Мұқағали т4

отыратындыгында да у ж ок. Д егенм ен де, мэселен, ор жылы айналып согаты н ор кыскд арнап кыруар жыр жазу - кощпге сыйымсыз-ак, ic. Bi3, одетге, акы нны н творчествосын соз етеиш. Онын бсрген HopceciHe карап, бетш таныган боламыз. C orn туынды усыны п, багы ашылган акы н бола калса, 6opiMi3 де соган жабьша т е н т , жапа-тармагай nixip айтып, жаксылык- ж аманды гымызды сон ь щ т о ш р ел н де 6ip бщ щрш калуга кумар-акпыз. Tiirri, б1раздан к ейш оны н творчестволык всу, ош у жолын ж т бакьшаудьщ орньша, багы жанган акыннын oai д е opni Keyin у л п р м е г е н , б асп адан ж ана ш ы ккан ш ыгармасына алды мен кес1мд1 niidp айты п калуга даяр турамыз. М ундай жагдайда, жанадан жарып шыккан екйши 6ip жауказын ж ас акы нны н жарык дун иеге келгенше квндл аударуымыз шамалы. Онын творчестволык тагдырын бакылау былай турсын, алгашкы дуниесш е дурыстап, жуйел1 п м р де айтылмайды. Эрине, ондай пакырдын Санчо-рецензенл болмайтыны ез-озш ен белгип моселе. Айтылып отырган онпмем1зге аркау болган, откен 1971- жылдын жы р жинактарымен танысканымызда, 6i3 осындай талантгы пакырлармен таныстык. Олар - б1рдьек1ш олендер жинагьш окуш ыларынын казылыгьша усынган, мшездер1 де езгеш е, жылы niicipre зору, каткыл сынга зору Жус1п К,ыдыров, С обит Б аймолдин, 0м1рзак Кржамуратов. \"Бшмеймш, юмде кандай бастау барын, Буркырап мен де озшше тасты аудардым. Келемш оз жолымды орге суйреп, Iuiiime иыкдаскан жас таулардыц. Жартаска омыраулап соккан агын, Кергем жок куласа да токтаганын. Сыксыган коюрспмде орман-ойды, Шыцга 6ip шыгарсам деп окталамын\", - деп жар салмай, ж ал барь та, ж урексш е озш е улкен Miидет а р т ь т, умггпен поэзияга келген Ом1рзак TinTeH тунгыш кггабы дун иеге келм ей тур ы п-ак мерз1мд1 баспасозде уьггты-уытгы олендер1мен козге шалыньш едг Арада жылдар отп , тущышы озер жарык кордт О лсен жылы “Т а н га дауыс” деп аталатын мектеп окушысьшын догггершш калындыгымен б1рдей олендер жинагы шыгыпты. Осы пакыр 03ipre пойызга билетс1з мшген адам Topiaoi. Оз курбыларынын катарынан оры н тимей-ак 200

койаы осыган. BipHe-6ipiiui3 оган кел деп те, кет деп те ниет бщ ире алмадык. Мынауьщ — барын, мынауын — жогын демедис. Бугаи Онирзак турарлык едк С онда да болса, вш р за к акыннын OMipre куштарлыгы, жыр алдындагы жауапкерцшип, акывдык-азаматтык парасаты мойымай, сеш ммен жыр OMipin жалгай беретшдиз бпд1 куантады. “Ей, табигат! Дархан coiiiu кушагыц, Озщ маган, мен озщс усадым. Ксй кундер! тешзщ боп туласам, Кей xyimcpi шагалан боп ушамып. AiiTa алмаган, жаза алмаган елен мен. Улылыкты оз бойыцнан керем мен. К,арлы шындар карем алдымда касканып, Сырлы мухит тсб1рснгсн тереднем. К,ара тасты как айырган гул мыкты, Ыргатылып, жыр CTin тур Tipniieri. Ек opici курылдаган курбакац, Айтьт жатыр езше тон шьшдыкты! Кун мен Айын туратугын тен шыгьш. Маган бердщ 6ip OMipai eiiini ran. Кен жазира аспан жердш арасы. Елснбейтш анау-мынау ксмшЫк. Сен сыйладыц акыл дарып, тш 6iiTi, Мен 031мше сойдете алам Tipniicri. Бсу .табигат, журепме сыйлаган. Менен уйрен сулулык пен шьшдыкты”. Осындай ойы, осындай yni бар акын копии алабурткан кайсыб1р сотгерде: \"Елемейш... кайран калам, Жанарымнын жалтылдарын. Болатпын гой кайралмаган. Мен де 6ip кун жаркылдармын”. — лесе дегендей. “...Тамырлас шсж1рсдсй мын гасырмен. Жумыр жер иыгында тургасын мен. KoTepin TipuimiicriH таукыметш. Борще жауап берем 6ip басыммен”, - деген жыр жодцары opiciMHin аузынан шыга бермейш . Оны сез1м Tyiiciri сергек, кергеш -бш геш бар, ем1рбаяны бар мынадай акын гана айта алады: 201

“Он алтыда бултактап. Бара алмадым банка мен. Улксндсрмсн 6ipre аттап, Biprc журш жаткам ем. Ок>мде емес. тус|мде, Аймалады шапагат. К,аудыр тонным iuiiiue. - К.ауьг( жарды махаббат. Шанырагын окемшк, Шатынатпай шак турдым. Шамы шыгып жат ешин, Шапанымды лактырдым. От шарпыган балагын. Откен 6iaaiM бала кун...\" А кын да адам. Оныц творчестволык тагдырына да б1рауык К0НШ аударган ж ен гой дейинз. “Акындарды аялау керек!” деген М аркс с езш щ торкни осында болмасын... Бул K yuaepi 6epiM i3 кулай унатып ж урген кеш еп Телеген Айбергенов жырлары - кезш щ -пргсшде-ак жарык керген дун иел ер. М аркум K03i Tipicum e e3i ести алмаган, e3i зэру боп еткен ол туралы айтылып журген niicipnepai TipmepiMi3 e n a i e c rin журм13. Жырлары ж е н ш д еп niicipre маркумнын кум нан су 1здеген куландай кумарткан творчестволык тагдыры б1здщ eciM iaae... К,андай да 6ip калам HeciHiH творчестволык тагдырына, оны н OMipcypin журген ортасына, тарткдн мехнат, тындырган iciHe э д й щ к п ен карамайьш ш а, оны н творчествосьш озш ен белш алып талдау жасау —киянапъщ киянаты екеш оз-озшен белпл1. Кдпамгердщ творчестволык тагдырын тану, онын анкетасына енген озгерютерд1 biin, бакылап отыру — сынш ылардын, одебиетшшерхин, кала 6epai айналасындагы каламдас замандастарынын адамгершшк борышы. К,аламгерд1н сэтп-сотс13 туындылары о з-озш ен белгш , оны карапайым окуш ы ны н тусш генш ен де байкауга болады. К,арапайым окуш ы белгш туындыны я бар, я ж о к деп кеам ш 6ip-aK айтады. Ал 6iaaep, эдебиетаилер, акыннын орашолак жазыла салган 6ipm-eicmi олещ не бола оны н букш жырына, букш творчествосына б1рден сешмазщк бшшруден арылганымыз 202

жон. Bcipece жас поэзиямызга койылатын жалан талап пен жалан niicip олардын болашагын оншама баркддар шекпрмек емес. Мысалы, жас акыннын жинагын ашып калганьщызда, мынадай сленге тап болсакыз, кайтер едоуз? (0 л е н жырлап та, жырланып та бггпейгш ен касиетп такырып —Отан туралы), жас акын oMipre келгешн, GMipre не уш ш келгенш айта келш езш ш е палсэпа туймек болады: \"...Жетелед1 меж коп кун, Журск толы кызу екпш. Калдырыпты маган саркын. Тагып алдым Отан данкын. Бакыт тиеп, жылжып жайлап, Кетпм женсп атьш айдап. Мен enimiiH атшысымын. Мен ел1мшц хатшысымын. Корлыгым жок, зорлыгым жок. Болдыгым жок, толдыгым жок. Кара олецшц бейнетш бер, Мен шаршайын, зейнетш кор. Эр KyuiMHiH шарасымеп. Бомбалардыц арасымен. Уакытгын арбасынан Меи солсмл! алга усынам. Жуп ауыр нур ел1мд1. Meiiin сагат журепмде Саган данк кып етюземш. Сол арбамен жетюземш\". Отаны туралы осындай мардымсыз жыр жазган акынды б1рден-ак тукыртып, осындай еленсы мак араласып кеткен поэзия сарайын арш амен у за к аластауга тура келер едН Алайда алдын ала, куш буры н байбалам салмайык. Алдымызда акы ннын 6ip гана елендер1 ем ес, 6ipHeuie oaenaepi, букш 6ip жыр жинагы жатыр гой, окиы к, ущлеШк. “Тшге женш, журекке жылы тиер” ойнакы жырдан ropi сыдыртып окьш шыгуга коне коймайты н ойлы жыр 1здеп, сарсанга тускен пакырын осы болмасын. “Узарып туган коленке, Шыккан кунге 6ip ерке. Шуак кутан жас балгын. Оны да артка тастар кун. 203

Жслтддеген тустары, Шамкай тустс кыскарды. Жазда шанса баткан кум, Куткен тайным атканын! Шага кашты гулдсгсн, К,ызыгы етп шлдсмен, Озгс буп-жт жок, Таиданатын туп жок\". TenipiM-ау, мынау таныс сарын, таныс ыргак, таныс ун гой! Кощлге кайдагыны салатын оз!м!здщ кене де Kopiicri макамымыз гой. Тосыркап калган кулагымыздын дабылын канкан тосьш ун гой мынау. А ргасы - Бухар, 6eprici - Махамбетген калган казак жырьшыц журтына калдырган асылынын сыныгы, акыгыньщ K03i гой бул. Халыктын 03i боп ойлап, халыктын о з тш н де жазатын пакырдын 03i сойлей туссЬпш, epiicri озш е берейиош. ФЭНИ “Сумбшеден сонгсп шоктардан, Асланым орын босатсын. Шайтандар аткан октардам, Оьнрзаязар коса аксым. Бауырын квлдщ каз Twin. Рахат доурен салдырсын. Балапан талды моз кылып, Жсл тербетш камдырсьш. Нажагайлардын кылышын, Шабытгар алып тагансьш. Кориялардын кылыган Олекнщ жолы сагынсын. Жаганда жатьш жаз арман, Капыца Сенщ орт толсын. Маган да квзеу ажалдан, IIcpinin кызы мсрт болсын. Дария - женгей кем стек. Он ею курсак квтергей. Асыкпа, Фони, жонс тек. Жанар таулар от ормей. 204

Дурсщдеп агып ер тешз. Алуан шашсын жас клял. Жасара берет кайтсм13, Махаббат деген естияр. Эн Tipen тур гой калкамды Емес пе гажап. дарига, он. Теамде шапкан тулпарды, YpKiTe корме, фони-жан\". Ой туцгиыгы мен сез1м туныктытынан туган осындай жырга 6i3 ешкандай да аннотация бере алмаймыз. Мундай жыр ешкашан да жанашырга зору емес, озш е 03i адвокат. Б1здд тандантыратьш 6ip гана жай - Эуелбек Крпыратбаев сынды агаларыньщ С эбит Баймолдин сынды ш шершщ осы тектес жырларын 1здеп окуды н орны на, кездеп nixip айтуы. Ж еткш шепшн творчестволык тагдырына жещл карауы. Ал Собитгщ озi болашатына, озш ен кеш нп келер урпакка улкен сеш ммен карап, улкен мш дет артады. “ Келген сон дуниеге тшекпенен, Кен шалкар - Kecipi жок журекпенен. Корган бол. алдамшыны атарым бал. Атаннан алып калган 6ip окпенен. Соз дейтщ суцпменен, бшекпенен. TiniM бол, бул да Meiuii киындасьш. Айш соз акымакка тыйылмасын. Тунерген KOKiperiiie оулиеден. Озгс оулис айтканга сиынбасьш. Бас солай кнылсыншм киылгасын. Сен келдщ тогыз айлык шеру шалып. EHfli-eHni мол конарсын еру сальт. Кесетн Kiitairinai армаименен. Ана менен арманга телу салык. Mo, коргмдж, KCTcimui Kopymi альт\". Собит —еиш м ге уксамайын деп, eci кете 1зденпцгппмен акын, iaaeHy жолындага артык я кем айтуымен де акын. Жырынын салмактылыгы; ттлшщ ащылыгымен д е акын. Тш онер1ндеп дерттмен де , орнынын окшаулыгымен де С обигп кабылдауга болады. Откен жылгы жарык корген оным “KbObiniHipi” осыньщ айгагы. Творчестволык 1здеш стерц ж азу-сы зу ерекшел1ктер(, жыр-ормектер1 ер турл1 болганымен, Собит Баймолдин мен 205

>KYcin К,ыдыровтын. творчесгволык. тагдырлары торюндес акындар. EKeyi де б1рнеше жинактарын шыгарганмен, багыт алып, бетгерш тузер аталы созге зору жастар. Ж усш — 6i3jiin жас поэзиямыздын ауыр батареясынын жауынгерлершщ 6ipi. Оньщ туындыларынын Typi де, аркалагаи ж уп д е ауыр, 03i де ауыр козгалацы. Ол халкымыздыд бупга мен болашагына, отк е тн е зер салып, оздпне жырлап, озшше ойланады. Бабадан калган кумыранын сыныктарын курап, халкыньщ каж етш е жарарлык буйым жасап шыгаруга талпынады. Ж уаггп е з замандастарынын т1рл1к-харакеп, дертрдщ , ж ер д е п аталатын улкен Планетаньщ тагдыры ойлавдырады. Жуагтпн “К,умыра сыныктарыныцжыры”, “Алтын курек” д е п аталган ею бол1мш “Н ур жаусын саган” жыр жинагы - акыннын буюл oMipiH керек етегш улкен 6ip icriH беташары icnenec. Мундагы “ Кумыра сыныктарынын жырынын” 03i eaiMianiH тарихы ж онщ деп улкен 6ip дастаннын фрагментгер1 лесе де бсшгандай. Улкен тарихи такырып осы калпыщщ кдлып койса, oidHiuiTi-aK- Успм1здеп жылы “Жулдыз” журналында жарияланган “Запрангул” дастаны осы тарих шеж]рес11дцзанды жалгасы icnerrec. Осыган Караганда, 6i3 Ж усш тен улкен толганыс, улкен ic у спнде журген акынды ангарамыз. Алдьша койган игшйсп iciH калай аякгап шыгарын уакьн корсетер, 03ipre байкаганымыз Ж усш — дэузрш де, да^рдзн адамдарын да оз лексиконында сойдете алатын тшге бай, ойга жомарт акын. Ж усш жыр мен жырдын жалгасып, жымдасып бпетш жерш де прозага басып, олкиссалап та ж1бередд. Бул жаналык емес. Бул —6i3jun фольклорымыздын салып берген сэра жолы. М ундай олкиссалар озш щ касиетп борьшхьш еткерген. Ka3ipri акынга тек жырдын жугш жещддету уипн гана керек. Демек, Ж усш олкиссадан арылганы жон... Жогарыда аталып откен тандамалыларды коспаганнын езш де, казак совет поэзиясынын 6ip жылгы ешмиин 03i 6ip адамнын арнайы 6ip жыл отырып зертгеуше турарлыкдуниелер. Алпыска гарта акыннын 6ip жылдык тиорчестеолык енбепне канш ама атуст1 карамай, ж еке-ж еке токталып отей1к дегешм1збен, ойлап сурыптап келгенде, ол ойымыз бос оурешш1кке урындыратын ж эй| бар екен. Неге десещ з, тандамалыга енген шыгармаларга бурыннан каныкпыз. Олар мерз[мш баспасозде де, жеке клал больш та жарык корш, жургка тарап к еткен, к езш д е ездер1н1н багаларын алган, niKip 206

айтылган дуниелер болып шыкты. Д егенм ен де, оларга ортак KeMUiLiiiKTep м ен жеттснктердн э р урпакты н 6ip OKininiH тандамалы сы аркылы еп теп niieip айтты к к о й дейм 1з. Э нпм ем 1здщ жел1с) ш еберлйс м есел есш ен ropi акы нды к парасаттылыкка, акындык дуниетанымга тартылатындыгын басында ескерткенб1з. Соншама акы ннын жекелеген елеш н , шумак-жол, ыргак-уйкас, бояу-накыш, тш ерекшелйсгерше унинп жату мумкш шаруа емес. Сондыктан да казак жырынын каз1р айтылып та, айтылмай да журген тол такты жатына пэс-пэс болса да токталып откен сияктымыз. Сонымен, казак поэзиясы езщЩ кемелдену шатын басынан откеруде деген ойта келд1к. Булай дем еске, барымызды байы ппен д о р тт ем еск е какымыз да ж ок. К,азак жырынын “Байкал колш” (Байкалдан откен туны к кел жок дейд1 гой ...) сонты жылда e3iHiH тун ы к булаты мен молыктыртан поэзия бастаулары бар б1зде. Алдынан ак кун туып, багы жанса, 6ip халыктьщ ем ес, б1здщ улан байтак советпк отанымызды мекендеп отырган бар халыктын да cymicrici боларлык акындар бар б1зде де... Тум анбай, Сатиы, Кддыр мен Жумекеш, Эдшбек пен ©тежаны бар казактын жас буын поэзиясы юм мен д е болса т о п и тец есп р е алады. Тштен булардан кейшп каулап ecin келе жаткан казак жырынын Myparepaepi каншама! EciMiaae турганда айта кетегак, огаштау болса да баскапардан болш алып, атгарын этап отырган алты акынымызын да откен жылы ктгаптары ш ыккан. Оларды н ш ш д е Кддырды н \"Домбырасы” мен Ж ум екеннщ “Гул турапы бацладасына” баспасозде сан килы карама-кайшы шюрталастары бодды. Соныц yuiiH де 6i3 бул жерде сю акынта да айтылтан сындарга араша Tycin жатпай-ак (онын 03i келемш 6ip макаланьщ шаруасы. Д елел деу керек к о й ...), о з niicipiMi3fli 6ip с е з б е н аш ып айтпакшымыз. Мунымыз акынта бершген oimipicriK жалан мжездемедей кабылланбауын отшем1з! Бул — ею акыннын да творчествосынын кыпт еткенш кдлт жтбермей багып журген, созге гусшетш, с ез кдщрш сыйлайтьш окушынын niiapi. К,адыр — найзатайлы акын. Д оу1рдщ , уакыттын 03i жараткан ом1ршен акын. Оны н поэзиясы 03iMi3 oMip cypin отырган noyip мш ездес. Творчествосында осынау тылы.ми доу1рд)н математикалык дэл дш , ракеталык жылдамдыты бар. “Кен жазира аспан, жердщ арасы, еленбейтш анау-мынау 207

кем ш ш к” д е п Ошрзак. айткандай, Кддыр поэзиясыньщ анау- мынау кемш шш нщ байкалмайтыны сондыктан. Ал ещй журт алгай-шалгай ш юр айткан “Домбыра” — Кддырдын буюл акындык стихиясынын тогыскан торабы. © псен жылгы олец ютаптарынын 6ipiH iuici. C o rn туынды, тутас, буттн дуние. Ж ум екен —жумбак. акын. Тамырын теренте салган ойга бай, тшге саран суреткер. Акьгндарга тэн шалку, Te6ipenic- толганысынын 03i де купил, жасырьш. Окушысыныц колына теренде жаткан ойы ны н 6ip уш ын устатады да, о рп жагын 03in тауып ал дегенцей, жайлап шыгарып салады. Оньщ буюл поэзиясында ащы 6ip сарказм сезшед1, онысынын e3i де карусыз кезге корш е бермейд1. “Оспн, Т1КСН, ТЫрМЫСЫП, ал, талаптан, талапган. Тартайын дсп турмысын, тагыда 6ip балыклан?! Coni о басган ант урды, \"К,удай\" ccni KcmipciH: Тагы да 6ip балтырды Кднат!||)ын дсп турсьщ. Сен дс кырсык, адамга, Кырсыкпандар, койындар. Тага да 6ip табанга. Кадалагьш ойьщ бар. Журси ОЛ1 тулеп сен - Куртар ешм курстбсй: топырагама гул оскен Сен дс ocin турсьщ гой...\" Kopin отырган боларсызиар, ащы да ауыр сшен. Ащылыгы - дуниенщ кабагын баккан кап>шез де кдтыгез акынньщ шгген ТЫНЫП, МЫСЫНЫН куруы, кущп. Ауырлыгы - 6opiMi3JUH де басымызда бар бакастык. У сак, канымызга сщген казакы бакастык,.. “Гул туралы баллада да” ею Ж умекен бар. BipiHmici — озш 03i сарыла зерпеген, 03i аркылы GMipcypin отырган ортасын кылга \"пэген катал, такуа Ж ум екен, айыптаушы Жумекен. EidHmid - кара тастан да i3ruiiKiaaereH, “жагалаудын кок тасын с у ю ymiH, толкьганын epirnH калаган, тунтт алкапка тунып

оскен шоп басын сипау уш ш , самалдын. саусагын” сураган ноз1к Жумекен; “коп жьщгылдьщ ортасындагы кайы н, коп кулкййн ортасындагы уоШм” Ж умекен. Оны ж ум бак деп атауымыздьщ менкл осында. “Гул туралы балладага\" ж урт айтарын айтгы. Ж ум екен бул шакта эдебиетгщ баска кокж иепнен кылан берда, солай- ак болсын. BipaK акын Ж ум екен, ж ум бак Ж ум екен б1здщ поэзиямыздагы 6yriHri де, epxeHri де орнына мыктап жайгаскан. Жасыратыны ж ок, о л — окуш ысы курымай, 03i де курымайтын саналы, акьшды жырлардын авторы. “Bip буШрде кызса деп ем елешм, Bip уйкыиы бузса деп ем елешм. Акылдыга кайгы алдырсам деп ед!м. К,арсы 6iTKCH тук сыкылды макпалга. ажарыцды буздым жанга батканда. караулардаи алые бол, кайгысызга. капша окысын, жатталма!” - деген жыр шумактары, ofrreyip, эуест1ктен, олен керек болгандыктан туыла калмаган болар... С оз арасьшда айта кетей1к, еткен жьищын гана елендер жинагымен танысып, откен жылы ютаптарын шыгарган акындар тондрехтнде с оз козгауды мшдет1м1зге алгасьш кейш, ол жылы ж инак бермеген казак акындары туралы жылы жауып коя турдык. Булай етпеске мумшншшшлиз де жок едк Ti3iM Т1зуден барынша к а ш ь т бактык. Ti3iMre ганген каламгердщ шыгармасы туралы да б1рдене деу керек кой... Эдшепне баксак, алпые акынга nixip айту былай турсын, 6ip гана акыннын 6ip тандамалысьшын 03i де уяты бар адамга ул кен ж ук. Осы онг1м ен!н у с т 1н д е акы н ш ы гармасы н зертгеуден аскан азаптыц жоктыгына кез1м1з обден ж ето . К,андайда акын болмасын, егер ол шьга акын болып, акын атагын курметгесе, айтарын айтып, айтпайтын сырын теренте жасырьш калады. Жан дц'ниесшщ барлыгьш жайып салып, агынан жарылып карап туратын акындар аз. Оз1н1н бую л болмы сы н б у к л ей , б у р к ем ей , агы нан жарыпган даньшшан акьшдардьщ 03i де 6ipfli-eKini. Юм бш еш , поэзияньщ ерекшел1г1н1ц 03i де осы ны сы нда шыгар... 4—1974 209

Аркзуын узш алмай, вдпмемцщ epi карай жалгастырайык. 0тк ен жылгы cerri туындылардыц санаулысынын катарьша шЬосен - Сагидын “Алтын каламы”, Эдшбекгщ “Маржаны” мен Огежаннын “Кемтркосагы”. Bip кездерде CaFH поэзиясы ж енш де айтылар niicipjxi айтканбыз. Саги - унем1 Ьдену, о су устш деп, ер созден конырау ойнаткан лирик, зергер акын. Жасыратыны ж ок, Сагидын лексиконы оншама мол емес, алайда зергер акын бар дуниесш байыппен пайдаланып, ж ун н ен ж1бек алып, ж1бекген орнек сапады. Сагидын, op6ip Олеги алты н ж ал атк ан буй ы м дар си як ты . Оны ц ш еберханасынан ш ыккан всем буйымдарды мындаган заттардын арасынан айнытпай танып алуга болады. “Алтын калам” да акы н зергердщ 1971-жылга тарткан адам жутып коярлык аяулы тартуынын 6ipi. “Алтын калам” туралы шагын поэмасы — KopiicriHiH Kepiicrici. Э дш бек Абайдш данов — казак жырына “ Кдяранды” берген, п ек кониин, романтик акын. Эдшбек —поэзияга OMipfli K opin, окы п-токы п дегендей, табиги жаратылысымен, жырга деген гашыктык кумарлыгымен араласкан акьш. Содан 6epi ондаган жылдар отш , Э дш бек б1ршама жыр жинактарын усынды. Осындай акьпгнын да творчестволык тагдьгры Собит пен Ж усш тен онш ама асьш турган ж ок. Акьшдык сапарына багы т-багдар сштерлйс Эд1лбек поэзиясы на жуйел1 сын айтылып корген жок- Осьщан барып, алабурткан акьш алгай- шалгайлыкка уры ны п та калады. Bi3 мактап отырган “ М аржаны нын” оз1не де мырыш араласкан сикы бар. Багып оты рсак, айтар ойга, ашылар бейнеге тусау боларлык “Тортгагандар\" Эдш бек жырьша да ыкпальш типзитп. Бул туста, аныгын айту керек, “тертгаганмен” , терт жолдык 6ip ш умак елецм ен ой туй1п, философия салмактау шын акынньщ ici емес. Тортгаган-рубаилар Шыгыс акындарьшьш тавдап алган аяулы поэтикалык тосий болган-ак шыгар, ойын корытар калыбы-ак болсьш, алайда, ойлап отырсак, осыньщ 03i схемага айналы п бараткан ж о к па?! Алымы-шалымы бар акынга торггагандап жатып алудьщ Keperi не?! Бай ауылдын мол дун и есш ен умыт калган буйымдай, бай поэзияньщ не бастамасы екен1, не койьш ган Hyicreci, не ортасындагы омырткасы екеш беймэл1м. М уны н уст(не 6i3flin казак акындарьшьш тортгагандары уагыз айтудан немесе койыртпак 210

палсапа согудан opire бара алмай жатады. У лкенщ -кшш л акындардын творчествосын тврттагандардын дендеп баратканы кудйстещпрмей коймайды. Б1здщ ойымызша, акын бггкен у л л етш алып журген Омар рубаилары мулде баскаша сиякты. Омар рубаиларьшьщ ем м есш щ басын 6ipiicripin, карусыз кезге KopiHe бермейтщ 6ip тал нозйсте сикырлы жш бар Tepiaai. Сонды ктан да Омар рубаилары сол жш пен 6ipiHe 6ipi жалгастырылган, 6ipine 6ipi байланган Ш експир сонеггерш дей, б у п н 6ip бггкен дуниега елестетедг К,ызыктырады, окылады. Ал ещи Эдшбек торттагандарынын жэш мынадай. (Осы мысалдын торттагандаушы казак, акындарына тугелдей катысы бар!) “Алыска карал кореек сен. Алыска о>ша барасын. Ydiue карай бсрссд сен, “Уйкушйс болып каласьщ\" Йемене: “Oainoi кшек сыйласац, СЫмшш болып oTepcin. Баскапмц камын ойласан, Копшш боп сонла кетереш”. М ундай уагыздардын eMipre керек екеш нде дау ж ок. Алайда алымы-шалымы, абырой-атагы бар Ka3ipri заман акыныньщ аузы нан шыгар ce3 i б ул ем ес. K,aiipri халык мундай уагызга зору д е емес. К... FA Bipcyrc жайнап тур жазаай, Bipcyncp ymiii eMip - жас... Журсд1 сксу жуп жазбай. ЕцссЫ 6niK, коцьч пос. Псйлдщ шанкай туешен Жылыстап, сыртгап журт аулы. Тагдырга напып iuiinen, Паналап олар жур тауды. 211

Жаралы жандар жыр кутш, Тындайды булак сылдырын. Eici де жарты - 6ip бутш, Тутады медет 6ip-6ipin. Табигат керкш кызыктап, Алдамшы кундер батады. Кетеш б1рден куз уйктап, Сулк. тусш таулар жатады. Калага кслш адасса, 1здейд1-ай келш 6ip-6ipin. Жараскан KiMre о бастан, Жапгаздык деген кургырыц. Баба да туки шашты взиз - Шст-жайлап журген оз аган. Жстеаз, жаны тап-тайыз, Б1реулер осте мэз оган. Эдст боп Kerri кушге, Y йткыган соггс кони кеп, Уякет урсып iHire, Калады 6ipa3 жецшдсп. Эм1се ортак. Tin кайда, Окпе ушш себсп кдпдай коп. Кдпады iui мундайда Жападан жалгыз жандай боп. Шыдамаса кепке б1ракта. Кеткенде opi 6ip апта. EKcyi тутас елдей боп, Табысар тага жыракта. К еудеш карсы айырып шыккан мундай курсийстщ, мун дай ш ындык, мундай трагедиянын 6ip шумагы тугш 6ip созш езгертуге болмайды. Квзге ж ас, кощлге м ун уялатар ом1рдщ 6ip булынгыр сэт! сол калпында, сол болмысымен, сол ким ы л-каракепмен журекте туып, кшцлде жатгалып, 6ip отырыстан, 6ip курсйнстен тек кагаз бетше тускен де койган. Ж ы р д ы н э р ш ум агы сагат м е х а н и зм ш д е й , 6ipiH -6ipi к,озгалтып, 6ipiH-6ipi ж ебеп, 6ipae-6ip артык я кем дыбыссыз б1ркалыпта сок хан ж урек сиякты. Жырга тиек болган лирикалык екеудщ , ага м ен цй н щ буки! ж ан дуниеЫ, ара катьшасы ап-айкьш . Тауьша арка суйеген, жырына арка с у й еге н “eici д е жарты - 6ip б утш н щ ” ем1рдщ 6ip квншеш 212

сотпндеп OTKiHmi трагедиясы Tipi ж ур екп т т р к е т п е й койм ак емес. Ж асанды шатгыктан ropi, жасырын мунды алдымен TyciHexiH халык, — осындай жырларга зэру. Акынды агынан жарылган деп осындай сотге тана айта аламыз. Алгай-шалгай кобше алыпкашпа-акконш, романтик Эдшбектщ “Маржаны\" - 6ip жьишын жырына косылган аяулы тарту. Казак поэзиясьша жастай келген жалынымен дуб1рлете келген ©тежан Нургалиев туралы кезщде Эбдшда Тэж1баев аталы сезш айткалы 6epi де 6ipuiaMa жылдар отп. Эбекен жаны аши турып, жастьщ алгашкы жинагьша жаксы багасын берген-дк Содан ©тежан элдекандай себептермен академиялык демалыс алып, акындар муш эйрасьш а катыспай, 6ipa3 жыл аулына барып жатый алды. Акындар да , одебиетшш ер де ©гежаннын мунысын оркайсысы э р сакка жорып, тт т ен оны н акындык шаруасынын шалкайгандыгы деп те журдпс. Огежан айналасывдагы ол пиардщ булты ani сейгшп те кеткен жок. Ал б1здан ©тежан акын ж онш деп niicipiMi3 мулде болек. Егер Горькийдщ Есенин туралы айткан niicipi жалганнын жарыгында журмесе, 6i3 сол niidpui ©гежанга багыштаган болар ед1к. Будан келш, Есенин мен ©гежаннын арасьшдагы жер мен коктей айырмашылыкты естен ш ыгарып, салыстырмалы niidp тумаска керек. ©йтсе де, шьпгдыктын аты —шындык- © гежаннын букш табигаты —журген xypic, м1нез-кулык, кимыл-каракет — букш болмысы тек поэзия уш ш жаралган. Акын кандай болады десе, акьш мыналай болады деп, ©тежанды корсетуге турарлык. bipeyneprc киыннын-киыны, ауырдьщ-ауыры согып журген жыр eHepi ©тежанга мулде женш сиякты. О ньщ ж азу Tgcuii, алган такырыбын киналмай, ерю н жырлауы, 6ipiHen кегпн 6ipi толкындап лыксып Torinin жататын оны н ол ен шумактары осы ойымыздын долелг Огежан - ешкандай да коспа-кокысы ж о к табиги талант. Онын творчествосындагы е н басты кемпшнк - со л табиги талантын 03i талан-таражга сальпт, кеп жагдайда жауапсыз ысырап етушде. Таудай талантьш тарьщай усак-туйектерге кор ету1нде. Табигаты берген жакут тастарымен кез келген жерде отыра кап какпакыл ойнауы нда. Таланттын да тамырын басып, киынга, кияга салып, акылга багьшдырып 213

отырмаса, сезш ш егш ен шыгып, жаркылдаганымен, жадау тартып, жатгьпдсан циркачтыккз, жасанды профессионализмге урындыруы сезсЬ. TonipiM муньщ бетш аулак кылсын. Bi3 бул кулыкты Oreжанга каламаймыз да, жолатпаймыз да. Дегенмен де улкен талантгьщ, табиги талантгьщ кейиот жылдары жазган кейб1р жырларында елп н дей кубылыстыц кылауы коршш тур. TepewipeK, Te6ipeHe толтана тусудщ орнына, кайдагы 6ip салыстырмалы тенеулерге бой урып, айтпак болтан байсалды ойы ны н быт-шытын шытара шашыратып, тогт-ш аш ы п алады. С одан барып, шумак пен шумактын, жол мен жолдьщ, с о з бен с о зд щ арасындаты динамикалык. байланые узипп, логика бузылып, окушынын зердеанде не калып, не койганы хабарсы з кегеш . К,адап айтуга тура келедС калайда бурын eiu6ip акын колдана коймаган тенеу табамын деп алга максат койы п, ж арк-ж урк со з ойнату ш еберлж те, ш ешендакте емес. Б уры н ешгам таба коймаган, айта коймаган ойды тауып, ш еберл1кг1 сол ойга багьщдыру —акыннын ерекшелш сонда танылмак. Огежанны н азаматгьш. лирикасы мен адамдык-пэнделис конгл куй! астарласып жатады. K,a3ipri понделйс жырлар (интим ны й) д е п аталатьш туындыларьшын 03iH д е 0теж ан азаматтык ер 6epin, ocepni, кагытпа эзш аркылы мын кулпыртады. Осыньщ барлыгы да 0 геж ан поэзиясьша деген кудакпн бултын сейштш, шынайы шын акынды, арнасынан асьш-тегшш жаткан жыр cepicin, романтик Огежанды байыргы калпьшда алдымызга окелеш. Bi3 оны н откен жылгы “ Ке.мп1ркосагынан” осындай Огежанды табамыз. Табамызда куанамыз, куанамызда окдмыз. “Сарапшым, шпие жырымды. Соз мерген едщ коз коргеи. Жауказьш дунием бурьппы, Майдагы гул боп озгерген. Мсксидсп ушеам шын басын. Мактанта танып соклспн. Бозторгайларым жырласын, Панбаркыт аспан - кокгемш! 214

Шырагы болып жанаймн Текпрказыгы жок жоддардын. Тебелершен карайын Окылмай жаткан орманнын! Тай казандарда жыр кайнап, Te6icin шыктык тещз боп, Кун тостаганнан - нур ойнак, 06icin шыктык епз боп. Зырлаган мезгш уршыкка. Кос уыс жун боп MiHreH6i3. Зулаган желден туншьпспай, Жш болып И1ршгенб1з”. Отежан, айтса айткандай, уакыт уршыгымен айналган, уакытгьщ улы-улы окигаларымен 6ipre тулеген, дэу1рдщ, ' заманньщ жаксы акы ны, угон д е , т и ш акыны. вгкен 1971-жылдын поэзиясын сез еткенде, 6ip жылдын жыр тойына оздерш щ конш куантарлык тарту-таралгыларын окелген Марфуга Айтхожинанын “Аккуым м енщ ” , Акуштап Бактыгерееванын “Куанышым, iwcopiM” жинактарын этап вту орынды. Таланттас-тагдырлас акындардын нурлы да, сырлы журектерш ен туган акикат жырлары, адамдык парасатка кумарткан щ кор жырлары — epi жылы, epi нанымды. Олар елйрден корген, ом1рден туйген OKiHinrrepi мен шаттыктарын сырлас махаббатка арнаганымен, ол жырлар тштен де сол махаббат тощрепндегз карабасылык, тесек тегорепндеп толганыстар ем ес, кей-кейде кум каптырып кететш катыгез жандардын озш ен д е мей!р1мдинк iaaey, ер адамныц е з д т н е н т у щ л т , парасатына бас ию. Y нше окысак, eici акында да махаббат м э с е л е а сонш ам а коп с е з болмаган, тш тен санаулы гана, ал санаулы сы нын е зд е pi олпндей, махаббатган ropi адамгерш шю з паш ету, ecci3 махаббатгы акылды парасатка багындыру н и е т т е н туган толганыстар. Жасыратыны ж ок, бул т а к т а махаббат машакатымен кыз акындарымыздан да ж]пт акындарымыз коп айналысып, солар кобйрек жырлайды. Туган халкы ны н т1рл1к-турмысы, салт-сан асы , урпактан-урпакка ауыскан Komneai дестурк оскен гопырагынын озен-кел1, тау-тас, орм ан, даласы ойлантады 215

кыздарымызды. Туган халкынын тип м ен OHepi, куШ мен жыры кызыктырады. Б13 олардын творчестволык тагдырына ж аксы ден саул ы к тш еМ к. К,азак поэзиясы ны н да Ахматовалары м ен Цветаевалары болса, н ур устш е нур гой. 1971-жьш жалпы казак-сов ет эдебиет1 уш ш аса 6ip ж ем ю п жыл болды . Qcipece бул жылгы казак акындарыньщ тыддырган ici орасан. Бутан уйткы болтан —елМ здщ OMipinaeri 1970-жылгы елеуш -елеут уакигалар. Тарихи мерз^мдер аталып откен 1970-жылгы улы тойлар, шатгыктар. Владимир Ильичтщ 100 жылдыгы карсанында, ол тойга жырымен шашу шашпаган 6ipae-6ip казак совет акыны калган жок- Эргам оз1н1ц кал-кадарынша калам таргып, улы юке азаматгык ун косты. Солардыд кебш 1971-жылы акындар ез жинактарынын танааулы жерш е енпздд. Б1з сол туындыларга карап, казак акындарыньщ дэу1р тынысымен тыныстап, ом1рдщ талаптарына сай жыр долгаган, советпк когамньщ белсенда кайраткерлер1 е к е н т таньщык- К,огам алдындагы оздерш щ азаматгык та, акындык та борышын адал аткарып келе жаткандыгын коршк. Сол туындылардьщ арасынан Сабырхан Асановтьщ “О б1рден хат”, К,удаш Мукашевтын “Кездесу” , Нутфолла Ш эк ен овтщ “Ш уша тауы бок терш де”, Эбд1рахман А сы лбековты н “Элемге у ш тараган” , Эубэгар Нш1баевгын “М энгш к”, Сатгар С ейгхазиннщ “ Кызыл генералы\" сиякты жыр, дастандарды айрыкша атауга тура келеда. Доу1р1м1збен, кундел1кт1 тыныс-т1рл1пм1збен ундесш жаткан Жакан-ата олендер1, Сагынгали С ейм ов пен Кдбдыкор1м Ыдырысовтын дастан-жырлары о з алдына 6ip тебе. Ж еке ж инак етш 1971- жылга улпре алмаган акьшдарымыздын кезек кутит турган туындылары каншама. Бул туындыларга ж еке-жеке талдау жасап, асылы мен арзанынын ж1пн ашу — оз алдына 6ip ен бек Ж эне де булар козд щ майын шыгындап, б1раз зерггеуге турарлыктай да дуниелер. Олар туралы nirapai окушьшар, одебиетшшср мен сыншыларга аманатгап, 6i3 1971-жыл поэзиясы жош ндеп шгар1м1зд1 корытындьшаймьтз. А кын да когам кайраткер1. BeJirini когамда ом1р cypin, оны н белсенш муш елерш щ 6ipi болып отыргасын, акын сол 03i floyip cypin отырган ортага алдымен кызмет етуге мшдеть 216

Сол когамнынбшк парасаты мен сол когамга рух беруил, козгаушы купи болып отырган жаркын идеяны жан сала коргауга мшдета. Ол —бвднсовепж дэулр. Од идея - марксизм-ленинизм идеясы, коммунист1к идея. Д ем ек, б1здщ талантымыздын тугыры, жырымыздын аркауы — к о м м у н и с т интернационализм, советт1к болмы с пен тур м ы с. К,андай да такы ры пты жырламайык, онын тогысар арнасы —с о ц и а л и с т реализм. Казак совет акьшдарынын 1971-жылгы жарык корген олендер жинагымен танысканымызда, картынан жасына дейш алган багыты айкын, устаган жолы тузу; 6ip созбен айткаида, озшщ когам адцындагы касиетп де, киын мщдепн тусшген калам иелерш коршк Олардын неш де болса керш-сезгшптпн, неш де болса коркем шыгармамен сегамш-нанымды етш, суреттеп бере алатын мол мумкшшшктерш байкадык. Советак идеология майданыньщ бутш 6ip кызыл гвардиясымен таныстык. Сонымен, казак поэзиясы совегпк деу1рде озш щ кемелдену кезецщде тур дедис Кемелдену сэпнд е ненщ де болса кем-кетйт ерекше кезге уратыны белп. Соншама козге урып, ойсырап жаткан кемшшктер1м1з болмаганмен, каз1рп казак поэзиясынын ойлантар моселелер1 коп. Туысып жаткан тындарга терещ рек бары п, терещ рек зертгеудщ орнына; актарып, корш, анализ жасаудьщ орнына; сыртгай таныркап, 6ipaen тон niujin, б1рден 03iMi3uie TopeniK айтьт тастаутаден койып барамыз. Осьшан к е л т , атсыз-жожлз, адресаз дуниетанымактар творчествомызга енш барады. Белгш такырыпка, белгий уакигага курьшган сю ж ета олендер, е с к - шанырагы бар, мулпс-жийазы бар суйекп дастандар азайып барады. Олардын орнына метрлеп олшеуге тура келетш, 6ip жолыныи 031 б!рнеше сейлемге созылатьш ко тр м е монологгар немесе басы бар, аягы ж ок, аягы болса ,басы ж ок поэмасымактар, уагызга ушр рубаилар немесе н е к еа з туган баладай ок еаз, едаресаз олендер умтылуда. С оз ж ок, мунын 6opi олен жасап, арзан атак алудыц тоте жолы екеш н тож1рибе Kopcerin отыр. Одак колем1нде улкен эщ тмелер туындап, окырман кауым, одеби журтшылык мундай поэзиядан (егер оны поэзия деуге турарлык болса) iuj жиьш, кудйсгене бастауы текген-тек емес. 217

Акьн т ы н акындыгы, дуниетанымы, сан кырлышеберлт, суреткерлго сом-сом с уйекп дуниелер жасарда гана ап-айкын коршбек, талакгынын кушреп танылып, eMipre дегсн кезкдрасы аныкталмак. М оселен, советпк дэу!рдш, классик акыны Твардовскийщ жанадэу1рД1Н “Игорь жорыгынын жырына” айналган “Василий Т ерк и н аз” немесе “Акыл азабынсыз” Грибоедов™ елестетш к о р дш и й ... Еш кандай да купиясы ж ок, ресми баспасозде болмаганмсн, каз1р акындар арасында: “У зак дастан, узак жырды KiM о к и д ы , д у н и е н щ 6 opi стартга турган атом гасырында узак дастан кзмге керек” , — деген тогышар кауесет таралып ж ур. Оларга б1здщ берер жауабымыз: улы доу1рдщ бойына лайык улы шыгармалар керек. Ж эне де дун и ен щ 6opi стартга турган осынау тыгыл-таяц карсацда, сондай шыгармапар тудыруга калам neaepi де стартка турып, тындырып калуга асыгу керек, асыгу керек!

АУДАРМАЛАРЫ Данте КУД1РЕТТ1 КОМЕДИЯ TAMYK, Б1Р1НШ1 ЖЫР Бул ф эн и д е жарты OMipfli жасадым да, opi астым, 1 9 p i астым да, кара орманга капел1мде жанастым. Ойпаттагы опа керген он жолымнен адастым. Ежелп оньщ коркынышын есте тутып келемш , 4 Ypeii буккзн тагы орманды тажалдайын к ерем ш . Кандай ед1 ол, п ер уэр д н ер , капай айтып беремш ! Суркай eai-ay, eniM одан элдекайда сулу-ды , 7 Б>рак онда 6ip и гш к м эн п -бак и бугулы, BopiH де айтам, нелер кордам, неш журек угынды. Ес1мде ж ок, алкапка капай барып калганмын, 10 А нык 1зден адасканда абдырадым, тавдандым. Сайкымазак сум уйкы ньщ сайтанына алдандЫм. BoKTepine ж он-ж отаны н жакынырак келгенде, 13 Кыратка кеп иек арткан атырапты коргенде, Аузыма кеп тыгылады жаткан ж урек кеудемде. Кордам сонда, кос жанарым жапт етш 6ip ашылып, 16 Айналага жол сштеген аппак нурлар шашылып, Жадырап тур алып таудын иыгына асылып. С онда гана жаным cpKin жадырады, жай тапты, 19 Тула бойда тулаган кан жайы менен кайта акты. Тунгиы ктун турапатып, ж ан азабы н байкатгы. 219

Тал кармаган шыныраудан шыккан пенде алайтын, 22 Жагага кеп, эзер дем ап, кугылдым деп санайтын. Артындагы урей ш ашкдн толкындарга кдрайтын. Солай менщ рухым да курак ушкан, шошынган, 25 Bip умптщ сэулесш дей сапарыма тосыннан. Хак-ажалга апаратын хас-сокдакта тосылган. Т ер т м уш еме с эл д е м 6epfliM калжыраган, кансыган, 28 0рмелед1м эрге карай тагат алмай бар шыдам. Ал табаным ripey болды жердщ тесш жаншыган. Ылди темен, мекен етш балкып жаткан баурайды, 31 К,уйкылжыган 6ip cineyciH куйындайын аунайды, Эш екеш п тангажайып таргыл жущ лаулайды. Шыр айналып турып алды сол ол еусш квлденен, 34 С ол Kayim-i ш ыныраудан шыга алмаймын, сенделем. Kepi кайтып, коргансам деп, сэл абдырап кэрген ем. Там аш а кун тугырында, тансэрщ е, ерте ед1, 37 Ш ок жулдыздар 6ipiH-6ipi узатады, ертедд Ай нала 6ip тунып турган, тунып турган ертеп. K,yfliperri махаббат кеп жулды з шогын козгады, 40 Сол бакытгы сотке ceHin, жйер1м де тозбады. Ж урепмде тулай агып каным даты козбады. Алабажак тагыга мен кдрап турып алыстан: 43 Тагы да 6ip кубыжыклен зоре ушыра табыскам. Кдрсы алдымда каскайып тур айгыр жалды арыстан. Кдрсы карап келе жатыр, жалмайтугын секций, 46 Аш ты к буы п, айбат ш егщ , урей б у р и л OKipfli. Т уны п турган ж ан-ж агы м ны н тынышын да KeTipfli. Аран ашып, толтыра алмай ашкездштщ коржынын, 49 Кдншык 6opi in ecii де, арыстанга болды кун. Кергенде оны куты кашкан талай-талай сорлынын- 220

бцм еш мш Tecin турган канды кездщ алдында, 52 Айлам курып капаландым, к.угылып кер, ал, мунда. Армандаган би ш м н е н адастым ба, калдым ба?! Крныз-дунис коламтасын калт лабермей курайтын, 55 Bip саравдар болушы едт аш елуге шыдайтын. Бастарынан деулет тайса кайгыратын, жылайтын. М ен де солай абдырадым, сабырсыздык жаншьщы, 58 К,ыр соны м нан калар емес аш б е р ш щ кдншыгы, Ыктырады тунекке 6ip , соуленщ ж о к талшыгы. К у далага кулатгы эк еп коркыныштын е р Kyini, 61 Кдрсы алдыма келд1 сонда калжыраган ер Kici. Кдлжырапты кейпш де бар уш лзд1ктщ белись Мувды унмен жалына 6ip, сол адамды болжадым, — 64 “М ейлщ аруак, мейлщ адам, мейл1н елее бол, жаным, Куткар м еш , куткар MeHi, б у пэл ед ен коргагын!”. Yh катты ол: “Адам болгам, каз1р адам ем еепш : 67 Ломбардтар урпагымын, сол рудан мен оспм , М антуяны ломбардтар отаны ем ес дем ес там? Юлий Цезарь кезшде мен кеш болса да туганмын, 70 Августка м ен арка суйеп, Римде де турганмын. KacHerri сол жандарга халык таглым кылган мьщ. Акын ед1м жырга сенген, жырдан рахат сезгем ш , 73 А нхиз улы секшден1п аулак жакка кезгемш . Жалын кушкан Троядан жанушыра безгемш. Бар куаныш бастамасы, ce6e6i мен кореп, 76 Шугылалы шывда неге сутщ р м ейсщ денен1?! Артывдагы азап-сорга неге кайткын келед!?”. \"Апырау, сен, Виргилий ме, бар элемге жыр куйып, 79 Мел;нреген булакпысын, TeHi36iciH тунгиык?” - Дедтм дагы тайды жуз1м, барлы к ж уйем турды Hin. 221

О, шамшырак, ар мен ождан, жыр Taped жер-кокте, 82 Курмет керсет махаббаткз, кажымайтын енбекке. Д ем еп x i6 e p , келд1м Mine, кдуымына енбекке! Таглым тутып, тар бие алган устазымсын сен менщ , 85 Э л 1 е а м д е о с ем жырды мура кылып бергенщ . Э сем жырын аралап жур барша элемнщ елдерщ. Келий маган, медет берип, о, кереген Адамым, 88 Жырткыш тагы тунгиыкка тыксырады, карагын! Кдш устщ де курак уш ып, калтырап м ен барамын! YpeftiMfli Kepin м енщ тар капаста калганда, 91 Ж ана жолды тшстмяц, — дед1 маган, — тандауга, Бел байлайсы н артындагы жабайы iHre бармауга. CeHi андыган канш ык 6 e p i — каш шерлер ку аны, 94 0 c i n келе жаткандарды олттредк куады. Жолындагы заттыц барш жалмайды да, тынады, Ол 03i 6ip кайырымсыз, канды ауызды сурапыл, 97 Ж ем д1 керсе, 6ip азуын 6ip азуына уратын. Ол 03i 6ip обыр жауыз, жалмайтын да жулатын. К орш ген 6ip макулыкпен кушактасып аунайды, 100 Ол 03ipre алдаркатып талайларды алдайды, Кара Тобет келген куш карасы оны н калмайды. Ж ер бетш щ байлыгына ол бас урмайды, тайкайды, 103 Ар, махаббат, акыл-парасат не екенш байкайды, М ем лекегпк кушакка алып, меш реу туши шайкайды. Камилла, Нис, Эвриал, Турн олген жерлерде, 106 Ж ауы на жай TycipeTiH жаратылар о р кеуде, Италия калканы боп калар м эн п олмеуге. К ун ш ш д ж тщ курты козы п жел1кпрген - “жарыкка” , 109 К дн ш ы к 6op i к а ш ь т бары п, е н се даты табыткз- Ж елкесш ен суйреп ш ы гап, кактайды ол Тамукта. 222

Саган айтам, айтам саган, с е з к е зеп келгенде, 112 Мына ж ерден екетем ш , куры боска сендел м е. Ер соны м нан, алып барам махшардагы елдерге. С онда естисщ боздауларды , каргыс отка карылган, 115 Атам замангы рухтарды азап-сорга танылган. Баска ол1мд1 арман е т т , боска к ексеп жалынган. Ужмактагы пенделерге косылуды кдлаган, 118 От ш йнен коресш сен кайгыга жат сан адам, 1згшктен ниеттенш ум1тпенен караган. Шынга ермелеп шыгам десен , канагганар каркьшын, 121 Карсы алдыннан купл алар сол 6ip ойел — алтынын- Жольщ болсын, егсй екеум!3 коштасайык, жаркыным. Тэкаппарлы тош рш щ карсы турган занына, 124 Кдласына ирпзбеЩ ц ол, тыйым салган жауына. Маган ерген адамдарды жолатпайды манына. Бар галамга ол OMipuii, сонда етед1 уакыты, 127 С онда оны н каласы да, тэж1 м енен такыты. Жолы болып, соган енген пенделердщ бакиты!”. “О, ацыным, —дед1м де м ен, — жалбары на жалынам, 130 С ен шындьтгын ангармаган кудай акы табы нам. К етейш дп аждаЬа ажал, жауыздыктан, тагьщан. М онп азапкд жан тапсырган, ж алынм енен баттасып, 133 К орсет маган сол жандарды, корсет тэндр кдкдтасын, 0 зщ откен жолды корсет, соуле шашсын, сактасын”. Аяндады ол, м ен артынан келем i3iH тап басып. 136 ЕК1НШ1 ЖЫР 1 4 Кун де батты, макулыктар TipairmeH ещ и ада, BopiciH д е уйкыга алды, к е ш и ауа, кен дала, К ен далада уйс1з-куйс1з жалгыз калган м ен гана. Алда турды ауыр ш айкзс, даярланып, камданам, Азап-кдйгы, ауыр сапар тозейш деп карманам. Жалганы жок., eciMe алам, жалгыздыктан арланам. 223

М уза, саган жалбарынам, шакырамын келе гер! 7 О, акылдын кдзынасы, дана ойы ннан бере гер! Э ц п м ем е акыльщнан нур тамызып, с еб е гер! Былай дед1м: “Е й, акыным, сын сагаты кысканда, 10 С ен шакырган бул ерлжтз опык, ж емей устауга. C ip e, м енде куаты мол кущ ретп куш бар ма? Сен айтасын, пэмле етш Сильвилердщ бабасын, 13 Б езбей турып, узбей турып TipmuiiicriH кзрасын. TipiciHae-ак керд1 дейсщ кияметтщ арасын. Жалгандагы бар кунош байыппенен енсерер, 16 Ы кыласын т е п л оган, ак. батасын берсе егер. Д анк тагдырын, кш болганын саралаган сол шебер. К дд1рм ен д1 жандарга оны н жаксылыгы анык-ты, 19 Ол жаралган менгеруге ж аксылык пен жарыкты. Кдд1рл1 Рим к д сиетп елге баба болып калыпты. Ол да, анау да алма-кезек с эт п уакыт тенгенде, 22 Эулие Петр Myparepi дуниеге келгенде, Бул ем1рде ардакты так тургызган-ды, берген де. Ол езш1ц. сен жыр еткен ер л тн щ жолында, 25 Баянды боп калу ушш бар ынтамен коруда. Дуниеге аса таяк папа ие болуда. Алга апарар атышулы, тавдамалы Жол бар-ды, 28 Д ем ек сонда баскалар да сен1мменен корганды. С еш м м ен ен корганды да , кутылуды колга алды. М ен гулама Павел емен, Эней емен ж ене де, 31 Кзммш осы? Суйенемш шмдер салган кедеге, Ардак тугар ж ок менде, жок кой менде дэнене. Елестершн ортасына бара кзлсам егер мен, 34 Э й, коркамын, кор боламын елермен. Барлыгына каныксын сен, акылдысын, керермен’ . 224

Айырылган адамдайын жана тана ер ю н ен , 37 Шынырау 6ip купила кдйта ойланып елти ен , Бутан дейш ойлаганын ойран-асы р серш ген. Мен де солай тунтиыкка, дал болдым да, бас капы , 40 Алдаркдткан, кызыктырган э се м ойдан бастапкы. Ойлай-ойлай ж ойдым оны , санам м ен щ бас тартгы. Киел1 аруак сонда матан салмакпенен ун катты: 43 “Акикатгы ашып айтып, ащы унщ щ тындаттьщ- Амал непйк, рухывды уялттьщ с ен , кымбаггым \". Акылды урей билемесш , билемесш ардайым, 46 Эйтпесе 6i3 э р HepceHi кубыжык керген андайы н, Адыра калып, аулактаймыз бтгкен icTeH дап-дайы н. Сатан айтам 6ip э н п м е кенишии буратын, 49 Сей1птейш Kayi6iHju, мукалмасын муратыц. Кдлай бш нм сендей жанды аяуыма туратын. Жаксылык пен жауыздыктын арасында болтанда, 52 Ару эйел шакырган-ды, алган меш колдаута, Барыммснен MiaaerriMiH, кдрыздармын сол жанга. Жанары онын жаркыратан жулдыздайын тунык-ты, 55 Сорталаган eHriMeci баурап алар ырыкты. C e3i оньщ nepiurreHiH Terri yHiHe жуык-ты. “Мантуянын таза жанды, о , гажайып улысын, 58 Дуниеш дуб1рлеткен данкы н менен улы iciH- Ош пек ем ес, дун ием ен м е н п 6ipre тьшысын- Досы м мен1н, амалым не, дос бола алмай калган ж ан, 61 Кузар тауда о н жол таппай, опык жеген, карманган. Крркыныш кеп ытыстырып, абдыраган, корланган. Кок олем нен 6ip хабарды есггпм д е , ты ндадым, 64 Эл беруден кешжт!м бе деп, коркып та турганым, Мукалта алмай калуы хак со р - азаптын тырнагын” . 5-1974 225

Жанга шипа жаксы сезбен табыл онын касынан, 67 Кррга оны, сонда мен де тагат табам, басылам. Кррга оны , не мумюндйс колында бар, бас урам? M eni мунда кымбат елке, кимас ужмак, гул-елден, 70 Алып келген махаббатым, сеш осында яаберген. М ен — Беатриче, cyftin айтам, ж1герлен. Tem pi алдында еа м щ ш дан к к ет ер т , мактагам, 73 С ан -сан рет eciM iimi ecu i уш м жатгаган”. У нс1з турган ойелге м ен мына сезд! саптагам: “© л ген дердщ ортасы нда жалгыз сенс1н Meyeai, 76 С енщ жаркын жамалын гой жаркыраткан эуенг Бул гарышта с ен ен етер зат ж о к шыгар едем !. Саган гана кызмет етсем, ен бакытгы жандаймын, 79 Бар icim ii ты нды рам да, eui6ip акы алмаймын. 82 0 мipiндi берсен бодды, баска жакка бармаймын. BipaK кдлай урейлен бей кара жерге е н есщ , Тунгиыктан кетпек болып, карманасын, кенесщ. С ен отырган сол бш ктщ кермек болып тебес1н”. “Н еге маган коркыны шсыз е н ген 1м д1 бул манга, 85 Айтам саган, акикатты бш гщ к е л т турганда, — Yh катты ол, зейш койдым оны н сез1н тындауга. Е н Kaaipai жакы нына Kayin-катер тен ген де, 88 С одан гана корку керек, 6ip ж ауызды к келгенде. Ал баскадан корку деген — куатсыз 6ip ш ерменде. Бул галамнын падишасы меш солай жараткан, 91 Кдйгыдан мен кзймыклаймын, манайыма жолатпан. Жанган отка енген1ммен, жалынына жалатпан. Рарыштагы М ариям ару 1згиикп колдаган, 94 Ауыр азап шеккен жарды аянышпен коргаган. TonipiHiH зауалдарын жумсартуга жолдаган. 226

Сол 6ip эйел Лючияга былай д е п 6ip ун катты: 97 Е н сешмда cepirnm i жауыздьисгар шырмапты. 1з г ш к п жактаушыны ж1бер соган, кымбаттым, - Лючия - кашаннан да кдталдыктьщ кас жауы, 100 Рахильмен 6ipre отырган маган назар тастады. - О, ерк ен щ ecicip! - дед1, е н п м е сш бастады. Махаббатын арнап саган куд1ретшдей табынган, 103 Kynaeaiicri куйю оьйрдщ кокы сы нан арылган. Беатриче, умтыл соган, корлыкта тур жарымжан. Элде оньщ жалынышы кулагьща жетпей ме? 106 Тещ зден де жолы таскын, керемющ , кектей кеп. Курестерде куш сарыккан сорлыны алып кетпей ме? — М ен зыткдндай em 6ip пенде кайгы-сордан зытпаган, 109 Куанышка, cipo, мендей баскдн емес нык кадам. Осы созд! журепммен мыц кайталап, жуптагам. Мактауга да турарлык жан, кем де ем ес акыддан, 112 С езщ е epin к е л т турмын, кдсиетп сатыдан. Курмет сыйлап келд1м саган, курм етп батыл ж ан” , — Дед1 дагы, кокт! нускап оны н мунлы жанары, 113 Квз жасымен араласып, соуле шашып жанады, Узак сапар, алые жолга асыктырып барады. Сол аруды тывдадым да, саган карай жытканмын, 118 Шынырауга шыгар жолды шырмап турган мыкты ацны ц Тырнаганан, азуынан, талауынан куткардым. Негыл дейсщ ? С озып турсы н неге, неге, неге енд1? 121 Неге узбейсщ б е р е к еа з буйыгылык 6ereyai? Ту пап неге кетермейсщ такаппарлык дегенд1? Уш арудын батасымен кектен корган тапканда, 124 Еажайып жол карсы алдында кен ашылып жатканда, Э л -дэрм енщ келмей тур ма алга батыл атгауга? 227

Салкын тунде гул-жапырак бурюетш , семетш , 127 Семетш де, келе жаткдн аппак, танды керетш, К еретш д е , сабагында гул-гул жайнай 6eperiH. М ен д е солай, танды керш , кзнатгандым ерл1кпен, 130 YpeftiMfli бастым сонда ж ур епм е мен буккен, М ен де ун катгым, салауатпен сейлеп турмын ерлжпен: “К дндай гана кайырымды ару м еш азаптан арылткдн! 133 Акнкатты э н ц м е сш сол адамны н таныткдн. С ен д е устазым, шапагатты, м еш е зщ е табынткан. Айтканы на куандым да , кулак, астым, тындадым, 136 А лган ж олды бар ынтамен жалгайын д е п турганым, EpiK, ж й е р - бэрклн д е бурынгыдай шывдадым. ЕкеумЬ д е 6ip тшекте, баста MeHi, еремш , 139 С ен — устазым, сен — кесем1м, сен —TonipiM, сенемш !” Аяндады ол, карсы алдында м ен осылай деп ещм. Тас карангы куз арасы, мен артынан келем1н. 142 YIUIHLUI ЖЫР Каран калган тул мекенге - унтактарга апарам, 1 М энп-баки кун1ренген сыркатгарга апарам. К уш 6iTin оп ат болган урпактарга апарам. Д анам м ен щ аклкатпен шабыттанган, н э р алган: 4 K y a ip e n i куш , агыл-тегит улы ш1мнен сан апуан, М ен осылай ен алгашкы махаббаттан жаралгам. Жалгыз м ен п жаратылыс менен кене, бшгемш, 7 М енгш 1кпен д е иы ктасам, менпл1кпен 6ipreMiH. CeHiM ifwi, у ш г й д а с еш п р мунда й р ген щ . Kipe 6epic мандайш адан окыдым да осы ны , 10 Устазга айтгым, к ез алдымда сургылт белп жосьщы, “М еш сш е тусшбед1м, жаным менщ шошыды”. 228

Керегешм кенш белш , басу айтты маган шын: 13 “Жанын мунда жаскзнбайтын жай огынан жаралсын. Урей мунда кенес берер болмак емес хабаршын. А кыл-ойды н шуагынан б1ржолата арылган, 16 Каргыс аткан кан-тамуктын танбасымен карылган. Айткам саган барамыз, - деп, - елестерге сарылган”. Крлын берд1 ол , с езбе сш д е п сезпс кудай аткырды, 19 Бап-байсалды кейшн курып, маган карап ш актурды. Bip купил тар аяга жайлап кана ап юрдк Жулдызсыз да, санлаусыз да карангыда жанагы, 22 Шынгырулар, 6ipey озер актык дем ш алады. Эуелгше кез1м жасы м е т буы п барады. Барша тшдер жамырасьпт, жабайы наз, оттаулар, 25 Ашу, урей, жылау-сыктау, етппш тер, даттаулар, Ербендейдк кдрманады дене, басы ж ок колдар. Ыю-кню, азан-казан, тынымсыз шу м ен гш к , 28 Тас карангы тар унпр де шыр айналды м эн п р ш . К уйын кутан канкаларга ж ан бггкендей ел idpin. Урей кыскан басымды иш , езер былай дедам мен: 31 “Ю мнщ даусы ол м енп-баки тунгиыкта кемшген. Апырау, бул неткен жандар KacipeTri кем1рген?!” Дед! квсем: “Пешенеге жазылганды ж ен кврер, 34 М аскзра ел1мд1 ойламайтын, т1ршшкпен денгелер. Мактаудан да, мазактан да хабары жок, пенделер. Bipre олармен 6ip оум есер перш телер каптаган, 37 Жаратушы TOHipire сеш мш з б оп , жакдаган, Карсы тура алмайды олар, е ю ортаны сактаган. Оларды т е т р аластаган маскарага конбеген: 40 Тамукгын да куз-киясы оларга орын бермеген, Эйтпегенде бесер ед1 куно дейтш ер немен”. 229

“¥стазы м -ау, и м буларды осыншама корлаган, 43 Жалбарына бас салуга бас ипзш , зорлаган?” “Сурагына ж ауап кы скз, ты вда” , - дед1 ол маган. “Ак, вл1мнщ 03i - олардын кол жеткмаз арманы , 46 Тезпс1з де, к е р п а з де мына еш р дщ зардабы. Э й т п еген д е, имантараз болар ма ед1 калганы. Ж ер бетщ де аты аталмас, ешмдерщ журт кемген, 49 Эдш казы, аяушылык ешн оларга сырт берген. С оз етерге турмайды олар, жалт кара да, шык бермен!”. Кдрадым да, кашып журген тобы р керд1м алыстан, 52 Ш ыр айнала куалаган дулей куштей жанышкан, Кутырынды куйын кутан, куйкылжытан шан ушкан. Булардан с о н 6ip -6ipiHe итш ш ре жалгатан, 55 Адамдар тур, озер сещ им, сенд!м даты тавданам. М ундар ол1м мунш а адамды капай тана жалмаган?! Bipeyaepai шырамыттым, ал 6ipeyai таныдым, 58 К,оркак сорлы жем1 болы п жтер1 ж ок жаныньщ, И ен теп н неш беден сыбага алмай калуын. TyciHaiM м ен пакырларды зо р е ушыра зарлаган, 61 Кулым деп те курметгемей, кудай жолын кармаган, Ж аратканта карсылар да катарына алматан. TipmuiiKTiH пендес1не келмеЩн олар косуга, 64 Каран калган кзлын тобыр тыр жаланаш босуда, Аркаларын канта бояп, маса-сона жосуда. Бетгерш ен кан аралас к ездщ жасы атуда, 67 Кужынаган жексурын курт кулкындарын кагуда, Ж ал м а-ж ан кеп ж уты п жатыр, Kopeicrepin табуда. Bip киянда, кок айдында таскын шапшып алыскан, 70 Bip топ жанта кез киытын тастадым мен алыстан. “Айтшы, устазым, сатан аян, cipo, осы таныс ман. 230

Kiinaep олар, кандай тагдыр ыгыстырган, айдаган, 73 К1мдер олар кандай кдЬар толкындармен байлаган, 76 KiMflep олар шалгай ш етгн кершуд1 ойлаган?” Жауап к ап ы ол: “AxepoHfa калган сетте 6ip ады м, Керем1з гой жагалауды — мун-кзпанын турагын, 0 з кезщ м ен KepeciH гой, он ы н несш сурады н” . Устазымды ыгыр кылмай, алга тусе женед^м, 79 Жасканшактап жанарыммен жерге карай бер ем т. Жаркабакты жагага мен унсгз туйык келемш. Карсы жузш карт келедй кзйы кленен катулы, 82 Авдап турмыз екеум1з де аппак басты пакырды. “О, сор мандай, каргыс аткан урпактар!” - д е п акырды. \"Кездескенле мешменен, пейлшщй умыт та, 85 М шщ дер де кзйыгыма, барар жерге жуыкта, Кдмданындар моцп-баки тун, капырык, суыкка. Ал сен жогал, мунда сенщ калуына болмайды, 88 Tipinep кеп елктердщ ортасына конбайды!”. Баскалардан менщ белек кеткешьцн колдайды. “ Келмес жерге кездейсокта бекер аяк, баскасы н, 91 Ж енш деу 6ip желкайык тап, тындамаймын баскасы н. Баска жерге мунан аулак апарсы н да тастасын’А Кесем оган: “Харон, д е и р , сездерйод догаргын, 94 Соны капал — сонау жакка бетш тузеп, ж ол алды. У ш м д е р т орындауга тшстт e m u солардьщ\". Суркия езен кзйыкдиысы бола калды сумпайы , 97 Крркынышты езен кайыкшысы бола каллы турпайы, Жанарынын жасыл оты жыланнан да суркайы. Тыр жаланаш, тырбын жандар тещ рш ен каза алып, 100 Кугылуга кулкы кайда, у й м тывдап сазарып, Азулары сатырлайды, мунга баты п, бозарып. 231

ToHipire каргыс айтып шынгырады, зарлайды, ЮЗ Адамзаткз айтылмаган кара каргыс калмайды. 0 скен ел к е , е н ген урык, кун, сагатын каргайды. Кан езенге бет алды да, карт ещ реп жылайды, 106 Кунокарлар м ец п азапта кешер осы лайды. К ерер оны бул жалганда умыткандар кудайды. Харон сайтан uixm efli кунокарларга ес кеткен, 109 К рздагы ш о к - eKi кез1 канталап тур кеспеттен, Бейкам туртан бей еруакты куып, сотып ескекпен. К уздщ курен кездерш де жапырактар жайрайтын, 1 12 Yid таккан уйенкшер сейтш соры кайнайтын, Ж ерде жаткзн кшмдерш керетш де ойлайтын. Сорта бола жаратылтан Адам ата урпаты, 115 EipiH 6ipi ким елеп кеп, тунтиыкка шыркады, Торга алданган топ кустайын кезек к у п и тур тэты. С ол м ус1нд ер жузд1 epi тас-т ер ен н щ бетш де, 118 Амал неш1к, улгермед1 арты жакка етуге. 0 зе н уст1н е л ш и н топ кайта каптап кетуде. “Улым менщ , —д ед1 матан улы устазым райлы, - 121 Барлык пэн де, мемлекетгер кектещйрген кудайды, Bopi осытан асытады, 6epi осында кулайды. Э рю м дер-ак асытады баспай кетуге езещ ц, 124 Кудайдьщ бул айналайын акркаты еж елп, У ран бол ы п ш акырады коркыны штьщ ез1 ендь 1зп ниег жандар ушш баска жол бар алайда, 127 Х арон шалдын туйсш генш зейш ге сал, ал ойта, Кдталдыкпен айткандарын тусш есщ калайда”. О л д а т ы н д ы , б а р л ы к OHip б ар куш 1м ен с ш к й ш , 130 EciMe алы п о й л ап турсам ес к е п р ге н бул кущи, Э л i кунге е з т ер ш е е з 1м ш омам 6ip турлк 232

Кара ж ердщ кара е з е п калт де м адцы ж елм енен, 133 Сез1мге ине жасуындай санлау, соуле берм еген, Ш ел-кайгыньщ кандай кызыл жалыны тур келбеген. Уйкы кыскан пендеге усап куладым м ен колденен- 136 ТОРТ1НШ1 ЖЫР Апандайын азынаган, азынатан гулеген, 1 Мимырт уйкы зынданына лап койысты дурбелен. Bipey туртш ояткандай т т р к е ш п тур денем. Толастаган шыратыммен тешрекке карадым, 4 Атып турдым, айналамды актарып ж ур жанарым, 7 Кермек болып кияметгщ киян кесю галамын. Алпауыт 6ip апан гулеп аятымыз астында, И ю -кию ун уласты урейл1 6ip таскынга, К,урдым куздын киясында тур екенб1з тас шында. Ол соншама кап-карангы, кеп-кемескз, теп-терен, 10 Bip HopceHi бш мек болып ецкейш пш текке мен, Ештене де туйшбед1м, гулейд1 ура лепп енен. “Тусем1з б«з дуниеге тас карангы ш арк урган, - 13 Дед1 акын, en i куп-ку, езеп н д е салкын кан, — Алдыменен мен журем1н, сен ересщ артымнан^. Б о п -боз болтан устазымды байкэды м да , ун каттым: 16 “0 3 i урейде турган шакга, к есем досым кымбатгым, С уйен1ш с1з мен калайша капаскз адым бурм аклы н?” “Таяу катка курсаулантан газиздерд1 кергенде, 19 Этом куп-ку тартканы рас, аяу турды кеудемде, Аяушылык, урей емес, сол ойына келген де. Kerriк айда, б1зд щ сапар сан салалы шалгай ты м”, 22 Т ом ен TycTi ол , окш е басып мен де артынан калмаймын. Ал гаhiкы кат, алда турды апан аузы жалмайтын. 233

Т у п а з тунек арасынан естшея1 туриштп, 25 Жылау ем ес, а й н а л ан ы н OMNicci тур к у р а н т , М оип ayaFa шапши барып, мэнп-баки тур ciHin. Жанды ж еген аурусыз, жалан-кайгы жарапты, 28 Э йел , еркек, нэрестелер каптап кеткен алапты. Ауру-дертс1з мун жайлаган мундар, мылкау абакты. \"Кдндай рух, нендей оруак. пана тапкан бул жерде?” 31 Абакты — апан ауырлыгын аркалатгы шмдерге? Алган жолды жалгау ymiH не жетед1 бшгенге. К у н э а зд е р кудай салган адал жолга баруда, 34 Адал c en in , ш окынбаса. бас имесе нанымга. Ж алан сцбек жарамайлы отган алып калуга. Христиан ш м т е дсйшплер - днимен, 37 ToHipire ш ын табынып кад1р тутпас. б ш п ем. С оган тете кунос1 ж ок коп жандардын 6ipi - мен. Акикатты ак yKiMi. Tonipiniii сиынган, 40 Сонлыкган да айыптаган, б!зд1 осында буйырган, Ансайм ы з 6i3. амал неипк. у м т м 1 з киылган\". Бул хабарды ecTireime, кеудем Meniii ah урды, 43 Кдлайша осы кдйратксрлер курмсгп йом акылды, Ж ойаннамнын зор-сыбага зайарларын татулы. “Уды устазым, ием м а н н угындыршы, - дед1м мен, 46 Еш букп еаз, еш кудж аз 6ip ашкарак сешммсн. CeiiiMMCiicii, жалгандыктан урдш б и ж коршген. - Озш щ бе. езген1н бе шындыгымсн жуылып. 49 Осы корден шыккан бар ма рахатка нур m in?” Жауап берд1 ол Kaaipfli с е з кзсиетш угынып: “Ж еш с туы желпу!мен нур дидарын шайкагаи, 52 Коз аллымда коктен тускен кушретп байкагам. Осы арада TOHipfli м ен к ер ге м ш деп айта алам. 234

Адам ата муны кешкен тэш р алгаш жараткан, 55 Адам ата адал улы Э бш мунда зар аткан, Н ук пен М уса кешкен муны TOHip iciH тараткан. Бул арадан Д эугг, Авраам д е й алмаймын кур калган, 58 Э з1рейш , урпагы м ен е к е а д е бул маннан. Кур калмаган Рахиль да, кисабы ж о к кунга алган. Баскалар да куш бугш тау шуагы нур берген, 61 Буларга дейш пенде жок-ты куткарылган бул керден, MiHe, осылар рахатганып, е н алгашкы нур к ерген” . Айта берд1 ол , аявдады к, аялдамай келем1з, 64 Шыркыраган шыбын жанны н шытырманын корем1з, Туйш дш мен: олгендердщ ортасында денем1з. Уйктап турган орнымнан алые емес боктердщ, 67 Туртсе бшмес тунектерш коз алдымнан еткерд1м, Каратунек астынан мен караконыр от кврдш. Ол алыста болганымен, болжай б ш п турганым, 70 Сонда барып саялагггы мортебел1 6ip кауым. Байкзудамын элдекалай адал жандар турганын, “Б ш м менен квркемвнер енеге етш турар-ды, 73 Мына керде, мыналардан Heci ерекш е булардын? Тобырлардын ортасында курметгеуш булар им?\" “Атагымен, аты мснсн куш рентп олар ж ерш дк 76 Данкы олардын кущретке лайыкты Kepinai, Сондыктан да курметтеулк нур — рахат берицй”. Осы евтте элдекалай 6ipey кенет бакырды: 79 “ Ен жогаргы мэртебел1 курметгендер акынды! Энеки ол, ак елесш аппак HypFa матырды\". С онда керд1м, 6i3re карай акы ндарды н корке Mi 82 Келе жатыр, куд1ретпен, мангаз басы п твртеу1, Жуздер! тек жайдары ем ес, катал да ем ес, вр, теп . 235

“Кара - дед1 Kaaipni устаз, - такаппар жан келедц 85 Ол — бастаушы, ал сонынан ана yiueyi ередц А к семсер1н сер т устаган улылыктын ж елеп. А нау - Г ом ер, барлык, елдщ жырш ысыньщ кудайы, 88 Ал Гораций ж ат кылыкты оскылаган удайы, О ви дий, Лукан - 6opici д е поэзи я К ун, Айы. Б1здерд1 сол улы атакж ар ия кып, жалгап тур, 91 Курмет тутып, жакындагам мен де сотан андап 6ip, О л ар дш ак, курмет тутам курмет1мд1 арнап 6ip”. От жырлары дуниеш ертед! де шек, кетп. 94 Баскалардын бастарынан кыран болып кокте erri, С олай ту й д ш , сонда мен де сол 6ip гажап мектегтп. Оларды карсы ап, устазымнын кул1мдед1 кездерц 97 Акындардын акындары жакындады ездер1, С олем дес1п жыр желкен! тура м ен1 коздед1. Жиынына катысуга жол алганда олардын, 100 KaaipiM д е арта туст1, ш алки т усп м , жанардым. Кемецгерлер арасында алтыншы боп саналдым. Э н п м ег с зей ш койм п аяцдалык пурга 6ip. 103 Ж айсацдарды жалмап койган керекс13-ак бул Ka6ip. Ш1рк)н, жары к дун иеде рахат кой бул да 6ip. Жет1 кабат кабы ргамен кайыспастай кайылган. 106 Сыцгыр булак ~ сылдыр кулю айналага жайылган, Кдрсы алдымда сарай турды шыркау кокке б ой урган. Толкы ны м ен orriK б1здер ж ердепдей турге енген , 109 Жетт какпа арасында ещцк iiuKe сурлеумен. Ж асы л ал кап ашылды 6ip айналасын гул кемген. Отыр екен ойш ы л ж андар - алты карыс мандайы. 112 Байыппенен, салмакпенсн алые карап арнайы, Создер! де жайбаракат, бал - тип, жез - тандайы. 236

Ашык. те щ з б е п н д е п уксайды аппак. кемеге, 115 Жасыл бакты жайлап тур ган эл д е мангаз т ер е ме?! Кдсымызда катар турган котерицнк тебеге. Жасыл баркыт кек майсада жайнап турган о н 6epin, 118 Жаксы менен жайсандардыц елестерш мен Kepin, Ж ур епм нен нур атылды, эзер турдым M eHrepin. Урпактардын кауымынан Электраны андадым, 121 Эней, Гектор жырткыш жанар, майдан еткен жан-жагын, Арпалысты акылшы еткен Цезарьды да барладым. Пентесилея Камилламен 6ip ж ердс отыр сухбатгас, 124 Лавина — э к е а м е н , oxeci о ны н TinTi ак бас, Тунгыш един Брут отыр, сыбагасын урттатпас. Цезарь кызы — К оллатинны н ж ан жарын, 127 Гракхтын да шеш екесш , Катонньщ да алганын — С онда К0рд1м, киыр ш етген Саладинды андадым. К,ос жанарым тем еш р ек баурай жакка ауьпггы, 130 Руламалар устаздарын коршап отыр, тауыпты. Корегендер кесемдерш ортасына алыпты. Сократ Аристотельге жакын барып жайгаскдн, 133 Платондай корегенге кауым тагзым ойласкан. Дуние зору жайсандар дана басын ой баскан. Аты ойг1п1 ф ил ософ Д ем окрит те осы нда, 136 Диоген, Фалес, Анаксагор - 6opi соны н кдсында. Зенон менен Эм педокл, Гераклит - осында. Диоскорид, дорштелген дэлел тауып дерн е, 139 Сенека, Орфей, Лин, Туллий - осында отыр 6epi де, Откен жандар коз алдымда, коз тастадым opire. Энеу жерде - геометр Эвклид, Птолемей - кзрсы алда, 142 Гиппократ, Гален менен Авиценна бар сонда, Аверроис, жаца кунш насихатгап жар салган. 237

Барлыгыньщ атын атау - ауыр гой тым, мумюн бе, 145 Bip с езб е н ен 6ipereil боп 6opici де тур тшде. Э нпмемш элсш -олсш оларегпм бул кунде. Салтанатгы жиыннын салтанаты таркады. 148 Э д ем 1 олем кап койды, ауа алапат, тар тагы. Баска ж олмен козгалдык, баска сапар тартады. С оул еа ж ок кара тунек ею ц меш коршады. 151 БЕС1НШ1 ЖЫР Алгашкь1 кат калды солай, томен тусе бастадым, 1 Екш ип хат 6ipiHiuiaeH кем д е ем ес, ашкамын, BipaK мунда азап баска, ыныранган баска мун. М унда М инос кутш турды, азу TiciH кдйрайды, 4 Аузы алапат, босагада сот ушмш байлайды, Байлайды да, куйрык сиггеп, кия метке айдайды. Ш ыбы н ж анны ц сагы сы ны п, заукы кайтып алладан, 7 Алды нда о н ы н есеп 6epin , он п м ес ш жалгаган. Бар KiHOHi ж ж теген ол каталдыкпен барлаган. К унокор д1 шыр айналы п, канша Hipiacc куйрыгы, 10 С онш ам а рет сор м апдайды н ж ерге Kipy - сыйлыгы, Тамукка эк еп тургын ету - сол сайтанны н буйрыгы. Эркаш ан да журт Henipi, жан KayinTiH ше-пнде, 13 Сайтан-сотка жакынлаган кезекпенен отуде. С ол ун катып, сол с е з ! н т , шынырауга кетуде. “Ей, пакырым, калап келген кырсыкаткан уяны, - 16 Д е п айкайлап, М инос маган к е з1нен от куяды, К,уяды да, зорл1 icTepiH 6ipcp сотке тыяды, - Н еге ж ур ещ бул арада, cepiriH KiM кзсында? 19 О п-онай-акенем 1н деп азгырынба, бас урма!” К осем оган жауап каггы: “Догар созд1. басынба. 238

Догар сезд й догар сезд й нем енеге теск е алдын?! 22 Бул тамуккз келгендерге кедерп б о п кеспе алдын, Ж араткзннын жазмыштарын орындайды, еске алтын\". Ыныраитан дыбыстарды озер байкап, тек турдым, 25 И ю -кию боздаулар кулакка д э л кеп турды, Азан-казан аныраулар лыксып к е л т бетке урды. М1неки, м ен пакырмын 6ip, жары к сенген ж е р д е й , 28 Улы Teni3 тунтиыты ули к е л т тербедк Ж ан 6epicin жауласады к ос куйы нны н селдерт Bipece кеп там укж ел ] татат алмай сариайды , 31 Жан nonipi жайрап ушып бара жатыр шалгайды. Шыр кебелек айналдырып, езш , жаншып, жалмайды. Кузар кузта курак уш ып, куйын айдап ж еткесш , 34 Атылады аш у-айгай, а к Ke6iKTi кектесш, Tonipire жаудырады балатат с ез, екпесш . Сонда сезд1м бул кыспактын алапатгы кылытын, 37 Акыл-eciH саткандарга салган бутау курыгын, Ку Honcire кул еткендер парасаттын туныгын. _ Суык кузде ympinren кара тортай KoiuTcpin, 40 Кднатгары э к етей н кагып алып естер1н, Сол сиякты дауыл кутан жауыздыктын дестер ш . Азаптары женш м ейш , yMirrepi узш ген, 43 Сол мызгуга буйы рмайды жалгыз тутам уз1к дем , Сандалсок боп сенделед1 кужынаган, йзш ген. Аскар таудьщ жотасында баяулатып мунлы онш , 46 Ушкщцешп О цтусйкке ушканындай тырнанын- Kopin турмын боран кутан келецкелер турганын. Шыр айналып, торыкканын керд1м дагы олардын, 49 Устазымнан сурадым тек, бетен сезд1 догардым: “Тунек ауа жегщей ж ен , т у т т турган олар KiM?” 239

Жауап катгы ол: “ Кара да кер калжыратан бул жанды: 52 Осынау эйел каИарлы 6ip патшалыкты курган-ды, Откен шакта талай ттлдер бутан кулдык. урган-ды. Ку нэпси-е кушак уртан осынау эйел-балкыма, 55 Етектерш жаптырмай 6ip epiK берген халкына, 58 Кдтыгезд1 кдуым келш , салганынша талкыта. Н ин патша кдтыны ед1, некеленген жары eai, С емирамида аталатын коне патша бар ед1, Bip султанга бер 1лген-д1 ж ер1 менен бар ель Кдра мына курбан болтан, кумар-куйкыл сойканды , 61 Осы ушш де Сихей Kepi маскара боп шайкалды, Таны , мынау Клеопатра — кунвлшЕ сайкаллы. Алапат кез айыпкер1 — Елена анау шатылды, 64 Кдолышынан капы тамгам мататан ол Ахилды. М айдандардын найзагайын махаббатка батырды\". Атап жур ол сан ж еткю з Парис, Тристандарды, 67 К,олыменен корсетс;н елестерд!, багдарды. К у HonciHiH кушырынан опат болтан жандарды. Акын айткан. кауесетпен лор1птелген ес1мдер. 70 Каллы ойымда нелер жаугер, нелер ойел-жес1рлер. С анам coitaa кунг1рттенд1. тас карангы дес1м - кер. М ыналардан жауап алсам, - кесем!ме кас катам, - 73 М ына екеуден, канбак курлы боран Tyrin тастатан. 76 Жауап алсам, осы сотге, куйын алып кашпаган. 79 \"KyrriK онда оларды жел 6i3re карай кысканын, Ж албары на аят окып. жатанды да устагын, Tiaerim u кабыл алып, кояр сонда уш канын\". Ж ел оларды б1зден аулак айдап кетп. карадым. “Ш ерм енделер, тарт берм енге, егер болса амалын. Y h кдтындар, егер e 3i мурсат б ерсе А нанын!”' ' К,удай 240

Шакыртанда, кегершш дер, уясына конатын, 82 EpiicrepiH ес тутып 6ip, самтайтын да баратын, Кдйы спай-ак кднаттарын калыктата кагатын. Соларта усап е л п exi жан канат кага бастады , 85 Д идоньщ да кужынаган KacipeTiH тастады, С элем берген даусы м а назар салды, капиталы. “ Каны мы збен кара ж ердщ кабыргасы жылыган, 88 Тунектем1з ете алмаган кияметтщ кылынан. К е л т с щ -а у иман ж уздй инабатты, Tipi жан, Б1здейлерге д о с болса егер OMipurici галамньщ , 91 Кдйгымызга ортак а з д е й жаны ашыган адамньщ . Жанын сакта дер еднс 6i3, жалбары нып оган мыц. Кдз1ргщсй куйын кумай, куйкылжымай туртанда, 94 Айтарьщды айт б1здерге, куанамыз ты ндаута, Тындаймыз да, кумартамыз 6i3 д е э н п м е курган та. Толкындары хабарш ыдай кажып, epHi к езер ген, 97 К ездеселн сан езендер По дейтутын езенм ен, Сол жагада тутан ед1м, туртан ед1м, сезем м ен. - Махаббат ол ертеШн гой незпс, ш ыры н ж у р ек л , 100 Ол да солай кул еткен-fli ку Honcire тш ек л , MiHe содан корлык к ерд1 ол, коркынышты куш erri. CyioiMe жарлык еткен ынтызарлы с у й ж л м , 103 Тарткан мен1, такаппарлы OMipiHe THinniH, Kopin турсын, айрылмайды ол лагындай KHiicriH. Сол махаббат екеум1зд1 апаткд океп камады, 106 Тек Каинде б1здщ кундер сонед1 де кдладьГ. Екеуш щ аузынан осы ндай с е з атады. Жала шеккен елестерге суле-сопа кдрадым, 109 Басымды Min уайымдап, мен-зен болып барамын. Сурады устаз: “Кдндай ойлар кджытгы, - деп, — каратам?” . 16-1974 241

“Buifli ме екен 6ipep адам, сезд1 ме екен катал жан. 112 Нс с эб и л ж , не еркелж , кандай тана от — арман, Оларды осы заЬар жолта, сор-сапарта апартан!” . Y nci3 калган жандарта мен карадым, соз арнадым: 115 “Ф ранческа, теб1рентп е п н ш п н , жан зарын, Ж ан зарына жаным аш ып, коз жасымды жалгадым. KoKipeKTi каре айырган нозйс кундер ш ебш де, 118 Сана ашылып, махаббаггын оянганы тегш бе, К упия сол кумарлыктар кулак турд1 не унте?” \"Ш аттык шакты eciH e алса капастаты ю м де-ю м , 121 Т ек сол тана азап-сорды ц ауырлыгын бшгень Сотан кеп1л кесем щ де , - дсп ол маган ундед1. - Сол бакытсыз махаббатгы б1пуге сен ш олдесеи, 124 Жалгыз д е т и жарып турып, сырын ашып бер десен. А гы л-телл козлш жасы ссз;пред1 сенбесен. Дсмалып 6ip отыртанла окыган ск б1рде 6i3, 127 Ланчелоте туралы 6ip тот п о н п м е бшгем13, Ексум13 де камсыз е д ж , тек екеум1з 6ipreMi3. С онда 613Д1К жанарымыз 6ip-6ipiHe тенген-д1, 130 О н бозары п, енбойы м ы з fliprn кдга берген-дк BipaK opi ютап 6b a i жетелеген, ж енген-дт Езу тарткан ершдерд! еркск келш епкенде, 133 Сол ютаптын осы тусын бпдер окып откенде, М еш менсн м энп-баки курсауланган кок пенде. Д 1р1л кагып аузы мнан мен! суйс бастады. 136 Галеот болып турды 6i3rc махаббаггын дастаны! Назарымыз баскада cni, оки алмай тастады\". Pyx OKcin, жанш иды кеп коркынышты 6ip агын, 139 ЕстШ м д е жан азабы н. б1реулер;пн жылауын. М андай шылкып кара терге, там укбол ды турагым: Курт куйреген олнегейш мен д е сонда куладым. 142 242

АЛТЫНШЫ ЖЫР Тезе алмай кунпрлеген тшдер менен ундерге, 1 Курешткен елестерге, кущренген тундерге, Ешн е з м е е з ш к е л т , енш eciM ю р ген д е, Ортасынан 6ip-aK шыктым тагы да 6ip азаптьщ , 4 Кдн каксаган курбандыктар олсш -ел1, гажап тым, Айналамнын барлыгы кер к аорет пен мазактьщ. Кдргыс аткан кан-несерл1 сол уипнап катта 6ip, 7 М эн п -бак и муз бурж кен мундар зы ндан жатты ауыр: М энп-баки толастамас, мэнгш жке ол жат бауыр. Крргасындай ауыр буршак, ак кар, сызды m ipiwn, 10 К е з туртк1с1з кер-ауаны келбей каптап ж ул рдк Суп-суйкылтым буалдырдын астында жер булшдь 0 з киына e 3i батып, нэж 1сш е маталган, 13 Yui енештт ачып Цербер жырткыш журтка TOHin, такалган. Такалган да, душ м елге ит боп ypin, какалган. Кара сакал майга шылкып, найза тырнак зыр кагып, 16 Жанарлары кантапаган, карны к е у т .ж у р ш а л ь т, Ш ыбын жанды Tyrin жатыр, er-TepiciH жулды алып. Ал сорлылар несер тепеп , каншыктайын улыган, 19 Жаппак болып жасырады бушрлерш курыган, Жан ушыра денгеленш жатпак болып кырынан. Бар TOHiHin баршасы да кы быр-кыбыр козгалы п, 22 Bi3fli Kepin Ц ербер зулым аузы н ашты козданы п, Айыр тырнак саусактарын ашып-жумып, созды алып, Косем сол сот ецксйш де, кос уыстап, табанда, 25 К,ос алакан топы рак алып, комагай со л тагы адга, 28 Долдеп турып лактырды, алпауыттай аранга. Bip тобеттер болушы ед1 суйек сурап улыган, Ку cylicKTi кушырлана KeMiperiii куныга. Eci ю рмей, кажапайтын ку суйект1 курыган. 243

Соган усап саткак тумсык Цербер nepi “кенелдГ, 31 И т YPyiH е сп ген ш е туршйепрген денецщ , Сорлы жандар суйюмд1рек керупп eai керендь Елестердщ арасымен алга карай атгадык, 34 К дф гы н -н есер и е л е н т , бул капасты жатгы алып, Куыстагы мойггтердщ кейш н б1здер таптадык- П зб ек тел т жатыр екен кияметтщ жандары, 37 Арасы нда тек 6ipeyi б1зд! байкап, андады, С эл умтылып, кдйта отырды: 6i3re назар салганы. “Е й, Tipi ж ан, саган айтам енген мына тамукка, — 40 Д еш э л п , - мум кш , мега тур шыгарсын танып та: Сен калгансын, бордай тозгам, мен кеткемш табытка”. Дед1м: “ Б ей н ен тым Mycanip, кезге б етен сонш ам а, 43 Таныс рен кез алдыма келмей отыр оншама, Бул кескйод тану киын ен жакынын болса да. Баскалардан куййсп ем ес, 6ipaK суркай тур, жаны. 46 Сагат сайы н жазалаган каслреттщ зы нданы , Айтшы маган, сен ю м едщ , кекп тагдыр курбаны?” “CeHiH калан 6ip кездерде болган м ен щ калам да, 49 Кеш рдектеп, сумды к куншгл толган eai адамга, Сы зат алып турушы efli, сынган ж о к па, аман ба? Азаматгар арасында Чакко деп мен атангам, 52 Кулкын урып меш кейлж ке, ку н э п а г е какалгам. К дн -н есердщ астында enai uiipin барам капамнан. Бишара жан мен гана емес тоскдн кудай жарлыгын, 55 Сол куномен осы жерде жазалайды барлыгын”, - Д е п узд1 ол о ц п м ес ш етш й ш н , зар-мунын. “Ч акко, с е н щ макдпардагы корлыгына киналам, 58 K e 3iM жасы к ею рек кысып, уайым, дерт жинаган. А лайда м ен е т ш е м ш , 6ip ауыз с е з ки маган! 244

Ош калада випккендер неге апарып соктырмак; 61 Озара бул жауласуда KiMi е д 1л бон турмак.. Кдстандыкка желйс 6epin , желш ген не о т булгап?” “У зынсонар айтыстан с о н кдны — свл1 т еп л ер , 64 Актар жагы устем болып, бар уй м ет бершер, Ал жаулары кугындалып, маскдра боп керш ер. Уш мэртебе жуз керсетш жарк еткенде кун кызып, 67 Кулайды олар, бул шактагы е ю б е т п 6ip бузык, Кдраларды дем еп , с уйеп, ж1беред1 тургызып. Актарды олар аямайды, жаншиды да езед1, 70 Узак, мерз1м д е с п к етер келед1 де к езеп , Кз>фгындардьщ тым кьгмбаткд т у с к е н д т н сезедп И п жанды екеуге, cipo, мойын бурган ба, 73 Менмендш пен куншшдж, озбырлыктар бул манда. М енп-баки кдлгымай, ушкын атып турганда\". Опык жеген сездерге ол токтады да, ези ш , 76 “ К дф сы к шалган зы нданнан, курбан еткен т е з 1м д1, — Дедш оган, - кишы маган ип, жомарт сез(ндт Теггьяйо, Фарината рухтары куатты, 79 Парасат пен акылга бай ж андар ед1 шуакты, Арриго, М оска, Рустикуччицн нендей тагдыр кулатты? Элде Тамук кинады ма, еркелетп олде аспан, 82 Тагдьфларын бшмек болып, жалын журек алжаскан, Тарландарды корсем егер куанар ем оу бастан!” “Кунелшер арасында б1зден бетер датгалган, 85 О ткендеп айыптары томен суйреп сотталган; Кездесесщ оларменен алдындагы кдттардан. Bip-ак норсе OTmepiM: оралганда жарыккд, 88 Арасында OMip сургем , ескерт муны халыккд. Акыргы соз, жауап та осы: ал, бара гой, кзм ы кпа” . 245

М ун уйытан кездер1мен алан етш , 6ip карап, 91 Ол енкейш бара жатгы е з-е зш е н урланад, Сокырлардын арасына кулап туст1 сырганап. “Ол осы нда цприш де . - деда устазым, - турмайды, 94 Ь^ызыл ош ак кия мет соты куш ренткенше сырнайды. Oai-Tipi араласып, аспан асты шулайды. Kjiciperri ез KepiHe 6opi сонда умтылар, 97 Баятыдай калпына кеп, 6ip cypin in. 6ip турар, KyuipenreH жантырыкты м он п ecTin тыншыгар\". Н есер елее, мибатпак арасында келем1з, 100 М он п OMip туралы тунгиык ойга те н ем п , Пайы мдаймы з ортурлК унЫз ойлай берем1з. \"Улы устазым, булардын азаптары арылмай, 103 Катал ук1м бойы нш а кала ма ecr in алынбай? Ж енш дей ме нем есе бере ме олде калындай? Ж асаганны н 6ip 03i жеттлдарсе пен деш , 106 Рахат пен азапка онан сайын дондеда, Соны айтады гылымын, понде дейтш зэндем!. Кунокарлар 'прииенм ен, когермейд1 кдйтадан, 109 Бурынгыдан бетер оны мына тамук жайпатан, Сопыларды баятыдай бейии тербеп, шайкаган”. Б1здер eHai осы ж олмен катка кадам басамы з, 112 Болтан жайды боска со з тын, necin журткз шашамыз, Enic б iз д i бастаганда зынданга 6ip тас ауыз. Bi3re карап, карсы турды Плутостай хас жауыз. 115 ЖЕТ1НШ1 ЖЫР “Pape Satan, раре Satan aleppe!\" — Кдфылдаган П лутос айгайлайды ала окпе. “Ашуына ашу коскан дулей, корл! олекке. 246

Кулак аспа, жаныца урей, коркынышты туарме. — 4 Д ед1 маган дем еу 6epin , гулама улы KiciM д е , - Не кедерп болм ак 6i3re бул жартастан тусуге?” Ж екад ол жауыздыктан жалын аткан тумсыккд: 7 “Ушнд! eiuip , бейбак 6e p i, кат та калгын кырсыкта! 10 Ш урылдаган кур саган да niipi де жат, тунш ы к та! Тунгиыкка тусем1з 613 келю м ейлщ , келю пе, Bi3re медет TOHip e 3i, е р М ихаил п ер ш те. Куд'рет 03i колдап отыр, сенесщ сен не кушке?” Алысканда кайраты мол аптал, атан ю а м ен , 13 Мын буралып кулаушы ед1 ж ел урлеген куинген, Сол тэр1здес жырткыш кулап, айырылды кунннен. Кулл1 олемд1 курмеп алган зулымдыкты корд1к 6i3, 16 К уш ренген азаптармен том ен тусе б е р дж 6i3, Ушшшщен тертшип кат терш е ениц ендж 6i3. Жаратканньщ жазуын-ай! Бул алапат гажапты, 19 Юм е себ ш айыра алар ko3im керген тозакты? Кандай кунэ камап койган мунша сорды , мазакты? Харибданын уст1менен акбас толкын умтылып, 22 Богетгерге к ездескенде. Kepi агатын жулкынып, Сол сиякты адам сел1 6ip жыгылып, 6ip турып. Л ек-лек агылады каран калган кар - халык, 25 Ею тобыр келе жатыр ны кпа-нык карманып. КеудеЫмен ауыр ж уки итеред! зарланып. Кулады да, озер-озер артка кайта соктыкты, 28 Ыгысады, тенселедк элдер1 де ж ок TinTi. Айгайлайды, 6ip-6ipiHe агызады боктыкгы. К урентсен капаспенен олар жоне ыгысып, 31 Кдрсыдагы нуктеге кеп eKi жактан турысып, Умтылады кайтадан, баягыдай урысып. 247

Кэйта тэты ш еп н ш , кайта айнала бергенде, 34 Жулкыласкзн сурланып сол тобырды кергенде, Былай дед1м ж ур епм жайрап турып кеудемде: “У стазы м -ау, ш мдер булар салбыраган иыгы? 37 Сол жактагы сонау катар - тобел таздар сиыгы Оу, нел1ктен муньщ 6 a p i клириктер жиыны?” “ Ke3in шалган мунын 6opi - бакас болтан ом|рде, 40 Акылдарын пакырлар сарып еткен конище, Сауда наркын бш мегсндер шыгындарын болуде. Кырсытады киястанып, итшс ypin зьншанда, 43 Eip-6ipiHe бетпе-бет кеп опасыз боп тугандар, B ip-6ipine карсы турган киямстге бул жа!шар. Ал аналар - клириктер т еб е шашы алынтан: 46 Bip д с саран ш ендсспейтш , журт та кулай табыиган. К ардинал мен папа даты шыгар oai алдыннан\". “Осылардын арасынан ойда жургсн кептснп. 49 BLnep ед!М ласталган о ц ш ен кара 6errepai, Опасыздар кеше тана арсыздыкпен еткен-дГ. “ К ор удщ д е Keperi ж ок, олар корте кемш гсн, 52 М ибатпакка баткан олар мимырт суркай ем1рден. Айты п болм ас арамлыкка акыллары жещ лген. Олар м он п сен д ел сд1, ол -дорм сш таусылып. 55 К ер л ер ш ен турады да , корсетсд1 карсылык. С ока басы н сойыл кылып, жудырыгын камшы гып! М аш асы з д у н и е ж иы п, кайта ш ашса м м л е-м м , 58 1зш пктен куралакан, жаИаннамда жургс1й, Менс1з д е оны уты нды н, сол той ж анын б1птеш. Оилзк отын каулатып, озеурстксн жер бетш , 61 K opecin, улым. Фортуна зекетшш зер бетш, 0м1рдеп тым откшип жалгандыктын келбстш. 248

Бул жалтаннын бар алтынын б ергенщ м ен ж убанбас, 64 Мына тобы р арасында 6ip аруак. та куанбас, Азап-сорды алтынын да алдаркатып жыта алмас\". “Осиеггер еркеш ндей, о, устазым, ар-тулта! 67 Курыш тырнак. ш енгелш де курыстырган кэлпында, Барлык урпак, бакытындай бар ем ес пе Ф ортуна?\" “О, eci жок, акымактар, анкауын-ай тагдырдын, 70 Кдндай тана кара тунге акылывды алдырдын! Ал угып ал, уагызга сусынынды кандыргын. Дана кудай э л 1мсак,тан бул галамды менгерген, 73 Жаратушы жаратканда эмм есш де тенгерген. взгел ерге нур куятын кесемд1кт1 ж е н керген. Ж ен керген ол к есем дер ден нурлы шуак, аткан-ды; 76 Тагдырлардын тэщ р 1не eMip сэн1н тарткан-ды , Сондыктан да сол 6ip эй ел OMipuji б о п жаткан-ды. ©лкелерден елкелерге, урпактардан урпакка, 79 Бакыт тастап, байкустарды салып койган бултакка, Ол1мге д е e3i ие боп , бел ш огы р бул шакга. Bip халыктын 6ip халыкты жаныштауы, басуы , 82 Соны н гана би л ш н де , сон ы н катал Koci6i. Шалгьишагы жыландайын Kopin6eftwi ол, э с ш . 03 i кущрет патша да, сот та болтан адамга, 85 Ешк1м дагы таласа алмас ол ойелм ен аманда, Кущрет сол кудайлардай еткен-кеткен заманда. Ол толассыз одш соты й 6ip минут та ты ймайды, 88 Уакытгын ор сататы асыктырып, кинайды, Жумыр басты п ендесш е кыска OMipin сыйлайды. Сол аруга жала жауып, кдйбар айты п, оттауда, 91 Аякка арын басып оны н, акмактар таптауда, Амал кднша, сол 6ip жанды турар ед1 мактауга. 249