Мұқағали т4

Фортунага е сл л м еВ Д балагат с е з юл булнс, 94 Жаратканнын тунгыштары арасында тур кулш. ToHip добы н айналдырып, рахатта, нур Kipin. Шарамыз не, кетпк еш н, алда — нагаз сор-кзйгы, 97 Нагыз азап эл \\ де алда, кеилгуге болмайды. Рарыштагы ж улды з э н е i3ri сэл ем ж олдайды ”. Кдтты Kecin е т п к тагы, ж етп к долы жылгага, 100 К ен апанды морып, кагып, тутш api жулмалап. Су аягы курдым болып агып жатыр жындана. Жылга рещ Кызыл курен туске eHin, сырланган, 103 Иы кгаса, жанай ж ур ш , oiriK Судан сурланган, Соктырмалы сокпакпенен том ен тустйс куз-жардан. Тунжыр кайнар тунере;н, басылады, жылайды, 106 Ошпендийк батпагында тасынады, сулайды. С уп-сур тасты би1ктерд1н баурайына кулайды. YcTi-басы ласталып, меьнрейген-м енпрген, 109 К,урдым о зе н жылымына кур бекерге телм1рген. Ашу бутан тыр жаланаш тобырларды керд1м мен. Т е б ел е с 1п жатыр олар аякпен д е , колмен де , 112 Кеудеменен, баспен де, иыклен де, жонмен де. BipiH-6ipi тутпек болып умтылады соркеуде. “Улым мен1н, — дед1 устазым, — алдан тагы кересщ , 115 Акылдарын аш у ж енген пенделерд1н TepeciH, Су астында сан адам бар толкын комген денесш. Актык дем1 Ko6iKTeHin су бет!нде ойнайды , 118 О зен 6eTi казандагы кара судай кайнайды, Алапат 6ip арпалыска коз1н жетпей коймайды. Ш ырмалады, сыбырлайды: \"Кунге карап куанган, 121 Айналайын ауада 6i3, куанган да, сыланган, KonLnci3 6ip ж андар ед1к айыкпаган мунардан. 250

I Ендц \\п н е , кеншс1зб1з, куртты л а с кулкынды\", 124 Кемешнде олардыц осындай 6ip жыр турды, 127 130 | Bip леб1з айтпак болып бекер боска [умтылды. Жылым турган сол куысты орап еттж айналып, Тартпа батпак, ж и е п м е н кургак ж ерд! ойга алып, Турды адамдар балдырменен кещ рдеп байланым. Мунараныц бауырына ж етпк озер айла гып. СЕГ131НШ1 ЖЫР Эщтмемд1 жалгастырам, ойламагын ж етп деп, 1 Сол мунара эудем жерш эп-сэтге аггап orri деп, Кертпештерге Караганда, кемелденген кок Tipen. Жанып турган eKi б1рдей отты б1здер байкадык. 4 Элдекайда yuiiHUiici озер кезге байкалы п, Тургандайын 6ip киырдан, cipo, жауап кайтарып. Рапамдагы даналыкты теьизге м ен шакырдым, 7 “Бул нагылган отгар? - дейм ш , жалбарынып жатырмын, — Ол ю м 03i, белп тастап, жауап 6epin жатыр шм?”- “Тумандардын арасымен Караганда коресщ , 10 Ылайлы аймак устшен сен, —дед1 маган тереннм,— Юмдерд1 олар ш акырганын KepeciH д е сенесш \". Ешк1мн1н де коз алдынан булай еткен ж о к дер сщ , 13 Зымыраган жецш кайык - ауа тшген ок дерсщ , Ушты солай, б1зге карай, кызметш еткерсш . Умтылды ол 6i3re карай, суды тш ген куш мулде, 16 Bip ескекип жар салады, айгайлайды устшде: “И э, болем, кунакар жан колыма ещп тустщ бе?” “Жок, Флсгий. Флегий, айкайлайсын бекерге, 19 Bi3 ceHiKi, - дед1 косем , — кас какканша отерде, Кдйыгына отырамыз белд! байлап бекем ге”. 251

Опык, ж ейтш ж ан болаты н алдаганда, кызынып, 22 Талагы таре айрылатын, е зш -ез1 кыжырып, Соган усап Флегий тур ашулы eHi бузылып. Ж елкайыкка отырды устаз игиикт1, байыпты, 25 М ен де мнадм одеппенен устазыма лайыкты, С езд1м сон д а екеум1зд1 ауырлаган кдйыкты. М й н г е т т з сол екен, коне кайык. заулады, 28 Ш апшытан с у как, т ш н г е н кауындайын аунады, Еш кщ дер де, cipa, осылай еркш жузе алмады. О л ж сел1 ортасы нда emuopceHi сезбестт, 31 Ш окл ы тпенеи кебш делген маган 6ipey к е здееп , Сурап жатыр: “М ерммщ нен бурый неге кездестщ?” “ Келд1м, 6ipaK алмагайып, i3iM e u iin калады, 34 Ал е з щ uii, ез1ц KiMcin, бар п э н д е н щ жаманы?” “KiM ж ы ласа, со л м ен ед1м” , — осы болды жауабы. “Жыла да зарла, мибатпак, ж1бермесш, жабыссын, 37 К,улк.ыньща м о ц г ш к лас атау тамызсын! Сумпайы лас, мына 6ip сурьщмен-ак, таныссыц”. К,олын созы п кайыктыи ернеуш е ол жармасты, 40 Итерд1 устаз, влгш щ ещ -туеш зэр басты. “Ж огал эрм ен курдымга! — дед1 устазым, — Албасты!” Мойынымнан аймалап, колымды алым кзйтадан, 43 Улагатты соз айтгы устаз зердеЫмен байкаган: “Катал pyx, межр1ммен жумыртканда шайкаган. Ол емйрде менм ен eai, тас журестт, пас неме; 46 О ны н озбы р кдглыктарын д э р т т е м е с э ст е д е ел; M ine, осында ол — ыза-кектен сокыр opi таскерен- Сонш ама коп Ф эниде желйспруд1 уйренген, 49 Доны зга усап 6opi осы мибатпакка иленген, 1с калдырган артына адам ш ош ы п, ж иренген!” 252

“ Кдйык колден етпей турып, кумартып 6ip келем м ен, 52 ¥лы устазым, соларды мен тартпа жалмап женелген, Мибатпакка баткандарын аныгырак керер ме ем!” Жауап катты ол: “Ж еткенщ ш е анау тур Faн жагага, 55 Кумарынды кандыра бер, карык, болы п кара да, Куткешщ й Kepin те каларсын сол арада\". Осы сэтге 6ip вл1кке каптай келш умтылды, 58 Тыржаланаш былганыш топ жанушыра кылкынды, Сасканымнан кудайга ш ую р дед1м мы н турлк “Аржентщи ж!бермендер!” — айгай осы талайгы: 61 Флоренциялык 6ip pyx тар капаска карайды, Жабайы 6ip ашуменен езш -ез1 талайды. Ол осылай mipiri жатар, о н п м е ewii тамам-ды: 64 Алыстан 6ip KynipeHic аударады санамды. Кимылсыз кур бадырайган керд!м eKi жанарды. “¥л ы м ме!нц, — дед1 маган улы устазым мактаулы, — 67 М ынау, м1не, Д и т шайары сормандайлар кактаулы, Куаныш ж ок курыган журт мунга батып ж аткан-ды ” . “О, устазым, ар жагында дуалдардын сыз алган, 70 ЦПркеулер тур 6ip-6ipiH eH м ойны н со за узарган. Жалын отка балкыгандай кызыл курец кызарган” . “Сол дуалдыц ар жагында монп жалын жалаулап, 73 Мунараны боямакшы, - дед1 устазым, — алаулап, Тамуктын да 6ip кабаты, мш е, ашылды талаурап\". Толкындардьщ нон ж отасын кушып турган eHrepin, 76 Кузар орга жен1п кайык сум ан е т т келд1 eHin: Ш омбал-шомбал дуалдарды шойын дед1м, мен Kopin. Топан судын карауылы лайкатгап, ж ен керген: 79 “Ал, туЫндер! - дед1 акырып, — жагадамыз, кел бермен!” Деген жерге жеткенше б!з етпк талай шенберден. 253

Кдкпаларда Kipe 6epic сан кузетап ж ел еп , 82 Сапта гурды, корд1м, несер кек бетш ен т е н ей , “М ынау юм? - деп кузетшшер кадагалай бередк - Аруактардын мекенше неге Tipi келед!?” 85 Кесем сонда тулейлерге белп 6epai келел1, “Н е yiuiH 6i3flep келдж мунда, 6LnciH олар”, - дегеш . Олар с он да тежед! д е п кайарларын батпан з1л: 88 “03iH токта, мыкты болса, мынауынды атгандыр. К ерем л есе кор еш , к о н е, е л ем етп жаткан бул, Кдйта оралсын тагы да 6ip ecci3 еткен сапарга, 91 BipaK, ceHci3, сен кал б1здщ касымызда, катарда, Еш нл онын бастаушысы карангы тун — апанда”. Кдргыс аткан осы созл1 с с т е н д е ой-ж аны м , 94 Ойран болып. коркыныштын тунепне бойладым; Кдйтар ж олды таппасымды керген н ен -а к ойладым. М ун тумшалап турган та к т а д е а м Menin сетш сп, 97 \"Сактап едщ сан мэртебе, сан мортебе, неше рет, - Д е п зарланды м, - алды нда тур. Mine, тагы ж елм ек. Тастай корме басы ма кдтерл1 с о т кеп конганда!” 100 Тыйым сапты бул umpire, тыйым сапты корганга, Б|ЗД1 осы нда бастап келген оралайы к жолдарга. Kyaiperri KaiipaTKepiM MeHi осы нда бастаган: 103 “Саспа! - дедк - бул жолга бара алмайды баска жан, Бул сапарды оубастан екеум4зге тастаган. Осы жерле кут м е ж , рухынды TycipMe, 106 Ж аксы у м д пен жанынды жогалтпагын купли де. 9 p i карай коргаймын бул тунектщ пшн д е ”. MempiMui Kerri ок ем , еш ю м де ж ок касымда, 109 Жалгыз калдым куйзелш, жабыркауда, жасуда. Н с “бар\", не “жок\" деген ой арпалысты басымда. 254

Эке сезш аныгырак кулак ести алмады: 112 Оныменен алайда аз сейлесш жаулары, Апыл-гупыл 6opi де инке енш, жалмады. Улы кеуде алдында жауып койды какпаны, 115 Кдртын сыртта калдырып, жындар ш к е аггады, Kopinai карттын, кайтадан шаршап келе жатканы. С аш сынып кзртымнын, сарыуайым мщгеста, 118 Э лсш -ел! KypciHin ез-ез1м ен тш десть “ Кдйгы баскам кдлата сапарымды к!м кесп?!” “ М ен кдйгырып турганм ен, сен с ес к ен б е муиымнан: 121 Маган карсы турганы мен осы ж ерде зулым ж ан, Кдлт eTin 6ip калтыраман, тугырымнан жыгылман. Согыскумар сойкандардын, булары емес жаналык; 124 Солай болган, солай болар, солай турар жанарып, Ашылмакшы 6ip какдадан 6ip кдкпага таралып. Жазуды сен керген едщ жайаннамга енерде, 127 Сол арадан, шыркау коктен ш ын ку/ирет то н ер де, К,осшысыз-ак осы арага шыр айналы п келер д е , 0 з колымен бул ш э р ш 6i3re ашып берер д е ”. 130 ТОРЫЗЫНШЫ ЖЫР 1 4 Кдлжыраган cepiriM кайта айнала к1ргенде, 7 Урей буккан жанымды дидаръшнан бшгенде, OKiHimin cep niai, e u i oarepin 6ip дем де. Ол тындап тур, акылмен макан багыт б ерердей, Сасык батпак, сызды ауа арасымен богелмей, Алдамшы коз алыска экстпес1н дегендей. “Эйткенменен жецем1з, —дед| ол маган, — алайда... Кррганыш Беатриче, камкорш ымыз калайда! Жарык жулдыз корсетер жакынымыз, о, кайда!” 255

TyftiwtiM м ен , c e 3i оны н eici уштылау, сон кашты, 10 К екейш е кесемнщ нендей кудж жармасты? 13 Куат берген ж аны ма c e 3i кайда алгашкы?! 16 19 С ол оуе зде н ropi де сурлануым м ум кж -Д 1, 22 Батылдыгым басылып, елтш сезге 6ipTypai, 25 Сабактаймын кайтадан узтген ой ипркшдь 28 3! С ойканы мол теренге, сол 6ip сорлы куыска, 34 YMiT ол ген журекте, умгт елген тыныста, 37 Баспалдакпен 6ipiнш i бару элде дурыс па?” Ж ауап 6epfli кол м а-кол , сауал алып ол менен: “Сен екеум1з турган бул. мен таппаган жолменен, Bipep елее болмаса, баска етш кормеген. А лмагайы п, 6ip кезде бул ж ерден мен еткен ем , Эрихто зулым енмендеп тешректеп кетпеген, 0Л1 тон ге ж ан 6ep in сейл етуге бетгеген. Куат деген ancipen, салкын тарткан кан даты, Тар куыстын арасымен тамук жолын тандады. И уданы н ш е п н д е п 6ip тугкынды алгалы. Ш ыр айналган дун иенщ шырмауыгы шынында, Тым теренде, тым тунекте таудан алые туруда, Бглсм оны , ж аны н ж асы п, боск а уайым уруда. С асы п жаткан со л ойпатган бар yMirri ж ойган-ды Акбас толкын улып кеп, атырапта ойиады, ЗеЬ ар ш аш ы п ол 6i3re ж олды богеп крйган-ды ”. Ес1мде ж ок ол ж ен е айтгы кандай хабарды, Аударамын мун баскан мын кубылтып жанарды, Арыстан tic мунара басына к е зш кадалды. Кокке кенет атылды коргамак боп жынданып, Ycrri-басы кызыл кан уш Ф урия сурланып, Жет1 басты жап-жасы л жалмауызбен шырмалып. 256

Кдтындардай бастарын TyfiicTipin курамы; 40 Бурымдардын орнында кумньщ улы жыланы, 43 Самайында олардьщ сан буралып турады. 46 49 Mauri тундер кундерйпц кез жасына таныс жан, 52 Кдтындарды нускады сонадайдан, алыстан: 55 “Кара. —дедй — Эриниге шашын жулып алыскан. 58 61 Ортадагы — Т исиф он а ел1мге е ш , кы рсык-ты, 64 Солда отырган Мегера кызганышын ыршытты. 67 О н жактагы — Алекто\", — д е п устазым ты ншыкты. Ал кзтындар кеуделерш Tyrin жатыр жулмалап, Айгай-сурен дауыстар, колдарымен тырмалап, Е й KG3iM устазга ж эутен -ж оутен тур карап. “Кайда кеткен Медуза? Тамук тасын кетерпз! Сол Тезейден бекер-ак ош алмаган екенб1з”. Олар солай шынгырды, жангырыкты мекен-куз. “Tepic айнал тез1рек, кос кез1нд1 тас жумгын; Суры и кору KayinTi Горгон кара баскырдын. Ж арык келш тускенш е жанарынды аш па, улым1’. Осыпай д е п устазым айналдырды 03iM;ii, Крлдары мны н сыртынан жауып турган о з1мдк К рса Keniii жасырган колдары о ны н сезщ дь Ей, eci бар тулейлер, карандаршы ездерщ , Т ус1н бесщ тусш бессщ , тусш ерсщ сезген щ , Астарлы ол ен ар жагында акын неш к е здедг.. Лай судын ойпанына арпалыса комдана, Ж етп м1не тозак у т гурищеген долдана, Капел1мде /иршдеген о н жага мен сол жага. Арпалыскан ауадагы алапат жел осындай, Алдындагы колдененге аялдамай, тосылмай, Ну орманды куйрететш курюреген жасындай. 17-1974 257

Бутактарды булд1ред1, киратады, заулайды: 70 Будак-будак шан-тозандар елемеггей каулайды, Алдында оны н кашпай калган адам да, ан да калмайды. Алаканын коз1мнен алды да айтгы устазым: 73 “К е н е кеб1к кай ж ерш де кара TyriH, куигп агын, Байкайсын ба, вне, соны жанарьщда устагын”. Жыландайын жауыз жауы бас квтерсе жылмандап, 76 Курбакалар кашатугын кура к уш ып, ты рбандап, Ж асырынар пана 1здейтш ер тесней 6ip кармап. Тап солардай сорлыларга карадым да калдым мен, 79 0лдеб1реу зытады жан Henipi алдымен, Стиксше адымдайды ол аттагандай шалгынмен. Келегеш л тутшда ол кез алдынан ушырган, 82 Сол колымен сел сермеп, бет алдынан ысырган. Байкауымша, осыдан сел -сел гана кысылган. Барыштьщ мен елппсш тани кетйм , келеда, 85 Кесем1ме карасам, ол 6ip белп бередк Yh шыгармай, тагзым ет, — туаш лм мен дегешн. О , не де ге н куд1рет тунекке кеп орнады! 88 Кдкпа алдына токтап ол, асасымен колдагы К дкланы анггы, карыскан 6ip жауыз да болмады. “Аласталып аспаннан, каргыс танба басылган. 91 О, сормавдай урпакгар, не сырын бар жасырган? - Д е п Kipfli ол eciicreH , уш урейд1 кашырган - Алшан басып, адымын келе жаткан шегелеп, 94 С орлары на с о р коскан, н е сер д ей 1н себелеп, Жаратканга жармасып жаза тарту, не керек? Ашуга акыл женд1р1п таптадындар тагдырды, 97 Ц ерберлерд1н, есте м е, ел1 кунге кан мурны, Тумсыгына Геракл еш пес танба калдырды” 258

Кайсыб1реу 6ipeyai ыгыстырган с ек ш и , 100 Bip с е з айтпай б 1здерге, баскаларга ж ею рдн Kepi тарггы кер ж олмен, ойлап ещй кетудт Шаруа кеп кой алдыда, эу р ел ен т жатпадык, 103 Касиетп сездерд1 медет тутып, шаттанып, 106 Кдкпа жакты бетке алып, екеум13 де атгадык- Екеум1з д е ш к е е н д ж , кездеспед1 6ip залым, Кунекарлар азабынын кормек болып сурларын, Курсауланган коргандардьщ арасында тургамын. Кез1мменен тш темш э деп ш к е йрген нен, 109 Кдныраган бос куыс, жан к ерш бес 6ip ж ерден, Жайлап жатыр кур гвйгвй жубанышсыз кущренген. Арльдагы Ронадай жапкдн ж ердщ такгасын, 112 Полодагы Карнародай — мол арнамен аккзсын - И ш Tipen, тутасырган Италия какпасын. Бедеу алкап болушы ед! мекен еткен мазарлар, 115 Кдптай келш квтершген мунда да сол тажалдар, BipaK оган уксамайды тамуктагы базарлар. Сумандайды, шыжгырады орды кезш отгары, 118 Сом болаттар балкып кеткен мундай апан окпаны Ертеде д е болтан ем ес, каз1рде де ж ок-ты элк Аузы ашылып к ерлердщ , е ддею м дер кущ рещ ц, 121 Куш ренгендер куо б о п , куд1кт1лер б uuii еш н, К,ойны суы к кара ж ер жасырганын ш мдердь \"Айтшы, устазым, - дешм мен, —юмдер мунда жерленген, 124 Жалын аткан нежен ун жаткан мынау керлерден, Зар илегкен не зауал мына ауага дем берген?” “Д|н бузарлар, - дед! устаз, — имандары ж ок халык, 127 Танымаган кудайды текаппарлар соткары, Жатады олар тапталып, ж ер тубш де топталып. 259

Табыттагы аптапта KiMi калай кдрманып, Тен-теш м ен жатады олар м э н п баки зарланып\". Д е д 1 де устаз о н жакка бетш тузеп алды анык. М унарам ен, ж срм енен азап жолын жалгадык. о н ы н ш ы ЖЫР Кремишщ кабыргасы, азап мекен тел и ц е, Сокпакденен улы устазым мен! алып етуде. Оны екш елеп журш келем, бедц1 байдап бекемге. \"Кэрл1 каттан зорл1 катка б ой урган да умтылган, Парасатты акылгоШм, - дед1м кажып тур-туягам, ©тшншмд1 орындашы достык конш , кулкыннан. Ж асаганны н жанып жаткан осынау 6ip жерш де, Болар ма екен кебш делген пак!>фларды коруге? Акымдары аш ык жатыр, карауыл ж о к кор ш де”. “К иям еттен орал ганда т э н 1р берген тагдыры, Кдбы лданы п oMipi де , буйрыгы да , жарлыгы, А ш ы к мы на лакзттардын жабылады барлыгы. Бул молада - кудайына сенбегендер кешеп Эпикурдай TOHipre ж ат, оздер1 ойлап, шешедк “Ж аЬаннамда тэн м ен ж ан да 6ipre MOHri еш едь Бул корден сен жауап алып, сурагына бас урган, Ой калауын басасьщ сен берекещп кашырган. Ойларына нор аласын журепндс жасырган”. “ Кдйырымды устаз, всиетпда есте катал сакгауга, EciM мен1н екггалай баска соз;п жатгауда, Баска созд1 жатгауда, касиетщш сатпауга”. “О т каламен Tipi ж урш , кешкен оны белш еден, 0 негел1 карапайым, акыл-есш теншеген, Тосканалык, жакын келпи, елн ем ш мен сенен. 260

Bip жакындык, бар Topi3;ii, с езд ер щ е к а р а ты , 25 М енщ жомарт Отанымньщ болмагайсын баласы, М умю н, ceHi одетген тыс кажы ггы м-ау, ш амасы” . Алмагайып, 6ip кдб1рден куд1ретп ун атгы, 28 Ой-санамды ойран етш , тунгиыкка кулатгы. Жабыстым да. катып калдым косем 1ме куатгы. “Неге сонша буйыгасын, неге имене бересщ ? 31 Фарината котерицп, эн е, кара, кересщ- KiHfliriHeH жогары к ерш ш тур д е н е с Г . Ж узш е оны н сукганы п, телм1ре карап калыппын; 34 Keyneci мен мандайына кереметтей алып тым, К ею рейе коз тастап коле Miне Тамуктын. Ортасында отгардын екшем1зд1 жалаган, 37 Kayinci3 мен1 крзгады жаксы к есем , ж ан Адам, Айтты маган акырын: “Ашык сойлес, бар оган”. Ашык, жаткан лакага барганымда Tipeain, 40 Тэкаппар да, суеты да, кер шинде тунерт: “Тукымысын с ен ю м ещ ?” - де п сурады 6ip еш к. К е н д ш , 6ipaK, м ен оган ж умган ауыз аш пады м, 43 Ашпадым да, алайда б1рден тани бастадым; М ш е, сон да, о л п о л к с эл -п эл Kepin кастарынТ “Сыбайластар сырластарга еш пендш к жолдаган, 46 Жалгандагы, - дед1 ел1к, — ж ау уй ед1 ол маран; Ею мэрте талкдндап ем, eid морте, ол — онбаган”. “Кугындалып кеткешмен, - дед1м дереу, - когамнан, 49 Э р кнырдан Отанына олар кдйта оралган; Ал сендерге еш бакыт жок мынау корде тоналган”. Осы кердщ ж иепне иек артты баска е л ее, 52 Иек артып, кармана кеп, кемсендед! ашты онеш; C ipo, е з 1. caprlaip, сер гек-сел тен жас та емес. 261

Баска 6ipey ж ок па деп , кам жасады ол керуге, 55 Айналага алактап, кос куысы тенуде; Ол у м т б и ш дагы, OKipai кеп керщ де: “Тозак оты лаулай жанган тотанак кер басында; 58 А нау улы даны ш паньщ ап келд1 гой осында, Улым кайда? Ол неге ж ок мына сенш касында?” “Елестердщ мекенш е ерюмменен келмегем, 61 Жарык жулдыз косем ш тур карсы алдымда келденен; М унын гажап ен беп н е Гвидо улын сенбеген”. Сез1н оны ц, езш оны н кердш дагы тайындым, 64 Карсы алдымда мм турганын таныдым да айырдым; Жауабымды келтесш ен, тусйшсп кайырдым. “Кдлай дед in? Оларды ол сске алмады дедщ бе? 67 Ол ж о к па еш н с сн д ср дщ кагарында, ш еб1нде? Ж ары к дун и е ш уагынан агганды ма вл1мге?\" Eci Kerin ecip/ii жакагы сол хабардан: 70 Ж ауабы мды сездй д с к ем с1нм де камалган, Етбелнен кулады ол гайып болып жанардан. Ал ана 6 ip opKOKipcK м сш orine ш акырган. 73 0 3 in -e 3 i, сы бы с ж о к . казыкгай гып катырган. О ж -тусш озгертпей, мелши1п тур пакыр жан. “Олар yuiiH бул Ka6ip кайгы м е н е н мун жаткан, 76 M cniit корген азабымнан ауыр болар зшбатпан, - Кайта тагы кайталап китар сорлы ум каткам, - Epiri м ен oMipiH ол орыгшаткан Тамукка. 79 Елу рет сол ханы мды KepreHiHUie жарыкга. Онай см ес екеш н лс ойланарсын табытга. Ж арык дуниеге оралгыр! Айтшы маган. алайда! 82 0 KKi болган жандары ма танба б асу жарай ма? Зандары ны з адамдарга ш апагатсыз карай ма?\" 262

Кднга боккен Арбияны есте м эн п сакгауга, 85 Дед1м оган: “Бюдщ Орда кулшылыкты баптауда. TaHipire басын иш аяттарын жаттауда”. Жауап катгы ол акыры каре айрылып ж уреп: 88 “Онда жалгыз мен емес ем, кзнды согыс тур eai, Bip де сарбаз еш ce6enci3 бармаганын бшедь Флоренция тагдырын сарапка сап, жалтарды, 91 Жоймак боп жер бетш ен жойкын куш кеп, кацтарды, 0 з 1м жалгыз коргап ед1м кетер ш кокке калканды. “О, седер д щ урпактар тыныштык тапса егерде! 94 Ацыл м ен о й осылай ю сен ге epiK берер ме? — Дед1м оган, —EciMe шырмау Tycin корер ме? Болашак купиясымен араларын тым алшак, 97 Байкал турмын, - дед1М м ен, - coTi Tycin сы нау шак, Келенкел1 кездерщ , к е т л д е р щ мунар шак\". Карайганды кы т Ж1берм ей ангаратын алыстан; 100 Кдны к 6i3re жалгыз гана киыр ш ет пен алые ман, К есем берген бул кзеиет б1збен 6ipre кабыскан. Не жакындап келе жатыр, не боп жатыр мекенде, 103 Bi3 осы мен акы л-ойды эуре етем1з бекерге, Акыретп эцпмелеп, арка суйеп бетенге. Айтарымды ангарасы н.тусш есщ 03iH де; 106 Болашактыц eciri жабылатын кез!нде, Б1зге тэ н н щ олер 6opi: о н е р , 6LniM, сез1м де. Жанды ертеген екшпппен карадым да жан-жакка: 109 “Айтьщызшы, э л п н д е п кулап тускен аруакка, О ны н улы ол1 Tipi, ж ер у с п н д е аулакта. Терек ойга ш омган ед1м куд1ктене, сес к ен е , 112 Куд1кке б о й алдырганда турушы eai есте не, Сондыктан да айта алмагам сол сорлыга ештене\". 263

KoceMiM д е шакырды э н е , аруакка i3eT сактадым, 115 Э н п м ем д! узсем дед1м, бш сем дед1м нак-нагы н, Кдргыс аткан кара ж ерде ш мдер 6ipre жатканын. “ Мыннан аса жан жайлаган осы кердщ апанын, 118 Осы урага к е л т кулап, осы дан тапкан жатагыи, Ф ридрих CKiinui мен кардиналды атадым” , Райып болды од, санам ani коркынышты сактады, 121 KoiiTi корген коне акынга урсй кысып аггадым. Булдыр жауап бураланы н i3flen , содан тапкдлы. Bpi карай аяцдадык: устаз салды зердеме: 124 \"Ж урепммен сезш турмын, абыржисын сен неге?\" Айтарымды актардым мен сыймай турган кеудсмс. “ EcTireHfli еске сакга. д е п буйырды ол, - суытпа, 127 Тагды ры нны ц катерл1 сен акикатын умытпа, Мына ж ой гп туй ж ж ал кездесетж жуыкта. К ор сгеп, коркем коздер oai кездесед!, Kopecin, 130 А йналаны аны кгаган нур шуакка TOHeciH, Жылдарыннын болашак жарык жолына енесщ\". А спай-саспай устазым солга карай атгады. 133 Ж азы к ылди ж етел сд1, дуалдардан сактады. Ортасына ш снбердж орга таман тарггы opi. Кдпканы урган коланса ш с шыккан жактагы. 136 ОН Б1Р1НШ1 ЖЫР Келл iк бЬ д с р Gip коры м ны н 6ip ш етж с к елдсн ен. 1 О кш см пдш дол астында куз-жартастар келбеген, Тым урсйш шынырау жатыр бурын сипам кермеген. Анкып турган шынырау куздан шыгандагы муйютсн, 4 Колка капкан колацсалы сасык, мунсйс шстен. М ола артьжа жасырынып. бастарымыз туйюксн. 264

Нон мазардыц такгасынан жазу керш , шайлыгам: 7 “Анастасий папа осында бутау киген кдйтыдан, Фотинага epin, TOHipi салган а к жолы нан айныган\". “ Бул баурайды басута эл! асыкпагын, каратым, 10 Сэл сабыр ет, мына июке yftip болсы н танауын. Сонда тана opi карай женш тиср карауьщ\". “Сабыр ry6i - сэры алтын, уакыт кетпес тепнге”. 13 Сабыр егп м , cepiriMe мен осылай дед1м де: Ол да меш коштай Kerri: “ Кдлауым сол менщ -де” . “Улым менщ , —дед1 ол маган, — ортасында уш па кат. 16 Уш баспалдак жатыр мунда, уш баспалдак, уш кабат, Бутан дейш керген1ннен Kiuii, байка, туе карап. Бор1нде д е картыс аткан елестер ж ур м э н г ш к , 19 Кдрап кана оту уш1н, турмау уш ш Manripin, Олардын с ен айыптарын, азаптарын ал 6uiin. вшпендшпе максаты жалтандыкпен шектелген, 22 Зиян тартып баекдлар, кудай да оны жек керген: 25 Алдау, зорлык _ куралы адамдардын кектенген. Алдау дей'пн ол — 6ip дерт адамдардан таралтан, Жаратканта ол жексурын, сондыктан да камалтан, Тунтиыкгын туб1нде жазалантан сан алуан. Зорлык мынау 6ipiHmi кат зынданына кемшген, 28 Кемшген де, уш белдеудщ улес1не бвлшген, Сондыктан да ездерш ш е уш одак боп кер1нген. Ойран-асыр осы нау 6ip жазаланып ж аткандар, 31 Жакынына, езш е де озбырлык зэр аткандар, Kopecin де сезесщ , шапкандар мен жаккандар. Тонау, ертеу, елт1ру, ес алдырган кысымга, 34 Элдек1мге жара сап, э к ю зорлы к уысында Устаганнын не 03i, не жакыны осында. 265

Kici ел-пргш каракшылар, жара салган пендеге, 37 Акылдарын ашу женген баукеспелер ер кеуде, 3opiH татпак. дозакты н мынау сырткы белдеуде. Б аз б1реулер е з жаны н, мулкж e 3i жалмайды, 40 0 з ш -е з 1 елт1ред1, айыпка айып жалгайды. С олар мынау орта белдеу ортасы нда зарлайлы. ........................................................................................................................43 Жараткан мен жаратылыс MeiiipiMiHe сенбеген , 46 Кдаайына т1л т и п з т , балагатгап жерлеген. А нау жаткан сол содырлар, зорлык, бойы н кернеген. К унмлдесш баз 6ipeyaep, кудайына налиды, 49 М ынау белдеу ар жагында оларды да таниды. Каорс пен С одом ны н каргыс оты кариды. Алдау дсйтш зымиян ар журскке таныс-ты, 52 Алларканган сорлыларга сойкан болып жабысты. Тукке сен б е с пакырлар да торга туст1, багы ушты. Табиги тон байланысты кдсисггемей суйреткен, 55 bruiijcri суй к п ен ш к isiH жойы п. куйреткен. Мына турган сонгы сойкан тозакка срм н билсткен. Ек1жузд1 жагы мпаздар. паракорлар жат жандар, 58 Сикырлыкпен, жалганлыклсн жалган атак тапкандар, Ш сн корсстш . iiiipKcyjiiu дс лауазымын сатканлар. Кдндас, туыс, махаббатгы ылайлаган. каяусыз, 61 Ж ан ccHiM in. ж а н Mini pin ж а й п а ган д ар аяусы з. Алгашкы анау алаш тга турган солар баянсы з. Д и т теж -тагы оры н тснксн с н ю ш кенс катгагы, 64 Каргыс танба басылган да . кара ж сргс батканы, Моцгипкке жутады оны ок м олемш н акпаны\". \"Улы устазым. — дсд!м м ен, - улагатгы с езш н ен , 67 Аллымдагы апатгын сырын уктым т е з1ммен, Арпалысып азаппсн м м жатканын сезшгем. 266

Айтшы: осы нау кдггагы мибатпакка баткандар, 70 Несер осып жотасын, куйын туйреп аткандар. Ж ан ушырып, e 3fli-e 3i жагаласып жаткандар. Кдайретпн каЬары айырганда ернстен, 73 Осынау кызыл um pire камалмапты, не кугкен?! Осылай болган жагдайда, бакытсыз булар н елттен?” “Байламыннан байыпты, апырау, неге бас тарггьщ?” 76 Жолсыз, ж е н а з адасып, акылын кайда бастап тур?” — Деп, кесем1м реш ш кезш маган тастап тур. “Кдлайша сен Рибрат кагидасын умытгын? 79 П о н д ен щ е н жаманы жыланнан да суы к ты м, Жаппар кекке жат болган уш нэрсе бар — муны уккын. Устамсыздык. ыза-кек, хайуандык кан урган, 82 Устамсыздык — кудайга п ес куне боп танылган, Сондыктан кызыл ош акта с ел ж ецщ цеу карылган. Кдбырганын сыртында кандай орын турганын, 85 Жазаланган жандардын босагада сурларын. EciHe алып екш е д е , мойнынды бур, жаным. Тусш есщ сен олардьщ белш генш нел1ктен, 88 Айырмасы канша екеш н ашу бутан елйсген, Айырмасын, кудайдын азабынын кемггкен”. “О, гулама, кезш ашкан, кецйнн ашкан сокырдын, 91 Эл1 сенщ ш мици уйренермш, окырмын, Бшмегещц бшермш де, кенинме токырмын. П айдакунем, пан-саран мыскал 6e p in , акш а алган, 94 Ж араткзнны н MempiMiH калай былгап, д а к сапган Кдйта орал да, - д е д 1м м ен, - м ош сш айт, абзал ж ан ”. “Кударетп тол1мдерш курметтеген жандарга, 97 Кдйта-кайта философтар кагидасын жалгауда, Жаратылыс кдйнар K03i неде екеш н барлауда. 267

Даналык, п ен квркем е н ер KynipeTi ойдагы, юо Физикадан да окисын, бгтпек емес байламы. ЮЗ Парактап кер тек кана алдына оны жай даты. 106 109 Бар енерш пэнделер табигатка арнайды, 112 Окуш ыдай екш ел еп, жал гыз карыс калмайды; 115 Кулымын деп кудайдын ездсрш ш е сарнайды. Шар ютаптан бшуге тинтпсщ кенелш, Т абигат пен пендеге TOHipi а й т к а н терелнс, OMip c ypin а д ам д ар ecciH леген Korepin. Жараткаинын жолынан пайдакорлар тайган-ды, Табигаттын оз1н де талак е п п . жайланды, Енжар карал ен бскке, кулыгымен пайда алды. Л яндайы к. мына кор уакытгы тауысты; Т ан жулдызы шыгыстын тан свулесш ала ушты, Уркер ауып жамбаска. Кавргс кеп жабысты Б а р а т у т н тунги ы к эл1 б 1злен алыс-ты\". ОН EKIHI1II ЖЫР 1 4 Т ом ен тусср кулама — коркынышты оу;пм кор. К ^я м стп кыл Konip. кырсык шалган мангу - жср, Ю Орк1м дер д1 ш ош ы ткан. журсксш ген орм м дср. Жатушы с д | 6ip корым Трснтолан том снде. Ж ср cinKiHin. тас кулан, олсм етгсн кслген б е, Жататугын. oftTcyip. Адичсш богсндсп. Куз жартастын кулама Kcaipi м сн сн будыры, Ж ур гсн дсрдщ тал кармар аяк Tipcp гугыры. Ж алгыэ аяк жоллайын жатушы ед1 гумыры. М ына суркай уолаят ксйгй солай тур уйткып. Тунекке тусс 6epicTC айбат iiicrin 6 ip нтпк. Бука басты алам жатыр мазак болган критик. 268

Пасифая туган-ды оны букамен боп бастангы, 13 Biaai K epin, е зш -ез1 ол ж ундей туте бастады. М агнасыз айбат кылып аксияды тастанды. “Жатырмысын тагы да куйin келш ж ы нданы п, 16 Экелд1 деп турсьщ ба Афиндыкты 6ipre алып, Туйреу уш ш жанынды, —дед1 устазым сурланып, - 0 p i тур, epi, хайуан! Босат жолын апанныц, 19 CepiriM м ен щ сезбейд1 кулыгын с е н щ апацнын: Тындаушысы тек сенщ азап пенен жапаннын\" Айбалтамен олпре сокканда е п з енгудж , 22 У зетш де арканын, каша алмайтын эл Kipin, Жанга баткан жарадан тыпырлайтын мецпрш . Солай турды бурканып, бе к се а е п з, басы адам; 25 Айгайлады устазым: “Темен карай каш одан. Ол долданып турганда, сен eTin кет тасадан”. Ылди темен бет алып, екеум1з де аттандык, 28 Кдусап турган корымдар салмакпенен тапталып, К,улайтындай керш ген куз ж артастан сактанып. “Жасырган 6i3/u жанагы жауыз, жырткыш тагы аннан, 31 Жартастарга танданып келемющ сан алуан, — Дед1 устазым, торлаган ойды куып санамнан - Тамукпенен тем енп еткенде мен енген ем, 34 Ынтыктырган ымыртка мен сол сокпакл ен келген ем , Мына жаткдн тастарды, ryciH, онда керм егем. Сонша жанды Дит керш ен алып кеткен аспанга, 37 С ол куд1рет тозактын 6ipiH iui кдтын баскднда, Сол келерден сел бурын, какланы алгаш ашканда, Ойран-асыр осы аймак опырыла сшш ндк 40 К уйреуден барып жаралган бул ду н и е ш1рк1нд1, Багзы 6ipey жорыпты байлам айтып 6ip турл1. 269

Бурын дагы ол осылай астан-кестен кулаган, 43 Сонда мынау ш ын жартас шыныраудан сулаган: Э р жерлсрде-ак кираган. калганы ж о к д ж аман. Э н с . кара, эне 6ip комксрш ап баурайды, 46 К ун о к а р л ы к уйл ipi 11 канды таскм н заулайды. Ж акы ны на жат кылык корсеткендер лаулайды” . О , корсо к ы р аш к о з д ж , есалан ыза аш ул ы . 49 К и раты п, тонап жатырсын б1здж ш олак гасырды. М о и м баки азаптап, жйбсрссж жасынды! CcpiriM HiH айтканы нан сезжгем де, туйж гем : 52 Бар аймакгы ш снбсргс алып. ш егснлегсн, шуйитген. О р а н жаткам ор кор.им 6ip догалайын иLire н. Ж м лкы боксе аламлар жындана кеп жосылы-аи. 55 Ж с р усглнде та гы л ар да алкы млайтьж осы лай. К о к шалгында см ж -сркж коспстж шошымай. К и я тастан 6i i,ii а н гар ы п . барлыгы да токтал ы , 58 B ip yiiicyi ж акы н келл1, ж алм ауы ггай оклаиы . Ж с б с л с р ж ж с .т п й ш р ш , салактары н оклады У й ф ж е н озып ШЫККЛН 6ipeyi кеп шалгайлан: 61 “ C c iu cp fli бул п ге салган. - лсп акырлы. - канлай жан? Т у р т н жсрлсн жауап кяткым. болмаса агам мандантам?\" * Б ш ш жауап, лсд! упазы м , - тек Хиронны н алдынла. 64 Крркьгш а сен. саялатар коргаушычыз бор мунла. Эумссср е н каж аннан. а в н “ сыбага\" агдын ла. Олердсп кайлы кепи оэегждс сактаган. 67 Несс кой мынау. Дсянира упйн тозакоты н атгаган\". - Дед1 дагы плашымнан касымдагы тартгы Алам. “ А н а у _ Х и р о н , ортадагы басы томен и!лген. - 70 Ахи л л л ы н уды акылшысы алаканла ш ргсн: Yu iiH U ii - Ф ол. каИарлы. зорл1 аш у уйфген. 270

Булар топ-топ осы езеш п орлТберл1 коршаган, 73 Крн толкыннан калкып шыгар каргыс аткан болса адам. Как тобеден кадап атар кайырымсыз кансогар. Санлактанган кубыжык келднс б1здер ш етш е, 76 К,ою муртын сур ж ебем ен Х ирон б о л т eKire, Алма-кезек сипап койды ойдым-ойдым бетш е. Калын ернш козгады да ол, айтып жатыр юмдерге: 79 “Э неу турган екшшкп, мунда келген 6ip пенде. Крзгайды екен тастарды 03i тым дерею жургенде: Bipae-6ip е л т еш каш ан д е л осы ндай ж ур м ес-Ti, 82 Адам м енен хайуан 6ip денете MiHrecTi. Таяу барып, мергенге кесем былай тщцестк “Tipi адамдар сиякты бул да Tipi, елм еген, 85 Осы турган тунекке ез1м бастап енген ем. М акеатпенен келген бул, маш ык куып келмеген. Салауатты сол эй ел д щ м ен — ую м ш ты нды рган, 88 Осынау жан ymiH ол дугасы н да сындырган: Кунэкар рух емеспш мен, уры емес бул жын куган. TeKipiHiH OMipiMeH барам азап сапарга, 91 BipeyaepiH баста 6i3fli, адаспайы к жапанда, Б4здерменен 6ipre болы п, ж ур сш 6i3fliH катарда. Ауаменен калкитугын елее ем ес, жаны бар, 94 М ен щ мына cepiriMfli жармастырып жалына, Тайыз жермен алып кетсш езен н щ ар жагына. Хирон оцга бушрш бурып, Неске назар тастады: 97 “Мыналарга жол KepceTin, багыт сш теп, баста epi, Аулакка айда, карсы алдьщнан кездестсрсен басканы\". Жагамен ол алып журд1 кан буркылдап кдйнаган, 100 А зан-казан, ypenai 6ip ундер оны жайлаган. Шыжгырылган Tipiaeft ш ерменделер айналан. 271

Ж андар керд1к кдсынан кднботкага былыккдн, ЮЗ “М унда, - дед1 кентавр, - ар-ожданын умыткан. 0 KKi э к 1мдер аз ем ес канга, алтынга куныккан. М ортебесш зорлыкпсн былгап алган бар жауыз: 106 Александр осында, Дионисий жалмауыз, С ицилия бсйбакка жара салган канды ауыз: К ара тукт1 - о й rijii анау А дзо л и н о - граф-ты , 109 Б озай ш ырай бул О б и ц ц о , бул1к кезде сулапты, Туган улы о з колымсн курбан етп , кулатгы\". К о с см 1м е карадым м ен л ег ен д сй ж есксрсш , 112 Tyciitai. лен данышпаным: “Сол сабыр ет. еатер ан . Сурагыца ciw i жауап мына турган Несс берсш\". Ж акы ндады к 6 ip топка - б1зге таяу турганга, 1 15 К с 1црдектен бурк сл гсн, оркайсы сы 6ip манда К лркы л дап тур кы п-кы зыл кызлырылган кырларда. Bip аруак тур Н есс а й п ы , кулай урыи. мына адам. 1 18 Кднжар салып журсккс арылмаган куполам. Ш оЬит жанын секс алып. Темза бупн жылаган! Баскаларлы ангардым. ылднынла агыстын. 121 К суде, кдрын. иыгын ербендетш , алысты. Елестердщ iu iiaac ксйб|рсум сн таныспын. П о с -п о с толкы н б о с с ц с 1гсн с о т уакыт кезендн 124 Аяк карыр аязы бар. жыны кдйтты сжслп; Осы с о т пайдаланы п, Kccin о т п к о зен дь - Кднды ботка кайнаган таязлайды бул мацда, - 127 Д сд| бззге кентавр. - басын ылди бурганда, Кдйта келген толкы н га л ен д е шылап турган ба? О зсн Ty6i жогаллы д а . гаекы н кдйта том ен ксп, 130 Айналасын тмксмра кел. ш енбергс алып. шегендеп, в ю м д ер жаткан тозакта кетсд1 кдйта тсрендсп. 272

Ашулы аспан астында айыптап кудай жаршысы, 133 Аггиланы илейд1 атанган ж ердщ камшысы, Пирр, Секст те зарлайды кан болып кездщ тамшысы. К ез жастары беттерш айгыз-айгыз етедК 136 Риньер де П ацци , Риньер К ор н ето eKeyi — Кдракшылык кун кешкен каракшылар ж етеп”. Осы жерде кентавр гайып болып кетедь 139 ОН YU1IHI1JI ЖЫР Отпей турып кентавр, кешпей турып таскынды, 1 Таты орманта ишстйс, тагылытын паш кылды. С окпактапп ай сорлады к 6i3, е ц се м 1зд1 бастырды. К,ошкыл коныр жапырактар салбырап тур асылып, 4 Жыбырлаган op6ip бугак шырмауыктай жасыры п, Жемгс те жок, кылкандардан у сорталап, шашылып. Сынсып жаткан жыныс орм ан жабыркады, сокты мунi, 7 Ш ел дщ тагы андары кеп сая табар отгы кун, Чечина мен Корнетода мундай орман жокхугын. n e p i кустар уясы тур, i3i жатыр айнала, 10 Бал ашкан ол Трояндарта осы жерд1 жайлатан. Кырсык, шалар мезгш д1 айтып, Строфадтан айдаган. Етек канат, кыз кей1птес, сыцсиды кеп сыландап, 13 Тукт1 карын, тырнактары к о стен -к ест ен тырандап. Аташтарта оралып жур уайымдап урандап. “Opi карай eKeyMi3 аяк баспастан буры н, 16 Осы е к ш ш белдеуд1ц 6Lnin алтын тагдырын, - Дед! матан данышпаным, уатыздап алгырым, - Одан opi алдында шел жатады лаулатан, 19 Орт жайнаган кудды 6ip ер тен ж ерден аумаган. Кереметп Kepecin бурын есып, нанбаган”. 18-1974 273

Теш ректщ бэр ж ен кынкыл-сынкыл естцйм, 22 А йналайы н, алайда кере ал малым еш ю м ш ; Аялдадым аны рм п. олдекайдан е с л мун?! Устазым да оз1мдей ойда тур ма де п не Typai, 25 Э лдекдйлан, о й , тоба, ол деш м дер oKipfli? Арасынла буганын жасырынган секиш . \"Арылгын келсе оп-сотге мынау урей кездсрден, 28 Сындырып кор бутакты аллындагы кез келген”. М енщ дана бастаушым айткдн осы сезге сргем. Bip агашкд кол созып. келгенде сот кезеш, 31 Bip бутасын сы нлмрсам . о . гажайып сеэедИ \"Ауырып кетп , сындырма!\" - деШи сынсып езеп . К д к бол !н ген бурипктерлен кор.-пм кызыл кан м а н н , 34 “ Юшауынлы кыскартсаншы! - лейд| налып оллемм, Ш ы ны м снен д о л и 6cpiK кайырымсыз жан ба едш?! Bi3 6ip кезле алам сл1К. c iu i. Mine. о а м л ж . . 37 Ж азганларлын жанларына жасамаса кешулш, Жаратканга мунын oai айып куно. ксарлш\". Б орснсл сй 6ip басы лаулаган да ортенген, 40 Bip ш елн ен су тамган коз жасынлай молтсндсп. От нсн суды шыжгырып. cpcrccin жсл тонген Сол синкты жаралы апнн соргалатты кан жасын, 43 Крлдан бутак жсргс тусл мен аблырап калгасыи. Д с р с у м а н н yiiiM о п т , зорсм уш ы п, жан жасып. “ М е н т жырым хабарлаган жайтгардын, бул пенле, 46 Оз жолынан алдын ала ксздсссрш бш генде, - Д с п устазы м ж ауап кдтты жалынышты ундергс: О , биш ара, саган колын с о зб а с с,ш бул адам. 49 KepcMcrri ccaciH, кор еш д с п м ен сд!м сы наган, М ен Kinoai с с н ж осы азабы ца шыдаган. 274

03iHHiH ю м е к ен Ь щ бул адамга ry ciro iip , 52 Жаксылыклен бар айы бын етейтутын iciH бш , Оралганда ж ер устш е ceHi еске алар ю сщ бул ”. “С енщ мынау леб1зщ eancripai соншама, 55 Жайбаракат у н а з, тш яз, тындатам ж ок оншама, Ал айтайын эк п м е м ш , а зд ер ге ауыр б ол са да: Кдталдык пен кайрымдылык дейтш ею какпадан, 58 Фридрих журегш щ ею к и т н сакгагам, Сылдыратпай ашып-жапкам, бетен ойлар жат маган. А зды -к етт купиясын коргадым да, жинадым, 61 Парызымды етей ж ур м , касиеттеп сыйладым. Эзер турган дэрмеш мд!, уйкымды да клтамын. Бакталастар хандыгында бакдаласкзн сан адам, 64 Сайкзлданып, селт ж1бермей, сайтан кезш кадаган, Кдуымга: оба кунш 1лджтщ орда зэ р ш жалатан. Сарайдагы сайкалдар да сумавдады, icinni, 67 Ашу бутан Август ею м меш жалтан тусшдл Ойран eTin, кара кырсык ш ынырауына Tycipai. Кдйран рухым кайран калып, аласура сенделдл 70 в сектер ден е л 1м 1м ен ош алуды ж е н керш . 0 з алдында к ун эаз жан кунэл1 боп ещц елдт Ант етейш Ty6ipiMHiH т убш де п кдны м ен, 73 0 ст1м , ен гп м е з 1м н щ им аны м ньщ ары мен, EiriM кызмет мырзама, курметгед1м тэты мен! Жайсан жарык дуниеге осыннан есен шыкканын. 76 Ескерсш д е , epiTciH арымнын м енщ шыкдарын, EcTiciH журт кунш ш дж керге екел ш тыкканын!” ' Ол тынды, - осы леб1зд1 естипм мен акы ннан, 79 С ейл есш кер оны м ен, - уакыт алта шакыртан, - Сурагына не жауап берер екен бакыл жан” . 275

\"Маган пайда келп рер болса оньщ Heci бар? - 82 Дед1м 6ipa3 кысылып, - сурап озщ ш еш ш ал, 85 Батылым бармам, ауырлап турганымды есщ е ал\". 88 91 “ Мынау, - де;н касымда кдйырымды ccpiriM, - 94 Тигепцш орындауга 6epin тс тур ceHiMiH, 97 Зынланлагы зарыккан, мойнынды бур, о л т м . 100 103 Ш мрмауыгы бутактын жанды катай шацдилы, 106 Руксат бол са, амт бйзге, капай жанды андиды. 109 К утала ма 6ip Kyui бул тузактан сан килы?\" Осы жерле агаштын е з с п ауыр Kypciitai, Ж аннан аткдн жатым с о з жарып шыкгы лурс1лдк “Ал ты ндандар. жауабым келте болар 6ip сырлы. Арпатыскан азам ж ан o ji болып бьтермен, Айрылганда д ен сдсн , уз1лгснлс шщердсн, М инае оны жстннш туцгмыккд Ж1бсргсн. Б ел гш hick бермейш бсрскс ж о к сорларга, Куйтгай гана дон болып кулайды олар орманга, Таглырына табыным, туралы o c in сол манда. А йналады сол Gip дон жас бутаккд, сабакка. Жапыратан nepi кус айналлырыи тамаккд. Ауырталы ж.in.н ы сснлергс усам, алад та. Киямст соты болганда. тошмите барамыз, Алайла оган сне алмаймыэ, кур онш ейш табамыз. О з тон1М13 о з 1М1Э1с жат бон ксткен, карами з. b ip кезлерде срк1мснсн тастам кетксн д е н е т . С орлы аруактар сур саяга суйрсп алым келедк К ерспм п жок оларга, nepi кустар - корсп\". Уайым сорган сорлы бута сойлсйш деп ол1 де, У стазымыз сксум!3 де ойла1а н ек дош ге. Жыныс орм ан кенет ш улап. басты еж ел п он1не. 276

Аншыдаймыз тоскзуылда тына калган тьщ тындап, 112 Тазы куган тарлан кабан зыткандайын ынкылдап, Еспгендейм1з буталардын сынгандыгын сыртылдап. Жыныс копа буталарын кеудеамен сындырып, 115 Бутактардын арасында, сол жакта, эн е, жьш куып, Тыржаланаш, пар е-п оре келед1 екеу шынгырып. “0 л1м , тез жет маган карай!” —деп зарлайды алгысы, 118 Артындагы умтылады, оны н да ж ок калгысы, Айгайлайды: “Бупн, Л ано, жылдамсын гой, каргышы! Топпода сен дал осы лай ты рм ыспап е н , газелям!” 121 Айналага карады да ол, алкындырып езеп н , Бута кушып кулады-ай кеп, аяктады кезегш . Ал кейш де, орман толы алекцпндер кдп-кара, 124 Босатылган тазылардай арсаландап, топтана, Аш-жаланаш заулайды кеп, карамайды артка да. Кулаганга жармасты олар, желйспрш колкасын, 127 Азуларын салды келш жула тартып аркасын, 130 Кекпар тартып бара жатыр бишаранын канкасын. MeHi устазым ынырсыган 6ip туп бутага экел др К^зыл ала канга батып, жылап жаткан екен-да. Сынган муш е пайдасы ж о к каз ж асы мен етеулП “О, Джакомо да Сант-Андреа! Бу негылган ермепн? 133 Бодауьща м еш 6epin , сорлатгын гой сен меш ! Кдргыс аткан eMipinai жынды кылган м ен б е ед1м?\" Уагызшы улы устазым касына оньщ аялдап: 136 “К1м ед1ц с ен , жаралы ж ан, айтш ы, — де;и, — баяндап, Кднжосаныц арасында кдлжыраган кай аруак?\" “О, Tipuiep, келш карген м эн п тунек тагдырын, - 139 Дед1 ол б1зге, - актардындар акыреттщ хандыгын, Карем десен поре-поре табытымньщ дал-дулын, 277

Жапырагымлы жинлмдар. жанагылар кырыккаи! 142 И он н а yniiH байыргы коргауш ысын ум ы ткан. 145 Бар гой 6ip ж ср, сол - менin калам eai былыккан. 148 151 Сон д ы ктан да толассыз тозакы а ш у к ск те нге н . Болшсп А р н о суында сакталмаса. нс сткенмсн. Кдлмас сд! сш тсис кзглрпдсм. о гк с н н с н . Атилланын урсйл! куш усп н с. жаналан. Клналар слI бскергс ко ргап с ок хан сан адам. Ен б е к т с р ! сш к е п и , олер сш налалам О з у й 1мле 031МЛ1-0НМ жазалагам. камасам oil T o m ililll жыг Туып-осксн жср1мл! ойдам. каш и буып. шаНкалдым. I Ж лйрлп жаткам жднырдктрлы жнмддым |о й . нс айтарммн. О ш курып. aicipcini дормснсЬге fcaflrafviuu H Ic tK C IIIU K T M K орылнмам. ил млн 0Л1 к у ш н и с . 4 YiiiiHiitl Гкллсу ж л м .п и ckihu iim iii ш ннлс. Км и меч с о т а м ж а р и л и как ТобслСН тусулс АИтайм м мен жандлан меж антарли от жанар. Я м а ж анар Гир кы лпы к ж о к к о 1 сурнм п токталар. Л ал я ж анар адлзамы зла. п р о м о к н и ж ок хабар Кдймам жаткам м м О К И о н и кдлаП ораса. 10 Л аза м и спляй сорлы орм ан комксрмтН орле лм. С с рм зм и ckcvmi I ШСТТС гур л ы к о м я т а l»ip n id iнем (up iiicriHc К ато н m i n . т и п » гам. 13 Ортсп жаткам ж а з и м а й и н жалим озск. о т т а б а н Сусимали к и п к ы ш л кум киям кы рди кантатам О . куллНдим аамас к сп . жатганимли mcmim нс. 16 Охм танд ар омрам-асир ш ош и на л и-ау. тепмде. Ш о т и н а л и -а у сумликтардам кошм кортсн октиле 271

Кумда калган тыр жаланаш тобырларды м ен кергем , 19 Bepi боздап, мецп баки азап-сорда сенделген. Эркайсысы эр турл1 тагдырменен шенделген. Ш алкдсынан пулаган б1реулерш кан ж ауып, 22 Bypicin отыр бгреулер колкдсымен шан кауып, 25 Bipeyaepi ерсш-карсыл айналуда сандалып. Сапын тузеп сандалгандар 6ip тасыны п, 6ip акты, Жаткандары шамалы ек ен , 6ipaK сумды к мун атты, Ш ыбындары шьщгырады, тундырады кулакты. Ж елаз кунп кардайын тау жотасын буркеген, 28 Жалын несер канат жайып, шел устшде тур темен. Валу келш басып жатыр баяу-сабыр дщ кемен. Ундютанмен колын бастап еткен кезде Ескен;нр, 31 К,улап тускен ал Кызыл о т арасымен кеш кен 6ip, Ми кайнаткзн ыстыктарда от лаулап ескен кур — Сарбаздарга буйыратын жерд1 туте таптауды, 34 Жанып жаткдн жалыннан андыз-андыз сакганды, Рарасат оты ауызын сол тэсш мен жапкан-ды, — Отты куйын араласты от де м 1не аптаптын. 37 Шой1т лаулап жанып жатыр бш тесш дей шакпактын, Жазалылар жан азабы н eKi еселеп таптап мынч Кдпка колдар е р б ен -ер бен MonruiiK би билеуде, 40 Аруактардын кур сулдерш op i-6epi суйреуде, Жел1ккен от im inaeri жалын кармап илеуде. “Урешй сол какпанын жолын 6i3re бегеген , 43 С ол жындардан басканын 6opi таны с к онеден, Айтгы маган устазым, “Бу не сумдык? —деген ем , — Айналаны ертеген селт етпеген жалынга, 46 Барасат отын со н д 1ре алмай сабап жатыр жауын да, Тунжырап жаткдн уп-узы н мы науы п к1м тагы да ? ” 279

Ilop yopairep. о , гажап! TyciHin койлы ол, теп н дс, 49 Тэкаппар жан айгайлап жауап катты Kopituie, К дндай бол сам , ом1рде с ондай турам ол1мде! Олер куш иыгымнан киып тусср басымды, 52 К.ылыш алган колынан. кыл кдбатын жасын-ды , К,инай 6epcin сол устаны, мейл!, Зе в к ашулы. M efini. боска эуре боп , ауыр жаза арнасын, 55 Этнанын комейше тыксын, мсйлй жалмасын, \" Куткара кор, кур м етп Ж анар тау!” - деп зарласын. “Ф легра у сп н деп кдйталасын шаруасын. 58 М ейлк Meni сагат сайы н ж асы нм енсн жалгасын, BuiciH, 6ipaK кайткенм ен д е канды кеп и алмасын!\" Сонда менщ кесем1м бар купймен ундеген, 61 Оньщ мундай ер сезш есттмегем, бшмегем: “О , К дп аней, м е н м ен д ш ц — ол1 к е зш ьлмеген, — Сол гой c e n in зоНар кайгьщ. зауалынды Зш деген, 64 Сондыктан да езщ е-озщ euiire кеп мшген ен, Кдйы ры мсы з соттан катал е зщ е айып inген е н ”- Устаз маган бурылды да, бап-байсалды peHi, 67 “Таты eai бул тэкаппар, журттын 6opi бшеш, Ф иваны корш ап алган ж е н патша 6ipeyi. Кудайгв тш типзген ол, бас имеген дегенмен, 70 Ж ана е з щ е айттым гой м ен, кылыгына кенелген, Д орею с ез данкыменен “ курметке” боленген. Сен - сонында, мен — алда, одет бар гой беккен. 73 KeiriK еш н э р карай, 6ipaK с ен ен етш ем . 76 Баса корме от ф ш ы , айналып от ш етш ен”. Ж етп к б1здер жылгага, ynci3 конгл жасьшы, Орман жактан шапшыган ш апшан жылга тасуы, 9л1 кунге танданам, сумды к оньщ ашуы. 280

Ж езекшелер су алатын шипа етерге сыйынып, 79 Буликаме колш ен 6ip булак агар буйыгып, Сол тэр1здес мына жылга кумга жатыр куйылып. Аргы-берп жагасында, ж иепнде жылганын, 82 Тубш де д е , ш ет1нде д е керш тасты н турганын, 0 т е р ж олды н сол екен ш ce3in, бш ш тур жаным. “Bepi карай, босагага ecix ашып, енгеннен, 85 Осы жылга езгеш ерек, сол екеуш з кергеннен, Бул 6ip гажап, олай бол са, сол гажапты к ерген ж ен . Бас naipin, ырыкха багындырган, кендарген, 88 Бул куш iм ен кез келген ерт-ж алы нды сенд1рген. Осы булак гажайып, гажайыптан сен бш ген”. С олай дед! к есем 1м; акы лы н-сы ры н жалгауда, 91 Аштык дейтш болекет артымыздан калмауда, Азы к сурап етсндам е зе п м д 1 жалгауга. “Крит атгы елке бар жасты к еткен тещЗД1, 94 0Mipinin купймен дун ие рахат депзд1, — Дс\\щ кесем , - ол елк е кунэЫ з д е , к ен е, i3ri, - Алып таулар арасында аты эйгш 1 И да бар; 97 Bip кездерде ылгалмен, жапыракпен куйган нер. Бул кундерде ол умытылган еск е алган ж ан кийЭлар. Рея оган соби1н аманаттап, сенген-д1, 100 Пана тауып басы на, бакылауга берген -fli. Жылаганын дабы рм ен еспртпеуд1 ж ен керд1. Элдекандай улы карт тау басында турган-ды , 103 Дамиаткд аркасы н, Римге бет1н бурган-ды , Кдрагандай айнага касын Kepin, нурланды. Жаркыраган басы оны н ж асалган-ды алты ннан, 106 Keyaeci мен колдары ак кумicпен тартылган, Абыройына дей1н кызгылт мы слен шарпылган. 281

Калган xepi карапайым тем1рменен сапталган, 109 Алайда о н жак. табаны балш ы кленен капталган, Каптал ган да тгреудейш катып калган, сакталган. М ойыны нан том ен карай как. белш ген бар тэш , 112 Колдей аккан коздщ жасы жарыктан дым тартады. Ш ымырлаган толкынын шынырау муж ш , карпады. Жершн шынырау тукшршде шым-шым кайнап олардан, 115 Ахерон менен Стикс, Флегетон жаралган, Олар осы жьшгамен акыретке де таралган. ©Tin ап сонгы баурайдан. том снде К оцит куруда, 118 К орсстер кезге кылыгы осал смес мунын да, А йтпаймын 03ip, к ор есж шыгана1сгы жуырда\". “ Егер ж срдщ уст1мен жетксн болса мунда агып, 121 Элдеклйла бул Oiзден жасырынып тур негып?\" - Д е п суралым коссм нен, ортурл1 ойга шырмалып. “Тунгиыктын Ty6ine тусу yuiin сен болск, 124 Сан сокпаклсн сол жакка жургсжнмен ермелеп. Ксзлссср-д1 6ip шункыр ш енбердейж донгелек. 9 a i толык отксм1э ж ок сол ш снбсрдсн басталган, 127 Жаглай егер жана 6ip зат жайып салып жатса алдан. Танданбагын. тангажайып жанарына жаскднган\". “Лета кайла, кайла Лета, неге атамай келссж? 130 Кайла э л п Ф легетон. калай оны корссж? Э н е 6ipjie коз жасынан жаратылган дсгесж \" . “Дурыс сурак. - д е д устазым, жауабымоы жалгармын, 133 Алкызыл су гурдоеген арасынан ангарлын. Алайда езш Gip nicuiiMZu о з козшмен ангарлын. К унокар ж ан гусылга шыгарганда д е н е с ж , 136 М ол кунож тазарткан Летаны да коресж. Kaciperri умыттырар Летага да келесщ. 282

Коштасайык аруактармен езш -ез1 жерлеген, 139 1з жогалтпа, ер артымнан, кдлып койма с ен м енен, Арна бойлап, агынменен соклак жатыр келбеген. Ылгал ауа отты енпрген — журем1з со л ж ерм енен\". 142 ОН БЕС1НШ1 ЖЫР Ke3in б 1здер келем1з тасты ел к еш н жан-жагы н, 1 Жылга устшде жойкын бу жосыла кеп парлады, 4 Жаландаган жалын ерттен жаскап, коргап арнаны. 7 10 Бруджа мен Гвидзанто арасында кортан нон, 13 Орнатуды алдын ала фламандтар колга алган, 16 Алапат су апатынан куш бурын корганган. 19 22 Кьярентан устшде аптап карып жаткднда, Сарайларын, кыстактарын алдын ала сактаута, Падуандар Брентага 6epiK камал соккан да. Мыналар да сол сиякгы ею жакты тур жиып, Болмаганмен сонша мол, болмаганмен тым бш к, Нагыз ш ебер жасаган е з iciHe нур куйып. Тогайдан да алыстадык, бе т тузед1К ботенге, ^ К,органдарга кзнш ама кайрылганмен кётерде, Кдраганмен кадалып, кетер д е ед! бекерге. Biare карай eKi елее алдымыздан шыта кап, Темен жактан карайды сыгырайып, сыгалап, вступи efli адамдар 6ipiH-6ipi сынамак. Абайлап кеп карайды, 6ipiH-6ipi туйгелк Bip нуктен1 тесийп кас-кабагы уш редк Т т н ш щ ей картайган сабактаган инеш. Кддала карап келед1 б!зден к е зш алмастан, Сол екеудщ 6ipeyi таныды меш жазбастан, “О , гажап!” - деп айгайлап, етеп м е ж армаекдн. 283

Ш апанымнын oai6ine шап бергенде ол келш, 25 Кэттым да калдым капалып жалындаган вн керш, Булынгыр оны ц бей нес i санама турды дем 6epin. Онын к е й т айдан аны ктаны е болды жаныма, 28 Бетш деп ерт куШпрген униш м де дагына: “Брунетго мырзасыз ба?\" - деп тш каттым тобына. \"Унамсыз боп журмей ме, улым, гафу ет, теп, 31 Баскаларды калдырып, онашада, шеткерк Латино с е т м е н е н с эл -п эл Kefiin кеткеш?” “Слзден кетш басканы, есте, устазым, (здемен, 34 Жайып салып жанымды е тш ем ш С1зден мен; Кдласаныз егерде, отырайын азбенен\". \"Б1збен 6ipre жазаланып жаткандардын 6ipeyi, 37 Кешпссе, улым, жуз жыл бойы сорлайтынын бшед|. От оекылап, кызыл ошак. мойындарына 1педГ'. “Алдымен жур, мен - твменде, ерем сенщ артыннан, 40 С онан кейш , м э ц п баки зор жазага тартылган, 0 з yftipiMe косыламын, зар еш реп, шарк урган”. И1н п р еп оны менсн 6ip журуге батпадым, 43 Басым твмен салбырап, от жазыктан сакгандым, Багынышты адамдай байы ппенен аттадым. “Олмей турып G3inai бул акыретке тастаган, 46 Кдндай жазмыш, дегем юм кияметке бас кадам? Айтшы маган ш анау, ceHi жолга бастаган?\" “Орагытып андыган айуандармен таластым, 49 Ж ары кдуние жапанында ж ал газ ез!м адастым, Жалгандагы гумырымды жалгай алмай калмаспын. Кеше тана танертен аркзмды оган караттым, 52 Кездестзрш сол жерде, кей!н тага караппын; Yftre бастап барады осы менщ канатгым”. 284

“Ангарганым анык, бол са, сол 6ip кы мбат е м 1рде, 55 Желкайыгын данкка беленедк тепнде, Оннан туган жулдызынды сен е 6epriH керуге. Сен1н бала шагында м ен аман болсам ел1мнен, 58 Багыт 6epin жолы на, кудайга ж ен керш ген , С енщ таудай талабьща ком ектссер ед1м мен. Амал кднша, Фьезола бинтнен агылган, 61 Мынау кене жауыз халы к,, кдйырымсыз, кдгынгаи, Эл1 кунге кдырет пен кара таска табынган. Жаксы iciw iH барлыгын жау санады керегар, 64 Ш етендердщ арасында жемю агаш не болар, Жапырагын жайкалтып калай жемю бере алар. Эуелбастан керсокыр деп текке айтпаган оларды, 67 б н ш ец куншш комагай, м енм ен сорлы жол алды, Ар-атагьщ былганар жуыктасан оларды. Кдралар да, Актар да енбепнии кергенде, 70 Берекеаз бейшара боп, жутынар ceni жерлеуге, Ш айнаймын д е п , -rici сынар елепат е н ш е н ш ерменде. Фьезола макулыктары, езш -ез1 жалмасын, 73 Бурш1ктерд1 булд1рм есш - жана е м 1рдщ жалгасын, Крламталы коксыгынан кокыстарын а л м асы н.' Кркыстардан таза урыкты Р им дттер алгасын, 76 Жамандык пен жалгандыктыц мекен егкен арнасын, Р и м д ттер таза урыкты урпатына арнасы н” . “Жалынышым, тш епм орындалса, сенщ ю, 79 С ен бес ед! куш щ з, б и т е е ед1 дем н цз, Эл1 кунге адамдармен ажыраспас едвдз. Акыл алып Ызден сан, уагыз уккан кундер1м, 82 Акпейш оке, б е й н ет з журепмде жур м е н т , Курметп акылшым не куйде калган, би ш ед 1м. 285

Кдлай адам ош пес данкка боленерш айткасыз, 85 Алды нызда парызымды, буйы рманыз айыпка Ыз, 88 Ж ы ры мм енен зерлейм ш тез OMipre кайткасын. Санамдагы сезйцзд! сол 6ip эйел баскдмен, Салыстырсын деп ойлап, сарыла к утт тоскан ем, Беатричеш керсем деп , сапарды осы бастап ем. Арым к е л л жанымды жазгырмауы уппн де, 91 ЖаИаннамнын жазуын кермекке ыркым кушшде, Д э й 1м муны угы ныз, е св д зд е н rycipM e. Ж еб1рейш ай балтамен ш ыкеын, M eiuii, жортуга, 94 Донгалагын айналдырсын калауынша Фортуна, Бул азапка ет уйренген, киналмаймын коркуга!” О н иы клен бурылып, устазым карап тур маган, 97 Ескерту айтгы жай гана олденеге ымдаган, “Байкагыш жанды жаксы гой байыппенен тындаган”. “ Бауырластар арасында е н атакты KiM?” - деген, 100 Сурагыма Брунетто жауап катып, ундеген, Айтканды ол аяксыз тастауды осте бшмеген. “ Eipeyaepfli бул жерде еске алу да орынды, 103 Ал б1реулер туралы догарамыз жоруды, Кдлай санап шыгарсын каптаган калын колынды. Олар ел п нпркеудщ манызы мен каймагы, 106 Барлык, елге б е л г ш галымдар ол жайдары, BepiciH д е TOHipiM 6ip ж т п е н е н байлады. П рисциан да осынау шерл1 шеру кауымда, 109 Аккурсио перзешл Франциск те жанында, 112 Ж ексурындар ж вш нде, каласан, айтам тагы да. ToHipiHiH кулдарыньщ кулы кумды каптырган, Сорлы да бар Арнодан Баккильонга шаптырган, Т ен н щ таза жамылгысын сонда былгап лактырган. 286

Э н п м ен щ Mep3iMi кеп асыктырып турганы, 115 Актарар ем талайлардын э л е м е тл сырларын; 118 Кум да оне кутырды, жалаулатып туларын; 121 124 KeTyiM керек олардан, керемет толы жан-жап>ш , “Кдзынамды” сактай гор, сонда менщ бар жаным; Отшемш езщ нен — осы менщ арманым”. Веронанын тубш де, естш пе едщ дабысын, Кек шуга уш ш карманган жаланаштар жарысын? О згандай-ак бурылып ап, зытгы Menin таны сы м, Ойламайды-ау пакырын 6ip уяты мен намысын. ОН АЛТЫНШЫ ЖЫР Алдагы 6ip катка кулай, салм акпенен лап урган, 1 Алапатты су сарынын, аилап турмы н жакыннан, Баларадай уищейд1 омартасын сапырган. Кара несер каарелм ен курак ушып самсаган, 4 ■Гаскын бойлап келе жаткан кальщ топтан зарлаган, Ylu эруей тартгы кенет 6i3re карап жалма-жан. Абыр-сабыр yuieyi де айгайлады сонадан: 7 “Токта! Б1здер ки1м1ннен таны п турмы з манадан, Келген1нд1 6inin турмыз кеселд1 сол каладан?\"^ Сорлылардьщ ускыны отты азаппен зарыккан, 10 О, каншама кесепат, тутап турган тамукта, EciMe алсам, eai де eciM кетш, тарыккам. EcTtai кесем олардьщ урандарын, нэлет1н, 13 Маган карап ун катты, оны тындау одетш , “Керсетейпс, аялда, эдептшер эдетш . Ж елкеден туйреп жайраткан жел1г1ндей ж ебен1н, 16 Аптапта мынау алау от болмаса егер, ж ен еп н , Олар ем ес, ез1н асык, е зщ умтыл дер ед1м\". 287

Аялдадык. с эл FaHa, олар 6i3re самгады, 19 Есте журген ecici онш eci Kerin ж алгады, 22 Y iueyi де ш енберм ен шыр ай нала заулады. 25 28 Атлеттердсй жаланаш жалан кагып жайланган, 31 Аренада шыр кебелек, карама-карсы айналган, 34 Д ер кез1нде 6ip-6ipiHe жармасуды ойланган. 37 40 Ti3eci алга умтылганда, м ойны н Kepi бурып ап, 43 Бетш маган каратады, б ерек еаз тыным ап, Т в ж ректеп б 1здерд1 шыр айналды зымырап, “ Борпылдаган осынау топыракка келгенде, — Дед1 аруак, — кан жапкан 0HiMi3fli квргенде, Жалынышты 6i3flepfli жактырмау бар сендерде. А пайда и1п б1здеп кударетше данктын, Ж анай orin б!здердГ сокпагымен тамуктын. Бара жаткан е с е н -с а у м м едщ сен , таныткын! Басып турган мен i3iH мына 6ip жан, о , бэлЛ Болганымсн жаланаш, болганымен жаралы, Сен ойлаган бинсген жулдызы онын жогары. Эйгип Гвальдрада HeMepeci осы е д 1, Гвидо Гверра атанган конин разы - хош елр Акыл менен сем ссрдщ айнымайтын досы едк М енщ мынау артымдагы коп-кою шан буркаган, Т еггяйо А льдобранди аты кокке шыркяган, О ны н iciH еск е алган ж он курмет тутып 61ршама, Кейуана ед1м ксремет алау огга кдрылган, К,ылыгына ж убайы м ны н кы рсык болып танылган, Рустикуччи е д ш м ен кдргыс танба тагылган\". Алау огган арылар айлам егер болганда, Жагадагы жолымнан атылар ем сол манга, Макул Kopin бул iciMfli сонда устазым коргар да. 288

Амал неилк, жалтартпайтын дертген шошып дшпрдйи, 49 Елестерге барудан сотге 6e3in yaripaiM, Амалым не, аянышты коркынышка iaaipaiM. Опарта айтгым: “Ей, жарандар, жек кермеймш сендердк 52 ToHipi жазган KacipeTrepiH журепме енген-ш, Сондыкган да кастарына баргам метод келген-дь Осы жерден квсемЫ кергенде азап мекенш, 55 Болтан матан белгод сендер дщ KiM екен щ , Акикаттап, аныктап айткан сездщ бекемш. Атамекен — Отаным сен дер м енен 6ip MeniH, 58 Данктарынды, туыстар, каршадайдан 61лгенмга, Жаныма алып ардактагам, жадымда устап жургемш. Ашуымды талак етш , бак калаймын мэуелц 61 Талап етем татдырыма косем берген у е д ет ; Алайда ж ер ортасына жетулм керек еуелГ’. \"С акденевде салауат жан емш -еркш жасауда, 64 Какын да бар узак, 6ipre бас сергек тен т алга, Ак жолында ак данкгын нуры журсш кашанда! Айтшы матан: жаксылыккд, ж айсан, адамшылыкка, 67 Суттей уйып огыр ма ел, эл 1 кунге туны к па? 70 Элде аймакка аты шытып, айналды ма былыкка? Гульельмо Борсиере 6ip жат хабар ж етю зген, Энеки, ол шелде жатыр отка тетин ептазген, Жазаланып жатыр каз1р, кыл кептрден е т ю зге н ” . “Керенаулык, кесапаткд сатылдын да, тойдьщ да, 73 Кел1мсектер, дун ие коны з... е р к е л е т т койды н да, Ен/ii, Mine, Ф лоренция, кайгы жатыр койныцда!\" Осылай деп акырдым м ен, акыл, аш у, таласып, 76 Жауабымды туспод олар зерделерш жана ашып, Акикдтка кулак аскан адамдардай карасып. 19-1974 289

Ч здегеш н табылып, сусыньщ 6ip кднганда, 791 Осылай жауап кайтарган не арман бар адамда? Бакытгы жан скеи сщ , аки кат берген жалганга! Жары к. дун ие тамашасын, жолын болсы н, кайта кор, 82 Т унекпснен коштас тагы, мекенщ е кайта бер, С онда “оларм ен к е зд е си м ” д е п tipuiepre айта гор! Куаны ш пен е сщ е ал: “ К ергем ш , — дсп, — олш дй” 85 Осыны айтьш зытгы олар, бойлай тартып onipfli, Аякгары 6ip турл1 канат болып корпии. К озден гайып болганша “эум ин” деуге болмас тым, 88 Kerri олар, келдйм м ен, к е с е т м м е н колдастым: 0 pi карай журуге бет алыпты жолбасшым. Ердгм оган 6ip с эг г е, таяктастам жакыннан, 91 С уды н уш ecTi;mi зенб1рекш е атылган. Туншыктырып дыбысты тунгиыкха батырган. М онте — Б езо ш аткалынан ш еру тартып шыгыска, 94 О зен бар-ды А п енн инм ен алгашкы рет туыскан, А пениннен жол алган да Апеннинмен угыскан. Аквакета атанган алгашында, бастауда, 97 О пасы з елге асыккан ойрандап, ж айпап тастауга. Форлиге жеткенде, аты тупл, бас сауга, Боларлыктай баспана сопыларга мындаган, 100 Сан Бенедетто Горнонын тубш е кеп жындана, Кулама озен болатын гуршдеуден тынбаган. С ол Topi3fli жаркабакган шынырауга урына, ЮЗ К^лзыл курен толкын гулеп, ж ынданады жулына, Г у ш м ен кулакгьщ етш жеШп куныга. Bip кездерде кыл арканды орал койган бел1ме, 106 Cuieycin;ii устамак боп кумарткамын желне; Кумарткамын куй кылжы Fan, жалтылдаган терне. 290

Арканды алдым бел1мнен, агыткандай тендерден, 109 Арканды алды акыным Kaaip тутып мен берген, 112 Жиып устап, жаксылап кулаштауды жон кврген. 115 .............................................................................................. 118 Устазымнын соншама ущ лгеш н кврем де: 121 “Бул гажайып бе л п ш 6ip гажайып еренде, 124 Сезе койып, kim бш сш , алдынызга келер ме?!” 127 130 Жалгыз FaHa apeKerri э н п м ел еп коймаган, 133 Санамыздыц шьщырауына шыныменен бойлаган, 136 Кдндай пенде бул жерде кандай тезш ойлаган. “Кдз1Р сен щ жанарьщ кереметке тунады, Мен де куткен кудйспен, сен де куткен шыгады, - Дед1 менщ акылшым, — алдымызда турады”. Мына б1здер шындыкды Tuimiaai тусаган, М шдетпм1з сацтауга, eTipiioce усаган, 0 йтпешнше арынды маскара кеп кысаган. Алайда мен бул жерде ауыз жумып тура алман, ©лещммен ант етейш , о, окушым, сыр алган, Жылдар бойы, мейлп ол арылмасын мунардан, - Квтер1лген тунектен 6ip бей н еш кврген ем , Ж узпштешн шарк урып, келе жатыр квлденен, 0 ректген журектер де бул гажапты кврмеген. Жаца шыккан суцгу1рдей тунгиыктан тас-талкаы, Кереметгей кемеден 6ip тугырына тасталган, Зею рд1 босаткандай тутып калган тастардан, Батыл ж ш т болушы ед1 ерлйтне мастанган. ОН ЖЕТ1НШ1 ЖЫР 1 “Таулы Tecin, бургылаган найза куйрык мы нау-ды , Тас кабырга, алмас сем сер тойтара алмас ылан-ды; Бар жалганга зайар тв пп уландырган ж ы лан-ды ” . 291

Kece.MiMHm к е м еш н ен осы 6ip св з атылды, 4 К,олын булгап о л алыстан со л алыпты шакырды, 7 М ензеп мормэр кэбырганын касына кеп жатуды. Ж е т п ж у з т ал дау-арбау жексуры н 6ip ш унагы, Ж иналмаган куйрыгы курыктай боп сулады, Нардай улкен н э н де н е жагага ксп кулады. Элпет1 он ын ап-анык, э п -э д е ш , салмакты, 10 Ж айдары OHi та п -та за , титгей муш р калмапты, Bipan калган ден есш е жылан кейш н жалгапты. Кднжар тырнак кос табанын желкшдеген жун баскан, 13 Арка, 6yiiip, карын, каптал - э се м шубар турлг аскан; Элем-жолем ошекейл1 ор туспенсн жымдаскан. Будан артыктурленд1р1п врнеп мен аркауын, 16 Орс алмае-ты турж , татар, жумылса да бар кдуым, Будан ш ебер токи алмас Арахна-камканы. Айлактагы кайыкгай жатыр мызгып. тыныгып, 19 Сал б ек сеа самаркау толкынменен жуылып, К,омагай, аш к оз нем ю тей телм 1р ед1 бугынып. Cyra малган куйрыгын ертеп-кунды з багалас, 22 Сумпайы сол сур жылан таста жатты жаланаш, Кумды аймакты 6ypicTipreH жет1 басты араны аш. Б 1згепндей буй Ы н , 6ip кем ем сс ин еден , 25 Улы куйры к агытылды riK ш анш ы ла туйреген, Кдныраган тунгиыкта nip-киыр билеген. “Ё нд1 ж олдан ауыткимыз, тайдырамыз табанды, 28 Т аска карап аяндайм ы з орекш тксн тагы анды\". Дед1 дагы улы устазы м мен1 бастап ж ол алды. Онга карай кулдилап, журд!к жиек жакты алып, 31 Б ойды ж азы п, б о с ж ер м ен о н калам 6i3 а п а д ы к Жапалакгап жауган огган, кумнан безш , сакганып. 292

Жакындай кеп корд1м мен 6ip топ жанды жуы рдан, 34 Куламалы кузга жакын отыр екен буры ннан, Кум устшде кирап отыр аптап-азап куырган. “Мынау капы н ой-шункьгрын зертгеу ушш жан-жакты, 37 Сан алуан тагдырларга, - деда кесем салмакгы, - Бар да кара, жазмьшпвры не сыбага арнапты? Бас-аягын байыптап ал, кыска сейле алайда, 40 М ен жанагы жексуры нм ен с ей л есеш н , ж арай ма? Иыгына Miny yuiiH к е н дар м ек тн кдлайда” . Жетшип кат жиегш де жаркабакпен тагы да, 43 Аявдадым жалг а з 031М, жан жуымай жаны ма, YHci3 муреп, кайгы басып отыргандар манына. Отыр олар квздерш ен KacipeTiH уш ыры п, 46 Ербендеген колдарын да 6ip кетер ш , Tycipin, Тыным алмай 6ipece кум, 6ipece отты ысырып. Д эл осылай сорлы иттер талма тусте бас урып, 49 Шыр айналган шыбын, сона, бургелерден ашынып. Табанымен, ауызымен корганатын касынып. Суккылатан алау отгын Кызыл курен каламын, 52 Ондерше олардын мен айнала кеп карадым; Емес екен 6opi олардын Menin таны с адамым. Bearici де, б е й н е а де тым ерекш е т1гшген, 55 Эркайсысынын мойнына акша калта ш н ген , Bip меiiipiм аткандайын байгустарды н TypiHeH. Сурет корд1м 6ipeyflin мойнындагы дор бадан , 58 Сары туст! квк туспен шимайлаган, торлаган, 61 Арыстанга усайды айгыр жалын комдаган. Ш олде калган швЛ1ркеп корд1м ж ен е зарыкты, Кдн ондес 6ip калганы мойны на Inin алыпты, А ппак суттей ана каз ак cypeTiH салыпты. 293

М ойнындагы 6ip eyaig ак капшыгы аспалы, 64 Керсетш тур кегивдр, турпайылау шошканы, “Н е уш ш келдщ мунда?” - де п турпайы ун тастады, - Суйрсп журген сулденш Tipicut гой, сен несш 67 Кдрап турсын, жогалмай? Витальяно келгесш, Отырады, бш ш кой, жанаса кеп жерлеЫм. Флоренциялык жандардьщ арасында белеклш , 70 Yiiaepi де турпайылау, сурлары да белек тым, Падуандык жан ед1м, мен баскалардан ерекпш ”. “ Кайда жур батыр басш ы мыз каскайган уш текел1?” 73 К улак Typin барлыгы да дангаза боп кетедк Bp6ip елее эркалай 6ip э д е п с 1зд ж етед1. \"Узак турма ортасында!\" - деген co3i дес 6epin, 76 Ашуланы п калды ма деп, косем1мд! ecKepin, А згы ндаган адамдарды калдырдым м ен cecKeHin. Осы арада устазым жармасыпты тагыга, 79 Улг1р1пт1 сойканны н аркасы мен жалына, Айтгы ол маган: “Ал enai батылдык бер жанына! Тунгиыкка тускенше отырасын алдында, 82 М ен отырам артында, epiK берм ей малгунга, Кдпт ж1бермей куйрыгын боламын мен андуда”. Бой суы нар калтырап, безгек алгаш тонгенде, 85 Ты рнагыны н Ko6eciniH кегерген1н кергенде, Сезд1 6irri сыркатгы, калтырайтын ш ерменде. М ен де солай кесемнщ айтканына жаскадым; 88 Кожасына алайда бш йрмейтш сасканын, К ы зметш щ ей кы мсыны п, коркынышты тастадым. Аркасына тагыньщ отырдым да, андадым, 91 “О йбай, Meni кушактай гор!\" - д е п м кел1п кармадым, О з даусы м ды 6ipaicra о з 1м билей алмадым. 294

M eiiipinai устазым Mepefii устем , м усш дк 94 Кдпел1мде катерiMjii онсы з дагы тусш дц Крс колымен к у ш а к у алды, коркынышты ысырды. “Ал, Герион, умтыл алга, тарт жолынаы, найкалгын! 97 Аркандагы ауыр жуктз абайлап 6in, байкагын. Жайлап зула, жайлап 6i3/ii мына арканда ш айкагын”. Жагалаудан жол алган кдйыкгайын сапарга, 100 Турган ж ерден туралап тартты ол 6i3a i апанга, Кереметтей кеудесш кере тастап жапанда. К,уйрыгы багыт нускаган жакха карай самгады, 103 Жылан балык секицц туп-тузу б оп заулады. Ескек етш табаны н, талыксып 6ip танбады. Крлындагы т1зпн1н теж ей алмай тастаган, 106 Кдилыгынан тентектщ аспан жана бастаган, Сол Фаэтон сол сэтте, cipo, мендей саспаган. Икар дагы балауыздыц балкыганын сезгенде, 109 “Балапаным, кайдасыц?” —деп, оке тенген кездерде. М енен артык коркыныштын кесапатын сезген бе? Айналаньщ барлыгы т у п а з терец кацыраган, 112 Кдптай келш ауаны, кап-кара боп жамыраган, Тек аркасы тагыныц, баска еш нэрсе калмаган. Туцгиыкган туцгиыкка байыппен ол самгайдыт 115 Самгайды да, салауатпен сапар жолын жалгайды. Ветке соккан жел гана тек бей ш м д1 алдайды. О н жактагы тем еннен курюреген ун уктым, 118 Саркырама сабап жатыр курециксн былыкгы, Урейленш туцгиыкка уц и щ м д е , суыттым! К,улама жар кулдиынан айгай ecTin, от Kepin, 121 Н елер катер, коркынышты кециимнен eTKepin, Т т р к ен е шепщ цм мен аузыма екпем к еп телт. 295

М эн -м эш сш шыр айналып шьщырауга тусудщ, 124 С умдык азап - алгаш рет - осы ж ерде туснш м ; А италаган, жакыидаган коркыныштан кусшд1м. Ш ау суцкары шайлыгып, салган кусты т е алмай, 127 Отыратын кусбеп не кыпарын бше алмай, “Э ттеген-ай!” - деуин eai OKinimneH сынардай: Самгай алмай шау сункар шарыкгап кеп, шауланып, 130 И есш е кылаптанып, канатгарын аударып, О йнау барып конатугын 03-03inc шамданып. С ол сияк,ты Герион да кулди том ен ш оки кеп; 133 К,уз жартастан жогарыга бойусы нган кок Tipen, KoairiMi3 жаиай келш , сол сырганап orri де, С адак огы сскш деш п, самгай ушып Kerri ше. 136 ОН СЕГ131НШ1 ЖЫР 1 4 Тамукта 6ip оры н бар ре Hi уксас ш ойынга, 7 Бастан аяк TiK жартас - тулдыр туда бойы нда, 10 EciMi оны й еж ел ден Сыгыр Санлау койылган. 13 Куцпрттенгсн кудыктыц апандайын колемн Омырайган оргасында —ушрейген тереш, Ы ктиятгап, калганын кей1н айткым келедг Ал онс 6ip ксртпсш тер сакннадай сакталган, Тунгиы к пен жартастыц арасында тапталган, Опырайган он апан керш ед! каггардан. Кушейтетш коршауды, алмакболып корганды, Кдбырганын iprccineii казатугын орларды, Мы на жср де дол солай елсстетер сол манды. Кдпел1мде айналаны жау коршаган жагдайда, Кдк туб1нен камалдын какпасынан шалгайга, Кзп.фдагы жагалауга барар Konip салмай ма. 296

Сол сиякты оза шауып орлар менен у-ш удан, 16 Куз-киянын шаткалынан шапшан шыккан тылсымнан, Жартастардьщ ж отасы кеп кудык, Tipen умсынган. С ол 6ip манга Tycipai д е , opi кздам баспады , 19 Найза куйрык нар Герион аркасынан тастады, Сонда устазым солга карай сапар жолын бастады. Ж у р т келем, о н жагы мнан каслрет керд1м баска 6ip, 22 Баска жаза, белек азап ракымсыз. тас бауыр, Алгашкы апан осы екен-д! — кунокарга тоскауыл. Жаланаш журт кос катардан косарлана агылды, 25 Женгетайлар б1зге карай бетш тузеп алуды, Ж езокшелер айналып жур алшак тастап адымды. Римд1ктер муш ел тойы н жаткан кезде аткарып, 28 Журт Henipi журмеу1 уш ш кептелш те капталып, EKi ж ерден еткел ж асап белетугын как жарып. Ж урт ппркеуге KipiciMeH агы л-тегш каптаган, 31 К ез жазбастан коргандагы кабыргадан, какпадан, Екш ш шен карем карап, тебеппкке аттаган. Ш егенделген шынырауды Kepin, жаны м тунш ген, 34 М уш зсайтан камшы сш теп, е р ж ерге 6ip унш ген, Кунокарлар жотасында жылан камшы жупрген. Тездапне кез Lnecnec сойкан мы нау соккы ны н,'' 37 Дырау камшы ыекырып кеп ертегенш е шоктыгын, Тырандаган сорлылардын ес1нде тук жоктугын. Тотанактын арасында токтатпадым аянды, 40 EKi кез1м eci кеткен 6ip пакырга таянды, “Муны, апыр-ау, кзйдан керд1м?” - сетте зердем оянды. Бул К1м болды , бел1нд1 ойы м сол адамды тануга, 43 Устазым да бул ойыма шек коймады жанымда, Куа барып дудемалды ж т карап алуга. 297

П оре-поре сорлы жазган кейпш турды жасырып, 46 Онысынан тук те шыкпай мысы курды, басылып; “Е й , с е н , - дед1м, - ж ерге ущ лген ж ет1м а р еп бас урып. 0 3 in уксап турган такта озщ нщ сол калпына, 49 Венедико Каччанемико см ести деп тантыма. Н е куйменен тустщ мына сонш а катал талкыга?” “Саган жауап катпас ед!м, катырмас ем миымды, 52 А мал HciuiK, акикатгы аны к с е з щ киы н-ды , E c xi OMipfli еск е салы п, еск е алуга буйырды. М аскарады ic туралы OTipiriH беск е н м е н , 55 Гизолабелла маркизге бершуш шешкем мен, Мен — сол жанмын, екеуш щ еншюш е дес берген. М ен гана емес балондык еш реген мундагы, 58 TipiciHeH д е e a ic i коп Б олонья улдары, Л ек-лек, кужынап кеп осы арада шулады. С авена м ен Р ен о н ы н eKi арасы н ж ерл еген, 61 H e ci гаж ап, кузгы ндарм ы з ку HonciciH ж енбеген, Аш кездш тен арылмаймыз шыбын ушпай кеудеден. С е з ш уз1п с о р л ь т ы н . ш ы бы к пенен тш гш еп, 64 М уш з сайтан аксия ж елк есш е MiHfli кеп: “ Мундагылар катын ем ес, каш, женгетай, сум журек!” М ен кайтадан езш н щ жолбасшыма оралдым, 67 О ны м ен ен 6ipa3 ж ур д1м . онпм ен1 догарды м , Сулап жаткдн жартастардьщ жотасына жол алдым. К оп оуре болм ай-ак 6i3 кетериш ж зангармен, 70 Онга карай бет тузедш ылди-томен таулармен, Ажырастык б1ражола азап шеккен жандармен. К ум безденген шокылар тенген жерде токгалып, 73 П ор е-поре тобырларга жол беруге окталып, Былай дед1 даны ш паны м ойы баста топтальт: 298

“Жолы 6ipre турганда м ен ш ен д е , е зщ м еи , 76 0 лi жузш коре алмаган жандарынды езшген, 79 Саябыр ет сел гана, жанай кара кециш ен”. 82 85 Ертедеп сол кегпрдщ астыменен асыгып, 88 Ёкш лп лек ш убыруда 6i3re карай бас урып, 91 Алгашкыдай азаптанбай, алгашкыдай ашынып. 94 97 Сурак. кутпей KeceMiM б 1р ден айтты жауабын: 100 “0He6ipey сойталдай дауге 6ipa3 карагын, 103 Tinri, азаптын e 3i д е оны ц тайдырмапты жанарын. ©ткен куннщ куд1ретж е неткен ырза мына жан! 0 pi акылды, opi ержурек, opi актем — бул адам, Бул — Я сон, алтын жабагы аскарынан кулагам. 0 йелдер1 enripin, еркектерш кемгенде, Ардактынын барлыгын аластаган жерлерге — Т у п а з тец13 ортасы нда Л ем носка ол келгенде. Бал тамызып тш ш ен эш екей са з арнаган, Кезек алып 6ip кезде cepiicrepiH алдаган, Гипсипила аруды амалымен кармаган. Арбаган да аруды. жукт1 кылып тастаган; Ж он Tepici сонды ктан жауыр болган таспадан, Ханша М едея уш ш де кан-жазадан кашпаган. Bipre осымен сан турл1 алдамшылар, тепнде; - Алгашкы апан, ондагы камалгандар ж ен ш д е, 0 нпмелеп болмайды, кажет1 ж ок керуге”. EKiHmi лек ш етш ен соклак. киып еткен де, Kenipre кеп лрелш , opi карай беттеуде; Тобырларга тап болдык осы арага жеткенде. Шынгырган ун естщис таяу жаткан апаннан, Доны зга усап 6ip топ жан корсыдцаган, какалган, Шапалаклен езщ -езш оскылайды шакарлар. 299