Сейфуллин Сәкен- Өлендер мен шығармалыры

Серт майдан биллям eric ете-мете, E cine ал онык журтка эй гш гш ) Сулуы м , мнгаз денек бейне сул!к, Ш ы бы ктай кек сым куры ш сы л ак кулис; Бул ж азгы ceprri ericre баскалардын 1ш!нде 'к е н ш м сенген сен 6 ip тулш! К ал м ауш ы ен сертп' ж ер д е, ш у , — дегенде, ©згелер калушы ед, сен удегенде. О сы ндай майданда тез куйлен унй ен, Ш ал д ы гы п , арып кейде ж уд егенд е! К э ш енд1, епске куш сал асы к б а ? М ерт кы лм ай, ерлеп б э й п ал а сы н ба? Ж ауд а д а , жарыста да озган, досым, ¥ялтып бу л ericre каласы н б а ? .. 14. Кызыл аттын. ce3i Ж олдасы м сезще eiwi к е н ш м толды, До сты кпен ericne серт — э кел колды1 Козды ры п сез|‘н куат, бар денем е, « А т ш а б а р !.. » деген ундей ж е л ж бодцы. Сездер ж кекМ и д ! шын ж елж лрди, Ж ар ы с к а ericTeri ел)кт1рд1. ¥раны н ую м еггщ куйге косы п, Ж у п р г п н тал бойыма электрдн Эри не, cQ3iHe енд1 тугел нанам ! Ж аркы рап кунше ашылды кещ'л санам. Тек, керсем куйл! атгарын керсш ауылдык, Н ам ы с к ы п , imiM куйщ назал анам ! Сол ар дай б !з де куйл'1 болм ас па едж ,— Ж а у г а ж о л бермесе дел, ы залана м . Te3ipen ж а у кастыгын керм едь деп Ыза боп кейде эшейш, куйш-жанам! Мен сеш са н майданда уя л т п ад ы м ,— Ericre сол шабыстан калай танам? Б эй п ал м ай куш карыштап, ар ем ес пе, — Аддканда cy rri TeciH Ж ер — улы анаы!..

М е ш м е н ш ын екп!нд! cepiK болсын, CepiKTiK шын суМ скен 6epiK болсын. © 3 iK д е айтып турсын, д ем ед ж , деп: « К ы з ы л ат кэд|рс1з, т е к . Kepiк болсын» HaFbra дос жолдасынан, кем кермесш. 1стемей куш ipinceM м ен,— ж ем бермесш. Ж о л д а с ы н — ic re к е л ж , ж а у д а cepiK, А яусы з жау малымен тен кермесш! Е н д !, те к, шын екшнд1 кол ы м д ы алсын! Баппенен жемдеп куту толымдалсын! Э л п айткан Сталиннын ж а к с ы шарты Y3fliKci3 ic жузшде орындалсын. 15. Е л ст ен кейш I. КЫЗЫЛ АТ БЭЙГЕ АЛДЫ К ы зы л ат бэйг1 ап ка й тты e ric жайдан, Б1рнеше кун stti де e ric ай д а н ... О р аты н ол erinfli кун де жетер,— Т ар ы д а кезектеп к ы з ы п майдан... К ы з ы л ат серт майданда м ар т кылмады, Ш а б ы с ка ж алдылыкты ш а рт кылмады. B o ftr i алды куйшз ж у й р 1к к у л а ш созып, К ол хозы н бул жарыста арт кылмады. К у л 1к' т щ бул шабысы,— ерлеген!, Н у р болып ж аусын ж е р ге терлеген1. Е гер д е бул шабыста бел а с п а с а ,— Ж о л д а сы н болар efli ж ер ле ге ш ... 16. Кызыл а т д а к е л е й !к .. . I. Б1РЕУЛЕР КЫЗЫЛ АТТЫ ТУИЕ ДЕЙД1... K o H i, акы н кызыл а т к а ке л е й ж те1 Ж у г!р т 1 п , буландатып ж елей1к те. Ж о л ы н а кызыл атгы н KiM не шашты,— Т е зекш е найза удп'мен TepefliK те! 407

Кандай ж ур т кызыл аггы не деседт? Н е д е сш , неге жорып, «к ен еседЬ ? Н е д еа'п , кецескенде, кылкындасып, У закш а мойындарын текесед1? . . Б1реулер кызыл атты туйе дейдй Б1реулер шабар байтал-бие дейд1, Б1реулер кызыл атты дуры с таны п, Акыннын жазган ce3i ж уй е дейдй Бгреулер, кызыл атты «б е л сен д ш к » «Эдет» пен курту ушш куйслейдк Ж эн е ол ар : «сум белсеид i бтз 6i3-ay> деп О кы са кызыл атты уй елейдП . 17. Б1л1мд1 сыншы мен ты рац сыншы Талдауы б1л1мд!шв сынга салы п, Шын ж эрдем тузетуге сы мга салы п, Б ш м д ! сы н тура жен а'лтегенде Эуелейсгн кулашты шынга салы п. «Сы ншы мы н!» деп, ней м ак ау тагады тек, Ш атаскандай нак 'здi жымга салып. Б1л!мге бай болгансып кулк| болад, 9 л iH б1лмей ecenTi мынга салы п. Мешел мэстек секши тырбакдайды, Тарталмайтын соканы тынга салы п. Кекш е ко ян секитд) тыракдайды, Аягын ала алмаган кумга салып. Д ар и га, ты ран сыншы т ы р ан д а г ан !. . Сын нлрк1н киын жол гой б у р ак д а г а н .. . Оп-окай енер -бш м устата м а, Сек!лд1 жорткан тулк1 буландаган! 18. Курклайым I. КАНДАЙ ЖАН КЫЗЫЛ АТКА MIH ТАРАДЫ? Кандай ж а н Кызыл атка м ш тагады ? Т акканда, не деп оган сын тагады ? «MiH тапкысы келген ж ан т абад ы гой, Б1ракта, ол «сынды» оган KiM тагады ?

О л ссыншы» сум «белсендЬ пасыктар ма? А р ы ж ок адамшылык,— жасыктар ма? Ш ол ак атак, жылы орын алсам-ау,— деп, Ж орталап кол жалагаи сасыктар ма? К ез бояп, «рапорт» берген,— заш'мдер ме? П од хали м ,— ею жузд1 таш'мдер ме? ©TipiK цифр 6epin ек!м етке,— Колхоздын малый курткан «м эл 1'мдер» ме? Буларды ц «сындарынын» мэндер1 бар, б з ш ш е эр кайсынын,— эвдер! бар. Куларды н сын-сымагы,— 6 ip попшм сын,— Б ол са д а ш шде усак, «нэндер!» — бар. К ей ж ерде, «белсекентн» — аиасы бар, Биш ар а,— «сын» жамылган тэры сы бар. «Сы ны на» булардын да кулак койдым: в зш ш е суркылтайдын барасы бар. 19. Т е к ецбекш) тап сыны тузетпек Ен бекип тап сынаса, кызыл атты, ©3iHiKi кып сынар, ж акпай датты. Ж о л ы н а басын тжкен достарынан,— С е н е м ж , айырады, ж а у мен жатты. 20. Акынра I. АИНА АЛДЫНДА К М ? Акын, «ер» с е т дос кып калагап юм? KyftiHfli алтын сазра. балаган KiM? Сазы цн ы ц кумш куйш сынга салып,— Терендеп кез!н caFan кадаган к!м? Ж а бы р к а п 6ip нэрсеге капалансан, Куйзелш журек-бауыры канаган KiM? Кейде ж а н , нэзж куйдг т!легенде, М айда ескен ж!бек ж елш е жаларан KiM? Ж а к п а с а алтын саздьш кум!с Kyfli,— Шэу|'лдеп, итше сеж «талаган» KiM? И ттерд|, вз!н елеп «кет» демеген,— К уал ап тастаура шын ж араран KiM? С уй сш щ жаксы iciHe, кунше кулш, С е н i авдып. кимылынды сан аган Kiu? 400

Айнара кезщ салшы алдындары,— Кермектеу езу тартып караган k im ? Куйерлш, турл1 мшез бенде де бар, Акын «ер » — кулю мшез сенде де бар. Дессйип: «кейде» айнара тек1п тура,— Кермектеу карайтын жэйт менде де бар». Акыннан, акын жай-куй, сураспай ма? Ж ы р шертш, куй куларын бураспай ма? EcTireH, керген-бшген, жырды Tepin,— Оюдай кестелеген кураспай м а ? . . 21. Алтын сазым... ж ан куш м... Алтын саз, енд! куймен еркшдейш, Шарыктап сулу куйге « ж ел ти !» деЙнс. «Толранып, куше сымды эсем куйлеп, Сыккылдап нэз1к унмен серпих!» дейж. Сырлы эн ш кумж сымга салдырайык, Кос сымды бес саусакка шалдырайык. Сызылтып энпмеш куймен сейлеп, Ж ан мейрш сулу куйге кандырайык. Келеме жердщ сэн! саз болмаса? — Эндеткен акку менен каз болмаса? Сулудын сыны эдем! айтыла ма, KyMic сым, алтын куйл! наз болмаса? Ж ан куЙ1 м , ш ергпн жы р ры п Кызыл атты, Сызылтып нэзж сез1м махаббатты! Ж1бектей куймен толрап аяладын, Как шыбык, куралай кез сул у затты! Ж ан куЙ1'м , кайнаран куй сыйыменен, Унге сап алтын саздын куй1менен. Кулштг суксыр мойын сыландаттын, Ж а з ж б е к желдщ ыриак бшменен... KyMic куй шертпей кайтып туралайын. Куй шертпей кайтып дастан куралайын? Шарыктап тау туйгынша кекте кез!й, Кираштап канатымды буралайын.

К ы зы л ат, суйген досты м, еп'сте оздын, А й н а кез, суду унд! куралайы м! О р а л ы п наз мойнынды куш ып сенщ, Ай нал ы п сылап-сипап булалайын!.. EpiK ci3 оянган куй ш арлап кет!п, Л аш ы н дай шарыктады шектен етга. О йн аты п алтын сазды уак ы т бэлдщ, К еш е гер уйткешмд! рапу e r in !. . Ж а н бар ма канатсызда сенен жуйрж? Ш а п к а н д а булдырайсын ок,тай суйрж. Ж аркы лдап туярыннан от шашырап, Ж елм ен ен ыскырысып ж ал мен куйрык! Ук1мет «куралды кут, м а йл а» деген, А й р ы к ш а атты кут!п бай ла депен, Огандьг жаудан KopFay кызметше, Ар т ы кш а жуйржтерш сай ла деген. К у л 1'п м , енд1 мше, булан асы н , Б у л а а д а п еркеленш сыланасы ц. К у й л е н ш к у ш и тасып, ш апш ып, ойнап, Б ('ленin , ширатылып кы наласыц!.. 1933— 1934

Б13 - КОМСОМОЛ (Комсомолдардыц кепшШк елец маршы.) Б !з — комсомол — ж а с кайратты, П ролетар табынан. Bi3 шалгыншы ушкыр атты, А лды кгы сабынан. К а й ырмасы: Б а с кыздырып д акгы л жолды, Т ура тут таякты. Онды-солды, онды-солды Tipen бас аякты! Е ш 6ip жаудан сескенбейм13, К ур еске дайынбыз. Кокте судкар, жерде тулпар, М ухитта жайынбыз. К. а й ы р м а с ы. Ленинилл ж ас epfli cepiK, О ктябр ь TyFH3F3II. К ур ес уш ш берш Болатпен бурызган. К. а й ы р м а с ы. Ленин жолы — жолын дангыл, Маякты тузу жол. YpniT ж ауды , досты т ан кы л . Л е к-л ек бас, комсомол! Кайырмасы. <12

Компартия не бу й ы рса — 1стейм1з так турып, Ж аудан елд1 кузетем!з Эркашан сак турып. Кайырмасы. Сакпыз дауам карауында, Кузетш Отанды. BaFbm жэне эр ауылда Кырман мен котанды! Кайырмасы. Б ас кыздырып дацрыл жолды, Тура тут маякты! Онды-солды, окды-солды Tipen бас аякты! 1935 жыл.

ЕН.БЕКШ1 ЭЛЕМ CYHIKTI ¥ЛЫН УМЫТПАС Bip жыл толды ер майданда елгель Жанран шырак капылыста сенгель Кара ниет, арам канды ж ау оты, Кесем ерд1 туган нудаи белгелИ Дэлдеп тиген аямас сум топас ок. Куандырды пасык жауды дескен... «шок!» Ерд1к яуы каЬарлы унмен кущрендк «Кек алура!.. Сум душпанра ракым жок». Сумнын о ш жулды кесем уланды: Kahap унмен нулы ел кекке буланды. Куй!нд1 де тез куртура ант етт!, 1ннен fare тырылран сум жыланды. Катты батты сум жыланнын шакканы, Топас октын кек жулыннан канканы. Партиянын ен кымбатты ер улы н, Такдап сумнын, андып ж у р т атканы! Куанба эл1 , жаны кара жауыздар,— 1шк1, сырткы арам кан^ы ауыздар.— Енбекш! элем cyfliKTi улын умытпас KeriH кектер пролетариат бауырлар!.. Партиянын курыш жолы кайыспас, Жана ем!рге бастай берер, тайлыкпас. 414

Сталинш н соккан етк!р алмасы, М ы н бегегп турар, м э н п майыспас! Ленин туы Сталинш н колында, Н у с к а п кеткен улы кесем жолында. К ир о в нуы бакытты ем ip жасауда,. К а си ст п би1 к тудын сонында. 1935 жыл.

АЛТЫН KY3 Отанны к киырсыз кен даласы нда, КеЫ лген сансыз елке саласы нда. А к басын алтын шалтан А л ат ауд а, Сы нкы лдап куй жантырган арасында. Алтын куз биыл твтен куйге толы к, Ш атты к зор ауыл, аймак каласы нда. Биыл ш ат вте-мвте жаркын ш ы рай, Туы скан не турл! улт бал асы нд а. Ш аттанды к кекке эуелеп ap 6ip т у стан, Есплед адам тупл ушкан кустан. Алтын ку з вте-мвте булбул куйл| Биыл ш ат б1зд1к байтак Советстан . Тетенше шалкытып мэз биыл б1здй Ш ат кы лды бэр!м!зд| ж аркы н жуздн Конституция советик кабы лдантан,— К еркейтп биыл твтен алтын куздк Одактык V III шушл жиын, Керсетш дуниеге акыл миын. Алтынмен улы закды жазды кепке, Сэнд! эсем сэулеттенд1 ку зд щ Kyfli. Сондыктан биылты куз мерекели Ел1М13 вте-мете берекель М эз-м айрам барлык улт ш ат , б е й ш кен. M iне осы т ы н бандиты ел етети. 1936 жмл 416

МАЗМ¥НЫ Сэкеп Ссйфуллин Да.тадя (арнау) ....................................................................................... 25 Асырып тез аттандык.............................................................................. 27- Тергегеп болсак айтайын...................................................................... 20' Акша кар Далада Кырда . . Кел, ж!г1ттер Аляскамарка Камаудан Сагындым Гулпарым ШаЬнт болгая достар’ гиа . Турмеден кэшып шыклалда Бабаларыма ......................... Камыккан к э н !л г е ................ Жазрытуры ............................. Жас казак марсельезаа . . Кашкыннын эуылы .................. рКел кайыкта ............................. Кара aflFbip .................................. Bis Кызыл ерлер ................................................................................................ Ц Аспанда .................................................................................................... оу Ендт акыннын сандырары . Уллшылдын сандырары ...................................................................... 'ь Жолдастар . . . .............................................................................. '• Жумыскерлерге .................................................................................. Юмде KiMHiH таскын судай кайраты............................................. Б1зд1ц турмыс эк спр есс..................................................................... Жаагы тунде ..................................... ..................................................... 417

Кетпейтш естен рашык жар! Коштаскан жер .................... Сеэ зайыры наданра............... Разал . . ........................................ Май айында ................................... ЖуреПмнщ сокканы.................. Кумарым . . . ....................... Толкын Арка сулуына............................... Сэулсм ....................................... Жака ж ы л ....................................... Ой cepiriu.......................................... Калтасында б'ф еудщ................... Дуниеде керкем куйлер кап . Кузетш! игтер . . . . . . . . . . Поляк акыны Мицкевичтен . . Жапон акынынан ....................... вткен кун .................. .................... Тау !шшде ................ ...................... бм’.рсо рашык............................... л!аржан ............................................ Акку кус ....................................... 1922-192# Жас к 121 Асланга уш 122 Жазры Дала .................... 123 Булшык ет ........................ 12& 1лезде аргга цалады . ......................................................................... 128 Алтай ......................................................................................................... 129 Кайрылы хабар ..................................................................................... 131 Карали кун .......................................................................................... 132 Кара жер .............................................................................................. 133 М1не кал ................................................................................................. 137 Акку •I ............................................................................................................. 139 Орман . | : ........................................................................140 Валалар ................................ 142 Бозторрай ........................................................................................... 143 Отарба ...................................................................................... 144 Сабаншы ................................................................................................. 145 Кузд! кую д а л а д а ...................................................................................146 Ананык хаты ....................................................................................... 150 Аната жауап .................................................................................................154 Оовегстан (поэма) .............................................................................’ \" 418

Аккудын айридуы., (поэмй) .................... ге? 177 Сыр с а н д ь щ ......................................................... 180 1926— 1929 185 Совпарттагы карындасыиа.......................... 189 От арба мен ак тебет . . . , .................. 192 Ауыл байрус м ш екей.................................... 197 Карлы аязда ..................................................... 198 Ызгырык аязда кедей ауылы .................. 200 Ызгырык аязда Жумат уй!нде . . . . . . :'0 > Келшшектщ 6eciK ж ы р ы ............................ 205 Келшшек о й ы ...................................................... 208 От арба терезес!неи........................................ 212 Баспахана ............................................................ 216 Т|'зуш!лер................................................. к . . 219 Жыл басы карлыраш !................. .... . . . 221 Турмыс толкыныида ..................................... 225 -Чжан Цзо-лин (п о з м а )................................ 244 Лашын энпмес! (поэма)................................ 250 Кокшетау (поэмадан у з ш д О ...................... 305 1929—1936 306 Октябрь кун! ..................................................... 311 Май кун! ...................................... ..................... 316 ¥i«j майданда жумыскер табына . . . . 319 Кыз&л. эскер марты ............ .......................... 322 Кара а р б а д а ........................ -. i ....................... 324 Польша жумыскер табынык уэк'шдерше 327 Току \"фабрипиде . . .................................. 329 Сылаушылар ж ы р ы ......................................... 331 Калаушылар ж ы р ы ......................................... 336 Маузер . . . . I .............................................. 338 Жазпя е г ! с к е ...................................................... 343 Социалистам ..................................................... 348 Даладагы жана к у й ...................................... 352 Т р а к т о р ш ы ........................................................... 361 К о л х о зд а ............................................................... 385Г Альбатрос (поэма) . . .............................. 412 Кызыл ат (поэмадан y a ia a i) ...................... 414 Б13 ко м со м о л ..................................................... 416 Енбекш! элем cyfliiCTi улын умытпас . . Алтын куз . . ..............................................