Geel 1 rapport

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel) Afbeelding 12.21.: Geel-Eikevelden, bodem van eiken kuipemmer uit de boomstamput, vondstnummer 372, spoor 1377, laag 2378 (© BIAX Consult).Waterput, spoor 3342De structuur is opgebouwd uit een vierkante bekisting met planken en hoekpalen (zieAfbeelding 12.22., Afbeelding 12.23., Afbeelding 12.24. en Afbeelding 12.25.). De afmetingvan het onderste raamwerk was groter dan het raamwerk dat er boven op lag. Mogelijkversmalde de constructie naar boven toe. Het bouwhout bestond uitsluitend uit eik.Een elzenhouten takje met een doorsnede van 2 centimeter is waarschijnlijk opnatuurlijke wijze in de waterput terechtgekomen en heeft geen deel uitgemaakt van deconstructie (vondstnummer 798).De hoekpalen hebben de planken geborgen. De planken zijn koud, dat wil zeggen metde rechte kant, horizontaal op elkaar gestapeld. De planken waren niet voorzien vaninkepingen op de uiteinden. Houtverbindingen, zoals halfhoutse overlappingen tussenplanken, blijken dan ook niet te zijn toegepast.Opvallend was de diversiteit qua breedte, dikte en lengte van het bouwhout (zie Tabel12.7.). Het bouwmateriaal omvatte als het ware een ratjetoe aan planken die in breedtevarieerden tussen 7 en 20 centimeter en in dikte tussen 1,5 en 8,2 centimeter. Van detien planken waren acht radiaal gekliefd en twee tangentiaal uit stamhout verkregen. 358

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Het oppervlak van het hout was relatief verweerd en primaire bewerkingssporen zijnnauwelijks meer waargenomen (zie Afbeelding 12.26.).Het is daarom goed mogelijk datde twee tangentiale planken gezaagd waren, ook al zijn zaagsporen nu niet meerzichtbaar. Enkele planken vertoonden daarentegen duidelijke beschadigingen in devorm van hak- en snijsporen die niet als primaire bewerking te verklaren zijn (zieAfbeelding 12.27.,Afbeelding 12.28. en Afbeelding 12.29.). In tegenstelling tot hetverweerde oppervlak waren bewerkingssporen op enkele plankuiteinden opvallendvers en duidelijk. Het is aannemelijk dat tenminste een deel van het bouwhoutafkomstig was van structuren die buiten gebruik zijn geraakt. Een deel zal sloophoutzijn geweest dat men voor de waterput heeft hergebruikt en, indien nodig, voor deaanleg op maat heeft gekapt (zie Afbeelding 12.30.). Eén keer is houtworm vastgesteld(vondstnummer 796).categorie n eik els GV 1 GV 6 GV 7 GV 15 GV 16plank 10 10 0 0 0 8 1 1balk 1 1 00 1 0 0 0staak/tak 1 0 11 0 0 0 0totaal 12 10 1 1 1 8 1 1Tabel 12.7.: Geel-Eikevelden, verdeling bouwhout uit spoor 3342 in soort en categorie; n=totale aantal in categorie, GV=grondvorm (voor uitleg grondvorm: zie legenda in bijlage 6).Afbeelding 12.22.: Geel-Eikevelden, waterput met vierkante bekisting, spoor 3342. 359

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.23.: Geel-Eikevelden, waterput met vierkante bekisting, spoor.Afbeelding 12.24.: Geel-Eikevelden, waterput met vierkante bekisting, spoor 3342, gezien vanaf boven.Afbeelding 12.25.: Geel-Eikevelden, waterput met vierkante bekisting, spoor 3342, gezien vanaf de zijkant. 360

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.26.: Geel-Eikevelden, eiken plank met verweerd oppervlak, vondstnummer 795, spoor 3342 (© BIAX Consult). Afbeelding 12.27.: Geel-Eikevelden, eiken plank, vondstnummer 797, spoor 3342 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.28.: Geel-Eikevelden, detail van uiteinde eiken plank, vondstnummer 797, spoor 3342 (© BIAX Consult). 361

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel) Afbeelding 12.29.: Geel-Eikevelden, detail van secundaire haksporen op eiken plank, vondstnummer 797, spoor 3342 (© BIAX Consult). Afbeelding 12.30.: Geel-Eikevelden, eiken plank met verweerd oppervlak en (secundair) bekapte uiteinden, vondstnummer 810, spoor 3342 (© BIAX Consult).Boomstamput, spoor 3740De boomstamput bestond uit vier delen van een gekliefde, eiken stam met eendiameter van circa 90 centimeter aan de onderkant en circa 70 centimeter aan debovenkant (zie Afbeelding 12.31.). De maximaal bewaard gebleven lengte van destamdelen bedroeg 133 cm, de minimale lengte was 109 cm. De delen zijn zonderschors en met de bekapte onderkant (het stamuiteinde richting wortelstelsel) in degrond geplaatst. Op twee delen zaten restanten van afgehakte zijtakken. De zijtakkenbleken weliswaar ingekort tot een lengte van 30 cm en 20 centimeter, maar staken nogeen relatief groot stuk uit. De uitgeholde binnenkant vertoonde verweerde sporen vaneen dissel (zie Afbeelding 12.32.). Daarentegen waren de bijlafslagen op de bekapteuiteinden niet verweerd, maar juist scherp en “vers” (zie Afbeelding 12.33.). Mogelijk is 362

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)de uitgeholde boomstam pas in tweede instantie gebruikt als beschoeiing voor dewaterput en heeft men specifiek voor plaatsing de onderkanten met een bijl extraafgeschuind. In twee segmenten bevond zich op circa 100 centimeter vanaf destamonderkant een rechthoekig gat. De afmetingen van de gaten bedroegen circa 13 x4 centimeter. Voor elk gat zijn eerst twee boringen verricht aan de boven- enonderkant (diameter 2,5 cm) en waarna het tussenliggende houtgedeelte is verwijderd(zie Afbeelding 12.34.).Afbeelding 12.31.: Geel-Eikevelden, vier segmenten van eiken boomstamput, spoor 3740 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.32.: Geel-Eikevelden, binnenkant van segment met verweerde bewerkingssporen van een dissel, spoor 3740 (© BIAX Consult). 363

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.33.: Geel-Eikevelden, “verse” bewerkingssporen van een bijl aan de onderkant van een segment, spoor 3740 (© BIAX Consult). Afbeelding 12.34.: Geel-Eikevelden, geboord en vervolgens uitgehakt verbindingsgat op zijkant van een segment, spoor 3740 (© BIAX Consult).Waterput, spoor 3916Het betreft een vierkante waterput met verticale hoekpalen en horizontale planken enbalken (zie Afbeelding 12.35. en Afbeelding 12.36.) van eikenhout. De plankuiteindenwaren voorzien van inkepingen voor halfhoutse verbindingen (zie Afbeelding 12.37.,Afbeelding 12.38., Afbeelding 12.39. en Afbeelding 12.40.). Daarbij stak de inkeping over deonderliggende plank in een soort blokhutconstructie. Aan de binnenkant hielden 364

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)hoekpalen de planken op hun plaats. Tevens waren jukvormige planken aanwezig dievoor extra stabiliteit van de hoekpalen zorgden. De balken waren op het uiteindeverjongd en bleken tussen de hoekpalen te zijn geplaatst.Op het houtoppervlak van de planken zijn zaagsporen zichtbaar bewaard gebleven (zieAfbeelding 12.41., Afbeelding 12.42., Afbeelding 12.43., Afbeelding 12.44. en Afbeelding12.45.). De planken waren zuiver kwartier gezaagd, dat wil zeggen, de planken zijn uiteen kwadrant van de stam verkregen (zie Afbeelding 12.46.). Daarbij komen dejaarringen haaks op de dikte van de stam te staan, en niet, zoals bij halfkwartiers,schuin op de dikte van de plank. Planken die zuiver kwartier zijn gezaagd, trekkenminder snel krom. De kwaliteit van deze planken is daarom hoger dan bij halfkwartierof tangentiaal gezaagde planken. Het voorkomen van houtwormgaten op enkele planken is een aanwijzing dattenminste een deel van het bouwhout is hergebruikt (zie Afbeelding 12.47.). Bovendienviel op dat veel planken beschadigd waren. Het gaat om beschadigingen in de vormvan deukjes, haksporen en scheuren die moeten zijn ontstaan voorafgaande aan deplaatsing in de waterput. Op twee planken zijn gaten van pen-en-gat verbindingenwaargenomen die binnen de constructie geen functie hebben gehad (vondstnummer955 en 980). Tenslotte is duidelijk te herkennen dat enkele planken vrij grof zijnbijgewerkt voor de plaatsing in de put. Dit is goed te zien aan sommige planken waarde inkeping op de uiteinden met een zaag werd uitgevoerd, zoals bij de plank met een(uit primaire context bewaard gebleven) telmerk en ingezaagde hoeken (zie Afbeelding12.45. en Afbeelding 12.48.). De hoekpalen (zie Afbeelding 12.49.) zijn afkomstig van een knoestige stam van eik diein vier delen is gekapt en waarvan het bredere uiteinde vervolgens werd toegespitst.Op grond van overeenkomsten in het groeipatroon zullen de palen metvondstnummer 967, 968, 969 en 970 waarschijnlijk van één en dezelfde boomafkomstig zijn. Helaas hadden de staanders te weinig jaarringen (minder dan vijftig) omin aanmerking te komen voor een dendrochronologisch onderzoek. Opmerkelijk wasde verjongde bovenkant van de hoekpaal met vondstnummer 969. De uitsparing aande bovenkant stond in relatie tot de jukplanken die horizontaal tegen de hoekstaanderszijn geplaatst (zie Afbeelding 12.49.). 365

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)categorie nplanken: 25plank zonder extra bewerking 13plank met inkeping uiteinde 7plank met pen-en-gat 1plank met inkeping uiteinde en pen-en-gat 1jukplank 3balken: 9balk zonder extra bewerking 3balk met aangepunt uiteinde 2hoekstaanders 4totaal 34Tabel 12.8.: Geel-Eikevelden, verdeling bouwhout uit spoor 3916 in categorie; n=totale aantal in categorie.Afbeelding 12.35.: Geel-Eikevelden, waterput met vierkante bekisting, spoor 3916. 366

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.36.: Geel-Eikevelden, het onderste hout van de waterput met vierkante bekisting, spoor 3916 en rechts: detail van hoekpaal (© Condor Archaeological Research).Afbeelding 12.37.: Geel-Eikevelden, plank met halfhoutse verbinding, spoor 3916, vondstnummer 955 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.38.: Geel-Eikevelden, detail van plank met halfhoutse verbinding, spoor 3916, vondstnummer 955 (© BIAX Consult). 367

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.39.: Geel-Eikevelden, detail van plank met halfhoutse verbinding, spoor 3916, vondstnummer 955 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.40.: Geel-Eikevelden, plank met halfhoutse verbindingen, spoor 3916, vondstnummer 965 (© BIAX Consult). Afbeelding 12.41.: Geel-Eikevelden, aan de binnenzijde van de plank waren zaagsporen aanwezig, spoor 3916, vondstnummer 965 (© BIAX Consult). 368

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.42.: Geel-Eikevelden, plank met zaagsporen, spoor 3916, vondstnummer 964 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.43.: Geel-Eikevelden, detail van zaagsporen, spoor 3916, vondstnummer 964 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.44.: Geel-Eikevelden, plank met zaagsporen, spoor 3916, vondstnummer 965 (© BIAX Consult). 369

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.45.: Geel-Eikevelden, plank met zaagspore en vermoedelijk telmerk, spoor 3916, vondstnummer 965 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.46.: Kwartier gezaagde stam (© BIAX Consult). 370

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.47.: Geel-Eikevelden, detail van houtwormgaten, spoor 3916, vondstnummer 955 (© BIAX Consult).Afbeelding 12.48.: Geel-Eikevelden, ingezaagde hoek van plank, spoor 3916, vondstnummer 965 (© BIAX Consult). 371

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel) Afbeelding 12.49.: Geel-Eikevelden, eiken hoekpalen, spoor 3916, vondstnummer 967 (boven) en 969(onder). De pijl wijst naar de plek waar een horizontale jukplank tegen aan heeft gezeten (© BIAX Consult).Waterput, spoor 1479In werkput 10 is een vroeg negende eeuwse waterput (spoor 1479) met vierkantebekisting opgegraven. Drie van de staanders zijn geborgen, samen met enkele plankenen een balk van de putwanden.Voor de planken van de waterput is het hout van eik en in mindere mate van beukgebruikt. De planken zijn radiaal – met de houtnerf mee – uit de stam gespleten(grondvorm 7). De rechte uiteinden zijn grof met een bijl bekapt. Op vondstnummer190 is drukhout geconstateerd op 28 cm vanaf het bewaard gebleven uiteinde. Hetdrukhout is ontstaan door de druk van een ander houtelement op de plank binnenineen constructie. Een beukenhouten plank (vondstnummer 189) vertoonde sporen vaninsectenvraat op de rand. Het zijn brede vraatgangen tot een breedte van wel 2 cm eneen diepte van maximaal 1 cm. Door de verwering van de plank kon de insectensoortniet achterhaald worden (zie Afbeelding 12.50.). De planken verschillen qua breedte endikte. De breedste plank – van eikenhout – had een breedte van 26 cm en een diktevan maximaal 3 cm (vondstnummer 191). Qua breedte komt deze plank overeen meteen aanwezige beuken plank van 25,5 cm en een dikte van maximaal 8,5 cm(vondstnummer 190). De smalste plank was 17 cm breed bij een dikte van 7 cm(vondstnummer 195). De beuken plank met insectenvraat (vondstnummer 189) komtqua afmetingen overeen met de beuken plank met vondstnummer 195. Insectenvraatop hout in een waterputconstructie duidt op secundair gebruik, aangezien deze vormvan aantasting niet in waterrijke omstandigheden, zoals die gelden in een waterput,voorkomt. 372

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Op het eikenhout zijn geen sporen van houtworm of van secundair houtgebruikwaargenomen. De aanwezigheid van drukhout op vondstnummer 190 kan ophergebruik duiden, mits het drukhout niet te verklaren is door de plaatsing van deplank binnen de constructie van de waterput (zie Afbeelding 12.51.).Drie van de vier hoekstaanders zijn geborgen (vondstnummers 187, 188 en 196). Demaximaal bewaard gebleven lengte van de palen was 108 cm (vondstnummer 187) en113 centimeter (vondstnummer 196). Van vondstnummer 196 is in het veld een stukgezaagd, het overige hout kon vanwege de moeilijke omstandigheden in het veld nietmeer worden geborgen. De hoekstaanders zijn vervaardigd door een stam in vier delente klieven. De palen zijn vierkant behouwen, waarbij het spintgedeelte is verwijderd, entenslotte vierzijdig toegespitst. Qua houtgebruik en bewerking komen de drie palengoed met elkaar overeen. Het groeipatroon is regelmatig en vertoont duidelijkeovereenkomsten tussen de drie houtmonsters. Het is daarom goed mogelijk dat depalen uit één stam zijn verkregen. Op het houtoppervlak zijn de scherpe sporen vaneen beslagbijl (of kantrechtbijl) met een breedte van 10 centimeter bewaard gebleven.Van vondstnummer 196 is het bewaard gebleven uiteinde met een H-profiel gezaagd.Het betreft een constructie-element waarin twee rechthoekige uiteinden kondenworden gestoken (stek-verbinding aan weerszijden van bovenkant paal). Onduidelijk isof deze verbinding een functie heeft gehad binnen de constructie van de waterput ofdat het om hergebruikt hout gaat. Er is één beukenhouten balk opgegraven, namelijkvondstnummer 194. Van de balk is in situ 20 cm afgezaagd. Het overige deel is nietgeborgen. De balk van een kwart stam bleek gekantrecht. De afmetingen waren 9x7centimeter in doorsnede (zie Afbeelding 12.52.). De vorm van de balk had binnen dezeconstructie geen functie. Het gaat vrijwel zeker om een hergebruikt bouwelement vaneen huis.Opmerkelijk was een wilgenhouten hoepelfragment met omwindsels, eveneens vanwilg (zie Afbeelding 12.53.). Het hoepelfragment zal afkomstig zijn van een hergebruikteton of kuip die ooit als beschoeiing is gebruikt en later uit de waterput is getrokken. 373

Condor Archaeological Research Eikevelden (Geel)Afbeelding 12.50.: Geel-Eikevelden, beuken houten plank met vraatsporen op rand (vondstnummer 189, spoor 1479) (© BIAX Consult).Afbeelding 12.51.: Geel-Eikevelden, beuken houten plank met drukhout (zie pijl) (vondst 190, spoor 1479) (© BIAX Consult).Afbeelding 12.52.: Geel-Eikevelden, eikenhouten balk met H-profiel (vondst 196, spoor 1479) (© BIAX Consult). 374