Сейфуллин Сәкен- Өлендер мен шығармалыры

ЖАНА ЖЫЛ Уйден muFbin балалар «Ж аз болды мше!» десш тур. Сагындырран жаз жел! Онтустштен ecin тур. Ж ы лы ескектш леб1мен Дуние балкып иш тур. Сагындырран жаз жем К уш ак тап беттен суй in тур. Ж у п р ш су асырып К ар epin жатыр сылкылдап. Ж а з б ен келген кустар ж ур Шаттанып жырлап сункылдап. Сум андап су сай-сайдан А рып жатыр сылдырлап, Ж а с бала дай алгашкы С ей л еп , кул1п былдырлап. Адам д а , мал да езшше Ж ур жадырап далада. Ж ан а жылды карсы ап тур. Kapi де, ж ас та, бала да. Сарындырран сулуым, Суй геш м мен1н келд1н ж а з ? KyuiaFbiH жайып карсына Ж а с журек мше болды мэз! 1917 жыл, март, С . А. аулы. 102

ОЯ СЕР1ПМ (Щепкина— Куперпиктен) Ойласам жарык танды нурын шашкан, UJanaFbiH кызыл кунш’н таудан аскан. М э к г ш к патшалыгын квркемд(кп'н Ойласам гулдщ исш кеудеш ашкан. Алыстан шыккан куйд1 ой ласам мен, Т е н 1зд1 коз жетпейтш шалкыран кен. О й л асам аспандары ш олпан — айды,— Турасын, коз алдымда суйгеш м сен! 1917 жыл. 103

КАЛТЛСЫНДЛ Б1РЕУДЩ Шаих-Сагдидеи К.алтасында Й1реудщ Ж упа ры болса сактаулы, Ж упары н ол дауыстап Кермейд! лайык. мактауды. Мактамай-ак, эр шмге Ж упарды н 03i-aK бйдорер. Ундемей-ак теюрекке Tarri исш жайып сшд!рер. 1917 жыл. 104

ДУНИЕДЕ К6РКЕМ КУЙЛЕР к е п Шанх-Савднден Дуниеде керкем куйлер кеп, Ж ан ы бар оны сезбей ме? Сезбейтш оны кур тулы п, Тулы птан Kici безбей ме? Э н мен куйге туйе де Ш аттанар, хайуаи десек те, Сезбейтш оны адамды Сал п ан кулак есек,— де!

KY3ETUII ИТТЕР Б|'здш эуыл жиналды Кой сойып, ет жеп токжа. Жиналраи сон кенесп Котанга кузет коюга. Б 1рнеше ит экеп койысты Котанды аман сактар деп. «Бераден Kepi и п Foft Тамарын жеген актар» деп. Тунделетш Айтжа-екен Котанды журсе аралап, Кузетпл иттер койыпты Талай койды жара лап! Айкай салды Айтжа-екен Оятура ауылды. Еркелейтш Kenieri А рсылдап иттер жабы лды . «К ет !» деп ед! иттерге, Иттерге ие табылды. Жиналран журт Айтжанга «Алмаш ы дейд! мазамды !» « Н е кылдын. бэлем, деп иттер, Берерм!з де(ш сазанды!». 106

ПОЛЯК АКЫНЫ МИЦКЕВИЧТЕН Ж аксы керсш десен ит, Ж аксы кер Hrri рзш де. Умытпайтын бул 6 ip сез Л у к и а н айтты кезш де.

ЖАПОН АК.ЫНЫНАН Суйген!ме жасырын Тунде жалгыз барсам мен. Терезе ашып cyfticin, Аузынан бал алсам мен. Арсылдап ит, сен меш Коркытпа деп «кабармын». Тастасам суйек ypMecciH Kem iinfli сейтап табармын. 1917 жыл, Акмола. 108

еткЕн кун (Куз) Сулудай толып буралран, Ж 1бекке ж асы л оранран. Ж а с epiM талдын жапырагы Саррайып туей узш п . У ялш ак керкем келшдей, Сую ге тоскан ер!ндей, Албырап турран кызыл гул Солды курап бузылып. Танмен 6ipre жырларан Ш ыркап ушып зырларан. Койылды казыр булбулдын Кубылган oHi сызылып. Ж ылдьщ кврк1 кеткен!н, Ж астыры жы лды к вткен1'н Б й д ар ш кайтты тырна да Коштасып шыркап -пзш п. К ак пен жерден су р Kerri, Кемшр-шалдай тур Kerri, Жастыры жылдык ж аз етп , . Карасан да суэШ п. 1917 зкыл, Акмолэ. 108

ТАУ 1Ш1НДЕ М ен келем тау йшяде тунделет1П, А йм акты KyHipeHTin о л ен д ет т , Асты м да а к боз атым сы л ак caFUM, Ж алтактап кулактарын елендетш. А к боз ат менщ тулпарым, Шалкыран кешл сункарым. Кеюрек керш жуттым мен Ауанын жазры жупарын. 0 -эй, сумб|л шаш, Тэтт1 сез щ , Кара кезщ, Б1лгейс[н келгешмд! жалкы з ез!н. Э н салдым ecin майда жаяулатып, Ырралтып, шыркап, толрап, баяулатып. Толкы ндай мын кубылран aHiMfli ecTin Тындарсын Kipnk какпай ояу жатып. А к боз атым кояндай, Еркелеп басар аяндай. Тербед! дауысым ауаны . Дыцылдап калкып баяулай. Э-эй, сумбш шаш, Тэтст св31К, Кара кезщ, Бшгейш'а келгешмд1 жалрыз езщ . по

Уйкы га эт'мд! ecrin бершмеса'н, М ау ж ы р ап тесен нде кершмессщ. Акы ры н уйден шырып уэдел! Ж е р ш е келуге сен ер ш бесан. А к боз ат карар елендеп, Уйщнен шырып келендеп, А сырып келсен мелд1реп, Буркенген шапан ж елендеп. Э-эй, сумбш шаш. Т э т ' сезщ, К ар а кез1д, Б ш гейс1н келгешмд! ж алгыз ез!н. Торрындай перде болар тунг! мунар, Ернш нен (шкен балра канбас кумар. Куш ак тап канша суйсен келген сайын Ш алкы ган цлркш кецш емес тынар. А к боз ат карар елендеп, Уйшнен шырып келендеп, А сырып келсен мелд1реп, Буркенген шапан желендеп. Э-эй, сумбш шаш. Т э т сез1'к, К ар а кез1'н, Бьпгейсщ келгешмд1 жалрыз езщ . 1919 жыл.

0MIPCI3 FAUlbIK К ум ар боп коймай, Сую ге тоймай Бал ш арап десем сердце, К апаста тоты... М ахабб ат оты Ж анады десем квзшде; Ж айнаран квз! шок екен, Ж урекке аткан ок екен. KepiiiAi 03i, JTe6 i3i, свз1 ¥жм акты к шарап суындай. Суйген сок тшдщ Д э м ш мен бшд)'м: Жыланнык зэЬэр уындай. Ерш нен маган суйддрд1, Уына 6 ipaK куВД рд!. Еаш ы кка нандын, 0 рт болып жандык, Сум журек ещй койсайшы! Сук кар боп уштын, А ккуды куштык,— К у кеш л енш тойсайшы! 0Mipci3 жарды сынарсык, Енд1 бэлем тынарсыд. 1919 жыл, октябрь, «Арка», «Сары су». 112

ЕРКЕМ (Кеш'лго) А сау тары тулпардай Ж улы ны п жерд1 тарписы н. Ж алындай жанып лапылдап Екшндсп каулап шалкисын. Валдай epin шаттанып Ж^бектей жумсап балкисын. А спан ды , жерд1 куш ура, С ун к ард ай кокте калкисын. Б а л 1зд ед 1ц б о л м аст ан ,— Е р кем -ау, соны таптыц ба? Б а л дегеш 'н сол не ексн,— Уды н д эм ш таттын ба? Б а л 1з д е м е, е р к еж ан , К ой, мазасы з, кой, ендП У л ап бакты н бал 1здеп, А я ез1'нд1, той ендП 1921 жыл, 28 январь, Оренбург, Bip. С. А. 113

МАРЖАН М аржей, Маржан, карарым! К у л 1мдейд1 кабанлн. T y pm ixri баларын, Ж алакаш балгын балтырын, Неткен сулу, жаркыным? М арж ан, М арж ан, журег1м! Колында ceHi« курегщ . Жумыста журсщ бьлемш, Ж аланаш жумцр бш епк Мойнымнан кушшы — тшепм. М а р ж ан , М ар ж ан , м!н1скер! Сымбатгы, куши жумыскер. Ш ы н сулу, таза, б ш скер, ГНскен алма койнында, Бшеп'щц артшы мойныма! М арж ан, кезщ кем!рдей, А р а м ет 6iTin сем 1рмей, Д ен ен K yiirri тем iрдей. Б а й кызындай кериш ей, Ic кте, жаным ершбей! 1921 жыл, 10 май. Жол. Омбы-Кызылжар, вагон. 114

АК.КУ K.YC Акку кус ушты, Желдей ecin к у и т , Эн салып кулд! айнала. Келд1 кеп куш ты ... Керш in кушты, А к тесш твсеп айнага. Кулаштап желдь А кку кус келдь.. Келендеп, д у э т сыланып. Керкейтт! белдь Керкейгп келдь А к кум1'с сура буланып. Акку кус керкем! А к тесш керген, Квлекде, сэулем, сыккылда. Квлдег!, еркем, Рашырым, еркем, Сылакда, биле, былкылда. Акку кус дуздь А к кебш п'здь Айнадай тунык кел суын. К ак жарып сызды... KyMic жол сызды Сулуым, сэулем, аккуы м ! 115

А к к у к у с кербез! Бшнд1 Kepri3, Керсет, сэулем, сэшндд. Таянш ы тез... тез... С ул уы м кел тез. Кубылтып салшы эшнд!. А к к у к у с сейлеп, Сы нкы лдап куйлеп, С ы бы рлап суй in жалынды. Айналы п билеп... Ойн ады билеп, Балкытгы менщ жанымды. А к к у кус сэнд|м, К у й т мен жандым, Тураннан саган гашыкпын. Квлде мен керд!м, Сокыцнан ерд!м, К вруге тары асыкпын. 1921 жыл. Б июнь. Кекшетау.

Етектеп терген к у тезек, О т к а жаккан отыны. Мамырлап ушад аспанга Отынан шыккан тупик Кезерген ерш жарылып, Кызыл шака кен ж ара, К ейлеш з тэш жаланаш, Кунге шскен кап-кара. Ж ал ак ерш каиаран, Квл -ая к тары жарылып, Денеса га'скен терздей, Ш андыр боп Keyin карылып. Бутында шалбар терпен, ©зге дене ж аланаш , Ш окпы т ки1м шешул!, Ж алан аяк, жаланбас. Айдалада шшкене от, Ж алры з койшы... тас корык. ¥ш ы п турдым ж а т а алм ай, Козьме келш ж ас толып. Умыт калган ку бауыр, Meiiipey жапан далада. Кврер ме екем ceHi де, Ж ары к думай калада? «Кетпе» деп тары квк шалрын, Аярыма оралды. Ж 1бермей богеп алдымды, Майысып гулдер буралды. С у д у ж 1бек гул ш аш ак, Ет ег1мнен устама! B ip re ескен сэулем кымбатты, Енд1 меш кыстама! 1923

1922 1926

С¥ЛУ ТЕРЕК К ер безсщ м акы зданган, су д у терек! Орандын желб!реген жасы л желек. Турасы к ырратылып такаббарсын, Баска агаш кершбейд! саран cepiK. Сымбатты, октай тузу бойын MiHci3, Бул жакта сенде-ак керд1м мундай Kepiк. AcnaHFa бой созасын ундемейсщ, Такаббар, жалгыз ескен дэтщ бер!к( Макыннан етга жатыр кедей, бай да, Ж а с , кэр1, зорсынран д а , юшкентай д а . BipiHe шлмейсщ, карамайсын, А сп а н д а-ау, сен щ к ек л щ К ун мен А й д а . Сулуы м ! Айтшы маран сен сырынды, Т ак аб б ар болсан-дары сен 6ip мунды. К ек к е бой канш а созсан ж !бермейд1, Устап тур ку кара жер тамырынды. Сулуым! Келки маран басынды шп, Е н г 1зш 1' куш ары на беттен cyfiin. Оралып мойныма жапырактарьщ Желб^реп ж!бектей бон турсын тиш. EchTiM Сарыаркадан, сулу терек. Э д ем ! жапы рактары н ж асы л ж|'бек. А рк аны н еркесш е ш'лмесен Боска еткен сулулыгын неге керек?! по

ЛЕНИН 0РДЕН1 Адамзаттын бакытына — Саты. А ят , хади с, уакытына — Аты. Бул дуниешн пайрамбары — Ленин. Тем ен таптын ол айбары — Ленин. Ж алшыларга жалпы азаттык — Байдан. Н е тепелмек, не казаттык — Майдан. Бостандыктын тан азаны — Ленин. Саясаттьщ мыс казаны — Ленин. Алтын сэуле куннщ нуры — Ол тан. Каралбасты туннщ соры ,— Ш олпан. К аж ы м а с ер ол кызыл т у — Курыш. Буржуанын жанына у — Бурыш. Ж а с буынра улкен aFa — О л бас. О сы лай д еп берд1м 6aFa — Ж олдас. 120

ЖАС КАЗАК Ж ака батыр ж а с казак, Ецбекоп тап уланы.- Б аб, мырзага кас казак, Ж алпы тендш ураны. Жетганшепм ж ас батыр, М аркс, Ленин кураныц. Умтылып алFa б а с батыр, Барлык внер куралын. 1923 жыл. 121

ACnAHFA YUI MiHin а п , уш acnaHFa аэроплан, T ay басынан кызыксын уш кан кыран. Таб а алмасын жауларын ж ерде калсын, Жорраларан се т андып ку сум жылан. ¥шкын- келсе мшш ап аэроплан, Ж уртты шакыр алура салып уран. Даласынан казактын кус болып уш, Кул аш ты жай ж а с тулек батыр улан! Kaeipri шын самурык аэроплан, Кунрентш жер мен кекке салып уран. Е р к ш д ш оран мшген ад ам аты, Большевик ержурекп азаматы. 1923 жыл. 122

ЖАЗРЫ ДАЛА Тамылжыран ж ас ш ел Ж азгы жасыл квк д ал а , Ж айылран Ж1бек юлемдей Кызылды ж асы л квк д а л а . Кушарын жайран кен дала, Тесш ашкан анадай; К ал адан келген сарынып, Б ейне мен 6ip ж а с баладай. Далара келш квк жасыл, Кестел! жйбек керпедей, Ж а с балаша шаттанып, К улай Kerriм еркелей. Ж а с баладай ойнаран Ж1бек шашы жалбырап; Солкы лдак epiM квк шыбык Ден ес! уыз албырап. Гул шашактар жапырлап, Кытыктайды мойнымды. Кымыз HicTi жел ж)бек Таласып ашты койнымды. Кымыз Hicri жел Ж1бек Uleirri акырын сипады, Б 1р есе ойнап желендеп. Ш ептщ басын уйпады.

Кек ала кием жасыл шеп, Тамылжып исш аккытты. Кеудеге толып ж а с и!с, Т эн мен жанды балкытты. Б а л 1здеген аралар, Кобызбен куйш куйледа, Жуптасы турл1 кебелек, Кдлзралдакпен билед'ь Кызылды жасыл кек ала, Ушкан сорлы кебелек. Гулдерге рашык диуана, М эжнун байрус ебелек. Кызвалдак пен сарралдак, Араласы п уйысты, Ж елекп ж ас келшдей, Уялып басын ш сп . Сыбырласып кул'шдсп, Бастары таяу raicri. С е л iне рашык кебелек, Олармен келш cyfiicTi. Ж^бек к и е м кестел1, Керпе устшде жаттым мен. Каладан алые елд! ойлап, К алы н ойра баттым мен. Тасыран сендей жойкы лы п, Козралды жуйткш кал ы н ой, М ш еки келд! аяды м а, ©picre жусап калын кой. Тамылжыды ыстык кун, Ж апан д а жы м -жы рт куйд1рм . Койшы жур жалрыз кимылдап, Э р койды сауып ид!рш . Ж усаран кой uiptain, Ыстыктайды солыктап. Такырда жанад мшкене от, С у т nicipMeK корыктап.

Етектеп терген к у тезек, О т к а жаккан отыны. Мамырлап ушад аспанга Отынан шыккан тупик Кезерген ерш жарылып, Кызыл шака кен ж ара, К ейлеш з тэш жаланаш, Кунге шскен кап-кара. Ж ал ак ерш каиаран, Квл -ая к тары жарылып, Денеса га'скен терздей, Ш андыр боп Keyin карылып. Бутында шалбар терпен, ©зге дене ж аланаш , Ш окпы т ки1м шешул!, Ж алан аяк, жаланбас. Айдалада шшкене от, Ж алры з койшы... тас корык. ¥ш ы п турдым ж а т а алм ай, Козьме келш ж ас толып. Умыт калган ку бауыр, Meiiipey жапан далада. Кврер ме екем ceHi де, Ж ары к думай калада? «Кетпе» деп тары квк шалрын, Аярыма оралды. Ж 1бермей богеп алдымды, Майысып гулдер буралды. С у д у ж 1бек гул ш аш ак, Ет ег1мнен устама! B ip re ескен сэулем кымбатты, Енд1 меш кыстама! 1923

БУЛШЫК. ЕТ Боянран турл1 шырайлы Сул у емес, сырлы бет; Ширатылран туйшдей Ш ы н сулу — к у п т булш ы к ет. Токпактай туМн булшык ет, Элемд) кушке караткан; С ан керемет машина Куш м ен ол тараткан. Токтатпай куш жирылып, Козгалса ойнап бултылдап, Ширатылып туйшдей Жазылып жылдам жылпылдап. Балгы н бьлек, балты р да Ширатылган туйшдей, Бултылдаса булшык ет — Ш м турады суйш бей... К е к тем 1р куры ш болатпен, Асусыз аскар тау кешкен; Тас копарып, жер укгш, Шынырау казып, ж ер тескен. Шыныраудан казып копарып. Шыгарран болат к ек тем1р. М ы с, KyMic, алты н, коррасын, Ж ер майы, алм ас, тас кем!р. 126

Аспанра ушып су кешш, Д у н и е айналып кыдырран. Тем 1рден куйып ж ол салып, Ж ер кыртысын сыдырран. TyfiiHi токпак булшык ет. Аюды д а уйреткен, Буралык салып суйретш, Омырткасын куйреткен. Айрырдын; токпак жалындай, Бекеншн серке санындай, Кайыкнын кырран безшдей, Шортаннын жум ы р белшдей,— Ширатылып туйшген, Болаттай кушпен шлген,— Бул ш ы к e ir i бы ек пен Балтырдан к у п т дене жок!

IЛ ЕЗДЕ АРТТА КАЛАДЫ Bip бала кырдын. басында Жайылган койы касында, Ауы лы кырдын, асты нда. Теюрекке бойлап карады. Бала 6ip ой ойлайды, Ой тубше бойлайды, Тешрекке карап коймайды, К ы рга К031Н салады . Б ал а бакыт 1здеген, Киядан корin квздеген, Ж етсек деп соран тез деген; Ж уреп кайнап жанады. Бакытка М ш ек жетерсш, Кешуден талай етеран, Кершген жол киырсыз, 1л езде-ак артта калады . 1923 жыл. 128

АЛТАЙ Айбатты Алтай тауы булттан аскан, Б асы к кар — кысы ж азы кы рау баскан. Айдынды Азиянын; к ар ауы л ы — Ш удалы акбас бура кеб)к шашкан. ©р Атгай ызрарланган кекке rain, 0 р ксуде ак мамыктай тесщ биш! Уйм е-.сп кектен булттар корш ап тем п А йм ал ап а к т е а щ н куш кан суйгп. Басы ннаи суын муздай мелд1р булак, Курш деп кдб1к шашып темен кулап, М ы ц турл1 энге коскан сарындарын, Кеш жердей курыш канып еспр кулак. Басы на ж ан шыкпатан шын-куз кия! Ж алгыз-ак кара бурют салтан уя. Теш нде ж ум сак сая салкын Hicri, К е к шалрын, турл1 шешек, ескен мия. Бауырында ак бекеннш ылагы ойнап, Сарымдай сумаидаган саль/п ойнак. У а инркш! Ш ыц кузына кел|'п ш ы рып, Оты рсам кызыл ж 1бек элем байлап!.. Буршттей отырсам мен келш конып, Айнала дуниеш кездеп шолып. Санкылдап Азияра салсам уран, Ж и н ал са Кызыл ерлер лек-лек болып. 129

Томен тал Европада майдан ашса, Серт кылып белш байлап, туын жазса, Алтайдан жэрдем кутш, жаудан кайтпай, Н е елмек, не женбек боп урандасса. А лы скан бауырларга кезд1 салсак, Ерлерш Азиянык жинап алсак, Жанрыртып жер-дуниеш, «ж ау кайда» лап, Лек-лек боп зор майданга 6i3 де барсак. Кара жер кайыстырып канат ж азсак, Алтайдан Европага каптап ассак, Борсыктай канра сем1з мырзалардын, Кутырран сем1зд1ктен жынын бассак. Ж ауд ы ез1п Европадан отсек аттап, Д уннеш урандатып ал сак каптап; Орнатып жер-дуниеге т е п е тевдш, Ж ок кылсак жуандарды езш-таптап. ...0 р Алтай акбас бура кебш шашкан, Темен тап жер кушрентш майдан ашкан. Алтайдан жэрдем кутсек кайтер едщ Б эй п ге басын Tinin урандаскан?! 1923 жыл.

КАПГЫЛЫ ХАБАР Ойпырай! Ж айша соккан бу не хабар?! Дуниеден Ленин Kerri... кайтпас сапар. Сел к erin ецбегаш тап KyHipeHin, М онш актап ыстык ж а сы 6ip-6ip тамар. Аспаннан ж ай соккандай тэн мен жанды E m in кездщ жасы 6ip-6ip тамды. Ж ур екке дэл кадалы п суык найза К ек кайнап к е и р ек п жалы н шалды... К ек кайрат кешрекке кайнап толган Тайдырмас улкен ага салган жолдан, Лениншн Tirin кеткен кызыл туын Еш 6ip ж ау кулата алмас б!здщ колдан. 1924 жыл, 22 январь. Москва. 131

КАРАЛЫ KYH Екбекип тап бугш ауыр жаралы. Кан кызыл ту бупн кайгы-каралы. Енбекпйл тап 6yriK жалпы дуниеде Ауыр хабар — хатка тен т карады. Енбекшш тап бугш екреп жылауда EpiH ж о кт ап, кайры-куйш ж ы рлауда. Каты н-бала Kspi-жасы кунренш, Омырауын ыстык жаспен булауда. Едбекгшл тап бугш кайнап куйшгён, Кара байлап, кару асып кишген. Ж ана турмыс, жалпы бакыт душпаны, Сасы к душпан жынша кулш суйшген. Калын жындар бугш улып урд1 ме? Кеэш кадап, кулактарын турд1 ме? Еш санын шапалактап куанып, Сыбырласып, жыбырласып кулд1 ме?! Б у п н ел ш , Kemeri алып — арыстан, 6м1'ршде жауыздыкпен алы скан. Адамзатка карангыда жол салып, Кызыл кущи дэл кездеген алыстан. Ж ол д астар-ау, бул к екп ел 1м журекке у , ЕкпЬдарек н зе косып, кекп жу! «Ш ок! Ш ок!» деген жаудын уш курысын, Кекке жетсш Ленин тжкен кызы ту! 1924 жыл, 23 январь,, Москва. 132

КАРА ЖЕГ Дуние тепе, Жалпы кедес, Кызыл туга барынса, Ж алпы ралем,. Кызыл элем Кызыл шашак тарынса. Болмай жэб1р, Ж алпыра 6ip Болса кептщ жиганы. Кызыкты енбек, Ж алпы тендак, Махаббат боп иманы. Мейр1мда ана, EpxiH дала, Кандай турте юрер ей? Ж эннат болып Бакы т толып, Керкем flayip сурер ен. Белден асып, Аттап басып, Отарбада келем1з. Айткан жерге, Керек елге, Ацарады — сенем1з. Кысы еткен, Кары кеткен, Заман дэл май жаз едь Масайрасып, 133

Кеудеш ашып, Ж урттын кеб! мэз едь Алып 61зд1, Т астап 5зд1, Экспресс келедь Алып кашып, Дем!н шашып, Кейде булк-булк желедь Эйнекп ашып, К ен 1л тасып, Терезеге тешим мен. Ж ердщ керюн, EMiH-epKiH, Сон да отырып керд(м мен. Ж азды к дем1, Д е р т т т eMi, Ы сты к леб| тиген сок. Квктен тусш, Жерд1 кушып Kyftflipin кун суйген сон. Уш ан теН13, Ж ерд щ сем1з, Тэш балкып иген сон. Ж ерд 1 кврд1м, Е ш м керд!М, Ж асы л ки1м киген сон. Балкып тэш, Kipin жаны, Жасарыпты кара жер. MeftipiMfli ана, ©6in бала, Босаныпты агып тер. Кене!к дала, Туган ана, Квйлеп'н кен квк ала. Ж ан беретш, Тэн беретш MefipiMfli ана, сен рана. Теа'нд! емген, CaFaH сенген, Ж ан-жануар баласы. Твсщ cyrri, Бауырын кутты, 134

С ен TipmniK анасы. Ж1бек жасыл, Анык асыл, Kecreci гул кшмщ. Керкем ана, Сенде Fana, ТЧршшктщ туШш. Жасыл шебщ, Ж ум сак Kerin, Ж1бек емей немене? TeciMfli ашсам, Кекке бассам, Куш толар ед денеме. Жасыл мамык, • Асыл анык, Typai к!лем жайгандай. Турл1 ш аш ак, Кесте ж асап, Шебер колмен койгандай. Жасыл шебщ, Ж ум сак, кегон, Ж^бек шлем демес пе? Кызралдакты, Сарралдакты, KecTeci оныц емес пе? Сары, кызыл, КуЛПН ШИК1Л, Кек шоп шубар — Сансыз гул. Турл! кесте, Д е с т е -д е ст е , Кек горрындай емес пе? Турл1 гулщ, Сансы з сырын, Ж упар кылып андытты, Ж 1бек желмен, Ж ылы деммен, Ж ел т'п жум сак калкытты. Кекрек Kepin, M a c боп ерш, Канша жутсам жупар кеп, Тоймаймын да, Коймаймын да, 135

M a c Heine кумар боп. Э р мушене. Бар мушене, Караса кез тояр ма? Сезпш журек, Еркш бшек, Ж ы р кылуын кояр ма! Калык орман, Байлык толран, Квлбеген кек бел анау! Бш к тауын, Кунде жауын, Аккан дария квл анау!.. 1925 жыл.

m ihe кел Кел|'н Miне, Кундо'з, туHi, Мын. турл1 энмен шулайды. Кейде тынык, Кейде кулш, Кейде ашумен тулайды. Ш алкар кел!м! Ж |бек жерщ, Беттен шеп-шеп суйе ме? Кейде жайкап, Кейде шайкап Тентек цпрюн тие ме? Айнала ушып, Кайта тусш, Калы н кусын ойнайды. Канат жуып, К ебж куып, CyFa шомып бойлайды. Бойлайды да, Ойнайды да, Декгеленш билейдк Косып 6ipre, 9 p6 ip турге Эсем куй'ш куйлейдк KyfliH жырлы, Сансы з сырлы, Кубылады мын турль TopFHH буык, 137

Kywic суын, С уда суду аккуык. Эсем энщ, Керкем сэшн, Квщлд! айна ашпай ма? Ж у м с а к дем|'н, Дертке емш, Касрет болса баспай 'ма? 1925 жыл.

ЛККУ Сэулем акку, Сынсып сулу, Суды сызып сылдыр су! Сэулем сылан, Аппак кылан, А к квб!кке шомылеан! 1925 жыл. 139

ОРМАН О р м ан MiHi, Мунык да уш, Кейде жумсак кейде шу. Кейде тынык, Кейде сулык, Кейде дауыл гу де гу. Калын орман, OflFa толган, Тунжырайсын ш лш , Енбек сырлас, Сэулем курдас, Э р рудан жиылып. Ж ок 6ip калып, Кейде ыргалып, Сен де келше шулайсын. Басты шайкап, Ж елд1 жайпап, Аласурып тулайсын. Аппак кайын, Карагайын, Косылыпты табысып. Сулу терек, Ж асыл желек, Кушактасып кабысып. Кейде кыбыр, Кейде жыбыр, Кейде жумсак желб!реп. Кейлегщ кек, 140

брнеп кэп, Кулпы рады елб1реп. Суд у терек, Жасыл желек, Сэулем саран не керек! Б ш к бойын, К 1мде ойын? Ж1бек желге аш койын. Аппак кайын, Бул не жайын, Ж асарасын жыл сайын, А ппак кайын, Калкатайым, М а е кылады Hie майын? А к кэйлекш'. Суду теки, Ж асы л шашак желекп', Ырраласыц, Бураласын, Квзд1 кайда саласын? Карарайым! Ж упар майын, Ж1бек желмен анкиды. Ж упар шаштын, Кэкрек аштын, М ае болып тэн балкиды. М ае кылады, Ж а с кылады, Ж упар исщ журектк Дертке дэрмен, Таскын элмен, Ж|'герлейсщ бйгектК 1925 жыл.

ДАЛАДА БАЛАЛАР М ш е дала... Bip топ бала, Ж упред* айнала. MiHreH таяк, Жалан. аяк, Табандарын кек бояп. Ж улып сасыр, Салады асыр, Аунап жерге кекжасыл. Ж а с тулымшак, Тап кулыншак, 0цкей асау урыншак. Туы сасыр, Салады асыр, ¥лы ананын тесшде. Совет — атан, Дуние — Отан, Болсы н ш ш е к еЫнде. Келер кезек, Кылыш безеп, Ш ы гарсындар бой тежеп. Туы к КЫЗЫЛ, Колем! узын, iH'iuieKTepiM, тез Tiauil 1925 жыл. 142

B03T0PFAH MiHe; fo p кай, YfliH коркай, Ж ер бауырлап зырлайды. Шыркап бшк, Кунге Kyfiin, Кал май сайрап жырлайды. Б озш а торкай! Толкай, толкай, Канатынды какасын. Рашык жарын, Б ар ма зарын! Ю мге yHiiuii шакасын? Жылаймысыц, Жырлаймысын, Ж 'ярын моншак т1з1лед. Б 1рде ащы, Б!рде тэта, Б!рде даусын узьпед. ' Т урл! куйге, Турл 1 биге, Куйкылжытып баса бер! Ж>бек желге, Ж асы л жерге Ж етер, моншак шаша бер! 1925 жыл. 143

ОТАРБА Отарба шу, Тутш мен бу, Ш а п , ырсылдап гу де гу! Кайнат тердь А йнал жерд1, Алып жуйтю кызыл ту. Дуние*тепс, Жалпы кенес, К ы зы л'туга барынсын. Ж алпы ралам, Кызыл элем, Кызыл шашак тагынсын. Ж ердщ керюн, E mi'h, еркш, Б удан да артык KepefiiH. Ж аздын энш, Жердан сэнш, Ж ы р рып тары берейш. 1925 жыл, май, Москва, Орывбор жолы 144

СЛБАНШЫ К ар а шымды катар Ti3in, Ж ер кыртысын сыдырсам; К ак сокамен жерд! сызып, Айдаланы кыдырсам, Едбек жыры термен 6ipre, Ж ерге тусед жазылып. Кабарыма жермен 6ipre, С ай тусед! казылып. Карым талып, кабак катад, Твмен Tycin ш ш м. Кажып кайрат, жанра батад, TipiuiaiKTin киыны. Сонда гул1 кара ж ерд1н, К ул ш басын игенде, Г улд1 суйген ж 1бек ж елдщ , Дем1 бетке тигенде. Улб^р гулдер ж уп ар шашып, Ойнаранда айнала, Еркелеп, жел TeciMfli ашып, Суйгеншде аймалап. Куш тасиды, TyciM жылып, К ет ер ш п HiHiM, Жадырайды таркатылып, Кабарымнык туйшь О нд а турып, мэз боп жаным, Енбеп'ме шаттанам. TaFH жепш кек соканы, Ш ы м Т1зуге аттанам. 1925 жыл. 22 июль.

KY3fll KYHI ДАЛ АДА Сарнайды 6yrin ж ел неге, Ж апырактар сынсып тулайды? Куцренш б у п н кел неге, Соктыгып мунша тулайды? Кулм ейм ш б у п н мен неге, Тунерген кабак ызбарлы? Домбыра к у й пернеде, Д эл бупн неге тым зарлы? Тунерш кабак кушмен, Т у й ш п н е т ойлайды! Домбыра зарлы ушмен HeHi айтып бупн коймайды? Дом бы ра, к&не, ж ы рлай гор, Тунерген кабак ашылсын! О н саусак билеп зырлай гер, К ею р ектт леб! басылсын! К ар аты , мше, айнала, С у р кетап жерден саргайды . Кокылтак, сырдак айдала, Ж аландап жел де сарнайды! Куарган дала суры жок, Кврк1нен сулу айрылды. Эдем1 турдщ 6ipi ж ок, С ар гай ы п Mine кайгырды. 148

Кестел1 ж асы л киiмдi Кызыкты кез1м к ег п -ау деп, М ай мен ппркш июньдь Ойлайды, «эттен e rri-ау!» деп. Кайнатып канды жаС' кылган, Ойлайды откен ем!рдь Балкытып танд1 мае кылган, Ысыткан суы к тем1рдь Сумандап сырдан суык жел, Даланы жалап кезедь Жоннан жонра куып жел, Дом алап канбак безель Кун сайын aFaui селд!реп, Кек буйра шашы суйылды, Саррайып ж апы рак желб1реп Судырап жерге куйылды. Казакты н Ky3ri даласы , ©н ж ок, туе жок сулайды, Сорлынык койшы баласы, Жырлайды, шыркап жылайды. Койшы ж ур койын каптатып, Б озд аш шырып 6ypicin. Шоларын Typin оттатып, KniMi шокпыт курысып. Жокшылыкты жы р кылып, Д ал ад а койшы зарлайды. KiMre айтса да сыр кылып, Байына жылап бармайды. А ш койшыга нан керек, Боздары шыккаи бетшен, Тонса да койшы ж ан керек, Калмайды койдын кетшен. Казактын кузп' даласы, ©н жок, туе жок сулайды, Ауылра тары карашы! KiM токып кэз1’р жылайды? 147

Сорлы эйел тонып зар карып, Ж упр ед! эне, карашы! Устшде шокпыт жаргары, Д 1рдектеп ерген баласы . Кыдырып кыр мен езекп, 1здейда отын табура, А рк ал ап терген тезект1, Апармак байга жарура. IciHin, тонып кегерген, Ж ан ушырран анасы, Д!рдектеп сорлы неге ерген, Ж алан бут анау баласы? Ермей кайтсш, аш бала, А уы лда оран пана ж о к. Лыпасы жок баспана, Ж арура отын ж эне ж о к. Жып-жылы байдын ордасы, О т жанып маздап жайнайды, Ю лкид! байдын мордасы1, Шымырлап казан кайнайды. Бай-екен уйде ызбарлы, К1лкцд1 майы бетшен, Барады койын 6ip ж арлы , Дэметпей онын етшен. Ордада пысынап бай отыр, А сты нда ю лем , Kepneci... Б ай манкиып жай отыр. Алды нда тотай еркеск Б эйб1ше байдын касында, Кимылдауга ершед. Каркара жаулык басында, «Эй; от ж ак!» деп кершед. Ж а з келсе де жарлыра, Ж ады рарлы к кецднс ж о к . М о р д а — орысшасы иттщ тумсыга. 148

К ун туса Да зарлыра, Ауылда эл1 теши к ж ок. 0 3 iaai кедей тедгерш, Кемд1кт1 неге жоймайсык?! Турмысты езщ MeHrepin, Буйтуд! неге коймайсык! Малый топтап баккызып, Бай-скем уйде жатпасын! Ордага отты жаккызы п, Рахатка ылги батпасын. Буйырган дэмд1 тэта тур, Тагдырыд айкын жазылган. Kepin де бар, жататын, С епз жыл бурын казылган. 1925 жыл. октябрь.

АНАНЫН. ХАТЫ Байрус ана хат жазыпты, Депт1 «балам сарындым». ¥мыттыц рой б!зд1 Tiirri, Bip келм едт негылдым? О к у i3flen кеткешннен, Ауылга 6ip кайтпадык. Bi3 не кердж жеткешкнен. Е л ге кеп уэз айтпадын- Балам едщ емшек берген, Тун уйкымды терт бел in, А нан ед1м ж ап а керген, Сеш ecipy дерт болып. Ж а с куншде кеп ойлаушы ем. С е я ! элдилеп Tep6eTin. «Арм аны м ж ок» деп ойлауш ы ем, К алка м весе ер жетш. Болмай шыкты ойлараным, С ен ж1г1т боп жеткен сон,, Калжырадым, ойла жаным, С е н алыска кеткен сон. Тал ай жы лап журупп ед1'м, CeHiH бала кез1'нде, 150

Неге екенш бшуш! едщ, Кдлкатайым, езщ де. Алданышым кадкам едь Сондл менщ куатым. Сен тунгышым — маркам едщ, Б ар кайгымды жуатын. Кермеп ед1м жар кызырын, Bip сен едщ тшеНм. B ip сен едщ бар кызыгым, Шыбын жаным, журепм! Карай-карай кершгенге, E x i Ke3iM торт болды. 1ш кайгым ж о к сенен взге, А ш взеп'м врт болды. О й л а, e m i KiM меш ку тп , Картайдым, кем саулыгым, Y cri-басым тозып 6itt1, Тозды баста жаулыгым. Кетсен «балам» вз алдына, Мен не болам, бin езщ. Елестейд1 квз алдыма, Бала кунп мщезщ. Бала едщ сен жыламайтын, Еркел1кт1 б1лмеуш1 ек. Ж окты бер деп сурамайтын, Ж ане орынсыз кулмеудл ен. Отырганда от басында, Ертек айт деп коймаушы ен. Турымтайдай боп касымда, Тындауга 6ip тоймаушы ен, Ертек айтсам нанушы едщ, Кумарланып, кулыным. Квз1нде от жанушы едЬ Салбырап кос тулымын.