2.ตำราฝังเข็มรมยา เล่ม 2

Page 1 การฝง เขม็ – รมยา เลม 2 (การรกั ษาโรคท่ีพบบอยดวยการฝงเข็ม) ท่ปี รกึ ษา แพทยหญงิ วิลาวัณย จงึ ประเสริฐ อธิบดีกรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือก นางเย็นจติ ร เตชะดํารงสนิ ผอู าํ นวยการสาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต นายแพทยส มชัย โกวทิ เจริญกุล นายกสมาคมแพทยฝงเข็ม และสมนุ ไพร บรรณาธกิ าร ทศั นยี  ฮาซาไนน สมชาย จิรพินจิ วงศ บณั ฑติ ย พรมเคียมออ น คณะทํางาน กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือก เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ ธวัช บูรณถาวรสม ทัศนยี  ฮาซาไนน เบญจนีย เภาพานิชย ยุพาวดี บุญชดิ ภาวณิ ี เสรมิ สขุ ไมตรี ศนู ยสริ ินธรเพอื่ การฟนฟูสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาติ ประพันธ พงศคณิตานนท วริ ัตน เตชะอาภรณก ุล โรงพยาบาลยางชุมนอย จังหวัดศรสี ะเกษ ชาํ นาญ สมรมติ ร โรงพยาบาลพระนั่งเกลา นนทบุรี โกสินทร ตรรี ตั นวีรพงษ โรงพยาบาลราชวิถี อภิธาน พวงศรเี จริญ โรงพยาบาลกลาง สํานกั การแพทย กรุงเทพมหานคร สทุ ศั น ภทั รวรธรรม ศนู ยการแพทยกาญจนาภเิ ษก มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล อัมพร กรอบทอง สุวดี วองวสพุ งษา

Page 2 กรมแพทยท หารบก พนั เอกฐิติภมู ิ เอ้อื อํานวย โรงพยาบาลวิชยั ยุทธ กิตติศักด์ิ เกงสกลุ นกั วิชาการอิสระ บณั ฑติ ย พรมเคยี มออ น สิทธิชัย วงศอาภาเนาวรัตน ผูทรงคณุ วฒุ ดิ านการแพทยแผนจีน สมชัย โกวทิ เจริญกุล สมชาย จริ พินิจวงศ เจา ของลิขสิทธิ์ กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือก ออกแบบปก ทศั นยี  ฮาซาไนน บญุ สม รัตนากลู ภาพประกอบ อัมพร กรอบทอง พิมพค รั้งที่ 1 : มนี าคม 2553 จํานวน 1,000 เลม พิมพท่ี : โรงพิมพชมุ นุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย 44/16 ถนนเลี่ยงเมืองนนทบรุ ี แขวงตลาดบัวขวัญ อาํ เภอเมอื ง จงั หวดั นนทบรุ ี 11000 ทัศนีย ฮาซาไนน และคณะ การฝง เข็ม – รมยา เลม 2 ----นนทบรุ ี โรงพิมพช มุ นุมสหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย 2553, 380 หนา ภาพประกอบ กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ ISBN 978 – 616 – 11 – 0277 - 7

Page 3 ก. สารบญั หนา คํานํา ก คาํ แนะนําในการใชหนังสอื ตาํ รา ฝงเขม็ -รมยา เลม 2 ข บทที่ 1 เทคนิคการฝง เขม็ 1 บทท่ี 2 ปฐมบทสูก ารฝงเข็มรกั ษาโรค 45 บทท่ี 3 การฝง เขม็ ระบบศีรษะและใบหู 81 บทท่ี 4 การรักษาอาการโรค 105 1.โรคระบบหวั ใจและหลอดเลือด - ใจสัน่ .....................................................................................................105 - ความดนั โลหิตสูง....................................................................................111 - ความดันโลหติ ตาํ่ ....................................................................................116 - โรคหลอดเลอื ดหวั ใจ..............................................................................121 2. กลมุ โรคระบบประสาทวทิ ยา - Cerebrovascular accident sequela...................................................127  - ปวดประสาทไซแอทติค...........................................................................135 - ปวดศรี ษะ..............................................................................................138 - ปวดประสาทดานขา งลาํ ตัว......................................................................144 - อัมพาตใบหนา ........................................................................................149 - ปวดประสาทใบหนา................................................................................153 - นอนไมห ลบั ............................................................................................159 - โรคพารก ินสัน.........................................................................................162   

Page 4 ข.  หนา 3. โรคระบบการเคล่อื นไหว - กระดูกคอเสอ่ื ม....................................................................................167 - กลา มเน้อื คออกั เสบ..............................................................................170 - เสน เอ็นอักเสบของขอ ดานนอก...............................................................171 - คอแขง็ เกรง็ .........................................................................................172 - ขอไหลอกั เสบ.....................................................................................174 - กลา มเน้ือหลงั สว นเอวอกั เสบเฉยี บพลนั ...................................................176 4. โรคระบบทางเดนิ หายใจ - อาการไอ.............................................................................................178  - โรคหอบหืด.........................................................................................186  - หลอดลมอักเสบเฉียบพลนั ......................................................................194 5. โรคระบบการยอยอาหาร - โรคน่วิ นํา้ ดี และถงุ นาํ้ ดอี ักเสบ..............................................................196 - โรคทองผกู ..........................................................................................200 - อจุ จาระ.รว ง..........................................................................................203  - แผลกระเพาะอาหารและลําไสส วนตน ......................................................206 - Gastritis............................................................................................210 6. โรคระบบทางเดนิ ปส สาวะ - ปส สาวะรดท่นี อน.................................................................................215 - ปสสาวะคาง........................................................................................218 - นวิ่ ในทางเดนิ ปสสาวะ...........................................................................221  - ตอมลูกหมากอักเสบ............................................................................225

Page 5 ค.    หนา - ภาวะอสุจิเคลื่อน..............................................................................229  - ภาวะเสอ่ื มสมรรถภาพทางเพศ...........................................................235 7. โรคระบบสตู ิ – นรีเวช - ปวดประจําเดือน..............................................................................240 - มดลูกเลอื ดออกผดิ ปกติ....................................................................244 - ไมมรี อบเดือน.................................................................................248 - รอบเดือนผดิ ปกติ............................................................................252 - กลมุ อาการวัยใกลหมดประจําเดือน....................................................256 - ภาวะมีบุตรยาก...............................................................................260 - ทารกอยใู นทา ผิดปกต.ิ ......................................................................266 - แพท อง...........................................................................................267 - ภาวะนํ้านมไมพ อเพยี ง......................................................................270  8. โรคระบบหู คอ จมกู   - อาการวิงเวยี นศรี ษะ........................................................................274 - โรคโพรงจมกู และไซนสั อกั เสบ...........................................................278 - โรคเย่อื บุจมูกอักเสบจากภมู ิแพ.........................................................282  - กลอ งเสียงและคออักเสบเฉยี บพลันและเร้ือรัง...................................285  - หูอ้ือ และหหู นวก.............................................................................288  - ความผดิ ปกติของขอ ตอกระดูกขากรรไกร..........................................292  9. โรคระบบตอ มไรท อ - โรคอวน.................................................................... .......................294 - โรคเบาหวาน.......................................................................................297 

Page 6   ง. หนา - ภาวะการทาํ งานของตอมไทรอยดม ากเกินไป........................................301 - ภาวการณทาํ งานของตอมไทรอยดนอ ยเกนิ ไป......................................305  10. โรคตดิ เชอ้ื - ตับอกั เสบจากไวรสั .............................................................................307 - ไขหวัดใหญ. .......................................................................................310  - คางทูม...............................................................................................312 11. โรค และอาการโรคอืน่ ๆ - ลมพิษ................................................................................................314 - สะอึก.................................................................................................318 - ไขสงู ..................................................................................................324 - พษิ สุราเรือ้ รัง......................................................................................328 - การติดสารเสพติด..............................................................................330 - การเสพตดิ บหุ ร.่ี .................................................................................332 - ปวดฟน..............................................................................................334 ภาคผนวก 1 ประวตั แิ ละการพัฒนาการของวชิ าการแทงเขม็ รมยา............339 ภาคผนวก 2 ดัชนีจุดฝงเขม็ ตามระบบเสนลมปราณ................................351   

Page 7 คาํ แนะนําการใชห นังสอื ตาํ รา การฝง เขม็ – รมยา เลม 2 (การรักษาโรคทพี่ บบอ ยดวยการฝงเขม็ ) การจัดทาํ คําแนะนาํ การใชห นงั สอื ตาํ ราการฝง เขม็ -รมยา เลม 2 (การรักษาโรคทพ่ี บบอยดว ยการ ฝงเข็ม) มีวตั ถุประสงคเ พ่ือใหผูอานเขาใจถึงขนั้ ตอนตาง ๆ ในการทาํ ความเขาใจกบั การรกั ษาโรคดวยการ ฝงเขม็ และความสําคัญของการตรวจวนิ จิ ฉยั โรคทถี่ กู ตองเพ่อื การเลอื กใชจ ุดฝง เขม็ ที่เหมาะสมกบั โรคและ สภาพรางกายของผูปวย อยางไรก็ตาม การรกั ษาและการเลือกจดุ ฝงเขม็ ทีใ่ ชใ นหนงั สอื เลมนี้ เปน การเรยี บ เรยี งจากเอกสารทางวชิ าการทีจ่ ดั ทําขน้ึ โดยสถาบนั การศกึ ษาทมี่ ชี ือ่ เสียงของประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน ไดแ ก มหาวิทยาลยั การแพทยแ ผนจีนเซีย่ งไฮ มหาวทิ ยาลยั การแพทยแผนจนี ปกกิ่ง มหาวทิ ยาลยั การแพทย แผนจนี นานจิง เปนตน ทง้ั น้เี พือ่ ใหการรักษามีมาตรฐานการเชนเดียวกับการรักษาในประเทศสาธารณรัฐ ประชาชนจนี และเพอื่ ใหผ อู า นไดมีแนวทางในการศึกษาวจิ ยั ผลการรักษาโรคดวยการฝงเขม็ เพือ่ ยนื ยนั ความ นา เชอื่ ถือในการรักษาโรคดวยการฝง เขม็ ใหก วางขวางตอไป การฝงเข็มเปนเวชกรรมการรกั ษาโรคของชาวจนี ทมี่ ปี ระวตั กิ ารคน ควา และแพรห ลายมาหลายพันป การฝง เข็มเปน วธิ กี ารรกั ษาโรค ฟนฟูสขุ ภาพ สรางเสรมิ สขุ ภาพและปอ งกนั โรค โดยการใชเ ข็มปกเขา ไปยงั ตาํ แหนง ตาง ๆ ของรางกาย ในตาํ แหนง ทเ่ี ปนจุดเฉพาะ มีวตั ถุประสงคเพอ่ื ปรบั สมดุลรางกาย เปน การ กระตุนใหร า งกายตน่ื ตวั ขึ้น ชว ยใหอ วยั วะและระบบการทาํ งานตา ง ๆ ของรางกายกลับทํางานไดเปนปกติ นอกจากน้นั การฝง เขม็ ยังสามารถชวยระงบั อาการเจบ็ ปวด จึงมกั นาํ ไปใชใ นการรักษาโรคปวดตาง ๆ ไดด ี หนังสือ ตํารา การฝง เข็ม – รมยา เลม 2 น้ี ประกอบดว ยเนื้อหาตา ง ๆ ดงั นี้ บทท่ี 1 เทคนิคการฝง เขม็ มีเนือ้ หาเกี่ยวกับความรูเร่อื งเข็มท่ีใชใ นการรกั ษาผูป วย จากอดตี ซึง่ มี เขม็ โบราณ 9 แบบ จนถึงในปจจุบนั ไดพัฒนามรี ปู แบบและวธิ กี ารใชห ลากหลายมากข้นึ เชน เขม็ บาง เข็ม ผิวหนงั เข็มนํา้ เขม็ ใตผิวหนัง รวมถงึ การใชเ ครื่องกระตนุ ไฟฟา มาใชรว มกับการฝงเข็ม นอกจากนั้น ยงั มีรายละเอียดในเรือ่ งการเตรยี มสถานที่ และอปุ กรณการรกั ษาเพือ่ ใหไ ดมาตรฐาน ในเรือ่ งความปลอดภัย การจดั เตรียมทาของผปู ว ยเพอื่ การฝง เขม็ วธิ กี ารฝงเขม็ แบบตาง ๆ รวมทง้ั เทคนิค การกระตนุ เข็มแบบตา ง ๆ

Page 8 บทที่ 2 ปฐมบทสูการฝง เข็มรักษาโรค เปน การกลาวถึงหลกั ทวั่ ไปในการรกั ษาโรค ไดแ ก การปรบั สมดลุ ของอนิ – หยาง การเสรมิ สรางภูมติ านทานและขจดั ปจ จยั กอโรค การรกั ษาโรคตามสภาพผปู ว ยและ สภาวะสงิ แวดลอ ม วิธกี ารรกั ษาโรค ไดแ ก การเสรมิ บาํ รงุ การระบาย การทําใหอ ุน ฯลฯ หลกั พืน้ ฐาน สําหรับตํารับจุดและการเลือกจดุ ฝงเข็มในการรกั ษาโรค การประยุกตใชจดุ พิเศษ เชน จุดซทู ้ังหา จุดเหอลาง จุดล่วั จดุ หยวน – ลั่ว จดุ ซี จุดซูหลงั จุดอทิ ธิพลท้งั 8 นอกจากนีย้ ังกลา วถงึ ความรใู นเร่อื งการเลอื กจดุ ฝง เขม็ ตามการไหลเวียนในเสนลมปราณสมั พันธก บั เวลาโลก (นาฬกิ าชวี ิต) บทท่ี 3 ความรูเก่ยี วกบั การฝง เข็มระบบใบหู และการฝงเข็มที่หนงั ศรี ษะ โดยจะมีรายละเอยี ดใน เรอ่ื ง การหาแนวตาง ๆ เพ่อื การฝง เขม็ ของระบบหนงั ศีรษะ ซ่งึ เปนบริเวณที่ควบคมุ การทาํ งานตา ง ๆ ของ รา งกาย เชน บรเิ วณควบคมุ การเคลอ่ื นไหว บรเิ วณรบั ความรูสกึ ควบคมุ การพดู ควบคุมการมองเห็น ควบคมุ การทรงตวั บรเิ วณกระเพาะอาหาร บรเิ วณทรวงอกและอวัยวะสบื พนั ธุ เปน ตน ในเร่ือง เขม็ หู จะเปนความรูเกี่ยวกบั องคประกอบของใบหู ตาํ แหนง ของจดุ บนใบหู พยาธสิ ภาพ ของสว นตา ง ๆ ของรา งกาย การหาจุดบนในหู หลักการเลอื กจดุ ฝงเขม็ บนใบหู การเลอื กจดุ บนในหสู ําหรบั การรักษาโรคในระบบตาง ๆ การกระตนุ จุดบนใบหู ตลอดจนขอควรระวงั ในการฝง เขม็ หู บทท่ี 4 การรกั ษาโรคดวยการฝง เขม็ จะกลา วถึงโรคทีพ่ บบอ ยและรกั ษาไดด ว ยการฝงเข็ม โดย จะมีการอธิบายรายละเอยี ดตาง ๆ ประกอบดว ย 1. ชอื่ โรค ใชช ือ่ โรคภาษาไทย และวงเลบ็ ชอื่ โรคตามศัพทก ารแพทยแผนตะวันตก สาํ หรบั โรคท่ี ไมม คี าํ เรียกภาษาไทย จะทับศัพทช่ือโรคตามศพั ทก ารแพทยแ ผนตะวันตก 2. บทนาํ จะกลาวบรรยายถึงลักษณะอาการแสดงออกของโรคนนั้ การดาํ เนนิ ของโรค 3. สาเหตุและกลไกลการเกดิ โรค กลาวถงึ สาเหตุการเกดิ โรคตามแนวคดิ ของศาสตรก ารแพทย แผนจนี 4. การวินจิ ฉัยแยกกลมุ อาการโรค กลาวถงึ การวนิ ิจฉยั สาเหตุการเกิดโรคตามทฤษฎศี าสตรก าร แพทยแ ผนจีน การตรวจจะดจู ากลักษณะลิ้น ฝาบนล้นิ ลักษณะชพี จร โดยจะบอกลกั ษณะจงั หวะการ เตน ของชพี จร โดยบอกจงั หวะการเตน ของชพี จร พรอมคําอานภาษาจีน และพนิ -อนิ

Page 9 5. หลักการรกั ษา จะเนน การรกั ษาดวยการฝงเขม็ โดยจะใชจดุ ฝง เข็มตามลกั ษณะอาการท่ตี รวจ พบ จุดฝงเข็มจะมีจุดฝง เข็มหลัก และจดุ เสริม พรอมคําอธบิ ายเหตุผลการเลือกจดุ ฝง เข็มเหลา นัน้ จุดฝงเขม็ ทใ่ี ชจ ะใชรหสั จดุ ฝงเข็ม พรอมคาํ อา นพนิ -อนิ สําหรับผสู นใจจะหาคาํ อานพิน-อินภาษาไทย สามารถศึกษาได จากภาคผนวกที่ 2 ของหนงั สือเลม นี้ เพราะรวบรวมจดุ ฝง เขม็ ทั้งในและนอกระบบลมปราณ นอกจากนนั้ ใน บางอาการโรคจะมีการเลือกใชก ารฝงเขม็ ในระบบใบหู และหนงั ศรี ษะดว ย 6. ภาพประกอบ การรกั ษาดวยการฝง เขม็ ในแตละกลมุ อาการโรค จะแสดงภาพตําแหนง จุดฝงเข็ม ท่ีใช พรอมรหัสจดุ ฝงเข็มในตอนทายของเนอ้ื หาแตล ะโรค 7. สัญญาลกั ษณใ ชเ พือ่ แสดงวธิ กี ารกระตุนเขม็ หรอื วธิ ีการอ่นื ๆ โดยจะมสี ัญญาลกั ษณเ คร่อื งหมาย หลงั รหัสจดุ ฝง เขม็ และคําอานพิน-อนิ ช่ือจดุ ฝง เข็ม มีความหมาย ดงั นี้ + หมายถึง การกระตนุ เข็มแบบเสรมิ - หมายถึง การกระตนุ เขม็ แบบระบาย / หมายถึง การฝง เข็มแบบไมกระตนุ เขม็ (ผงิ ปูผ งิ เสี่ย) หนงั สอื ตาํ รา การฝง เขม็ – รมยา เลม 2 น้ีจะมภี าคผนวก 2 เร่อื ง ไดแก ภาคผนวกที่ 1 ประวัติการฝง เข็ม – รมยา เรยี บเรียงโดย อาจารยธ งไทย ทองปน ภาคผนวกท่ี 2 ดัชนจี ดุ ฝง เขม็ ตามระบบเสน ลมปราณ จะรวบรวมจุดฝงเขม็ ทกุ เสนลมปราณ โดยจะ ประกอบดว ยรหัสจุด, ช่อื ภาษาจนี , พิน – อิน และคาํ อานภาษาไทย 7. เอกสารอางองิ จะอยูท า ยสดุ ของหนงั สอื

Page 10

Page 11 บทท่ี 1 เทคนิคการฝง เขม็ (Acupuncture Techniques) การฝงเข็มใหเกิดผลในการรักษาโรค ไมใชเพียงแคการเอาเข็มท่ิมแทงไปตามรางกายเทาน้ัน แตยังตองอาศัยเทคนิคหลายอยางในขั้นตอนของการฝงเข็ม เทคนิคในการฝงเข็มท่ีดีนอกจากทําใหการ รักษาสัมฤทธ์ิผลแลวยังสามารถหลีกเลี่ยงภาวะแทรกซอนอันไมพึงประสงคไดอีกดวย แพทยฝงเข็ม จําเปนตองมีความรูเกี่ยวกับเข็มและอุปกรณการฝงเข็มเปนอยางดี ท้ังประเภทของเข็ม ขอบงใช ขอหาม วิธีการใช เทคนิคตาง ๆ ในการกระทําตอเข็มเพ่ือใหเกิดผลตามวัตถุประสงคในการรักษาโรค ต้ังแตเร่ิม จับเขม็ แทงจนกระทง่ั ถอนเขม็ รวมถึงรจู กั เลอื กใชอปุ กรณรว มฝง เข็มที่เหมาะสมและมีประสทิ ธภิ าพ ประเภทของเข็ม การฝง เขม็ มกี ารคดิ คนและพัฒนามายาวนานหลายพันป เขม็ แตล ะประเภทไดถ กู ปรบั เปล่ียนไป ตามความเหมาะสมและความเจริญของยุคสมัย จากเข็มหิน เข็มกระดูก เปนเข็มโลหะประเภทตาง ๆ เข็มบางประเภทถูกเลิกใช บางประเภทยังคงใชอยูและไดรับการปรับปรุงรูปลักษณใหเหมาะสมกับ การแพทยใ นปจจุบนั ประเภทของเข็มในอดีต จากหลักฐานท่ีมีบันทึกไวกวา 2000 ป ในคัมภีรหฺวังตี้เนยจิง ภาคหลิงซู บทที่ 7 เรื่องการ ประยุกตใชเข็ม กลาวถึงประเภทของเข็มที่มีการประดิษฐขึ้นใชรักษาโรคดวยวัตถุประสงคตาง ๆ ไว 9 ชนิด (รูปที่ 1.1) ไดแก รูปท่ี 1.1 เขม็ ในอดตี 9 ชนิด

Page 12 2 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 1. เข็มหัวธนู หรือ ฉานเจิน (镵针 ChánZhēn: shear or arrow headed needle) ลักษณะ หัวเข็มกลมหนา ปลายเข็มบานออกแลวสอบปลายแหลมคมคลายหัวธนู ตัวเข็มยาวประมาณ 1.6 นิ้ว เปนเข็มที่ใชแทงตื้นเพื่อรักษาโรคในระดับผิวหนัง หรือใชระบายเพ่ือรักษาอาการไข ตัวรอน ปจจุบัน ดัดแปลงเปน เข็มผิวหนัง (dermal needle) ไดแก เข็มเจ็ดดาว (seven star needle) และ เข็มดอก เหมย (plum-blossom needle) และเข็มสอดผิวหนัง (intradermal needle) ไดแก เข็มกด (thumbtack type) และ เขม็ สอดผิว หรือ เข็มทรงเมล็ดขา วสาลี (grain-like type) 2. เข็มปลายกลม หรือ เหยวียนเจิน (圆/员针 YuánZhēn: round point needle) ลักษณะ ปลายเข็มเปนทรงกลมรูปไข ตัวเข็มยาวประมาณ 1.6 น้ิว ใชกดนวดไปตามผิวหนังเพ่ือรักษาโรคของ กลามเนอื้ ปจ จบุ ันใชใ นการนวดแผนจนี 3. เข็มทู หรือ ตีเจิน (鍉针 DīZhēn: blunt or spoon needle) ลักษณะตัวเข็มกลม ยาว ประมาณ 3.5 นิว้ ปลายเข็มสอบทูไ มแ หลมคม ใชก ดจุดหรือกดไลไปตามแนวเสน ลมปราณ สําหรับกรณี ชพ่ี รอง 4. เข็มฉมวก หรือ เฟงเจิน (锋针 FēngZhēn: sharp-edged or lance needle) ลักษณะ ปลายเข็มเปนทรงสามเหล่ียมดานเทา ปลายสอบแหลมคลายยอดปรามิดมีความแหลมคม ตัวเข็มยาว ประมาณ 1.6 นิ้ว ใชเจาะปลอยเลือดหรือเจาะฝที่อยูตื้น สําหรับรักษากลุมอาการปวด บวม หรือมีไข ปจ จบุ ันคอื เขม็ สามเหลยี่ ม หรือ ซันหลิงเจนิ (三棱针 SānLíngZhēn: Three-edged needle) 5. เขม็ กรดี หรอื ผเี จนิ (铍针 PíZhēn: sword-shaped or stiletto needle) เขม็ ยาว ประมาณ 4 นว้ิ กวาง 0.25 น้ิว รูปลักษณคลา ยกระบ่ี ใชส ําหรับกรดี ระบายหนอง

บทที่ 1 เทคนิคการฝง เขม็ Page 13 3 6. เขม็ กลมแหลม หรอื เหยวยี นล่เี จนิ (圆利针 YuánLìZhēn: round-sharp needle) ลักษณะปลายเขม็ กลมแหลมและใหญก วา ตวั เขม็ ยาวประมาณ 1.6 นิ้ว ใชรักษาโรคกลามเนอ้ื ฝ บรรเทาปวดหรือบวมปวด 7. เข็มบาง หรือ เหาเจนิ (毫针 HáoZhēn: filiform needle) ลักษณะตวั เขม็ กลมบาง ยาว ประมาณ 2.6 นิว้ ปลายแหลมคม ใชป รับสมดุลเสนลมปราณ รักษาอาการรอนหรือเยน็ ใชกระตนุ จุด เพอื่ บํารุงหรอื ระบาย เข็มชนิดน้ียงั เปนทนี่ ิยมใชอยา งแพรหลายในปจจุบนั และเปน เข็มหลักที่ใชในการ ฝงเข็มท่วั ไป โดยยังคงรปู ลกั ษณเ ดิม เกอื บไมมกี ารเปล่ียนแปลงเลย ยกเวน ตวั เข็มท่บี างกวา อดตี จาก การใชโลหะสเตนเลส 8. เขม็ ยาว หรอื ฉางเจนิ (长针 ChángZhēn: long needle) ตวั เขม็ กลมคอ นขา งหนา ปลาย เข็มแหลม ยาวประมาณ 7 นวิ้ ใชใ นการรกั ษาโรคในเนื้อเยอื่ สว นลึก หรือกลมุ อาการปวดเรือ้ รงั ปจ จบุ ัน คือ หมังเจิน (## MángZhēn) 9. เขม็ ใหญ หรอื ตา เจนิ (大针 DàZhēn: large or big needle) เขม็ ยาวประมาณ 4 นวิ้ ตวั เขม็ กลมหนา ในอดีตใชร ักษาโรคขอที่มอี าการบวมนาํ้ ปจจบุ ัน คอื เข็มไฟ ประเภทของเข็มในปจ จบุ ัน ปจจบุ นั การฝง เขม็ ไดรบั การยอมรับใหเปนสว นหน่ึงในการรกั ษาโรคควบคูไปกบั การแพทยแผน ใหม เข็มในอดตี บางชนิดถูกยกเลิกไป เข็มท่ยี งั คงไดรบั การยอมรับใชก นั อยางแพรห ลาย ไดแ ก 1. เขม็ บาง (毫针 HáoZhēn: Filiform )needle เข็มบาง เปน เข็มทีน่ ิยมใชแพรห ลายมากที่สดุ ตวั เข็มมีลักษณะกลม-บาง โดยมขี นาด

Page 14 4 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 เสนผา ศนู ยกลางของตวั เขม็ ใหญกวาเสน ผมเพียงเล็กนอ ย ปลายเขม็ แหลมคม ความยาวอยูระหวา ง 5 – 125 มลิ ลเิ มตร ปจ จุบันเข็มสว นใหญทาํ ดว ยโลหะสเตนเลส ซงึ่ มีความทนทาน ไมเ ปราะหรอื หกั งา ย และ ไมเ ปน สนิม โครงสรางของเขม็ แบงเปน 5 สว น (รปู ท่ี 1.2) ไดแก ปลายเข็ม หรอื ยอดเข็ม (tip) คอื สวนปลายสดุ ของตัวเขม็ มีลกั ษณะแหลมคม เปน สว นท่ีแทง นําผานเขาผิวหนัง ตัวเขม็ (body) คอื สว นระหวางปลายเข็มกบั โคนเข็ม มีลกั ษณะเปนแทง กลม ตรง ผิวเรยี บ เปนสวนทใ่ี ชแทงผา นเขารางกาย ตวั เขม็ เปน สว นทใ่ี ชบอกขนาดของเขม็ กลา วคอื เสนผา ศนู ยกลางของ เข็ม หมายถึง เสน ผา ศนู ยกลางของตวั เขม็ และความยาวของเข็ม หมายถงึ ความยาวของตวั เข็มต้ังแต ปลายเข็มถงึ โคนเขม็ (ไมรวมความยาวของดา มเขม็ ) โคนเขม็ (root) สว นรอยตอระหวางดา มเขม็ กบั ตัวเขม็ เปนสวนท่ีเปราะทส่ี ุดของเข็ม ดามเขม็ (handle) เปนสวนทพ่ี นั รอบดวยลวดทองแดงหรอื สเตนเลสขนาดเล็ก จากโคนเขม็ จนถงึ หัวเข็ม ทําใหม ีขนาดใหญกวาตัวเขม็ และไมล ืน่ หลดุ งา ยเพื่อความสะดวกในการจับใชเขม็ ปองกัน ไมใ หเขม็ ลื่นไหลเขารา งกายขณะคาเข็ม และใชต ดิ อปุ กรณเสรมิ การฝง เข็ม เชน กระตนุ ไฟฟา รมยา หัวเข็ม หรือ หางเขม็ (tail) สวนปลายสุดดานตรงขามกบั ปลายเข็ม หรอื สว นปลายของดาม เขม็ มกั ทาํ เปนรูกลมเลก็ ๆ ใชเปนจุดสงั เกตองศาในการหมุนเขม็ รูปที่ 1.2 โครงสรา งของเข็มบาง ขนาดของเขม็ หมายถงึ ขนาดความยาวและเสน ผา ศูนยกลางของตวั เข็ม โดยแสดงตัวเลข เสนผาศูนยก ลาง x ความยาว หนวยท่ใี ชมี 2 ระบบ ไดแก mm x mm (มิลลเิ มตร) และ gauge

Page 15 บทท่ี 1 เทคนิคการฝง เขม็ 5 number # x ชนุ (cun) หรือ นว้ิ (”) สวนใหญม ักจะบอกไวท ้ังสองระบบ เชน 0.25 mm x 25 mm / 32# x 1” ตารางท่ี 1.1 แสดงเสน ผาศนู ยกลางเปรยี บเทยี บ gauge number กบั มิลลเิ มตร และ ตารางท่ี 1.2 แสดงความยาวเปรยี บเทียบ ชนุ หรือ นิว้ กับ มลิ ลเิ มตร ขอสงั เกต ความยาว 1” = 25 mm แต 0.5” =15 mm อาทิ 0.5” = 15 mm, 1” = 25 mm, 1.5” = 40 mm, 2” = 50 mm เปน ตน ขนาดเขม็ ที่นยิ มใชอยรู ะหวา ง gauge 26 – 32 # x 1 – 3” ตาราง 1.1 เสนผาศนู ยก ลางของเข็ม เปรียบเทียบ gauge number และ มิลลิเมตร Gauge: # 26 28 30 32 34 มลิ ลเิ มตร: mm 0.45 0.38 0.32 0.25 0.22 ตาราง 1.2 ความยาวของเข็ม เปรียบเทียบ นว้ิ (cun, ”) และ มิลลเิ มตร น้ิว (”) 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 mm 15 25 40 50 65 75 90 100 115 125 2. เข็มสามเหลย่ี ม (三棱针 SānLíngZhēn: three-edged )needle เข็มสามเหลี่ยม หรือ เข็มซันหลิง เปนเข็มที่พัฒนามาจากเข็มฉมวก หรือ เฟงเจิน ในอดีต เข็ม ทําจากสเตนเลส ยาวประมาณ 2 ชุน สวนตัวเข็มกลมใหญเปนดามสําหรับจับ ปลายเข็มสอบเปนทรง สามเหลี่ยมดา นเทาปลายแหลมคมสาํ หรบั เจาะหรอื แทงตนื้ ๆ ทผี่ ิวหนังหรือหลอดเลือดดําเพอ่ื ทําใหเ กิด เลือดออก (รูปท่ี 1.3) รูปท่ี 1.3 เข็มสามเหลีย่ ม หรือ เขม็ ซานหลิง

Page 16 6 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 3. เข็มผวิ หนัง (皮肤针 PíFūZhēn: dermal or cutaneous or skin )needle เขม็ ผวิ หนัง พฒั นามาจากการใชเ ข็มปก ตืน้ ๆ บริเวณผวิ หนัง 3 วิธี ในอดตี ไดแก ปนช่อื (半 刺 BànCì), เหมาชอื่ (毛刺 MáoCì) และ หยางชือ่ (扬刺 YángCì) เข็มผิวหนังมีลักษณะคลายคอนขนาดเล็ก ดามจับในอดีตทําจากเขากระบือ ปจจุบันมักทําจาก พลาสติกลักษณะแบนยาวประมาณ 15 – 19 ซม. ปลายดามดานหน่ึงเปนหัวเข็มลักษณะทรงกระบอก ติดตั้งฉากกับดามเข็มทําใหมองดูคลายคอนขนาดเล็ก ตรงปลายหัวเข็มทรงกระบอกมีกลุมเข็มฝงย่ืน ปลายออกมาจํานวน 5 หรือ 7 เลม โดยเรยี กชอ่ื ตามจํานวนเข็มและการเรียงตัว ไดแก เข็ม 5 เลม เรียง ตัวเปนกระจุกอยูตรงกลาง เรียกวา “เข็มดอกเหมย” (plum-blossom needle) และเข็ม 7 เลม เรียง เปนจุดศูนยกลาง 1 เลม อีก 6 เลม ลอมรอบเปนวงกลม เรียกวา “เข็มเจ็ดดาว” (seven-star needle) บางครัง้ มีการใชเข็มผวิ หนังทมี่ ี 18 เลม เรยี กวา “เข็มสิบแปดอรหันต” เข็มผิวหนังใชเคาะไปตามผิวหนังบริเวณจุดฝงเข็มตามแนวเสนลมปราณ หรือเคาะผิวหนัง บริเวณทม่ี ีปญหา เพื่อกระตุนการไหลเวยี นของเลือดและชี่ของระบบเสนลมปราณหรอื ตําแหนงที่เคาะ ซ่ึง จะชว ยฟนฟูหนาท่ีอวัยวะตา ง ๆ รวมทัง้ ใชใ นการบรรเทาอาการเจ็บปวดดว ย ปจจุบันมีการพัฒนาเข็มผิวหนังเปน “เข็มกล้ิง” (roller needle) มีลักษณะเปนดามจับ ตรง ปลายดานหน่ึงเปนแกนทรงกระบอกกล้ิงไดรอบตัวและมีเข็มเล็ก ๆ จํานวนมากย่ืนปลายออกมาจาก ดานขา งทรงกระบอก ใชกล้งิ ไปบนผวิ หนงั เพอื่ ใหไ ดพ้ืนทกี่ วา งและรวดเรว็ รูปท่ี 1.4 เข็มเจ็ดดาวและเข็มดอกเหมย

บทท่ี 1 เทคนิคการฝงเขม็ Page 17 7 รปู 1.5 เขม็ กลงิ้ (roller needle) 4. เข็มสอดผวิ หนงั (皮内针 PíNèiZhēn: Intradermal )needle () เข็มสอดผวิ หนัง หรือ เข็มติดผิวหนงั เปน เขม็ ขนาดเล็กใชแทงสอดหรอื กดลงไปในระดบั ชั้น ผิวหนังแลว ตดิ คาไว 1 – 3 วนั เพือ่ เปนการกระตุน จดุ ทตี่ องการอยางตอเนื่อง เขม็ สอดผิวหนงั มี 2 แบบ ไดแ ก เขม็ กด (เขม็ รปู ตะปูกด: thumbtack type needle) และ เขม็ สอดผิว (เขม็ รปู เมลด็ ขา ว สาล:ี grain-like type needle) เขม็ กด มีลกั ษณะตัวเขม็ ขดเปน วงกลม ปลายเข็มย่นื ฉากออกมาตรงกลางวงกลมยาว 0.2 – 0.3 ซม. มองคลายกับตะปกู ดกระดาษ เขม็ ชนดิ น้ีมกั นิยมใชต ดิ จุดที่ใบหู แตส ามารถใชต ดิ บริเวณอนื่ ๆ ของรา งกายไดเ ชนกัน เข็มสอดผวิ มลี กั ษณะหัวเข็มกลมเปนหว งเล็ก ๆ ปลายเขม็ ออกมาจากขา งหวงยาว 1 ซม. คลายเมลด็ ขา วสาลี หรือ เข็มหมุดหวั แบน ใชส อดเขา ในช้ันผิวหนงั ตดิ คาไวตามจดุ ท่ตี อ งการ รูปที่ 1.6 เขม็ สอดผวิ หนงั A. เขม็ กด B. เขม็ สอด การเลอื กเข็มและบาํ รุงรักษาเข็ม โดยทั่วไป เม่ือกลาวถึง “เข็ม” ที่ใชในการฝงเข็ม จะเปนที่เขาใจกันวาหมายถึง เข็มบาง (filiform needle) จึงนิยมเรียกแบบกระชับวา เข็ม โดยไมระบุชนิด เวนแตตองการเข็มชนิดอ่ืน จึง เรียกระบุชนิดตามความตองการ ในตําราเลมนี้ก็เชนเดียวกัน เม่ือกลาวถึงเข็มและเทคนิคตาง ๆ

Page 18 8 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 เกยี่ วกบั เข็ม ใหเ ปนทีเ่ ขาใจวาหมายถึง เข็มบาง เวนแตตองการกลาวถึงเข็มชนิดอื่น จึงจะมีการระบุชนิด เข็มไวอ ยา งชัดเจน เขม็ ใหมตองผลติ และบรรจอุ ยูในภาชนะปลอดเช้อื จนกวา จะถูกนาํ มาใชงาน เข็มท้ังเลมตองตรง ไมคดงอ โดยเฉพาะตรงโคนเข็มซ่ึงเปนสวนท่ีเปราะและหักงาย ตัวเข็มกลม ผิวเรียบ มีความยืดหยุน สามารถโคงงอและคืนสภาพไดดี ปลายเข็มแหลมคมไมเปนเงี่ยงซ่ึงอาจเก่ียวทําลายเนื้อเย่ือในขณะ ฝงเขม็ ได โดยท่ัวไปนิยมใชเข็มท่ีคอนขางบางกวาอดีต เมื่อใชเสร็จแลวควรทิ้งทําลายไมนํากลับมาใชซํ้า หากมีความจําเปนตองใชเข็มอันเดิมซํ้าใหใชซํ้ากับผูปวยรายเดิมเทาน้ัน หามใชเข็มซํ้ากับผูปวยรายอ่ืน โดยหากมีแผนจะใชเข็มซ้ํา ควรเลือกใชเข็มที่หนาขึ้นกวาเข็มที่ใชคร้ังเดียวเพราะเข็มหนากวาจะชํารุด เสยี หายนอยกวา เมื่อใชเ สร็จแลวตอ งทําการคัดเลือกเข็มวายังอยูในสภาพใชงานไดอีกหรือไม เข็มที่ผาน การใชงานแลวอาจมีความเสียหายอยูบ า งโดยเฉพาะท่ปี ลายเขม็ เข็มทถ่ี กู เลือกกลบั มาใชซํา้ ตอ งนําไปผาน กระบวนการปลอดเชื้อกอนจึงจะนํากลับมาใชได ในระหวางข้ันตอนการทําปลอดเช้ือและการเก็บรักษา สวนท่ีตองระมัดระวงั ไมใ หกระทบกระแทกเสยี หายคือสว นปลายเข็ม การปองกันการตดิ เชื้อ การปองกันการติดเชื้อขณะฝงเข็มใหถือปฏิบัติเชนเดียวกับการฉีดยาเขาใตผิวหนังหรือเขา กลา มเนอื้ ซ่ึงประกอบดวย - สถานทฝ่ี งเข็มและสิง่ แวดลอมตองสะอาดถกู หลกั อนามยั - แพทยฝ ง เข็มตองทาํ ความสะอาดมอื ตามขนั้ ตอนทเี่ หมาะสม - เตรียมและทําความสะอาดตาํ แหนงทีจ่ ะทาํ การฝง เข็ม - ทาํ ปราศจากเช้อื เข็มและอปุ กรณ และมกี ารเกบ็ รกั ษาอยา งเหมาะสม 1. สถานที่ฝงเข็มและสิ่งแวดลอมสะอาด หองฝงเข็มควรสะอาดปราศจากฝุนและจัดแบงเปนสัดสวน เตียงฝงเข็มปูคลุมดวยผาปลอด เช้ือ วัสดุและอุปกรณตาง ๆ จัดวางอยูในถาดอยางเปนระเบียบ เชน เข็ม สําลี แอลกอฮอล 70% ปาก คีบ ฯ ขณะท่ียังไมใชงานเตียงและวัสดุอุปกรณตาง ๆ ควรคลุมใหมิดชิดดวยผาสะอาดปลอดเช้ือ ถัง ขยะ ขยะตดิ เชอื้ และภาชนะท้งิ ของมีคม ควรจัดเตรยี มและมกี ารทง้ิ ทาํ ลายตามหลักการทางการแพทยท่ี

Page 19 บทที่ 1 เทคนิคการฝง เข็ม 9 เหมาะสม ภายในหองควรมีแสงสวางเพียงพอ มีระบบการระบายอากาศที่ดี สถานที่ใหบริการควรตั้งอยู ในบรเิ วณท่สี ะอาด มีสง่ิ แวดลอ มทีด่ ี 2. การทาํ ความสะอาดมอื แพทยฝงเข็มควรลางมือใหสะอาดทุกครั้งกอนทําการรักษาผูปวย การลางมือซํ้าอีกครั้งในทันที กอ นจับเขม็ แทงบนรา งกายผูปวยเปน สง่ิ สาํ คัญยิง่ ในการปองกันการติดเช้ือ การลางมือควรฟอกสบูใหท่ัว ถูขัดมือ น้ิวและเล็บอยางท่ัวถึงแลวโกรกลางดวยน้ําสะอาดเปนเวลาอยางนอย 15 วินาที จากนั้นจึงเช็ด ใหแ หง ดวยกระดาษเช็ดมอื ทีส่ ะอาด แพทยฝงเข็มจํานวนมากมกั ใชมอื คลาํ ไปบนตําแหนงฝงเขม็ หลังจากเช็ดทาํ ความสะอาดแลว ใน กรณนี คี้ วรทําความสะอาดน้วิ ท่จี ะคลาํ ซํ้าอกี คร้ังกอ นคลํา โดยการเชด็ ดวย แอลกอฮอล 70% การใชถุงมือหรือปลอกสวมนิ้วมือปราศจากเช้ือ แนะนําใหใชในกรณีที่แพทยมีบาดแผลที่มือ หรือนิ้วมือ ซ่ึงจะชวยปองกันการติดเช้ือไดทั้งสองฝาย แพทยที่มีแผลติดเชื้อท่ีมือควรงดทําการฝงเข็ม จนกวาจะรักษาหาย 3. การเตรียมจดุ ฝงเข็ม ตําแหนงที่จะแทงเข็มตองสะอาด ปราศจากบาดแผลหรือหรือลักษณะที่สอแสดงถึงการติดเชื้อ จุดที่จะแทงเข็มใหเช็ดดวยแอลกอฮอล 70% การเช็ดใหเช็ดที่จุดแทงเข็มกอนแลวเช็ดวนรอบจุดเปนวง ออกดา นนอกคลายการเช็ดผิวกอ นทาํ การผาตัด รอจนแอลกอฮอลแหงจึงแทงเข็ม 4. การทําปราศจากเชอ้ื เขม็ และอุปกรณ เข็มทุกประเภทรวมท้ังวัสดุอุปกรณตาง ๆ อาทิ ถวยครอบ ถาดใสอุปกรณ ปากคีบ สําลี ฯ ตอ งไดรบั การทาํ ปราศจากเช้ือ แนะนําใหใชเข็มปราศจากเชื้อท่ีใชเพียงครั้งเดียวแลวทิ้งในทุกกรณี โดยไมละเลยตอเทคนิค ปลอดเชือ้ ในข้ันตอนอื่น ๆ เข็มทใ่ี ชเ สร็จแลวควรท้งิ ทนั ทีในภาชนะพเิ ศษสําหรบั วัตถมุ คี ม เขม็ บางและเข็มสอดผิวหนังควรใชเพียงคร้ังเดียวแลวท้ิง เข็มดอกเหมยและเข็มเจ็ดดาวอาจใช ซํ้ากับผูปวยรายเดิมไดอีกแตตองผานการทําปราศจากเช้ือกอนเสมอ หากตองใชซํ้ากับผูปวยรายอ่ืนควร เลือกใชเข็มเจ็ดดาวที่สามารถเปลี่ยนหัวเข็มได โดยทาํ ความสะอาดดา มเขม็ กอนใช

Page 20 10 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 อุปกรณที่สามารถนาํ กลบั มาใชซา้ํ ไดควรนาํ ไปแชลา งทนั ทีในน้าํ ยาท่เี ตรียมไว แลว โกรกลา งดวย นํ้าประปาและทําความสะอาดตามข้ันตอนการทําความสะอาดอุปกรณทางการแพทย จากนั้นจึงบรรจุหอ เพ่อื นาํ ไปทําปราศจากเช้ือ วัสดุอุปกรณที่ผานการทําปราศจากเช้ือแลวควรจัดเก็บไวในท่ีสะอาด ปลอดภัย มีการระบาย อากาศดีและไมอับช้ืน ระยะเวลาในการจัดเก็บตามวันหมดอายุซ่ึงจะแตกตางกันตามแตละวัสดุอุปกรณ และวิธีการทําปราศจากเชอ้ื 4.1 วิธกี ารทาํ ปราศจากเชื้อ (Sterilization) การทําปราศจากเชื้อ หมายถึง การทําลายจุลินทรียทุกชนิดรวมถึงสปอรของแบคทีเรียดวย โดยทั่วไปอุปกรณที่ทําจากโลหะหรือแกวมักทําปราศจากเชื้อดวยการอบไอนํ้าภายใตแรงดัน อุณหภูมิ และเวลาท่ีเหมาะสม (ตารางที่ 1.3) ซงึ่ เปน วิธีทีส่ ามารถทําลายเชื้อโรคและสปอรไดทุกชนิด รวดเร็ว ไมมี สารเคมีหรือสารพษิ ตกคาง และมใี ชกันอยา งแพรหลาย ตารางท่ี 1.3 แรงดนั อุณหภมู ิและเวลา ในการทําปราศจากเชื้อโดย การอบไอนํา้ ( เชน autoclave, pressure cooker) แรงดนั ท่ใี ช => 15 ปอนดตอตารางนิว้ (PSI) (=101 kilopascals) อณุ หภมู ิ ระยะเวลา (นาท)ี 115*C 30 121*C 15 126*C 10 134*C 3 4.2 การทาํ ปลอดการติดเชอื้ (Disinfection) การทําปลอดการติดเชื้อ เปนวิธีการทําลายจุลินทรยี ท ุกชนดิ เชนกนั แตไ มสามารถทาํ ลายสปอร ของเชื้อโรคบางชนดิ ท่ที นตอ การทาํ ลายได การทาํ ปลอดการติดเช้อื ทาํ ไดโ ดยการตมหรือแชใ นสารเคมี หรือน้ํายาฆา เชือ้ ซงึ่ นาํ มาใชทดแทนในกรณที ี่ไมสามารถจดั เตรียมการทาํ ปราศจากเชื้อได การตม เปนเวลา 20 นาที เปนวิธีการทท่ี าํ ไดง า ยในการระงบั จลุ ชพี กอโรคไดเ กือบทง้ั หมด รวมทั้งไวรสั เอดสแ ละไวรสั ตับอกั เสบ

Page 21 บทท่ี 1 เทคนคิ การฝงเขม็ 11 สารเคมีหรือนํ้ายาฆาเชื้อใชสําหรับวัสดุอุปกรณท่ีไมสามารถทนความรอนสูงได เชน อุปกรณท่ี ทาํ จากยางหรือพลาสติก สารเคมีแตละชนิดมีประสิทธิภาพในการทําลายเช้ือที่หลากหลายไดแตกตางกัน รวมท้ังมีการเส่ือมสภาพไปตามอายุและสภาพการใชงานจึงมีความนาเช่ือถือนอยกวาการตมและการทํา ปราศจากเชื้อ นอกจากนี้สารเคมีอาจเปนอันตรายหรือระคายเคืองตอผิวของผูปวยไดจึงควรโกรกลาง ดวยนํ้าสะอาดกอนนําไปใช สารเคมีท่ีใชเปนสารเคมีเชนเดียวกับท่ีใชในการแพทยทั่วไป เชน เอธิล หรือ ไอโซโพรพิล แอลกอฮอล 70% (70% ethyl or isopropyl alcohol) หรือ สารละลาย กลูทารัลดีไฮด 2% (2% glutaraldehyde) เปน ตน การฝก ฝนแทงเขม็ เข็มท่ีใชเพ่ือการฝงเข็มเปนเข็มที่มีลักษณะเฉพาะซ่ึงบางและยาว ขณะท่ีผิวหนังเนื้อเย่ือมีความ หนาเหนียวและแรงตานทานสูง จึงไมใชเร่ืองงายที่ผูไมผานการฝกฝนจะสามารถแทงเข็มผานผิวหนังลง ไปได การฝกฝนการแทงเข็มจึงเปนสิ่งจําเปนท่ีแพทยฝงเข็มทุกคนจะตองฝกฝนจนชํานาญ การฝกแทง เขม็ แบง เปน 2 ขนั้ ตอน คอื ฝกแทงเขม็ กบั วสั ดุจําลอง และฝกแทงเขม็ กับรางกายตนเอง การฝก แทงเข็มกับวัสดุจําลอง วัสดุที่ใชฝกแทงเข็มสามารถทําไดเองดวยกระดาษทิชชูหรือสําลี โดยกระดาษทิชชูพับใหมีพ้ืนท่ี 5 x 8 ซม. นํามาทบซอนกันจนแนนใหมีความหนาประมาณ 1 ซม. หอ มัดดวยผากอซหรือใชสําลีอัดใหแนนเปนกอนกลมเสนผาศูนยกลาง 5 – 6 ซม. หอมัดดวยผากอซ การ ฝกแทงเขม็ ใชม อื ซายจับตรึงวสั ดจุ ําลอง มือขวาจบั เขม็ โดยใชน ว้ิ หวั แมมือและน้ิวช้ีจับดามเข็ม นิ้วท่ีเหลือ แผออกประคองตัวเข็มไมใหโคงงอ สงแรงดันจากขอมือดวยแรงที่พอเหมาะ หากดันเร็วหรือแรงเกินไป เข็มจะคดงอ ขณะกดเข็มอาจปนเข็มไปกลับเล็กนอยดวยก็ได เม่ือสามารถผานเข็มลงไปไดแลว ใหฝก ปน เขม็ ตามและทวนเขม็ นาฬกิ าดว ยองศาท่ีเทากนั และฝกซอยเข็มโดยดึงเข็มขึ้นและกดเข็มลงดวยระยะ ที่เทากัน เมื่อเริ่มตนฝกใหมควรใชเข็มที่หนาและสั้น จนเมื่อชํานาญจึงใชเข็มที่บางและยาวข้ึน และเพิ่ม ความหนาของวสั ดุจาํ ลองข้นึ อกี (รูป 1.7) การฝกแทงเข็มกับรางกายตนเอง เม่อื ฝก กบั วสั ดจุ ําลองจนมนั่ ใจแลว ใหทดลองฝกแทงเข็ม กับรางกายของตน ซึ่งจะทําใหผูฝกฝนมีประสบการณ ทั้งการควบคุมแรงในการแทงเข็มโดยไมรูสึกเจ็บ จนเกนิ ไปและไดร ับความรสู ึกของการถูกฝง เข็ม ตําแหนงท่ีงายตอการฝกแทงเข็มตนเองคือบริเวณตนขา เม่ือชํานาญแลวจึงฝกแทงตามจุดตาง ๆ ที่ตองการ รวมถึงอาจทดลองรักษาตนเองดวยการฝงเข็ม วา

Page 22 12 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 ไดผลจริงหรือไม หากรักษาตนเองไมไดผลคงยากท่ีจะรักษาคนอื่นใหไดผล การแทงเข็มใหกับตนเองใน ตาํ แหนง จดุ และเทคนคิ ที่ถกู ตองจะไมเ กดิ ผลเสียใด ๆ เลย รูป 1.7 การฝก ฝง เข็มกับวสั ดุจําลอง การจัดทาผปู วยเพื่อการฝง เขม็ การจดั ทา ผปู ว ยทเี่ หมาะสมนอกจากจะชวยใหสามารถฝงเข็มและกระตุนเข็มในจุดท่ีตองการได สะดวกแลว ยังชวยลดภาวะแทรกซอนจากการฝงเข็ม เชน เข็มติด เข็มงอ เข็มหัก ไดดวย การจัดทา ผูปวยควรคํานึงถึงท้ังดานผูปวยและแพทย กลาวคือ ผูปวยอยูในทาที่สบายและผอนคลายสามารถให ความรวมมือไดจนเสรจ็ สิ้นการรักษา และแพทยส ามารถใหการรกั ษาไดอ ยา งมีประสิทธภิ าพ ทาทมี่ กั ใช กันโดยทว่ั ไปในการฝง เข็ม ไดแ ก 1. ทานอนหงาย (supine) เหมาะสําหรับการฝงเข็มบริเวณ ศีรษะ ใบหนา อก ทอง แขนและ ขา (รูป 1.8) 2. ทานอนควํ่า (prone) เหมาะสําหรับการฝงเข็มบริเวณ ศีรษะ คอ ลําตัวดานหลัง และแขน- ขาดานหลัง (รปู 1.9) 3. ทานอนตะแคง (lateral recumbent) เหมาะสําหรับการฝงเข็มบริเวณดานขางของลําตัว และแขน-ขา (รูป 1.10) 4. ทานั่งคว่ําหนา (sitting in flexion) เหมาะสําหรับการฝงเข็มบริเวณ ศีรษะ คอและหลัง (รปู 1.11) 5. ทานั่งตัวตรงวางศอกบนโตะ (sitting erect with elbows resting on a table) เหมาะ สาํ หรบั การฝง เข็มบรเิ วณ ศีรษะ คอ ไหล แขน (รปู 1.12)

Page 23 บทที่ 1 เทคนิคการฝง เขม็ 13 6. ทานง่ั ตะแคง (sitting with one side of the body exposing the practitioner) เหมาะ สําหรบั การฝง เขม็ บรเิ วณ ขางศีรษะ หู และ ใบหนา ดา นทีต่ ะแคงขึ้น (รปู 1.13) 7. ทา น่ังเอนหลงั พิงพนกั เกาอ้ี (straight sitting with the back leaning against the chair) เหมาะสาํ หรับการฝง เข็มบรเิ วณ ศรี ษะ หนา คอ อก และแขน-ขา (รูป 1.4) รูป 1.8 ทานอนหงาย รูป 1.9 ทานอนคว่ํา รปู 1.10 ทา นอนตะแคง รูป 1.11 ทาน่ังควํา่ หนา [[Fig. 139]]

Page 24 14 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 รูป 1.12 ทา นัง่ ตัวตรงวางศอกบนโตะ รปู 1.13 ทา นง่ั ตะแคงหนา [[Fig. 2-147]] รปู 1.14 ทา น่ังเอนหลังกับพนกั เกาอี้

Page 25 บทท่ี 1 เทคนิคการฝง เขม็ 15 ขน้ั ตอนและวิธีการฝง เขม็ 1. การแทงเขม็ (进针法 JìnZhēnFǎ: Insertion) การแทงเข็มควรใชท้ังสองมือรวมกันจึงจะทําใหการฝงเข็มดําเนินไปอยางมีประสิทธิภาพ โดย มอื ขวาเปนมอื ที่ใชจ ับและออกแรงแทงเข็ม สวนมือซายใชเพ่ือกดคลึงไปยังตําแหนงจุดเพื่อหาจุดและยึด ตรึงพ้ืนผิวที่จะแทงเข็ม ความสําคัญของการใชทั้งสองมือในการแทงเข็มมีการเนนยํ้าและสอนปฏิบัติมา แตโบราณ อาทิ คัมภีรหฺวังตี้เนยจิง ภาคหลิงซู บทที่ 1 กลาววา “การฝงเข็มใหใชมือขวาในการแทงเข็ม และใชมือซายในการชวยแทง” คัมภีร 81 ปญหาทางการแพทย กลาววา “หมอฝงเข็มท่ีดอย ประสบการณมักใชเพียงมือขวาเทาน้ัน ขณะท่ีหมอฝงเข็มที่มีประสบการณจะเช่ือมั่นในความสําคัญของ มือซายดวย” และ “กดใหหนักดวยมือซายเพื่อกระจายช่ี แลวใชมือขวาบรรจงแทงเข็มอยางนุมนวลเพื่อ หลีกเลย่ี งความเจ็บปวด” โดยทั่วไปนิยมใชมือขวาในการจับและออกแรงแทงสงเข็มเขาจุด โดยใชนิ้วหัวแมมือและนิ้วช้ี จีบจับที่ดามเข็มใหแนน น้ิวกลางและ/หรือน้ิวที่เหลือแผออกไปตามตัวเข็มเพื่อประคองเข็มไมใหโคงงอ ขณะออกแรง โดยออกแรงดันมาจากขอมือสงผานไปยังนิ้วท่ีดามเข็ม ซ่ึงจะทําใหควบคุมแรงและจังหวะ ในการแทงเขม็ ไดงา ย และผูฝง เขม็ ไมเ กดิ อาการเมอ่ื ยลา ของมือ การใชม ือซายชว ยในการแทงเข็มมีหลาย วิธี ตามความยาวของเข็มและตาํ แหนงจดุ ทแ่ี ตกตางกนั ดังนี้ 1.1 ขวาแทง-ซายกด (inserting the needle aided by the pressure of the finger of the pressing hand) กดตรึงขาง ๆ จุดฝงเข็มดวยปลายนิ้วหรือปลายเล็บนิ้วหัวแมมือหรือนิ้วช้ีของมือซาย มือขวา จับเข็มแทง โดยวางปลายเข็มใหชิดกับปลายนิ้วมือที่กดตรึงอยู แลวออกแรงบรรจงแทงเข็มไปยังจุด วิธี นี้เหมาะสําหรับการแทงเข็มสั้นและจุดบริเวณมือ-เทา แขน-ขา เชน HeGu (LI 4), NeiGuan (PC 6), ZhaoHai (KI 6) (รูป 1.15)

Page 26 16 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 รูป 1.15 มือหนึง่ แทงเข็มอกี มอื ชว ยกด 1.2 ขวาจับดาม-ซายจับปลาย (inserting the needle with the help of the puncturing and pressing hands) มือซายจับปลายเข็มดวยนิ้วหัวแมมือและน้ิวชี้ ใหปลายเข็มโผลพนออกมา 0.2 - 0.3 ซม. จ้ิม ปลายเข็มบนตําแหนงจุด มือขวาจับดามและประคองเข็มเหมือนปกติ ออกแรงบรรจงสงเข็มไปยังจุดท่ี ตองการ วธิ ีน้เี หมาะสาํ หรบั ตาํ แหนง จุดอยลู กึ และเขม็ มขี นาดยาวเกนิ กวาท่ีนิ้วมือขวาจะประคองเข็มไวได เชน HuanTiao (GB 30), ZhiBian (BL 54) (รูป 1.16) รปู 1.16 มอื หน่งึ จบั ดามอีกมือจบั ปลาย [[Fig. 146]] 1.3 ขวาแทง-ซายยืดผิว (Inserting the needle with the fingers stretching the skin) มือซายใชนิว้ หวั แมมอื และน้ิวชจี้ ีบชดิ กันแลว วางกดแนบกบั ผวิ หนงั บนตาํ แหนงจดุ ฝงเข็ม กาง ซึ่งอยูระหวางนิ้วท้ังสอง ผิวหนังท่ีตึงเรียบจะงายตอการแทงเข็มและลดความเจ็บปวดขณะแทงเข็ม วิธีนี้ เหมาะสําหรับการแทงเข็มบริเวณท่ีผิวหนังหยอนยาน อาทิ บริเวณหนาทอง เชน TianShu (ST 25), GuanYuan (CV 4) (รปู 1.17)

บทที่ 1 เทคนคิ การฝง เข็ม Page 27 17 รปู 1.17 มือหนง่ึ แทงเขม็ อกี มอื กดยดื ผิวหนัง 1.4 ขวาแทง-ซายดึงผวิ (Inserting the needle by pinching the skin) ใชนิ้วหวั แมม ือและนวิ้ ชม้ี อื ซา ยหยิบจบั ผิวหนงั บนตําแหนงจดุ ฝง เขม็ ดงึ ขึน้ ใหผ วิ หนงั ยน ชดิ กัน เล็กนอย แลว ใชมอื ขวาแทงเขม็ ลงไปอยางรวดเร็ว วธิ เี หมาะกับการฝงเขม็ ในตําแหนงที่ผวิ หนงั ท่คี อนขา ง บาง อาทิ ใบหนา เชน ZanZhu (BL 2), DiCang (ST 4), YinTang (Extra) (รปู 1.18) รปู 1.18 มือหนง่ึ แทงเขม็ อกี มอื หยิบดงึ ผิวหนัง 2. มุมและความลกึ ในการแทงเข็ม มุมและระดับความลึกทีเ่ หมาะสมในการแทงเขม็ ขึน้ อยกู บั หลายปจ จัย ไดแ ก ตําแหนงของจดุ ฝงเขม็ จดุ ประสงคใ นการฝง เขม็ และรปู รา งของผูปวย 2.1 มุมในการแทงเข็ม มุมในการแทงเขม็ หมายถงึ มมุ ระหวา งตวั เข็มกบั ผิวหนงั โดยทัว่ ไปแบง มุมในการแทงเขม็ เปน 3 แบบ ไดแ ก แทงฉาก แทงเฉียงและแทงราบ (รปู 1.19)

Page 28 18 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 แทงฉาก หรือ แทงตรง (直刺 ZhíCì: Perpendicular insertion) หมายถึง การแทงเข็มท่ี ตวั เขม็ ทาํ มุมกบั ผวิ หนงั เปน มุมฉากหรอื 90 องศา จดุ ฝง เข็มสว นใหญใชการแทงฉาก แทงเฉียง (斜刺 XiéCì: Oblique insertion) หมายถึง การแทงเข็มท่ีตัวเข็มทํามุมกับ ผิวหนังประมาณ 45 องศา เหมาะสําหรับจุดท่ีตื้นหรือมีกลามเนื้อนอย หรือจุดที่เส่ียงเปนอันตรายตอ อวยั วะภายใน เชน บรเิ วณทรวงอก บรเิ วณหลงั สว นอก แทงราบ (平刺 PíngCì: Horizontal insertion) หมายถึง การแทงเข็มที่ตัวเข็มทํามุมกับ ผวิ หนงั นอ ยกวา 30 องศา เหมาะสาํ หรับจุดท่ีตน้ื มีกลามเน้อื บาง เชน จดุ บรเิ วณกะโหลกศีรษะ รปู 1.19 มมุ ในการแทงเข็ม A. แทงฉาก (แทงตรง) B. แทงเฉยี ง C. แทงราบ 2.2 ความลกึ ในการแทงเขม็ ในเชิงทฤษฎีความลึกที่เหมาะสมคือความลึกที่เข็มสามารถกระตุนความรูสึกไดช่ีโดยไมเปน อันตรายตอ เนอื้ เย่อื หรอื อวัยวะภายใน ในทางคลินกิ ความลกึ ของการแทงเข็มขน้ึ กบั หลายปจจัย ไดแ ก - ตาํ แหนงของจุดฝงเข็ม เชน จุดบรเิ วณศรี ษะและใบหนา จะแทงเข็มตนื้ กวาจุดตามรางกาย - รูปรางของผปู วย ผปู วยรปู รา งอวนใหญม ักตอ งแทงเข็มใหล ึกกวา ผูที่มรี ูปรางผอมบาง - พยาธิสภาพของผปู ว ย ผทู อ่ี อนแอ อายุมาก หรือเดก็ ควรแทงเขม็ ตน้ื กวา ผทู แ่ี ขง็ แรง 3. การไดช่ี การรอช่ี และการเรียกช่ี 3.1 การไดช่ี

Page 29 บทท่ี 1 เทคนิคการฝง เขม็ 19 การไดช่ี (得气 DéQì: Arrival of Qi) หรือ ปฏิกิริยาตอเข็ม (needling sensation) หมายถึง ความรูสึกถึงการออกฤทธิ์ของเข็มเม่ือแทงเข็มลงไปถึงจุด โดยผูปวยอาจรูสึกปวด, ชา, พอง แนน หรือรูสึกหนวงบริเวณรอบจุดท่ีฝงเข็ม หรืออาจรูสึกแลนกระจายขึ้นหรือลงไปตามแนวเสน ลมปราณ ในขณะเดียวกันแพทยฝงเข็มจะรูสึกวาเข็มในมือตึงแนนเหมือนถูกหนวงเอาไว คัมภีรโบราณ เปรยี บเทยี บวา ‘รูสกึ หนวงเหมอื นปลากระตกุ สายเบ็ด’ การไดช ี่มีความสาํ คัญมากในการฝงเขม็ ใหไดผลในการรักษา คมั ภรี ห ฺวังตี้เนย จิง ภาคหลงิ ซู บท ท่ี 1 กลา ววา “การรักษาโรคดวยการฝง เข็มจะไมเกดิ ผลใด ๆ หากไมเ กดิ การไดช”ี่ ในคมั ภรี แพทยย ุคตอ ๆ มา ยังคงเนนย้ําเรื่องการไดชี่กับผลของการรักษาดวยการฝงเข็ม โดยการไดชี่เร็วบงชี้วาการรักษาจะ ไดผลดี การไดช ีท่ ่เี นิ่นชาไปบง ช้ีวา ผลของการรกั ษาจะดอยลง โดยทั่วไปเม่ือเข็มแทงไปถึงจุดแลวมักเกิดอาการไดช่ีในทันที ในกรณีที่ไมรูสึกไดชี่ แพทยควร กระตุนเข็มเพ่อื ใหเกดิ การไดช่เี สมอ การกระตุนเขม็ ขัน้ ตน เพอ่ื การไดช ี่มี 2 วิธี โดยอาจใชวิธีเดียวหรือท้ัง สองวิธีรว มกันก็ได ไดแ ก 3.1.1 การซอยเขม็ (提插法 TíChāFǎ: Lifting and Thrusting) เม่ือแทงเข็มลึกไปถึงจุดท่ีตองการแลว ใหถอนเข็มข้ึนจนปลายเข็มอยูระดับชั้นใตผิวหนัง จากนน้ั ดันกลับไปยังตาํ แหนงความลกึ เดมิ ในทิศทางเดิม แลวทําซ้ําอีกจนเกิดผลตามตองการ แตไมควร ทํามากเกินไปเพราะจะทําใหเน้ือเย่ือบริเวณน้ันเสียหายและเกิดอาการเจ็บปวด ระยะการซอยเข็มที่กวาง และเร็วจดั เปน การกระตนุ แรง ระยะการซอยเข็มทส่ี นั้ และชา จดั เปนการกระตนุ ทเี่ บากวา (รปู 1.20) รูป 1.20 การซอยเข็ม

Page 30 20 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 3.1.2 การปน เขม็ (捻转法 NiānZhuǎnFǎ: Twirling or Rotating) เมอื่ แทงเขม็ ลึกไปถงึ จุดท่ีตองการแลว จับดา มเข็มดวยน้ิวหวั แมมือและนิ้วช้ี ดนั นว้ิ หัวแมมือไป ที่ปลายน้ิวช้ี ดามเข็มจะถูกปนใหหมุนไปตามเข็มนาฬิกาประมาณ 1/2 – 1 รอบ หรือ 180 – 360 องศา แลวดึงหัวแมมือกลับ เข็มจะปนกลับหมุนทวนเข็มนาฬิกาในองศาเทาเดิม ทําซ้ําจนเกิดผลตามตองการ การปนไปดานเดียวหลายรอบอาจทําใหปลายเข็มเก่ียวพันกับเน้ือเย่ือรอบเข็ม ทําใหเน้ือเยื่อเสียหายเกิด อาการเจบ็ ปวด เขม็ ตดิ หรือถอนเข็มไมไ ด (รปู 1.21) รูป 1.21 การปน เข็ม 3.2 การรอชแ่ี ละการเรยี กช่ี เม่ือแทงเข็มและกระตุนเข็มข้ันตนเพื่อการไดชี่แลว ผูปวยไมเกิดความรูสึกหรือไมมีสัญญาณ ของการไดชี่ อาจคาเข็มไวชั่วคราวแลวคอยกลับมากระตุนซํ้าใหม วิธีนี้เรียกวา “การรอช่ี” (候气 HòuQì: waiting for Qi) นอกจากการรอช่ีแลว อาจใชเทคนิคเพื่อเรงใหเกิดการมาของช่ี เรียกวา “เทคนิคเสริม (supplementary manipulation techniques) หรือ การเรียกช่ี (催气 CuīQì: promoting Qi)” ซงึ่ มี 6 วธิ ี ไดแ ก 3.2.1 การกด (循法 XúnFǎ: Pressing) ใชน้ิวหัวแมมือกดไลไปตามแนวเสนลมปราณของจุดที่ฝงเข็มแลวไมเกิดอาการไดช่ี กดไลไป และกลบั มายังจุดฝง เขม็ การกดไลตามเสน ลมปราณเปน การเรง เรา การไหลเวียนของช่ใี นเสนลมปราณไป

Page 31 บทที่ 1 เทคนิคการฝงเขม็ 21 ยังจุดท่ีฝงเข็มเพื่อใหเกิดการไดชี่ วิธีน้ีเหมาะกับรายท่ีมีอาการช่ีติดขัดและมีปฏิกิริยาการไดช่ีเน่ินชากวา ปกติ (รปู 1.22) รูป 1.22 การกด 3.2.2 การเกา (刮法 GuāFǎ:Scraping) ใชน ว้ิ หัวแมมอื หรือน้ิวช้หี รอื นิว้ กลาง วางแตะบนหัวเข็มใชแ รงกดเพียงเพอ่ื ปองกันไมใหเขม็ โยก หนีขณะเกาเข็ม หากแตะกดแรงเกินเข็มจะโคงงอหรือเคลื่อนลึกลงไป จากน้ันใชปลายเล็บน้ิวที่ถนัดของ มือเดียวกัน เกาหรือขูดที่ดามเข็มข้ึนหรือลงก็ได หากใชน้ิวช้ีแตะหัวเข็มจะใชนิ้วหัวแมมือเกาข้ึน หากใช นิ้วหัวแมมือแตะหัวเข็มมักใชน้ิวช้ีเกาข้ึนหรืออาจใชนิ้วกลางก็ได หากใชน้ิวกลางแตะหัวเข็มสามารถใช นว้ิ ชีเ้ กาเข็มลงและนวิ้ หวั แมม อื เกาเข็มขน้ึ ไดทง้ั สองทิศทาง (รูป 1.23) รปู 1.23 การเกา 3.2.3 การดดี (弹法 TánFǎ: Plucking) ใชนวิ้ ช้ีดดี เบา ๆ ทดี่ า มเขม็ เพยี งแคใหเข็มเกิดการไหวสน่ั การไหวสน่ั ของเข็มเปน การเสริมการ ไหลเวียนของชแี่ ละทําใหเ กิดอาการไดช เ่ี รว็ ข้ึน วธิ ีนยี้ งั สามารถใชเ พือ่ เปน การกระตุน เข็มซาํ้ ระหวา งการคา เข็ม รวมท้งั ยังใชเปนการกระตนุ เพ่อื เสรมิ บาํ รงุ ชไ่ี ดด วย (รูป 1.24)

Page 32 22 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 รปู 1.24 การดดี 3.2.4 การโยก (摇法 YáoFǎ: Shaking) ใชมอื จบั ทีด่ ามเขม็ แลว โยกเขม็ เปน วงแคบ ๆ คลา ยการกรรเชยี งเรอื การโยกเขม็ นอกจากเปน การเสรมิ ใหเ กิดการไดช่ี ยงั จดั เปน การกระตุนเขม็ เพ่อื ระบายชไ่ี ดด ว ยโดยการโยกเข็มพรอมกบั ถอนเขม็ ออก (รูป 1.25) [[-----รปู ----รูป----รปู ----รูป----รปู ----รปู ----รูป------]] [[-----รูป----รปู ----รปู ----รปู ----รปู ----รูป----รูป------]] [[-----รปู ----รูป----รปู ----รปู ----รูป----รูป----รปู ------]] [[-----รปู ----รูป----รูป----รปู ----รปู ----รปู ----รูป------]] 3.2.5 การยํา้ (搓法 CuōFǎ: Trembling) การย้ําเข็มมี 2 ลักษณะ ไดแก การซอยเข็มส้ันและเร็ว และการปนเข็มแคบและเร็ว โดยจับท่ี ดามเข็มดวยนิ้วหัวแมมือและน้ิวช้ี การซอยเข็มสั้นและเร็วโดยการดึงเข็มขึ้นและดันลงใหปลายเข็ม

Page 33 บทท่ี 1 เทคนคิ การฝงเข็ม 23 เคลื่อนข้ึนและลงจากจุดเพียงเล็กนอยทําซํ้าอยางรวดเร็ว สวนการปนเข็มแคบและเร็วเปนการปนดาม เข็มใหเข็มหมนุ ในองศาเล็กนอยไมถึงคร่ึงรอบ ปนไปและกลับอยางรวดเร็ว โดยอาจทําทั้ง 2 ลักษณะไป พรอมกันกไ็ ด เปน วิธีเรงใหเ กิดอาการไดช่ีและกระตุนการไหลเวยี นของช่ี รปู 1.25 การยา้ํ 3.2.6 การบนิ (飞法 FēiFǎ: Flying) น้ิวหัวแมมือและน้ิวช้ีจับที่ดามเข็มปนไปและกลับดวยองศาเล็กนอยและเร็วหลายครั้ง แลวเดง น้ิวทั้งสองออกจากกันปลอยเข็มเปนอิสระอยางรวดเร็ว ซ่ึงจะเห็นเข็มส่ันไหวตออีกเล็กนอยหลังจาก ปลอยมือ ทําซํ้าจนเกิดอาการไดชี่ การเดงน้ิวมือออกจากกันอยางรวดเร็วมองดูคลายการกระพือปกบิน ของนก จงึ เรียกวธิ ีนี้วา การบิน (รปู 1.26) รปู 1.26 การบนิ

Page 34 24 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 3.3 ปจ จยั ทม่ี อี ิทธพิ ลตอการไดชี่ 3.3.1 ตําแหนง จดุ ไมถ กู ตอ ง: ตําแหนง จุดทถ่ี ูกตองเปน สิง่ สําคัญมากในการฝง เข็มเพอ่ื ใหเกิด อาการไดช ีแ่ ละไดผ ลดีในการรกั ษา 3.3.2 ความลึกของการแทงเข็มไมเหมาะสม: จุดฝงเข็มแตละจุดมีระดับความลึกแตกตางกัน หรือแมแตจุดเดียวกันของผูปวยตางรายก็มีความลึกตางกันดวย การแทงเข็มที่ตื้นหรือลึกเกินไปลวนมี ผลกระทบตอการไดชี่ 3.3.3 วิธีการกระตุนเข็มไมสมบูรณ: การกระตุนเข็มที่ถูกตองและพอเหมาะพอดีเปนสิ่งท่ีตอง ฝกฝนใหชํานาญ การกระตนุ เข็มท่ีไมสมบรู ณย อ มกระทบตอ การไดชี่และผลการรกั ษา 3.3.4 สภาพรางกายของผูปวย: ในคัมภีรหฺวังตี้เนยจิง ภาคหลิงซู บทที่ 67 กลาววา “ผูที่มี หยางชส่ี มบูรณมกั เกดิ การไดช่ีอยา งรวดเรว็ ผทู ี่มีอินแกรงและหยางพรองมักเกดิ การไดช่ีเนิ่นชาหรือดอย ไป” กลา วอกี นัยหน่ึง สภาพรางกายท่อี อนแอมผี ลกระทบใหการไดชเ่ี นนิ่ ชา 4 วิธกี ระตนุ เขม็ เพ่ือบํารงุ และระบาย การกระตุนเข็มเพ่ือ “บํารุง (补 Bǔ: reinforcing)” และ “ระบาย (泻 Xiè: reducing)” เปน วิธีกระตุนเข็ม 2 แบบ ที่ตรงขามกันและใหผลในการรักษาตางกัน คัมภีรหฺวังตี้เนยจิง กลาววา “การ กระตุนเพ่ือบํารุงสําหรับกลุมอาการพรองและการระบายสําหรับกลุมอาการแกรง” วิธีกระตุนเข็มที่ สามารถเพิ่มภูมิตานทานและสมรรถภาพการทํางานของอวัยวะท่ีพรองหนาท่ีได เรียกวา “บํารุง” สวนวิธี กระตุนเข็มที่สามารถขจัดปจจัยกอโรคและปรับสมดุลอวัยวะท่ีทําหนาท่ีมากเกิน เรียกวา “ระบาย\" ในทางปฏิบัติการกระตุนท้ังสองวิธีมีความสําคัญและมีขอบงใชอยางชัดเจนในการปรับการทําหนาท่ีของ อวยั วะภายในและปรบั ดลุ ยภาพของอิน-หยาง ข้ึนกับพยาธิสภาพของผูปว ย ในกรณีท่ีผปู วยตวั เย็นและสัญญาณชีพออนพรองตองกระตุนเพอ่ื ฟน ฟูบาํ รงุ หยางขึ้นมากอ น ในขณะท่ผี ูปวยทมี่ อี าการตัวรอนจดั จากการกระทาํ ของปจ จยั กอ โรคภายนอกตอ งกระตุนเพอ่ื ระบายรอน และขจัดปจ จยั กอโรค การกระตุน เข็มที่เหมาะสมไมเพียงชว ยบรรเทาอาการปวยแตย งั ชว ยปรบั สมดลุ อวยั วะภายในไดอ กี ดวย ตวั อยา ง อาการปวดทองจากกระเพาะอาหารและลําไสห ดเกร็ง การฝง เข็มไม เพยี งคลายอาการหดเกรง็ เพื่อบรรเทาปวดเทาน้นั ยงั ชว ยใหการเคลอ่ื นไหวของระบบทางเดนิ อาหาร เปนไปอยางสมดลุ อยา งไรกต็ ามผลของการฝง เขม็ ยงั ขึ้นอยกู ับความสมบูรณข อง ชีท่ ปี่ กปองรา งกาย

Page 35 บทที่ 1 เทคนคิ การฝงเข็ม 25 หรอื เอวย ช่ี (卫气 WèiQì: defensive Qi) ในผปู ว ยแตล ะรายดวย ถาเอวย ชีส่ มบรู ณการกระตนุ ชใ่ี น เสนลมปราณยอมทําไดง า ยและไดผลดี ในทางตรงขา ม ถา เอวย ชอี่ อ นพรอ งยอ มยากท่ีจะกระตุนให เกดิ ผล สรรพคุณพเิ ศษของจุดฝงเขม็ บางจุดมกั ถูกเลือกใชเพื่อการกระตนุ บํารุงหรือระบายโดยเฉพาะ จดุ ท่ีมกั ถูกเลือกใชเ พอื่ การบํารงุ รา งกาย เชน QiHai (CV 6), GuanYuan (CV 4), MingMen (GV 4), ZuSanLi (ST 36) จดุ ที่มักถูกใชเ พื่อการระบายรอนออกจากรางกาย เชน ShaoShang (LU 11) และ ShiXuan (EX-UE 11) 4.1 เทคนคิ ในการกระตนุ เขม็ เพ่อื บํารงุ และระบาย เทคนิคในการกระตุนเข็มเพื่อบํารุงหรือระบาย มีการพัฒนาคนควาและรวบรวมไวในคัมภีร แพทยสืบทอดกันมา จนถึงปจจุบันเทคนิคตาง ๆ เหลานี้ยังคงใชไดผลดีในทางคลินิก วิธีกระตุนสวน ใหญในการบํารุงและระบายจะเปนการกระตุนเข็มที่ตรงขามกัน ในบทน้ีรวบรวมวิธีที่มีการสอนและการ ใชอยางแพรหลาย สามารถเลือกใชวิธีใดวิธีหน่ึงหรือใชหลายวิธีรวมกันก็ได ตามความเหมาะสมของ พยาธิสภาพผูป วยและตาํ แหนง ของจุดฝงเข็ม อน่ึงการกระตุนเข็มเพื่อบํารุงหรือระบายจะพิจารณาทําเปนข้ันตอนตอจากการไดชี่แลว กลาวคือ เม่ือแทงเข็มไปถึงจุดท่ีตองการผูปวยควรเกิดอาการไดช่ีกอน หากไมเกิดการไดชี่ตองทําการรอ ช่ีหรือเรยี กช่ีจนกวาจะเกิดอาการไดช ่ี จากนนั้ จึงทาํ การกระตนุ เพอ่ื บาํ รุงหรอื ระบายตอ ไป 4.1.1 บํารุงหรือระบายโดยการดันหรือดึงเข็ม (Reinforcing and Reducing by Lifting and Thrusting the Needle) คัมภีร 81 ปญหาทางการแพทย กลาววา “การกดเข็มลงลึกอยางหนักคือการกระตุนบํารุง ขณะท่ีการดึงเข็มขน้ึ มายงั สว นตืน้ อยางแรงคือการระบาย” เทคนิคของการบํารุงหรือระบายดวยวิธีนี้อยูท่ี “ความแรงและความเร็ว” ในการดันเข็มลงลึกหรือดึงเข็มมายังสวนต้ืน โดยเม่ือแทงเข็มลงไปถึงจุดท่ี ตองการและเกิดการไดช่ีแลว หากตองการบํารุงใหดึงข้ึนมายังช้ันใตผิวหนังอยางชาและเบามือแลวดัน เข็มกลับไปยงั จดุ เดมิ ดวยความแรงและเร็ว หากตองการระบายใหดึงเข็มข้ึนมายังชั้นใตผิวหนังอยางแรง และเร็วแลว ดนั เข็มกลับไปยังจุดเดิมอยางชา ๆ ดว ยความเบามือ

Page 36 26 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 4.1.2 บาํ รุงหรอื ระบายโดยการปน เขม็ (Reinforcing and Reducing by Twirling and Rotating the Needle) เทคนิคในการบํารุงหรือระบายดวยวิธีนี้ คือ “ความแรง ความเร็ว และความกวาง (องศา)” ใน การปนเข็มหลังจากเกิดอาการไดช่ีแลว โดยการปนเข็มอยางเบามือ ชาและองศาแคบจัดเปนการกระตุน บํารุง ในทางกลับกัน การปนเข็มอยางแรง เร็วและองศากวางจัดเปนการระบาย คัมภีรหฺวังตี้เนยจิง ภาคหลิงซู บทที่ 37 กลาววา “ปนเข็มเช่ืองชาคือการบํารุง ปนเข็มรวดเร็วเพ่ือเรงการไหลเวียนช่ีคือวิธี ระบาย” อีกเทคนิคหน่ึงในการปนเข็มเพื่อบํารุงหรือระบาย คือ ความแรง-เร็วและความกวางในการปน เข็มตามหรือทวนเข็มนาฬิกา การปนเข็มโดยดันหัวแมมือไปขางหนาดวยความแรง เร็วและองศากวาง จัดเปนการบํารุง ในทางตรงขามการปนเข็มโดยถอยหัวแมมือกลับ (ดันน้ิวช้ีไปขางหนา) ดวยความแรง เร็วและองศากวางจัดเปนการระบาย คัมภีรแพทยบทนําสูการฝงเข็มและรมยา กลาววา “ปนเข็มโดยดัน นวิ้ หัวแมมอื ไปขา งหนา คอื การบํารงุ ปน เขม็ โดยถอยหวั แมม ือมาขางหลังคอื การระบาย” 4.1.3 บํารุงหรือระบายโดยความเร็ว-ชาของการแทงและถอนเข็ม (Reinforcing and Reducing Achieved by Rapid and Slow Insertion and Withdrawal of the needle) เทคนิคในการบํารุงหรือระบายดวยวิธีนี้ คือ “ความเร็วในการแทงและถอนเข็ม” การกระตุน บํารุงทําโดยการแทงเข็มอยางชา ๆ ไปยังความลึกท่ีตองการ จากน้ันดึงเข็มอยางรวดเร็วใหปลายเข็มมา อยูใ ตตอ ชั้นผิวหนงั พกั เข็มไวชว่ั ครแู ลวถอนออก ในทางกลับกัน การระบายทําโดยการแทงเข็มอยางเร็ว รวดเดียวไปยังความลึกที่ตองการ จากน้ันคอย ๆ ถอนเข็มออกผานแตละช้ันมาอยางชา ๆ คัมภีรหฺวังต้ี เนยจิง ภาคหลิงซู บทที่ 1 กลาววา “แทงเข็มชาและถอนเร็วคือวิธีบํารุง แทงเข็มเร็วและถอนชาคือวิธี ระบาย” 4.1.4 บํารงุ หรือระบายโดยการปด หรือเปดรูถอนเขม็ (Reinforcing and Reducing Achieved by Keeping the hole Open or Close) คัมภีรหวฺ งั ตเ้ี นย จงิ ภาคซูเอวิ่น บทท่ี 53 กลาววา “กลุม อาการแกรง เกิดจากการรกุ รานของ ปจ จยั กอโรคภายนอก ขณะทีก่ ลมุ อาการพรอ งเกิดจากการสูญเสยี ชใี่ นเสน ลมปราณหรอื เจิ้งช่ี (正气 ZhèngQì: Vital Qi) ออกไป” เมือ่ ถอนเขม็ ออกใหร บี กดปดรูถอนเข็มในทนั ทเี พ่อื กนั ไมใ หเสยี เจิง้ ช่ี จดั เปนการบํารุง ในทางกลบั กนั ขณะถอนเข็มใหโ ยกเขม็ เพอื่ ทําใหร ถู อนเข็มกวา งขึ้น เม่อื ดงึ เขม็ ออก

Page 37 บทที่ 1 เทคนคิ การฝงเข็ม 27 ปลอ ยใหร ูถอนเขม็ เปด ไวช่ัวครู จดั เปนการระบาย 4.1.5 บํารุงหรอื ระบายโดยทิศทางของปลายเขม็ (Reinforcing and Reducing Achieved by the Direction of Needle tip pointing to) ทศิ ทางของปลายเข็มช้ีไปตามแนวการไหลเวยี นของเสนลมปราณจัดเปนการบํารงุ ในทาง กลบั กนั หากทศิ ทางของปลายเขม็ ชีท้ วนหรอื ตานแนวการไหลเวยี นของเสนลมปราณจดั เปน การระบาย ตัวอยาง เสน ลมปราณหยางของแขน 3 เสน มที ศิ ทางไหลเวยี นขึ้นจากมือไปยงั ศรี ษะ หากชี้ปลายเข็มขึ้น ตามแนวเสน ลมปราณเปนการบํารงุ หากชปี้ ลายเข็มลงยอ นแนวเสน ลมปราณเปนการระบาย 4.1.6 บาํ รุงหรอื ระบายโดยฝง เข็มสมั พันธก บั การหายใจ (Reinforcing and Reducing Achieved by Means of Respiration) การฝง เข็มวธิ นี ต้ี อ งสังเกตการหายใจของผูปว ย หากตองการบํารุงใหแ ทงเข็มเขาขณะผปู วย หายใจเขา และถอนเขม็ ออกขณะผปู วยหายใจออก หากตอ งการระบายใหแทงเข็มและถอนเขม็ ใน เทคนคิ ตรงกันขาม 4.1.7 ไมบาํ รงุ ไมระบาย (ผิงปผู งิ เซย่ี : PíngBǔPíngXiè : Even Movement Method) เม่อื แทงเข็มจนถงึ จุดทีต่ องการและเกิดอาการไดชี่แลว ซอยเขม็ ขึ้นลงและปนเข็มไปกลับดวย ความเบามือ ความเร็วปานกลางและระยะข้นึ -ลง-ไป-กลับ เทาเทียมกนั ใหผูปวยรูสึกถงึ แรงกระตุน เล็กนอยแลว จึงถอนเข็มออกดวยความเร็วปานกลาง เทคนคิ นเ้ี รยี กวา “ไมบาํ รุงไมระบาย” หรือ “กระตุน สมดุล” หรอื “กระตนุ เทา กัน” (平补平泻 PíngBǔPíngXiè: Even movement method) เหมาะ สําหรบั โรคทวั่ ไปหรือจดุ ฝง เขม็ ที่ไมต อ งการเนนบํารงุ หรอื ระบายเปนกรณีพเิ ศษ 4.2 กระบวนทา กระตุนเขม็ เพือ่ บํารุงหรอื ระบาย (复式补泻手法 FùShìBǔXièShǒuFǎ: )Comprehensive reinforcing and reducing methods นอกเหนอื จากการบํารงุ หรือระบาย ดวยวธิ ีปกตธิ รรมดาทก่ี ลาวมาแลว ขา งตน ยงั มกี ารกระตุน เพ่อื บํารงุ หรือระบายท่ีมีเทคนิคการกระตนุ เปน ชุดท่ีซับซอ นข้นึ หรอื เปน กระบวนทา ซึ่งมขี ้นั ตอนการ กระตุนและชื่อเรียกโดยเฉพาะถา ยทอดตอกนั มาต้ังแตอ ดีต เมอ่ื เลือกใชก ระบวนทาแตละชดุ ตองทําจน ครบขั้นตอนจึงจะเกดิ ผลในการรักษาเตม็ ที่ ในทางปฏบิ ตั ิมีกระบวนทาการกระตนุ เขม็ เปนจาํ นวนมาก ใน ที่น้ีจะยกตวั อยางมาเพียง 2 กระบวนทา ทนี่ ิยมใชก นั แพรหลายในการบํารุงและระบาย

Page 38 28 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 4.2.1 เผาภผู า (烧山火 ShāoShānHuǒ: Setting the Mountain on Fire) เผาภูผา เปนกระบวนทาเพ่อื การบาํ รงุ โดยการซอยเข็มกดลงหนกั ดึงข้ึนเบา ในแตล ะชัน้ ของ เนอ้ื เยือ่ จากชัน้ ต้ืนสูช นั้ ลกึ และจบข้ันตอนดวยการถอนเขม็ เรว็ พรอ มปดรูเขม็ ทันที เมอ่ื ใชว ธิ ีนีผ้ ปู วยจะ รูส ึกอุนรอ นในตาํ แหนงท่กี ระตนุ เขม็ ซึง่ ถอื เปน สญั ญาณของการสัมฤทธ์ิผลในการใชก ระบวนทา เทคนิค นเ้ี หมาะที่จะใชใ นโรคทเ่ี ปน กลมุ อาการเย็นพรอ ง (เย็นเพราะหยางพรอ ง) กลมุ อาการปวดท่เี กดิ จากความ เย็นและอาการชาทีด่ ือ้ การรักษา กระบวนทา เรม่ิ ทีก่ ารแทงเขม็ ผา นผวิ หนังปลายเข็มอยูใ ตต อผวิ หนงั แบง การแทงลงเปน 3 ชั้น คอื ช้นั ตื้น ช้ันกลาง และ ชัน้ ลกึ ช้นั ละ 1/3 ของระยะทางจากผวิ หนังไปถงึ จุดทตี่ องการ เชน จดุ ฝงเขม็ ลกึ 1.5 ชุน แบง 3 ช้นั ชั้นละ 0.5 ชนุ จากน้นั แทงเข็มลงชา ๆ เปน 3 จงั หวะ จงั หวะละชั้น ผา นช้นั ต้นื ชัน้ กลางและช้นั ลึก และเกดิ การไดช หี่ รือกระตุนจนเกดิ การไดช่ี เม่ือไดช ี่แลวดึงเข็มรวดเดียวมายงั ใตต อ ผิวหนังคือชนั้ ต้ืน จากน้ันซอยเข็มดว ยการ ‘กดหนกั -ดงึ เบา’ ใหร ะยะการซอยอยใู นช้นั ตื้นจํานวน 9 ครั้ง แลว ดันเขม็ ผานลงไปท่ีช้ันกลาง ซอยเข็มลกั ษณะเดยี วกัน 9 ครัง้ จึงดนั เขม็ ลงไปชนั้ ลึก ซอยเขม็ ทํานอง เดยี วกนั 9 คร้งั ผปู วยจะรสู กึ อนุ รอนในตาํ แหนงท่ีกระตุนเขม็ ถา ไมร ูสกึ อุนใหทําซ้าํ อกี จนกวาจะรูสกึ อนุ การถอนเข็มใหถอนอยา งรวดเรว็ และกดปด รูเขม็ ในทนั ที (รปู 1.27 A) 4.2.2 ทะลวงฟาใหเยน็ (透天凉 TòuTiānLiàng: Penetrating-Heaven Coolness) กระบวนทานีใ้ ชเพอ่ื การระบาย เทคนิคจะตรงกนั ขา มกบั กระบวนทาแรก กลาวคอื ดงึ เข็มขนึ้ เร็วแทงลงชา ในแตละช้ันของเน้อื เยื่อ จากช้ันลกึ มาสูช ้ันตน้ื จบขั้นตอนดว ยการเปด รูเขม็ ทิ้งไวช วั่ ครู เม่ือ ใชก ระบวนทา นี้ ผูปวยจะรูสกึ เย็นที่ตําแหนง กระตุนเขม็ ถือเปนสญั ญาณของการสมั ฤทธผ์ิ ลของกระบวน ทา เทคนิคนี้เหมาะท่จี ะใชในโรคกลมุ อาการรอนแกรง กลุมอาการปวดจากความรอน แบง ชัน้ เนื้อเย่อื เปน 3 ชัน้ เชนเดียวกับกระบวนทาแรก แทงเข็มรวดเดยี วไปยงั ช้นั ลึกถึงจดุ ท่ี ตองการ ถอนเขม็ ข้ึนเปน 3 จังหวะ ๆ ละ 1 ชนั้ จนปลายเขม็ มายงั ใตต อ ผวิ หนงั แลวกดแทงรวดเดยี วไป ยงั จุดเดิมในช้ันลกึ จนเกดิ การไดช ี่หรอื กระตุนจนเกดิ อาการไดช่ี เมอ่ื ไดชีแ่ ลว เรม่ิ ซอยเขม็ ใหร ะยะกวา ง อยูใ นช้ันลกึ โดย ‘กดเขม็ ชา-ดงึ เขม็ เรว็ ’ จํานวน 6 ครั้ง แลว ถอยเขม็ มาอยใู นชัน้ กลาง ซอยเขม็ ใน ลกั ษณะเดยี วกนั 6 คร้งั แลว ถอยเขม็ มาอยชู ัน้ ตืน้ ซอยเขม็ ทํานองเดยี วกัน 6 ครั้ง ผปู วยจะรสู กึ เย็นตรง ตําแหนงเขม็ หรอื ทาํ ซํา้ กระบวนทา จนกวาผปู ว ยจะรูส กึ เย็นที่ตาํ แหนงเขม็ (รูป 1.27B)

Page 39 บทที่ 1 เทคนคิ การฝง เข็ม 29 [[-----รูป----รูป----รูป----รปู ----รปู ----รูป----รปู ------]] [[-----รปู ----รปู ----รูป----รปู ----รปู ----รูป----รปู ------]] [[-----รูป----รูป----รูป----รปู ----รูป----รปู ----รปู ------]] [[-----รปู ----รปู ----รปู ----รูป----รปู ----รูป----รปู ------]] รปู 1.27 A. กระบวนทา เผาภผู า (บํารุง) B. กระบวนทา ทะลวงฟา ใหเ ยน็ (ระบาย) [[Fig. 150]] 5. การคาเข็มและการถอนเขม็ (Retaining and Withdrawing the Needle) การคาเข็ม หมายถงึ การปลอยเข็มคางไวกับตัวผูปวยอีกระยะเวลาหน่ึง หลังจากแทงเข็มไปถึง จดุ และกระตนุ เรยี บรอ ยแลว การที่จะคาเข็มหรือไมแ ละระยะเวลาในการคาเข็มขึ้นอยูกับพยาธิสภาพของ ผูรับการฝงเข็มเปน สาํ คัญ กรณีทัว่ ไปหลังจากแทงเข็มถงึ จุดจนเกิดอาการไดช่ีแลว มักจะคาเข็มตอไปอีก 15 – 20 นาที ในกรณีโรคที่เรื้อรัง รักษายาก มีอาการเจ็บปวดมากหรือมีกลามเน้ือหดเกร็งมาก อาจ พิจารณาคาเข็มไวนานข้ึน ซึ่งในระหวางคาเข็มควรมีการกระตุนเข็มเปนระยะ ๆ ดวยเพ่ือเพิ่ม ประสิทธิภาพในการรักษา ในบางรายที่แทงเข็มกระตุนแลวไมเกิดการไดช่ีอาจคาเข็มไวช่ัวครูแลวมา กระตนุ ใหมก รณีเรียกวา คาเข็มเพ่อื รอช่ี การถอนเข็ม คือการดึงเข็มออกจากรางกายหลังจากเสร็จการฝงเข็มแลว วิธีการถอนเข็มใหใช นิ้วหัวแมมือและนิ้วช้ีมือซาย กดท่ีผิวหนังรอบเข็ม ใชมือขวาจับเข็มปนไปกลับดวยองศาเล็กนอยเบา ๆ แลวคอย ๆ ถอนเข็มข้ึนชา ๆ จนถึงระดับช้ันเนื้อเยื่อใตผิวหนังจึงดึงออกอยางรวดเร็ว แลวใชผากอซ หรือสาํ ลีกดเอาไวช่วั ครูเพ่อื ปอ งกนั เลอื ดออก ตรวจนับเข็มใหแนใ จวาไมมเี ขม็ คา งคาไวโดยไมต ั้งใจ 6. เทคนคิ การฝงเข็มทมี่ บี นั ทึกในคัมภรี ห ฺวงั ตีเ้ นยจิง คมั ภีรหฺวังต้ีเนย จิง ภาคหลิงซู บทท่ี 7 กลาวถึงวิธกี ารฝงเข็มเพอ่ื แกป ญ หาอาการเจ็บปว ยตาง ๆ ไว 3 ชดุ ไดแ ก 1) การแทงเขม็ 9 วธิ ี 2) การฝงเขม็ 12 แบบ และ 3) การปก เขม็ 5 เทคนคิ 6.1 การแทงเขม็ 9 วิธี คัมภรี ห วฺ งั ตเ้ี นยจงิ บนั ทกึ วา “การฝง เขม็ 9 วธิ ี ใชร ักษาโรคท่ีแตกตางกนั 9 ประเภท” ไดแ ก

Page 40 30 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 1) แทงจดุ ซู (输刺 ShūCì: Shu-Point Needling): ความผิดปกตขิ องอวยั วะตนั ทัง้ หา ให ฝง เข็มที่ จดุ อิ๋ง-น้าํ พุ (Ying-Spring) และจดุ ซู-ลาํ ธาร (Shu-Stream) ของเสน ลมปราณทสี่ ังกัดกบั อวยั วะตนั นั้น รวมกับจดุ ซู-หลงั (Back-Shu) ของอวยั วะนัน้ วธิ ีนี้ใชร กั ษาโรคของอวัยวะตนั 2) แทงจุดไกล (远道刺 YuǎnDàoCì: Distant Needling) แทงเข็มทจี่ ุดไกลของเสนลมปราณ ทเ่ี กย่ี วขอ งกับอวยั วะทีม่ ีปญหา โดยใชจุดท่ีอยสู วนลางของรางกายมารกั ษารางกายสวนบน (ใชล า งรกั ษา บน) จุดไกลใชร กั ษาอวัยวะกลวงท้ังหก โดยเลือกใชจดุ เหอลา ง (lower He-Sea points) ของอวยั วะ กลวงท้ังหกจากเสนลมปราณเทาหยางท้ัง 3 เสน วธิ นี ้ใี ชร ักษาโรคของอวยั วะกลวง 3) แทงเสนลมปราณ (经刺 JīngCì: Meridian Needling) แทงเขม็ ตามแนวเสนลมปราณทีม่ ี ปญ หาหรือตามแนวเสนท่สี มั พันธก บั สวนของรา งกายท่ีมปี ญ หา วิธีนใ้ี ชรักษาโรคของเสนลมปราณ 4) แทงกิ่งลมปราณ หรอื แทงเสน เลอื ดฝอย (络刺 LuòCì: Collateral Needling) แทงเขม็ บนเสน เลอื ดเล็ก ๆ ทอ่ี ยตู ื้นในผิวหนังเพือ่ ขจัดเลือดคัง่ คา งตดิ ขัด วิธีนี้ใชรกั ษาโรคของกง่ิ ลมปราณ 5) แทงกะเทาะ (分刺 FēnCì: Crack Needling) แทงเข็มไปยงั เนื้อเยอื่ แวดลอ มตําแหนง ท่ีมี ปญ หา ใชรักษาอาการปวดกลา มเน้ือ กลามเนอื้ ออนแรงและผลตกคา งจากการบาดเจบ็ ในอดตี 6) แทงทะลัก (大写刺 DàXiěCì: Evacuation Needling) ใชเ ขม็ รปู กระบี่กรีดผวิ หนงั เพอ่ื ระบายหนองหรือเลอื ดปนหนองหรือของเหลวทค่ี งั่ คา งอยู 7) แทงตืน้ (毛刺 MáoCì: Shallow Needling) เปนวธิ รี ักษาโรคทอ่ี ยตู น้ื ในระดบั ผวิ หนัง ใน ปจจบุ ันวธิ ีนถี้ ูกพัฒนาเปนเข็มผิวหนงั 8) แทงดานตรงขา ม (巨刺 JùCì: Contralateral Needling) แทงเข็มไปยงั จุดที่อยูด า นซา ย ของรา งกายเพ่อี รักษาพยาธิสภาพทอี่ ยูด า นขวา หรือในทํานองกลับกนั หรือแทงซายรักษาขวา-แทงขวา รกั ษาซาย 9) แทงเข็มรอ น (焠刺 CuìCì: Heat Needling) วิธีนใ้ี ชเข็มทีเ่ ผาไฟจนรอ นเปน สีแดง เหมาะ กบั การรักษาโรคปวดตามขอ วณั โรคตอ มน้าํ เหลือง แผลท่ีเกดิ จากสภาวะอิน 6.2 การฝง เขม็ 12 แบบ คมั ภีรห วฺ งั ตี้เนย จงิ กลา ววา “การฝง เขม็ 12 แบบ เพอ่ื ใชรักษาโรคของ 12 เสน ลมปราณ” 1) ฝง คู (偶刺 ǒuCì: Coupled Puncture) คอื การฝง เขม็ ดานหนา อกและดา นหลัง ในจุดทอ่ี ยู ระดบั ตรงกัน เรยี กวา จุดคอู ิน-หยาง วธิ นี ีใ้ ชร กั ษาอาการเจ็บหัวใจและเจบ็ หนาอก

Page 41 บทที่ 1 เทคนคิ การฝงเขม็ 31 2) ฝงจุดสือ่ (报刺 BoàCì: Trigger Puncture) วิธนี ี้ใชร ักษาอาการปวดทต่ี าํ แหนง ปวดเคล่อื น ไปหลายแหง หาจุดเจ็บท่ีแนนอนจุดเดยี วไมไ ด โดยการแทงเขม็ ตรงไปท่จี ุดกดเจ็บและคาเข็มไวช ั่วครู ใชมือ ซา ยคลําหาจดุ เจบ็ จดุ อื่นแลว เคล่อื นเขม็ ไปแทงทจ่ี ุดกดเจบ็ ท่ีพบ 3) ฝง ขาง ( 恢 刺 Hu ī Cì: Lateral Puncture) ฝงเข็มโดยแทงตรงลงไปขา งใดขางหนงึ่ ของ กลามเน้อื ทปี่ วดจนเกดิ อาการไดช ี่ จากนัน้ จบั เข็มโยกขน้ึ -ลง ไปขา งหนา-กลบั มาขางหลัง ไปซา ย-มาขวา เพือ่ ขยายรเู ข็มใหก วางและคลายกลา มเนือ้ หรืออกี วิธีหนงึ่ เมือ่ แทงเข็มลงตาํ แหนงดงั กลา วจนเกดิ การได ชแี่ ลว บอกใหผ ูปว ยคอย ๆ ขยบั กลามเนื้อสว นท่ีปวดอยา งนุมนวลเพอ่ื เปน การเพ่ิมการไหลเวียนของชใ่ี น เสน ลมปราณและคลายกลามเนื้อที่หดเกร็ง การฝง เขม็ ขางใชใ นการรกั ษาอาการปวดรมู าตกิ (rheumatic pain) 4) ฝง สามเลม (齐刺 JìCì: Triple Puncture) ฝงเข็ม 3 เลมลงไปยงั พืน้ ทเ่ี ดียวกันโดยใหเขม็ หนง่ึ อยตู รงกลาง ทเ่ี หลอื แทงขา งตอเลม แรกขางละเลม โดยแทงเอยี งเลก็ นอ ยใหป ลายเขม็ ช้ีเขา หาเลมแรก วธิ นี ใี้ ชรักษาอาการปวดขอ รมู าตกิ ทีเ่ กดิ จากลมเยน็ กอ โรคท่เี ปนในพน้ื ทีไ่ มมากแตโ รคอยลู กึ 5) ฝงหา เลม (扬刺 YángCì: Quintuple Puncture) ฝงเขม็ ในพื้นที่เดียวกันจํานวน 5 เลม โดยเข็มแรกแทงตรงเปน ศูนยก ลาง เขม็ ท่ีเหลอื แทงลอมรอบโดยเอียงปลายเขม็ เขาหาเขม็ แรก วิธีน้ใี ช รกั ษาอาการท่เี กิดจากลมเยน็ กอโรคที่กนิ พื้นที่คอนขา งกวาง 6) ฝงขวาง (直针刺 ZhíZhēnCì : Horizontal Puncture) ใชมือซา ยหยบิ ผวิ หนงั ขึ้นเลก็ นอย แลวแทงเขม็ เขาผิวหนังในแนวขวางเขม็ หรือแนวราบ ตัวเขม็ จะอยใู นชัน้ ใตผ วิ หนงั โดยเข็มครอมอยูบน พืน้ ที่ที่เปนปญหา ใชร ักษาอาการที่เกิดจากลมเยน็ กอโรคทย่ี งั จาํ กัดอยูในชน้ั ตนื้ 7) ฝง จดุ ซู (输刺 ShūCì: Shu-point Puncture) วิธนี ใ้ี ชการแทงเข็มตรง 2 – 3 จดุ คอ นขา ง ลึก แลว ถอนเขม็ ออกอยางรวดเรว็ ใชร ักษากลมุ อาการรอ นท่เี กดิ จากชีเ่ กนิ 8) ฝง เฉียด (短刺 DuǎnCì: Short Puncture) แทงเข็มเขา พรอมกบั ปน เข็มเล็กนอย แทงเข็ม ตรงไปยังกระดูกทมี่ อี าการปวดจากโรคขอ อกั เสบรูมาติซมึ คอย ๆ ดนั เขม็ จนปลายเข็มเฉยี ดใกลก ระดกู จากน้นั ถอยเขม็ -ดันเข็ม-ปน เข็ม อยา งนมุ นวล ในตําราวา “คลา ยกับการขดั กระดูก” ใชรักษาโรคขอ อกั เสบ รมู าตซิ ึมท่มี อี าการปวดกระดูกจากความเย็น 9) ฝงผวิ (浮刺 FúCì: Superficial Puncture) คือการแทงเขม็ เฉียง หรือแทงเข็มต้ืน ๆ เพื่อ รกั ษากลามเน้อื หดเกร็งจากความเยน็ วธิ นี ้ี พฒั นาเปน เข็มสอดผิวหนงั ในปจจบุ ัน 10) ฝง อนิ (阴刺 YīnCì: Yin Puncture) เปน การฝงเขม็ ทจี่ ุด TaiXi (KI 3) เปนจดุ บนเสน ลมปราณไต อยูหลังตอ ตาตมุ ในทัง้ สองขา ง ใชรกั ษาอาการแขนขาเยน็ และกลมุ อาการเยน็

Page 42 32 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 11) ฝง ประชดิ (傍针刺 BàngZhēnCì: Adjacent Puncture) แทงเข็ม 2 เลม ไปยงั จดุ ทีม่ ี ปญ หา เลมหนงึ่ แทงตรง อกี เลมแทงเฉียงใหปลายเขม็ เขา หาเลม แรก ใชร กั ษาโรคขอ อกั เสบรูมาติซึม เรอื้ รัง 12) ฝงยาํ้ ต้นื (赞刺 ZànCì: Repeated Shallow Puncture) เปน การแทงเข็มตรงซํา้ ๆ ในช้ัน ตนื้ แลว ถอนเข็มอยางรวดเรว็ เพอื่ ใหเกิดเลือดออก ใชใ นการรกั ษาฝฝกบวั และไฟลามทงุ 6.3 การปกเขม็ 5 เทคนิค คัมภรี ห ฺวังต้ีเนยจิง กลา ววา “การปกเขม็ 5 แบบ เพือ่ รกั ษาโรคทเี่ ก่ียวของกบั อวยั วะตันทงั้ หา ” 1) ปก ตื้นมาก (半刺 BànCì: Extreme Shallow Puncture) เปน การปกเขม็ ตืน้ และถอนเขม็ ออกในทันทีโดยไมใ หม ีการบาดเจ็บของกลา มเนือ้ เทคนิคน้ีใชร ักษาโรคท่ีสมั พันธกบั ปอดที่ยงั จํากัดอยู ในชนั้ ผิวของรา งกาย เปน การขจัดหรอื ระบายปจ จัยกอโรคที่ยงั อยูตืน้ ในช้ันผวิ หนัง ใชร กั ษาอาการไข ไอ หอบจากลมเย็นกอ โรค และโรคผวิ หนัง 2) ปก ลายเสือดาว (豹文刺 BàoWénCì: Leopard-Spot Puncture) เปนการปกเสนเลือดขนาด เล็กที่อยูรอบรอยโรคทั้งส่ีดานเพื่อใหมีเลือดออก เน่ืองจากหัวใจควบคุมเสนเลือดและการไหลเวียนของ เลือด เทคนคิ นี้จงึ มุงเนนไปที่เลือดและช่ี ใชใ นการรกั ษาบรเิ วณท่ีมอี าการบวมแดง รอ นและปวด 3) ปกรอบขอ (关刺 GuānCì: Joint Puncture) เปนการปกเข็มไปที่กลามเน้ือที่อยูรอบขอตอ แขนหรือขาแตตองไมใหเกิดเลือดออก ใชในการรักษาโรคปวดขอรูมาติซึ่ม เทคนิคน้ีมีเปาหมายที่โรคที่ สัมพันธก ับตับ เนอื่ งเพราะตับควบคมุ เสนเอ็น 4) ปกเหอกู (合谷刺 HéGǔCì: HeGu Puncture) การปกเข็มเทคนิคนี้เร่ิมท่ีการปกลึกเขาไป ในช้ันของกลามเน้ือที่มีปญหา จากนั้นดึงเข็มกลับมายังชั้นใตผิวหนัง แลวดันเข็มเขาไปใหมโดยเฉียง ปลายเข็มไปดานซาย 45 องศากับแนวเข็มแรก แลวดึงกลับมาช้ันใตผิวหนังอีกคร้ังแลวดันไปดานขวา 45 องศากับแนวเข็มแรก แนวเข็มท้ังสามจะเปนภาพคลายตีนไก เทคนิคนี้ใชรักษากลามเน้ือที่เปนรูมาติซึ่ม ซึ่งเปน โรคทีส่ ัมพนั ธกับมา ม เพราะมา มควบคมุ กลา มเนื้อ 5) ปกจุดซู (输刺 ShūCì: Shu-Point Puncture) เปนการปกเข็มลึกไปยังกระดูกเพ่ือรักษา อาการปวดกระดูก เทคนิคนี้มเี ปา หมายรกั ษาโรคท่ีสัมพันธกบั ไต เพราะไตควบคุมกระดูก

Page 43 บทที่ 1 เทคนคิ การฝง เข็ม 33 การรักษาโดยการฝงเข็มดวยเข็มและเทคนคิ ประเภทอน่ื 1. การรกั ษาดว ยเขม็ สามเหลี่ยม (三棱针法 SānLíngZhēnFǎ: Three-Edged Needle )Therapy การใชเข็มท่ีมีลักษณะเปนรูปสามเหลี่ยมคลายลิ่มแทงเขาท่ีตําแหนงซ่ึงเลือกอยางเหมาะสมใหมี เลอื ดออกเลก็ นอยทาํ ใหห ายจากอาการเจบ็ ปว ย เรียกวธิ นี ้ีวา “การรักษาดวยเขม็ สามเหล่ยี มหรือเข็มซานหลิง” ในอดีตเรียกวา ช่ือล่ัว หรือ ชื่อเศว่ียลั่ว (刺络，刺血络 CìLuò, CìXuěLuò) หมายถึง แทงใหมีเลือด ออกหรือแทงหลอดเลอื ด ปจจุบนั เรยี กวา การปลอยเลือด (Blood letting or Bleeding therapy) เข็มสามเหลี่ยม ทําจากโลหะสเตนเลสยาว 2 ชุน หรือประมาณ 5 – 6 ซม. ตัวเข็มกลมยาวเปน ดามสําหรับจบั ปลายเขม็ เปนสามเหลยี่ มดา นเทาสอบปลายทแี่ หลมคมสาํ หรับทมิ่ แทง (รูปท่ี 1.3) 1.1 ขอ บงใช การรักษาดวยเข็มสามเหลี่ยมมีสรรพคุณชวยเพิ่มการไหลเวียนของช่ีและเลือดในเสนลมปราณ หรือทะลวงเสนลมปราณ กระจายเลือดท่ีคั่งคางติดขัด เปดทวาร ระบายรอน ลดอาการบวม บรรเทา ปวด เขม็ สามเหล่ยี มมีสรรพคณุ เดน ในการรักษา 1) การปด กั้นของเสนลมปราณ (blockage of the meridians) 2) เลอื ดค่ังคาง (blood stasis) 3) กลุมอาการเกนิ (excess syndrome) 4) กลมุ อาการรอ น (heat syndrome) 5) อาการปวดตาง ๆ การรกั ษาดว ยเขม็ สามเหลย่ี มใชไ ดท ั้งโรคเฉยี บพลันและเรอื้ รงั เชน ไขสงู หมดสติ กลุม อาการปด ในโรคหลอดเลอื ดสมอง เจ็บคอ ปวดศรี ษะ ปวดตา ตาแดง ฟกชาํ้ ฝร ะยะแรก รดิ สดี วงทวาร บวมหรือ เลือดคง่ั เฉพาะที่ ชาตามนิ้วมือนิว้ เทา เปนตน 1.2 เทคนิคการใชเข็มสามเหลย่ี ม เขม็ สามเหลี่ยมมวี ธิ ีการใช 4 ลกั ษณะ ไดแก

Page 44 34 การฝง เข็ม-รมยา เลม 2 1) การเจาะจุด (点刺 DiǎnCì: Spot pricking): โดยเลือกตําแหนงหรือจดุ ทต่ี อ งการเจาะ บบี เคน เบา ๆ ใหเ ลือดไปคงั่ บริเวณทีจ่ ะเจาะ เชด็ ดวยแอลกอฮอล 70% มือขวาจบั ดามเข็มดวยนวิ้ หัวแมม ือ นวิ้ ช้แี ละนว้ิ กลาง ใหป ลายเข็มโผลออกมา 3 – 5 มลิ ลเิ มตร เล็งตําแหนง ที่ตองการเจาะใหแมนยาํ ทิม่ เข็มลง อยา งเรว็ ใหล กึ ประมาณ 0.1 ชนุ แลวดงึ เขม็ ออกทนั ที ปลอ ยใหเลือดไหลออกหรอื บบี ไลเบา ๆ ใหเลอื ด ไหลออกเลก็ นอย จากนน้ั ใชส าํ ลีแหง กดรอยเขม็ หา มเลอื ด ตําแหนงที่ใชเจาะคอื จดุ ปลายนิว้ มอื -นวิ้ เทา เชน จดุ จิ่ง-ตาน้ํา (Jing-Well), ShiXuan (ET-UE11) หรอื บรเิ วณศีรษะใบหนา เชน TaiYang (ET-HN 5) และยอดหู (ear apex) 2) การเจาะหลอดเลือดดาํ (刺络 CìLuò: Vessel pricking): โดยการรัดเหนอื ตาํ แหนงหลอด เลอื ดดําทตี่ องการเจาะ เชด็ ดว ยแอลกอฮอล 70% จบั ดามเข็มดวยมือขวา เลง็ ตําแหนงหลอดเลอื ดดําให แมนยาํ ท่ิมเขม็ แทงลงอยางเรว็ ใหลึกประมาณ 2 – 3 มิลลเิ มตร แลว ดึงเขม็ ออกทนั ที ปลอยใหเลือด ไหลออกหรือกดไลเลอื ดเบา ๆ เมือ่ เลือดหยุดใหใ ชส ําลีแหงกดปดรอยเข็ม ตาํ แหนง จดุ ทใี่ ชบอย ไดแ ก จดุ QuChi (LI 11), WeiZhong (BL 40) 3) การเจาะเปน กลุม (散刺 SànCì: Clumpy pricking): หรอื อีกช่อื เรียกวา จมิ้ เปนรอย เหมือนลายเสือดาว (豹纹刺 BàoWénCì) จาํ นวนครัง้ ของการทมิ่ เขม็ ข้นึ กับขนาดของตําแหนงที่ตอ งการ รักษา อาจเปน 10 - 20 ครงั้ หรือมากนอยกวาก็ได รูปแบบการท่มิ เขม็ จะวนเปนวงกลมจากภายนอกสู ภายใน วธิ ีน้มี สี รรพคณุ ในการระบายเลือดเสยี ลดการบวมน้าํ สง เสริมการไหลเวยี นเลือดและชว ยทะลวงเสน ลมปราณ มักใชใ นกรณที ี่มเี ลอื ดคั่งหรอื บวมเฉพาะท่ี บวมนํ้า ฝแ ละกลากเกลอื้ น 4) การเข่ยี หรอื บง (挑刺 TiāoCì: Picking): ใชมอื ซายหยบิ ดงึ ผิวหนังท่ตี อ งการจะบง จากน้ันใชเขม็ ทมิ่ ลงลกึ 1 – 2 มม. เข่ยี สะกิดใหเปน แผล เพอ่ื ทาํ ใหมีเลอื ดหรือของเหลวไหลออกเล็กนอ ย บางครงั้ อาจเขย่ี หรือสะกดิ ลกึ ถงึ 5 มม. เพ่ือทาํ ใหเ สน ใยของเนอื้ เย่ือบางสวนขาดออก จากน้นั ปดทับดวย ผาปดแผล มักใชใ นการรกั ษาปวดกลา มเน้อื รอบหวั ไหล ปวดกระเพาะอาหาร โรคของกระดกู คอเส่อื ม นอนไมหลับ หอบหดื ปวดศีรษะ การปลอ ยเลอื ดพจิ ารณาทําวันละ 1 คร้ัง วนั เวน วนั 1-3 ครัง้ นบั เปน 1 ชดุ การรักษา (Course) 1.3 ขอ ควรระวัง 1) กอ นใชว ธิ ีนี้ตองอธิบายใหผปู ว ยเขา ใจและยินยอม

Page 45 บทที่ 1 เทคนคิ การฝง เขม็ 35 2) อุปกรณและทกุ ขน้ั ตอนการรกั ษาตองทําดว ยเทคนคิ ปลอดเช้อื 3) การเจาะจดุ ตองทําดว ยความรวดเรว็ แมน ยาํ เบามือ ไมควรปลอยเลือดออกมากเกินไป และ หา มท่มิ แทงถกู หลอดเลอื ดแดง 4) ควรหลกี เลย่ี งการรกั ษาในผูทสี่ ภาพรางกายออนแอ สตรมี ีครรภหรือหลงั คลอดบตุ ร ผูทปี่ ว ย หรือรบั ยาท่ีทาํ ใหเลอื ดออกแลวหยดุ ยาก 5) วิธีนอี้ าจทําใหผูปวยเปนลมได ควรจัดทาใหเหมาะสมและไมทําใหผ ปู ว ยหวาดกลัวหรอื เจ็บเกินไป 2. การรกั ษาดว ยเขม็ ผิวหนัง (皮肤针PíFūZhēn: Skin or Dermal Needle Therapy) เข็มผิวหนังท่ีนิยมใช ไดแก เข็มดอกเหมยและเข็มเจ็ดดาว (รูปท่ี 1.4) โดยใชเคาะหรือตีบน ผิวหนังบริเวณจุดฝงเข็มหรือตําแหนงที่เหมาะสม เน่ืองจากระบบผิวหนังเช่ือมตอกับระบบเสนลมปราณ และเสน ลมปราณเชื่อมโยงอวยั วะภายใน การกระตนุ ผวิ หนังที่เหมาะสมจึงเปนการกระตุนการทํางานของ ระบบเสนลมปราณและปรับการทํางานของอวัยวะภายในดวย หากอาการของโรคปรากฏในระดับผิวหนัง การกระตุนดว ยเข็มผิวหนงั จะชวยฟน ฟกู ารทํางานของอวัยวะภายใน ทําใหอ าการเจบ็ ปว ยหายได 2.1 ขอ บงใช การเคาะดวยเข็มผิวหนังเหมาะสมอยางยิ่งในการรักษาความผิดปกติของระบบประสาทและโรค ของผิวหนัง เชน มึนงงและวิงเวียน อัมพฤกษ-อัมพาต ผิวหนังอักเสบ รวมท้ังสามารถประยุกตใชรักษา โรคอื่น ๆ ไดอยางกวางขวาง ไดแก นอนไมหลับ, อาการปวดตาง เชน ปวดศีรษะ ปวดตามขอ ปวดเอว ปวดประจําเดือน, โรคระบบทางเดินอาหาร เชน โรคกระเพาะอาหาร ทองผูก, โรคระบบหายใจ เชน ทอนซิลอกั เสบเฉียบพลนั โรคหวัด อาการไอ, โรคตา เชน สายตาสน้ั ประสาทตาเส่อื ม และผมรว ง 2.2 เทคนคิ การใชเ ขม็ ผวิ หนงั การจับเขม็ และการเคาะ: จับกาํ ใหปลายดามเขม็ อยูในอุงมือ นว้ิ ชเี้ หยยี ดออกวางปลายนว้ิ ลงบน ดา มเข็ม ถอื เข็มใหห วั เขม็ อยูเหนือตําแหนง ทจี่ ะเคาะ เคาะเข็มลงตรง ๆ โดยใชแ รงเคาะจากขอมอื เม่อื ปลายเข็มสัมผสั กับผวิ หนงั ใหด ดี กลบั ทนั ที เคาะซํ้าจนเกดิ ผลตามความตองการ รูปแบบการเคาะ: การเคาะเข็มผิวหนงั แบงตามตาํ แหนง ในการเคาะเปน 3 แบบ ไดแ ก

Page 46 36 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 1) เคาะไลตามแนวเสนลมปราณ เขม็ ผวิ หนังใชเคาะตามแนวเสน ลมปราณไดทกุ สว นของรา งกาย แตนิยมใชเคาะไลเ สน ลมปราณบริเวณดา นหลงั ต้ังแตคอลงมาจนถึงกระเบนเหนบ็ ไดแ ก เสน ลมปราณ เทาไทห ยางกระเพาะปส สาวะ และเสน ลมปราณตู 2) เคาะลงบนจดุ เลือกเคาะจุดตามสรรพคณุ ของจุดฝงเข็มทตี่ อ งการรกั ษา นยิ มใชก บั จดุ นอก ระบบตามแนวขา งกระดกู สันหลงั หรือ ฮวาถวอเจ๋ยี จี่ (HuáTuóJiāJǐ) และจดุ ส่อื อาการ (Ashì) 3) เคาะบนตาํ แหนงพยาธสิ ภาพ หรือ เคาะบนรอยโรค โดยเคาะวนเปนวงจากรอบนอกเขา หา ศนู ยก ลางหรอื เคาะใหกระจายไปทว่ั บรเิ วณ เชน เคาะรักษาอาการปวดจากเลอื ดคง่ั ของขอ เทา แพลง หรอื เคาะรักษากลากเกลื้อน แรงเคาะ: แรงทใ่ี ชในการเคาะเขม็ ผิวหนังแบงเปน 3 ระดับ ไดแก 1) ระดบั เบา ใชแ รงเคาะเพยี งเพ่อื ใหผวิ หนังปรากฏเปนรอยแดงจาง ๆ การเคาะเบาใชก บั บรเิ วณ ศีรษะ ใบหนา หรือผูปวยสภาพรา งกายออนแอ ผสู งู อายุ สตรมี ีครรภ หรอื โรคในกลุม อาการพรอ ง โรคเรอ้ื รัง ทเี่ กดิ อาการพรอ ง 2) ระดับปานกลาง ใชแรงกา้ํ กงึ่ ระหวางการเคาะเบากบั เคาะหนัก โดยผวิ หนังทเ่ี คาะจะปรากฏรอย แดงและบวมเลก็ นอยแตไ มม เี ลอื ดซึมออก กรณที วั่ ไปในการรกั ษาดว ยเขม็ ผวิ หนังจะใชแ รงเคาะในระดบั ปานกลาง 3) ระดับหนกั ใชแรงเคาะคอ นขา งมากจนผวิ หนงั ปรากฏเปนรอยแดง บวมและมีเลือดซมึ ออก เลก็ นอยแตไ มถ งึ กับช้ําเปน จาํ้ เลือด แรงเคาะหนกั มักใชต รงตําแหนง ทปี่ วดบริเวณหลงั และสะโพก หรือ ผปู ว ยท่ีรางกายกาํ ยาํ สภาพแขง็ แรง หรือโรคในกลมุ อาการแกรง หรอื กลมุ อาการปวยเฉยี บพลนั ระยะการรกั ษา สามารถเคาะรกั ษาไดท ุกวนั หรอื เวน วัน วนั ละ 1 คร้งั 10 ครงั้ นบั เปน 1 ชดุ การ รกั ษา เมื่อจบชุดการรักษา พัก 3 – 5 วัน 2.3 ขอควรระวงั 1) ตรวจสอบอปุ กรณกอ นใชท กุ ครง้ั โดยเฉพาะหวั เข็ม กลมุ เข็มตอ งอยูในระยะหางตามรปู แบบ ของเข็ม ตวั เขม็ ต้งั ตรงขนานกันไมเ ฉเอยี ง ปลายเข็มไมค ดงอหรอื เปน ตะขอและอยใู นระนาบเสมอกนั 2) เขม็ สามารถใชซา้ํ ไดกับผปู วยรายเดิม โดยการบํารุงรักษาอปุ กรณตามเทคนคิ ปราศจากเชอ้ื หามใช เข็มซ้าํ กบั ผูปว ยรายอ่ืน

Page 47 บทท่ี 1 เทคนคิ การฝงเขม็ 37 3) ผิวหนงั บริเวณที่จะทําการรกั ษา ตองทําตามเทคนิคปลอดเชือ้ อยา งเครง ครดั 4) รักษาระดบั ความแรงและจงั หวะการเคาะเข็มทีส่ มา่ํ เสมอ ไมเคาะตวดั หรอื สะบัดปลาย เพราะ จะทําใหเจบ็ มาก 5) หามเคาะบรเิ วณผวิ หนังท่เี ปอย เปน แผลหนอง บริเวณทมี่ ีการตดิ เชือ้ หรือเส่ียงตอ การติดเชอื้ 5) การเคาะหนักที่มรี อยเขม็ มีเลอื ดซมึ ควรเช็ดทําความสะอาดบาดแผลใหเ รยี บรอย 6) ไมค วรเคาะบริเวณทมี่ ปี ุมกระดกู ปดู นูน 3. การรกั ษาดว ยเข็มสอดผวิ หนงั (皮内针PíNèiZhēn: Intradermal needle therapy) เข็มสอดผวิ หนงั หรือ เข็มตดิ ผิวหนงั เปนเทคนคิ ในการรักษาอกี แบบหนง่ึ โดยใชเ ข็มท่ผี ลติ ข้ึน โดยเฉพาะกดหรือสอดติดไวท ผี่ ิวหนงั แลว ปดทับดวยเทปกาว ใหเ ข็มคาอยูท ่ผี ิวหนังเปนระยะเวลาหนึ่ง เข็มจะกระตุนจดุ ตลอดเวลา กระตุนการทํางานของระบบเสนลมปราณและปรบั การทาํ งานของอวัยวะ ภายใน เขม็ สอดผวิ หนังที่นยิ มใชมี 2 แบบ คอื เขม็ กด (เขม็ รปู ตะปูกด – Thumbtack type) และ เข็ม สอดผวิ (เข็มรปู เมลด็ ขา วสาลี – Grain-like type) (รปู ที่ 1.6) PíngBǔPíngXiè (ผิงปูผงิ เซยี่ ) ใชร ักษาโรคทเ่ี ร้ือรังหรอื กลุม อาการปวด ซึง่ ตองการกระตุน จุดและการ คาเขม็ เปนเวลานาน เชน ปวดศรี ษะ นอนไมหลบั ปวดกระเพาะอาหาร ปวดถงุ นํ้าดี ปวดประจําเดือน ปวดมดลูก หลังคลอด ปวดเอว เด็กปสสาวะรดที่นอน อัมพาตเสนประสาท โรคหืด ความ ดันโลหติ สูง เปน คน PíngBǔPíngXiè (ผงิ ปูผงิ เซ่ยี ) โดยท่ัวไป เข็มกดนยิ มใชในการฝงเข็มใบหู สว นเขม็ สอดมักใชกับ จดุ ฝงเข็มบนรา งกาย แตจ ะนําเขม็ กดมาประยุกตใชก ับจดุ บนรา งกายกไ็ ด เขม็ มีขนาดเลก็ จึงอาจใชเ ข็ม หลายอนั ติดเปนกลุม บนจุดหรือในแนวเสน ลมปราณ ตามความเหมาะสม เน่ืองจากเขม็ มีขนาดเล็ก การจบั ดว ยน้วิ มอื จงึ ไมส ะดวกและมีโอกาสถกู เข็มทิม่ ตาํ หรือปนเปอ นไดงา ย ควร จับเขม็ ดวยปากคีบเน้ือเยอ่ื (tissue forceps) หรือคมี จบั เสน เลือด (arterial camp) ขนาดพอเหมาะ เข็มกด ใหวางปลายเขม็ ตรงกับจุดที่ตองการ กดเข็มตง้ั ฉากกับผิวหนังจนหวั เขม็ ชดิ กับผวิ หนงั ซ่ึง เขม็ จะไมล งลึก เนอ่ื งจากตวั เขม็ ยาวประมาณ 3 มลิ ลิเมตร และหวั เขม็ บานกวางปอ งกนั ไมใ หเ ขม็ เลอื่ น เขา ไปไดอ กี จากนนั้ ปดทับดว ยเทปกาวทีไ่ มหลดุ ลอกงา ยเพราะตองคาเขม็ ไวเปนเวลานาน

Page 48 38 การฝงเข็ม-รมยา เลม 2 เข็มสอด ใหวางปลายเขม็ ตรงกบั จดุ ท่ตี อ งการ แลว ดนั เข็มเขา ไปลกึ ประมาณ 5 – 8 มิลลิเมตร (ตัวเข็มยาว 10 มม.) โดยสอดเขม็ แนวเฉียงราบใหหัวเขม็ วางราบกับผวิ หนังไดพ อดี แลวปด ทับดวยเทป กาวที่ไมห ลดุ ลอกงา ย ระยะเวลาในการคาเขม็ ขน้ึ อยูกบั ขอ บง ใชตามพยาธิสภาพของโรค เข็มสามารถคาไวไดนาน 1 – 5 วัน หรืออาจนานถงึ 1 สัปดาห อยางไรก็ตามระยะเวลาของการคาเข็มมักแปรผันตามสภาพอากาศและ ตําแหนงที่ตดิ เข็ม โดยหากสภาพอากาศรอ น เหงื่อออกงา ย หรือตาํ แหนง ท่ตี ดิ เข็มสกปรกงา ย มักคาเข็ม ไวไ มเกนิ 1 – 2 วนั ขณะคาเข็มสามารถใหผูปวยกระตุน เข็มโดยการกดยํ้า หรอื กดคลงึ เบา ๆ นาน 1 – 2 นาที ทกุ 4 ช่ัวโมง 3.3 ขอ ควรระวงั 1) บรเิ วณทตี่ ิดเขม็ และขั้นตอนการติด ตองทาํ ภายใตเ ทคนิคปลอดเช้อื อยางเครงครดั 2) หลกี เลยี่ งการติดคาเขม็ ในบรเิ วณขอ หรอื ตําแหนงที่มีการเคลอื่ นไหวอยูตลอดเวลา เพราะจะทํา ใหเจบ็ หรอื ขดั ขวางการเคล่ือนไหว เมอ่ื ติดเขม็ เสร็จควรใหผ ปู วยทดลองเคล่ือนไหวในอิรยิ าบถตาง ๆ หากมี อาการเจ็บหรือขดั ขวางการเคลอื่ นไหว ควรแกไ ขใหเรียบรอย 3) ไมต ิดเข็มในบริเวณผิวหนังเปอ ย เปนแผล หรือมีความเส่ียงในการตดิ เชอ้ื 4) ขณะคาเขม็ ควรดูแลผิวหนงั บรเิ วณท่ีติดเข็มใหสะอาด ระวงั การปนเปอนอนั จะนําไปสกู ารติด เชอื้ หากไมแ นใ จใหถ อดเข็มทงิ้ เชด็ ทําความสะอาดรอยเขม็ ดว ยแอลกอฮอล 70% 4. การกระตนุ เขม็ ดวยไฟฟา (电针 DiànZhēn: )Electro-Acupuncture ) การกระตุน เข็มดวยไฟฟา เปน การปองกนั และรกั ษาโรคแบบหนง่ึ โดยเมื่อแทงเขม็ ลงบนจดุ จน เกิดการไดช แี่ ลว จึงใชส ายไฟตอ จากเขม็ ไปยังเคร่อื งกระตุนกระแสไฟฟา แลว เปด ไฟฟาในความถีแ่ ละ รูปแบบตามขอ บงใช เคร่ืองกระตุน เขม็ ไฟฟา มีขนาดและรปู ทรงแตกตา งกนั ตามวตั ถุประสงคของการใชง าน มแี รงดนั ไฟฟา อยูระหวา ง 40 – 80 โวลต และกระแสไฟฟา นอ ยกวา 1 มลิ ลแิ อมแปร ใชไดท ้ังไฟฟา กระแสสลับ (AC: ไฟฟาภายในอาคาร) และไฟฟา กระแสตรง (DC: ไฟฟาจากถานไฟฉายหรือแบตเตอร่ี) เครื่องกระตุนเขม็

Page 49 บทท่ี 1 เทคนคิ การฝง เข็ม 39 ไฟฟาถกู พัฒนาเพ่ือใชกระตุน เขม็ รวมกบั การฝง เขม็ โดยเฉพาะ มีความปลอดภัย สามารถควบคุมจงั หวะ และความแรงในการกระตนุ ได ใชทดแทนการกระตนุ ดว ยมือชว ยทุน แรงแพทย รปู ท1่ี .28 เคร่อื งกระตุนเข็มไฟฟา 4.1 วธิ กี ารใชเ คร่อื งกระตนุ เข็มไฟฟา 1) โดยทั่วไป มักเลอื กกระตนุ เข็มทจ่ี ดุ หลกั และจุดรองท่จี ําเปน ประมาณ 1 – 3 คู โดยกระตุน ดวยไฟฟาขณะคาเข็ม กอนกระตุนเข็มดวยไฟฟาตองทําเทคนิคการฝงเข็มใหครบขั้นตอนกอน กลาวคือ แทงเขม็ จนเกิดการไดช แี่ ละกระตุนเขม็ เพ่อื บาํ รุงหรอื ระบายแลว จงึ คาเข็มไวเ พื่อการกระตนุ ดว ยไฟฟา 2) ปรับแรงขบั กระแสไฟฟา ท่ตี วั เครอื่ งใหอยทู ่ตี าํ แหนง ศนู ย ในหนึง่ เตา เสยี บจะมีสายไฟ 2 เสน เสนหนง่ึ เปน ขั้วบวกอีกเสนเปนขั้วลบ ปลายสายมีตัวหนีบสีดําและสีแดงสําหรับหนีบจับท่ีดามเข็ม ขั้วลบ จับที่จุดหลัก ข้ัวบวกจับท่ีจุดรองหรือสลับกันก็ได แตตองไมจับบนเข็มเลมเดียวกันและไมจับคูขามเสน กึง่ กลางของรา งกาย (หมายถึง ใหจบั คูเข็มอยูในซีกซายหรือซีกขวาดานเดียวกัน ไมจับขั้วหน่ึงซีกซายอีก ข้ัวซีกขวาของรางกาย) จากนั้นเปดเคร่ือง เลือกรูปแบบและความถี่ของคล่ืนไฟฟาท่ีตองการ แลวคอย ๆ ปรับหมุนปมุ เพมิ่ แรงสง กระแสไฟฟา จนถงึ ระดบั ท่ผี ูปวยรสู ึกพอทนได เวลาในการกระตุนไฟฟา ประมาณ 5 – 20 นาที หรืออาจนานมากกวาน้ันในบางกรณี เชน ในรายที่มีอาการปวดรุนแรงหรือการฝงเข็ม รว มกบั การดมยาสลบ 3) ความแรงของกระแสไฟฟา เมอื่ เปด เพิ่มไฟเขาแรงระดับหน่ึงเข็มและเน้ือเยื่อระหวางเข็มสอง ขั้วจะมีการส่ันกระตุกตามความถี่และรูปแบบกระแสท่ีตั้งไว ผูปวยจะรูสึกชาหรือปวดพอทนได เรียก