Жароков Т т2

ЖАЗГЫ КЕШ Ж азгы кеш. Комбайнды кырманына Койды да бетш я а п т бурды ауылга, Есьпдщ кек толкынын кезбен шолып,— Ш алрайда суйген кызы келд! ойына... Лактырран ак Ke6iriH нур бетше, ¥ксатам , деда: «Есьчд! — Днепрге, Дарира-ай, Днепрден жас Мария Шыгарып салган меда о 6ip тунде... Ешлдщ толкыны aFbin эн салгандай, AebiFbin сол толкынды, — ацсагандай — Марияшым кустай ушып кеюрепме Тамаша бол-ар efli конса кандай?!» Деп Ж1ггг ойлады... квп мезпл втп, Ж аз жылжып кырау KipniK куз де кепД... EriHiH комбайншы орып болып, Камбага ак маржандай дэнш твкт!. Кегшде куз булты да канат какты, Бусанып боз туманра тык жер жатты. Куанып Kerri 6ip кез комбайншы, Ансаран Марияшы келш тапты. Ашылып кун райы тунып турган, Cefiuifli ысырыла бурып туман... Квк Ес1л толкынына квз ж1берш Карап тур eni рашык бшк кырдан. /956 202

ТЕМ1Р КЕРУЕН Ш еказ дала тескейш, Шекберлеген кол батыр,— Кулашын тарткам кос шойын, Жаркырап жонда жол жатыр. Кос шойынды табаны Ж алап теийр керуен Паровоз зулап барады влкенщ кен ершен. Мандай TepiH 6ip cypTin, Машинист алта кадала, Тегершштер жер сьлкш, Ойнак салган далада... Керуендей кершген, Кен вагондар усП ашык. YcTiHe жук тиелген, BipiHe-6ipi уштасып. Вагон толы трактор, Эне, алуан комбайн, Соны кутш кырат тур. Куп алура дап-дайын. Бегелместен 6ip жерге, Осы тем1р керуен, Келген кыста-ак тын жерге, Отаннын эр жершен.

Бугж шолып карасам: Тык жерлердщ алабын, Епн шалкып орасан, Тур керш боп даланык. Меруерт дэнд! бегелмей Орып алуан комбайн,— EciriH аш,— дегендей, Елше, кен камбанын. Трактор кырды тарактап, Ж ыртып, eriH куздйсп, Дэн тазалап, тары актап, Келешекке ел кез тмстк Даласынан елшшн, TaFbi тем!р керуен Д эн1н тиеп егшнщ, Асты кырдын бел1нен. Ш екс'13 дала тескейш Ш енберлеген кол батыр, К аская тарткан кос шойын, Ж аркырап жонда жол жатыр. 1956

ГУЛДЕНГЕН, КАЗАХСТАН! (Bepdi Кербабаевтан) Булыт шеккен Алатаудыц шынына, Шурыласын кушнц i<e3i TerinTi, Ж асыл курак тэж 1м еткен суына, Нарттай кызыл алмалары KepiKTi. KyMic кумбез Алматыиыц тауы бар, Тауынан да сулуырак каласы, Мухитына ж у зг ен рылым 6aFbi б ар , Сонша сулу аткан тандай аясы! Академия, Университет, Опера — Театры кезш журттыи тартады. Тур журекке жырдан толкын толтыра Акын Абай, булбул Ж амбыл урпагы! Караранды, куд1ретт1 Балкашы, Казакстаи ей байлыктын елкеск Аясынан алтын аткан эр тасы Даласынын малга симай тур Teci. Кытаймеиен уштасып тур 6ip жарын, Карабугаз кушактаран 6ip жарын, К азак халкы, ci36en меи1ц 6ip жаным, Тулпарларын желге ойнатып тур жалын! Домбыраиык сызылран сан Kyiiaepi, Куанышпен алып аспан тур астын. 203

Сазы — бейне салган булбул ундер!,— 0Hi елемге жеткен эшш К у л эитн! Казак, халкы канатын кеи комдаран,— Курышты да балкытып тур кызуык, Прагада таккалып журт тыкдаган Эдем! энш казакты к ж ас кызынын,! Ci3 бен б1зде жеюмпаздык 6ip табыс, 0M ipaeri ортак 6i3re жакалык, Озден де алмак туыскандык колкабыс Туркмении! зор каналы ж ана алып. Кум даланы шомылдырып езенге, Ак мактара жайкалып тур даламыз, К анал бнкен улы тойда б1здш де К азак халкы, гулге белеп аламыз! Озбен 6ipre шаттанады жанымыз,— Туыскан ел, кутты болсын мерекен! Аз сыйлыкты кепке балап алыныз. Ел достырын эл1 талай жыр етем!

V'. Ж ы л б е л е с т е р Ь ЕС1МДЕ ЕД1ЛД1Н, к е к ТОЛКЫНДАРЫ Сонау кез cayip шыра Сибирьдеп, Кектемшц самалын ел ciMipreHi — Еамде, Едмдщ кек толкындары Ж атты aFbin бейне еийрден сыр бьлгелк.. Сол сэтте 6ip перзентш туды Facbip Толранып толгаткандай кун 1лгер1. Деп койды атын онын Владимир, Ойлап ел, м м боларын, улг1рмед1... Алайда, сол сэбидщ алдындагы Атар таи кокырауы кумб1рледЯ.. Сол сэби ед1 куткен ел арманы, Сйш нш су толкыны, жер орманы — Шаттанды, шабыттана шаршы халык Журектщ табылгандай жогалганы. Умшн артты соган, есе келе Ж аЬанныц жаутаи кэрып ж анарлары. Ол дана — туран кундей Ленин ед! Ондай ул кермеген жер жаралгалы. Акылмен eMip бултын как айырып, Турды е л д т мандайында жанар бары! Кэд1мп болып ecTi о да бала, Зерек жан, 6ipaK, карап тура ала ма?! Ж улдызы болып жанды ел барыныц ©Mipflin сырын терен ура кала. ТеДгш соны Facbip колына устап, Женелд1 жаца жолта бурып ала, Талкан кып Kopi дуние тэжд! тэрын, Ту TiKTi ушан киыр книга да! Бакыттыц танын Ленин аткызранда, Кулпырды кырда кала, ойда дала! 1956 207

ТУР ОК.УШЫМ, К.УЛАГЫ11ДЫ Алдында «Казакстан мурал1мЫ> Сезше тур, окушым, кулагынды, С ыйлыры 93 елш щ саган тарткан, Устаздык oMipiite болсын улги Ал, бугш сэщй GMipA'iH арайында, Рылымныц сансыз сулу сарайында — Ж а с урпак санасына сэуле куйFan, Соларды мактан етем караймын да. Анадай омырауын балара ашып, С эулегп мектептер тур сананы ашып, Сол жерден жас уландар канат каш п 0MipaiH шыдына ерлеп барады асып. Мектепке тунгыш рет К1рген куннен Окушынык мугал1м жанын бкчген. Сез1н1н аркауы боп бейбпшшж, Б ш м г е бар баланы суйшд!рген. Ж ас урпак мектептерден алып енер,— Сам маман, агроном, шыкты инженер. Бастаган камкоршымыз — Отанымыз, Рылымды шыпрэ ерлеген isiM кенже дер... Кенже емес, внерМ з канат какты, взендер куатынан жулдыз жакты. Котарып б!р тешзд! 6ip тешзге Барынтып алдык б1здер табигатты. ©cipin шыраратыи маманды ipi, Сэулел1 б!эдш сулу замам нуры. BijiiMAi эр мурал1м ез орнында — Рылымнын солдатыныц командир!. 1956 Казакстан муралЫ! — газетшщ аты.

МИЛЛИОНДАРМЕН Б1РГЕМ1Н ©Mip менен ел1мшц Койса eKeyin алга как: Bip секундын вМ1рдпд Суймес пе адам мыц кабат! Бейбгг ewip — кунмен тен, Сотые — 6ip кара тунмен тен,. Жок, С орыс еш бол манды! Волдырмаймыз кан-топан! Тан нурымен жайнайды Кызыл тулы ¥лы Отан. Бейб тшлш атжтаакгтаапг.ан Элем алга Тары атом бомбасын Америка буркантып, Деп кара булт торласын Кан -плел тур жер тарпып. Кан шомылсын жер ycri — Деп, аксар м м сорысты?! Keiueri канды майданда Кирап кала, сан уйлер, 0Keci каза болганда, Ж ет1м калган сэбилер... KiM т1лер енд! ондайды, Т!лемейд, cofmc болмайды! 209

Ж ауган канды ок деген,— Мереке, я, емес той! Ок ызыны — Бетховен Симфониясы емес кой! KiMre унайды ок даусы Суймейд1 окты ел даусы. Б1з куиймен атомнын Ж ург1зем 1з поезды, Муддесже халыктыц Ш алкытамыз тешздН Самгатамыз самолет, Кекке ушамыз эуелеп. Атомды согыс элемде Болмасын деп кан майдан, Dip ауыздан бар елде f Миллиондар кол койган. Миллиондар кол койFan — М иллиард жанра салган жол! Толкынына зор Teni3 Тамшы болып куямын. Миллиондармен 6ipreMi3, К олымды'м ен де коямын. Мен — Миллиондар 6ipiMin, Миллиондармен 6ip ун^м! W56

КЛЬАРЛЫ ЖЫЛДАР Сурапыл кырык 6ipiiimi Кар жамылран жер усп, Естен Ырэ iiibiFap м а,— Сол кап йен жылымшы?.. Я. сол кезен кытымыр Канды майдан жыл ед1, Буркаган октын оты 6ip Нажагай атып тур едк Астананы алмакка Гитлер жауып аш колын, Толтырды ок пен солдатка Волакалам тас жолын. Карлы боран, канды ок, YcKipiK жел ыскыра, Астанага ашты от Зенб1ректер ышкына! Ер ел б1здш саспады, Шыкты жауын талкандай, Кремльдщ аспаны Турды ок теспес калкандай! Ж аудын тобын кврд1 де, Келе жаткан кан Terin, О кка отты сез берд1 де, Шыкты батыр Панфилов,— Автоматын колFa устай, К и т келте ак тонын, Солдаттарра жол нускай, Генерал ж ауга атты ofhh! 14*

Курюреген кеп танк, К елт калды жалындап, Ж ау TaHKici ол дарып, Kyflin жатты лапылдап. Жиырма ceri3 ер кайтпай, Шыкты окоптан окталып, Ж ауга карсы кас какпай Клочков пен Токтаров. Таусылеанда октары бздер! ок, боп атылды. TaiiKi ертенш токтады, Ж ау карасын батырды. Партия уцпн, ел уийн ¥лы Отаннын ерлер1, Сактады ел ырысын, Ел кайраты кершдь Урынран жау жешлдЕ Тллемейтш сорысты— Кулл! ел yiii торысты! 1956

ЕР МАХАMEET Махамбетпн еске алсам вткен алиаш жылдарын... Жортуылмен кешкен сан — Жонын жалпак Кум — Нарын. Ту катере ту тан ер, Хан улына кас бола, О кка карсы турган ер Каруын устай каская. Колына кару алгаиы — Камы емес кара басьшын. К ас болды ханта, ал талы Kerin ел кез жасыныи... Курсанды да, кол жинап — Ж алпак жаткан Нарыннан, Жалынды жырын ол жырлап, Бомбалай атты жарылган. Жэшчр ханнын елге еткен Зорлыгына тезе алмай,— Шыкты аттанып ол кекпен, Хан — Ордадан кез алмай. вм1рш елдin булт баса Булынгыр еткен шапл бул... Хан — Ордага ок шаша Махамбет салды шабуыл! Ж ауса дагы жанбырдай Атылып ок коргасын. Атой салды, жалындай Бузута хан ордасын. Ke3i жок жаудан ipKiaren, Халкынын ол батыры, 213

Ектнш ен сишшген, Хан yfiiHiH. шатыры, Шошыды хан, корыкты, Сумдыры 6ipaK, жатты алда.., «Тэубелед!...» — торыкты,— Эйтсе дары,— тапты айла. — «Ж енш им » — деп, ерд!, хан Эп-жыландай арбады, Тэж1м eiin, енд1 хан Толас кутш, алдары... Алдады да, куш жиды Булан куйрык тулюдей, Here KyTTi уш кундк.. Керек ед шабу 1рк1лмей, Коршады да ерлерд1 Хан мен патша жасагы,— Ок жаудырып келд1 ендк Булан-талан жасады: Бекер сенд! хандарра, Бекер сенд1 жауына. Бекер сенд! андарга, Ш егшд1 ерлер тары да... Сабаздарды, амалсыз,— Ыгыстырды калын кол, Корганыссыз, камалсыз Ж айыкка асты салып. жол. Жайыктан да мактаулы Баска пана таппады. Онда да жау какпаны. Ер ылажсыз токтады... Токтады да кушренш, Туарын к у тя алда кун. Толгана, токсан Te6ipemn, Турды тштеп бармарын... Ер анырды ылажсыз, Кеудесше кек толып, Кулшына сермер кулашсыз Ж ау колынан Kerri елш... Ел бары ушш ер елдк Te6ipenTin жер-кекл, Отанын ердщ кер ендк— Арманына — ел жетт!. 1956

ШАТТЫК ЖЫЛЫ Орнатып ойды, кырды кум к карга, Кеудеден кен алдырып тыныеты алга, Ж ана жыл туды кала, даламызга, Соктыра заводтарда курыш балга. Елдш шат к ули уялап миыгына, Беретш бул жылга 33ip сыйлыгы да, Тур калгып жазды куткен тогайлар да,— Жамылып кар кушсш иыгына... Тындары Узынагаш, Каскеленнщ Уштаса елкесже ескен елдщ,— Кар кетсе-ак, шжу дэнш шашкалы тур, Дэшндей сезш деп эр жаксы еленнщ! Каймыкпай аяздан да кантардагы, Кыстаган Сарытау кумда отардагы Тулетш тулжтерш,— жана жылды Карсы алган бакташы да катардагы. Ж ана жыл сэлем 6epin бэр1м1зге, Сэндете eniMi3fli, келд! 6i3re! Басында мерекел) дастарханныц Салалык салтанатты эшм1зге! Жайылып жер жузше 6ip дастархан, Устшде жайбаракат нур дастархан, Келешек жылдарды элем 6ipre керсш Делйнш: «К утт алда тур дастархан!» CyftiKTi Улы Отанды,— елд! ipreai брлете тусу унпн ерге uirepi,— Шалкысыи тагы, жана жыл жазында — Тында— дэн, келде — толкын мелд1рлерП 1951 215

Ш1РК1Н-А0, НЕ ЕТКЕН ДАЛАСЬЩ Кун карытпай, кез iне Алаканын кундш кып. Карал дырдын жузше Т урган дарттан yHAi удтыд. Десешз: — Бул TypFaH им ? Ж а н -ж а ш а 6ip над болжап? Карауылы дырманнын Кырды шолган дарт Кожад! Кырманга 6ip, eriure Кез жанарын суарьш, Келд1 шаттыд кенйлге Дала керкш дул алып: — Дэн тегшген кеуденнен 1Шркш-ай, не еткен даласыц?! Кез тартасын кергеннен, Керсем MeiipiM данасын! Кара мадпал жонынды Ж ур екенбЬ баптамай, Топырарынды тораьгады Ki-М кете алар мадтамай! — Дел, риза болды да Турды сипап садалын, Сол кез кырды шолды да Комбайн Ti3fli датарын. Кнку салыл дыратта Комбайндар ызрытты, Киылып жатты орадда Ад бидайлар жез муртты! 216

Комбайнлар жып-жылдам Епнд1 орып тенкерген, Машинага ж ж у дэн Куйылып тур бункерден. Кун карытпай кезше Алаканын кундш кып, Каран кырдын жузше Турган карттан унд! уктык. Дэн тепл ген кеуденнен LUipKiH-afi не еткен даласын, Кез тартасын кергеннен, Керсем,— uefipiM канасын!

МИЛЛИАРД ЖЫРЫ Халкымнын мактанышын щын куанган, Бул жырра канша айтсам да сигыза алман! Б иылры жылдын жаркын алтын куз1 Беленд1 данкымызра шынды жарран. Арайлы К,азакстан туган жер1м, Тешздей т е л л т п дан тыцнан nepiM. Отанра миллиард пут тартты астырын Тамаша демей муны мен не дер1м! Кыр ед1 ан жорытып, кшк кашкан, Канатын кираш карып бурктг ушкан, К арасан бугш алтын дэн коймасы, Саркылмас казына болды Казакстан. Тын жерге кез тундыра ecin-енген С арала тешздей дэн басын иген, Калайша осы енбекке мактанбассыи Турранда кырманда астык асып ерден. Ж айнаткан тындагы ерлер алабымды, Солардан алмаймын кез жанарымды, Кайтпастан карлы боран, дауылдардан Б м д ш сен тьщды жешп аларынды. Куш1не ерекше 6ip кутпей сыйлык, Тарттын сен енбег1нд1 елге сый Fbin, Кетердщ ерл1гтмен аймарынды Ж ешлд! жел де ыскырран сенен сыр Fun. 218

Сендердш журепкдей жалын аткан Гурищеп мотор уш кырды ояткан! Сол кушпен миллиард пут бердщ дэнд! Кырлардан ушан киыр келбеп жаткан. Карасан киыры жок бул даланын Жангыртты ерлер данкы кыр алабын, EpaepiM, енбегще масаттанып, С1здермен мен де 6ipre куанамын! TeciHe Ленин атты орден тагып, Атагын Казакстан кект1 жарып,— Ж улде алдын, ордешц де en6eriHHiH Нуры алтын дэн болып тур кундей жанып! Бул сыйлык ел тесш де туркан жайнап, Алдаты шынра шыркар жешске айрак! Ж уректен партияга берем13 сез VuiyFa сункардайын кокке caMFan. Мейл! бул дэн толкынын судай таскан Кореш де, дос куансын, куйсш душпан! EaiMHin кырмандары кени туспек,— Ак бидай кемер!нен шалкып аскан! Отаным, ел кушше ceHiMfliciH, Керд1м мен миллиард путтан ел1м купли, Казактын кырынан да дэн куйылткак CyfliKTi партиямыз, сенщ Kyuiin! 1956

МИЛЛИАРД Миллиард,— деген ipi сан, Ж ены — айтар ауызга. Салмаилн оныц орасан, Женка деп айта аламыз ба?1 Б1здщ осы миллиард,— Миллиард сомнан кундырак, Эр ryflipi бриллиант Дэн таскыны тур кулап. Мекен1 efli бул дала — Бурый тек ан, куст.ардыц, Карарсын 6yriH таидана, Kepiri ол Казакстанньщ! Ж апан тузде бурынгы Ж ел ойнактап ыскыргаи Тын тулагы Typiafli, Дэн тугызды куш кырдан. Тык алкапка еплген Костанайдын астыгы Болды ак маржан топлген Ак бидайдын таскыны! Тын койнынан тунгиык' Павлодар, Акмола — 220

Тонналап дэн тур куйып, Енбегше ел мактана. Тында толы комбайн, TaHKi табан трактор — ©Hflipin кыр бидайын, Кимылы да yuan тур. Тракторшы куздшт! Жыртып KofiFan енкуден, Комбайншы кез Tiieri Бидайга аккан бункерден. Украннадан, Киевтен Келген мык-мыц курбыны Кореец: — карар бшктен Болтан тыц жер туртыны. Бул тын жерге жас маман, Аз-ак. шытар келмеген. Баскан 6ipre дос кадам, Ж ерплнеп елменен. Д эн ошмргеи тыц кырдан Мын-мын жастар колдари, Ел дэулеД мынкыртан,— Сайрайды алда жолдары. К азакстан тьпг жердей Миллиард пут астыкты Отанына 6epai елден Ту кбгп устап достыкты. Осы бгр б!здш миллиард,— Миллиард сомнан кундырак. Эр туflip! бриллиант — Дэн таекыны тур кулап! Кабыл ал,— Отан, Партия! — Сыйлытын тарткан ел жомарт. Ариалы сентн атына Астытын пут миллиард.

Кантардын айы суду, аспан ашык, Айнадай айналамды ак кар басып, Жондарды жаркыратып алыпты орап, Койгандай кумшекерд1 жерге шашып. Ел ceprin каладагы, даладагы, Сыкырлап аяк бассац дала кары! Кызарткан кан ойнатып ею 6erri Аяздын суйш кейде жалаганы. Н е деген тамаш а efli кактар айы, Ж утканда таза ауаны кан тарайды. К арасан кунге шыны шарылыскан Кумкже жалаткандай тау торабы. Мал баккан «Айдарлыда» — отардагы Шаттанып шопандар да катардары. Кайыспай кыс конэрын карсы алуда Какаран аязда да кантардагы. 1ипнде жаткан жылы камыс кора, агаМойыр ма, жаксы кутсе мал кыста да, Ак тонды шопан тур кузетте, ТелемК ез1м1зд!н таныс бала. Телем1С осы 6ip кеш кора алдына LLIbiFbin, бар малый тугел карады да, Ш акырып шопандарын ез уГнне — Даладан Kipai кайтып оралды да. Ол кеткен кезде осы уйге Kipin, Корадан айнала ылри зыр жуг!р1п Кар шашып каскыр кулак сур тебеттер Санкылдап кой к у зе т т журд1 ypin. Аспан — кек, д ала — ак кар, тун тамылжып

Жымыидап жулдыздар да тур уылжып. Шопаннык отардаты сонда уйше Ж ана жыл сэлем 6epin KipAi жылжып.., Шопандар жана жылмен амандасып, Карсы алып куттыктаса жалт карасып, — «Шашу»,— деп ушкындарын бурк етюзш Ж1берд1 шампаннын 6ip аузын ашып! Ссылай келш жана жыл басталды, Жыл таны кушакка алды жердь аспанды, Мен лапл жырмен жылды карсы аламын Ш ат кешл шопандарды, жолдастарды! 1957

БУЛТ YPIICTI Шуагы мол, кун отты, Б т п айы кектемшн, Ойды, кырды тулеттк Ж анбыр кутпес кектен KiM? Жон тобарсып, кун ысып, Ж аз шарырмак, жол шандак, Шеп басы да 6ypicin, Тамшы тосты тамсаурап... Таракталган топырак, Жон жыртылган теп-тегк, Ак дэн шашкан атырап,— Ансап ылрэл жатты eric. Десш шалдар: биылгы Болар екен жаз калай? Агроном да шуй1лд1 Ж ер кыртысын казбалай. Шопандар да кой жайып Шоктырына Ушконар, Шында кыран комданып Булт шакырды тусте 6ip. Комданды ма, сол кус та JKyyFa элде канатын? Кек булт ойнап алыста Тына калды дала тым... 224

Кенет, алые аспанда Ак булт к и т кек шапан,— Тау еркешш басканда, Кой кайтарды топ шопан. Бозрыл туман етепн Самал серпе ж елдетт, Булт жанбырдын жетерш Сезд!рд! 6ip селдетш. Кун курюреп кепнде Булт ypiKTi дур e rin , CuiK iui эне епн де Ж ер 6yiiipi flip eTin. Себелеп ала ж ев ел» , Сорралай кейде ак жауын, Ж уына rycTi жон енд!, Ж аркы рай туст1 жан-жагым. Шекс1з епн ereri, Кыр кулпыртты нарт гулдП Тын жердеп мекет Куана дихан карт куща. Алшы KHin калпарьш, Аша туяк кой баккан, Шопанды шат байкадым Ж азда эн салган аулактан. J957

ТОТЫ КАНАТ Кандай суду тугаи елке кырлары,— Ш уагына шомылткан мол апрель! Сайрай бшсе соны акын жырлары, Ж аны caMFafl, кагып тандай окыр ел. Кун К0з1не аузын аша балауса, Агаш басын жарып жасан гул туды, Кызгалдактар желшлдеп 6 ip жалауша, Ж асыл ж1бек жамылып жер кулпырды. Апрельде канат кагып кус шулап, Кику салып, эн у зй тп аспанда, Акты шыннан кузга кулай ушкындап, Кек булактар ойнак салып тастан да. Бул кез жайнап жердщ жумыр шарында Не жок гулдеп, emn-ecin тумайтын? Табигаттын осы 6 ip кыз шагында Тоты канат тулемей зат турмайтын... Эйтсе даты, канатын жыл сан жайып, Ай артынан туса да айлар талай мын, Т эги умiтiн елдщ куткен саргайып, Тауып бере алган жок-ты талай кун... Апрельдш 6 ip кез нурлы жулдызы Ж у ки болып арманынан халыктын, Адамзаттын багына сэт келд! i3ri Акылга бай ен алыбы алыптын. Бул сэт сонау жагасында Волганьщ Шыкты езенге тесш кере кемелер. Элем б и ш Волгада 6 ip тутанын Ленин атты улы журек кеменгер, Ж срге, дэнге ие кылып ел^мд!. 226

Ж асап берген ешпес einip кектемж — ¥лы ем 1рдей суйемш мен ЛениндП Ленин бастап ел1мнщ ер жеткенш, Ж анга, апрель, нурлы лебщ тараган, Ж ер ж анарта, жаркын туган жаксы айсын! Лениншн 6ip жылы жузбен караган Келбетшн жылуына уксайсын. Ж ан-жануар 6apine ортак суййгп Ceni, апрель, ж аз басы деп бьпемш. Сен туганда Ленин 6 ipre туыпты, — Ceni ерекше соныц ушш суйемш! 1957

ТАН ЖЫРЫ Танында Октябрьдщ куаиам да, Ж ыр текпей журег1мнен тура алам ба?1 Кегшен ж ана Facbip тугаи куплей — Сэулесж ceyin Mauri тур адамга. Арайлап бакытты 6Mip таны аткалы К.ырандай канат какты ел килларга!., Тумаса ел багына улы Октябрь — Ал кызыл гулге далам оранар ма!.. Тын жерде алтын муртты жайкалды епн Кызыкпай оган адам тура алар ма? Эндетш Ecui, Нура езендер1м Куйылды сулу жырдай кулап алга! Ертенмен жанды тербеп ояткандай Булбулдын суннылдаган yHi орманда, Карайды Алатаудын бшгшен Жешспен жеткен ел!'м улы арманга. Октябрь — десек — Ленин — кулл! элемнш Ж аркырап жулдызындай турады алда. Tia жетпес бейнеа онын — еьйрдей кен, — Симайтын дастан тугьп романга. Ж ырым,—тек — Ильич берген жаксы ем1рд1к,— Тамса екен, — тамшысы боп мураларга! 1957 228

МАИ СЭУЛЕТ1 Тамаша, суйем керкш осы майдын! ©ai 6 ip жырдай суду асылы айдын. Аспаннан ансап ушкан акку, казды Тур Meaflip кек толкынды тосып айдын. Шагылып кунге Алатау кумш кары, Бусанып, кен1п ж ердщ тыныстары, Бугш п майдын тангы шапагындай, — Ел тойлап, кол Fa кызыл ту устады. Сигандай жанарына ж ердш беН, Сол туда улы Ленин тур келбетк >Kyperi Tipi Ленин журепмен, Dip coFbm, дана ypnaFbi — жур перзентк Kapi ана KOTepin ж ас немересш, Майдагы толкынына ел неге epMeciH? KepceTin жур сэбнге ел шаттыгын Кернеген кек жиектш KenepeciH. Тойдан кеш пионерлер калатындай, Асыгып, соккан eMip сагатындай, Гул устап сап-сабымен eTin жатты, Кулашын сермеп кустыц канатындай! Тускендей 6ip ой кенет сзл есше, Уш жасар бала сонда эжесше: — Не деген ken бала бул? Айтшы, — дед1, Барлыгы к1м баласы бклесш бе? Суйсшш cypaFbiHa ана дары, — Жауапты ойлануга карамады, — Шлемш, балапаным! Гулден ескен Bapi де, — дед1, — Ленин балалары! 1957 229

TIPI ЖАНРА 0И K03FAI1 Ж арыса сулу кектеммен Ж аркырап туар Май айын Журтпен 6 ipre куткем мен Гулш Майда даланын. Кыс куш шын, куздарды Карлы куйын ораган, Аязда да ызгарлы Жемдеп малый корадан, — Шешпей тонын устшен Шепнбей де бораннан Суык кунде ycKipreH Малга кат-кат оралган, — — «0 cefli, — деп, — мал телден», Тыным таппай 6ip адам, Турып ылри ертенмен, Коралы койып караран. Ол 6 ip колхоз шопаны Б ойындэры Куртшщ Куртще онык отары, Шопан — K63i журтынын. Деунп ед1 ол, кыс кысса: — Май туса екен, Май туса! Кергеш онын 6 ip кыс па? Туды Май да салтынша. Туды сулу Май айы, Tipi жанра ой козрэп, Кырларда ушан кайдагы Мал телдедк кой коздап. Мал телдедп кой коздап,—

Май да туды, ж аз кулдП Козы ем1зген уыз ап, — Кердщ бе, кыз НазгулдЯ Колхозында езппн Назгул малдын flapirepi, Алдында e d i кезш т Ойнактатан телдерк.. MiHe, бупн ауданда Тойлап Майдын мейрамын, Сол кыз сапта тур алда, Шыркап зннш ыргагын. Мерекелеп ту алып, Шопан да жур Назгулмен, Ж урт мейрамдап куанып Ж айрак какты жазбенен. 1957

631-AK KYH Дабылынан Октябрь Ойы-кырым оянып, ¥лы арманта жеткен 6 ip Турган ел1м толранып. Куана халык теккен жыр, Ж аны самрай, комданып1 Революция куипмен Сургылт туман сытылып, Отты сыпыррышымен Кун — жер шанын сыпырып, Патшаны атып туснрген М иллион колдар умтылып! Ж алынды Т1лд1 от жал ап Куанышты ел казанын, Куйылып кымыз кат-кабат Кулшына тойлап казатым, Жаркын танга жалт карап! Лактырды OMip азабыи. Бакыт таны аткалы ©Tin он жыл терт кабат, Кулдык KyHi баткалы, — Аймакты алтын апталап, Ел1м алга тартты opi Жаны жалрай от канат! Октябрьден куйган нур Ел1ме мешк азат кун! Тулрасы бшк турран жыр — Лениннщ, б1зге — е з1-ак кун! Октябрьден туган 6 ip 232

Ел1 б1зд!к казактын! Бахыттын, — Ленин — езждей, Жулдызы, халык танынын, — Кектемг1 кун кезшдей Жылуы алаканыныи! Турган жок шыны сезжбей Казактын Алатауыныц! Бук1л жумыр дуниетн, Отаным таудай Tiperi, Гулденген менш ел1мшк Бейбггшшк rineri, — Журег1мен Лениншн Тур б'ф сорыл. жу peril Торрын тешз даламда Ж ез мурттанган ак бидай, Алакан ашсам аямда М елд1реп моншак жатканаай Ж аэа 61лген каламга Кус канатын таккандай! Кырда шопан жел-кузды Е.темей, мал жайгандай, Керсен 6 i3fliH ул-кызды — Бетгнен кап тамгандай, Алматыда ал-кызыл ГПскен апорт алмадай. Кешеп койшы, кер бупн, 0CTi ерлеп гылымпаз, б р ш т т эн врнепн Ж ан тербете тур энпаз, Акын шыркай сермед1 ун, Сек1лд1 6ip дауылпаз! Аймагым бай Каспийден Алтайга дейш ен далам, Е еейт ел, ес бшген — Аясында кен далам, Партиям — анам ecipreH Жанымен жырлар мен балан! 1957

ГРУЗИЯ Ж аксы ел1 — Грузия Колхиданык, KiM суймес карлы тауын, керкем бауым. Булт таласкан Казбек бшгшдей, Kepin тур онын сулу халкым барын! Толкынды керкем Кура, Арагва, Бойына тайный нуры тарады да, — Басына Эльбрустын туын тжтщ, Суйшд1м бакытына карадым да! Жулдызы танымыздын, Кремльден Ж аркырап елвдзге куле юрген. Ceni де, Отандагы буюл елд1 Сол жулдыз куткарды азап тунепнен. Шугыла TyciciMeH Кремльден Менщ де кулпырып гул тур ел1мнен, Кабыл ал сэлем1мд1 жырмен жазган, — M auri дос к азак ел1 журегшен. 1957. 234

КАЛАМ ШЕБЕР1НЕ Колыма бурмт устап, Ш ынрыс тауын Шолып 6 ip, тулш аунарда туцтыш карим Абайдын туркан кез1н кезбен керш, Ушырдын, М ука, шынра жыр кустарым... Аркау тип, берген жырды Абай сыйлап, Теплтш ой кестесш талай шумак, Тутызтан 6i3flin eMip е зМ зд щ Тултаныз 6ip еленге калай симак?! Дэл бояп жаз сипатын, куз келбетш, Суреттеп ж т т сырын, кыз келбетш, Ynuiin жаннын терец журепне Tycipe б ш д м з ел Сis келбетш... Шыкканын буркптшнш кансонарда, Самтатан акын ойын ацсап алта, Халкыкмын KyfliHimiH, cyftiHiuiiH Суреттей алмасан, ел карсы алар ма?! Бейнес1н балтын тишен баты замам БердЫ з сулуырак акыздардан. Каламнын Ci3 устатан !здерше, CyflciHe б и д ! 6yriH натыз адам. Ер ж е т т , втт1 елд|'ц бала Ke3i, 0 м1рд1н дастарханын жаяды езН KyTin тур Ci3 салсын деп ез суретш Жамартан жалт-жулт карап дала кезк 1957 235

СЭБИТКЕ «Керкем сезге каламы Кермеген асте мукалып, Муны жазган ад амы Кэддмп Сабит Муканов», — Дейтугыи, кеудесшен влек таскан Акын ол, матан таныс бала жастан, Каламын — нанза, свзгн — «Tin бомба Дауылда жаута карсы араласкан, Тонынын жортуылда шанын сышп, Ж олдарга кед1р-будыр карамастан, Болрзнша кар а шашын кьтрау шалып, Асылын afiMaFbiKa аямастан Ш арыктай берд1 шынрэ каиат KaFa, Кия Fa кулаштаса каламы аскан! Сегилд! Кекшетаудын кумтс jceai Куйылтты сез мелд1ргн мар-мэр шашкан. Жаны — жаз, жуз1 — жаркын, жаксы агаиы- Дср едш — 63i де 6 ip жаткан дзетам. 1957 236

ЖЫЛЫ УЯМЫЗ К А ЗП И 6ip ез1м1здш жы лы уямыз, Тебесш кереек сырттан жылынамыз. Терш ей уш ырган сан елен кусын, К ел м есек с а г ы н а м ы з ж ы л ы н а 6i3. Мектептес тустастарды керш содан С ы р л а са , т1л к а т ы с а ж ы м и я м ы з!.. Ш ер-ricin ш ак1рт к е з д ш п ер н ел ер ш Ж ен ейм Ь 1 жузш eMip ж ы р ы н а 6i3. 1957 237

TVСТАС ЕЫмде... профессор д м м а р Ф атов К А ЗП И -де лекциясын алга тартып, С е й л ес е, уй ы п ты н д а п б1р ж а с ш эк!рт Тугырга конактаган кустай катып, ©рнегш поэзия ойга токып, TeHKepin туйры н к е з ш ж а р к ы л д а ты п , — Ш укшиып арамызда отыратын Ж ы р жайлы хинаяны жаны унатып. К ез ririn еткен i3re ойлап турсак, © iirepin уш он жы лды е т т Д ол ш ак... Tin каты п сонда осы тустасыма: — «Ж ен болар елей ж азбай тура турсак, CaMFayFa калам герлж дарын тандар», — Десем мен, бурк етш ол, ж алт ете кап, Ш ыркаура ш амыркана ш арт койгандай, К ет етш ш ат ы н ап т а м!нез1 ш арт!.. Тап осы тустасы м ды ескен 6ipre, Д ем еш з ш эю рт болып эл1 ж ур ме? — Ж ок, кэз1р ш эм рт емес, ш эк!ртке устаз, Ш ы ц д ар р а к а к т ы к а н а т Typin ipre, Колында профессор, акын деген П асп о р ты б а р , 6epicnec 6ipMe-6ipre. Ж ол 6epin мандайы на шашы, бэлю м, С елд1рлеу тар тк а н , э л д е келд1 елуге?! Самгаумен сатылардан сатыларга, А кындык, профессор атын ала 238

Епуге егеу кеуде ерю н ж еттщ Енкеймей, ж уй™ тустас батыл алга! Тары да каламыннан жулде куткен Ж ар к erin ш ыккан «Б1ржан> сахынага. Сен ж азган махаббатпен достык жырдын Ел тосып эпилогын отыр алда. 1957

/ АКЫН ДОСКА О, б!р куз, ш арында ымырт тускен кеш тщ , Койнында Текел1 мен Ешю ел местin — Т ураны н ж ы р л ы QMipre 6 ip досы м ны к, бскенш жэне кал ай ескермесшн?! Юм ед! ол — тау койнында, кум бойында, М ой ы ган ш аг ы ед1 6ip м уны ойы нда, С о н д а ой н ап ж у р ген ш ы рар ж а с cepiriM, Ж асында мойын бурмас м м ойынга?! © т м зт кезден кешш, дала танын, Ж ырдырып жакпар таска алаканын, ©рмелеп тас уяра бала досым — Ауларан болар б ури т балапанын. Б аласы н, я карш ы га колына устап, ©3i де кустай ж инак бойын устап, Ж аны на м умин, канат жалгаран-ды, Ш арыктап карш ыгадай болып ушпак. Кустайын шарыктаура канат талмай, Ш ыркар ма акын жаны канаттанбай! Сол кезде, б элн м , осы кара бала Ж у р м еген mbiFap жырра- талаптанбай. О л рас! Айдан аны к талпынраньГ, Талпынды, тау асса да алкынбады! С а м т а т к а н б 1з д щ с у лу т а н ар ай ы Оны да, оны туган халкын дары. 240

Ж еткенде Jie6i тэтт! ж ы рды ацсар кун, П ерзеап кы рда туран О рман ш алдын С е р г т п ел ж урепн жырмен тербеп Ж адры рта А латауды энге салдын! Ш ендеспм мен де ж астай «Ш еабер!нмен», Сырластым сенен ш ыккан сергек унмен, Ж ы р ы н а с о н д а -а к ел1а yMiT а р тк а н , К анатты аспандата сермеу1нмен. Эсем эн ыргагыидай «Бал куйылды» Ж урекке суду сезщ дал куйылды! Булбулы Алатаудьщ, акын Рали, С у й м ь ш cyfleai елщ эн-куш щ и. Конса да кара ш аш ка бозгыл кырау Тускен ж ок елеш не eui6ip кы лау. Тур ж аксы ж ы рлары ада леп белпс> Акинра зор мэртебе халы кка унау Акын дос! Турсын елу беледш де, Т ур 6ipaK, ж т т maFbia е л е н 'т д е ! О сы е лу eKi а йн ал ы п к ел с е дар ы , Сунемпн ж а н ы а д ы ж а с к е р е м 1н де!

ЭБ1Л КАРТТЫЦ БАЛАСЫ Бш уий ем суйык еакал Эбш картты. Б он ы с у н г а к , журег1 э д 1л кар тты ... Ат жакты, етюр кездк жылы сездк Тунарган кырау кабак, сез1 ырракты. У й ш е б а р с а к 6eTi ш ы р ай нал ы п, Кайнатып, карсы алатын, шайын тэтт!. Б а я н н а н сол туран ш ал б ая н д ы е т1п Bip улын 6i3re тастап дамылдапты. Осыдан жиырма ш акты жылдай бурый М ешмен таныстырып жырдай улын, «Ш омылган С абынкелге сэбшм», — деп, Эбекен улын кушып туррандыгын Туб1не журег1мн1н койрэм сактап, Сол улы жырын тойлап турран бупн — Б ал асы Эб1л картты ц акы н Д ихан, Е рж еткен О таны нын ж ы рлай гулш... 0 ст1 к т е сыйлай б1ле аганы 6i3, А лга д а келд1 6ipre карагы м ы з, © лекнщ ем1ршде 6ipre ер жетш , Bip барды майданра да кадамымыз, Ак канат кагаз бетш жырра белеп, Ж уп ж азб ай 6ip ж упрд! каламымыз. Ж ырлаура журтымыздын жаксы кунш Ж аркы лдай 6epcin калам жарарыныз. 1957 242

ЭЛЖЕКЕ! Элжеке, жакпарында журек таудык Сен жаетан долга кайла, курек те алдыц. Ержете кайла орнына калам устап, Танында тас-тулектей тулеп те алдын. Ж асты кты умыттырсын елу неге? Елуд1 егде ж аска келу деме! Ж а с кезг1 мен таны скан ез калпы нда Т урсы н сен ж ас емеидей елуде де... /957 16» 243

еС ЕШ К ГУЛДЕЙ косылып Хош келикпз, меймандар, Ансап алые Дунайдан, А стырым бар, алмам бар Кер дэулегп молайган. Келгешщз сЬдердщ Кербез куздщ мезгйи, Ак нанымен тын. жердш Кутедг к азак i3ri елi. Б!здщ А латау бшк Сэлем алып Карпаттан, Ауасы тур бал куйып, Аймагымен гул аткан. Слзд!н келген ж е р ш з С амалы салкын Б алкан тау, Елд1 де б 1 зд т керщ1з, — « Б а л к а н д а б 1з д ш б ар р а н тау Б а л к а н д а к а л г а н Keuieri 1з 1не сорыс жосылып, 0CTi гул, тары есед), 0сели< гулдей косылып. 1957 244

МАХАМБЕТ ТУРАЛЫ АН.ЫЗ Н арыннын тау, тау кызыл-жасыл кумы, Устшен басып булттай гасыр муцы Т урран кез... Б а б а м к у л боп, э ж е м ку н боп, Ж у р тк а ж у т ханнын Ж энг!р ашынды yni. О ты рд ы т а г ы н д а ха н — тус5 су ы к , EpiKce, ит ж у п р тта, кус уш ырып, Ецсесш кетере алмай ел ек с ш , 0 м1рдга ж а з ы о р н ы н ан кы сы ш ырып. Ж абы ркап Ж аскус кумы хан орнаран, Х алыкка шашып зэрш хан ордадан Кайгынын кайыгына жузгенде eai, А ттандап туды 6ip ер табандаган. Киялдай киссадагы ерте куннш Батыры емес бул ер ертегшщ , Елнпн кекке туран ер перзенп М ахам бет e ai ол ш ы ккан ш ерте мунын... Тас тескен оры д а ок, ce3i де ок, Ж а у ы н а б ол ды а ты л г ан Q3i д е ок! Бетпе-бет ханмен карсы кагы сканда О ктай 6ip аты лм аран сез1 де ж ок. — М ен — мен eaiM , м ен ед!м, Мен — юмдерден кем ед'ш? Мен Нарында жургенде — E nipereH е р д щ 6ipi ед1м! 245

К аи казактан кем ед!м? B ip к а з а к п е н т е к ед1м! А така налет, хан улы-ай, Кайрасар жерге кездессен, Кайрацнан алган ш абактай К ия 6ip ш ауып ас етсем Т а м а гы м а к ы л к а н ы н кетер д ер м е ед1м?1 Д еп, сабаз сейлеп ханга ектем тары, Х алкынын куйран курыш как калканы! Н айзасы найзарайдай ж арк-ж урк ойнап Б о л д ы он ы ц KeKceyi — ел а тк а н таны. Кабарын кара булттай ашу керш, К айы спас И сатай д ы к касы на epin, Каскайып каска азбанра мшд1 М акак, Х а л ы к т ы н а л у у ш ш б ас ы н а epiK. Бекетай, бес каскадан, Барш а кумнан Кол жинап, ж асак курып ар шарылдан К ары са xaHFa карсы шыкты батыр Сары ала саржасына кун шарылран!. К ум туг1л кол fly6ipi тас козрады, С ол то п та Kapici е л д щ , ж а с боздары! Ш абура хан ордасын шыкты батыр, А стында том ара кез каска азбаны! Суйсш ген сым баты на керген ел!, Куш1не ашуы д а тек келедП Астында азбан кект!н табанынын Кен Н арын алакандай денгеледП TyTirin кумнан кушт1 дауыл турды, — Я, сэт! — деп каум алаган ауыл турды. О т алды шит! м ылты к — коррасын ок, Тескендей кырык кабат канылтырды. Хан Ж эцг1р кы р басынан дурб1 салып, Ж ауы на, бурып кезш турды салып, Bip незде каш ура тез, уш пар атка Ханымын, ханшасымен журд1 салып. 246

Тубшен бурый тебе, сай-саланын, Ордата боратты ерлер сэры садагын, Сусыды, жалбарынып сауга сурап, Ж ай кезде м ыктысыиган сонш а ханын... Ацрал ер ханга нанып, дамыл 6epin, — « Б а с 1ш м » ! д еге н ш , ш ын к аб ы л к ер ш , 11Лркж-ай, неге сенд1? Х ан, патш аны ц Ж асагы толастан сон ж абы лды epin!.. Карулы жауды к колы куртша коздап, От ауыз кек карудан октар боздап, И сатай, М ахамбеттщ тобы ыдырап, Кум кушып кала барды талай боздак. Eri3 ер аз некермен Ж айы к e rri, Ат ж алы н ак Ж ай ы к ка жайып еттИ Ж ай таппай ж алы ндаган ж аны кект!, Ж артаска нар кескенш ж айып erri... Артында кулазыган калды Нарын, К а б агы н Tyflin, к уш п ж а н д ы Н ар ы н , Ел ушш курбан болтан ерлержщ Койпына а к денесж алды Нарын... Кетсе де елж тастап Ж айы к етш , TaFbi да Kayin алдан турды кутш, Камады Баймагамбет хан кэрленж Аткызып некерж е ок кумш лдетш !.. Исатай ашуланып какты канат, YcTiHen ж а т т ы к а р д а й о к т а борап! К а п ы д а к ай р а н с а б а з к о л Fa т у с п , О к к а уш ып, эттеген-ай, а к таб ан ат! Махамбет, сонда оттай куйж-жанып, Ym Kipin к ан м ан д ан т а б узы п , ж а р ы п , А луга к е л ш -а к ед И са арасы н , —■ Буйы рды ол: ©3in кутыл! — деп кол жайып!.. Токтамас М ахамбегп камалдарга, Токтатты aFa aMipi, а м а л б ар м а? 247

Bip айтты, Исатайда еш айту жок, А мая да калмады eHai табандарга. Дарига-ай! — осы жер! аянышты, Арманы М ахамбеп-iH жалап шгп, — Ж аздырмай бойын ардын жалыиы да, Кайрады кара таска кара куштП Ол кезде Махамбегп кудалаган, Билеуцн кумда да хан, кырда да хан, - Кояр ма, хан-патшаиын калын колы Tycipai epai колга ку даладан... Махамбет елда. Кундей батып Kerri. 1ш1нде кеп тастай катып Kerri! Ер влдь BipaK, октан етю р ce3i — в л т т р т хан, патшаны атып кетп!_ /957

НАРЫН K0PIHICTEPI ECIH.E АЛСАН. TonbipaFHii тугаи ж е р тш н Керыей квп жыл, сен 6ip кун EciHe алсаи: езш нш Елестеп дос, не курбын, — Болса алые некурлым, Сагынтар сеж со гурлыы... 1957 249

АСЫКТЫМ Тургандай-ак тезе алмай Ж урег1 ан.сап гаш ы кты н , Жернме тугаи, кез алмай, CaFbina 6ip кун асыппын. Е лдщ шаттык, тасыткан EciriH ж ы рм ен ашыппын! Сайрап, танга косып тан, К у м ы н а TeciM тосы ппы н. Д еп ем: «Мунда асыкпан, Д ем ен сенен кашыкпын». Бйлмеймш, неге асыккан М аукымды тез басыппын!? Келд1 ме ж азгы м злде жыр, К,алды м а ж у м ы с уйде 6ip, — BapyFa к а н ш а а сы кса м , Кайтура сонша асыктым. 1957 250

МЕН BAPFAHflA Мен барранда ауылга Ж а с ы л TOFaii, к у м д а р д а Ж ауын да жок, дауыл да, Ж ап-жайдары турды Орда. К ек KapaFafi, тал-шыбык Маган мойын бургандай, KyTin алды шаншылып CaFbiHa сапка тургандай. Орманына Орданын — Орарытпай келдж куп, Д еп 6ip кемшр: — Карагым, — К о л ын к е з г е к у н д ж кы п, Хош келш сщ ! M ine ел in, К он а ж а ты п Kepepcin, Сен де ecincin, бала едщ , Б1з к а р т а й д ы к не дерЫ н?!. Соида сёзд1м талай жыл Ш алгай ж у р т ауылдан, Ж ас та жылжып, талай жыр Т урраны н KyTin Meni алд а н . 1957 251