лоблыды. Сабакдыц соцына дейш а зар шыдадым. Крцырау сорылган соц, эл16ip сабак, бар екенш е карамастан, семкемдд устап кластан е л еу аз FaHa ш ь п ъ т кетпм. Сырткцд какданы айнала бергешмде, алдеюм арт жагымнан сыбыр еткендей болды. Ж алт карадым. Ж анамалап Зобирэ екен келе жаткан. — Ж акцш, ренжш епл. Ертец альш келем, — дедд. Н е т айгып турраньш б1рден тусшддм. Лап етш ыстык, кдн бепме шапты. Кдяз да алкурец т а р п ы .— Уйде эпкелер1м бар, ш ш ылга касымнан шыкцайды. Kepin кряды екен деп крркам. Соны а й п ы да, Зэбирэ кайтадан ж упрш какрадан Kipin кетп. М е т ц де класка кайта кайткдлм келдд. BipaK, OFan сылтауым жок, Е ртеа сабакра кундепден ерте келддм. Кашан Зэбирэ келер екен деп, е о к жакдса жалтакдаумен болдым. Ол эбден крцырау согылардыц алдында гана келдд. \"Бупн де жазьш улгере алмаган шырар\", —деп шошыдым. Б1реулер сезш калар деген сакдыкден Зэбирэ жакра сирек карауга тырысгым. Крцырау согылды. Катарласып Зэбирэнщ касына келддм. Алдыеда \"Казак, эдебиеп\" окулыгы ж аты р екен, крлымды соза берш ем, Зэбирэ ютэбш жулып алды да, маран керсетш турьш арасына хатгы салды. Ж урепм дурсмдеп кетп. Kiroirri крлыма устаган к у й е з партама карай бетгеддм. М арат дейтш буйра шапггы бала да Зэбирэге сугын кеп салатьш, манадан 6epi менщ не ютегешмдд барьш отырран ба, жаньш ан ете бергешмде, крлымдагы гатэпп жулып алды. — Экелпп, ей, мен де окдлмап ем, 6ip карап алайын! — Нах! — деп Зэбирэнщ ышкцшып калганын еспддм. Атыльш барьш М аратгыц крлына жармастым. Сусып хат жерге тусп. — A-а, саган кереп арасындагы хат екен гой? — М арат бар даусымен айгай салды. Ж агасьш ан шап берддм. — Отгама! Кайдагы хат!? 397

Ъексутпан Нфэквке-улы — Мынаунехатемегенде?— Олда, менде хатка крлымыэдя катар создык, Маратгьщ менен ropi алд1 екенш 6ipimui рет байкадым. Парганьщ усгшен сыр!ып еденге тускен хат онсыз да сонын, аякынын, асгына жакдлн жаткдн, win алган бегге тура кдшпак,болып едд, крлынан шап бердйч. Егер ол босанып кегсе, моселенш, улкен палеге айналатынын бшп турмьш. Ол. сез жок, хатты квдаарга да, балаларга да бакдлрып журш тугел керсетш шыгады. Соны ойлап, зэрем калмады, тартып алуга ал1мде жетер емес. Сейтш алысып жатканымызда класка Адой келдд. О л екеум1з бул кластеры 6ipAeH-6ip тэту достар болатынбыз, менщ жардайымньщ соншалык, кдлйын екенш турмнен-ак, 6we крйган болу керек, дереу жегтп келдг — Марат, бер крльщдарыны! — дедд жегап. — Аларсындар, бэлем. Тура деректтр арайдыц крльгаа апарьш бермесем, кор де тур! Кдызбен хат жазыскднньщ кдндай болатынын тусшесщдер сонда. Ендд мэселенщ неге байланысты екенш Адой да сезе крйды. Зэбираге хат жазранымды, жауап кутш жургетмдд, шпмдд ж а р ь т бара жаткдн сырларымды оран тек шетгеп крна айткдн болатынмын. М аратгьщ жумулы алакднында н е ж аткдны н TyciHe кетш, Адой ендд оньщ сол крлына жармасты. Ж ырты лса д а, кэйтсе де хатты алу керек бодды. — Ойбай, жабыльш жатыр! — деп, М арат арсыздыкден айкай салды. Ш ар еткен крцыраудьщ даусы шьщгы, ендд 6api топырлап класка Kipe бастады. — Марат, бер крлыцадрьшы! Оцбайын, енд| аямаймьш! — д е д Адой долданып. — М ен де аямаймьш! Ka3ip агайга берем, акд>ф екеуш жабылдындар гой, жабылтанньщ жазасын кересщдер кэз1р. Адой М аратты ауы здан крйы п-крйы п ж!бердд, мен сол кезде алакднындагы хатты жулкдш тартып алдым. Маратгьщ езуш ен канньщ жылжып иегше карай сыррьш б ара ж аткд ны н кез1м 6ip ш алып кдлды. Хатты 1здесе таппайтын жерге жасы ру керегш шамаладым. Ецкейген больш табанымньщ астьша тырып ж!берд1м. Казак,эдебиегше арналган дэптерЬшен 6ip паракзы жыртып а л ь т умаждап- умаждап хат кусатьш тез-тез буктедич. Кдсымда отыратын Бикен дейтш кд>13едд, менщ кдлай жанталасып жаткднымньщ бэрш керш отырды. М аратгьщ аузы канал кеткенш керш, тощрегшдегтлер топырласып кдлды. Кдзак, эдебиетшщ MyroAiMi д е сол топырдьщ у спне келш шрдь — Ком тебелескен? Кэне, так^ата uibiKj

Ъф вктт, бф умт Bipimiri болып мен шыкуым. М ен барьш такуаньщ алдьша токхаган с о ц Адой да крзгалды. Орамалымен аузьш ycri- усгше суртш М арат та шыкцы. — Неге тебелестщдер? Bi3 Адой екеулиз 6ip-6ipiivii3re кррадык, Н е айтса да эуем Марат айтсьш деп турмыз. — Агай. Забирэ Мусакднова мен Ж ак^ш Турганов 6ip- 6ipiHe х ат ж азысып жур. Хатгарын устап алып d a re экелш б ер ей н деп ем, Ж ак^ш кд болысьш Адой менщ аузы ма 6ip крйды, — Ой, сен де жас бала кусап крйдагыны айтады екенсщ! Оныншы кластьщ баласына ылайык, па осы к^ллыкуарьщ? Хат ж азысып ж ур дейд1 гой, так, 6ip шпионды устап алган гаодей, BipeyaiH жазган кргазын жолдан апгьш окудьщ e3i — мэдениетаздж. Хат дейдд гой, хат екенш крйдан б!лдщ? — Хат, агай, хат. К пэбш щ арасьш а салып бердь — OripiK. Мшеки, агай, нанбасацыз, езпцз ок^ш ке р щ з.— М ен умаждалган кдгазды муга/имнщ алдьша апарьш крйдым. Класс дымдарьш шпне тартып ты на кдлды. Забираге к ез салдым. Кекпецбек шуберектей больш кетйтп. Ернш тютелеп жыларман халде отыр. — Агай, мен жазрам жок, оны! ©TipiK! — дед1 Забирэ орнынан ушып турьш. С а й т де, бетш паргага басьш отыра кетп. — Мэ, Турганов, 6i3 муны ашьш ощымаймыз, е зщ окд1!— дед! мугэлЫ умаждалган кдгазды крлыма кдйта устатып жатып. — Ал 6ipaK, 6ipre окдаан досгарьща крл жумсаган- лдрьщ уят. Мен оны класс жетекнвлерще айтып барам. Ал кэз1р, кэне, сабагымызды бастайык, Ж у п р , аузынды ж уы п кел! — де/у Мараткд жекш. Адой екеулцз дал булай оцай кутылармыз деп ойламап едж, кез1м1здщ асты м ен гана 6ip-6ipiMi3re назар тастап парталарымызга кдрай бетгедгк. Кдлай да ж ещ стщ мен жагында калганын ез1м де, азгелер де сезд . Мугешмнщ бетше екйр1мде айтш ш е к а з ризалыкден кдрауым сирек шыгар. Кдтал, KeuiipiMi аз, батата саран, саналатьш Нэби агайдан 6i3 ешкдшан кдталдыкц-ан баскрны кугаеупп ек. Bip мен емес, буюл кластьщ бугш оган тац кдльш отырранында дау жок, Сабак,бггп. BapiMi3 Нэби агаймен крпггасьш сатыр-сутыр орындарымыздан турдык, Басьш ж уре изеп ол Kici е ак тен ш ьпът кегп. Ар жыганан жылт етш Марат кершдь Оньщ сабакда кдйтадан юрмей крйганы сонда гана eciMe тусп. 399

Ъ ексут ан ’Нф)кеке-упы_________________________ Класс жетек1шм1з Кулим ан тэтейдд де Kepin кдлдык, Табалдырыкд-ан атгай берш: О ты р а тур ы цд ар ! — делд 6i3re. С е й т п де, eciKTi сыртьшан кдйта ж а т ы . Наби агаймен эцпмелесш жаткднын 6apiMi3 д е укгык, Ж ац агы м ен кутылмаранымызды Адой екеуш з тусше крйдык, М ен ез басым хат крлга туспеген соц, кдндай ж а за болса да кетерш алура шггей эзф м ш api ризамын. EciK к д й та аш ы л ды . О р н ы м ы зд а н т у р ы п К улим ан тэтеймен амандастык, М арат мыйыгынан к у л т ез орнына барып отырды. Ой, ыпркшнщ б1рдемеш тындыргандай мацыздануын-ай! М ен д е оран мыйьиымнан кулд1м. — Турганов, Мусакднова, К адров! Такднва шырыцдар! - дедд К улиман татей б1рден, YuieyMi3 д е у р ей л ен е турегелддк. М уталиманщ уншде элдеб1р мырымдык, б а р едд, сол б1здд epiKci3 ургатп. Мен ецкейген болып аягыма кдрадым, кдра басып кдраздыц 6ip m eii шырып кдлмасын деп сакдандым. — Кулиясов! — дедд М арат жакдщ иегш созып,— кэне, сен болтан жардайды бастан-аяк, айтып берид! Бастан-аяк, айты п беру? Анык, маскдра ендд болды. Бастан- аяк,айтьш берудщ не к рж еи бар е д ? ! Т1зем, крлдарым ддрмдедд. Кулиман татейдд будан к е й н менщ сыйлауым, онымен ендд бас и зеп те амандасуым мумган ем ес едд. К езБш ен ж ас iirbiFa жаздап ызаландым. Зэбирэден айрылганымды, оны улкен уяткд кдддырранымды, угыспай ж атып ж ат болганымды жан д унием м ен туйсшддм. Будил м ектепке к е з туртю, келеке б о л а ты н ы м ы зд ы д а б о л ж ад ы м \"О кдямаймын, ендд бул мекгептщ кдбыргасын кермеймш\", —деп южшддм. Маратгьщ 6ip сезш еспсем, 6ip сезш еспмеймш. Qmeyip, Зэбирэнщ пырс-пырс ж ы лап турранын сезем. Ж а н ы алдекдшан шыгьш кеткен кеудем е элдедим пы ш акды кддрш-кдярш сугатын сыйакды. Денем ауырсынбайды, т ек пышакдъщ сугылранын рана сезем, ауырранын сезетшдей х а тм жок, Кдлайша кулап кеглей турраныма крйранмын. М ар ат а й т ь т 6iTri. О р ны на отырды. К улиман татей маран б1рдеме деген болу керек, барлык,класс менщ б епм е кдрайды, 6ipaK, м ен еш тем е еспмеддм. B ip кезде FaHa барып, кдсымда турран А дой бушр1мнен турткен соц, ез1мнщ ал1 Tipi, ояу екешмдд сездцм. — Айтсандпы, кер сет хатын! — дедд сыбырлап. \"Корсет\" дегендд e crin , З э б и р э сел к еткендей кершдд. Кддздыц ец 400

Щ> damn, 6if>mini крркдлп турганы сол х ат ек еш айдан аны к, Тауекел, ол крркдлныиггьщ бекер крркыныш екенш тез1рек дэлелдегешм дурыс кершдд. — Татей, Зэбира хат ж азган жок, — деддм мумкшддпнше сабырлы болута тырысып, алдыцгы куш менщ эдебиет дэптер1мнщ 6ip бетш ойнап жы рты п алган, соны кдйтарып бердд. Марат соны айтып тур. МШеки, езв д з окдлп керйцз.— Умаждалган 6ip паракхы Кулимэн тагейдщ крлына бердЫ. Класс кдйтадан тьш -тырыс бола кдлды. Сол кдгаздьщ шпнде кдндай сездер жаткднын бэршщ де 6iArici бар. ¥ят, мэдениетп былай жинап тастап, бэрш щ де ракдтгана 6ip тырк,-тырк, кулплер1 келедд. Олардьщ орнында е з 1м болсам да сейтетш бе еддм, и м бкедд. Адамньщ бойындагы азгын кумарлыкдсд анау-мынау мэдениетгщ шамасы кдйдан келсш. — Турганов, сен е й т т м еш алдай алмайсыц, — дедд Кулимэн татей крлма-крл кдлшылдай ашуланып.— Мьшау маган берш турганыц не? © зщ нщ дэптерщ гой? — Айтгым гой, татей, менщ даптер1мнщ 6ip б е л деп. — Кдрашы, ей, мьшаньщ меш алдамак, болып турганын? Кдйдан алдьщ мына кдгазды? Кдй уакдпта ауыстырып улгердщ? Сен, Tiirri, азщ нен баскдньщ бэрш акдмак, деп ойлайсьщ-ау деймш? Бет жок, крй сенде, Турганов, бет жок, Мше, Мусакднованьщ сатан жазган хаты. Мше, менщ крлымда тур ол. С ен келш маган кдйдагы 6ip баскд кдгазды карсетш алдамак, боласын,. Кайтер екен десем, сен мугаммдд алдаудан да тайынбайды екенсщ гой! Кдрай кар езш! Меш, немене, сен езщ ше алжыган 6ipey деп ойлайсьщ ба? Ал кетп дейсщ, Кулимэн татей 6ipa3 уакдгг агьпылды. Ж айдан-жай да урса беретш Kici едд, М арат крльша мынандай ф э к п туарген соц, н е о н е ток^асын. Ец маган ауы р тигеш М арапъщ алдап сокдфны бодды. Х ат деп табаныма тыкдсдным ол эншейш М арапъщ алдап крлына тыга сам ан баскд кдгазы болды гой? Кэйтш, кдй кезде ауыстыра койганын адам 6iAin болмайды. \"Ей, мынау сенщ ж азуьщ емегенде м енпа ме? М ше, кдра!\" - деп, Зэбирэнщ к ез алдьша Кулимэн татей хатгы апарып уш-терт реткерсетп.— \"СушкпмЖакдлп!\" —депеш, гой езеуреп. Зэбира экеш жылап: — Тэгетай, екшпп api ейтпеймш! Кеппрйцзпп, татей! — деп безек болды. Эбден сиикпеМздд ш ьтарып урысты. Мектептен шьтартам деп крркдпты. 401

M i цгт н ^И^пквке-илы________________________ — М ен енд! бул мекгеггге031м де окдлмаймын! —дуу Адрй— Бфак, Мараттын, аузын кун сайын 6ip рет кдн жалатып турмасам, атымды баскд крйьщыз! — Ей, сен кдлай-кдлай сейлейсщ? Ой, уят жок, Сстпадасыц. Кдрай кер муньщ Kici ургышын. — Айткдным айткдн. Соггатсацыз сотгата берйцз. М ен д е окдлмаймын! — деддм ашудан тецселш .— Райкомдагы агама айтып, баскд жаккд барып окрмын. ©лш кетсем де енд! озден окддиаймын. — Турганов! Кэддров! Кдндай оцбагансындар екеущ! М угэл1м сенд ер д щ эн ш е ш н б астары ц нан сы йпап кдна отырса, ж акры ек ен гой. Кдрай к е р булардьщ кдждрын. Огырьщ дар орындарьща! Еюнтш кдбат хат жазыскдндарынды керешн, айтпады демецдер, аямаймын. Bipeyre жудырык, жумсап жабылгандарын, уш ш зан, бар екенш бАесщдер ме сендер? Эй, Мусакднова, мэ, мына хатынды езщ ал, сенщ хатьщды окдягым келш отырган мен жок, окдлмаймын да. Умаждалган кдгазды бэр1м1здщ кез1м1зше Зэбирэ быт-шыт кдялып ж ы ртгы да, кдлтасына салып алды. — Татей, окдлмасацыз, \"С уш клм Жакдлп!\" — деп ж азганын кдйдан бмддщз? — Арт жакуа отыратьш Кржантай сылк,-сылк, куддд. М ырс еткендер баскд ж акдан д а шыкды. — С ен, осы, кдш ан крясын, осы ндай сайкдямазак,- тытыцды? Сабакдф сондай болсацшы! М ен щ aAri агам а айтам д егеш м icK e 6ipa3 e3repic акелгендей болды. Бала болсак,та 6apiMi3 байкддык, Кулимэн тетей Tiirri кулш сейлеуге ты рыса бастады. М ен орныма келш отырган бегге табанымньщ асты на салган кдгазды алдым. Ештеме жазылмаган ак, парак, болып шыкуы. Маратгьщ зулымдыгъша кдйран кдлып, зыгырданым кдйнады. Э л п ак, кдгаздьщ ортасьш а: \"Ka3ip урайык, та кдшайык,!\" - деп ж азды м да, Адойдьщ алдьша лакдырып ж1берддм. О л окдш шыгъш тек басын изедъ К рцы рау согылды. Дур етш орнымыздан турегелддк. Адой партаньщ аргы бетшен, мен берп жагынан шыгып Маратгы ортага алдык, — Т а те й , т а л а с о гы с к д л ы ж а ты р ! — д еп , 6 ip кдуз ш ьщ гырьш жтбердд. Адой крлын асыгыс сщ е п кдлып едд, тайьш барьш иьпы на тадд. — Кэддров! Жакдлпов! Шыгьщдар, кэне! — деп Кулимэн татей кдшан 6i3 екеум1з кластан шыгъш кеткенш е кдрады да турды. G rin бара жатып Зэбирэ жакдф кез салдым. Партага 402

етбетшен жатьш солк,-солк, жылаган оны курбы кдлздары крршап алыпты. Бикеннщ оны иьнъшан кушакуап, басын сыйпап отырранын байкддым. Бикеннщ жакры кщз екенш е содан куш бугшге дешн ешкдшан кумэн келт)рген емесган. Сондай адалдыкуы кейде мен сагынамын да. Аупарткомда агайым бар дегешм аузымнан ашулашанда шьидсдн айбат едд, эйткенмен 6i3re агайын гасшщ щлзына уйленген Ж екен дейтш ж т т г щ сонда клейтпй рас-тын. \"Барайык,айтайык.\", —деп Адой болмагасын, барьш кереш к деп сол уйге бардык, Ж е ке н жумысган келмеггп, апкеш з жумыс гстемей уйде отыратын, керген жэб1р!м1здд сол Kicire айтгык, та кдйтгык, — Бугал мектеп б ^ е п н болды, уят, ендд кдйда окцгрымызды б1лмей, сол жайында акц1лдасайык,деп келш ек, — деддк. Ж екен бул к ке , неге екенш, кдтгы Kipicri.Cipo, coFaH Караганда, мен шамалаганнан да жакдгн туыс болып шыкцык,- ау деп ойлагам. Сойтсем, кщзмет жагдайына аса укцтпен кдрайтын оньщ эдетз екен. Эпкем13 б1зден еспгенш айтып берген соц, epreci- ак, Адой екеум1здд адам ж г б е р т кецсесш е шакдфтып алды. Б1заДаупаргкомнан келш шацырып кеткенш б1лген соц-ак, мектепте улкен ж у п р к басталыпты. М аратты деректтр шакдфып алып урсыпты, Кулимэн тэтейге де талай сез айтылса керек. Б1з Ж екен ге болтан жардайдыц бэрш де ж асы рм ай айтты к, К,ол ж ум саганды ры м ы з у ипн 6ipa3 ренж иеш болмаса, б1здд куптагандай кершдд. — М ектептерще барьщдар. Кдлздыц к ец ш н е келетшдей крьлык, керсетпецдер. \"Bip FaHa erripiK айтуларьща болады, — деп акдял уйретп,— Юм сураса да: \"Кдлздыц х ат жазганы OTipiK1', — дендер. М аратгьщ мацайына ендд жоламандар, оньщ е ш тецеа кетпейдд, Kpi3Fa кцын тиедд. Ертесшде узш с кезшде сыртга тур ем, кцсыма Кулимэн татей келдд. — Турганов, 6epi жур, — деп, ез1м1здщ класкд альш келдд. О цаша кдлган соц маган мулэшмси карал:— Эй, баламы- сындар деген-ай, жаньщньщ ашыганын да бимейсщдер, жамандык, icren жур деп ойлайсындар. Мен свйтш мэселеш тоцтатып калмаганда, Кулиясов тура деректзрдщ эзш е баратын едд гой. М ен Кадыров екеущлд 03iM урыскдн больш, мэселеш жаба салмак, болып журсем. Э м баласыцдар гой, кешн кездерщ жетедд. Маган ренжзме, ана досьщ Кэддровке айт, Кулиясовкд тш спей журсш, эщтмеш е р ш т п алады! — деп аркдмнан кдкды. 403

Мен мугалимэмнщ од кылыгын а й кунге дейш тусше алган емеспш. Крндай себеппен ейпп езгере кдлганын б1лсем де, неге ейтш м е т оцашалап эщтме айгкднына мыйым жетпейд. Ж екеннщ о и о м е н жалыкидн, жолыкраганьш да бымеймш. Кейн, есейген сон,, бэрш де сурап алармьш деп ж уруш ем, к д зм е п жогарылап Ж екен соноу Караганды жакка ауысып кетп, жолымыз ту о п содан 6epi жолыкрай-ак, келейз. Элдеб1р бакдлауда журген адамдар кусал кдсылып- кдмтыры лып ж у р т оныншыны да б т р д к . Ka3ip сол 6ipre окдшш к д з-ж т тге р д щ кдйсысыныц кдйда екенш де тугел бншеймш. Марат мыисдда icren жур дегенд еспдм. М еймен 6ipre б т р г е й н макзанышпен айта журетш керш ед. Адой екеумЬ гана ж й керюедпз. ОКисымызбен араласьш турамыз. Ал З аб и р а й Адой ею рет Kopiml. Ж ылап амандасты дейд. М е й крйта-крйта сурапты. Э й умытпаган сыйак^ы. BipaK,.. BipaK,сол 6ip окргадан кейш ж урт кезш ше Забирэ ек еуйз 6ip-6ipiMi3re жакдндамайтын болдык, Кейде бетпе-бет келш кдлсак, K03iMi3Ai бурып э к е т т байкдмагансып ететшб1з. \"С утю тм Ж акдш!\" — деген сезшен баска ол хатга не жазылганьш мен а й бшмеймш. Эйткенмен жауаптьщ кдндай ж ауап екенш сол е й сез де анык, айтьш тур гой. Амал не, баты лды гам ж етш мен еюнпп рет хат ж аза алмадым, батылдыгы ж етш Забирэ да жауабын кдйталамады. Арамыздары жальш 6ipTe-6iprre сене бергендей болды. С е н д дегенге сенбеймш 6ipax, О сы куш де кр нал ьт еске алам. Э о р е с е Адой оны к е р д м дегей 6epi ж й ойлаймын. \"К уйеуш к е п ай та б е р м е й д . Ей, к,ойшы соны! — деп сураганымды жакзырмады\", — дегей 6epi буйрепмде 6ip аяныш оянрандай. Бэлйм, мен й н э й шьиармьш?! М ей acipece сол ой крнайды. К д з баланьщ батылдьпы жетпеген жагдайда ер бала деген атым бар емес пе ед? Кдлайша оцай умытып кете крйдым? Элде шын суймедм бе? Элде ол ce3iMiM э й махабат емес пе ед ? К еп сурак, кекеш м де ж ур. EciMe тускен сайы н ш ш курылысымнын, 6ip ж ерш шетш ж!бергендей шым ете калады. Баданадай кара кез1 ту сыргымнан кддала кдрап туррандди кпнайды. Крлайда маран 6ip eraieci бар с ей л д . Сол кездщ кдйтып келм ейпйн бгдем, кайгып келсе, эй, 6i3 Забирэ екеумы е й белек кетпес ек-ау деп ойлаймын. О й гой, оньщ 6api ой Fana гой 6ipaK, Кдмнш, кдлай ойлауга к адясы жок, дейсш,? Кейш, уйленгешме ей -уш ж ы л болганда, кездейсок, баяры Бикенге жолырып кдлдым. Сонадайдан танып, 404

W> eidmu. й&> имт сонадайдан ж у п р т келш кушакуасып амандасты. Екеушздщ де К0з!мзден ж ас шьпъш кетп. О ны кергенде, менщ eciMe Зэбирэ тары тусп. Бикеннщ оны кушакуап жубатып жаткдны кез алдыма келдд. MiHe3i ашылып, ещ нурланып, Бикен эд е ш келш ш ек болыпты. Ce3i де, кдллыры да Kici кдлзыгатындай. — Кдп, Бикен-ай, сети, мундай келшшек болатынынды бьлгенде, баскд жакуан кдаз1здеп нем бар едд? —деддмэз1лдеп. — Е, сен ашык, ау ы з Забираден де айры лы п кдлран жокрьщ ба? — дедд жазрырып. Эз1лге жырып айтса да, сез! эз1л емес, айыптау едд. Бэлгам, Зэбирэ уш ш FaHa емес, e3i ушш де айьттады ма, гам б1лсш. Ж а с кездщ 6ip еганшп — алтындай кдлздармен араласып журш, солардьщ алтындай екенш анрармау Бикенмен жолыкдфлы 6epi м ен сондай 6ip тужырым таптым. Кейш студент кез1мде тары 6ip кдызбен таныстым. Bipax, сдан ашыкран-ашык, езш кдшып кутылтандай болдым. Ол да, мен де 6ip-6ipiMi36eH элденеш бугш таныскдн сыйакуы еддк, кун еткен сайын сол куддтмнщ растьпъша коз1м ж ете бергендей болды. Сез1нде, Meni сыйлауы нда, баскд да достарыммен араласуында шынайылык,тан re p i э д е й ш к байкдлып кдла бердд. Кешеде екеулпз кдтар келе жаткднда, кдрсы жолыкдфн ж ш тгер етш бара ж аты п OFaH таги 6ip бурылып кдрамай етпейтш. Соны кергенде, кендмм кэддмцдей ecin кдлушы едд. Bipax, берттн кел е с е зб е н айтпаса да кдллырынан, м ш е зш е н \"м ен ж е р д е кдлм айм ы н\" д еген пандыкды, \"ешгамге барынышты болмаймын\" дегендд ептеп- ептеп aipFapa басгагандай болдым. Дегенмен М эриэнщ кейб1р Tepic тусипгше ез1мше эсер етгам келш, жазры каникулда менщ ауылыма 6ipre барып, керш кдйтуды у'сындым. — Бармаймын, — дедд еш ойланбастан.— М ен ойынды бь\\ем, ауылынды керсетш кдлзыкрырмакрьщ гой. Оньщнан ештеме де шыкдайды. Мен сендей ез болашагын ойламайтьш акдшак, адам керсем не кдгл дейсщ. Ауылда он ж ы л жумыс icrecen де, 6ip адым алдьта жылжымайсьщ. Ал кдлада кдлсац, era жылдьщ шпнде кандидат, терт-бес жылда доктор больш uibiFa келесщ. CoFaH толык, кешлддк берем. Оньщ да айткдны езш ше шындык, Ж асыратын не бар, ол буйпп е з шындыгын ашьш а отырьш ж айьш салганда, мен ренжудщ орнына куандым. Оньщ агалары, туыстары кеп едд, жакры адамдар болатын; 6ipaK,М эриэ оларды жакры аддмдар деп багаламайгьш, м е т жакры кдлзмегке орналастыра 405

'бексуппан Нфзкяке-ты. алатын, полыми атакда крлымды тез жетюзетш, пайдалы адамдар деп багалайтын. Олармен менщ ерте басган таныса 6epyiMAi к длай ты н . К,ашкдк,таганыма ы заланы п: \"Сен озЬпшлсщ, Kicire кшлрейгщ келмейпн кырсыкрын,\", - дейпн. Эйч-eyip, екеуниз чтл табы са бермейтшб1з. Сойтш журш к а п ы сезге де барыспай, ара кдтынасты да аскындырмай журш б1ржола суысьш кетпк. ©з ойындарыдай житг OFaH ж олык^ы, e3iM кдларан кызга мен жолыкхым. Мше, осыиьщ 6api кунделшмде жазулы-тьш. Кулэйхан маган соншальщсэчтаздисгердд басган кешкеннен к ей н барьш кезгккен. Анда-санда кдвганука оньщ кдкрюы бар ма, жок, па, ол е з алдына эщчме, менщ бш тм келеччш — баска: махабат 6ip-aK, р ет бола ма, ж ок, па — сол. Bip-ак, p e r болса, кайсысы: Ш олпан ба, Зэбирэ ма, М эриэ ма, жок, Кулэйхан ба, юм? Айталык, 6ipAeH-6ip махабатым Зэбирэ болса, онда Мэриэ, Кулэйхандар нем болады, оларра деген ce3iMiM махабаткд ж атпай ма? М умюн емес, 6i3 кел!скенмен, ондай кщшаткд табигат келгсе ме? Сеуле, со з жок, м енщ сэби сезйчдерЬмдд алгаш оятгы, ■1усшжс1з о я п ы . О ньщ мезгтлаз о л М де, бэлгам, бала кецш ме 6ip -iypAi эсер e i m Крлайда, крота дегеи ынтык, i3ri сез1мнщ басгамасы сол болды. Ал Ш олпан сэл де болса Сэуледен repi саналылау сез1мге себеп болтан сыйакцы. © йткеш оны к р в деп, езЬ уу ул деп, булдыр д а болса болашак, ж айы нда 6ipiHini рет армандадым. BipaK,балауса с е з м — ж аца тутанран отгы кездейсок, кедерп оп-оцай euiipin к е т . Ш олпанньщ м е т кдншалык,унапфны, riirri унаткр н-у натаганы маган мулде б ел паз. Бала сез1мнщ тэй-тэй баскрн туцрыш кддамы рана. Рас, м еш ец еюнддрген, крчты чщналткрн Зэбирэ болды. К # г е л т м бе, элаздочм бе, е з кршбатымды крррай алмаран, сак,тай б1лмеген ж амандыры м ба, afrreyip, Зэбирэден айрылмаитьш жагдайда айрылдым. Акрчл тола басгаган кезде сез1м д е чтлге кене басгагандай болады екен. ©зьм унаткрн М эриэдан ез1м алысгадым. BipaK, одан к е й н менде ен/у махабат болмайтьш сыйакуанды. Сезщад акрглдьщ билегеш махабатгьщ мезгот orin кеткендисген деп туНнмм. Ж аны м кулазып, кезшде Шолпаннан, Зэбирэден крпыда айрылранымды кдйча-крйта еске альш, болашак;гыц белгкчзддтнен уркш, ал арчтары е м р д щ елесш ыстык, керш дагдарып чурганымда, осы Кулэйхан жолыкцы. О ны кергенде, бугал еганшпм, сую сеггвздисгер1м 6ip сызыкцъщ бойына ччзиип чура крлганддй болды. Оньщ ушын Кулэйхан туйнкцады. 406

______________________________________ Щ> eidmu, 6if> mim Bip ойды 6ip ой куып, 6ip ойдан 6 ip о й туы п узак, децбеклцддм. Ащарында келш мен д е еж ел п тужырымга •предддм: 6ip адамньщ гумыры 6ip махабатгьщ тарихы екен. Кэз1рпнщ кдадрш Kid еткенше карал тусшед! екен. Менщ етоешме ренжиенше, крйга Кулэйхан рахмет айгуы керек. ©псешм болмаса, мен оны дел буйпп суйе алар ма е д ? Суйе алмас ем. Демек, махабатгьщ 6ipey гана екеш рас. Тек 6ip адэм емрш щ де балальпы, житгпп, кррпыры болатыны сыйакцы, 6ip махабатгьщ де б1рнеше ем!р жасы, есею кезещ бар Сейтш, адамда 6 ip FaHa махабат болатьшьша, оньщ да зэул1м байтерек кусал 6ipre-6ipT e есейетшше, ал оньщ ж еке- жеке бутакцары жеке-жеке махабат емес, 6ip махабатгьщ ержету кезендер1 рана екенш е к ез1м шубэс13 ж етп . М енщ кез1м ж еткенге К улэйханньщ д а к е зш ж е тю зп м келдь Орнымнан турдым да: — Кулэйхан! — дедем ушагал жаткдн эйел!мд1 иыгьшан сыйпап.— Кулэйхан, ояшпы, 6ip нэрсе айтам. — Не? Keperi жок,1 — Ж о, тындашы! М ен махабатгьщ 6ipey-aK, болатыньш тусщл^м. Тьщдал1ы!..

Ьркгцтан 'Н'фЖеке-ты КЭР1СКЫ З Н еля Ким мен О лег Лиге Крнакуйге e a rn орналастым. Жазушылык, кужатымды керген бойда-ак, а к т айел дерекпрге ез! барып, мен у тш арнайы о ры н сурап экелдд. Ж азу ш ы кдинымнан немд1 аяйын, — деп, кдсындагы келш ш екке кезш кдюып, толтыруыма тш с 6ip тш к кдразды алдыма тастады.— Жалпакц-ап жаткдныма жаман ойлап кдлма, айналайын; жазгандары нды окдш журген соц, крлымнан келген жакрылыгымды жасап жаткдным гой. Менщ жаман ойымша, кэз1рп багытыц кэтгэ дурыс, кдйным: эйелдерден аргык,такдфып 1здеп кэйтесщ. Тапса, таба берсш баскдлар, сен а з тапкдныцнан айрылма.— Эюм эйелдщ аузы сайлеп жатыр, крлы тоцтаусыз жазып жатыр. Куннщ ыстьпдъпына, езш щ ет-ж ендш пне кдрамастан, кцмылы ширак, Буйрек бетз тырсотан толык, Тыгыршыкц-ай денесше дал. уйлеседд. Крцыркдй ж узш е сэуле шашкдн нажагайдай, аузы н анпфн сайьш annaK,Ticrepi жарк,ете кдлады: жарасымды. Б1рак,кдсы KeAicnemi: ею кдбакцъщ тугасер тусында 6ip-6ipme кдрама-кдрсы еддретсш жок,пен бардьщ арасында шеюмдей б1рдеме кррауьггады, анандай бетке аздык, етш-ак, тур. Кдлай болганда да ак^каркдш, арамдьпы жок, айел екега байкдлады. Ак^каркцш, 6ip каргеннен пейш м тускен жецгеме бар бш ен раючеттмдд жаудырьш, еюнпп кдбаткд кетершгем, ею к*лз шекелер1 тушсш кете жаздап диванда эц п м ет eraprin отыр екен, меш керген бойда беттме багжия кдрап тымпия крйды. в зд ер ш е тж е бетгеп кеде жаткднымды керген с о ц eKeyi де орындарьш ан ушып турьш амандасгы. Ак,сарылауы кдгазыма к аз ж у п р те сап: — Нела, м ен кэз1р... Ж урйцз, ага, — дед! де, дэлЬбен оц жак,тукгарге кдрай басгады. М ен алп Нела атгы крота эдеш бурыльш кдрадым, аты тосьш керш д1 ме, жок, турщде 6ip сад секем б а р сыйакцанды ма,— б1лмеймш. Kpi3 кргсылып, ж узш том ен салды. Кэддмп кдзакрл кдра торы кершдд. Лую с ею белмел1 екен. Теледидары м ен телепоны, ш кафы мен тесеп, юлем1 м ен алашасы — 6api бар, б1ршде юнэрэт жок, ж айнап тур. Ак,сары крга телепонньщ трубкасын кетерд! де, тьщдап, icren турганы на каз1 ж еткен соц, кдйта орнына крйды. О л укртты льпы маган унады. — Бул ж акуа бурьш больш па еддоз, ага? 408

Щ вктш, fkf> умт — Ж ок, 6ipiHini рет. — Ш аршакан шыкарсыз, кэз1р ш ай экеп берейш . Уй- ренбеген Kicire К^мзылорданьщ ыстьпы кьшын.— Есисген шыкып бара ж аты п арты на бурылды.— Сыра... кнпчыз... кдйсысын кдлайсыз? Кызлын 1зет-1л.типэтше сенер-сенбес куйде сэл тосылып кдлдым. Мулде ундемей крйканды уят керш: — Бар болса, крш ыз дурыс крй, — деддм сен шьш айтсац, мешш де шьш: сен эзыдесец, м е т и д е эз1д дегендей epi-cepi дауыспен. Бул, менщ ш ынында да, Кдгзылордака 6ipiHini келу1м. \"Ойбай, ол жак, ыстык, куйin турады\", — дегендд кеп естткендисген, макан А фрикадан repi К ^зылордада е ш р суру кь1Йын сыйакуанатын. Ыстьцы болканмен, байкдканым — ауаньщ мундатынысы кец: ецсендд басып езш-жаншымайды. Оньщ у спне маусымныц басы э м накыз ы си крймакан кез1 болса керек. Ыстыкзы онш а елец крилмаканым, cipa, келген бетге жылы ьпдыласка жолыкианымнан да. Ж уы ньт-ш айьш ьт, ш ай мен кцгмызка канкан соц, ак,сур кэстем1мд1 киш кешеге шыкуым. Кун эжептэ^ар ецкеш п кэлканмен, ыстык,э м кайтпапты. / ^ д ь 1ланбакандш ме, далака шыккдн бетге шекем тершш кря бердь Алайда ыстыкцы ынтык?ыкым басты, талай-таллй дацкцы акалар кром ет icrereH Кдзакртанныц бурынкы астанасын ез бепмш е аралап керуге кь1зык,тым. О й л ан б астан солка буры лы п, ж о с п а р сы з, дэнецеаз тартгым да кетпм. Бурылкан сэтге-ак, кдрсыда туркан уйдщ кинотеатыр екенш туркдшан тани крйдым, сэл жакдшдакан соц \"АманкелдГ деген атын да окэддым. К^лзылордада ж ас акрш- жазушылардыц кеп екенш бтлетшмш, кинотеатырдыц кдсыма барсам, солардьщ 6ipiHe кезитп кдлатындай керддм де, оцашалыкымнан айрылкым келмей, оракыта етш кет- пекке уйкардым. Дегенмен кдндай фиммдер ж урш жаткд- нын б1ле кетпек оймен аялдап, кеш е жакуакы жарнаманы окц бастадым. Сол сэт ту сыртымнан элдегамнщ тыкдгры есплдь Зауде болса таныс 6ipey-ay деп жорамалдадым. BipaK, бурыльш кдракан кезде-ак, кателескешмдд б!лд|м: бетен k jj3. К,айтадан ж арнамака кдйры ла 6epin, ж ацакы цызды шырамытатын сьтакуандым. Такы карай беркешмде, крга. — Ага, мен аздд е д е т куьш келддм, — дед1уяла жымиып. Сол сэт мыйыма сарт ете калды: крнакуйде керген крвым. — Ж ай ма?— ©не бойымды элдеб1р урей лезде кектеп 409

Нексушпан ‘Н ф кекв-т ы ______________________ ______ етп. М енщ урейленгешмдд е д з да ерцмнен байедр улгерген екен: — Bip хабар экелдд деп, к р р к д т крлдьщыз-ау, aFa. Ке- uxipbfl3! - д е д к ез1 жапалакд-ап — Ж а й сейлесешн деп ем азбен. Ж а ц а урешмд1 ce3Aipin крйранымдай, бул жолы куанганымды да оцай быддрш алмайым деп, жап-жасанды сабырлылыкден: — С ейлессек сейлесешк, - деп суык,жымидым шшмнен: \"KiT96iMAi окди-ан болды гой, езш щ ещ де едем1 екен\", - деп, куана жорамалдап, асьпы стау бага 6epin ж 1берд1м. Т уй сж аз 6ipey екен деп, таныспай ж атып туцпйп журмесш деген оймен:— Ж у р е свйлескешм1з ж ен бе, жок, 6ip ж ерге барьш отырайык, па? — дедм. Кдлз мен куткендей ол сурарыма елгезектткпен елпец е д а крймады. — Бурып болмаган е к е н а з, м ен а з г е каланы аралата- йын, — дедд 6ip тур/ii i3eTri, езу^мен рана кулш, Ак, сары е д з екеуш щ сырласьш улгергешн сезе крйдым. Эйтпесе, бурьш менщ мунда болран-болмаранымды кдйдан б1ледд? Кдлз кинотеатырга карай журген сон, мен амалсыз iAecriM. Кртарласа берш барлай к ез тасгадым: бойы иыгымнан рана, устшдеп кекппл кейлеп кара торы орцн жакры ашып тур, жап-жас, ал! Tiim куйеуге тие крймаран тэр1здд. Иырына iAe салган узьш баулы кара к ек крлсомкеа мыедны н суйкеп, сыйпалап келедд. Ж елкесш е rycipe крыл, шангыныц ушын жукд буйралапты. Кдрсьщжарьш мацдайына кулага кайырран алды да аздап буйра. Крцыркай шашыньщ майда, жумсак,- тыгъша орай мшез1 де биязы сеюддд. Сымбатьша сукданран сайын саса бастадым: бул е дздьщ ойы не, мына едлыгы не, оньщ алдында ез(мдд калай устаганым ж е н — осы кеп жумбакды б1ртшдеп шеппп алуды ойладым. — Атьщ KiM, айналайьш? — Bepi м еш Нела дейдд. Ci3 де солай дей бер1ндз. Ал дурысы — Нэлли. Кдзак, екен деп кдлмацыз, керкш н. Кдрзылордада \"корей\", \"чосон\" деп жатпайды, кэрю дейдд, ©3iMi3 д е уйренш кетпк. Ш ьш тацданып басымды шайкадым. Т ш нде титгей 6ip сезж салатьш селкеу болсашы! — Ж аным-ау, т ш ц де, ендн, де казакд-ан аумайды гой. — ©ripiK айтасыз, aFa. Ci3 мана о д е т бурылып кара- дьщ ыз гой, куддктенддрцз. 410

— Ж о, мен онщнен емес, кудйсгенсем, атыцнан кудцег- енген болармьш. — Балгам, — дед1 кщз иырын да, кабагын да 6ip сэтге кетерш. — Kapiciue бымейсщ бе? — Kapicme бьшесем, к эр ю тн деуге кандай кащым бар, ара? Ci3 м е т мулдем казак,болып кеткен екен деп кдлмацыз. Т уйнбеййз гой, эйтпесе Kapicme сейлесер еддм. — О ньщ жакры екен. М енщ атым...— дей б е р т ем. — Бьлем, —деп i/iin экетп.— Б кмесем, артьщь1здан э д е т куып келем бе? Ютэптерщздд тугел окдщым. Ж аца йздщ гам екешщздд Сэлимадан б ш е н соц, бугш акрф каланы ара- лайтьш mbiFap, кдрсы болмаса, кдсында ж урш эщтмелесейш, кунде крлга тусе бермейгш адам гой деген ой келдд, айып етпесйз! — Ж о, оньщ ней айып? Эцпме деген адамды жащандас- тыратын нэрсе гой, —деп, м ендеж эп еге кдлдьгм. Б1рак,шлмнен: \"Не эцпме айта крюы мумган? Ана гатэптщ Kemmcepi гам, езш}з емес пе? Ана гай ам1рде бар ма, бар болса кайда?\" — сыйакуы uibiFap?\" — деп крраштау болжалдадым. — Э щ тм е т асыкдай айта жатармыз, ара, К^лзылорданыц кдй ж ерлерш к ер п щ з келетш ш эуел1 маран ci3 айтып крйьщызшы. Элде кеше-квшеш шетшен аралай б ерейз бе? — Егер алые болмаса, буры н угамет орналаекдн уйдД керсем. — Онда, кайтадан крнакуйге карай бурыламыз. Ci3re коне Кдоылорда керек екен гой. Екеу>пз ендд батыс ж акда бет тузедис. ¥рлана Нэллиге тары квз тастадым. KapicKe украйтынын K33ip байкадым: кас- кабарыньщ томпиран бтм1нде, бет ушыньщ бш нер-бшнбес двцгелекпгшде кершш-ак,тур екен. Kapic екейш е K63iMэбден жеткен соц, Нэлли эуелпешен элдекайда эдеш свшакуаньш кетп. Шымыр, сертпедей д еней сымбатты, талдырмаш. Коз алдында крраланран кегю келецке бар. ¥сгамды, ойлы екеш сол кез б тм ш ен де, евзшен де сезш ендей. Кеуде тусына квз1м суйсше токтап, онысын ацтартып алмас уппн, томен карай тез тайкц с ы р гь т кетп. Корисп-ак, керйсп болганда да, бфден жарк, ете калатын жалтылы жок, ж ан дунией жузш щ жылылырынан сэулеленш туррандай айрыкдпа керйсп. К ецш м е енд1: \"Эй, келшшексщ-ау\", — деген кудпе гардь \"Апьфмай, кврмей ж аты п кацш м кулан барады-ау, осы!\" — деддм iurreft вз-вз4мнен ж урекйнш . Cipa, менщ 411

Ъекултан НфкеЬ-ты ундемей кдлганымнан сезистендд-ау деймш, Нэлли жымиып беттме кдрады. Kicim сыйлап, кендлше кдрап сайлейпнш сол жымиысы-ак, ацгартгы. — \"Бул e3i не к алган адам? Kyfteyi бар ма, у й кдйда?\" - деп, 6iAe алмай, сурайьш десещз, сыпайыльпъщыз лабермей келе жаткдн шыгар, aFa? М ен кулш >габерд1м. Зеректшне суйсшгешмнен тацдана басым шайкддым. — Солайы солай, - дедом мойындап. — Бэлюм, бму уппн сураганньщ айыбы жок, шьшар, 6ipaK, маган сурак, крю деген кей жагдайда суганактык, зорльщсыйакд-анады. Айтута тикптсш адамдар 6ip-6ipiHe былай д а айтпай ма? — Былай-ак, айта салмайтьш адамдар да болады, aFa. Мен 6ipaK, айта б ерейн: куйеутм — инженер, командировкада. Bip баламыз бар, жакршда еюге толды. Экем кдйтыс болтан, шеш еммен 6ipre турамыз. ©згм обылыстык, гэзетге icreflMiH. Ж адагы крнакуйдеп Салима екеум!з онжылдыкды 6ipre 6iripreMi3. К еш н ол отбасы жагдайымен окдомай кдлды, 6ipaK, к п э п п кеп окдды, ете акриды кдоз. Оздо сыртьщыздан бь\\едд, жакры кередо.— Тындап к е л е аз бе дегендей, беттме жы мия 6ip кррады да, сезш жалгасгыра бердо.— С ен еаз бе, aFa, мен де аздо сыртьщыздан жакры карем, — дедо жуз1 курендтш. М ен не дер1мдд б1лмей, жы лы жымиып бетше кдрадым. Ол бетш менен келегейлеп, мандай шашын кдйыргансып, крльш тамен ту ар м ей крйды.— М ен жакры керген Kicim ci3 де жакры кередо екенстз, - дедо кенет крлын тамен Tycipin, бетш де бурып,— сол уппн жакры кердом.— Ka3i ж асаураган сыйатрганып, еьц де жыламсырагандай азгерш , 6ipaK, оны бнудорпа келмей, зорлана куммаредо. Даусынан да тумаудан калган кшзрэттей шаршау кдорыл есплдо. Ендд окан мен ашык, емшш, елж1рей кдрадым. — Екеутйз б1рдей жакры керш журген ол и м ? — дедом сурагымньщ орьшды из орьшсыз екенше аньщ казм жетпей ыцрайсызданьш. Келш калган мэшиненщ алдынан кесе arm бара жаткднымызды пайдаланып, демеген болып крлтьпынан устадым. — О л — Мукдгали Макртаев, — дедд де, крлтьпындагы крлымды акдорын кеш н ысырып, бкеп м нен a3i устап алды. Анандай жауап пен мынандай кдлльнргы кутпегендокген, мен капке д е й н ундей алмадым. Кдлайда эцпмеш ары жалгастыру менщ мшдеттм сыйакуанды. 412

_________________________________________Щ> вктш, бф умт — О KiciHi кдйдан керш ж урсщ? — дедом, \"Ал менщ оны жакры керепшмдо кдйдан б1лдщ?\" — дегендо эз1рше бугш. — Ж етгас бесшпв жылы кузде, осы Кдозылордада, — дцдо Нэлли ж ещ л курсшш. С ол к у р а ш с ш щ ©3i кдмастыты н ацгарткдндай сезыдо.— О нда оны нш ы да окдоп жургем. Нанасыз ба, ага, ол кезде мен нагыз казак, едом, бурымым да бар-тьш. KapicrriH дегешме ж ан адам нанбайтьш. Bip куш класс жетек1шм1з: \"Алматыдан келген акрш-жазушыларме! i кездесу болады, сен сейлейсщ\" —дедо. Кцт етсе меш сейлетш абден мез1 еткен, без ете кдлдым. Kapic крвдьщ кдзакща сейлегеш акьш-жазушыларга айрыкдга эсер ететшш шггей сезш турсам да кайтейш, сондай-сондайдан ыгыр болтам. \"Дерекпрдщ тапсырмасы солай, мщдетп турде сойлейсщ\", — деп крймады. Келетшдердщ iuriHAe Мукатали Макдтаев бар дегендо ecrin кдна райымнан кдйтгым. О гасшщ алендерш олердей жакры коретшмш. Ж н ж еп ж ас дегеннщ не екеш эл1 есшдзде шытар, ага: елец де елец, е зщ де елец — 6api елецге айнал ьт кеткен к ез гой. М ен оз басым 6ipeyre айта алматанымды да, б1реуден ести алматанымды да елецнен 1здейтшмш. Мукатали атаны сейтш журш тапкам. Ендо сол дддмнын азш коретш болтанда, — нанасыз ба, ага, — дал гашык,житпме жолытатьщлдй толкц1дым, сойлеуге журексшдом. Соз1мдо он рет жазьш, он рет жы рткдн шытармьш. Класс ж етекш тпз акр1лды эйел едД, со Kici, airreyip, устш ен кдрап тузетш ойтш-буйтш журш , акцгры бар сез^мдо бастан-аяк, жазьш бергендей болды. Бэлюм, 6api ©з соз!м болматан соц сойтпм бе, жазгандарымды окц алмай жацыла бердом, сонан соц сез1мнщ аятьш кагазга кдрамай айтгым. \"М укатали ага! — дедом тералкцга бурыльш.— М енщ ец жакрш досым — а зд щ ©лецдерщ!3. М ен С1здо елендерпцз аркщлы бурьшнан б1лем. Куансам да, кайгырсам да, меш дуниедепнщ бэршен артьпр жакры коретш жалтыз шешем бар — ец аяты со Kicire окпелесем де, тупга уйге Kipin а л ь т а з д щ елецдерццздо окцмын. ©йткеш менщ одан жакцш сырласым жок, Мен сыйак,ты мыцдатан кдрындасыцызды ж акры елендерь щзбен куанта берщ з! — деп ем, б1здо кэйтесщ дегендей, онымен 6ipre келген ею ага томсырая кцльшты.— О здерге де творчестволык табыс ттлеймш! — дедом саскднымнан. Мшбеден тусш келе жаткднымда, Мукатали aFa орньш ан турьш маган карай журдо. Ж урепм аузыма тытылды. Нанасыз ба, ага, крркгым ба, куандым ба, осы кунге деш н бымеймш, airreyip, оц мен тустщ ортасындаты халде калдым. Алпамсаддй 413

Ъекутан Иф/секе-ты____________________ _ Kici жы миып жаны ма келш: \"Келпи, каргам, шашыцнан тск ей ш ! Июкешн тек кдна, тшспешн. К елш, каргам, ша- шьщнан ю скейн!\" —дедг О ю сден соны еспген мен кандай бакргггымын, ага! К езЫ сонда жасаурап кетп-ау деймш, аганьщ алаканы шашыма тиген сэт басымды кетерш бетше карасам,— нанасыз ба, ага,— мелт-мелт етш оньщ да кез жасы тамып кете жаздап тур екен. Ецкешп мандайымнан суйгенде, сол жасы, сез жок, шашыма тамды гой деймш. 0йткеш ол менщ мандайымнам сушп турып шашымнан да шскедд. ¥зак, шскедр Иыгыма салган ею крлы салмагымен басудьщ орнына меш жерден кетерш акеткен тэр1зд|. Кдлай аягымды алып жургешмдд, сахнадан кдлайша суршбей тускешмдд, кэйтш е з орныма барып отырганымды — 6ipiH д е б й м е й м ш . Ke3iM к ер м ей, к у л ан ам е с п м е й калган сыйакцы. Bip кезде барып, жацагы езв д з крнакуйде керген С алим а бушр1мнен турткенде гана, eciMAi жидым. Ke3i шарасьшан шыгып шошьш кетштг Тукке тусшбей, бетше багж ия карасам керек. \"Б1рдеме кершдд ме, неге жылап оты р сьщ ?'1 — дедд сыбы рлап. Бепмдд сыйпасам, су-су, шынында, жылаппын. Ал 6ipaK, кдшан жылаганымды езЫ бьлмеймш. ©згеш езш ен де артык, тусшетш, 6ipeyai унатса кулай унататын, тек жакры керу ушш, баскалардьщ жакрыльпына суйсш у ушш жаралган мундай эсерипл адамдардьщ ем1рде бар екенш е сенетшмш. Сондай 6ipeyre жолыкрам-ау деп армандаушы да ем. Ендд, мше, ондай адаммен ойда жокуа ушырасып, оньщ алдында вз1мдд кдлай устарымды б1лмей дагдардым. Тек элден уакрптан кейн: — Дегенмен сеш керш, алп сезшдд естш барып елген Мукдгали бакьпты екен, - деддм эл1 де iiiiKi теб1решомд1 ерюн баса алмай.— Бакрпты екен маркум! — Кдйдан биейш , aFa, соган бола бакргггы бола крю ол ю сшщ кдсиетше украмайды. Куанса куанган шыгар, эй, 6ipaK, бакдгггымын д ей коймас. К дйта кдйран агамыз арм аны н улгайтып алды ма деп крркдм. С о Kici маган •пршшгшде тула бойы лыкрыган арман мен сатыныигган атыла ж аздап журген адамдай елесгейдд, arneyip. Б1рдеме десем, элдеб1р агат сез айтып кдп, ем1рде онсыз да сирек кездесетш мынандай сэттен айрылып кдла- тьшдаймын. Нэллидщ п е р ш те кендлше кдяу Tycipin алам ба д е п , сезден, сейлеуден к,органдым. О ньщ соншалык, шыншыл, ce3iMre тиетш сездершщ кдсында м енш куйю 414

________________________________________ 'Щ ekmm, Inf) «мм ш ьнаты ндай. У ндем еш н десем , ол да уят. © з-ез1м нен теменипктеп: — Кдйран Мукдц-ай! — дедш курсшш. М енщ оныма Нэлли мулде мэн берген д е жок, е з ойымен ауре боп келе жатса керек, эуелп эцгтмесш жалгастыра берд). — Свйтш, aFa, бурыннан жакры керген адамымды сол кездесуден кеш н ш гп ойласам уйкцай алмайтьш болдым. Уйрешшкп aMipiM 6ip айдалада кдльш, со Kicire байланысты киялымдз баскд 6ip empiM пайда болды. BipAeтусзмде керсем, кейде ещмде елестейлд; кдйсысы ш ин, кдйсысы кдшл екенш ажырата алмайтьш хэлге жетпм. © зш керш, оцаша сырласа алмайтьш болтан соц, крялымда керш, кдтальпуу\\а сырласам. Кейде, Tinri: \"Осы мен жынданып кеткешм жок,па?\" — деп, e3iMe ез1м кудпсгенш журлдм. Ci3 б1лмейс1з бе, aFa, кездесуде маган айткдн ©лещ тущ ыш сол арада ш ьтарылтан ба, жок, бурын жазылган ба? — Б1лмейлд екем, — дедом шьшымды айтьш. Дерш деп алып, ондай жауап бергешме ©3iM уяльш, кэтелтгтмдо Р е ­ шала жуып-шаюта асыкцым.— BipaK, Нелэжан, сол елендо Мукдрали агацнын, тек caFaH арнаганы на м ен титтей де куманденбеймш. “Апырмай, Мукрца осылай депзген крндай кдоз екен?\" —деп кдозыгушы ем, ондай елец турызган саган рак^ег, саган Мукцндыда, меш де жольщгырган Кдозылордага ракмет! — Нэллидщ эсер м ен толкц сейлеп кеткешмдо сездом, 6ipaK, теб1рене свйлеген оны толганыссыз тыцдау да, оган ce3iM тежеп, сабырлы свйлеу де, менщше, еш мумюн емес едо. ©йтер болсам, М укадньщ ©зш де, елещн сыйлатаным eiipiK-ii. Нэлли кенет сол жакдса бурылды да, крлын крлтьпымнан алып юлт токцады. — Мше, ага, Кдзакрганньщ басшылары ооднда болтан, — дедо сары уйдщ узьша бойьша ©3i д е алкаш керш тургднлай сьшай карап.— K©3ip бул уй — жьшдыхана.— Екеум1з оньщ касьшда 6ipa3 бегелдок. С онан кейш коне базарга, 1лияс Ж ансупров туркан уй мен баспаханага бардык, Аралары жакдш болгандыктан, оньщ бэрш е к©п уакдотымыз кете крймады. — С ы р бул арадан алые па? —дедом барьш квруге ниеттм барын ацгартпак, оймен. — Соншалык, алые емес. Шаршамасацыз, апарайын. — Ойбай-ау, CbipFa амандаспасам, кдеиеп урып кетпей ме? 415

ЪеЬултан НуЫ сеЬ-ты_____________________________ Аласа уйлердщ ара-арасымен солга бурылыцкдярап, базардьщ сыртьшан ететш кешемен кщ аш томендеддк. — Слздщ сурак, крйганды зорлык, санайтыньщыз онша жакры эдет емес екен, - дедд Нэлли крлсемкесш 6ip иьпы- нан екш ппсш е ауы сты ры п ж аты п. \"Н еге?\" - дегендд ацгартып, м ен бетш е ацы ра кдрадым.— Ci3 сурасацыз, езшдзге керекпга рана сурар еддцз, ал мен е з бетзмше айта береган десем, о з г е к д ж е то з жакдсд лагып кетем бе деп крркдм. — М ен де солай: айткдщ келмейтгн нэрселердд сурап, жаны нды ауыртып алам ба деп крркдм. Сурап кдлган соц амал жок, б1рдеме деущ керек; 6ipaK, 6ipey сурады екен деп, купиянды б1рден аша саласьщ ба, кдшала-кдшала кдгеындатьт 6ip eTipiicri айта салуьщ мумюн. Сега де, вз1мдд де сондай етрисген кррраганым рой, ейтпесе сурак,-жауапкд б тспестей жаулыгым жок, Ал ендд сура десец, 6ip нэрсе сурайьш: менщ Мукргалиды жакры KoperiHiMAi кдйдан б1лдщ? — О л соншалык, купия деп ойлайсыз ба? Романьщызды окдяганда, \"Жулдыздьщ\" кдязметкер! деп отырган дэу сэры ж ш т г у зд щ М укдгали aFa е к е ш н м ен б1рден таныдым. Соншалык,риза больш жазыпсыз, ондай ризашылыкдф, менщ б1лу1мше, тек Мукдгали ага татиды. М ен бурый коп нэрсеге мэн бермейтшмш, осы куга кдза к,дегендд айтсам да, еспсем д е коз алдыма б1рден Мукдгали ага келедд. Кдяскдсы, aFa, менщ буюл кдзагым — Мукдгали. — Айналайын! — деген создщ аузымнан кдлай шьпып кеткеган ацгармай кдлдым. Айтьш альш барып, соны айта алганыма куандым. — Айналайьш Нелэтай, Мукдцды жакры коргенщ 03i де кдзакды жакры коргенщ, олай багалаганьща мьщ да 6ip ракдмет! — Ал ci3 KapicrepAi жакры ко р ейз бе? — Ж акры керем. — Неге ойланбай айтгьщыз? — ©йткега ойланудьщ кджетз жок, М енщ Олег дейтш досым болтан, кэр1стердд мен сол Олеггей адамдар деп тусшем, сондьпрган жакры керем. — Онда, ага: ci3re де, О легке де ракдгет! Корддщз бе, акрфыпда й з бен 6i3 квит болдык,— Нэлли беттме жьгмиып, ж анары м ен аймалап кдрады.— Ka3ip ол досьщыз кдйдд? — HoBOci6ipAe. Ж алп ы , есщ де болсын, Нелэ, менщ угымымда, 6ip рет 6ipeyre шын ниетичен жакрылык, жасагш i адам сондай жакрылыкды сан рет эрюмге жасайды. Олег — 416

I ___________________________ ekmirn, 6tf> умлт сондай адам Алматыньщ касындагы \"Чапаев\" совхозында токраннан аскдн 6ip эж ей бар, сол Kici айтады: \"Эншешнде эрюм жомарт, ал кдн базардьщ как, ортасьшда турып 6ip сом кдрыз берген адам — сол ш ын жомарт\", — деп. — К д лай-кдлай?— К,абатын ш ы та ж ы м и ы п , укдтай кдлтанына уялтандай, Нэлли кызарып кетп. Кдйталап айткднымда, тацдана басын шайкдды.— 111ын гой: кдрызды езш е керек емес ж ерде екш щ 6ipi бередд, ал езш е д е керек боп турьан кезде, кез келген адам бере крймайды. Кдлай дал байкаган! — Сол эжей айткдндай, Олег те маган кдн базардьщ ортасында жомарттык,жасады. Екеум1з 6ip мекемеде ютеддк ж эне ол менщ бастьпым болды, мекеме берген 6ip белмелж уйде ега-уш ай 6ipre турдык, О л ж аца уйленген, менщ ею балам бар, 6ipax,отбасымды ауылда кдлдырьш, астанага сока басым келгем. Bip куш О лепм эй-шайга кдрамасган: \"Сега эйелщ де, балаларьщ да сагынады, менде a3ipre бала жок, крй\", —деп, крярда-крймай журш алп белмеш йр ж о л а маган босатьш бердд. Оньщ, тйш , соны кдлай ретгеп ждбергенш тусшбей каддым, мен 6ipAe-6ip эрекетш е араласкдм жок,, бастыкрарга барган да, жерплпсп ком итета кенддрш ж урген де — 6api 63i. О ндай м эртак, менщше, ж акры ны ц гана крлынан келедд, Нелэжан. Ал егер ол меш белмеден куьш шыгъш, оны езш е алып кдлса, кайтер еддм? Бастыгым болтан соц, амал жок, OFaH да кенер еддм. Кдыскдсын айткднда, астындаты атын маган тусш берш, оньщ e3i ж аяу кдлгандай жагдай. Кеш нп жакрылыктары д а одан кем емес, 6ipax, ол кезде 6i3 уй-шдм1збен араласьш кеткенб1з, доска досгьщ карайласуы мщдет те гой. Бурыш-бурышы мужылтан тэпелтек уйдд айнала берш, каланьщ шетше ашыкдса шыкдык, Алдымен кез1ме Сырдьщ аргы бел тусп: кдлыц жиде, жьщтыл жузтанысымдай жылы ушырады, 6ipaK, тотайдьщ уш ы -кцы ры н б1рден болж ай алмадым. Артынша ею-уш атгатан соц Сырдьщ e3i кершдд: жарлауьгг жата шьш-шьш толып, супн аз каткан шайша акдпулан тартып ж аты р екен жары кды к, Ентелей ж урш Нэллиден озып кеткен екем, аргы-берп жатаныц арасы алпыс-жетгас кадамдай бар-ау деп шамаладым. Жатасына жакдшдай бере токд-ап: — Ассалауматалайкум! — деп, крл кусырып тагзым етпм. Крлымды кеудеме баскан куш басымды кетерш, — Нелэжан, — деддм солай бурылып, ата-бабамызга ана болтан 417

Ъексутпан Иф>1секе-шы Сырдарияны туцгыш керш турмын, кер1мдитне не сурай- сьщ?— L\\repi 6ip аттап, Нэллиге кушагымды аштым.— Айтар сез1мд1 айтьш алып, аш ар кушагымды а ш ь т алып, мунымды ол жещлтекпк санап кдла ма деп, сел крпыжыкз-адым. Алайда шггей тэуекелге мшш, не керцчдж сурайтыньш еспгенше кушагымды жимауга уйгардым. Кдбагын кдгып жаберш, Нэлли сел езу тарта ойланьш крлды. О а н okjjc 6ip ой келгенш кул1м ете кдлган кезшен байкдп улгердЫ. — С ура десещз, сурайьш, aFa, - дед1 кул1мдей жакдш- дап.— Досьщыз Олег туралы, эйтпесе, airreyip, кез келген кешпкерш Kepic етш 6ip шыгарма жазьщызшы! — Ж азам ! —дедДм кушагымды ашкдн куш крлымды олгалеп.— Tipi болсам жазам, Нележан! Кдсиетп Сырдьщ суы куе: сен туралы жазам!— Кушагымды ашкдн куш Нэллидщ кдрсы алдьша токхадым. Оныц ту а езгерш кеткенш сол арада байкддым: кейлеп кусал ерш де, кезш щ алды да Kerepin к еткен тер1здендд. Ж у зш е н де, ж анары нан да жылылык, ушты-куши жогалыпты. Ж урепм су ете кдлды: Нэллидщ манадан 6eprici энш ейш м е т телкек кдллганы сыйак,танды. Кдрсы алдында кушак, жайып турганымды байкдмаган адамша: — М ен туралы ж азбады з, — дедд тусш суыта басын шайкдп. С ол муцды кеш ппен кдбагын шыта Сырга 6ip сэт телмзрш турды да, жагага карай у н а з бурылып журе берд!. М ен ацы рган куш крлымды Tycipin, соцынан iAecriM.— Мукдгали аганьщ era ауыз C63i менщ бугал eMipiMe жетедд, ендд о гаам ен ж агал асьт кэйтеоз? \"Ж агал асьт к эй теаз?\" Тебемнен сукдог 6ip суык, ине ене бойымды шанши етш табанымнан 6ip-aK, шыкддндай болды. \" Н е т мегзеп тур?\" Тула бойымнан тер саулап кря бердд. Кдтарласпай токд-ап, кез1мдд жум а ойланып, барма- гымды Т1стед1м: есш е Мукдгали тускен екен гой. Кенет сол сэт кулагыма куб1рден repi сэл кдтгырак, сыбырлай шыкдсдн дауыс келдд... — \"Б1лем: саган жете алман, — гарыштасьщ, Белгш мангтлжке табыспасым. Дерт те емес, кушк те емес, жар да емессщ, Сен маган сагыныш боп жабыскдсьщ\". Сенес1з бе, ага, осы елецдд Мукдгали aFa емес, со racire арнап мен ж азган сыйакд-анам. М енщ ойым, менщ ce3iM: 418

\"Дерт те емес, к у й к те емес, ж ар да емессщ, Сен маган caFbiHbnu боп жабыскрсьщ\". Б1лддм: Нэллиде жаны н шггей мужитш муц бар. Балкам, отбасына байланысты болар? Мынандай незж жанды мэпелей алмай, Kyfteyi крр кдялып ж ур ме, и м б1лсш? Ондай куйеуден кеции крцылтакрып, сонымен 6ipre сорлы боп етш бара жаткдн eMipme ж аны аш ьш та жудей ме, и м б!ледд? Кдбагынан танып, кдддрше жетер адамды и м армандамайды, буда да бар-ау 6ip арман, Кенет сап ете кдлган ойымнан ез1м сескемддм: \"Эй, осы Нэлли Мукдца ташык,шырар?11Куна да болса осы сэт ойыма сол келдд. Ендд аз бегелсем, кунал1 ойымды к е зм н е н Нэлли okjjh крятындай саскрлакуап, жалма-жан пиджэпмдд ш ешш мужьлген шидщ туб1ртегше тастай салкан бойда ж ейдемнщ ж ецш туре берш С ы р жакасьша шекелеп отыра кдлдым да, алакдныммен ылай суды кесш-кесш алып беимдд жудым. Беторамалыммен суртшш турып кез1м Нэллиге тусп: менщ ши успне лакуыра салган пиджэпмдд кдрына ш п, дарияньщ бетше телм1ре у цш п тунтиык, ойва кеш гп. Ж елкесш е Tycipe кдяркрдн крцыркдй ш аш ыньщ ушында улпа буйра э л а з желдесшнщ эсерш ен луп-луп булилдейдд. Табиратгьщ мен украйтын купия унш тьщдап, елтш турFan Tapi3Ai. Улшлдеп крбагын сыйпаган к е и л шашы, иш кентай кдярлы мурны, б уртиьт к езерщ и кершген ерш мен томгютан Teci, кргрынан кдраганда, ж ара келш жагага крнган балапан уйректей He3iKTiKTi елестетедд. С у т р иектщ бауы ры на тырылган тамагыньщ асты эдем16ip эуеннщ тр1мшдей, дэл бейнелеуге болмайтын ертеп ем1рдщ тати елесшдей сыйкдярлы. ¥ят болдь!, узак, сукуана кррап кдлыппын. Bepi бурылдыда, Нэлли кдызарып кетп. М ен кдясылганымнан кездмдд а л ь т кдшып, аргы бетке кдрагансыдым. — Сагатьщыз К рита болды, ага? — Бестен жиырма минет кетп. — Эл1 ерте екен, оцда. Анау аргы беттег! тогайдьщ кдсына барып керпщз келе ме? — Ойбай, Нелэжан-ау, агарда дариядан ж узш етердей онер жок, крй. — Одан крркрацыз, кэз1р кдйык,келуге т т с . Аяк, кшмппздд осында тыгып кетем1з. Ме, пиджегшдздд кшп алыцыз. О здщ дайындьпъщыз жок,сыйакуы, эйтпесе шомылып алсак, жаман болмас едд. 419

Ъекьутан НЖэкеке-тъ Апырмай десечш , сондайчюндайды алдьш ала ойлау маган крнбаган гой. Кдрашы е н м кдндай мумкшдцсген кур кдлып •гурмьш! К ерю кейлек сыртынан к ез суырады, шешшсе, кудай-ау, ес1мнен тандыратын шыгар! MaFaH кдрамай, е зщ шомыла бер, — деддм ейтелнш е сенбесем де, сейтш кала ма деген умилен. О, еркектщ дэмей- ай крйран, суг'а кеткеннщ тал кармаганындай далбаса. Арамдьпымды биип крйгандай, Нэлли жымиып басьш шайкдды. — Ол кульпъщыз жузеге аспайды. К езЬш щ алды, бет ушым шым етш кря берди Кд1зарып кеткетмдд бьлддм. Эзьлмен кутылмаска амал калмады. — Крйтейш ендд, м енен repi бала гой, алданып кала ма десем. — Э йел ешкашан алданбайды, aFa, алданып калганеиды. \"Сен де сейт\", — дей жаздап, тшмдд л егей крйдым. >KoFapFbi жак,тан тырылдап моторлы жалпак, кдйык, кершдд. Нэлли айкайлап крл булгады. Кандай тарлб1 барын кайдам, кэйьщгагы ею жМ т 61зд1отыргызып алып аргы бетке ап-еэгге жетюздд. М ен акагаын талемек боп калтама крл салып ем, у э д ел ест крйгандай, eKeyi де без ете кадды. Кэйтем деп Нэллиге карасам, оньщ еиггецеде жумысы жок,, жайбаракат кайыкуан т у с т барады. Балагымды т у р т мен де сура сеюрддм. Крйык, та сар-гур етш орньш ан крзрала бердг Кумдауыт ж ага ыстык, екен: табаным тигенде, тула бойымнан ток еткендей болды. Балагымды Tycipin ж атьт, Нэллидщ балтырына к е з ж у п р т т улгердЫ: (дылтасына дешн кара балшык, шашырапты, жаньша журелей отыра кап, алаканыммен суртш тастагым келдь Ж арлауьп-кабакцан жогары кетер1ле сап тогайдын, ш елне 1лиспк. Агаш-араштьщ арасы кагм-к^паш жол. Озьщкдфап к е т т ж ы щ ы лды паналап Нэлли балтырындагы батпакцы суртюлеп жатты. Сол сет менде: \" М е т мьша елазге кдлай жалгыз 63i крркрай экелдд?\" — деген 6ip танданые оянды. Эцпм есш е Караганда, ж е т т с бесшип жылы он желде, демек, менен он ж е п жас кшп. Бар-жогы жиырма тертгеп жап- ж ас келшшекпен мьша оцашалыкуа калай сейлесем? Эй, осьщ эуелде м е т е д е т сынагалы журмесш? BipaK, алдымда ж ы м ия кутш TypFan Нэллидд кергенде, элп сезш м ез-езшен сешлш сала бердг Катарласып касына келгетмде, глесе журе берт: 420

— Н ан асы з ба, aFa, — дед! е з ш щ с е з б а с та р д аFbi едепмен,— мен Мукдгали аганыц кеп елещн ол емес, ез1м HibiFapFaHAafi сезшем.— \"Байкус бала-ау, э м Мукргалиды ойлап келедо екенсщ гой? —дедом шпмнен танданьш.— Кейде жацылайын десем де жацылмаймын, жакры елецдерш тугел жаткд быем. Ал оны ц кейб1реулер1 туп-тура маган арналгандай. \"Сап-сары сагынышпен жагаласып, Жастык, eMip басымнан барады асьш. Кезше 6ip кершнп, тынайьш мен, Кдйдасьщ, кдйдасыц сен, бала FaiiibiK,?\" — д еп, о л K id м е ш eMipi б о й ы 1здеп е т к е н с ы й а ку а н ад ы . — О сы елец e3i де саган арналгандай, — дедом Нэллидо иыгьшан алакдныммен кдоъш. Оным ез1мше OFaHага екешмдо ацгарткдным. Соным эсер етп ме элде манадан берп кии толкуы coFaH жетгаздо ме, токуай кдлып алакднымен кеудемдо басты. Бепме тура кдрап турып: — Ж ан адамга айтпаган 6ip сырымды азге ашайын, — дедо ещ аяк, асты бузыльш,— м ен Мукцгали агата гашык, екем.— Деш сау ма деген адамша урейленш, Нэллидщ кезш е кдрадым. Ол да меш yFa крйды.— Рас айтам, aFa, FaiiibiK, екем, — дедо кдйталап.— О ны е з 1м де ол Kici влгеннен к е й н б1лдом. Эттец, ем1рдоц 6epi 6i3 ойлагандай бола бермейдо гой, эйтпесе мен о Kicire вйел де болар едом, ага. Нанасыз ба, ага, болар едом. \"Агатай, ауырасьщ гой, осы б а л е т крйшы, шшепп! М ен уппн, ел ушш езшдо гактдпты!\" — деп, аягына ж ьпы лар едом, жылап жалы нар едом. Егер ейткешмде, айтыцызшы, елмейпн едо гой, э, ага? — Эй, жаным-ай! — дедом Нэллидоц ж а н тазальнына еляареп. Иыгынан крпсыра кушакуап бауырйма тартгым.— Крлымыздан келсе, крйсымыз оны ел-прер едок?! Колецжакры елец ж азам деп, жаны п кеткен шыгар, гам б1ледо? Екеум1з де у н а з 6ipa3 ж е р олгероледок. С элден кеган курсшш, Нэлли езш ен e3i басын изедо. — Рас айтасыз, — дедо сонан соц кдбагын ш ы тьт,— ол 6api6ip елетш едо- О ны ц титл ерте елгеш де акдолдылыгы сыйакцы: ез елендер1ммен жагаласып таласпайыншы, ен д т жолды соган берейш деп, елецшщ epiciH кецейгу уппн о дуниеге в д е т атганып кеткен адамдай. — ©те акдолды сез айттьщ, айналайын! —дедом чп.шнндя да ш ек аз суйсшш.— Эдебиетшыердоц де аузына тусе 421

Ъ ексуш лн И ф кеЬ -т ы _________________________ бермейпнсез. \"Ендопжо/до1олеуме бердом\", - д е г е т шындыкка уйлеседо. Алгаиждо шыгармаларымды жариялауга агалык,кер-сегкет ушш, Мудогалиды мен де курметгейтшмш, езш е де, алецше де ьлтипэпм айрыкдга-тын. Алайда схы ж олы оны мен дол Нэллидей жакры керш тусше алмаранымдыарым-ньщалдындо шггей мойындадым. Эуелпдей емес, ендо мен Нэллидщ ой ж етеп не ер е бастагандаймын. О л 6ipre-6ipTe Мудогалига жакршдоп, ал м енен бижтей бердо. Ж акр ы керу, унату, эрине, ол да улкен сез1м, м ен Нэллиге дэл осы сот табындым десем болады: осыган деш н де, осыдан кеш н де елдеюмдо ейтш еле суйген ейел баласьш кездеспрген еместн, кездеспрмейтш де шыгармын. — Ага, нанасы з ба, — деген Н эллидщ даусы сез1мнщ сыйкы рлы кушагынан м еш тагы оятып алды,— адом адомды езш е украсты щ ары уш ш жакры кередо. К е л к е о з бе осыган? Б1рден кеш се салуыма до болатын едо, 6ipaK, ол сездщ астарында не жатдонын таппак, боп, сел бегелшюредом. Акдоры табан астьшда таба алмасымды тусгнш: — Иэ, — деддм басымды изеп,— кедосем. — Оран келксещ з, мьшаран к ем сео з бе: керу ардодлы адом адомньщ т ек тур-тусш таниды, ал ici мен сезш е карал дона ж аны н таниды. М еселен, а з досындо журдонрз, бэлюм, талай p e r 6ipre болдьщыз, сондыкуан Мудогали аганьщ бет бейнесш м енен алдекдйда артык, 6iAeci3: ал, кещ лнузге келмесш, eMipiMAe 6ip-aK, р ет керген мен ол ю сшщ жаньш йзден repi артык, тусш етш тар1здомш, ейткеш, сездщ ш ы ны керек, оньщ елецш м ен а зд е н сан есе кеп окдмы н ж ене а з кеп адомды окрсыз,— м ен кебш е-кеп Мукагалиды тана окртмын. — М уньща до келкем.— \"Адомньщ турш керу де жаньш тануражэрдемдеседо\", — сыйакцы б!рдемелердо айткдом келш едо, одан аяк, асты айныдым: ем1рдо ереж еге айнаддырсац, айтар персе кеп крй, оньщ не кереп бар? — М ен о зд е й ж азуш ы болмагасын, кете тен,еу1м де мумюн шырар, ekreyip, маган ep6ip адам алыстан кершген тау сыйак,танады.— Соны айтып келе жатып бурылып жол жагасьшдоры жы щ ы лдьщ гулше крлын созды. Табанына тж ен Kipin кетер деп крркдш, б ер и крлынан усгай алдым Сонан соц ж ол ортасьша тургазьш крйып, жыщылдьщ ж ацагы крл созган ш аш агьш сындырьш епердом. Унс1з басын изедо де, о л узыген эцпм есш ары жалгады.— Тау сыйакуы дейпш м : сырткдо турдоша карал, дой таудьщ дондай досиеп 422

барын гам б1рден айта алады? Ешгам. Айту уидн аралау керек, кару керек. Басын кар мен муз курсап ж а гкдн суык, таудын, баурайынан жьш -жылы булак, акра, кузы мен ж аргасы кез кдлзыкдырран кей таудьщ етеп ш ацга бегш жатады. Адам д а солай: Tyci суык, кдбагы кату, ускршы ж ам ан кершгенмен, соньщ тукгарше тьпыльш нэп-нэзж жан жатады. Таудьщ сыр-сыйпатын быуге де, адамньщ ж анын танута да е ре мен икем керек деп ойлаймын, ага. — Айналайын-ау, философеьщ гой e3i?! — Айтып кеде жаткам жок, па, ага, украс гаалер 6ip-6ipiH ж акры кередд деп. Акдлндырым болматанмен, елецдерш угатыныма кдрап, жаны м Мукдрали агата селде болса жакьгн ш ы гар деп, 1штей e3iM мак,танып ж урем . А йтпайтынды айткдцздьщыз-ау, aFa.— ¥ялып, Нэлли б ейн басгы.— Макуан- шакдыЕымды да б ш п алдьщыз, кап! — М аккану да куаныштыц 6ip Typi, оньщ н е о н е кдлсы- ласьщ? — Туу, aFa, тогайды керсетем деп экеп, тук керсетпей сейлей бершпш гой. М енщ кеп кемидлШмрщ 6ipi осы: 6ip арьггылсам, эбден акуарыльш б т п Oip-ак,TOKjaFbiM келедд.— Кулш, эбден уйрешскен адамша емш-ерган келш иьпыма крлын салды да, жадагы ез1м узш эперген жьщрылдьщ гулш мурныма тосты. Шскеддм де: — Сенщ т е щ сыйакды, — деддм эз1лдеп. Кдлз, иырымдары крлын отка тигендей ж улып алды. — М енщ т о м крндай?— Бепме 6ip турл1 езгерш, ежДрейш кдрады. Кезшде екпе ме, рейки пе, кдлайда ж акры керуге жатпайтын ж ат ушкдлн бар. Сасьш кдлдым. С ел муддргатен кейш eciM e Мукагалидьщ елещ тусть \"Картам, сенде жер1мнщ mci бар-ау. Ж е р mci жупардан кдымбат маган\", —деддм соны apauiaFa тартып. Нэллидщ жуз1 крлма-крл ж ы лып сала бердд. — Баскдша оймен айтгы ма деп, ашуланып кала жаздап ем, ага, — дедд ойын ж асы рьт-жаппай.— Н е де болса оздд 6ip сасгырдым, кенпркрз! М енщ ейтш кд.хлт ете калатыным болады. Ci3 тугьл сыртынан Мукдрали aFam>i да талай секкем. Ел шдвде о rad жайлы талай-талай алышфшты сез бар, соларды еспгенде, оран екпелеп кдлатынмын. Ундемей, елеф н окдамай к,оям. О -ой, м ен д е ж ы н д ы м ы н Foft, aFa, кдлялымдагы Мукдралиды кдлай жалы нды руш ы еддм сонда. Нелетай, Нелэжан, Нейлэжан, Н эллтм, Нелэм депзш эбден эуреге салатынмын. Касыма отыррызып крйьш, KeuiipiM суратам, 423

Ъексутпан 9Ыоквке-юы_________________________ _ шашымнан сыйпатам, крлымнан усгатам, 6ipaic, ундемеймш. Алпамсадай денеом ен о жагыма шыщды, бу жагыма шы- гады — эбден шаршайды. М ен де шаршаймьш. Сейтсем-ау д еген сагы ны ш тан ш арш айм ы н. Д эр м еш 6iTin, амалы таусылган кезде, кдрсы алдыма тоерлеп сггыра кдлып: \"Арыммен де оцаша кдлып керддм, Жогалранын 1здед1м, тауып берддм. Ар-уят деп аталар нарестеш, Кдпылшакд куйшде алып келддм\", — деп крлын жаяды. Мен сонда гана жылап яиберш бас салатынмьш.— Даусы ддалдеп, сезш зорга аякц-ады да, тез- тез алдыма тусш узал к е т . Ж у р т бара жатып крлсемкесшен орамалын алып к ез жасьш суртп. Мукдда деген мьша сез1мге бага б ере алмай далмын. Кдйыстын, Лайм ушш Мэжнун а т а н г а н ы н окдлгам, K apic к ы з ы н ы ц М укд гали yuiiH М эжнундей болганьш к а р т келем, 6ipaK,сол керш кеде жат- кдныма кециим сенбей хамм мупшл. Нэлли токуап, кррсы кдрап кутп. Ж акдш келгенде керддм: ж анары ж аскд шушлдеп толып тур. Ж урепм /у куцгп 6ip алакдн кдосып туры п езп леп жаткдндай ауырсындым. TipimMicreH еткен адамды ecrin 6ipey -пр1ден бетер сагынады, эл1 ж акры кередд дегенге, 6ipey айтса, сену крын, е з кезщмен керсец, одан да кдын екен. Толкдшаннан кезич жаскд толып б ар а ж а тт ы . TicTeHin е з 1м д1 зо р га тежеддм. Нэллидщ кдрсысына токуап, оны да, езЫдд де жубаткргм к ел т, иыгъша крлымды салдым. — С эл де болса сагынышым басылар ма екен, со Kici шскеген манд айымнан а з де шскещзпп, ага!— Соны айпфны муц екен, Нэллидщ жанары нан ысгык, ж ас саулап кря бердД, М енщ де кез жасым куйылып келе жатгы. Жалма-жан иыгынан тартып жузшдд Нэллидщ шашына жасырдым. Ш аш ы нан шскеп, мандайынан суйддм. О л элитен Kiciuie ж асы н да суртпей, кезш жумган куш крзгалмады. Сэл шепнщгареп турып ж узш е кдраганымда да, Ke3i жумулы, ерш сэл ашыльш, дем! де жшлеп, менен элдене куткендей кершдь Бас салып кушакуап бетшен, кезшен, буртотан ернш ен — бэрш ен сушп алгым келдд. ¥мсьшьш та кдлдым- ау деймш, Нэлли сол сэт кезш ашты. М ен Tiirri тусшбей кдлдым, кщмылына к ез глеспей, ш еп етюзш, ершмнен сушп д л д и . ¥ стай ап куш агым а кдгскдш келш едд, улгертпедд, буры ла сап uvrepi ж у п р ш к етп. М ен мец-зен, соцынан 424

Ъф вктш, бф тш ьлеспм. ©ндм бе, тусш бе дегендей жан-жагыма кдрадым. Жыщылдьщ жьщрыл екенш, жиденщ жиде екенш жакры танып келе ж аткдндаймын е зш е е з 1м жумбакдын, Нэллиддц юыльпы одан еткен жумбак, ©irreyip, эргам бш п, эргамге кезие бермейтш сирек кдзынага жалыкдандаймын. — Будан ары бара берсек, бугш кдйта алмай кдламыз, ара.— Бурылып токдаган Нэллимен бетпе-бет келш кдлдым. Ол крлсылган да, кргмсынган да жок, era алакднын иьпыма сап турып мардайын кеудеме теседд.— ©ле-елгенше осы кдлпырыздан езгермещзпп, aFa! Ж азганы рызга кдрап, айелге устамсыз ба деупи ем, устамдылырынызды жоралтпарызшы, aFa! — дедд бугал ш ьшайыльпъш у нш ен таньпып. Жендлтектж ж асауга жолымньщ кеал ген ш быддм, 6ipaK, еш еганген ж окрын. М акул дегендей, м ен yHci3 е р к е т п шаш ынан тагы шскеддм — \"Келпи, каргам, шашьщнан ш скешн!\" — деп, иьпъшан итерддм. Басьш кеудемнен кетерш, Нэлли бепм е кулш кдрады. Кезш щ алдында ак, унньщ кебепндей ега-уш жукд секпш барын сонда FaHa байкддым. Сол саргылтым ега-уш нукте ерш е айрыкщ а шуарберш , эдем! ж арасы п тур. Б1\\ген сайьш бауыр басып, каратам сайьш сулулытынын, ж а р а кдирын ашагын Нэлли мен упин бппейтш 6ip кен тэр1здендд. К езш ен кез1мдд алмай туры п: \"Ж аны м -ай, кдндай ж ак р ы адам еддр!\" — деддм ш йм нен су йсш ш . О л ы ргайсы зданы п, крлсемкесш крэгаларгатып кетп. Ал м еш балалыкдщ 6eprici3 6ip эулие ж елж аспандатып экетп, куаныш ым кегарепмдд жарып бара жаткдндай. \"Айналайын жарык, дуние-ай, жакры адамдарьщмен жакры екенсщ гой: Нэллидд керш, •пршйштмшр турленш сала бергешр кдрашы! Егер кермесем, кездеспесем, жанымньщ бурынгы к е д е й л т н де ток, санап ете б ерер еддм-ау емДрден. Bip-ак, кунде байьптьщ. Бул кундд басган кешкен бакрпты екем мен!\" —деддм еулиеге сыйын- FaH racirne куб1рлеп. Одан кешн екеум!з унсп оралып Сырдьщ жагасьша келддк. Кун етекке кулап, келенде ж ар тубшдеп су бетш 6ipa3 буркеп тасгапты. Нэлли аярасты мурданып, ж анары Сырдьщ бепмен сулесок сыргиды. Таты есше Мукдрали тусп ме элде бул жолы баскдны, бэлгам, м еш ойлап к етп ме, гам б1лген? Суп- суйгамдд, монтиран келшшекке: \"Кднрык, жылты ем1рДмде кезж кен ер рымбат адамдарымныц 6ipicip\", — деп шынымды айтсам, неге екенш, д ал кэз1р сенбейтш сегалдендд, 425

¥)ексутан Нф)кеке-тм сондыкдан ол сырымды сырггкэ шыгармадым. Сездщ де сенддре алмайтьш кез! болатын кершедд. М анаты кдйык, теменге етш кеткен екен, крл булгатпай- ак,кдсымызга 63i келш токуады. Ары еткен соц, аяк, кшмМздд KHin, кдлата кд р ай аяндады к, К еш ю тамацты кдлалык, ресгораннан ш т к . Нэллидд кеп адам таниды екен, жанымызга кеп амандасып жатгы. — Бетен еркекпен отырранынды б1рталайлар кердд. Куйеу бала шатак, ш ь т а р ь т журмес пе екен? — деп ем, Нэлли отан салмакуылыкден жауап крйырды. — Бэр! де болуы мумкш, ага. Б1рак,сезден к р и п т , кгаден безin крйда барып е>пр сурем? Бэрш крра басгьщ крмына ар н аран GMip кдй оцран eMip д е й а з : кулак, пен ж ан тьш ьш ггырьш 1здеген адам ты пыр етпей тьш-тыныш журу! к ерек, ондай тыныш тык,тан KiMre опа? Bip-6ipiMeH дос еркектердщ де 6ipirin ресторанра барранын, кдйыкден Сырдьщ аркы бетше оцаш а эткенш кэп уакдггган кешн кдйткднын, кушак,таскрндарын, сушскендерш сез кщлатын адам жок, д е й а з бе? Бар. Й реулер 6i3,ai де айтар, айтар да кряр. Крймаса, кдялмысымызды дэлелдей алмай басы кртсын да ж урсш , онда б1здщ жумы сымыз кднша? Доспыз, шгарлесгаз, дос адамдардыц крйда барганында, 6ipiH 6ipi крлай сыйларанында, сушсе ме, кушакуаса ма — онда гамшц крндай шаруасы бар? Bip-6ipiMeH дос еркектерддц кркдлсы, эйел мен ерк ек дос болса, оларра ж урм ей ме, немене? Элде... а з кщсылып отырсыз ба? — К ез ж анары суып, бетш е Нэлли безерш кррады. М ен унс1з жымиып, усгелдщ усгшдеп пышакуы туртгалеп ойнап отырран оц крлын алакрныммен бастым. — Б1р-б1ртм1зден ендд кудцсгенгешм1з у ят шыгар. Сеш кезиспрген Кдлзылордара мен ризамьш.— Суьпрган 6ypice кдлган буршисгей едд, Нэлли эп-сэтге ашылган гулдей жайнап кря бердд. А пырмай, аж ары н д а акдялы билейдд: куанса куанышы, ренжисе реншл заматга бет бейнесше ойнап шыра келедд. А узы айткднды кез1 сатып, K03i унаткднды ce3i райбатгамайды. К езш деп ниетп крбагы да, кдсы да, ерш мен и е п де, кц1л-аяры K ipniri д е куптап, 6 a p i хорм ен сейлеп ж аткдндай.— А йналайы н сенен! — деддм суйсшгешмдд, соншалык, жакры керш отырганымды титгей де жасырмаи — Адам ж акры KiciHi кез1 кергенде рана жакрылык, дегеншц ертеп емесше иланады.— Сен маган езщ нщ мьша Tipinw- гщмен: \"©MipAe жакрылык, бар, сыйластык,бар!\" — деп ж ар 426

____ ______________________ Щ> ekmini, (nj> умш сап айкдйлап журген эйел сыйакцысын,. Сыртка шыщсанда. осы касиегщ уппн 6ip суйддрудд умьптырмашы! — Эзшмдд де, шынымды да эдеш араластырып айтгым. \"Макул\" дегендд ерш мен де, кезичен де, кдбагымен де ащартып, крльш алакднымньщ астьшан ак)ырын шьларып адаы да, бокалын устап жогары котерд). М ен де кетерддм. Кв31М13ден кез1дозд1 алмаган куш шампаннан 6ip-6ip урлтадык, Мен оньщ бетшен мана кунддз байкаган уш-терзт сектлддДздеп таба алмадым. Шамньщ жарьпъшан ба, баскддан ба, Нэлли ак, куба тартьш кеткендей. М ына ажары н булдап есеппен жумсаса, ecri деген еркекте де ес кдлмас ед, алайда Нэлли ажарлы эйелмш-аудегенд] ойына да алмайтын сеюлдр Шульцы жыртыльш кдлса, аспан кулап келе жаткрндай кейитш: басына жаца б1рдемекисе, те б е а кекке ж еж ендей куанатьш; башпайы ауырса, соган кушнш, букгл дуние кирап кдлса ек ен деп кдрганатьш эйелдердщ де; жакрыга рэенжюе, жаманнын, тобына крсылып жауннатын; жаманнан жамандык, керсе, бутал адамзатган туцш п таусылатын еркектердщ де талайьш керш улпрген Kicire кдрапайым шындыгымен-ак, Нэлли шьщ басында тургандай бшк кершедд екен. Оньщ ер екш ел т сол — еншешн бэришз де ic re y re тш с нэрселердд адалдыкцен, турагргылыкрен кунделисп аткдра беред. ©Mip суру— ол ушш кркида да, тэргпп те емес, каддмпдей тури магынасында адамша еш р суру. Кез1ммен аймалап отырып, ол жайлы осындай ойларга батгым. О ньщ б1рдеме айткдлсы келгенш беттме жэутен, еткеншен байкддым. М узыка б!зден алдекдйда кдлзу екен, ецкешп, кулагымды аузьша жакд>шдатгым. — О з ездц-ц^збен б к е крймайтын 6ip сырымды ашайьш: бугш мен аздд бурынгыдан да жакры керш крлдым. Неге екенш айтайын ба, айтпай-ак, кряйын ба? ' Кдллымсымай, езш естш ерю н устайтыны маран эу баста- ак, унаган. Дегенмен мына сурагы састырьщкдлрады. — Ж акры к еру дегендд жацы лыс айтьш кдлмасац, айта гой, — деддм эл1 онша е р г а н с т е й турган ыцрайсыздыкцан м е т езгл кугкэра м а деген дэмемен. Алайда агат сейлеп кдлраным ушш жазамды Нэлли крлма-крл бердд. — KepicriH, (рызы казакдиа сезден кателеспге санаган ек е н а з гой? Казакдпалап айтайын: аздд мен бугш 6ip сезйрз ушш жакры керш калдым. Ал шындыкында жакры керуге татисыз ба, татымайсыз ба, оны эл1 алдагы eMip керсетед.— Алаканымен аузын басып, Нэлли сондай 6ip суйшмд1 427

Ъексутан H tjnkeke-yni сык£1лык,тады, сол кезде к е з алдыма анасыныц тес алмасьш уыстап м эз болтан пак сэбидщ кдолыгы елестедь0 p i суйсшш, api сез таба алмай сасып, ыржалакхап басымды шайкдй берд!м: кудай-ау, э з ш кдндай кдзакка б ерпаз! — Агапды талкек гадлдьщ-ау, жаным. _ — Т элкепм емес, aFa, еркелегешм. Ж акры керген KiciciH эйел ешкдшан талкек кдишайды, ондай еркекгерде тана болады. М ен аздд K63ip де жакры керш отырмын, 6ipaK, нансацыз, мана: \"KepicrepAj Олеггей деп жакры керем\", - дегенщ зде-ак, ci3re кулагам. С ол с е з щ з сумдык, эсер етп.— Устелдщ успнен кезш кетермей Нэлли толки сейлем. — Нелэтай-ау, оны алдымен езщ айггьщ гой: \"Мукдгали аркиглы бугал кдзакхы елестетем\", — деп. — Айтсам да, астарьш а зд е й ойламаган ем. Bi3 кебш есе 6ip-6ipiMi3re ж акры адам, ж ам ан адам деп, халыкрд кдты- сы м ы з жок,тай ж е к е басымызга бага берем!з, ал ci3, 6ip адам аркэ1лы бугал халыкда бага бердщ в. Кунделпеп ем1рде 6apiMi3 де 6ip-6ip хальпргьщ б е л ш е п екешм1здд умытып кетемзз, ага... ¥м ы ты п кетелпз. \"Кдлай ж урем десем, солай журем: кдлай сейлесем, ез ергам: менде гамнщ кдндай ж ум ы сы бар, ез1ме e3iM крж ам ы н\", — деп тасырацдап, эркдйсы сы м ы зды н, б тм -б о л м ы с ы м ы зд а н бары п халык, хальщ тьщ кдсиет1, бедел1 куралатыны н, бет б ей н ео анхарылатынын ескермеймзз. ©3iMi3re ейтш улкен жауап- к ер ш ш к жукгесек, ешкдшан жауапсы з киьльпргар жасамас раж , амал н е?! Нанасыз ба, куш бойы азбен сейлесе журш, шггей сол сезщ здд унем1 салмакхаумен болдым. Бэлгам, ага, б1реулер уш ш ci3 д е ж ам ан гасшщ санатында шыгарсыз, ал егер Нзд| мен Мукдгали агадай жакры керш кетсем, ол — маган улкен бак^гг. вй тк еш : \"О сы адам — ж акры адам\", — деп 6ipeyre сену, сол жакрыны ж ак^ш бку, онымен 6ipre журу, керу, сейлесу — ж ер бетшдеп жакрыльпргьщ жегца, aFa. М ен солай тусшем. — А йналайьш сенен! — дед!м осы сезд1 бупн оган бэлен рет ашык,айтып.— О сы сезщ уппн... Сол жакры адамдардьщ 6ipi екенщ ухшн! Рестораннан ш ьпдфн соч, жага>ш ж ер екен, уш не дешн ж ая у шы гарьш салдым. Ж о л бойы б1лепмнен устап бауы- ры ма rapin, езш м енщ дурыс тусш епшме сенш, емен-жарк^ш сейлесш кеддд. __ . — Уйге гарцфз деуге улкен raci гой, ш еш ем тусшбейд!, aFa, реюгамендз. Ж а к^ ш ж е р болганмен, бейтаны с кдла, 428

____________________________________________ekmiui, 6ф умт крнакуйден адасьш кетерйз, 6ipa3 ж ер шыгарып салсам кэйтедд? — Кдрандыда унш ен кдгмастыкд<э украс элдене ацгарылды. — Ж э, Нелэжан, адаспаймьш. О нсыз да кеш кдйтгьщ, улкен Kici регоюр. Ертец жолыгамыз гой? — деддм уэделпздд пысыкцап.— Сау бол! — ©з1м а зг е телепон согам. Bip нэрсеш умытгьщыз-ау, ара. — Н еш?— Э з ш ме, шыны ма деп, тжсш ш каддым. — \"О сьщ ymiH сы рткд ш ы ккднда 6 ip суйерм ш \", — дегеаз.— Соны айтып сыкдлльцргап кулдд де, кунддзпсшше ершмнен шоп етгазш e3i сугап алды. Кунддзпсшше 6ipaK, юлт бурылып кетпедд, мен кдлсып кушагыма тартгым. Содан 6epi екеум1з узбей хат жазысы п турамыз. Олег пен Нэлли маран бугал Kapic халкдлн елестетедд. Егер менен: \"Халкд>щыздьщ кдрапайым ул-кдлзы кдндай болганын кдлар едшдз?” — деп сураса, гамге де болса: \"Нэлли мен Олегтей болса, жарайды\", — дер еддм. С ы р бойында сексен екшпп жы лы Нэллиге берген уэдемдд орындаудьщ cari осы кэз1р тусп. 1984.

МАЗ МУНЫ Б.Кор|басва. \"ЖАЗУ ДА ЭДЕМ1. КД13 ДА ЭДЕМ1, CE3IM ДЕ Э Д Е М Г ..........................................................................5 Ы1МЖШ1Ш, БП’ УМГГ in Ойтуртк!.... Ьалан се лм ё 'ё Б у бш ........... Шозио................................... Д9| Б1Р РАНА МАХАБАТ (П овес).................................................. 383 КЭР1С К.ЫЗ (д н г ш е ) ...................................................................408

Бексултан Нуржеке-улы Б1Р 0К1Н1Ш, Б1Р YM IT К^растырган — Куанышбай К,урмангалиев Сарашысы — ¥лжалгас Заурбекова Техникалык, сарашысы жене бетгеген — Нургул Сейдахметова Теруге 03.09.07 Ж1бер1лд1. BacyFa 26.09.07 крл крйылды. Кдтазы офсетпк. КаршTypi \"Таймс\". niuiiMi 84х108/3!. Офсетгж басылыс. Шарпы баспа табагы 20.64. Жапсырма 0.84. Есенин баспа табага 24.0. Жапсырма 1.0. Таралымы 2000 дана. Тапсырыс № 1173. Кел1омд1 6aFa. \"Жалын баспасы\" Жауапкерпплт шектеул1 cepiKTecriri, 050009. Алматы кдласы, Абай дацрылы, 143-уй. Тел.: (327) 242-03-87 В ЖШС РПБК.floyip., 050009. Алматыкаласы, ......Гагариндангылы, 93.Тел.: 269-40-35, 242-47-69, 242-07-90. “ E-mail: [email protected], [email protected] ISBN 9965-693-45-5