сд1. Коржьн: толы жака «Нчшглрлии баска Семсйдш Жак- дарал кеносе! ш а л а ш и «Облистах Мдлшдсыс» атты тазетт! Жане Мкхайлоптын АбЗйга жазган хатач бердь Михайлов киска жаэмгтты. Bipax болтан жайды. зо р ите малди болтан (Жсми хзбарлар бэйыжпа тугсл айтып- ты. «Bipimai март куш Нетербурп*. «уилЬп caF.--? бip «Си odiisK арасиндд, езжш кыекы сарайына сойInдсп *айгып «еле жаткяи патшаны, адей! тосыл ясургеи ддам- дзр аткап да сол хун) хжьаюркаыдя«мгакраснйтгаысxeб.iоjcлtvт.c»n., туе ауа бергекде. папна ауыо Атуш’ы- кын бЦ>азы уста.-,ran дейд!. Бул хабар жалгал с-мсс. уйт- ксн! блрльгк Россия халхыва, тол б>рзнон март кун: гунде телеграммой mo.tim еткск — iiaxi ic министр), генерал адъютант граф Лорис-Меликов. Екшип сондай хабарды оэгс папиалыхтарга, цкрхуляр хггпен сырткы 1сминистр! гтаи-секретарь Гири anwtiu елеен». Евгений Петрович одан арги х&бардм да лйтмятк. Бунксы —Степной генерал губернатор ж^бгргаи буйрык бойнвша. Covert шаИарипда болтан terep жайь:- С ет Г: губернаторы exmiiii март «yut mahap гариизеишн «ый* нал. бзрлык кетеголерд1ц киздет aoci ааамдарын жийнап, ей эуел1, кала болтан патшага панихида е—к.чдipinxi. Со дам сюи барлик соллаттли. лауазым нечг» ащаилардан бл,-- тал, журттип барлыгыиа жала патшага, yu:in:::i Алек* сандргя. ад.тл кызмет сту yaiiii аит беркзггн. ОсыидаЗ рсСми жайлгоды а&тумея катар, хатынык аягыидз Евге ния Петрович, жасырын жарлык боЯьтша oaiiiiti кизкет- тек боедтылганмн айткан. Жане Абангя аз *ил тастал: «Mini. Ибрнгмы Куняибаевнч, лу1г.-.е,:с осындяй уакыйга- лар Солил жатыр. СЬге од жайды тех БаЯмагамбст ар* кылы хабарлаиып хою жети1л:хл бела? « а стен? Ахп:> кыда ханша кызык белея да. tuahapra кел!п мынау жзй* ларды от кудап mu лбом сета койту тергс болмаё’* дсп КоСыпты. С т ей я Ч (ИрдсиЧИр газсп «Облыстык Мал1мдемс», пдтшвнь-ц «Д|м: 1урали Ммхайловтын хатьшян артык cm- нэрсе жаза алмапты. Абяйдыи хайран болтани бун деfu а кошемег-ш хуллар нелер ияиатгзу, балзиаттау свзлердЗ гекос жерох едк Эк4мдерд!ц тукхыгы тле.ча niiii, квзге каи:ны тягсядей, eci ауыл кап тур ма? Буишалых сезге саран балуй, б1р ур1кхсн лагдлристы юерипкеидоО мс. катай? — дел ойлзган-ды. Осыныи сртем1|ЦС пар атты трашпешкегс Абай мен 2<*
БгЛиагамбет ката? огырып алып. СемеЛГС таргты. Жер кл' и, жол -teraiiVM. Беге; болар шалишх та. баллах га жок. Ыстык пен т а к да ерте кектемде жасяргаи дуние- niii коркш бузык apa.iacnaraa. Жол 5ойы: тыхир бёгеге, ж ас жауылша. жаиа бурлеген тобылгы, ерте шыккан агалдак. тыкыр жусян. Dopi де Лкккжи мен Семей лрасыадагы кара; жоталарди, узах олкелер;и. булак, Оасггу, келпНктёрд! тупгл жагалаи, кок туррынме!: кор- шакан. Жолаутимлардын алдьгнан жумсак капа коныр сал ки и сотады. БайматамОст op acypicre шэгтшап балать-н. Ол аяц хен булхек легенд! Gi.'iMCiijy. Кмсган мем жел ишккан пар куланы, осыпдан журэстер бслса до;:, eoi суытмп. жэра- ты:: журст1н. Каз:р сел каражал кос куда терш»,1ест*:11 узак жортзды. ЖурНиш1дерд1 кажытлай. Kon'T,v::uipia журедк Кок жайкын, алкурен бетеге арасында тыпыр- лзи тыкыр салил. жсл усгтк!н нмйыршык тасты, кы и-ылт xcpiiuiiie шыйрох басады. Буг1нп «узок жол боЯындз, Лбайдык касыада катар огырып. а гш учын бнпйкпеи yfiipe яЯдап койии БаЙма- гахбет. б!рнешс кун бурый аЯтилм&к калган «Черный Вех — Марта» романыи хлкая Orin. сейлеп келсд:. Бул романный шыгырман уакыйгасы, п.тглалых д»н1- иеп он ;:ini баска болтан аса б!р тазиз «сил xcirh, Лик Жлйыкда. Сонык д'идес:. таза журек. ер х<шрек, алып батыр Кызыл Сакал жяйында. Инквизиция сотыиын а л 6ip аяр тыкшы жлс осы, эйгддси тынкам катал хки- натхер Черный !3ек турасында. Онын ем ip бойгы босекел» тайталас душпэны. ойеллсл шыккан хайсар. айлакер .Марта турасында. Черный Венке жзуыхкан М арта— Диш: кугкаратын комекии1нк 6ipi болады. Дик пса Кы зыл Сокаллы «урытм уягаратып, соки иа тускеи. Лейден шаЬарыниц хайды кол. кагал соты бар. Сохыр гулам а- лар, жауыз сонмла? бн.чеген — Инхонэиияя соты. ^ Бул эцНмелё, язямвтгык УЛ5С!| слналы касиет те бар. Кудай аш н ауызга алып огырып, куйте тялай жаинын каньсн толпГтозак ззабын тудырып отыртан. зор д1п басы, ра- кымсыздар бар. Толкмясыз су жуз1пс жлокырап, «ул:п :ы,гускен ай сзулесшдеб, апнах трийка'з. игле журск махай* 6а арманы да бар. Кдранты торен зындан туб* tлей, аяныаим бЬмес. эд1летп танымас. комнат кеудсд! Чер ный Вех бар. Баймагамбет осыларды энные «венде. **»
Kiisip сонын Сэршш талабынан, liuisi сирларнпап жорзрц ; турып, едкт сыгшысм бои, онпме стеди Эркайсысым взБ j нщ орыи длрсжсс1ме ошмыс. тэрбие, б1л:мйю карай ез iwiveii свйлстель Шытырнан уакыйгалы. жуэ туГкннен i Tyrtiiiren кыйын энгюге. Сол кш ы к ромэнныц штдпха жа- зылгак курылысин Баимагамбсг бузбастан, жашллмас* ■ тан, жэКляп oprise.ii. Осыидан рэмандарды sfhyra нуискании» Gcpi Баймя- 3 гамбе?, бурый 03i дйгып журген «Мык 6ip туши», казак : <*ртст1лср!н, парсыньм «Кырык тртасыи», tvjtkIhIh «Бак- тажырык» бурын вткен сабагы дсп Giaoai- Кипр, сОКТЫ жьглда, оларлы айтхмш вмес. Окымысты окпмепп боп, тыкдаушыга: «есгксц мыигмы ecrl! БаПмагамбстп кзд'р- лей (Илсек. осимен кадЦме!» дегенаей болятын. Шыгыс пси казак ертеплеркген ад бул купле зек Рус- rcMAi, Жэмшигп, Шоркси, Yni сокырды. Сештбатгалдм ж-шс казактаны Ьил-Жайык. Жупар порыты, Ер Tacritcri гаяа аГплды. Олар, Бдймагамбстт сурыптялган. эейцй- ле-жазилган аумас, уммтылиас кгтвбыздай. Эркайсысыи кс-итк; отырыггзн ст шохезкпе, содзк кейш уза к ганда коп отырып. таги iiireiin зпайра дей т айп м барып, бсс-алш сага? энпмелеп б>т!рет!н. Ергехш! Байк-агамбетк жака- гы ip» теп ялгзн онггмелерже Абай мен o«cyi коска:: Ка рона романдары, ормс романдары бар. Сочыц кадЗрл! 6ipi Байчагамбст айтуында «Петр Великий* атадады. Сохатый, Дубровскнйлор жуг-е.и. Лк журггая барып жа- бгйыляр p;iKi*ci!i жгилаг.)и «Вадептяи Луй» пемесс «Чис тое сердце» ай-тмлады. Жопе «Ягуар Медленен», «Ач»ч к француз», содам Mine «Черный Вех -Марта» бол ко- Geflin кале жатказк Бзбмягамбег «3i орьк.нгя окымаген, мусчлманшз окуы да жок. Ырак АбаЯдын окыгам ш п ик кпабынын 6opi бутан Terse, ийтылады. Осиндай кеп кггиппен теньку Бай- магзкбсттт Milicaiwe. ainihi-кубылысына эсер елеен. Бел ил! мжсялердс, езш устауда, ол жай казак сикхи.: «пег. АбаГиын б а’иеэуышиа ад, бобина «оп жуть::1 жухтыршн- дай. 0а ортасыыан взгерск бон 'Калигтиган окымысты, хат танымайтын окьемысш, Cip плуин, батек жй?: боп барады. Бул хезде кальщдап. жайылып шыгып кеде жаткам, сар сскалы. улкев ereip кок коз:, туксигек кабяктары жо- нс кмектеу келген. кееек ыуриы бар! дс БаЙчагамбет» т! Абабдык оз!нс де, кейде, озге каз: ктин боучисн эзГСШс
л-мчогсд;. Krjijut*. Лбайга БаЛм:т.'.-мбет, казах ж1Нт! сы- якты емее. озте 6ip гукымзан ц&лгем, серж дос сыякта- налы. Кызыл СаКаддын Дики хугккрула* ы м я л ллitас от кгйраткн аГпхяняа, ЛЗаft Бзйма! ;г.»5стко ан-таи Зо лил, cyflciHKt .каргйды. Доегь-к ушIн жли берет;я ryrad 61т!мдш1к, кесех адамгер-тш.бк Кызыл Сакалда бар cxeiti рас болса. Абаftга ксй СЭГтерде. сондайлык тауакды яос- тык осы Баймагамбеттщ «anics де табылатын смакты жал»-рхАха1бйваддйыь.БаймарамбстхеcySciHin, такдакып хдрауыпхоя Тобмктмнын, ЬЬгызбзйдык бугшп ортасына мыиау калиБлПмарамбет бурый бггпсген злам. Абай Эркылы жегксн коп эпы. anux, баскяшз, жэна адам crin тэрбнелв- гсн. Байыагамбог аса тура мшеэл!. Басы кетсе до шынып жаныдьш, жален и айтуды б1лхейдс. Жаке Абай ушш си одпрлё 6ip M>ue3i — вшуакьпта Баймтамбет алэм «гл сдам арасыка соэ тасып, б-пеуге fiijxnui ре»1ж!тср.озк сы- быс актып корген емес. Сырка бержип, Лбайдык ей жа- КЫИ iHid мси жарымап да мыкты. Быйыл кысга Эйсером бул гуралы 6ip ска айтып едк — Баканами Абай сирый жасмргьгптыгы cornua — «Магашка GyriH танертец Абай не дед:?» доп суросам: «Е, мен хайдаи б1лей1н, ззшен сура» дел, соны да айг- гпаанйыдыс.оАшбнаай—ды7нirroralain«бшалсатскые ааыгармаймин дси киыкмситаенге- турала оке сэзш жетх;зсем ле к и п я т болар» дсп ойлайди деген. Kict м;незше KOueii жуГф!к Ойгерш еяшае окшау сын жаса- F3H. К,зз!р Лбяйдын eci-to Ofirepiv.:i':it Бай магам бег тура- ли айтхан баска 6ip cosi де тус:п хследх Бакан c b аркылм орысгар жайып кол ecrln, ко- Н1ЛГС кун токып алгак. Ti.rrf осы хунде ©3i дс орке мшез- <ii боп барады. Капахша кэлтарьхынди бммейдь Tiici.i, Kyftciu турасынан 6ip-ax тартады. Жопе m i жаксы X:орыс, адял кони, таза урыс Осылай болса хорек! — деген- Каз!р Абай, BaftMarauSaniK осынлай ooreiue халыпта- н м коле жлткан жайып оЙлаумеп катар, нитей 6ip нарсс- гс вз!'к:пс ырзалЫК c n i. Описи орыс хггабынан 03i алый журген горбке жошндг си злгаш желтлеп, жыя онллган кок<айлмы.ае..дro!БpжсаiкnуйсTрммiг-а'с.змг-э:амзуб!сжBтоipскaк.KеАу,мцмдЬезисеакнмур,KOбзpакiкыБспааймм,казтеяааарм,ббиосоглксг!нжм!пеа.стыетпе-
рэч та, Лip беткей бЫмдй шьсшшлыа охся!? Сондыктаг булан клал i.ii айкынырак хер:нуге ыумхш 6е! Енлеик^ Баймагамбеяте меши казни: калпымпии жарты, лгал гул; асы турган жок па? nip ссспгсн бул мен:ц ай:;..ч, «■-I ортасыяда жур:п езгерш теле жаткам яламдыгым: щ гйнасы болар!., деп тотнлылады Лбай. Ырак ол бул ойын, жолдасына pciikirri болама дсп. айглай. ipxin каллы. Окын оряйына Бзймагамбет анпкесйи кун бойы узяк жол уст!иде кеп айткызып коле жатты. Ол енпмесЫ 6;ripicn сок бурыкгы датды бойынша. уакынка шпвдеп Дик. Кы зыл С.ака.тдардык юсйбф’ сырлы, иорл1 сездогнк Л',-.Л вцдсп. корйстей тус1и, кайта айтып бср.и. Булар жол бойы Кушжбайдл, туе ауа ат шалдырды. (лила жол аэыктаринан вздери де тамачтянып злил, куш бойы толассыл журген. Осы кучи ел жата? козле. Keuiirin жургем жолаушылар Типбех какпзсып хсп ха- гып одп Дал осы квкпанын губкте жеткешис Баймлгзм- бет ромзндары rtipiuen сок 6ipi айтклып, аяктимий созы- ла «си. ермсоэ токгагян-ды. Бул жолы Михайлов леи Абайдык кеддесулср! бу- рын.гы уакыттярдан жи!лея, окг1мелср1 ер кезде узах- узак болысты. Сменяй Пслрспи': Абайты калтен хергх еткен досыкдяй, куанып карсы алеяк. сснгы ан. да. наипа e.ire.ii кызмегген шыгарылып, бос журген. Икеуж!ц кездссуч Жупд1з-ту*и талгэу'сыз. ерк:н болды. Хатка жяабаган квп жацалыкты Михайлов Абайга ал- га!!1кы кездескепде-ах аГпкйя едЬ Апрсльдш бге ке.б Оолгандыктан Питердс болган лор уакыйганын арты кам лай .халдергс сотил жаткапын Михайлов ecii:i, б .ил отыр скен- Паттааиы «.rrlpyini ерлер тобычын хачдзй ортадаи шыкканын аГгпы. Он канраттарьшев Россиянин тагын тптрсткен «соке халык жо.ыпда взлер!нж жас в^рлерж курбан erw-н бсс уды азама г жвшизе унпнна агфсльдс болган yxixui айтты. Сол куш Петсрбурпе Семеновский плацда дгрга зсылрэп Желябов г .’ралы жэнс орыс кызкиан шыккан хаНарманы София Перов ская туралы oaipnie сстСгсн хабарын 6i.tjjipai. Патша exiMCiiiiiK 6ipi:iiui марг уакыйеасынан катты коркып отыргян ажарыч Да Михайлов ссзгсп сксн. Т«р- т.мнл марг куш патше езрайьман жарнхланган дележа- ла. бурый патшалыктын аузына lyc.icfirlii, жаца caps.'и барын э.<1л ет!п айтты. Соя кагазда: «шаруашьмы.ч. элсуметпк халыктык калиарды ойламаска болмайды»
дегсп оэздер жазылынты. Михайлов осы иэл!мяемен1 Лбайги э&ыи отгырып: — Бунин йшнде «социальный» дегеп, 6ip дс болса бурый ауызга алыкбайтык соз бар. Пвтша олгеи «yimiti ерген'мле, улык кагазыныц huittc бунын xipin oiupFaHa Рооаиядагы такгмц босак куши керсетсди Революция, Gipraaan цалтыратып, коркытканга уцсайды!— деп, 6i- р;п азы! мыскылмев куле сейлеп едь Абай бар хабарды ерскше ыитахсм, кызыгумсн с у райтыя. Бурый Михайловпси кездост жургендс, бундаЙ жайлардан терендеген лцпме болмвушы ед1. Плтшаиыц нлМне uieAiii жеткен лор кыймыл, Абайра: «революция жолындаты орыс кауымынмк куяты мен ж>гер1, ызасы v.eii талибы, соншалык open, зор» деНзген. Осы катар- да Михаиловтьш. ©э> де енл» Абайра белек туыс. ерех бтт!мд| жал болып, аса кадф.-ii бола тусквн. ©зшщ ык- тыга cypar.r.i даздерпиц «cAOipi ацкау жаиныц сураула ры болтлива карамай, Абаи Михайлозтан Ойыка келге- uiitln бор1н Owrici кслсдй — Натшалыктын корь;кланы рас болса, айдауда, шйнауда жургеи, Евгений Петрович, ©з!н!з сыякгы кол азяма ска, жешлдж кайла? О зд| Семей улыгы да енд| баскаша 6i.-iy керек кой: Опии орыыка, губернатор с!зд1 xeHcecwie» дс шътгарын отыр. Бул калай? — дсуб. Михаилов Абайдыц сураранына кул1п капа, ею ала- кзчын жяйып жауаи бермей каллы. Тек, 6ipa3 отырыл барып: — Ибрагим Кунанбаевнч! Кауым тартысы бунда9 вр’.скс жеткен сон, онын ишиде толып ж ажан -сырлар, шгтаекам гуйшдер болады! дсп, б!раэ жкмыйып отырды. Bipas ееэбен Абайдыц соцгы сурагкна жяуап берд«. лра—водМа етнусмксунндKаielхеымземсЪгптнкегойвз-гАейдчаилнкоавинйи<т;cеiрмесеенбштдееп, эрдайым полицияиыц надзоры всгындяры Kici билатугым. Кызметке алганда, калан элрян Kicici емеепш. Амзлсиз- дан альшгаимып. СЬдщ облысыкыз, оцыган 6Lai»CTi адэмга бай облис емсс кой. Бундагы жандарал Пстр- бордан, статистика комитет™ ашуга буйрык алган. Ал, статистика, санак дсгси не? Ол. рылых жолкмеп кггелетш ic болганда, калай бастап, калай ретхе кожллу керек. Кыгкасы, б1зд>к орыс т1п!мен айткзидэ: «ол акты немей косым, кдлайша жеуд!» СПлетш бул шаЬардЫц чиноонип 303
жск болеть it. Menhi студент бон. б!л5м ncjrrrM исургея кездмде осы салага да кои кошл болгск'м. шугыпданьш керген'на ftap eai. Бул шаЬардл ол тык icri бастап кегепн eenbusi к!с[ шыкиатли сои. меш гкалсыздан создай (Sip oxiMnitaki аз, енбеп кея кке шакырган сд!. Тек журмсс yaiiH. мои сомы алгзп сим. Лл м«нч <Sip двртЫ бар, Иб рагим Куианбаст, аз кенщ веке» ортамнын магян ciuip- геи. екхен урыгы болу керех. Турмыстып. шаруанын* рылымшп кай жатыми ыктмярлы, ык.ыярсыз хек in ау- дярыл, СерЫе бастасам, совы калагалап терекдеп укккм келсд!. Мен сол санак комinетш 1скс бастыру жешндв кызигын icreB бастап см. СЦдщ облыетмн шаруа Самый Куагыя, халиктар санын. коп сырларын, дал деректер жыйып, гы.тым жолымем тлиыА бастап ед:м. Бупи мьшау хал туды да бурыннан сскмгеЬ Михайлоты шегке камти. Б ’рэк мен каз!р сыртг* болели дя, осьщда басгагян kin* д! таетамаепьго. Одшн халкыныз wcweB стае» елке тура- лы, бэлхм «мен дс, 6ip керенке жарарлыд енбех етермк!— дегея. Бул свзд1 осымсн логарып, аздан сон a.TFau:xu ourJ- м6iеpгеп, аврзс1окме! ек тксыамлбиаяг,гкс,уЯысе1гншлекпаэсаАг1. мжеагейкааупы«стmы.i. Кейж ес — Мен революцкояердш кшндгп улксж смеши. Монi коктей орды Жастай алып Kerri. Упиверсптсггн yruiituii куреында журген жыйырма-ок жастяг.: жала резЬАкникйюрдо кавшалык эор «айрат бодсаи. Мея см- яктьыармей пзтша «к1мсг1 кон eeciirecnefci. Ал. Min: оиык орайына, бф нзрееге соням куилерде тын cyikinin огирммп. Blaiin бэр!м1зд!н ой торбкяда багшымы-j бар. Анау наттаны wiriprcii б:злен белок ожет тонтин да, бзрмиэдш дс баешыу.ыз бар. Ол ЧермыгиеаскаА болпгын. Рас, рснолюцнонердщ бэр де б!рицгай смсс. Bipax, кешеалуйн болели та осы пн бсс-жыйырма жмл бурый калыптангзн кдуымшмл жл\\- буьншьш u>pi, сол Черны- шевскнЛдеи считан едК Бупндср Скирдщ ец алые та<« т!«дс Якутский прайда. ВилюГгох деген куда» карга-а» жерде.’вйдау куши ада кып журген сол Чернышеьскнйд1 к.чз:р панна «wripiaren сон. айдауынмн каймрыпти дел с.-гл отьрмып. (1>з жянсы сапе кедл!нЬ, Мен Черны- канашевсхнйд!» Рсссикга, Аеграханыа каГпзрЫлганы туралы 6yriu хот аяып т и р сд‘,м. Рас, мен сыякгЫ кепшЫх ббуулры.хиуппддаеарн«eоuсаLlTjiyicfcTаiлuнiадйадуыс.деК.аBнгipаa, xкымнынкааунпыен кысым не де5-
ci3? России д а т аэат сйдын ей \\л:;е;т жарпысм дал осы кысым хуплерде, аз ла бадса. «ешиЫк алия отыр. Пэт- шалыхгын таги. Рытлко» бомбасьшыц унте» хорыххан сыра», дал осы жерле» таныгып отар! - дед!. АбаЙ Михайлов уш!н умтонгендей. — Евгений Петрович! Егер баалыга, ялдыиры адам- га сондай зкеккцш етсе. онда Oipcbi-^lpcin сол жешдшк балки cixTcpi e дс ж ивее не схсп? — дсп ел. Михайлов бул жеидо. удкеи тажрибел:, сынпш квндл- »:еп баскаша харайды окон — Меи тек Чорнышевскпи:»и оз! ушш гана куенг- мын. Баз vinca, бул шин Kcr.aii.ihc смсс. Халмкшыл ой, Роееияпиц .чоп клуымыпа жаймлгаи ой. Соны Oinin отыр* гая падшалыктып уакыпиа жасап отырган 6ip Toei.ii г.т- на. Буны тыны дел б:лмс»:з. кыры дед!а. Ол — жургг.с- нон. шырга тасгап. алдасып ойяау, онпау рана! — дед!. Огы б5о аигтме тускнда Чернышевский жо.пндс Лба Pr aia таты дк тацьфкагып, ол турллы бунып туспмпнс тыц к«р!нгеи б>р жайды бамн erri. Лбаft, па-пианы ©лиручш- лердш туп баюпыем. карсылмх ойдып туп Kcci болган, Чернышевский деп ойлаушм a nJ- Kaaip Михайлов: «пот- шаны влпру iciiic Чсрнышевскнйд’к хгтнасы жох» дедЬ Абай бул левненяе хядагллай сурады: — Опын холма-кол катнасы болмаса да, ойы мен ceni себелш! Солмзды мз? —деген oji. Михайлов бул жвнде ксн туешж айтты. — Моселешц улясш сол - пзтшаны e.ripy Seine Чер- нышенсхиНдш е л айткзн ойы да. coni де хатиаскя» жох. Ол катнаспайды да. Буны icren отыррандар, Чернышев ский бастаган революциейых ойды. sniM.ui гурде, кек туЫнген топ емес. бз'.нше. кнкыр, шолак rycinreii те::. Булзр iciiic Чернышевскийдш инет-баРЫты косылмяйды! — лед:. Жеке адамды arripy патшаны влпру болса да, Чернышевский жады е«ес excsiii угындырдй. Б:р папка* ни влг!ргс‘нмен, орнына CKiiiliil лапиа отырады. Пат* шалых терипг! жоетык алыстын асолы бул счес. Черпы- шеискнй угындируинша. патшалыхха каски куреске кдлын бухаря, харя шаруя. миллвоНДаглн халык хагысу корок. Орьктык кара шаруасына арнзп, Чернышевский шигаргли прокламация жайын да Михайлов аз молем етт!. <Кул крсстмшдарга. адярдьпг достярыиан солсм» дсп yrir тгратыпты. Сонда Черпздиевский хростьянды.
патшалыч курыдысына харсы, калеа балта алып алысу- га уп легки. Крестьян басила кулдыхты орнатып огыр- гаи Рссейлш аксунок влнауыггаэы. Патига 1661-жилы босганлых берд'1м дсп алдады. УГггксия, паттиа халык- ль'н лалиасы емес, злпгуыггар г.атшгсы. Соларлык гл ия камин ойлэкды. Калии сл. кара хз.тик, ceiii ол ал- дали» д е т :. Чернышевский прокламацяясын Михайлов cvy::eic7 кулигдс ж апап альт вд1. Солдаты ойына стгев талэй свздсрж аЙгты. «Ол cia.icpji ллдады. азгырура тырусты. On.Mii пз: алиауыт смей, xisi oji? Сладер алпауЛ ыттардын хулмсиэ. Ал, адпауьггтар патгиянык «злайла*| ры. Патаганык esi де ес.-.арга сунен’.п отырган улкея алпауьлтыц дол oai. Соцдыктаи потна, эрине, аллауыт- тар жагии устзйды» acini. Таги бур жершде «оных ер- xiiuix болагын болей, бар icrin басшадз халих отырсын. Ал. толып жатка н oxiitдер хнлмкка багинсын. Мужидти еипбм корлауса бала алмайтыя болсын» деп уппейдЗ екеп. Алпауыттяр мен патт алых терг1б1нс карты, кайрау лы кара балгаиы ашумел сьтгеее .-дня, Kenriu X03i йшы* ллтыиыи айгкан скеи. Ол болмасл. миналан тор; адам, бес адам боп, 6ip жердс пашины. 6ip жерде мжшетрд! елирсс де ол те* ушык-уших, кептед жырак, «Mix-da га- на б;з талап болады лейдь Чернышевский ойы, «кййрятгы халыктан хугу керек» дегон!, Абай коил!ас анык альт газ xepiiui. Халык. са* нлгыя оягып. жауыздык, зорлых ордасымем алысу доре- жесн;е лсеткшу керек. «Шын ел камкоры болтан азамат кармэы осы ехея-ау!*- деп Абай <гэ iuiinc улхен 6ip туйш тунгецдей балды. Седымси б!рге, ол хызигына каныл 6n.niаган хккая бар. Михайловтан патшалыкпед глыакаи орыс у.чдиры- ниц тартис, тгьдырларын каПтада-д еурайды. Михайлов хзл жилдгх! берп андяуда, а,тис Кияда журсе де. аник б;р xopi иггж1ре, карт бЗлтшпеЛ. Бухт Ресейлс нашалык- Кг. карем алысып жургси KyunepuiH, адамлардыц Cnpitiiic жайын бастап-аях жзхсы 61.imi схем. Лбайга квп адам- дар жаймн, ic таршган ер1ибестеи узак-узак баян erri. Бупнгё мажЫсте, Лбапд:. ч оз доем турали да жакси он- гартан 6ip жалы бар. Пагшзлыкпеи тартысушылар тобы эралуан болса да. Михайлов олирдыд боры Фрдсй кун- тачаТсид. вз! жалгьтз xerin. жырак жур1и. тыГсгыгы ку рил, алыска к а т зга алмзй отыреэ да, бупыд барлык ыпгг-бгйл!, CpniK, Tipex у м т . ewip eoy.Teci т-ох капа их»
жакта сыякти. Жэне сод ж ак. соя топ болганда, бар пианы— ден! Чернышевским жолында. Ослаб боса да, Абайдын ©TiiiHui бойынша, пагшалыкдсн алысжакдардыц хнкаяларын айтады. Осы ксздссулсрдс Лбзй Мпхайловтан, пзтшага кар- сылык ойдын Ресейде кашам туганын сурайтым. Досы- мен кездссуге онай болсын дел. Лбай бул уакыпар ар- жакка шыгып, Баймаглибет excyi KopiviHiii yfiituc жа- тушы ед1. Арал тогайларын жас жаныраоиюм безенд!р!п келс жаткам хекгол шагында, хейде, exi дос пэтердсн шыгып, су жагалайды. Тагы Oip куидер жел кайыкка »ii- Hin, Михайлов пэтершщ тусымлату «Полковник аралына» шыгып, узах акпус-духеи курып кайтады. Михайлоотым eittiri ар кездссуде Абайга б1лд!рст!н жаналыктары, 6ipiHOH 6ipi кызык- IHpiKcn 6ipi астзм. Абайдон торт-ax жас улкен болеа да, Михайловтын дал вз! араласып, ©3i жакым жердем Kepin, cciin шык- каи уакыйгаларыиыи барлыгы Лбай уш:н шын ыен и.и- тырыан галаматтар едй— Бул — жазылмаган жэне Абай ойымша, жазылып бгтпестей. гажайып ластам- «Дастан дегем соз де — аз свз. YAtkchi, кай дзетам болеа да, 6ip ердтн жайык мэл!м етед!. Мыкала ср аса кем. Жала жа- сауши жауыз болса, о да ыьш жасаган, синкырлы сам- кал зулым. 0 «:р-куд1рет, «лтынды том. сарала шем кмгем, безсн1п такта отыргам жер кудайы патшалых». Михайлов Абайдым сурауымем, папмалыкка карсы Kypeciiii аргы туб!и айтады. Пушкин замзмынам борт ка рай кел1п, Белинский, Герцсше согады. Чернышевский аркылы тагы котеритгснЗн айтады. Патшаиы жою жодын- даты Каракозов огын да антты. Дарга асылып, Карако зов елгошн, одам да жаман тагдыр кеш!л, cepixrcpi влге- н!м айтады. Каракоэовтын тобыпа бэсшылык егксн Ишю- тим тагы осы Ci6ip.Te капы азан, жаза астындз. сумдык тагдыр Keuiiii кем. жыцданып ©лнЫ. СКИрдщ кудай ур- гам 6ip тукшршде Ишютинн1к вягешне exi-ax жыл бо- лыпты. П аш а куйнедсн туес бергендс. дол касына келш, атып турым типзс алмаган Каракозовты Абай: «Меткен жолсыз сорлы ед!» дегем. Ол ceri3ii:aii апрельдс дарга йсмллм. Ал, артынан усталган номере агг.сы, басшысы жамагы Иинотим, срмсне кэргс ушыряган. Плтшллмктын Пстсрбургте, Ci6ipAe, камдайлык кэр- fli кара зымламдары барыи да Абай осы жолы б»лд!. Шлиссельбург зьжданы, А.-.скссесскпй Равелин, Ypxinc 20* 307
— Алехсаядропстмй централ, бэр| яе адзмнан кэп л:ы« Fap-чий жан алатын, туншыкгмрмай тыпьхын бузгын сумдык томи, орыид. ;>ы еедн1н битов сш. 0лгрул:н ырыкып жасзл сйиэу дсгсн, Абай ойыншй аламгя злам Icrcp дуди-.'.tukI uh, рак.ммсыздыкшн он 6ip ьйу.тндык тур»- Жкрткытгык смяаты сыякты. Абайдыч такдаиуы, Михзйловтын eKimui oa-ineoia ес?1геидс, aeipecc шектен асты< Мйзак, ЖЗза. oamii коны::. хатарлагы адам емсс кау-' км атасы. хзлык ■макганы болагон Чсрььглл'лскнйдм в.ояе лс iполген'к Михайлов баян с;in 6ерд|. 1863 жу.ш 31 чхйдз, Петербург:е МытаинокяЙ алалмода, Чер::.: :.ео- скшЪ! хвлык ллдыыдй &)>ескол шарт .жззаеа сзлыггты. Михайлов осы жяйды айгумен «^пзр, инхпц сод кез- дерлс. айдаура си ялгаш Liiiiroita Ci.Teipre-t сд!. Пул уа- кийга Михайлов усталеан сои, e»i жыляаи сои Солгав «Юн. КеГйн Абай, Андреенке Ko.v-.edn, Махайлозтын срок- ше жан ехеяд1г!н, ealnln суйс!кгеи хвцдгмен внтып кед- ген»;{де, Андреса буган Михайлоа турглы тары да б.р С;: :КЦ>С СЫрДЫ аЙТК-ТИ. «Михайлов сап,тли ер. Азамат ары Срге оянгап жаа. Ол, жмПмрма жаскида-ах osliiin ыыкгы революцновер *кел1и танытыг улпргея. Бу.чмк уйнп;, жакипдгри да теПс соя жолда басгарин сарп егнен кг'спср еден*, МигмВИСКИfi аланында .Михайлов антхлн уахмйганкн 6ip ерскш;- жабы Абвкга жсгкЬммс.сп. Оны Л^кханлоя си паНылi*x реттас, АбаЛдаи oycSi ipkxeu сыоцты. Екоу- аря anrivieci сол уидыПгага сокхвпда, Андреса Лбпйдан: J — Черкьчдевскийдк жгзасы кун» Еигсияй lleipow.’T J oiiaiii адасы не icie. юг и айтты ма? - дсп сурт-гз» cptf. Абай ол туроды скшзрее сспиеген едК Андрее» IiiiIhcu «босс» .-.сгецзей. Михл&довтмп устзадкдми, T^pCiieeiiM суРс!нс тусга, лулт хойды. - Ендсшс, ЧерныхсвсгаП'.'н Щ&зкыжвринланаряз, айнола турган кадмц тошгын 1ш!нек жалгма жас кыз шы« гып, 6ip Суда ry.ui Чериыхеоокпйдщ аягыкын acm iil лахгтырып тэстзйды. «Кош, до:'» дсп айглйлам гурии, • халык «oHi.ii б1дд|рсд1. Лйналада какая турган пагша- лык эк1»дср!, жендегтер!, аскер жа?ак?ари коэнпис. «не- h; лор» деге.чдей. багыл бирып, о;иырлиып icypuri ran aft ды. хСендер о. гм|-с буГ|ы;к-;щ, халыктын Сарлык жас ютулмы булан баскак тонырагыи куриеиеид!* .детом
ijh « n o s •jЭ» ij s* :?S. 1 \" *r« M r iE*2 г - rn-g г I S~l.SlгоK->s*-5!.=5 = '\"B*=f«Oit•--?sSO-ci.Xi»3“5■: s5gл■’gSS®.-£3|-?aИ5 L g ffl С -:? 32 О1 ^•eэа*<c.г.♦<: -> 5 z to “ a Ci tor. - 5 f * Mg « I ■ilaSJ a|!fj ; s ■ 3 S | S o J \" i ! « Я I l f s *Cs INf *•< £ | 5 2 m 2=111 IgS =.* £J С я s s-s 3z s.5 » § SM . 2 r, •5s*^ f i l l s : 5 2,^K •I I22l I III. •о=: §7E m; g - ЙЧ f*sc* * - * a» 5=/x$i!oГ5*r3t sg S--..v^ :< S :s g 3о I I Ifss-g. 3 ?E?S-S г¥ О Z -3 3 . rrf ?Я 5 Я 7
* г Cl* я S» S ; “, 3 5 ;®:i»* 32 я-.>* &* 'c8z&c 2 2з, £2{ <zRvЗ^?а' | S » * * 3 = ыЧ-^! = xО5;- 3x a -. 3 = 2 =•£ l o g £ 2 =3 Ио n:'<r :' ' S*. fSi Si S•*Su ^aS -^H- “ 2 |- - 53 -■ ??2>? s i ;Щ.?ЩЙ? 51! * » io tillc й - 111“1 |1 & л =•> М З zШ ‘ 2=51 c 5;_• ь.,.' •2”»• й <n “ . * “ t* m5 3 33 2 ciTl 2 5 3 **■5r» mU b i S«! S'' < -5 ss« в» * Я- -to tf SB л » m i3z I s »X QJ И l=}«Р Ф ,2 g*? Is g ■ JtH 1 >: f Ч g£•*f §? S2 ifs r3t я1 .1- «Л- ’ОЯft- * i 2 1 e = J 1 5-3 14 Я ё §^5» SSE ^ 5f , j 5 * =• o .s» H ' ^» oxj ^; ; H 5e 1«2 * s : i8 g Я .- ft ' e =?' 9- г¥ *9-d5 “S » t ? £ |f|'!S аtU! $fлa 5 Й£ S °.: •_-. □ ¥
наи калмайды. Bipace mi зииалдыради, баеымды даты- рады. «Се.мн мырзац сяцклист» деЯдк Yuiae Ki\\i келелД 0ai кайда барзды? Йемене «имя, «с жейд1?» дс;: бзрш* fiopill сураЯди, »»р; гобет. Ол гама смес, сонимчан esi кдлиаганына карамай, Сазарга барсам. касашпы cexiia Кагын Коновалдхата тапсырып койыптк. О да медей су* pay сзлады. Дзл злг1 «api тобегИк сурайтыиин сурайдад «Э-.<ем1з жтгшаиы влп'рген сжишкпн таги х»«д1 W tripea ДейдГ* Саран сырым аЛта ма? О н каЯтии оный колындя корикпан тур асыи?» деп сурайди. Менен жзсырын сыр 6i.iin ялкак бодали. Борт хтеп журтсн элп дар; твбет, кохгнбет! денди Дом па ваиик ашулы аклмссш. Лбайды ауыэ дио де токгагып ап. антып тур. Лбай сырткы женки оэиянм й сол болмеде шеюin. Домнаиын унпмосш хуле 7ycin. кы.чы-! гыд тымдаиды. Лдал кекиио ачкау эйел, улкеи кыЙыи сирлк айтып тур. Ол урсип турган «iK.api тобегг!» дсЛбай б!лед1. Опыты, осы онолоткзпын карт жандармы Сс* 1 ллнгий. Огаи купим тапсырылтан, Мнхайловты аиду, Я тхпшылык ету iciH, олак оолнцей, Облскегпкпсн жургЯ I зед«. Дом налах сыр тар гам двое, кырык купчем 6cpi осы 1 патер-Д бакса. Мкхайлоата омыц арбip кибыр-кмиммлы- ] на шейш, сыбыр всегпге шейш б ш отыраши. К.арт жан- ] дзрмпын Домнаны пс деп айналдыргаиш, бупын орав бергеа жауабын. Михайлоз ордайым кызырып тындчп. 1 •К'К кипа куле б е р е ги - Осы. ок <гпметен, хор жсгасс. cpxiH ] xyviKiciniii nji, Дом мата Мнхайло&ты езге жапиан артык , кэрсттсд:. Kaaip де Домна Олаптанд! жамапдап турган- : да. Михайлов коняк уйдщ cciriinn алдынз кеп. Абайга ] Y'ui i бас Ilin, Доинанын ЭЦГ1мес1н коса шадан тур. Лбай, 1 акхвЦ1Л кемпинг улхен мтилатпеи карал: — Домнушха, 6yrin Селаптпн ci%\\i хундепден де ашу- | лапдирган ?урЬд1. Олде, жацада таги кедчесш.тедпйз? I ДСП СД1. — Кпд! ис? — 0зй( кердщ бе? — ©з!н esifC. жаца ммнау cwpnii кагыя Сндорихапы I кврд:м. Fprioxe Kip шайкауга барсам, о да шелепмен су- я 4дып жат «сына КС.1Я1 ал, мечен татыда сол (елантий су- Р31КЯН жзман Crtaaepio сурайды. бшисн куарган. унгеыа, oeextui суайггар! — дсп ллып, Дох*на вид! Михайлов пей Аблйдыд cKcvi ie б!рдей тын aiuiMccin козтая тур. Лбай- ка карам, мыкыньш таянып лпти.
— Евгений Петрович «мое, олар тInri оси! ле сурай- лп. Aray Киргизии сеадсргс неге коле Огрел;? Сснщ си- иилисщ енд| киргиэдарга да ез1шк антлхристнк велели таратхалы жур iue?«&cn&i. Тунде jc»u отырааы. Катта коп жлэа ма? Эдде таги 6ip жерд) тадхаидакгын бомбы жасам жата ма? леи те отгайды. Kipjii алып тесле жптса.м, желла квк тобетгёд e.ti тур. сСяраи ахшаиы коп березi ‘ой, сырым пйтив лея алдайды гой. Сен кудайга сенет!:;. кутай уЯше барып журен'н момыи кемш'рсЗн. Саган о'Зал е г‘Х пе? Д)НГТ, кудайга. аяемм паплата карем жаман ламдь» коргайеын сен. Оиын скрыл жасыргсыи. Бунин орныня. тунде яе ЗстейгЫЫ, ecixrai скгалан яерсенгш. Сндяй кк; уйктап жаткакда, туа'идс ле жамаишилыкш Kepiл. иатшага кэрсы, таты алде&р, жаман евз сейлеп жятатым болар. Сокдагы евзш угып йлсйншы, магам айтсакши» дейд!- M«i: катыныи бар. валян бар, «win хартайып калдкн. ©ceeciui катымша жаман сел жыГ:ган- ша, xyaaQfra тоубе кмлеаидпы. Тех журген йдзмга жа- ианшылык ойлагаина w ceiw i. Адал ецбекпен к*,-д квр- меЯ. аншыиык нИкдей иккслсп, т1м»ск!леп журеан. Сен! л. бялаларь-к: «ахам бар* лей мс, катаный: «байьтм бел» jsrrt ме. Тьфу, уяг, маскара! Сендей байым болгзнша, байсмя влгензм артых.— ленм!н. Со?ан карсы магам жз- ка таги 6ip кайла тауыпты, куарген маскунем. «Ертед наехала шсрхсудс «дух» ка бвросын рой. Сойдя сск:к жаман ада-мга хеэрдекш! боя жасырия ясургешщ», отец Кнмрнян да сурзЯдм. А&тпаганыпяы керерзпп. Опда жа- сырсац. ceiiin 6aii;‘x. бух!д христкяи кауымы тухЬятш болады. Сенщ каурген жер!н жаман. Kopi зканыщды коя- тми жер талпайтын кемп5рс!ц сен. ©зщ лс бузык ксхип'р- с н. Сиоялнстхс не коре*? Ол eafnln уйренген xatprici ie ссн: тастаГды да кете барады. (лвда калгг а сыйиак, каигып халатам сен боляскн!* дейд!. Кпрд:л бс ол xapi uni: — дел ал: хунге буныц сазш унс:з тьмшап турган Мнхгйлспка карай туосд!. Домна Фадеезна кар: аякгарын асыкязй ыркала бз- сып, .;шк< уйлер жакка «егг1. Михайлов Дом налыц содгы хабарьсна аз кыюшлганлай. тямагыя кеией rycri. Кою касгары жыбырлап козгглыл, 6ipaa указ, арлы-берл! журд! дс. аргынаи тез езгерд: ©этик дагдклы кенмд! к :-Инс ауысып, Абайдын касыиа, диваига кеп открды. Бунин Ha3ipri Kefraiiie. Абайдын буг:нп «эж!л)с.е су- 311
pafb'un деп кгяггк саз! xepes сыяхгы. Абай сол coiln бастады. — Осы хунте uicfiia мен сгзден аныктап сурап Смл* AienniB. Евгений Петрович. вп кзд щ ептшалик жазэсы- на xipimrap болРан xcolhnioai. мешк 6:ду1ме бола м«? — леи суракапля, .Чихя&тоэ e:i басыннн петухеи (Ир ха.1Д| айгты. Ол Петербург универылотий» сгудонп' бои жу?in, ел1- hhi жездеа Шелгуаов :;ен Чернышокхкй упт!пдч болиды схсн. Жас cryjKHnepai бас-ал улхен 6ip epeyLire катьй сыпты. Сои voiSh усгалып жабылганми киска J.ihun :<с- л;л, ахыры б:р жолдасимен, Петрозаводск mahap i? он алкал: тайдырылранын аЯтгы. Сомда 6ip жыл туркан coi!. ПетерЛуртег! бассиы адамдармен жолд&сгарымыц кснес; бойынша, натшанын ятылз ох: студент арыз Жа- зады ехен. Сол арыздмк арты ле балконын СИИргс айда* лып келген сон, кей:яден кйяв барып Михайлов есг!ттН. Пэтсна Петерг\\>|)та, жаэгы езрайга бары:: ттдяыгип жат* ихонда, белг1Я1 б:р гокераддын кбз:*ше, ос exi студенток яркими окмпты. Сол генерал aiVryuixun, наппз булар ярызинын iSipkmii бегш окид сяктан келе жяткянда: — «tf.il жас, ал» туГел бузылып болмаган адамдар билар: Жылдан г-ртык. жаза uiarinri. КяЯгарса да болар мп сд1, ак:; -р дс туамер'.* деп булар .чалше ««игр»» шкрайыя корсете бхетатандай ехен. Ырак орыздын екк-ши б?тш «■ударил калса, дал аич.ай бергсп жерле, жазул .д а*- i-ында, кэралеа тамып кстке» сыя бар окен. Соны арыз* шыкык 6ipeyi т!л;мсн жалан, наказ бс-iin балгеп коймггты. П и т а cOFaii хоз: туекекде, ашуланыи Kerin, армиям л ак ты;:..■: rarv.n: «Бударка .цзГпуг<: бодмай.яы. Ары карай к\\ г туе.у керех, хоте бярсын!» дептн Суйпп калам у:иы- на.г окис тамып кетхск сын, улы дегдар мкрзапмн колiне у.\" oip харсылыч, ерсучлдея wa-iiitimi. Мххаиловгардык й-теыла бурыиподап катти :<зр жумсантн. Михаилов Л ':;ига ©з «м»р!н:к смрмиан. icrcpiaeit болт алып, осым* дан б::> кулх:, с-зтс!з хя.пн зЯтты. Они да кен егбырмем, OTaip oip ажуя мысКЫЛ жузЬ:ви мал:у mri- Осыюхз! нагар, комген бер1 ешк!мге айгылмаган яр* ман гор:зд'1 б!р куйЕи де Михайлов Лбинта ек алкан: ащ- кан едк - Д\\'н1, Ибрагим Кунанбаеч. мен: муядзгы жандарм Ч' I ‘ THxrepi. cxnimi пягшапы тары да (*лт5реел1 жаткза лемесс огындагы губернатор уй1н1к асгыцаи ор хазьщ
лсжатхал xictaefi квредк Мумкш. кекгей эрмаганда, менен 5ip взгешс apcttcr шыгзр сд!. Булан жыйырыа жыл бурый мен1мсн буындас болтан орыс жастарыныц тэрбнс- ci мен галабы »d <ui. Ол 6ip ерг !пыта|$арлыктан к,зй- сао куш болатып. Б»з соган карай урынрзлы келе жатыр c.iiK. Сол бетЫде тым курса гати 6ip бес жыллай Петер- бургге боп, унинерситст 6i;ipin улпрсом, кешег! Желя- бовтар елпрген патшаны арызыммен рана уркгтес ед1м. Одан repi ел cciiue калатын 6ip кыймылмен куйжд!рсем к.-рек ад! Тобымыады галкам eni. ©ain босая, лауыл кутан какбак ecccrri боп. жалгиз кстпм. Bapijm де ша- шырап, шашмлып Korrix. Рас. 613 кеткспмен карсылык куаты лзайматан «сен. Опии все тусin, папналыкка еш! го rycKCHiii кешег! б!р!н;п! март шег жагалап корсепп отыр. BipaK, м«н босом сот хекшйт топтык ортасында бола алмадым. Кеп Мраэынын алыста жаткан 6ipi бол- дым. Булай болыасам корах сдт. Ci3 мен! злдекандай дей- с'и. Россиилаты когамдык ойдык. рсвапоциялык гартыс- тык бас азаматындай нврестз. Ол досгык. жаксы достык ойыкыздан гой. Ал мен, ишнында, кагардагынык глиа 6ipiMin! — дед!- Дбайдни бул тустагы ез ойы езгерек ел:. Ол Михай лов yuiin окшауырак 6ip жайдан басгады. — Орыстын кауымы. бул замангм кауымы. ырысти сксн. Рас. тазабы аз демейм'ш. Сор бейнег! де мол. Б1рак сонымоп катар, туып келе жаткан таны жакын, тун! сер- п!л!п бара жаткан ел кергендей боламын! — дед!. Неймеген булай лед!ц!з? Каидай себептсрлск буи- дай жорамал жасап отырсыз? — Жылатушы коп батез, уатушысы. жубатушысы да мат батган ел сорлы бола ма> Мат дейтнмм. жакагы ci3jiK «ке:тн 6ipiMiH» деген сез'шдоен туып отыр. Егер ел ушш камыгэтын. карысатын кушт!к кзтардагы тана 6 ip l с!з батганда. Евгений Петрович, бул жактык гугэс- каи куш! каидай болмак? Ол кушлц б!р:. наттианы ел- T ip in отырганыч комсынмп сейлейсй. Канат жайган кун!, тугаскан кыймылга баскак кун! icrcp ic! не болмак! Ж и сл!!ла тан елдк анык жарык. жака дэуреш батмак та. Орыс ел! ырысты дегежм сол — ae.ii.’ Осы эцгтмесш аяктай келе. аз бетеле отырып: — Ырмсы жок сорлы сл. орыс емес ф з даты. MeniM сл!м... Калын керне зстында. калык кзрзкгылык iuiitue жаткан казак ел!! —дсп токтады.
дшаГв:Б.ыумБлуупжднаахйдссАобэзнамйплмамтееыловсоыKнгыcаuцнccдvаоiуuсыысулплванкнедаа.Сe,xАiрМар-иrаyхiсVаы.йTнsлiдолвбо©ла3арi осы елксши кслешег! уж!и тсрен ойлар ойлайгын, удпц ойлакатым гдам erin керсетт!. Один ойыНша «казак алдмнда турпан бтр жах- сылык. 6ip жеманшылых бар. Жамагплылырынап кум - лу кыйын. Жаксмлыгынз жету кыйын- Жамзпшылык— бул вдкелерлеп улик, чягкмкшпер. Жомген. шенксн бзе- каны ангермайлын керсн. мецреулер. Ж ш еилик - - орыс- тын енерк D:|)HK онык x.TTlpri казак кауыльпа бар сыры, бар rypi жумбэК- Бупмп казах, орыс детеиде — Селам- тнй. СсргеГмсрлеЙ, Тскггск Ояздан. егей купи: рана б!лат>* Б!рак Абай тзнып, б!л:п коле жатыр при. Орысгык едд»- гг'а.нждасй, ыоип.кнKAаJрiжpaаiгилиуидиае.жОатркылснгям, ублудлс бэдек сыр бар Од купле. думке есел- тесепн рылым бар. Орыста дупме журты окыйтып >.!тап бар. Халык:ык шмн касяетм, шыи c.v.irhi тяныткан. ду- иисгс тгпыткам есклр ofi.su. даиалар бар. Сонын 6o?i бупнН казах дауымыиа бется, алые, жаг болыи жзтыр. Exi-ак турл! шара бар. Карлкги елдж АбаАзай ©рте оян- гап жялгьшары. в»1ле cepkcrl, сол орыстан хазыпасынгн таппак. ялмак хорек». Михайлов Чсрнитлевокхй жайьзл аСтхаялз. Абай 6ip евзм кол сураушы ед!. Оиъкы: — БЗэкш казак сывхты елге. сол ел.-,in ояни баетг гни азаматмна, Чернинк'пский схы арала б о л е я , но моелп.хат зйгар сд1 Кандай бет пускал, жол кврсетер ед!? Осы турллы по ойлайеыз? — дсп сурайтын. Буг1и Михаилоо’осы женд! дс езшше ойлап, шешхеи- деВ схеи. АбаЯга карал яйтпаса да. ол осындай садlit оя- кушысынэ, онлы азяматына жалгмз жол не execiiii этап се&ледЗ. Талай можм>ст1к соныкла бут:и иакгылы, дат мэглихат айттм. — Ибрагим Кунакбаеч? Бар ©itipre Cip-ац сауда «сох. Алдагынык борш ез-н уш!н до, хзуым уйми дс тугсл ше- ш:л, кес:п кою мумкж емес. С!з каган казактын жакеы б1р нахалык аАтканскэ. «Жол ааасы i3> дев ед!ц1з. Ор- Дайым 6ipcv бастайдм, *нп костайды. Г>!р урыктаи жузде- ген дан op6sui. Осыпи ойлап, б|'зд!н кауымнык 6ip тобы, осы купле жакеы 6ip пакыл аii1али. «VniKWicn .:! жалын Каулаиди» дс&д!. Осыпи жадыныздя туту керег. Дат си уш:н каз’р ыен cr.i норсе айтар од|>;: Biphnni — адзакткн жле буывы уш'.н, мыехпга алганда. дзл сид]ц ед Салзныз-
- F» ae 1 - 31 ~ '2 g. 8. ^ g. 5 | ;* « s«°t *«*iк, i \"з 2 а qSreg -R ^x-r ^,££5—-ё,34 2«ьn в“£t •а^ws&> 2>ОЙ*«=?.*e£.
o' g « ц ; ' ~ \" £. 3 :< _- *-rs >О. 24? £ ,ltd |l O —•* к . 5 сг . x i- v 8 - p - ° x--*X•r. <>>•scг•-5r-:ruох ,S E ( .g S .8 |- 1• s.g ’l ' g в _ £ |* = 2 2
о а С 1> т з > Ь CvX ж х ы и й л ^ м о * j ? 8 3 1 з Г 5 £ 5 J. P £ г - B *• ь> “ • I•? “к Sг Я5 i>; =w 2» ? =2-g -I $ ч = i - s 'Нш?ШИX-о“ XЯ»' ^ ~S Etis:M;s^iill g s - s f e x lip*fiinle! II; i i S*» £5 Ж > 1J si! i l l 2 1 §-“ 3 g ?а|5 1 Xs ь 'J a i-s g rf _ ' 5? С * ? 3 S 3H j tfg^ = 1 » § -« 2. %i -у 5 -ig ы а a ? | g а й .2 - ■- »?»S.?. ^ 2 ~ Ь s*:r g2* E23 » ^i_?. ?25 t3-r. - ;55g2 = sf-‘ U.c i2 ifflE> * 2* s Sа Ehrt lFTs-
о» o<* а » o -» ? : e s r >» Ё5 »=.t j» -«\"2 ы III?“ >'• x r P '5 E ^ u >. 7 *\" * * 5 x ;s .2 ii Sm i?iй 2p C& S 4tt »£ § wx =Its f i*i.l8 |M £13 b-1I §1 * 1 .z» ^ 2-? z * ? s | ”Ш 2* s^ ■p• o *z3?Ls’ Ub5 Йа |ч * Ь £.5 к f-s -5 5 » _s =1- i-f-zP- p 4 * g з£ 85 j$ ~ S g £ = **3 .“ s ■E -у * e 5 s’ ! x ?■ ? § 11 ■-■ - ' 5 ^ »&’*- i2rL“£?d•.ЙA* fjib e si КЯ 3 p \" а n » 2 p“ 0 s Л1 ГМ|!
eS ifl£ S -g j? ir 5 oOi“j5 1аj •* 5 j h |B к I N I 2 I * § 3\"s - i 1 з z z-8 i f | J i = * g^'S g-lgs-g-isf li* i& ! ii; | iliiй твйi L*.S ” - ?.* r ,7 .? J Й j f i i sЭ*t•^a iUs iip r jz U ■£. 5 - u ■ U r -•■ ^ p IsL srj, P s •; s vж - ^ ^ ^ “i о NУ.. II.® Ьь: =v^. e g p £f 2-s » 01 И я P *чг5 * 3 £ ; |? S 35^^S * u-оU * л '■§S \"l _2 “pJ » |2 |г |E \"3Э ■fi 5 F ? •i-ч o = ? -- = “■ : =j f i i * - Rs ! * S l § » ?
.-i1аj нE л:\"ta* £j“ 'Сcvi ir«~>i'«/^»• ~ЬСCч--.i- p£“ 4»J C■g '1r: . 1- c~v; 5S. 5;.в5_ Й;' 8 8 ’-«a ?! Ii? ф\"Я.?1^2 J Es ! • 1?? §\"XH5 -jiSSL- анг;:;с% i s-s & &•*•=3nз•r£.г cJ ®gJ f j . = Sr i S... e 3^ ~ . - - -O o, e E -■ h Вs e?и. * « *. ! -gf * § 2 g -§5»:Z55 O » <ug-3 § 1s s | - < i 3 E . 3 * 5 S 3 fis 3о£E 52- jS&<j.'*ae2. -сpi»iч U* = *»3 IS Xp - 5 ч В ? || F= 3 аз,' г o.? « •? ? ic £. s £к Щ o n E s '\" ^ ~ X ~ tJ Й =
invox qejd.lt evumJU eido linvm fe (pvav ‘hejkot! tn« g®J £ | H « ' •tfljA 11«X p'a iw ju m i ЭМШ9Х Drrr.»: iS Q V itJtw yyg нэп ijeoy p g -6'^ £ i иm e * л э д unjyex Horevi’X екЫмс^сж гиегяь-г^з ’ Sl is - -• S 8*a. V> . |IIe |* * *я £ S * \\i О в4 s• f к * =* г H <*§3-6* li fl =| 1Яч“«fc-Jg |4 *e SiIisиoО**:1>~*K з з>£ |£ \" ill. £ 8 cs*a . S у -o’ C 1ф ? -E-Ba. ■ з £ *«3 р 1‘¥ i f f “pя ? я <• ьл Г Ё Ei *g2 =3
i f f 2p §Ig** lit? 'р[*Ш лх^%'пЛ .ъапЮП-,- *1 1 1 й ^ l i г 2 п s j s?p ~ г 3 г ~ |« 1 р 5 ||,р г |ц - е£S?og.\"2вй к <? .=; 515' и FS *j»r r£v£ф.*£Jjj £а2 *rj>„'0 3гг»Й1-яы\"о’ О v «I ^ п: ^ f |1|К |е I гг-Зу 3 х11 0 J 8 1 тФШ ^ л- \\ 8 2 ? г ° 5 « Х - э ‘ 5 5; V К S S '5 ' V £ х * Г -а 5 2 г *£
уй сыртында, Абай неа Баймарамбег viain келген тоаш- II дертей кайыру.иг тур. Кг.нкр уйдс журт танеэ- т -iiri niaiUa жана limn'болfj>h. Yir кос!, бурыл сакал Дэзкембай, оммрзуы ашык кино койлоктк сыргьшан жу.:ыаы иккнснш жэмылык. жаланаяк малддсын курыл, Аблймеи акг1меяес1п отыр. Сыймр муШз сары швдшадан тиханына салып алгги иашбанын тлкауына окта-тm u luesin атады, Конагана, кпз1? п отыртак мэж пхш е Hea rn жэй. Kcilicreu кабаеы жадыраи. ваше cybixTi здамта дам гаткызын, коиахЖг.й бол пзмипа улкск щуюрзнз, ур- : алыгы бар сыякты. Шэй ыдыстлрки шэнш, cynrin. жмй- i icrupuu журген, а:нац жуод:, кэргац эйел Саркыг та, оз уиiне Абаблик коиьанык ырзллыклен кабылдаган и.лиспа. КуГюу: моя Абяйдын оппме арасында эз1л кг.шс- : кулжксн coaoepi болен. удайы кулак г,‘pin, ажимды кзбагы аишлз rycin, ж » кы тмадайды. ваг де куле кос- айды. Тярден eciiiKc дей!н :нашылып жаткам каккит кл- газдары хэ]>шед1. Дэркембайдыц он жесар ханже баласьгн да осы уйдт оз бззаршысы кслгендей. мдз-.мл1рам cTitrri. Доркембай Абайдаи кала энпмосшс тун бойк хамезн СЫЯКШ. - Елд1К о сы н д а га й т к з MtiircH аксакал, карас-жа- лын iM<uaFarai(Tit ч5асвд 6ia нс кордit. К азакш н жакты лгген! соз оёйлеее, бЬеугс бт.к1зген эм!ркуд!реп'м. куш!н айгалы. Bipev, сук-суркыа кулигам, айласыи айтады. Ri3- дой кедей-копшекл тындзсан. жох-жтггя, муньж айта- дк. CettiK кепгедеи берг!. апау патш ж к'ел-фгся, ел уш-я жанын отка оалкан азаматтар туралк айткан стгзщ. м<- н;ц хонлгме ocipece колалы-ау, Лбай. «Тузы сор, едбег! сш кара хзлккты ойяайтыкдар бар. Солардыч мунын мук спи. «самым отка салим, комке холер екзкеыльжты ейлайгмл азамат бар. Ел ояпса, ириска жстсс оодлрдын жолы болтан зсун1 жетед!» лейст. Бул айгканык. осы мьгнау tipoeri кынылган бштрхегей боа Ералыда тонка- йып отырыл кялрян коп жатдктык да сойыл соеары гой. Ж акты си рой! — двн. б:раз пасыбайык ;нек1п. мйланып отыр. Ксазеден бери Лба Идяи уххак евзннн бор!п жы- йькт нсн. жуйр'к тглмш туил — Е — с — е! Кутило? nc:ii айтады? Кушс:.зге етш< золлыгык пГггады. Кутсгз mad айтады? Куагпдсч чвргея хорлигып а.плды! - •дел топтылагакда, Абай Доркем- бай омынын отргект1г:пе гамм на карали. — Барслелде! Кешедоа 6c?i-i ко1к-с;м1з оз!це сонда Я 319
6 ip зкаксы туШн туйлзд!-яу. Мыпауын dip макал б о л а т й свз той. Акыл - млдга бокхен бай-баклан да емес, азлл- псн cap кешкен, жпралы, жарль: ойли да деседпь! - дсяк Дэрхембай «sin мяктяган Абай cosine сабьрмп: гаия хуля- до: — Мон! 8кылды спя, халыкток агасы orcein бе. Ко- :и адill шг.аогп бейся: «су.ан шык.кан судыракнет» дейдк Ку тапдай такылдзды да, 6 !rri дейд!. Акадлсыз болен: «жярдыкын жарим €ci» Дсйд!. TLii бм еа сбунын с©з но jeni?» дсп жзне мыекдл ereai. Сл’ з ояерген огон! х&р- ген жокпын гой, Абай! —дсп, Даркембай »3iiiiil снд5г: Gip айтйЯын дегеп ыунына карай бастгй. Кешеден борi ЛбаЯдын KC-irvuiite cyficiitin еггкргг >,:а, Дархембзйдмк бугаи игакпвк у.тксн нундары бсаатьи;. Один кейб|р: eainixi болса, тага: 6 ip адуандг<?ы осы ара- даты хврнм-кслак хем-кетжтерлн мупы. Каладан шаршап колд1 дсп, пун боты Абайга вздери нш шарузларын, шашмдарып эдей! аПткай ip:<i.'.reH Дор- кенблй. анпмет Лбайдын аттанар кезше эдей: каллырган бодать)н. Каз;.р бул уйгс rtipeH-capan корнилор до к:рген од1. Од, Абайга белг!л! ДондЮай, Еренг.Я жонс осылар куралпас, Кет'блк iiniiieн жат: к калган Карске бодать:):. Kaaip Лбаи касина, кырикглу уГу:i жагактыи тврт-бсс шалы ядой1лсл ipiKTC.ihi келт оттлр «кон. Ж ака келген карггардык барлыгынан. Абай- eriiifli калой салгаиын, каз1'рг) iптin*эк«мi, куй-жайлары калай ckcikh жске-жсяе сурасгирды. — Мыялы-Байгябыл жятагы. егт.чдгк жерлеpin т-л iр eaf. 6 идipin ег!н салганын к!м балды? дот oyesi Дон- Д!байдан сурады. Д*нд1боЯ, «енд1рш» деген АбаЛ созш кайталап, кул- Д’ де: — Шарагым, Абай-яу! ©пд)ретш б:з бе eaix? Бу encuai... аткс Minin, ирекпен камшылаган кырсик. шал- fhii кунде, кудайлык берейзн дсп турганым да ала ал- маЯтын меакртНк бар evec пе? Сол Мыя-тыБайгабцлии- да отырган узын саны жыйырма уйдж жыйыиы жълшрма же? <-:in салмаган сон, нсст мг.ктан стойin. — Салганын шыгдгмк ба5 Етмм тар !к быйыл калан болатын? Азынын да берехке: бар гон! — леп Абай сура- ганда. ДэнбЬаяй, Даркеадбай, Еленой yiix-yi катар уи ка- 7ЦСТЫ. - Борене деЯм!с)д...
г- >. * - i % « ?, I S-‘~ 1 = S * S 3 . 8t- G 3u *^ K > * * £ 2 5 *«* 21 >a= ns l j f “ 5 2 n-vS-S i p 4 i i | | |<, b> JJ n> t i l l® tTs' « S 2 u 2 J-B I r i l l -£cO- z (• = \" ШН Hasi? 5 * r.* « - « as :Jta|5|Sh| i!i« f=~ * * 8 S ffl« °i5l н •? 3 g a SL •g _'Е.Л z -. 5 z W ftB Й 2 з *' •” g rip ; I I i lX t p i?M»s ; -я .? СгсaeJ-о1„x..Чсыг-.:.О~52«Ч вRгг*1*3ZS n!C X'Sp1&Г-SP3 I *. S' §1 g = Пj* £r>“ £Г.*Ч— b 6pl f| «2 *£5 f r j 3 r f . s ; ; 1 2 x 3 S u 5J-C Я * - I . 2 J2 8 » § ^ Вяfa* ИШг *tgssg S-s Xh« 2 S s| s. t «u5. r* Zr. Xь «I9 II S o »• ... йa s2 as gs a= sл «i1l1l!1?! N^^P-I I f«Л- II я iО3. |l 1** ! s i - Я P- к t: _ 2;: ®mоЯ
ig* ” 1Ш;:‘чя*э ’Sw | I I I Г2 v 2 ^ ? ^ = < ,e c a - 5 ? U5 _ - 3 C c: £ ... л £ c t л а -г s i \" i g g b l i?< 5г- | т ш § . ш f l | si ^ e.N h4 rU i-ifl-S ; a g -g «e,s a ' h i l l ?® я \" &b - s« a§ ?2 f§ ,2 <s lr > >w \" 3 5 e- s. - l a i з | < I f g t 5 «1 i f f az % i? ^ 2 ? 5 - - i- з - * s £ *>r t :s ^ i !e*is 1S135~t*j |£PI-. l|*iZ%3 i f b s s л 4I 2n оcc S^ «o- l i i l i lS s - b >- 5 -f ! =t я - S I S a S л- _S?*ч2^-е5' <О5s щ т ш9.-.*.0.г, fc. -ф* тщ тт =т1т*1® =5 a S5 =- re ?_ Я 2_Zt<■- ПгО•гоа. ймоья-!.S««*—•-.v., &=^ОТ .t—Сйa-.w91— 2 с“ с^ (к- ±4 2> ,C . 2 S «< g c 3 .4 3 §■ я К Ч ь> Ж
Н НШЗга. 3 S«S *e1£ -§a2Ё©g3gv*f***2-i l* - -§\";2C Г Sя- ? ! = l “ ! * £ р * t ч aU S ®n S ’mS « ui: sz - my . 22_ йп Зg.«2 £t■к. _„-«г 5^ глГ^ зr: 3 & f:4 £ ;2 ? K ls 5«kо. «dxI. »Я: -a. C f4fi»f ni!--зu- а2J x^4 Ccu
г»;!, ».уздс!ч?и карагоохляр хслГт: Аг оГишып, Длркем байдын очin сабармпн 6 :х1 ыг., усгг.п алган жмлкыларыв I . : : ; лнп к т с н . cEriuhui жеД'К гой» дги зарлап бар- . аягынын ушыма отыррызбой. экс-бабасииая бок- 1.Ц, Токожам мгп Маббасц) куьот тастлпгы. «Пл.йн сур- кии Kcripin. хайда гы сумдыхты бастагакдар. Ж«Р тори а- .'...л, ко!1ыс-ор!с:м1ин кутик к/дпыргап сумырайсындар» дсгеи. «Ел йи!нсн аластайтын «пилен &ки1хке, саяхснн» /.tin i. «Былтыр басымази дгрсжемд! глпазглн сои кыр- шакхылардын хсс!рлер<ц. Бапгьш атак б1р туса да, згилыным сон c M c c c iu . Сек: Тобыхты сакмнан садага ш и шыгардым. Жат ик болтыш бодсак, ег!и екхип болсаа, кет аиа Бслнгзшкз, кужыхка хсг. Сопда барии орыс бол! Пете Tipi журстп. Here сен курыхзЯсин» дел, айтпзкаи сумдытм. етпсгси кордыга жох скоп. — Ол, ол да емсс окон. Сокадан 6 ip-6 ip шолягымыз- дын ясака босаit-.hu сел e.ti. ДР.га жуых удкит болып калды. Оскцдаты Жстз <уЛдщ ж ел б!рдсй атый б!р тунде уры злып нетто — Ташр-ай, аннядаи орттей жаулих билгаида, ор ада кап открган 6 ip туп шкдей. кглт-култ кужлбз бар сдт. Tiaeyix куррырлар, тым курса осы огырган еду уйд:н KiM скек:и ойласа c n i. Bipi бояыасл, 6 ipiiiiit босаяасында tuipiiviur? сд! гой. Ата-бдбасымен отымен nipiu, кул!- меп шыккаидар e;ii. «Башарклар. тырбанган exeiKlft, оек- дерд'.п до шыр 6 irin. CyiiipiK шыгып «cyperiii кунill бip балсыншы!» дсп жаны ашимас болар ил! Ендш кед ic- топ отирга и кастыгы, нуддс кясхкрдай! — дсп Дорхсм- бгй тэты мунга xerri. — Жанг гы жогалган жег! атти, бул арада жох-ж'тгк тапсиргзн сок. оси твртеу>М1Э жокшы боп, !здеп пшгыз ек. Алысгыа урысы емсс окон. Кызыл Моладан шыгар* дьх. Алган — Аккмбегпн црыаары. Ш:/тярыи бсргси ку мен сум жонс табылды. Колда бгрыкы.гди, аЯтушы- гд, «журен жардыга» (:<■ pin. сил: малым:/,зды хайтара- мыз леи журген1м!зл<-. та»и б!? ::эде сзп erri. Кызыл Молзкыд болысы вз:шгш !н!н Мехах смtv пс! Урылан малыми? шыкхакда: «болыс езде-пн Ыскаеым. апсрмеЯ коДмайды, Koaixai ашыл кара» дсп, Лкимбсгпн ури- ларык знак алхымга злып хвр:п ек. Ол ойысариак да болып едк Кдалап айтхян дауы: Бул урлыгым смес. из eninn.’n адзмы Сср1к<5айдз кстхем cccvii малым бар ды. Сол: 323
«Ос ыны эл» дсп uiMFCipbin 6epai. Ссрисбэй мен сея жадахтыч дауын Зар xepicte.f.. cXyav. сод ж ж гаи арьслии ксл. Б1зпе, Г>',.; иалды устаткак Огр!хбййды алып ксл» дс- ме-еш бй. К,айта оралыи мулда хедсек, аРЛЙЫнга шанайык лесек, былтъфдан бер! од Серiк<5г*й ку, К,ашлкгньг кысгай- л и слон. Кашлма Тохслсанпин жор! окон. С уйтт келеек, СюнбаПлы Тэхежаи бГчд'.п хез!м!зге корсетепп снес. Шан ткпзепм емсс. «Жатак тяптырамасык, Cepin^ail да 0здер1кдей жох ж'пкп'ц 0 ;?;. Огая мен бэлисачын. Жата- Fbi’.', KttM-KCtiriss леи балнсзмын* Детей боп. жарлыпыя жиспхшысы бола кал идти. Сержбай дегеа пт'. суйтсек, Тэкгжйннии i*ai суйеп, есй куркк бср:п журген урмсы де- ссд:. Уры болмаса. тук scocioi жок. ел ортасына сыну.:и отырган уалы жок. куартан жзлпдз уft, ку дала, ку «за дней, e;icbai кастау ете че? Кошпи. кнскасы Серящий колга гуспсд;. Жылысгап тайып од ш т / Ал. АкымбеткС 'CCH.WJioiHieii оеня-елш, мина Taprcyinia тары бирсах. Ондi ол жакты да худай урыл ханты. Токежан Ыскзк болыска, дз!кн:ц :н!це, хат жазып. к:с! шаптирыиты. «Жа так межи жлуь»г. булардин малы на дсохши болчя. бо- лыела. Кдйта, т!рсехке 6ip сальш куып тасга!» дегсп. Инд}, 6iaiv кдрси, /.ом берген сода! Акы.мбот Ы скж болыстан ociiiiTi. Жс-Ti ipiiueft зт тупя, xxeri тулак. та ала алмай, улып кайгтык. М;не. жакагы айткзн екяз болса, бы.\"ть:р- гы епн, быйылгы erkui aiTri.in ж. нс мьшпу бар кедейд.» бутгфгхак жег1 игалагын. ку» коргТшсн iодсн соган барсяк Леи ех. Осытаз: зхшындь: оз’д зйтиш! Ссклсеи свйдсЫп от»ртаи - - тек осы кзсывдаги торт спал доме lie's с я у уй- .И жылаулар. ж атак!— дел бНЧрД!. Дбай бул эпг'гмелср уатындэ отдепеше рет каб■■■■х туй':п. Х1-Г;дс ащукек, жагын тктек.и. Dri.-iveciii каткыл укмеп, шешек т'.,тмеп сййлсген Даркс.мбайгя клрап, коз алмай огырып, бшнеаге рот курс нся те кон.ч:--. huincu оз агасц Токежак ici мен ед fnic: Ыскактык кызыхгарына кый.чала, ыззланыя отыр. Иямыс, унт, жнрек:ш o.ipi до у ттхаидэкьш , саналы кеудеде. куз тумнкындлй шубала- ды. Жазьгксьсз wyftpia кнртгын оэз'.н тьииал г.гопганда, катар жй.риекзп fsip жол олек оралади. Ыргачти 6ip co's- лемд] оса ж<‘рдо гал'Ыи, i:niнон кзп к.айталггйяы. ... Ар уаяяа ic г.кпхас акол зерг'л. Ар уя.пзр г-->;ой. К?1>ец сана. 6iTey ксудо. жем.’т ка- рып бар. о.терга, ар нс, жанаишр нс. од!/ё; нс!.. 321
Дор.чембай эцпмссш Orriptn. уй imi <Нраз уакыттз жым-жырг тымып долган кездс, Дбай жакагы #з ойын сейлой аяхтады: - Осмнша ‘жауыадыкты хггсп отырран мсгймснеи Cip эко, бзр шеигедел тугаи — Oipi ага. 6:pi :Hi базмьк:. Сскдерге солар уанн мои дс кылмистымын. «Арсыз колым :етед», ярлы <3ет;м уилды» деинбм к!уд1 жубатады? Сол- .:cp;ti нс дсп уатады! — деп, Абгй карт досгарына Сасин- да богде кершгея, бipах uoP.iu сиры танылган б:р экпме айтып Kerri. Од, каладв Мкхайловпон сеЛлескем хоп мо- жЫстсн туган жай ед|. Соны баяидан отыры-.r, оз 6а- сына хвлык турасыi:,ча онд1 колгон 6ip курдсл! сйга xerri. Бул ойып осы арила тйф'ып, дэд ссы арада айтып та Kerri. — Сопа 5ip козле, жатзхла коп косылганынды зйг- канда, wckui осы хунгс злейin, коксжмкск кетлестей 6ip ::ын оезд1 свйлел еи, Дэрксмбай. «Куй» 6ipAiu — xyHi 6ip. Т.уысыи аталасым смес, вд»ммси иуды 6ip. бойист» 6ip я атахтЕр» дсп он. Соныкды мен халы.ч камыи ойлзЛ- тын 6i? ейгоыл орыо азаматымсн онпмелескепде, тагы да жаксы угына туспм. Бсйно.г пес» болтан бухаря ныи мук- ласы, тех казак ш1шде емес, езпыей корл«к пол гор линка ш:р>:еи калин миллион кара хядцк —орысга да бар окон. О да руым орьге дсп. аталасык деп. г.атщаси мси HiCHCynlriwe, торсеi мен улыплиа дсн хойы:: отырган •мок. Канта «кап соргышым, обыпыч осы* дейд1 ехен. Дат жанягы лз1ндсй. Ойласам, Кбких-Мамай руынан ашиккан кедей жатачтардын Fana мукы бц> емес. Олар- дык Ci6ip мен Ресейдеп бар орыс жатакгарымсн дс, ураны мухы 6ip окоп! - - дед!. 0 з оймныи бул opiexe жстксн!не Абай ©31 дс суйЫ- iiin кулд». Онын co.tiiiiK шындигынэ ojii тугел ойы жс- ■л.ч болмаган Дэркембайлар куд1ктен1г: хулод:. ЛбаЛ та ил сойлеп Kerri: — Тагы ойласам, Тнбыкти-Керей, Кярзкесек-ИаЯман шГждсп болыс втаулы,\" Семей мен Омби, Ормнбор-Л\\эс- кеу атаулыдары Сарлык торелср тобымсн урандас икен. Буны урсаи оган, оны соксан бугаи тнетшдей сыри бар екек, карт досгарым. Жана ги айгхая о?Ыс ОЙшилы, бу* кара мунын жоктайтын асыл азамат. Сол айтыты: «чалых ел. oain сорлагхди улык зорлыгынан арылу lyyiiH. баска га жалынбасын, ooiniu хаГграулы кара бялтасына жалыисин» дептП Кейде сеидердщ мудыпды UJiuvan №
отырып, «mipxiii, сол кара балтаиы осы казак сахргсын* да*ы талам дерт, мсрсздш тя.мырына карш с т а з т кадап, урар ма eAi> деп тс ОЙлаймын. Капы толкыймын! — дсд5. Bipax бул свздер, сыртка айтылтапы Оолмасл, Абак- дын 6i|>cyro акыл хоскап coai слое. Imsi терок туйin оПындай. Мына отыргаи картгарта, Абайдыц ой-хО'меН- нсп бурым, каз1‘;> :с tce.vcri oeipece керех. Соны аикарды да, тез озг»'рд|'. Буран кадала карам оти-рядн терт карт- тык жулдср:н жагалай барлап erri де, еид! шугыл <>epiK байлay айтгы. Шалдар кутлегендей, доз комехтш бан- лауы ед|. — Сыяз Архагга вчее, сыртга, Балхчбехтс бодэды. Оса кез басгалып калган да бплар, калада ecrirev-j;. Полс-жала жыйынына бармаймып дсп байллтан сд:м. Б;рак, оендер уппн, дэд осы уйдс бупи сел ген жауыз- дык зулымдьиутея б:р шайкасу ушж, одск; барамын. Y:u ;<уннси сок осы арадан сол Бадкыбекхе карай сендер до атганындар. Бьмтырш crinin, быйылгьгн, жогялгаи а тта р ы н -б эр :.нщ дауык Тохежак, Ыскак. Майбасзрлардан тугае даулайхыэ. То:< кырык уйлиек, «елле.мш! боп, кем хелдЫ» дилер дс. 6ip екеущ сол сыяа- дын басында бол. Дэркембай оз!к жур. Ко.сына хыяа Доид;байда срт. бзйю тарткзи бу да 6ip капы томар, ер ксдей!к гой. БаЯлау сол. Оме соз коГнн сыяз басында... Тек уш куннсн сон пттанындзр. Б1з Журекпз! ВаГшатзм- Сет, ятгы жех! — деп, Абай оркынак шыйрыгып турды. Асырын козго.лыл, дур с^лкшгекдей бэ.-ды. Байманамбет Абайдыц асыгып шыйракдп конл1пе вз:н!н шагами. жыляос коягадисын жауап сг'п, уйдем ыткый жомелд;. АбаЙ тез камданып, «line басгап ед». Тугктсл'п желст1н, жязры же.ч:л узын бешпетНн кнд|. Сагатына карам, емд! шалдар жулн ангдрса, олар 6ip- ДёЧОДСН (ркЫм. дагдарып отыргап сыякты. Дошибай, Ерснайга с.ал бурылып, Ky6ip.»en, шала свйлейд:'. Акыл сурам отыргап ТЭрЫ бардай Абаft турегеп 7урган бойык- да Домд1байга карай iti.ne ryciti: - I(смене, Донде.кс? Сем б^рдсмеден курмел!п отчр- сын гой. Айтшы маган. нс куда, нс богсперш бар? — ден, Дэмд:байдам бег бурым Дэрхекбайра да карап ед(. Дорхомбок са.ашн жу.пк бузбастан, Абайга бар донес;- мел бурылды. — Лмгкдн акьиык да. байлауын да бар; жакоу, топ яддцна бармаб осе ткмес!н корт оты{)мыз. Бул журтын- 335
дн бегеп отартан, тагы жокшьглык Поп огир. Ол 1>а.~.;а;- боххе кем боса exi xici бару керск. Jo:i;ii6aii eucyixii i.xi жур дсгелж де маку.г Б!рак мыналярдык кумтжш отырганн — «кялаЯ JKcuMiia?* лсй.тi. Жег! бфд.Я агы кетхен жатэк ауылдз, кай жетзст турь*н ат иен тон бар? — деды Бунин сезш костаган Кренай: — Бут артар жок кой, Аиайжан-ау! -дел едг. Д-ш- д|бай да мес, xeKecinai ун кости. — Пне, кшынды... ксдсйл!к кыр сэнымнан кала я а такымдап. Колим жетер жергс лс аСберлгсйдг Шлбаи- шардак кыл. метел болтан баладай. Осы Пралыпын бо- Ашан козы кош жергс muFap колшм жок. Ит аркасы кыя.ч Валкыбокке немец жегеЯ1н!? дед!. Абай буд туста да ез!н!н !сш|'л байлауынан жахыл- ган жок. Таги да тез окауап айтш. — Бфсущшн атын бар Kepine.ii гой. Енд! бгреутс 2:13 иск жепп хеле жаткая шегк: ат, Kim; куда ат тис:к. Дэндгбай, оказ бзйи осины есн жанла. Жилки отэрга шыгарда косарсип. Ал, ДоркембаЯ, жана сен атпек ко са, тонды да айтал каддын гой! - дсд|. Кеше кештен 6epi осы ,уйд)к iiuiitc кзргЫлш коПган узыпик.. жана а* сандыкгы Абай оз! бярьсп золи. Со- дан exi белек хездеко алии шыкгы. — AVunay. зсш-успмсн 6ip тяпан. Буны ДоркембаЯ сен о ;in астет.п хи! — легенде карггардык 6opi, катяры- ман .ун косин, суйо'не «гулд!. — Бзрекелде ! — Кол скаса! — Карк кылдыд гой, карашм! - - Азаматим амзв бол!—дсоедк Дабырлзскп, жа- мыраган создёр арасында. Дар кембай Абайдын колыяан кездемек! альт жатЫ|>. Бунин калий. Абайжап-ау? Зорлыкты Тэкккан ic- тег., айыпты сен тартьт жатырмысын, иомене? — дед;. ©3i до катгы кулиг, езге шалдар мен ЛбаЯды да куятрдк — Бя алдына бармей «к, 6ip ат шагая айыпты алии алды. бул жатак. Есе 6epcji дейжеш енд;! — дел. та гм кулди Абай ез1 де дос кдртынын. xoiwiH ceprlrxeiiiire хо- кодекс туеН. — Уидеме, ДоркембаЯ. бунин айып схезг рае. BipaK атака атам сткен :стсрд:и айыбы белсын. Тзхгжая, Ыскакген с©з;мгз алдя. Олардцц айыптясы болмасРын, айыптглшксы болармык. Сорт со болсын. Тек соктмк- 32?
каяла тайып гуслей, шангиыльгл туе. Токпяыбет т«*5елсс> IIin алды-едл Байдала айгш доп одз гой: «Суй:нд;к акыл- ды Супрдеи сурэмай, мыяа ер иедсЗдан, Дэрхембакдан сурасанты» деп, Дэнд\\бан exeyiilc жур доп ошрнаным сол. Каасыргла жерлершпен кай аляасандар. куз сл бауырга тусхснде. г.ыяа жыОы» жатак алдында, exeyin- д: «каенк. шыкты» дсп емпга. саранка сала.чин! - дед5. Yfi iiirin 6ip33 ку.\".д!р1п алtin, Ереиа» keen Дареного: - - Мукла калатик ек\\ карг, осы уодесс exeyiiui куз кыллм. Вулармепсн син ccprri кузге ноимын! —лсд!. Осы кезде: -кат даяр» деп БаЙмагзмбег келгенде. уй* дегилер rerlc сыртка пичуга хзыданып едк Л5аПдык жанагы созн(с жауап cria, катти сойлеп, нул:л ксле жат ка» Еренай: — С о р т сорт. Оала бул екоу:нт бн.-.iriH де оз::ю айг&ыззиы»! — деп сл). Кйрсве ДопдЮай мен Дорхомбай турялы y-ikcii е ш м айгта. — Тзюр деген. Ts.i мед жакка тусау туспесс, адсык- да сен отмргаида бул ска тарлааыл, белые т?(’пл, жапла- рл.тдвп да к<алтариас. 0<!н осы скеуш тскхе агагоя жок- сын. гчуып устздии гой, бела шырак. Шсппигеи Судан тайынбас дс-lsrin, жзланаш батырын осылзр болиаса, жл тактик -кулде сорлатзпм да! — леи далага шыра берг. бул хюкдег! созд! тужырды. Тройка ор;;ын<1 , парлап жеплгея, дул кула мен х<ч- ре» upauKvCHi Баймзгамбсг тал козгнп. Дэркембай уПк-.д жаныиаы сыэдырын жург!зе бердк Жатактыц коиыр ;:а- Л1ыкгарыпан шшккян коп ухак балаляр, арба жая’ынл.а уй:л::: тур coi. Енд5 ж.урп!ни1лпрге жол бср1н, жарила Серд:. Квлснксде жагкан. олi ж у т туспегч-» арык кан ал.-к. жудоу купг.ктср, шардах-шадыр усак тобггор шлуьлдей урд:. бздерппп шубар тобымен, арбаиын аргы- или игуллп Lneeii. ЕрснаЙлар кясияла, ЛбаЛды узагьп ca'iiFH жнЁь'.пезк. каргак эйеддер, каэ:-жае ерлср. ба- дзллр бар едк Солс.одмк оргасыида турып, Абзй жакка Курап,'Еренай жаксы б:р ой хррыпи: — Куданьш куд!рет1, осы бялакын жас кунгнен-ак aeaftmi yum коп од:. Сод уи;т, a.ii у«гг. Зая б:лмай л« жатка Клаб. 0з?мся icrec. создес бол жакын бйиен1м осы едк Ж->лыц боянкр. гшнайы жаксылык доме чьи- п лати л жйс екен!— дедк Жака гы -v>3in салкы» кабак- по»’тыцдяп тургая коп КСдеЙге ка|ра.ды. — Жогалгаи :-:<eri a n i'u u э2о|)ем!н лед1. Айып-анжы-
Cl.\"!. ', ДОЛ жуаширдан ял.-вднЫ дел x*rri. Бклтыргьг. быйылсы criiwepiHHia телсуш опорем:я леи кете:. Соны айгыл турмып мои! дет. сезж б тр д ь Топ ортзсында кеп ауизбсн сснср-оенбе теЯ каГгга- лал. соншалык мукдык <51? создер ай’шлады. — Жз-ri гг! КеЯга зпермох! — Псечпзд1 оперv: я! - С; :нн:н шыгьшьш тэдкггяеа! — Былгыргы етчн. быПилгы crtal —• (шйылгы eriii! Орзйыи лпур.мгх! — Десен: болсан! — Айтканы шын болса, жели болсып! — леской жл- пыр-жуе.ыр евздер остид-;. Квп жатакгчрлмк коздерI стан -пала кернИп бара жаткан ярбаса каэаПды. Ш г,:1 умН-. сол арбага ере icerin бара жаткандай. Бар- л::!х недей ауыд болыо, уэак карай турысып каллы. Абам б\\л жолгк санарында квп жури кодп1л кел- гек Л\\яхайдовпен, Лндрссзпсн ерте кокге-мде бастал- гаи быйылгы MWKwIciepi, Абайдык вы:р:ндсп квп кезде- сул«>лен белок. Квп дуипем!к сирый алкан, сякая 6i- Tipricia nop.’ii, кьгаык Д0р!скрдсв болып Ы . Калада сои- диктан кешй<хсн-дь I\\aiip жas ортаси болып калган о лдга ел. жаклаудыч еь; шетк1 коныстарынла ехен. Абаft меч Баймпгомбсг Ералыдан акккан сои гра кв- нып, катти жур!п, екниш кун! хеш бага? шакта сана Кунанбай «уылдзрынак aierine |дн!ген «д1. Жаньогвн «ypriHaiLacp кыйыс вг.п борз жаткак усчеп ак ауыл, Ботахан ошагында отырган Тэкежан г<уилы схем. Пул, мод жылкылы. калин коЙлы, оншакты yii кодексы бар, лыхыган бай ауыл болып тегнп! АбаА Байманамбетке: • Бул ауылеа туспей-ах вРСыЬ.— дед.. ¥лжач ауыды жене соями каскилагы Абай ауылы Блйкршкарда. Осыдан ковы кед: жерле болатык. Ел ждтпай, балалар унктгмай гурал, котгеи :<е?жм>ч жс.кыидарына. Абак ен й тез жегк-с! ней недели Жол Токежан ауылыкья mend кара даишкторквын жянына такау кг.г силе, Абайдып лине Каракал ецалдымел Tycri. Банмагдмбсгке бурылды дп — .Мыканы карашы. Банмагамбет. Оси. дзудс болса, не коГппы, не сяукнюы, кузепш, иалшы.'ымчк yiiuiii
Cipi reft. Семита курилхпехпьзт rum койыггы. Dip у*'*» flip ТуырЛЫКТЫК Kl!:3 бс-pCC. KapHXSM куДЯЙ •P..НПЫД, к с\" когсд: схем! Кдлай ойллйсып!? — деда Бяймагамбст катар отырган калпыкда, Аба'н а тухт! кабагьш бурым, Улк£‘:| Нвк квэлор: жалт харап, жымыя кулд!. — Кгражамиан кейырмм аз шыгззм fcA. Лбяй агз! Жумыс eTCTiii xopaii болкзеа, хай клр:ч-хасср,;' жиЯм^ отыргян жок. Кизмепн icrcrcc де карайласкасы холке- гек: гой! —дед». Бул кеадс жург[«ш'лер, аунлдан кыйыс orin бара жатым, Ботаханинн кол сулы узин булагыиа. орчтен шаидат:--, шауыл ксл.п каптаган мол жшкыиы корги. Абай Суд жылкыиын калекiно коз салдь:: — Осынын 6api Тохежан жылкыск ма? Кяй уахытта. Излай кзлиндал кеткев. БаВмагзкбет-ау?— дел:. Сол кезде. к а т а ж,ур!п кеде жаглян арбпга, ауил жзгмнан шауып ксяш iaccKca 6ip аттыи дубтр! ссплли. Абай мен Баймагаибет катар бурыльт харасты. Аркы- ыактай бсз« кара каска, о?м:з кунапга кум!г. ер-тохым ертгед к<ш«и ересск бала, Эямбай шауип хелгеп екеи. — Ассзлаумагалайхум. Абай ага! до;: жанаса kcit!. Абай баланым езлеудн алмп. зуклыиын. aKc-titoiiieei- EIH амяндыгын сурады. Бул. Тэксжан мен Каражанммн ер жет!я долгая жалгкз улы болатын. Жалпак бот. ка рг-. курок. К'ДСЫК коз ко.*ген, кадык клбагы кыэари екз- дзиы -. тургян. салкми пуст! бала. Амамдык аЯта салы- сшвеи Эзшбай. *uem« юсД1леа . бергея с,ие- м5н, жорткп коле жатып. Абайгз гйтып колод! — Абай ага. елге спам ж!бсрд[. «Шздгп гумлгя тус- пей, бэварлыгын кыбиай erw ni не«! K»Knmi’vi ii кагаз шайын. клггг-меАЫк таиерток кi ж!бео1п, бэр#1р алгы- ззмь-.н! КелСидср вздор: талап 5ксмес1и! доп айт — дел!. Мен: адей! с!зге салом бор. соны айг доя жкхрд:! - :ieii. Бала оси «зд! айгмг. болып. шешеемдк зинисн Абгн- дярды мукагканлаЯ ке*ес!н жузбен e:-:Ai гана кулд! до, атынык басим 1рке бгр1п ед1. Каз!р кайта бурылмах тор!зд1‘. Абай ог-иг <Токтг. бер! жур!» дсп арбанмк еэ: отырган жагыпа карей кускады. Катарласып колеси Оа:мГ>аГ|га ал а ралих жылы жузбен евз капы. — Карагым, колхан базарлык болея, осы арбадягы ■п»тн:н бэр! ccniKi болемн. 9з!ц бЬбон ере жур' ’. фзхж ауилга кон да, танортец 6opin алы : кайт. Окон мсп 330
ш,'-шсне (луп:: ямандасааЛ бзря жяткялкм — :-;ун кешхБ pin xeiTi. Алдымызда бер1\\мид.:н де улхеашэ — улксн :к-ше м м оке бар. Ауыл жатпйй турии, еналдымен со- лар»а солем берме.чкс aCKFwti колом. Ол 6ip белек сез! — I I Баймагамбстхе атты б5раз акырыи журлэд). Арблнин сзлдыры босендеген хезде, бала га таги бфаэ сез яйтты. —- 03iii улхейкт, ж!гп бон к.апсын. Шсшешои айтка- ныкия бар-! бфдсй акыл бола fcpx^ilai. Алыстан кеде жаткам агаме» эмандак айтар-пйгпасгип. «яламин, 6cpin кс-г* деген жоп бе? Оплатим! Ол шешен болса, мен аган. Бупдэйды да облай xyprcHCiu. уктын ба? — дел, бала- мык жуз1и‘е бзрляй дарап eAi, Эзтмбай тус!не коймзгзн- дак. Кизил ж уя кч#1плдснш, курок тартык, саззрз -rycri. Салккн кабагы жмбир erin, жнрснш каллы. Лбзйга жауап каткая жок. Енл1 Лбай Судан эцг!ме сурпп: — Мивау жилки тс;-:с ез ауылдарыздиб ме? дед!. — Е, едЬкздэа, спд> к!мд1к1 болеыя! — Санк кашка оз!и:н? Бала ундсксй.глртыммп халды. !ш;нс<| жакси б л1п туркай жыжы саньш айтуды жяман ырым кард!. Экое! Токожан, купле тупендел журген жмлкыиык сакьш бала уйге айтыд -келгенде: «лабырайтпа, xicirc малин ный сзпии айгпа!» —дейпр. Бала зйтпаган сон, Бай- магаибег Абай с«.»!н!н жауапсыз килганыаа ыоза бал- мии. ез бигешк зйтип ж!бсрд1: Бийыл усягымен бос жузге жет-ri дел естш caiM. Минау жылкыккн караем содая коп болмпса, аз емас кой,— дед!. Бала сопла да сыр Йерген жок. Абай за тимсарып. ocin хеле жаткаи 6ip жаманлыхты корг.•идей, liypcine тус-i. Ун! оз-.-ертп, ез!яе ез: айгхаидаА бол сомлели — Осмдан он <хк жыл бурыя eKeyuis катар eimii ал- глядя. сехсея жылкылян rain едк Тэкежан бодысгыхты, тейглндай ак емгем гой. вгксн сайлауда туепегойле. бу лан да баска болар ма едт, олдс кайтер cai! дед!. Кырмс кабак, балл, бул агземн анык унагпай, Сакиен яшу жыхып, ызядякып калган,-ай Енд! мына сездск сон кулыкты, арамдыкты <йлш калган xoiwlne, ереггс пен жуапдик кем xent. — Болыстыктан туспеог дейсН. 0зж :з еетшепен ско сы гой. Жанада болгin сайлауды б:лд:шэ бс, агам та- 331
гы белые болды. Ай7Я8к:ш , шуГшгпй, осы 6ip жумадзн борi бтэдЫ ауылдардын барлигь:, жагалзй той ж,lean, Купан ш атирки, куаныш erin жатьзр...—дед!. Абай балага бар деяестмен шугыл бурила хоралы. Бул enipae болгяк ей улк«я жаиалык. болыс сайлауы- вин хябарын суралы. Кдладд жургонде Казанцев деген крестьян началы1ИГ1 Н.:п осы мандаты уш-тарт болысха, вз1 б и л ей т учасгкегс. сайлоуга :ыьг?Ееткеин: б:луш; c.'.i. Б!рак KiM-K>MHin сайлаиган хабарам Абайлар sai бпгси жох-ты. — Агенды км сайлады? Кгй болиска сдйллкды? — НачкнДих Казанеыс сайлады. Afcniii эгид Кызыл Адырга базис болды. •- Кызыл Ад’ырга?! Шыцгыска kim бохди? . — Шынгыска, еа!х:эд)Ц елге. Шубзр агам сайланди. Кызыл Мола»а таги д?.. хейтедан болыс базып, Ысклк агам еайлвкди. Суйтгл Кажынык уш баласы уш елТо 6э- лыс балды дсп. соплу Шакпад, Жнланды, Кен Кон;, с, Денгсдек Коныс, Байкошвдрга шей;и. барлмк Ыргшбпй iici морл сорл. Б1лмегсп exends. Кидсшс дэлб1р аттай шуй- 1нш1 адзды схем, Абай ана, сталей! — дсп, сдазтп бгпрдн Болыс болган зксс: кск агаларынкк хабары.ч айг- канда баланын жуз) кызарып, нурлаиа жанды. 0зтн!и шпнде. жургси улхен 6ip щуакышын ipxe алкай, жасыра алкай, жаркырап б:лд1рд). Бул бала oxiKjiKriH. емipД;it кызыгын кор!п, длин татки, кумартып калган бала сыякты. Жанпгы хзбарды СОЙЛеген 71лi мен тур;ней Абай iurreft: «Мьшау 03i ер жетш канты гой. Талай сябакты Кулагина куйглннг.н, icjce, евзпе ерте KLp’ceftiil Д«1 тургян бала Гий!» лен оГела- ды Сонымен катар, кншдеп 0з).чбай rycin жвкхырма- ган катал синил да тркс алган жок. «Кабаган ит кас- тамгаи, злдокандай жан шыгар окм» сено»? Болели Тэхвжанн.-н з!лд1 болармекссш! Кеард. устясак Nuilciipin устап журмесек кзгысын!» дсп «инечв! тупим; ойлзиып, ундемей калinп e.v. lllyiiiitini cypatanre. Лбайдмн жпуал бермей, 6ip ауыз да б а к а ун ЮППай КЕЛганьсна бала тагы ш л болды. Оуелде шешкмнен жш еститш 6ip созд] эйга лады. «Кызганалы, б5здсн «алдн да. абройлы да Абай хшгз- надьг* дссетугын. Сол vivuie иландыргзн осист боймиша, Абайды сы|ягаи уиатпайтыи ЭДмбак. клт'п бунык иыз рянышын ьл кэзшен xepin тургапдаЙ. Imilieu кыныр ка 332
тал ук м жасалм. «Кызраяаеын гай, ynin oinln калганы сол рой. Еидете «лгы 6ip ecm terea сумдыгыиды айта- .че* деток ойга бокгад!. Аб:-*й, баладан ecrireH хабарга м мс ойлянып калгандыктан, Эз^мбай жаЯын умытый Кет- <•/:'. Уясыпа к|Ип бара жатхгн Кызыл чунге 6ip рст кол: шягыльгсык, жалт карады да Байиагамбсксс: — Айда, журе туе! —ледеи-д!. Тор бзсса да. *еигк! жур'ютсм Кызыла т\\\\кея дар ат, nUCfMpa 6epin, та гы жорта тлвнелд!. Ш шш тугае, reric жэлмк Ботлканнык тыкыр ш.чдгыкиигз орбц сыкырлк- май, тпрдллдамай. агыза жортты. Булярдан 9а1мбай еид| кзлып коятын жен бар e;ii. К,аз:р ауыл да злыегяп баргды. Кун xo(UKipren,iiKrcii жылкы су! а клина ап. тунп жайыдыехд кврай. шубцра бастагандай. Малсак б:: «а Эз мблй, карл каска кунаапык камин ойлггт, яуылга т « кайтыи, жылкыга »fc«pin y.-ripy «срок. Кас карабин кетсе калык Жилкины таба алмай, адасын тл кету! мунхш. Оныц yen'не.. K33ip бетон сл КереЯмев зкакмн коп !ргелес отыргандыктан. жылхдаа жзу тяпш Гмг. алли- салды кебейген коз «К,унаным жазым бол кете мс!» ле гок ойды да, катар оклап y.tryvu . BipaK сонда да бала Абгйлярдаа калыекзи жок. Жгпагы Абай турасыала облагав шалы хмсесиш'., aa.xi ог.дн батыра айтып кзлатг.-н Ггр созбен аяктауы керек сыякгы. Содыр, катал бала Абайды куйд(рот!м хабардык ко c*K-3sri:t бпет'п. Ол да - о с и с п а и кундср;ни жаналы- ГЫ К йлмн окайлау. айналл ел Кунннбай бадяларыиык TCric белые болук н тан-гамаша со.\"лау1«оя катар, жаиэгы жайды да унем! айтлгын. КбяиИлЗк куй!н!п, болыeraрдн каргап, ызамсн кусталанып яйгагын жамзнзт хабар ед!. 'Буны ссп'генде АбаЯ жарылып кстер. Болысак дел »:а- галасып 6i;j бодмаушы од:. КУД:рет» Kyuifi бблса, арашашы боп лйырыд алып кн;к:н. Осы том Абайды дч женгея бгг!м. Догов >че fpincii коп.пргсн. багындырган жер1м» лсд. лад бугш тусте:: каекызда, а з лхес! Тжежан свйлегеп-ji. Мрпяэбай.чык аксакал, кярасакялына ссылай яётьгп огыряанык Ошмбдй хокейше жаксы токи и. «ык ангартан болатыи. Балд, енд! сол жацалмкты, АбаД- Дын •хасыпда жанаса шяуып отырыи, ОНКСЙ.л ап. апыктал ж?тх!зд1. — Айгпакшы. емзге айт.>та умытыл кет!ла:к. Атамд яр ды бадьп: сайлягли Ка таксык -<Ь пч гадины устал бгр:ц- дер» ДОЛ 731КЫрЫЯШ. Сод буйрыкяон уш-гврт 6Р.ШСГЫН 333
басы кссь-лыл, п1ргзуарляп Базаралыпы устаткп, xruicri кун калача андагыпти. ©шлея к«:< сауыт жлсзуылдар,; жолда Кашып кеггсд! дсп. туйегс мЗкг>з!п акты. Гунде колына, аягыиа кксп самым устайтын бон, зйдан гке- rinr.! -д ед н Осы хабарик эйтып 6o,if3h бала, caai 1к1р карадгиси гусе Сергеи юзлецксл: гкянтс, аппах суду т1стерш аксый- та кулл:. де. атынын басмн ipse бард* Абай балаяын жузЫе ашуиен, ажырая кдрады. Др- бпныц ycriaae докбекиг.генлсб. жулкыка бурылды. — ©А. ен'.иси кудаЛ уркан* Болмлй жзтып тага бая- гм итпкг: басгады дсоенип! ©Hjuea 6epi кеудс. 6opi ауыз, жыргкыттар! — дед;. Bepiuia аузы Абай cciHC Эз1мбзйдыц жгнагы кулгся аузыа хоргеиIум туей. Содак адгая умамсыз Cip ссз:м- мсн элдекалай жалт с ед1. Осыдан бЗраз бурый «кабаглн кг кастамрав» жузаз зсерсе, евд1 cpiiuopi кип-кызыл. \\ л - кон ауызды, sraftiii ауиз Эзшбай каекырлык. 6ip Griiu.ii жзне елесгеткепдей бодатым. Абайдык урис евзшж артал баланыи eersrici колген х:<Ж- Ол купаным тутыл тяргып, 1октан кзлды. Ь'.рах Kerin бара жаткам арбалык ар:ыная даурыка сойлсп: «Пар coHidMoii!» дсп, тагы да кзалана, ахсыя жыумЯ- ды да. «.айта бурылды. Алыста, улкен ак уй гЛ ауылшыи жор ошакта рында жал пылдай жапган копии кызыл оты, iuiop асха карай мундадга, «кол-колдсл» шгхыргаадшй. Тамаксау браным «-niKi етхе cuccci Kcn'rrri. Кара каска куланнич толк:н жыйпаихырап. жзмбаека сарада хам- шименсн осыл урып. ауылга карай куйыктыра жекелдк Ж алгыз 03i куана котср).«ед». Алыскянын жемго.чден, ша- быпы ком.!Л тауып. сил каряигы ымыртта жапа-жалгыз озк «Ыргызбай Ыргизбай» дса айгайлая, уран салып, ку тырима [наглы. Баякоспхарга Абайлар хелгсндс. ауил жагхяв жох од!. Scipoce Абакдыи куангамы — бунын уш-тэрг Саласы АкылбаЯ, О&ш. MsiFaiu жзке кулегеш кю ы Кулбадак- дар да уйктаггш жок скоп. Олар арбанаи салдырын ecTiii, оз яуылдарыная айгайлап жугфген. Абай 07ырган арбэга хоп, жапыр-жуаыр камаляган. Irpcvacpi козла га, tiifu Cipeyjiepi арбанын артына Minimi. Л\\апш:, Эбш; сыяхты KiuttKHfcncpi Лбайдьгк cxi riw dnc отыргзн. Мой- KMtraii хутактяп. сатана жабысып, даурыга xynicin, uicx- с;.з Ki-знашпен кзрсы алксты. Байиагамбет ат гумсыгыл,
Лбайдыц эркашан еналдымен змандасатым жаны, Ул- жан ук:тц сыртына кол TjpeftS. Ссм!з боббйис Улжин С'гр mot up балйларынын хамау-коршауындо келе жаткан Аблйды озiniн улхсм Toccriuia жанинда. орнкнан турын. карги алды. Кушакгал. суЛin амзндасты ORrepiM, Aii- ;ыздар да Абайга осы уйге коп амапдаекан. Алпамсадай л >.) пик, кон жауырын. Сатир тулталы Оспан да кглд!. Омырауы аиы к я к кон.>.-кпн сырты»ан баркыт жата, жука шалая жамылыпты. Бунин касында жас кедттсг:, суцрак» суду бойлы Бркежан колin катар >:ipai. Оспан Абаймен жанрандасыд ампадасады. Дамилсыз «улш. не го* -унмсн уй iaiw cri дабырды баса сейлейдк Кунанбай ауылыиык же; злай батыс болып жаткам куанышми таш л-л Лбайра кайтадап айпы. UlyftiBini сурз/.ы. АбаЛ окык туймшнсже тек акырын гана жауаи катмп, У.тжанга ка рали. «Кайырлы болсын, шат-шадымен скснсЬдер, ка- йырлы болсын!» — дедк Улжан да Абаидын отняли* куанбагзя кабагын тусжгендсй, акырын оейледь «Кайн- ры cSipi-c балсыи, кдрзгых!» дсп капа, коя салды. Оспан Mi д«*аксыи Ky.iifi, белые болтан ara-miaepi yuiin мактана таекындайды. Жылкынын кил тубиглей кыекз кара мур- ты сояуллп туксигеи. Шокша слкалы шанжау-шанжау бон, тыратайлап шыккан. кан-хара хом)рдей. Оспан <зм:р- Д1К кай кызик, кий шзттыры болсын, барш дс улксп кы- Зу.ЧСН СОЗШСД!. — Тек каПырм узак болсын. Куаниш ycritie куаныш кат-хлбат! - -дейдп Абайдын Эз'ибайдая ест:тсн соагы суык хабаркп, ка iip Оспан екят-кабат куанышгач» 6ipi есепт: усыныл отыр. Абай бтлед). Базар алита ешлктс, ожар томырик Оспин, Тэкежаниан кем туслегеи басу к-ерек. Анау арам- дмры болхасл д а ,»? квуделгкто бунын да зит: коп. «Усга- гач жерде коли, ткгеп-н жеоде rk i кетой* доп, какпай- лап, Tr.|)ic*e экететЫ Майбасарлгр аз сисе. Ол. Kasip сод адасумся, апкылдап отырган куй хорсетеДк Осляк ез!шя ара-бяуырларынын бок-дороже кузвышык, сел анкылдак- тык б:Г:ин1на. Лбандан аул ак демеЙдК Бундагылар белые басил жатыр. «Уликкд 03 кы* лыгьгмиз жакти. О'лмЬд! б1лгеннен, абрейымыэды ук- Камнан Кдзансып S3i сазлады» nerici кследь Мон оларка: «.кудайынаы умытпа, асып таена. Улик сенin netui б:лу- mi ел:? Кектемдс барып жяз ортасына meftiH кала на кум таггтзп, ыешхка шыжып жагкимда, Абай тек жат&р дел- 33S
пс»? Осы бэр:вс псп жэтхап мол аброй, кинзу батпан хуйрых. недей? Каланы» уляен улышмон купле Mpida, re.ilcin icreri i orupFaH Абай ici> дсп, бударды ©ре бас- гырмай журмш! дсп хгскшдлп аулд!. ЛбаЯ, Оспанпын бугаи с» жакым ini бола тура, сон- шалык кап'ып адасханына, аса 6ip катты мысхылмеп кулд1. — Как касымда журсец дс. кей.че мен туради адяс- ка.чда, айсы » карацгыда жургевдей, .кангып шьдасын,- ау, Ослам! Rip белые Гилганда сексе» жь-.чхысын бес ж'узге жеткЫп йдгян Тг.кежанды MycipxcAwiii бс:? Кы зыл Моланын болысы боп Тобыктмныи урысын Суйенг и Ысмк уш'Н жаиыыды содам ба!?. Mesci ждксы квргеи* веи. Амише магян да шеи бермек болганмц ба? Буд сай- лауыка тунк кыбырльгкаи каткасым жок. Адасыл, бал Эшпай. жайьгка отыр! деп та»ы кулд!. Ослам ол аЯтханниа да токтаган жок. — Ж^райды. кой шырагкм. Онына нланатын Тобыкты жок Осы чан жайллудагы калик едд!и датчан шал. бал- дыраган баласыла inefiin сурашы! Yui Cip.xcfi КуиилС.тсз Хатар болис боладЫ. Калада квладыл, еярылип жаткан Абгй. оган атсалькпайды долети:1 «т1м нлаияиа! Кайта бу;: евз'тд; жал та, мына белые болFan ani-iui.wp:лг/1 1 алгксии ала бср. Кзкгесш, жзняры «Mine нланятшт, жат туг!л. мен до жок. Ноге планам? Осы абройды, rwUp бергси йбройды вз:ке оз;н кый.май касын бар ма?! — дед:. Кынырайып. мойиын бурган бепиен кайтар омсс. Буны к, ауыздыгыи тгетеп ялгандай бетЦчея kotctikIh были, Абай балалары мел шешелер мюжшс «ид! н.рга- сыл-каржасхыеы хелгек жок. Оозд: шутыдынЕП Облике бурым, сснын скуы жайыч сурай бастады. — Ага. кон осы кунде орыетла да олып журмж. Оиы сои 01пд»1 б: > Кысгй.удаи бор! охкй бастадым' - дед:'. Эб:ш Абайка. <уй iuiiniH сактап жургом жачсы 6ip жана- дш ын. е&шо еоз тис садысымеи, екалдымеи айпы. — О. ймкев? К>м окыты:; жур opucniaiiu, карагым? Лги як. хы«ылы Кызыл боп жутшшл' отыргак аса су ду. биязы баласы Обиптз. ЛбаЯ ооке карай кушактап тартты. Мяидабынал суЯд! Бумы к»м орысша оштып жургенш Улжал айтып борд:. — Жазгытуры сои халам иЫс1.чсн. б:зд!н Жидебак- дй1 и Дуылга oip бала о ;'-: кед: ей ед]. Бурш: 05р жил 336
тглмаш та болган скеи. 0 з:н огн сл «бала тйлыаш» дойд5. С м. «халага туруга ауруым бар. кымш ы, кокте шы- гэйин леи ►Min ем. бнлаларыц бар н>й. б©й<Ншс, олар- ды да окытнл турайыв* детей сон, Абайлып балпларии окытсын, к1|1гхм»елер1:1 орыеада окыгам лея Лургсп. С.ол отауда болсии доп, Ачшошга жонедтхех-д!. Mini салак 6epi жалрыз 06iu! емсс. Магашын. Кулбадсныня гаскш, сал бала ллмаш Байып догеинсн окым жур! дед!. Абзй, вз!м-и жасырык саклял тяган бул сыякты жак- сылык, жакалыкха аса цуаиды. SSrepiMre енд! Ц'ралап жavan чзтып: Кдлай, балздар КИпкепе Молдадан окыгандай. булак да узд таз охый «з? 0ai xyriMAi ме? дсп сурас- тырады. вйгерш Абайды сагыидырган суду увЬюп жьуап кдтп: - Балалер бар ыатасымен. жапын езлыа охкйды. Кыяырып охыйлы. Жайлауга хярай копг'п теле жаткакы* мызда. ri::ri <жадиалап xoiu-m ку';лорд!ц венде дв Эб:ш, МагАШтар б:р куп налет кил гаи жох. TLiMa:nrln ез! де казакуар,—деде Аз биязы мькжылмсн сплайн ку.-.in, Абай жузше соншааык 6ip жылм шыраймсн карай: — Орыс м м ласы кмлмк болели скоп roii eat. Смдданр, сал- махтану жок Балапи т к т cjiiimpin, ойнагып охитагын сыякты! — дед!. Абай. ЭйгерГмгНн эейЫ;», зорек теплin танып откр. Бас наел, зор ыкласпен куле тыпдал «акуллады. Оспан жеягсс:п KiiFura. хзлхшн erri: — Жл. жо! Кудпй жатьшек шаригатты уйрстхси. вхемдей холлами былай койки, жаыаи жзупх ппмашты мактагап нсменен? Birreyip Абай орыс окуыи унатуШК cni дсп, сен eKcyiim де кпратаягыхсый беремiasy осы! Тамагыыизды ксхеп! доп, ЭВкрЫнщ даусына галык, мазактап,- утм !з смлдырай :пшлыряй туст абде-н! деде Уй ду кулген cv;i. Слуйпп, ЭГпср:мд1 сиг к* , нше KU- зиртып. ун1н eniipin койлы да, кархыддай кулд'.. Абиft Эб1нгт1. Магаштап. Кулбаданкэн кей создер- AiK орысша агын сурал, сынап xopni. Тг,л аса жауал Сер гея баляларынан «оку, б!/.:м» дсп. ацели тургаи улхен 6ip талап, ы м ас тавыды. Стген Kciiin. Эб:ш. Мйгаш. Кумбадя;! ушеуЫ кон, ш - паэынын ок! жак етепмен жамылпниап, кушактай eprin, OfircpivniK yfiiuc карай ж.ургенде Абай, :miпен улкся :иу- 337
Kip rrri. Вагана кеШкс. бугаи кезлсскси Токмкан бздасы Осмбайды секс адлы. Окын жаманшыликты бшш K?.HFaii б!г1мшея мынау вз балалары мулле баска. Шин бала, эд! аллах сугтей таза Сала. T&xim, горбие куткеи бала екеи!н ойлап, аталых ырззлмк Ссэгсндсй бол cai. 06iurri хыса ryein, тысгз кеде жатып: — Кадкам, Обшк.м, орысша окый бастаганыи сондзй жаксы болеак. Мусылманша окуыц же-гер.глтен балды. Мен бмныл сек! орысша окука, узак сжуга берем. Кудай буйырсл. улкен гялым адам болып ececin. Бул мешц сен турандя^ы улкен б!р аталых -плепм. балам! Менеи бурча sain окый бастагаиып, MeHi капы куангты. айналакын! - лед'. Макдайга «сп калган толык айга, кен аспапга, кез салып гурды. luireft 6ip дуга -т е х айткамдай баллы. сОсывымныя ovjip-окаеын л: я кылыа, деген!>м жсстх:з. Мен талпагаи зор б!л1.чд1, адамгорлгк каспстп, тым хур- са осы перкчглм тапсын. Бзгын ми, жэсараи, жплын кы- •ia кор!» — дедй Осы тунде суй!кт1 улыи бауырына хысып турыл, сопшялык б!р КУ'НЫЯ, истых дута сткендсй болып сд1. 06iui ундеген жох. Bipax ата itcftipiae соншалых бай- суиып, кулан уйыгандэй. ©Hi аппак бон кобалжьш апгы. — Куп. ага. куп! — деп кпна койды. Oxeci мен агасыиык грасындагьс осы шартга, бойы к :иксне болса да. ки> сокшплкх ссз!мтал бала Марат та aiirapFan СД1. OGituri кушахтап турran зрасыя к!ид!х тусыкян капсыра аймалэл алып: — Ия, ага: — деп наразы <Яр .ун хатты да,— жалгыз 05im емсс, мен дс барам. Калара барып, мен дс орысша окынмын! — дед!. Будярдын касгарыида туррли Кулба- дан да idnixese Магаштая калыса алмай: — Ара, ага дей«1н. мен ле, кен дс барам! Meni де окчг орысшара. БаГшитян сурашы. Ол, ормешзны бэр1.- н«с бурый сен уйреиесЫ дейдк Ал! Меи дс барам! — дед!. Лбам тыста a.ii дс yftre к!рмей. балаларынын хоршау- ында гурып, шаттава нулдк Кулбаданды басынан сыйпа- ды. Магаш пен CKcyiuiK бспорнгсн c,yflin турып, уоде 6epji. — Ендешс сен oxcyiiu! де Эбликс косып. осы кузге ок.уга Oiprc лпарам. БэрЕнл!* Oip-зк апарам, уэдсм осы бол- сын! лсд!. Балалорын eprin уйгс тлкяряядя, OfttrpiM <унс!з гана хул in, уй жзнында тур ед|. Еид1, ecficriii ки!з1н он холымем шалкдкта am pin, Абайдын алдываи, оз ога- уыиа cciK ашты. 338
ТА РА УДА 1 Бэлкибсятсг! сыр,зга Абай б:р топ xiciMcn барды. Байырш жолдастарынзп xasip касындагы адамдары: ЕрО-ло, Баймагамбст, Шэкс бар. Жан1беккс келш, Ербсл- д1к1нде конак, болып, еыяэ бгсдна карай жургекдс, cxi- ym K:ci жолдасымеи Асылбек тс срс журд!. Ол ось: втксн сяЯляуда бмыстыктаи пускон болптыи. Абай квсында, бул жилы, бала жтттем ергсн взт<в улксн баласы Акылбай да бар. Абайдык биласы аталгаи* «он, Акылбай олиц тэрбиес.пде емсс. Иуркаг.им колыша, Купанбэйдык кснжест ессбшде «окон. Акылбай барлык Ыргызблй 1ш1ндег1 була-бзллиш жастык 6»pi болатын. 0а: ЛбаЙ1 з, ггабын нпЬчде, сн тонхорыс, алые сеет:. Жай кальге <1Г»йыинын в*р5вдеИ', Бунин оз кашнда ск1 m int бар. Bipi — Казакбай. Зор денсд!, улхен кошка» гумсыкты, шушрек кок к©эд1 Kiel. Тукымы Шеркес. снд!п аты Кззахбай ятакгаи, КунанОаЯ аг/ылыяин KQpinici. Ол жас жатынаа Акдл- байлан к«п улксн. Абак хуралпзс. Бегаяр к!с! б:ргс бол- сын дсп, Нурканым Акылбайга буны элей! коска». Екш- ш: xicici — Мамайдак шыхкан, Акклбайдын озимей туйдей хурдас, бала ж1г!т Мамырхаз. Ол аксур жузд!, улксн колд1. ленол! билуан батута гакап журген ж!rir. 0р1 кулдарг:. мысхылшыл li.ii бзр. 0з1 Акылбайды шыи дос тах бсГшпмон жаксы керед;. Акылбай хайда журее дс Мймыркззды касынан тастаманды. Абай тобымсн кеде жаткпзда Акылбай, к&бнгссс, ул- 22 ' зза
кон к1с!лермен 6ip журудсн таргынып. аулахтпй беред1. Мамкредэ exeyitiiii онашадаги срк1к, калжып-киджааы ма, ;>нтеу:р свздер! бЬпсйд!. Абай. одэрдын аяда-сапда елс!э далада р а к . окшаулапкп калганы» байка fu'.i. Кей де эгида жзрысып. улкендерд: басып озып, i.ircpi узяп котсд|. Олс!к-элс!к 6ip токтап, 6ip шауып хсурген, балаша JK-ypicvcpi бар. Осыпи Абай колген гньарьш, касындагы Шахе мен Ерболга Miл вйтып кояды. Акылбайдыц мыма, Мамырказ тыны-як жаксы, тагу досымекел? Тагу болран достан Kiel о т л а й , уялас купбхтердей, шубал а шырмалып ажыраса алмэй журегн 6ip шагы болады! —• дсп Брболга карады. Ербол куле туст. улкен копир кездер: жалт errin, АОнйэа карады. Вулардын эз арасы.чдары жас куидерш- дег! ш зыктас куйд1 Абай айтып кеде ж.тгканын онай та- кыДЫ. АкылбяЯ чей Мамырказда, АбаЯ мен Нрболдык досгыгынДай «достык бар шырар-ку» дегеиге, Ерболдык хзнл1 кенбейдй — Д осш к дейм-ан, Абай. Жаетых. бээбасгых. сы- быр-сылтын шккар. Сондайды оЯлап, жер танып калган кулар болу херек, дэудс бзлеа осиларык! — деп тонты тугсл кул,тпрдЕ Ербол Акылбайлар жзкха карады. Абай да солзЬдын бегслш, уйлыгып турган куйлерш бакты да: Юм быгсш. Вяйдык аяцхес, болпаш мырзасы 031м- ш:л, кызравшак болады. взгсн1к бЫид:, адылды дегеж- niii бэршел бойды аулакка салады. cfispiiien 03in жак- сысын!* дейпн кошемепшж суйед!. Сол ма екон, куда# 6v:ci*i! 9йтоу:р, Ахылбайыкыз 6ia сырык бухген жЫтззйз емсс! — дед». HIэкс, БаЯмагдмбст, Ерболда-рды бул соз да кулд1рд|. Ербол m Uiib Аба Яга кадады. Tcri. KiciHin он а л ш жасында бгокн баласы болу- даи сак болу ксрск колдан далее! Бозбала хезшда, «ссн эхсс)н» дегЬген баданы, окдай xicl, ждпт арасы болган купле де. жахтырмас. Кырыяа ала берс мс, олде ка- лай! — дед:. Бунысы — Абайга Ерболдык рана доеты.и айткызатыи батил калжмк. Абайра, ага достык адлпыи:!и б!рде-б!р замах аумярак Дсылбок. Ерболдын калжыныя ккзыгын тыцдалы. Акырын. сыпайы кулкюмсн езу тартты. Суйпл, Ербол АкылбзПды акгау жзгына шыкты доиз! — Курык берд11 340
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 452
Pages: