Мухтар Әуезов Таңдамалы шығармалары 6 томдық E-90

— Бсргснде. узын курых бсрдН — 03i еркс Акылбаиди булан булай ауыздыхсыз, жугснс1з тарга бср дегсн сез болды! —дес!п. Шоке, Бай- магамбеггер куле сейлеп, бip шегге куюйлдесш коле жатыр. Бул топ Балкыбекхс сртс жстп. Opi вэеи!, api узыи калин кыркасы да Балкыбск атанатын осы коные - сы- язта одей1 6ip жаксы ойлап табылтан. Сыяз — кврш1тес уш-терт рудык бас коскал сыязы. Сол елдердж дауласып, акылдасып, коп жаргыласатын орны. Ондай жьгйын мс- кеш альхс-тартысха туоспн рулардын «икайсысынык ор- тасынла батман. аулах жерде болтаны дурыс. Iprc жуандык. Kenrix сту деген —бул рулардын ат- камшершен эрдайым калмлйтын кырсык \\пнез. Балкы- бех болса, 6ip жаты Тобыкты, 6ip жаты Сыбан-Иайман, 6ip жаты Керей жайлауыныш у:п жахтан хсп тушсксн орталыгынла. Yxu ру жершш белН. Кеи шалрыны мен мелл!р оуы бар шурайлы коныегак 6ipi болса да. жыл самый бос турады. Yin сл б;р;нсн 6ipi кнзганатын жср. Bipcyi конып хойса: «1ргецд1 тарг. Сен!п мешшктш смсс. Бул ара коные» дсп. ©зге ею сл соз кыла турсгелсд!. Быйылга жылда, мынау уш-торт елдж ксз1гу!ве керек банан уакыгга. Балкыбектсн артык жер 1здесс табыл- майлы. Бул жатгы Бэлкыбек сыязына Семей уезждеп кресть­ янский начальник Казанцсвтыи учасхссше карайтын то- гыз батыс сл жыйналмзк. Тобыкты терт болыс. cxi батыс Сыбан. exi батыс Уак. Бура. Лузны бул батыстардан белек батса да, жср1 коршхлес Корей дс бар. Балкыбсхке ен жахын елдж 6ipi — сол Корей. Олар да мына сыязта эхелш .уйлерш т1г1п. дйтмар. жуйр:.к билерш >р>кгсп дау- та шытарып камданып жур. Казанцев учаскссжж бар батмсынла. Кунакбай бала* ларынын ыхпалы капы журш турFaн кезд!н 6ipi осы. Сонга етмзген сайлаулан Gcpi Тобыкты imi тана емсс, кершiлес Корей. Сыбан, Уак-Бура 6api де Кунанбайдын уш б:рдей баласы уш елге болыс болтаным дамылсыз сез килатын. Суктзнып. танданкп та, кызганып. xyftin тс сойлсгсндср. осыларлын вздорi сыяктылар. Ор ру елдж батыстыкка. билжке кат артып журген аталы жуан ау- ылдары бататын. — Ыргызбай Жеттст!. Кеше aFa-султап болыг: К.у- наибай тургаида, алапаты асты дел журт бф танданып 341

cii. Еид! Куиаибай ел догме арзласпай, уйшдс жатup. Кулпе шеккея кцн бурадай, ты;ц.,м алии жатып eai. Ке- рмт не 6ipaic, улик пек бак ani осынмч сочыидз ехсн. Yui б!рдей 6o.Tr.piri. ути елд1 бился гостчгйдг'. Qfftriii, блр Тобыхты гагы да ЫргызбаАдык жумса жудырыгынм. жа^са алзканында бон шыктя. Dip Тобыктм evi»c. Кы­ зыл Модам болыс болып отиргак Ысках, Узн-БуракЫ, Сыбзнтн да нянатымем кармав огыр. EitHvRce EpriCi, и1ялкл»»с:-. Шыптосы дегси, асып турган б:р ша^ы ехсн буя Ыргычбайдиц! — дел. коп журт сойлеп жур. Прбзл. Балкибсктег! сих.>ея оудал бурый бю блри а, л? кун журт ;«чпрыл icopin кгйткзн-ди. «Ел» дел. буя- дайдл хзлыч жыйык халыхты айтпайды. Лткз мшген. соз обйлегеп, »м.р-куд!ргг журпзген болыс, бяд1 жэне Соллрдии аГшяласыидагы коршау-камауды айпады. Лал- кмбехке карай ксле житная жагдык coiifu кезшде Абзй хек Ербал, ояго топтан кейшдеа. онашаляп калия, екму! гаи} oHrijfftSeeiit кеде дсатыр cai. Жацагы Кунпцбай балалары турясындпгы. журт ау- эыкдагы жшады солай кыл айткан Ербоя болатын. «Ел - 1- :п, жург суркьн жактыртладыч» дел, аисаичг-р атаулыны сынап, шснсген де Ербоя ед1. Бэр'шсн жексурыяы —осы кукле кс коп, пара мсв Жсм кои. Не дегон «вмейлср, жемсаулар «здгг.н бгляен- ы!к! «Туйсн: тупмен жутады» дегон, о бф сыпайи обмр- лыч ексн. Айгыр уйгрлеп жилки, жуздеп кой, матэуыкск туйс эсчелш жаткан да^’ларды да естЫм. Онзи соя кала- ныи улыгы. началышп де. куда» урын бздырактио турил жейд! скен. Осы жолгы Т.»х*жзв мен Шубирдын бодыс- •пагыи. Кызыл Малага Казанцев «CAiciuen Ысклх -nip.ro- ген г;*р1зд1. Жыйырма жилкиных узын ыргзсын Клзан- цевхе б;р 03i orxi3iirri дейд:. Сокык ез.иары болу корен. Каааннсв To6ux.ru metIне Ынср-глй'бесгон Токежанды пузынан тлогамапты. Суйггн, начальникне боргок азра- hs:k орайь’я. осы кувде бодыетзрык он угон солдлн х/пар сьпалап, борсыкгай сорып жатыр. Кызара борт!и, жоп- даиып аяган. — Ьнлер ше^ Бид:н де бзрг жект!ктес пе? — Няд'к Ko6ii« барлай ллмадым. KipaK илардмч да ж.-л жатханик,-а шок-шуба жок. 0я!н ойлзезпши, Кс- рей -Табыктанин. Сибзк - Тобыхтынык. Бура - То- биктынын дауи б'.счса, они эуел! баткетзр зокили яйты- елзы. Бкго больк айдгп берег!н болел, сел бати: алдын М2

ала ым-жымды ез| жайлайды. Б ирс боргендс жен ужи­ най жалгасын, «апаган кессен аламыз», «мынаиын Kina сумдытын кешеен аламыз» дсмсн отир ма! Суйтш, бо- лыстия да парасы. бнмктен келедь Седан хусед:. Ал, Онлтк <5н а р ы мен айхылады. Аузымен адалдыкты антам дел, ас жемей, эулиел1К icreii отыратын 6:зд1ц Жирснок, Обд!лда. Оразбз’йлар ма? — 6й шынынды айтшы, Жнренше мен Оразбай да жей мс? — Bcvii, о не дегент? — Bip кезде ел cosine, сол ехеу!н1к араласуына мст'ц ез:м себетш болып ед1М. Kicuiix абройды ерте алып exeyi де катти мзлданды дел естнмш. Тим курса арам жемесе «eci хетер едН Олдс oeiiixi ycxipr болар. Олт де соларды адал дегтя келедК Ал оларын жэне жем!т болса, онда xiMiH калды? — дсп. Абай улксн 6ip дагдарыс ойга xipci- гендей. Оз!нем 03i сурагандай 6ip сезд1 айпы да, ары ка­ рай энпмелеследк Ербол Абайдын жанаты схеуше умгт артканын есхе алды. Оларди эйплейтш жаманшыликтарин эдеГб айг- пай. ipxlnin калды. Жоддасынын «досым» делен аламы хуралы жэйс1з айтса, шагым айткандлй болады. Шагым айтса Абайдын e.3i айтып журетш 6ip c©3i бар c.xi. «Жа- кынды араз, татуды жат кылатын —веек, сыбырсипсин» дейлн. взш бундайдан катты тыйып усгайтын Ербол, дагд'ылы MiHCS.iUiinne басып, алей! уидемсд1. Абайлар Бзлкыбектеп сыяз басына келгенде, кепке mefliH вздер! туссттн жайды таба алмады. Калин уйлер, мол жыйындар арасын коп жзгалап аралалы. ©зенн:ц ек: жагасындагы хек колахха жарыскан катарымси и- г1лпен уйлердо шок жок. Ксй тустарда уйлер кеше бахып 6ipi артынан 6ipi. кос катарланып ©озылган. Окта-тсхто болмаса, жетх-селз канатты улксн уйлер аз ушырайды. Кебшшс бунда келген бес-алты канатты, ыхшамды жана отаулар. Кейбрппн додегесш уык-карын оюлап бояулап. эшёкей журл'зген. Оюларына манат, борлат басхырган. Кей жерлсрдс, ак уйлерден сыртыракта. оз бел не 6ip- катар боп, хокыр уйлер орналаскан. Булар ас уйлер жэ­ не атшы, асбасшы, кутушиер жататын уйлергс ухсайды. Осы узак катар уйлер бойында, аулатырзкта жел1-жсл! кулындар xopinoAi. Op уй 03lniit саунным, м!нер кол!к. жуйр!к санлзгын да ала келЬнен. Жсл! бойындагы жылкылардын биелер!нсн гор! жа- ЛЗ

pay, ceub, саяк аттлры кот. бзгешо жилкм щогыры. О:мм азЙ топ топ жылхилар эр пуылдич. эр сля!к бвлек- и. тзкболарыя танитзди. Мяснкйа exi жпрындз 6i?iH© б'-oi жалгаса, ж;: тзртилган жсл:лср скязга тшкен уй- лсрд1и (Мр uic-rl «он 0!? jhotIkoh де ялысыракка созыднап. To.'f :ааптырымиаи кок же-рдс, ьтыярсыэлык кув1ив ямзлсыз бмгышч турган, нешг жуздеген кудындар ка­ тары. булп с.рскше хон тартады. Лбзйлар, удыктарга riri.ircB б:р окшэу уйлср.-ц >:врд1. Осы уйлердлк тал ортасында, ылгый сект капатты Уш ,уор.н-ч куралеяи, улкеи б:р орда бар. Сэаыи касмндз, г-н жигында, KiuiLicy ак уйлсрдт «жсуж 6ip косках, уше- у:ч б:;> коскан катар уйлср жзпе бар. Бул уйлер аймала- с ^ида .v5iгерде жургсн белые, бя. ocipece старший, шя- б; pv .т а р аса кал. Кутупп acirir желеи да мыл ял май, тайму хзгчлм. Ммрдлляриван d a m n , кссшыларыиа шей- кшм улгйкр! 6ipi«cH 6‘pi болев рул»? байхалзды. Бун­ да торг сай. лласа тебел1 Тобыкты томаты, ж1ккикс. уъиа Тобед: Керсй тымаги, еырмялятан алты сай Найман тыма- »ы. coria сай Уак тымагы бар. Bipiaeii 6ipl белек, шапая- ксу<ат удг!лер1, «рахатом баехдлыхтарм* да Абай хоз1ае 6а тирании, анхин байк&ляды. Сыбаи, Тобьоогы, Корей, Уак бодыстары, капдллапары, лолынжы билерi 1 касга- рьгяя т:.т«2 :птарын алыпты. Абайллр его бергоиде, толар у.тык уЯле;>ш;ц алдмна шытип. тепе катзрлзнып коллы. Ак китель, лк каргул киген сэрала туймел1 начальнихтор, уридилхт'тр, сгражниктер де шихты. Ербол булардын ижарыяа корзп, я иски.:дап кулы): - - Микзнин 6opi сапка турыл капли. KiuHi'x жана- зэсыя шыняртллы тур! - КдП iчинен :р:ктел!п бэл!лген токе, соркелгрдей. Бу не KOpiuicrepi схем? — дсп, Асылбсх тс тапданып ед>. Артына бурылип каратак Шже, улыктардин бул туры- синих мэниясвшн бурыпырад анггрды. - Ояз велел! дегся. Мина 6ipoiy коп куйме птапкыла- тыл кслсд! гой. Буларьтыз, сязды тоеып тургацдар бол- ли'. - дед1. Атгарьпшя басын аз ipnin. аржа карай Абай, Асыл- бгктер дс бурылчеты. Teric, шалтыпды, кок олкеде, кл.точ нвп-р куйыктыра шауып «еле жатыр скен. Ыр куйме К1 л нXII Я ЛТ—-С.ЭЛМСТКЦ КЛЯДИЛДТЫ. До.тмижи Г я — долж- Ли.. О л- Лкшетаен 5 р iuai ауыя Ы . bj.nu- .к-н ii.Mi.vuar б’рдей туе», оси Си Оолыс боаадк.

ewfc, пкшок тройка жеккси алты-жст) хуйме. Кокырау- ларын булшд|рс шаддыратып такал келед1. Бул куйме- лердза алдында жалбакд-ап, eci шыга шапка» коп arum- бар, старцшидар, кутуш! атшылар смяхты калы» топ бар. Балкыбок бойын калы» байгсн'н ду5(ршдсй мол ду- Oip — диуырыкха сальгп кслед!. Абай: — Ммнау ж али л уяз емсс. Коп TopeHiR тобы *ой' - - деп, буя шогырды молырак кард» Ксшслср осы жыкын басынан кайтхан Шоке оз!шн белые iir.ci Шубардян cctIomi жайын жака Mtwiixi стп. — Айгханынын рас. Бул Сир ояз емсс. Мыла Корей- дп{ Сыбап. Тобыктыиги арзсындагы дау-шары осы сыпа­ ла каралсын деп. облысгыч exi оязы бас досади Дсгсн. Осы колген б1зд1н Ссмск.ин гапа оязы емсс, Каркаралы- иик да оязы болпр! — дедк Сол мв.тшер дурыс fexoH. Exi улкеи куЯмс артгагыла- рьшгш бвлтш, катар колin туей. 0здср1нс багыиатын Оо- лыс, тимаштарымсн exi Co.iiiiin, rai топ боп тпрасып жатты. Абайлар булан ар и л а аялдямай, Балкыбекн хул да::, тусепн уйлерд! ал) де ia.xcfi туе:п, i.ircpi жылжыдм. Улыктарды туе;ре еялып, жан-жакка асыга. ап: игл пмлкылагак старшин, •шгбярмзн, хутумллер кор;мд!. Буядлйлар оулехшенш, кугарына шауыл ж,урген жольгп- да. бвгде xicicicpfli бокran KcrcTini де боладу. — Кутырганнан хугылгапнын оз: акыл. Кой. vuim улмкчасмлардан аулак кстсЖк) — дсп Ербол вз тобын Uropi бастады. Булая» ani де б1рталац уакыт ат усгшде болып, тусс- Ti:i yftin 1здесудс жур. Баймага.мбст, Мзмирхаз. Казякбай- лар жале жертх.:::, К,У\"г,нбай балалзркнын t ik x :3I'CK уй- лерш сурасгырады. Булэрга окалдымек Кызыл Алмр болысы ~ ■Таксжа» riKKijIn otupfbb Ctp топ улкен ак уй- лор Koairin сд1. — Таксжаи уй!н глптык! —деп хелгеи Байкагаибетхс, АбаЯ кыска жпуад Cfepin: — Оияа 7,ус»ойм1з! -дед!. Енд! iatvpi хеше жатый. таги 6ip ауылга кезшкенде, Кязахбай жиргып бэрып.хабар ялып ксяд). ha, бу Исхзкнып ауы.ты болып шмкты. Тушеэк бод- мас ма, Абак? — дсп. oaiiiin казах ортасындо ханша журсе де. тузслмеЯгш шала, aiy.i.iip тинмсн хабар efin eji. Абай: «оран да гуслеймЫ* —дед!. Кызыл Моланык бодысы Ыскак тунсымиэ болгаи- 23 _ч. ц tn 36

мен, елже богде шыгын жасап нем» бар? — дед1 Ер- | бол да. ; > Агайынлы болысгар оз уйлерж канаттастыра Tixxi3- « ^ ген схем. Kcacci 6ip коп уйлер Шынгыстык жана болысы, | Кунанбай немереа Шубардык тжкЬгсн yllicpi «кем. Абайлар осы уйлер катарына кслгсндс. буларды 6ipcy ‘ куып жегп. Жирен жоргасын капы тайпалтып, жоргала- тыа келгеи Шубардык oai сксн. Даурыга солем берш. ат- тылар гобынык ортасын жарып Kipai. Сыртынаи таныя пятен. Абайга катарласа 6epin: — Абай ага, мынау 61здж уйлер. Кайда кепп бзра- сыздар? Тобыкызбен оеьжда тусМздср! — дед:. Аксур жуз!нде, сал б1лжср корасан даты бар. кси жау- рынды. узим бонлы, атка lin-TiK отыратын Шубар бо- лыс осы. Абай онымен жой амандасты. Улксн лауазым алгавы- на кайырлы болсын айпы. Согаи жалгастырып: — Б1зд1 yfrine туе деп колкалама. 1стес боп кеп жат- Хан арызшы, жокшы. алыс-жакын агайыидарык бар. Сонын бар!, батис уйж!к кара курык. o6irepi>i кобейтед:. Б»з мынау Асил агак Ербол 6apixi:i кеш жатып, жой турып, кск жанылып оскея казахпыз. Осында Оспаи да уй Т1кпрд:м деп «д1. Б1здп| жатып тусу:м1зпе соньт ко- лайлы.— дед|'. Абайлык т.уепегенж Шубар оншз куптаган жох. Bipax eiul кайтзлап. жабыспады. — Билете, Абай ага. б!р-ак ауыз б:р соз!м бар «дН — дел езгслсрД! Larcpi ж1бор!п, Абаймсн ексулсшп, кей;- дсп халды. — Артыкыздан асыгып, хуа колгенхмнж мош бар. Жака ояз кеп тусп де, хонах уйге жет!<ег1з болыс 6ip.re х!рген!м1$дс. ша.та-шарпы амандаса салил: «сыяз басыи- да. Ибрагим Куманбасч бар ма?» дсп, сйд« сурады. Со- кык ©si, ojiMia.ii куаитып тастады. Аки: «Бар, азге хсл:п амандасады» дсп, озге болистар iшiиен бурый жауаптас- ткм! деп, Шубар езшш Абай архили б!раз шоктыгы шыгал, xeicpiKKi хслгси!н 6Li;upai. — Варил сойлссхсшн1з макул болар. Эр алузп дау- шармси. тайгаласпсн, iunvft прбасыл кеп жатхан журт бар ft>A. Улыккд барыл, тех амандасыл едден бурый жуз xopicin шыксаныз, б!згс сонын ез> дс элдекандай! Аброй болгалы тур! — деп, тага 6ip т:лсгж б1лд:ргсн-д!. Абай uiemuin жауап каткам жок. тек: Мб

Ояз KiM, Лоодкгкнйдш aoi ко, баска ма? — доп eai. Келгеи, Лосовскийд!» явмемш'с! о ч к е , ooi бол шыкты. Illy^ap дйткдн осегг у:шн емсс. eaiiiin таныешгы, еыйлпс- - i; бойъяпиг, Михайлов псп Андреев royip адам цеп !аГпы!1 Лооовскинмек жуз кор.судон Абэн кашпайды. Киска хайирьт: - Блрамын! Бярыгс амаддаемн шыгамын. Опы сен ■ v;.<3 кылмай-ак кой! :.eai .се Шубардян «Зры- йлдыноы жоддасгары бэргт.н, Осман уйлер!нв келд!. Аздан сон буд арада Тобыктынын йткаилюр, улик, ба шегарынык K<H3i жыйылган cal. Кунанбайдын улкен уйше, Улжагт уйжщ бар мулк!нс не бтмып отирган Оспан. т \\ белые болмаса да. бул ярара бос -улкен уй оксл1п rixxiaiiTri. Бупн осы уйлерге б:р квк к-1 х а сойгызып, «ояздардои босябгын apwiitcvc колin. ас ;ш:п кегс:н» деп. Балкыбек сыязына шогыльтп кеп бас коскан ек! дуап болыстарын копакда шакыртып отыр скея. 'Гус зуа. Абай этырган сепз канат уйгс таткам болыс жыйылды. Скбяннян келген болкетардын ортасыпда, яр- | ы Нанманнын белдКбасты 6ip жуаны Кыйсыктын Жу- макзни бар. Корей ‘ш1кеп — Тойсары сыякты пысык бо- лятын. Тобыхтынын Шаганынан шиккап. колшы.т. жуан- бел Мпллябзй белые dap. UloiiHoii ipKi.wrcH сопз, зор хедет:II Могыш руынын iiuiitae, донес) дс жулн. ici Ле жу- ан. кирыс-кмкы? 6ip белые оси. Бул жыйын кеп сэзд1 смог, 6ipiH-6ipi бй.чкандар. !ш п й бэре ж «Улык эддитда к>мн!к боде-ni. аброПы ярлык :г.ч1!ар скск» десксидор. Сырты кырбай. сигср: арблска и: бзктлляе. бэстзластар. Су» дер! жздырап, ж я-ы лш шык- пайды. Byrin бслмаса ертен болыг-болыстын н.чткарп, ко- nuc-ppiciepi туралы лэлмзсайыч деп стыримi С.ыС-ан мен Кызыл Адыр даун бар — ол Тэкежан мен Жумакяндар дзуы болмякшы. Мотыш кон Корей дауы бар- ол Мол- дабяй мен Тонсары дауы. Арада. кол ж-, .план 6«pi сыяз бллмагандыктан калин пэлеге ушырасып барымталас- ол пгабысхян. /xccip yii'iii ci-nxiciii журген Тобикты Мен Корей, Корей мен Сибзц япасында, Сыбам мен Уак. ТоЗыкпы ярасындл кым-куыт. нелер улкен да улар бар. Ертен сол хтср ж‘)н:клс оттер!и.н шешен бйлср:н Нт бе- аел. сайкска езлплы отыр. Муияу унсЬ, жябык 0ОЛЫС- тар ын бэр: iiiiTcpiiieH сондан куйлср:и жаксы 6:.iitv.r. О.тардыц дяуыман, палее!нон боДы да аулак, ли! де и;

epxiji Лбаfi, бул жыйында олдекайда x<rrcpiiy<i. еркш отир. 0.ч Жумакан мен Тойсарыдап Керей-Сыбан ара- сыпдагы 6ip даудыц ж$шн .уряды. Кейген dopi оси ап- кеге сети in, тыным тэапай жургеи свз. Ек1 «л сол жонде ж ы л ш алысып, шабнсын га калкан. Ол Сялихэ кыздын дауы деген да.у болатын. Аблй осы 1ст:н жеши сурап eai. Жаузнтан ipKWin отыркзн Тойсарьгнык ияузже. Жумахан кирын клpan, суых кто таетады да: Тыным тапхан ел щ н е м жок. надрыв тапка н ел болыаса! Абак, шыряк, бундайда тыным таптырам лесе, тябнлады iuii. Кыз ексил, ш тынмм-тыйым бЬтмссс, лиге не сорым! — дел, олдеймдерд! хызыиен коса ч . - лап. тыжырчып коПди. Бу жолгы сыпала Kepeft-Сыбпп- нык капы dip кактыкисятыл lyflinsi дауы осы exeMl f»i- л iHin каллы. Конактардан, осы алуандас созд1 сурау, шырай буза- тыи rapia/ii. Абай-енд|' ондай cwa.ai тез догорды. Аздан ООН КЫМНЗ ;aJln, «•pic: жадырап, жузде[м шырай.тана баг- таган конактардыд гамме. эи мен еден басталгянын м: кул такты. Дкырын тындылдитип Шахе тартып отырган домбыраны Абяй суран алды дз, Бавх-экнкге усынды. Акын БаВквхше, басында Кызыл Адырдак Тэксжанга i.ic- cin келое де. Бзлкибок басына хелгеннен <xpi, Ослан уй- шде болатын. Ол ундемей, жзП жагалап, аттиабар, стар- шыкдар жатыиа кулик тур:'п эралуан сез ecru берстЫ. Оспинка вз еелгендерн! окта-тектс келш. айтып коятын. - Баи.»: атаулы, би-старпшнын жемге rtorin жу;\\ не керех. Колындакын аз корЬке. одin жетсе тек балыс бол. Лк дон тс женеш, хдрз дсп те >xeficiii. Саган сын жок ексн' — дел, сыр айтады. Оспам ондай лнпмеш сурашнг. кызыкып тыпдагнш. «Сен болыс, билер сырын хайдав бите берест? Олар же- гекде бирмях басты, к»з кисти дел, жен учпинап ж;:л- гасады. Сибырмен xcaiciii, тун харакгысьшда 6cpiccsi. Сен:н «Kepinxenin* бар ма?» - дел сурагзнда, Бзйкокгас oaiiiin хаба-р алкышын Оспапга ipi.xne’i айтатын. Сыр кып айтады. — Сен еншмге айтпа. Мен бар болыстьш атшабар- дарымек сырласпыи. Алкан мен бергеншн 6opi сод ку- лардын колымен лкс-iinin, owcri.nin жатпай ма? Олар ме- ксн »здер:шн сирин да жасырмайда. Озге атаб зр л ар - мо1 л- рлагыл журм:, одардын бодысы еткеид! де ipiKn-еи айтып бород;! — дед].

Пагана Абай колin, конактардан бурын Байкохшемон :>н. !мслсскеиде: «не ксрдш, ке бхддщ, сыиздак не сезд!к* Бангке?» — дел сураггш. Сонда Оскал мен Бвйкокше у< 1нары «xeyiuiH анаша сойлесжен ооэлерзн Абайга ежу. I пгырып хуле туеш жетк1згеп-л1. Byj'iiiri болыстзр конлгыкда, Абай дохбыра берген гон, Байкекше зуелi жанинаи шыгарып, жыйыкга аман-. : ш . сыкайы сввлерД! б:р окырлап мгп. Кдоиэдыя кы- зуымон жслаЫп отырган болыстзр: «Барскслдо! *0й, жеагацлай!», «Сайра, булбул!», «Ннд!Н акы>нп*н алды гой ■'у.!!*, «Бзягы кар': желаяктлрдмн саркыгы гой!>, «Сопле, сон'» даст даурыга мактвсын сдё Байкэклзе урты со- линкыраган, клбагы ход а'азшзмаГгтын. шокхиа сакалды, туник. жузд! xici. Мактауга ссоирмсх туг1л, сслт сткен до жох. Адгашки. амандасу сыях-ш сот сдё Екшш1 б!р тормегс Tyciri, тскрезтеп кеткеиде, соз!жн бст{ ауысып сала бердё «Улик бол.илх колик ж е т . жяксы лен агдласми. Со­ нин 6api рас болел жарлыны жылатла. Арамга болисип, длил моиындм аунптмл жсмс. берехе летом бон. эрекемя кулмгмн кылма. Длганыкли ад кпдin. evui min сарздлп, копт'.п осутин шайкама. Колко мзеылын арткап хобетон белm l» дсп 6ip жортын orri. Мынасы, бгреуд! агйн айт- паса да, осы огыррян болыстын кобзнс жагрлай нуекзган, жайс13 созд1п анилск. Алгпшкыдай омес, болысгар бул туста Ба ftкопанем: ксстамады. Молдабай ээ!н:д тура тыл, кырыс uixeauKH тежирмла басгап: Ь'айхОкше дегсшцмш, жак Кокшс сксн дсп жур we, бу к.у гандаиды! Дага-жата жахбаска дел, ар-бордол сон туныгьщды ыляйяап кстетш ку бол&р бул! - лсд:. Асылбек Байкокию турасындагы Молдабай соён ауыр кор1я: Акын айтса, зшим аГпады. Тындьушы кулак са­ быраза болса истер!— деп кулш капа койды. UafiKoioiieiiiii жырын унатпаган кей аткамЬссрлср. соз- Л1 баскака бургыш коли:, озара калмык aal.i ...р:н зйтк- са блстап сдё Абай Байквкп:. ui журткд слсул: ггдек боп. соэге кятысгы: Байаэкмх: св.г!и!ц касиет) элганмыя мактаум смсс. Tiaeiiuii бои — ел актаушыггын coni амес. Бул. сл квргенд! <У.рге корin, сл айгкднды бурым айтагык сытны Да белар! — Дед:. Тэкожан Абанмеи бул жанде кедзсхем жок: з«

— Ел айткзч лея. кай ел осu-ran: «удай з-цы сезд! айт* дел тапсирды дсйсш! ©зше дудай Сергеи кирша к- кь-дыгы десснип,— дедк Ыскак та, Туйсары да осы сезд| костая: — Котыр атшя суйкене ж,урхеГ< нстсд'1? — Елдсн аулзк! Вуныл lUwcoiB елге жуктырыл кепл- ласын? — дедн Абак бул жауэлтарга хулд1 де: - Т,ура айткзн свз. тура к о б ы л аЛЫаа ыа теп. Буля- рык да сол: «тулал xcTOMte, яйтиа» деи'кнд Зшарасы гой. Б;р Баимвхшсшц айткзннн Которе алмаймш, елдпе сы- иык кантып кетеремЬ! дсп. катти кулд1. Ел Байквхшс excel - дсп Тэкежан даулйсгы. Оси келде БаЙквкте жупне туст, дохбцрасын бешлзсте тар- тып отырьш: - Уа, ел Байкокшс, болысммЗ Тынд<*умйтиа банан сок нс корок, баткаса Байкохше тап ел айтканды айта- ды! —дедь — Кэш, олай болев. елдш айтканып ха гон б:р-ок ауыз сезбен гн;ип бгреш осы! — доп Тэхсжан куле х©тс- Р»л1п, Бпйхекшеш чыекылдай бастап еда. ©зге болысгар дя Тохсжяпмен коса жауланып, Абай Мея Байк<зк:исп1 ыыекыл етуге айналды. Абай осы уакытта куле rycri. Кд> зына жауланып ап Бяйкокпнчс наряды да: ©й, Байохс, еидешс ipxi.-nie. Шубырп-.а да, шубалт- па жэне. Men 6lpaym олениin басын басгайын. сокык аягына болысгар 7уралы елд1п нс айтатинын оен коекя ж.'бернп, :<анП— деда. 0з1 дс богслхестсн. катты дауwc- таП елендетш кегт:. Ойаак жергс кауыялаи шел 6*тед1. Ке4 ж:птхе мал мен бас кол 6;ттд1. доп калып ед1. Жуггат огырган Байкокше «©repine tiepin, куана жа- дырагвкдай болды, набагын керш »i6cpin, лезд’с нте жо­ пелд!: Kcft »i?irri лисиц дсп белке коГслн. Кашин lyein кидггиам жсл 61тгд1... — Mini ел C03i! —доп, Тэхожанга кярап. Сакы.дап ку.тл ж»берд1. Уйд;н »ш1ндег5 барлык журт ду хулin. пе­ ня4 алулн Т1лнен. татс-тямашс калганын б51лд1ртсг1. Тоне- жан кыи-кызыл бон копп. мойным сырт бура tiepin: — 0й, тиш е шок Tyccin, ззр жак нехе! - деда.

Лбай БаЯквмшегс еуйспсген бойымда, <5арынша нзша- ... iiiii, склхылдаи хулой Кэсыкда отырран Крболга: Влнк&кшс снос. болмсгАрыко «яктен тусхен «ж.лft к » Гххчмады «а! — дед[ ас, осы кулген богiаде. тыс- к.| шыгып згетгЬ Ербол Абаймен ©jx i<erri. Ъолысгар ал- | над зозде ку.чее де, Keftiii ос жин, ундеспсй еазарын, • лг .лыи кдлды. Тобына туйг-ын аралаекян: улке.ч дуа- дак. КОЛЬф лйздЯрдай. ComUj, Жуан бойлнрымен осысы- лыи, коргалап калган сынхгы. Коняк болыстардык Байюияке coahi жактырматаиын Оспан да байкали. Ол Байхвяшсн! унатлан: - Жэ, eiiairiiui окауыи крй1 доп, криакгарга кы- мыз куйып, вз холимой тостагаидар у дата бастады. Ьул болысгар imbue «леще беШы! бар, т1лдЬс«к«й xt- i-iiiii'. 6ipi Шубар болатын. взгелерд1ч •бор:кск жасы кхш болея да, оку-бьлэмге де озыгм осы. Быныл болыс сай- лауга жасы rwmafrrun болгаи соц, буны жыйырма алты- да'деп. эдей: жасын Lnrepi.Tcn'n жазып, ЫргыЖ>ай ортасы баныешкка шыгкргаи. Кез;ндс Габктхан молдадан он жыллэр шэмасы окып, мусылманшя моллалык дарежесг- нс жеткен. Шубар опымеп коймай, Абан улпеже де вз бстлмен 1лесп жур. ОэдШнен, т лмаштарда туитж1п ош п, орысша тмл! де 6Lnici хег. журген. Бундай жы- йынларда. кейдс алса ryciu, бурын свйлеп жжхред:. Оэге жастык катарыиак озгыидап хслс жагкан омырауы да бар. Тохажан, Ыскак сыякты ягслары кешеп вткен сай- ллуда крестьян папалышп Казанной ялдыкда, банана кс.:гон онз ЛосопахиЯ алдыкда, алгаш свйлеож, •плдссу- д; осыгак аргкан. Blpep кайырим <ешд1, улмкрсн жау- алтлсып, осы Шубар ада кнп келген болатын. Жака, Бэйквюпе евзж унатпай, кыжырткан кэбзхты Оспан ОШд!ргскдс. аржзРЫн Шубар Ilia oxeni. Байкок- шеге карал: • 63, Байкекше болмай курмп кал. Bipcyre хулin, 6ipcy,ii Lnin. кдктыгып ceiuereitiiui «тура ттаинпм» ден- с:н рой. Эдептск озып. «тамасыи жеп, табагын теп» де- renui саган -xioi уйротН? —.acai. Оспан Шубардын cosine бурынгыдаи да кмтыхта- пып, шыйрай гуоксн окон. Улксн, келбегп жу:м сурланып, нкхнахт-ау б1тксн втк1р ала козлс-pi ызамсн мигал ай Tycin, Баймокшеге суык <кададлы. — Мен болыс та, улыцхрешы да екссш'к. Коп е.тд!к

тобыи бастагаи жаксылары осы ен{рге жыйылгап сои. гканындых ыклас 6i/uipin огырмын.вн шмрайлари «c.ii- ci:i, ку-Ticin отырсып дсп, Ojcrti ушме. дэмгс шакырыл отыргам калыс адаммын. Агяйынныд аллсын да. тала- сыи да костямайтын, осы отыргзинын бар1ие Серске мле- геп аралмк доспим: — дед1. Бул 093111 жгс белые Дутбай куптаи женеддй — Бврекедде, сез осы. Куиекеш|1н хенжес!, ис! Ыр- гызйпйдын кара шапыра-ы ccniu басы ида турганда, со- iiiii яузынпан лплокзн евз осы болтаны, оз! б»р мэртебе! — деа1. Бунин евз; 1 (лабан ыырзасы — Жумакан, Kepcii бс- лысы Тойсар .. Шагаклын Молдобяйы, бэр: дс кушал: — Куя айтади, доп евз! — Bip Тобыкш смес, бул шанмрак — бэрМяге ор­ та к шапыргк. — .Аргын. Млк-ман, Корей. Уак. торт ярые бас кюсып- пыя. Тсххв косыл отырг»|ыз жок бу жерде. Осязы мыр- за. Ceiii.TiHc де. C03iHC Дс б!з ырзамыз! - дсп. соигы сезд| Тойсары туйдт Оспап хонактарынык вз:нс ариалгак ыклассы кабак* тарын антгрып алгап сод Байквкшегс 6ip per коз тестап: — Mini rtiarip болсан, сенin пене д!лг1р оконin ссы­ лай актарсан стп. Жакси лепес. жарым ырис дсп. знак сылар алдына жаксы евз айтады лесом, пегылгянын TSKip ялгыр! дел, Байквкшегс мулле з!лл1 хабак б:л Aipai. Бул шырайдын артыиан мынау уйдс кон отырмай Байосокпк,Шахе, Бгбмагагмбстгер 6ipThuen cyeur. Лба;; ды !здсс!:1, miurun Kerri. Осы куп хешке. удыктэр уПлсрнге квп шямдзр жаты- лып, кешю шаАлып моз даеггркаидары жявылып :кглк.- л такта, Лосоэашйге амандаск&лы Абай кантон сд;. Кы­ зыл жузше, акшыл хекманланынэ еахра куш ioiin, аз ку­ рен тарлхан Досовский Абай ю'ргендс орнынан туры:: ecxi коз таньктай, ыклас бьтд1рт, -кярсы >xypin амяпдас- ты. Excyi узах кат cuKicin, аияидык 6Li3cin болтан сод. Досовский жалгыз келген конагыи касына отыргызды. Yii iminac оз1 зйиялыеып отар* зн 6ip жумысгы Абзйгз 6i.isipe ceiVievii. Бимс устслд1н ineriiuie, бул карал отыр* Fan 5ip топ калын кагяз бар окон. К«п сл атынан йс- piлгеи лагдылы арыз. Кенсс т:л1нде «приговор» «тала- тын saFa.i тэ?!здт Бул «приговор» турклы Лосевский бупи ез гуяммен

теprey жургЫпт!. Мынау катазга конылган коллар, ба- i ..паи морлср, барлыгы жалган, eripiK кагаз «подлог» cxciiiif Абаша айтты. Абай «Бул к1мнем тусксн? Не жен- дсп кагаз скен?» доя cypan eji. Ci3 жаксы кедд1цЬ, Ибрагим Кунанбасч. Бул арыэды жазган Мухыр батисынын адамы. жас киргиз. Кунд1з они 6ip корд1м. Iciiiiii жалган cxeuiii, оси арата жийылган Тобикги болыстарынан, Даганды, Кандига- тай. П|ирсхсй болыстарынан да ары » беруш» жшгттк оз козппнс аныктап алып огирмын. «Приговор* осы съезд бон жаткан коныс, Балкыбек туралы. Арыз беру- mi Ж1пт бул «приговорды» Ссмипалатта «его превос­ ходительство губернатор» кснсссже TycipinTi. Балки- бех ертеде, Мукыр болыемпдпгы Жанатай баласыныц жер» eui. Сыбан, Тобыкты. Kepeiuin бар болыстары: «Ырэамыз, енд! Балкыбек арызшыга кайглрылып беритсс «сен. Жанатай уды Кокбайдын конысы болып. будан билли coran Tiricri болса екен» дсп жазыптм. Бупн xc.Trc.Ti тсксерссм, ваге болистар билай турсын. еналды- мен Мукирдыц в.з базисы Дутбай Алатаев та: «Меи мундай прнповорга мор баскан «мести» дейд!. Knaip мен сод mipiKuii арызшынм шакырып огирмын. Б1зд|Ц кенселер сахранын жаГшн бпмегенджтем, кон repicriK жасаГпыны рас. Каталыктары. кейде акмактыкка да жстадк Б1рак солардын адасуларына еебем осындан «стер мен лпнеадер. 0ripix yuiiii ант 6epc.Ti- Жалган ай- тип. жала жабади. Копке киянат жасап буаыктик стел!. Сондандык борпис. yncMi осындан «приговор» жу- ред!. Каракыэшы M in i! —дсп, Ояз калин прнгопорлыц кагаздарин Абай алдына экеп. аударыстырып отырып, Юриешс жердей басылган мврлерл! Kopeeni. .Мынау печатьтар жакаги аталган бес-алты волост­ ной упранителмордт печатьтари деЙД1, арызшы. Ал. шы- иыи аныктасак. 6opi 6ip гаиа o :iiiiiK стлршыныныц лечат:. Соны илгый танытпайтын стт, калин бояулап, одеГн былгап баскаи. У.тксн жзманшылык! Жнреи1шт! жамаи- шылык! Жопе осины icre n отырган жап-жас ж«г«т! — дед|. Досовский o3i кор!н ryflin отырган ауыр 6 ip :стж сирин ашты. Соныыен катар алдында лаяши боп тур- ган бурил мурт, имен бойлы стпажннхкс: Шай окелНз. Ибрагим Кунанбасч менщ конагим. Мон«мен 6iprc шай iiuein! —jeai. Ояз уГнне АбаАдан баска xipren ел казаги жок бола-

тын. Бпгапа. купд1з Оспап уйшде конактэ болтан барльпс болмсгар каз(р мына riaLnin rirtanea уш yiUiii cciriiiin аллымяа. Босага тустарында камалап. анталап журген Kcftfipcyacpi, окта-токтс ашылрян есйстен, ik босагадан сыралап, Абавдын д м терде, Ояз касьшда арыэ кагаз- дарды 6ipre актармсып отыргаиын Kepcui. Сыргга 6ipcy- лер! cyftcbiin, Cipcyacpi суетанып, тары Cipey.icpi кызр’а- нышпсн куккидол. сыбыр-жыбырдан тыныу ала а.змзй жур. Стражник :пыгып: «пай. шай келт(р!» дсп ам:р егхснде. базыстар тагы да та1иаиысып каллы. — (Найды Абайга алгыэып жатыр! — АбаГиы конак епп жатыр Оязын! — Бул сыяз, Тобыктынын легет базатын сыяз бол- ды! —дсп койысады Сопын лржагында сртсн ездер( базыс-базыс болып айгысатын, тартысазын дау-xcpicrep жайыи да ойласып КОЯДЫ. - Ояздын аузыи Абай алии койган сон. Кунанбай ба- лалары дсс бсрс ые? — .vein, туц1ле cofuicHriiucpi дс бар. Буг(н туе ауа Оспан уй1исн кок касканы жсп. батала- сып. тату.зык. достык айтысып агганганда, Сыбаннын жуаны Жумакам. КереАдщ базысы Тойсары жэнс Ша- гаиныц Маздабяйы да Байхекшс акыинмк ceain умыта алмагаи. Ж«лай соз кылысл кстксн-дй Жумакан вз ка- сы1иагы Kici.acpiiic: — О.з акынныц соз! смес. айткызып отырган Абай- дык c«si. Сонисы neci! Кох каскасын айтып, конатына шакырып ап, тэйтек ауыз <5ipcyi»i та:ггытханы Hcci? — дсп кайткзп. Тойсары мен Моллабай 6ipre кайшп кслс жатып, осы жай туралы куикпдесхенде, Тойсары: — Е, Маздабай, бу Абайыннык бунысы кай мпгез(? Акынмна бетЫгзен алгыза сойлеНп, дегенже жегп дс. 03i жэнс огырмай кст(п калды. Бунысынык не маж бар бул? — деген-д'|. .Маздабай: — Кай сыры exeaiiii кайдан б1лей(н. Кунанбай баласы асы:: тур гой бу кундс! Сыры ма. кыры ма? Базыс жа- май болса, уш б(рдсй Кунанбайдыц белтцмп неге базыс болты? Кис бойы калада жатып. жаз бойы сарылып улыкнен ауыз ждласып журш. Абай nai неге ата-пилс- pin Tcric базыс койгызылгы? Жай 6ip эддш бимеген аскандык КОЙ1 —деп топшылаган.

Осылантия ЛбаАды жаз*ырыи каискан болыстар, ка- з!р О*» yilimu айналасиыда шуЛирын жур!п, 6ij>e:e Абяйдан улык алдындаги абройды кылганады. Екннп! жамаи, iuneplweii: «АбаАдын яузын аду к р с х ехсн, та- тулык лен шыгыссан оси Лбайкен (имгмсу керек екси» дсскг.н ойды, 6jpiiteH-t6ipi буклл.тап. ойлаеыл та хокди. Абай мен Лосовский шай устждея гжпмеде мыниу съезд л;енin ceii.iw.iKcn жох. Уйшен1. алгашкы энгше- дсн-ак. Лн>ай Оязга вз >хайын ашмк таныткан. — Ваше иысохоблагородие.мен буд жыйыпга тех кэ- pin кпйтуга келген адаммыи. Timj калыс ххлмш. Ток Cip бишара, житак зуыддардын xciidip кипгп ауылдяр- гниядал коргеи кмйнят, зорлыгы бар екем- Соляцчын icinc 6ipaa комек CTCpniii леи хсл'ш см. Егер СОЛ арыз- шылардын колы есеге жегаейтш болея. 6opinin атыкан eriayuii бон. взЫзге айгарчын. Каз'гр они да айтпаймыл. Тек азбон амандасып, шаЬардыц сокги хабарыи б!.т- мскп!н. Жене орт як таныстарымиз, кад!рл! достарымыз Евгений Пстровичтнъ адвокат Андресы in жанадыкла- рын, амандыктарып остin кептек бон келдъч! дегеи — Оныни-з жаксы, бэр1нек осынынш жаксы, Ибрагим Кунанбаем! С:з сахрала <менш де кек anriMCJWCCThi, жад- гыз 6ip мэжл1стесш rs.4-6in.ic кажете;:*, кад:рлнмз! дои Лосоцсхнй Лб.тнменен кйп бигле жайларды eefaccin- Kerri. Буныц окып журген хпаптгры жон;!ГДС, Петер­ бург журпэлларынын, гяяегтер'инн хабярлары жотнде, «см йГпхандан ксц <щгЫелсс1н отырды. Ехеумбц каз:рп ыэжлк-ш булган урядник. Бойгга кы.:tails] помигай, шп-кызыл двигслск жуздъ сежэ уряд­ ник, eCixiCH Kipc: Вйтпс высокоблагородие! Жанатаеа келдь к!ргby­ re рухсят етесЬ бс? деген. — Kipri3' — деп. Л осанекий OKip берд!. Ек5иш1 уйде тургяи y.i-.!-i бойлы, кен нкк. кошкдр тумсык. кара сур- лау. жас ж'птп, ccxiia урядник уйг* алии xipai. Даусы yiui келген улкен коз, кен млндвйлы Ж1Ггт aye.ii Оязга: - Здрасти, Ваше благородие! - дсп, орысша /ум кат­ ти. Сол соггс хойн жалт сткЫп, Лбайга бурый: — Оссаламугалайкум. Абай ага', деп, он колик TCCilic койып, мусылмашпа тяглым 6Li,Tip,ii. АбоЙбуяык туе!н керген сон, баганагы жалгак «риз лес . Квкбан Жанаган улы осы ckchih Сад! аигарды. Yftrc ерс Kipreii тимаш, КекбаАдыц касывдя тур од;

Лосоаский сол тБтмаш аркылы Кекбайдан жауап ала бастады. Оныи жасы жыйырмада eKeiiiii, езжш Семей шаИарында Капали хозрет мсдрссес'шде коп жылдар окып журген uraxipr eKeiiin 6 i« i. Руы Кокшс жэпе Мухырдын болысы. Дупбзймсн атялас, жакын боп шыкты. — Жанатаса, сенщ берген мынау приговорын жалгаи, подлог CKCHin буг1н магам бсс болыс елдщ уиранигель* ACpi МЗЛ1М cni. ©aiiiniii гуысыц, ез болысын, Дутбай Ллатасв та «бул опр>х арыз. подлог» дсп куолж берд!. Сен oaiu мусылмаи медресесн1дс, улкен инабагш ус-газ- дан тэрбие алып журген адамсыц. Жап-жас ж!г'ис1к- Бул кун1ннем мынандай аллаымылык. кыянаткерл1к, зулымдмкка барган сон Lirepuc к»м боласыц? Мен саган катгы ызалымын. Сен элдёб1р падан cwecdii. Бьамсй icrcrcH жауыздмктын жартылай Kduipiaii болса, 6Liin icrefCH жаумздыктын exi ссс артык жазасы болуы дурыс. Не айтасын? —дед!. Кокбай свйлсмес бурый, кси квмей!н ксисп. энинлер- дей yH.ii дыбыс шыгарды. Абайдык eciiie жаца rycri. Бул Кохбай медресе nroxipTi болумсн 6ipre осылан торт- бсс жыл бурым, ел iuiiiuc жаксы oiiini cai. Лбай енд| муны толи к таимы . Пишем, ол ктеген каталык туралы ызллзмса да. жазага кыймай отыр. Квкбай тамагым ке- нсп алган бойымда, Лбай мен Оязга кезех коз тастап тур. Басында жуз! уялгамдай xypenirri дс. артыиан жу- дендеп, куарынкырап, аксурлапып ап свйлсл xerri. Таксыр! Кылгамым жаманмшлык. Бас тартпай- мын. BipaK нел!ктем lereaiv? Сонымды гана б^лсенЬ, аржагындагы жазанызды жапа кврмей!н. КаГгта icinc рауа, сазамым дермш. — UcaiKTCH сттщ? - E tkcm im , кемшinix-таршылыкган, Ваик благородие. Мен Кохше легеа атанын улымын. Dip жагымда Мамай, калын жер onbixi. Kip жагымда Олжай, мына жайлау- дагы бар жер Miypafiu сонык; Bia болсах. тпдей гама жалгыз азеи —■Бакамастык бойымда, жуз уini ауылда- рымыз инс шанышкандай огырады. Балныбек болса, алыстагы Сыбанмам да. Керейдсн дс. взге Тобыкшдан да. б!здщ жср1м!зге жакын ruin тур. Козы epiciHjefi гама жерле, улкен 6ip взен, кеи влхе удайы бос турады. EiuxiMHin MCHiuiri жок жер. Сол кем-тар куГмм жоме Балкыбекп'н босгыгы мелi осы apu3fa айдап эхелд!. 350

ГНргауарЫ — ©ттрж. Мерлср!н бсрст!н болыстар жох. Олар алса беред!, куданда, дос-жарым 6aica Cepc.ii. Бу­ нин cxcyi дс ыенен табылмайды. Ырзалыктарын ала алмаймын. Сонымсн. сырггаи, ©з колымнан жалган nip- гауар жасап ж йсргетм рас. Шииымди. барммлы айт- ты’м. Осы жакагы айткаи жайымнын растыгыи, д м мына касыкызда отырган Абай агам, ипшалла жалган дсмсс, Kyoaiini осы ккисн-ак сурап кврниз. Содан кей!н нс ovsip, но жазанмз болса, мен аныптымын, хуп аламын. Алсаи Mini бас. алмасац алдыяр бас!—дедк Саккылдз- ган эор дауыепсн, арызын тамам erri. Абай бул уакыпа тЬлмаш жстхпгси сездсрдпг дол айтылуыи катты бакумен катар, Кокбайдык Tiycin. ежет опылыкын унатын отыр едЕ Енд! буны жазака Tinri кыятын емсс. Улик 6eii шынымсн кар кылуга бурылеа, Абай Квкбай yniiii яра тусуд! вз'ше борыш санап, 6cxi- и!п калган. .Носовский кеп дрызкормсн icrec болтан. Жонс казак мжез1 мен туеш Квптен багып, андагыш бон ыеылган xici. ©3i окымысты. ойлы, тккрибсл! »KiM болгаидыклан, Абайдыи Квкбай турасында нс ceainin огмрганын жак- сы анкарды. OrKip кырагылыкпен задали. Жакагы турашыл жауап ушш, боЛында токаппарлыгы бар кыл- кисты ж1пгп, вз! дс кунд1зпдсй емсс. каз1р алдснсдсн, унатыккырап калгандай. Енд! бул жумсак свйлсд!. 61- рак Кекбайга евнлемей. Абайга айтты. — Ибрагим Кунанбасч! Жанатасп подлог жасай Fa- на 6i.iMcfai. 0 з icinc вз1 актаушы, адвокат боп свйлсй дс 6i.ictii! Бунин сонгы айткандары, iciniu шин ссбеб! балуга мумшн бс. ci3 калай дсп ойлайсыз? — дсп, Абай- дын куэлшн сурады. Энпмс бет! булай бурылганы. Абайга аса унады. Болмаса, занды тергеу уетжде взппк энпмегс калай Kii.iirepin б!ле алмай отыр cji. Енд! жанагы овзд! лайда* ланып. улмктып тухлнс карал, жуас сабырмсн, куле тустк — Жанатасвтын приговоры eripiK Солса да. сонгы ссбсп, доло.иерппц бэр» анык шыидык. Бугаи мешн дс коз1м жстса!. Талых ceiiiMeicii кум'ж берс аламын. Ваше благородие! —дедк — BipaK Жанатасвтын сол шындыгьгн айтпай, кыл* мыс жасауы жал ма? — Элбепс, Ваше благородие, жол емсс!

— Оемпдай жап-жзс аяа«. осы кунисн жамакшылык егсс, кылмыска уйренсс, буньси кслешеп Kiss болалы? Эрине, келешег» аянышгы. Бм!м алыл. тэрбие хэ- pin шитый. гапкянмпыч <5ар:гс жпман жолга сажа, од надан жэуыздак, халыкка эдлскднда зыяилы жауйз боляды. — Лурыс айгасы», аса дурыс аКгасыз, Ибрагим Ку* напбасч. Слэдш сахрзда оси купле кш зарарлы десен1з, шала сяуатты, шала закошцих арызкор, жалакор, жал* гаишмлар си зынкды эдемситгср. — Рас, бутан б1зд1'ц юяЬиз купле мстумсн кслеи». — Ия, олан болев бул /Kirin-iii зарарынак хадыкгы коргау yoihi, бумы жазалау корок те! — Жазалау херск Жопе тол жазасын бул Ж1г!т осы лрада, с::|д:ц алдыныэда тартыи тур иа доп ойланмыи* Жаза, тек кбайты снес кой. Ар жазасы— бар жаэадан ауыр жаза. Бул 6iuin елМэдс в ш а журим» талапкер жястарлык аз кезшде шыккан, жадгыз адаынык 6ipi. 0з1не тиicri жаласьш с!з, урлик етхен крлынаи устап ал* глм уакытга, сезбсйд» дсп ойламаймыи. Ашып кврссмз, уягглн «ртаип тургаи игл бар шыгар деп ойлаймын. Лосоаский бул .«зге хулд'1 де, Квкбяйдыц жуз»не ко* ш:рГммен, жылм карал»/. Лбайга бурылып: - Ибрагим Кунапбаеч! С5з Жяаатаюпмн соплай уялтапына, аса ое»йкд! бата бердпйз. М ент акгаруым* ша с!з соныяен бул ж)г!тое ез зузынызбон itenuuix ет- кендей болдацыз. Мен cia.ii дурыс Tyciaaix бо, тура айгыцызшы'. — дсп, кулш жйорд:. Лба»! шырзнынан улкеп умir erin, едл! куяна каряп туртаи Коковй да. капы кизпрып, cyiiciiiin куда». Ка- захшылап, Лбайта жаиап: — Лбай ага! ©м!рл1к серт деген ер аулынан сирен шыгагмн соз ед!. Шала долбарлаа жакаты евзнгзд! антарыя гурмын. Осы уятымпан арашплап алсаныз, ертенучм жот!п тур,— дел. Абак Кокбай жуз1ке клдалып, жалы ашмды. Шошон 71/п'не югзыгып карай калы» ид:. Etui Кекбайдыч cosi б!Ис1мен, жалт erin. Лосоасвинге бурылды да; - Ваше оисокоблагородне. JKirir магаи anvuii, оер- Tin tiepin тур. Moai кепи дедпиз той. Сол кеишджке мои тауекел еттгм. Жаяягасвтын бул жодгы кылмысын кеш:- pinto де, магак копии- Oepiim! — дедк

ЛосоасшЛ cHwiii созд; GcpiK бскшкп, салкып жуэбсн гуамский боп, Кокбайга карали. — Жанатасв! Сен жаксылыкка, дурью жолга бегте- сен кслыцнан жаксы :с келег!и ядам ба-арсын. Ецд1 сон бузылмайтым бол. Eriiiic кандалы азамаг бол. Мина Ибрагим Куианбаечтын акылымен, айтканымен жур. Мен coni копiлre берейм. Уятты, арлы адаолнып хспЫнс бсрд!м. Мамысыц болея будаи быдай. мент аллыма ccniii ycriHiieii мылау сыиктм айыптар ryceviu бояма- сын! —дедк Бул куше шейin кольпита турган. Кехблйга карсы б атан , кадык хагаз. улксн айгакты, ортасынам cxi буетеп. как айырды да. устсл жаиыпла турган аласа кар.тинкете лактырып тастады. Абай бул тунде Лосооскннксн 6iprc отырып, уза к ан- гмешн сонынаи коштасып. тыска шыкканда, баганагы кап болыетар ;wii тарамалтм. Кохбай да солардык iuiiii.ie екен. «Абай оттай сумрып алды»,--дан жур окон. Конйайды касыда ертяи Абай Oman yitine карай Cipro к е т '. Аргга калган болыстар, Абайдык улик ал- дыачары Кйл:р-салм.'ны шекеЬ екенж таги да cm кип калды. «Абактыдан, пкладты н жердей, улыкгын ен алды«ем кор ryfiin келгсн ixkiciH жулып адгаи легок осы да! Бутан eic.ai дауо жок!» доем. Абг.й мом удык достыгы турали, таги да. келецкеге карал тон пкисдй Тун боны неше алуан адылдар айтысты. Бадхибскпц жуздеген уйлерппк барлыгына толып жаткам лахаптяр тарятыпы. Колес: кун. сыязга жыйылгам кем елд!ц бодыс-бплс- pi ynain аса 6ip «yvsiri мол, жанталасы, сыбыр-еыпсыкы мол кун ед!. — Ею дуян бас косты- Exi оязып хел:п отыр. Юм болады?! — Тебе бн xiu болады? — К>м сайлайды буны? — Ояздар, сл кенееше берш отыр дейдй — Жаксылар ынгымагы тйид! уйгарар екен? — Тебе бн кай жактам болел, жшхтш майлы багы сол «яде юй! — Тобыкты бола мя? Сыбап. Корей, Уах бола «а? Юмнш мандайы жлры.шп тур скоп? — Терт арыс бас косканда. Аргын эгг «.мог. пе? Жо.т- жу.т;д Тобыктыдап битенге кстпес,— дсскендор де бар. Ру тллас. Сак талгетык дом!, yni сыяз баемна келгеп, соз кутан — аткам1нср, старшин елубгсыллр, атшабар

косшылар кошамспшлер арасында осылайша лау-лау етед|. Дбайлар Ослан yftiiuc хеш гурыл, асыкпан атка ui- xin, туекс жлкин гана улыктар yfuepiiie такал кел'юхен едг Булар смнзлагм улыктар да емсс. Даугер. арызкор да емсс. Жой. «жынын кайтер схем?* деген калыс тын- даушылар. 9xrepi Kaaip оннан аса Kki, кадык 6ip шогыр салт атты. Бул пмгшк ортасыидарылар Абай мен Асыл- бек. Касыпда Ербол, Шоке. Байкехшс бар. Тунде Абайта окшау жагдай ншндс кеэдосш косылтан.— Кекбай бар. Жонс сонын курбысы Акылбай rapixxi жастар да каста- рында коло жатхан. Абай, жыйыи ортасында Байкехшс, Ербол. Аеылбок- терге. анау улык уйлержш айналасында сабылып. сапы- рылып жургсп болыс. ттыаштлрды корсетin. эз1л елец зйтып кел«Л1. Кеше кештен 6cpi Лосовскийлш босага- сыпан сыгалап. cciriniii алдында анталап журген ез туыскамлары леи «зге елдерден шыккан болысгарды. Абай туп! бойы ecincH xcripc алмаган. Элдектмнщ ау- зыиан «Тэкежан болыс», «.Молдабай белые», «Ысклк белые* дспеи создер шыга калса. Абай илгый сылкыл- лап куле беретж. Kaaip улык уйлержш манындя топта- лып журген a6irep жандарлы хергендс Абай «3repin кет-ri. Кеше кештен оралып журген. 6ip аты сайкыма- м к. каз!р хулin айткан «лен жолдарына айналды: Artuifap кс.«Д1 лгп!.1Дгп. «Оя* гамхтм, сияя вяр. «Ылау*> лее. «Ув1» ясп янОлдтв. Сясип кя.иим кун тыгы». Жур*к » m l лупидея... — дсп. камшисин i.irepi созип. ояз yltoepi жахка пуска- ганда, Байкекшс, Кнкбай. Ерболдар каркыллап xy.’.icin ж!бсрд1 Тагы, таги! Аржагын, аржагын айг Ксл1п тур гой! — дсп. Байкехшс кокыр твбел атын теб!не lycin, Абайга карай сыгылыса берд!. . .КлАрятглиип хялкии*. G w jftr u n ж у р и м куп1лдсл, «Куа->Й КОСса ж у р ти м н ы н Акгдрммн осы ЖМ сут1я» д*п, КлЛрлттмсып, мнкорсып, Ойыяпымды бутшдсв. Окленд.» Оялг. МакгдмаДиыя c.(i«ui.

5f л * fill?! is; г » I -S fi*s I 2 Б» xto 1x. ; | i 6-г 155fSs •2**r>°«-i . «^■;=K g '* s i : = 2г Sь 'г-**н§ *>gX-2.- 3 !5$ s i* 3g s ^ в К to • '* > S m i M **3 I’* *lf i * III I U НН ЬESiErrf-^ p*О 5 ■ ft? = ill 41 Sis* II431 i- - J U T . rj g“ - 32 * о I С t&o П *5* ^ 8» *• <?.£S5 I■wж'n. n P F * \" е *-bv g _ 'X “t»—o ,V?_ ^7^я> ж * i s ||= g*1 P'S g2? %s| 5г, Г- S Е S к= “‘ Г«.2i- *s se* s g - s f . ia ^ jfs ■г|/2E S II J|3 s r5в Я“ ^~ Е* С\\ ,S * z О .Q-•- ■m ?:=iгз« Г,?5:> •5- К- =:.. о £,|| ?4-< 2 3. S Z зT-зL Ъ S’? I Ss ^- I;. • »г fгt жя

*sl? 3 $ 1 4 * III H i i f ill. я>A- §cx.*v E:? =:• «fifel»s> *** $I %2= %£ г: S i Z f t ' J f = g g- Ь|IlS«раifч§£1г~_to.3з’*gг3r£*I ■V? 2 и3-‘r2 aSC°C ?\" j»- ‘й * ? si1k*ifs ^n ft к&32 -ь*-?*’ £2*r*<*— s-s 1 i•?-V* 7f.mt:. SU- : 3I 1;Л° ^ V,•.—s SS \\т S jj Йp Sк* -=: r<“■ - - i1Ь •» If S S 14 = ?4г5* *gs to X --, 5— to '$l l1*-8*2 55 S - е 'З 31 лж •о«f•»:•eв-'- ^2i Ш 1 ii

ДЗрДЫД аттарын алган жолластэры жыйын канынян Шепчи к е т . Двнгелок жыйыннын татарина Асидбсхпеп тоелесе отыра depin Абай, жагяллн и з салып. б)'рталай ЭДй-ч- дармен арнан-арнял амапдасып адды. Бул, тугсл Тобыкты жмйыны сыядты. Бодьсстардян: Моддабай, Дутбай июне Кунакбай балглзры да тепе. Ата улдарынпк атцам1нср.«ер:и аПтсаи. бунда Осс спар- 1имн СаК'Тоеалактан, осы жыйыннын улиен: Бай. ,• лак отыр. Ел келссжен калысп;ьпы<1 пьзсых. созуар е si кыекылшыл Абрамы <лыр. Ол АбаАдык яурдасы. Keii- батан Жирсншс. BwxeinuucH Кунгу. Есболап; ч — жа.тгыз xoaii. узыи сслд!р кара сакалды. жгл тумсык, жар кабак, ер жу-vU Ораэбай отыр. Молдябайды кор* шагам Буракам, Эд1д сыякты брноше семп. Кызыл сары, кой к*зад| Могышгар бар. Мамайдэн- - Асаубий, Мирза Подсидел — барымталш, ЖОртушшылар басты* 1ы - Д увкн бар. Тггы осы жыйыя «шмде, едзершщ бул жерде болуы* не:: АбаАды таи кэлдырган, Ж'птектщ CKi aTxaarinepi - ikA.-cn6i, dfciaiia отыр. Олар жийшшык «нагпкде. Нш- Kiwuiii амам-жаианымен, aaipri СвЗ»1С)1 ici ЖОК. Суык кабакпен, иыкты томен салып, некие кмрын опар. Бул жыйыи оларга Kaslpri ацг'мшмск хорек счсс. Тех «зге tip млека: i. м сыр yinii керех Долгаидыктэн. ахглсь да л келген. Базаралы лйдзлыа кетеел. ваге Тобыктыдан Jprc.'.M аулпк сала отырган адямдзр тэрш:. С м -Бааяралы туралы. сырык iiaiue сахтап жургек г;:.АбаЯ, бупидг» ояэбек кездеохенде апъксгап свйлсслсх Касыма. >KiriT«x x>cLnopiiicn, Базаралмлы коса жех- т;. *!!!>•: жоадпылар ejiTin амарыык Дейли. Сондагы ойы::- даты xlcfiiiH 6>pi, осы отыргал Вейсемб!. Они бул кунде «ЖМтсктЫ он 6ip белд|, табанды басшыси» дсп. жург аныз степи. Жаурыны жерге тимейтж, аяр сур, акиа жуГф’х ЭбдКтда болел, омы да Абай езппн косарына алмах. «Кеше, арькып айдяуга oxi6cpin отыргал аямве ара- зыпын тобыня. буляр негып тентш КС.'ИП. уулгк! отыр?» - дел Абай омаргм уламсы.з rtlp хез тастады да, енд< кэйтып булылган ЖОК. Байеулак сейме» отыр схем. - Агайыл! Кун сынайды, кулер! бел шыдайды. Куй- ci3 белre xcairia отырган «сунтм жох- Kyii-.ц кслел! То- быктынын ю5ы бол отырмын. Ipreue ксл торт аристын

жыйыны конды. Тобедег! айга умтылсан. арманды, шер- Metui ксз1м дел отырган жоксыл. Осы отырпш орт.т а улкси 6ip сыбага тасталып отыр. «Тебе 6и> дейдк Аргьж лга дел. ваге уш арыс. сол сыбаганы, ыргаса келсе .те, б!зге берд!. «Атадан ул туеа ип» детей. Мына Тохежан, Ыскак. Шубарта алгысымды айгамын. Yuieyi взге бо- лыстар жыйьжынан «ол жудд!ге таласпа» деп. езш ж йя ортамызга oxen, тастап огыр, mihokh. Алые пенен жаныи* нын, кыядагы кыйыннын туйнл мен uieiuyi xc.icai ер* тсн. сол тебе бидш алдына. Лузиных дуасы, алдынын абройы бар 6ip жаксынды, келюп отырып, «е» деген ышгымакпен атамак херек. Атап турып. сони мына exi ояздын алдынан куптатып, беркшп етктзу корок. Eiaix сагы. ерд!к сыны мукамасын. Кэш 6ip жаксынды «амин» де де, атап бер. Ал онан сои тобымызга ceni шакыреаны- мыз. Абай Ширак, улик eexix зкылывды алады. Осы жыПыннын атаганын костап, куптап, вз агыннан да анау тамыр улыгына агап бер! — дедк Журт. б1рталайга шейin ун катпай, ipxtain калды. Абай Ka3ipri yiecis сэтте бул жыйыннын йшнде, жуз турл! туй’ж жатканын ангарлы. Осы топтык неше сакка кубылып. арбаса акдысыи. куйкылжып отырганын бай- кайлы. Мырс 6cpin, хулin ж«берш, кагга батыл уныенси ерк'ж сейлеп K e n i: — П, згайын! Ортака сондай дороже келсс, exiepix соган ъппымакпеи куанганын шын болса, eiui неменс кумйтжш, тунжырасып калдын? Атап-атап неге таста- ыайсындар. K ic in e p ix s i! Жок алдс — кутм арай, шыным ;пырой. 6ip.liriM бехем деге»и> T i.iin гана айта ма? Ерши cMcypinre эорга кедin. ал! кеыейтнде хулкул бар ма? Неге атаснайсындар? — деш- Тымагын алып, мыкынын тымагымсн коса таянып, блсын шалкыйта xwrepin, айнлла жургка кабак туйе 6ip карал шыкты. Квпиплжкс Абайдын xaslpri туе!, бул жмйыннаи сонагурлым жогары твршендк ТктЫде де тугкыры жок. агып сейлеп кегкендей. Басым, астам сезктдк Бундагы жыйыннын Kemui.iiri, енл!г! Тобыктынын жп: буын, орта буынынан шыккаи. жас nepi.iep — Ораз- бай. Жирсишс. Кунгу. Авралы, Молдабайлардай бола- тын. Булар Абайды кара свате, бш м занга. вздер^неи ок боны озык квредк Сол icyiui кызгаиа журсе де. дайим еезже отыратын ада мдар. Абай жанагыдай, 6ip жагынаи 363

Kcxrein араллс, сымшк сыячты сейлсгонл?, зкгнагы f>i|> курвы аткямкчердц 6wj>i до уйпмг-ып, iu iu .iuii калг-ш бэлатып. вшер! алI itiiin wp Iнекие солгыш смсс. Yjicmi «кулык кайла? Ем, айлн кайдя? Арамами жок па? Не сыр, :tc кмр Сар?» деп буклаитайлык e:e,1 i. Солzp xaaipae жазылмай. жмймрылын опер. Абай олардыц ipxairoain, свд1 ойыпа иелгсн шугыл й!р байлауыеи Kcoin, жардо кегпск. 0 з оЯмнл, ез бгнлауына тез лайдалзибак белды. — Жаранды. жаксылар. Бурын айткан 6yrln airr- каи болмае. Ш идатасаи и:ыпын айгкан болсьш. Тебе ftwilx сыйга хелмейдк сыпга яеАсда ер басы::'. «Тсбык- тыпыц абройы» дел жатырсындлр гой. 0.1 осы отырган тобыаМЫН -плели BipaK лртыннаи ергеи *»6iiuilu -ixJieri онда гама смес. Тебе бицг1ц алдыида «и йлстарын, ахмл- длСып, ДДуласып жагаласпайеьшдар. Оларып малin Буя бп алдыка кслетнн кепи к ici. Зорлык. корлик кергсн, есе reiui« бшмегек Kornln ici хвлдей колsiп келедк Жар- лы кем жалки иыи. жылгулар мел жем 6олгП1П1ын, жстзм хок «ccip-. ii. яки адал пулы, лабан акм. <ыандан icpi, коз жасы. киш'л куйИ колел!. Ал. сл мен сл ярасыи алсандар, (кг.Сыбан — Тойыкхы, Тобыкты — Корей, Тобыкты — У..:; арасы» алсан соз эз жатыр мл! Оеы бтр Тобмчты. б:? ятанык улымын дегенмсп, в» йтнде куйх1-куйлер. к-упоп- сумлыктар аз ба? Мен, тебе бнл1км!, осындай сыр мен сын жа тканин ензлдыыеи ухчанды r.ici дер см! Осы айт- каиды кнрыз бйпен Kici кайла? Халкым детей Kici, «ак­ тык. аза.мЕТТык - шыи бгтоен калным» деген Kici. тебе 5:i болэлы. Сенлор ат.:мйлын гой. Ететсше ашып аглкянньи айыГд,| >кж. Мынау спырган liici Тобькчтм химию бак-до- реже»Iк басы бон Ыргыявай. кала берсе Купамбай iioci.ii шьтып отыр гой. «Осыкык 6ip; ллйык кой» догем кош;:- мстим дс, бул жыйыныняа жок смес. Аки. сол Ырп.;:-бай* дын 6ipi болели. тебе билжке булардыи iniiiicii Oipeyin дэ атамяймын. Бтрлк атантын Kici бул жмГшиыннли та- былмаЯды дел тс айтшткмын. Эдзл кеи:л, ак fiefuii бар, агайыпга алгыс, аброй эпермесе, лагнаг лйткызбайтым, жямэнаг xeflTipucJhiM бip Kiciiil атаймым. Жоме КОСТЗ- глм. улик ллдимда сомы гама костлймын! Cyuxin, ни; 'К'ы ортакнаи Асыл аглттм атлПимн. Болюс та смсс, бм дс смсс. Боламын дем оклеген дс смсс. Мынау тобмка да калыс ядам. Халыкка адшет. жаны ашырыхен ж ак тын адам. Айгкан акылды алели, усгар воделк. осы Асыл агяннык eierlnen ■усгв! — дед». 30-1

Абай сезш б т р с берген незло. бастыгы Бвксишшш пысигы Кунгу ЧОП. Жиренше. Opz»5ai?. Лбралы бэрi де поп укысн лябырлап калып едк Купгагаи ундер: — Бэрекслдс! — Тайсаи тап! — Басе! Куп айпьщ. с«з сол-ак,' — Эд1лет1це рнзамын. Абай! —аеседК Калган <хюд1к tuenryin, осы дауысглр жегектап, оцяй- лятып Ж1берд|. Ewu 6ipep айналыюка келмсйах озгелер м-н vex Абай айгкаиды хуптау болды. ЫргыэбаЛдан Абай 0931н макулдап жяуап наткан 6ipae-6ip Kic: болтан жох. Bipax олзр карсы.тнк уи ле хата алмады. Суйтш. Бэлшбек смязыныц \"тебе 6«i Асылбех болз- тынмн, Абай оси carria езшде Лососсхнйге tii/uipAi- Асилбекп халнк атынаи 03i де хостаГимник аАтты да, ftscirripiii :ии гарды. Осы кслкшдс Абай, Лосовсхнйгс айтпакка я-трлеа кедген, 6ip жаты арыз. б!р «сагм сыр свзж, Базаралы жа- йын. козгаа мг«р!п одГ Влзаралм басына. Абай ар хез акдаушы бон, бар Со- листан болох харайтынын Лоеовский 6i.iytui едз. Ол ка- л/pri зцпмсш ас» хысхз хнйырьш, oalireu тез тойдырып жГбердк Базара.1Ы Кяумсноз жу пьесы туралы с:зд:н млгян глйл-:сетж тт: -SfJiia ад1м де. тосын <гз!м. Андреев кала* да еш !н атыцызды да атап кеи. мснен Кауиенэз :с.т1ц жо1нн сураган-ды. Bipax мел ол icren сыртхары квлдым. Клумепо» бкумисы Семипалатинский уезнин. караморы- нам шыкш. Ссмирсчсиский. Семипалатинский облысгар ярдсындагм бул« болсан Орзлбай 'Кашкынпык iciHO rip- ксл/ii. Кзркзралы уез!нен до ауыр ic бон. коп кылмисгар КОСЫЛды. Дныгын, шмнын Андреев досыиыз мснен де толыкгал айтып берер. Бул жумысгын xeriMi, байллуы ертоде 031рлеК111. дзяр гурган-ды. Тек кашкин бол жур- 1ХЧ1 Квуменовгсрдт колта rycyiK кутт <жур?сн ок!м бо­ ля ын. Ол турасыидагы fiipiiuu; Х0с!мд1 губернатор кексе* с; 6exiTTi. Екмшл, Омсмде корпус Keiiceci гагы fexirniri дсп естйим. Сондыкган, Кауненов Ссмипалатинскийге Ж1‘гл'1меи. б»з шыгарда. этапном OMCxirc Kerri. Он бос х<ыд кагорга ол адамнын ctuiri тандыры боп, jjjeitiwill коГмы — дед5. Абай, Базаралы jciiiiu кумшалык тукьийыкка истце-

н!н хзтты жабыкхаи кузбен естШ- Бул жолы. «ц> бу* змлгак калпыкда, ЛосовсКнОДн уй!нен колласпай шы* гып кегт5. Бззаралыны устап 6cpin, ракымсыз niprayap окала* мен матап берген Токежан. Ыскактарга Дбайдын iuii муздай суып. зыгыры хайнап шихты. Далада кайда барармн, KiM.ii !здсрш бимсгендей. Тек Базаралынын опы, нурлы жузш секс алады. Колыида шыллыраган ккен-колетеi. Аяп.'н коса бутан леяip тусау коз аллына келедй Ол жешн битмес, Tilin укпас. каскот:н танымас. жат жсндсттср арасында. Арестант шскпен;н кайгылы лечение лыпа кып кетш бара жаткаи жалрыз аэамат. Абай кез1нси хыймас жас шыгарды. Соккм же* гендей сендслгсн дснсмсн «езж тенен салил, журттын дырду. шуынан oxsuay кетж бара жатыр ель Артынчи итоге шубырган дабыр еетш. eiui гана ccin жыкса. баш* наги топ атынан. Абайдыц хзбарын бис келген Жирен* ше. Кунтулар екен. Абай басыи кетерт, бойын шыйратып алып. Kyiny: а каралы. — Асыл аган тебе би болды. ханырлы болсын! ©sine де. халикха да хабар айт! —дед!. — Эд1летже рыйзпмын, awice жатын болсын! Ата уды гана болмадын. ©з!н айткандай... Соны 6ip айта берушi ек гой! — дел. кеэ!и кысып. мэзденс кул!п Жиренше: — ©jin айткандай, злам улы болдыц, Абай. Тауекел, Cipax езж тебе би болыасац да, терт арыстын тебе би!и сеч сайлап берд!н. ОЯ мен кмрга cenin ез айдын аброймн да аз жайылмас. Мргызбайдык езге кеп тогышары саган ах- пслемссе ома клпсыи. Сен, сен болмасаи, осылай езПгк х>м болармн. хайдам битер сдН Асилбек утшн Кунгу куан- са. мен тап ceniii ез!ц упнн хуандым! —деп, Абайды ер!х- с!з кулд|р!п турып, колын ciiriKTi. Абай кулгенмен, ез хабагыиьш xeAiciii ал! тугел жа* дырата алмай тур ед1. — Эй, Жирсншс-ай. онын барж хайтейж. Tipaiinc, ер!кт1 жургеи адам: «Dip кун мал. 6ip кун бак, аброй. атак* деп сандала 6epe.Ti гой. Меи осы ояздын yfline i. кеудемс ох тигеидей бон шыгып турмын. Базарали. кай* ран Базаралы хайда десешш! Лосовсхнй аркылы 6ip ynir бола ма дсп кслж см. Корлых хабарды ccrin шыктым гой. кОяз колыиан кетin канты. Timi Семей жанларалынан да erin. корпуска кетйпй «бзж зтаппсн Омбыга, одан ары

кл-roprire карай алия хет!тт!» дел. д!икен! куртып турган жок па? —дан. Жмрешпе унс1з жудеп турып каллы. Ол да Базара* лыиы кыймайды ехсн. Абай ciceyi. 6ipine*6ipi жасаураган коз тасгасты .да. «ti айрылысып кстп. Дал осындай жудсу кепи куйшде иеле жаткан Абай* га. буйip жагыиан лабдырлап сейлея: — Абай гон! — Осы Абайдык ез5 гой! — 0. босс, т и ю и н осипла дсп (здеиеппех? . - Карагым Абай. кайдасын бу?! — д©лп ун наткан* дарга, Абай енд1 бурылган. Караса, Абайдык жаток достары Дэрксыбай моя Докд1бай калбалактам, емтелел келш капты. Кеп бвтсн журт арасыкда, Ьдсгеи Абайла* рык жака тапкзи oxi карт, шын куяныипы сыякты. Абай шал достарымен узак амандасып болтам сон. бул ciccyiH ертш ап. ic r c p iii колыа-кол жайлау уийн, сез* гс KipiciKK сд1. Катар жур)п каю жатып, Даркембайга карады. Онык аксагай бойына жараскан шапанын, ко* иымды тыматын ун атш . Бралыдагы жатактык амянды* гын, кзз1рг1 хуй1н, булардык кашла жургентп сурастырып холодi. Абайдык киот коле жаткан аламдары бар. Ояз уйлершщ сыртын ала окшауырак 6ip топ отыр сксн. 0 3 in c керек к!с1лор! сопла e x c u in альгстан акгарды да, Абай осы топка карай беттаи. Дэндтбай Дэрхембайдан картацырак. ашандау. Бел! де бугЬЙнк! болатын. Ол. Абай мен Дэркеыбайдык жури cjhch КСЙТНДСНКЦЗСП, качиткеи и аркасына устам, сомын узын сабына cxi колым артып. белили xip6cni барыч б!л* .lipin, жоргалай басмы. Бунын туйс жун uicxncni. сект CCHCCK тымагы бар. ,\\жымды мойын. iieri, селд1р сакалы* паи бшшп тургаи. Солгак урты. барлык kcckIhI. xasiprl кеде жаткан туриаде оны Дэркембайдын атшы шалы сы* якты ангарталы. Абайлар бспеп кеде жаткан гоп. Ыргыэбай адамда- рынын окшауланып, окашарак отырган тобы ексн. Бул декгеленген жыйыпнык орта тусымдз кызыл курен жуз* дк бурыл сакалдм Майбасар отыр. Касындагылар Токе* жзн. Ыскак. Шубар. Акберд!, Ырсай сыякты Ыргытбай* дын Kopi-жастары скен- Олардыц Абай квр1нбестсн бурыцгы энп'мес! осы Абай жамы ед1. Багама, тебе бид! сайларда Аба Гадым сейлеген сез!, билin i Ыргыэбай баласыпа бермей, Бекенилпс, 367

Ллысижлбусыхыкссбеопнсрсгесйшдебнушлгоотпыра.расыплаасаCipхонд!.кана­ Бо.шсгар Ыргызбайдаи ■сайлаираидыктап, «Улик шк- райы Куиаибак баллсина ауды» де1»‘н лакапгардлн. Май* бясар кн>ц(1нл«, сенцы кулдерде улкеи т<исмой11д)к бо- лзтыи. Ол, i.iiii.rii: «Белые жасгяр болей, тарт арыстыц жыйыны тобе Ciuitcri Тобыкодга уйрареэ. em i опы Эс- КОРбан Салаа.- алмай. кш алалы? Пул ортяга оидкй л> 1>еж€ ■кслос. тебе Си ендйт Ыргыэбандын улхеш мен болидй, k';v болиды?» деген жасырын, 6ipax чузгар ойы бэлатын. 6 з сссбшк MeOiaao уникары. ycTipr, кмнир *<> йылып журетёи Майбаеар: «Осы БалхыСсх сыязы хеши ырысим болар. Тебе Си болтанных жолы —1Жвн1 белек, lie-sop Kuihjii, калик длулар Cap. Oran бил»х ашушыныц ЖОД-жуЛДк:! Оагедяе. Торе,икпи Tyciui нзгып ол’км Сот- сын. Кулай чосеа, бул сколы уШрлен жылкм. коралзп кой аГглаи. ri:iiri кайтся. еден гсыл не болеьш!»— дсгендеЛ окКкЬейуеХеелпжзМЕнарранррилгкдлнийсгёыёилбаз.ырбдтоЛё:еснйлнаб*слраxБеаЫй.e;йСр,rжртrуыгiAуда.ьлнOнгк.заaхсбfанlоабГсKабыарeаадrктt.ыpоеaСпзiёеу!ы»йсоты—рРраежмлндыыдгейенспк,,ыекпбнсыле.заёгаелпл»кеаадинaёыr.пaбТ.fзaогтхмзсёKчжзeодаrуёмrыцi., • Осы oil колin тургаи блкты баска veyin кай аека- ны Абандон? Асьадбекгё сыДпасэ асин 6cpcin. or а.-.АЫИ- аагы «алии Ccpcin Ата улыиа, Кажыник абройына, торт арыс yfn-apun туркан билёктт бёзге кайняй. лалага ку- гаиы. капли адаехпны бу? Лганын кшееёне сады.т, акыл> дасу да жох. Бср тале. тыч курмаса татамды •хы:!. та- литый, Сулдал та Серее ехсн-ayf Шайкы-буркы дуаяадгй, шаша сзлрян носi? Жетте шашкииы ма, атачиыц аб- cСрксккiоеаыак?рййй-жi.ТМТы—ыгKыаооклражi,еккр!dы<йОерстпбпжжжеы-сеа1-гыемааилсойдт-ин,яшжйегтддрмигмее,аШек-,еёбожрпаы.не}ку.еиоерсеб«ыэсспч»кбаёоэтаендррСдoттдхеггC!оеrе!раопбiiд,pгёcс,самшrтxакiсуаа.aйклернсжа<pзлаае,дрнаaкяи,1ёМхпкiп.хп-aтшрус«-иaштеомкпyролдныыдiмхсшуАpаестн,аeкараджЛг.ЛыдrгдаеiсхбуылигиЛрялежк.йпеанжур:зпкрхдгажиетахтcко«.пилбuсаксзда«fык.ррlелa.алСдадeриыа«геj.лiШякn-анАaк-ыpСжхасiаытn,айе-ксктндxкыгз«aыуам----

шыр*1пт<рд1 харза-клсергс бср» деугиз сд1. Б1а(я!н бул ж:- (Алл\\rir.'Mis Бэлхыбектзц сиязын б»рсуд|'н жаназаси дел мо осьг? Торт ариетыц бэсын косыл отырыл, жанагы Маехен айгхдзз шайки-дулиа болтакына памксиг иттей кеддН — дедк Шубар, Абайды жуя хвргопдс «озге ага, чуыстаи жо- лы будок» деп, артык багалайтын. Бзрпк сыргга журген- ле. ocipeec Тэхежаи, Майбасар сыякты Ыргызбайдын кыцыр-содырлирына, бт-у хеуделерЫе кездссхенде, саз Абайды акырызздап, сиршкан мькжилдап журуд! в:*!ие енд« мзинмк кылмп хеле жаткаи. Оныц зсмрлы хелген узыи мурны, дал улзындл, айда скала жибырлап тура- тын эдс-г! бар. K^iaip сат мурпынык учим тары жн1 жмбыр- лак rycin, мире берзп култ, сурепа жптг .ш'.т айгы. — Тохежал ага, шаЙкы-дуапа дейелл. Лбай агам айт- канда. кудяйшылыкпен ыусы.тмзиишлых. жолын айт%л жаткам жок па? О ккм айткащы, дуана «мое, сшен-шрш. нмам-гуламаи, кожа-малдан да купле айтып, квксГйзйзге с1к!рмсй мс? Бийск», Бялкибск сыязымла lonip жодып талый туссек Topic база ма? — дет, ку.тп токтады. Сонгы соддср1 аник апш -мыекы-здын шоберлеп гип- кап накысын танытты. Бул отырган Ыпгызбай жкйыны Абайды того кокет!и, тутас xy.ik-7i. Дол осы «ездерз'ззе карем, exi :пал глеи Абай коле жатканыи Ropicri. K*vi Ыржзбай, Абайды жуз кергекде тайлыгын. ыгисатын адопер! мен кулх!.-*»-*|>1iten ю з тыйылып. упдомой калыс- ты. Жалгыз Тэкежян Абай касып.мы зпеиердт жабтйы сл адамы екен1н липами мгтз. Жудеу хзпм, бухенек жур:с1 бар кедей шал Дэнд1байды злдамси болжалы. Тары да лехые кулзп: Ал. од аз болей, улыкгын касын тгетгш, АбаГмсц xapin-xacepin жетелеп. оне чаты хе-чедз! — дод|'. Журттыд кобз c-ini соз казнам. АбаЙдтщ жанкпдг- гапин тосал отыр. Тохсжаы доусын акырындатып, т;,:ы да мыскьмдйды. — Куданын худзреп, б!здщ Абай осы жяззытурдан бор! Ciprypai такуа бон uorinri. Элдс, латшаны япяу Оу- лЗхгор илг!ргенпез1 KCfiiii. бул таубзга кслдЫСкСи- ЬуГгтс берм. куленылигын куып, кажыга да «стер. Басыка сла­ де орг.п. aixip салып. бзр хундс «апенд!:* боп хезгезз Абай- ды корзп журмоГпк’. — дед!. Снкылыктап, кызарызз. кыезьчып кулген кулгЛ Шу- бардап, Майбасардаи да байкальзп «дм 3G9

Осы кездс. ЛбаЛлар зккйыпшн касмяа « од!. Exi шал Мргыэбай тобыыа солем Gepin. ауыл-аймлк. хал-жлкмыи амаадыгмн сурады. DipaK олзрмен туе жыльгтыи аман- даедзи Ыршэбайлар болтан жоп. Уйткетп, булзрдьщ жл.ах, сксн! жл ю спнй: д&улап, кмикылцап журепш отыргяпдардык .хобнм мзл>м. К,Ыр 6ipiH«-6ipi cuii*»pce айгласа да. Ыртыэбайлар бул «иалдардыч Абайга вздв- piit жететегелп жургси! ю г ж емес деп б|л)скеп. Жыйыч шшде бупн хврксгсн y.TKCuaqpi боле* да, AOaft салом берген жок. Аузында папиросы. Exi колын /..■;ил сур Шйлапаяын сыртыпак, аркасына кдйырып ус- талгы. Суык. емкшы жузбен, оуелi б1раз yiici.i сыздзпып турды. Ыргызбай тобынын улхсн-Kiaiidji жасалай бар- лап. кддала карал, шолыл шккты. Тек, соядай указ ту­ р и с т а соцынан гана пзпарогын юлынл алып турып: — Тзкежан, Ыскак. Шубар! -деп, катан униен ка- тарлал санагандай. ipheren атады да,— уш базис, уше- у;к былай oiiatua шыгмп xerail Менщ сспдсрмен соз1м бар! делт. Осипы айтти да, вз: юалдарга, папиросты колыйен Lirepi карай иускап. щетке карай окшаулпна Oeplcrl. Токежг.м мои Ыскак. cesii3 денелер! жай ыргзлып, т а бандаи турды. Шубар Солса, евдддымен лиг. erin, суцгзд бойымен TiK басып, АбаЯдык артикли шлпш.зн орд!. Аз Klci бои. децгелсаш отырискан жерден-ак, Абдй еэз бастады. — Мынау Доркембай мед Да.чд1бай осы сыязга лау дяуляп колin отыр. Булардьш былтмрдан 6epi есс ала ллмзй жургеи жыде.улзр схенш мен жаксы бтлемн:. Ос»- лзрдык хоргоп.1, взлез!не аЛгкызбай, цен пйтып берсом дг. акыларыи жстсн Kicinep окалтара алмайды. Бул ccceyi « I бастарыхкк жогаа куыи кел огыркаи жок. Hci жатлк- TI4H кырык уй>ч1и овзтя oxen отыр. Каладаи кеде жатый: «Билкыбск смязына ортзннаи xki жтбер. Осы схоутч ж:- бер. Сыяз басыидл с»:»дер1кд1 мен оендермеи Gip’rc сей- лойм'.н’» деп, осы1Гда шгкырып келген менм1н. Ал булар- дыи ichi OiTiperin сеидерсш. Осы уш болмс, ytueyiit! Кий жерге барып лау айтса да, булардын «ессм'га соларда!* лей пн адамы дасчгндер’. -деп Абай, уш болыекд барляя карап калды. Тэхежап Абайды жакгырмай. кыжыртып отыр екен. - Е. «coji сецдарде» два, буларыштын аулыа шауып, 370

Kicklu влт!рген Тэхсжзп, Ыехак бармекеп? Йемене бул ск> ку, кох шолакш кылкыйтып океп, макан aay.ii кьш отырсын? Тус1нен шошысын ден отырсын ба. сумыйтып oxen буларыиды! — дел урса сеГ)ледi. Абай катты сыадаиип кабак туйдь Тохсжанга улхеи ашумен, акыра соПлен ж(бердь — 0й, Тохсжан, аслай сопле. Аягинды андап бас! Бул кэр:лерд!н сыртын сум кореец де, iuiincH, гсжоп сумдык таппайсыц. Сумдик булармсн 6ipre тугаи жок. Ьолис* тык сек:мси дс 6iprc туган жок. — Куда» куртка» куларыцдм ж ок-ж тк етксн мен дсп пс сц ендеше! — Cenclul — Тапкан ехес!н жабар жаланы! — CcHciu! 03i'n болмэсан атак ©сксмбай, Кунанбан, МырзатаЙлар! Булар баягыдаи оуынмсн xipin, кулшмен шыкханлзр. СенГк тукыыынлыц cciriiuc, ата-анасымон ыаланлык. кулдыкта кун хешхендер. Kyuiin алии, T yciii алып, бупндс картабганда Kepexcia дсп кагып-кумп тас- таган кун кактыларыц! Жарлылык. жармхжандмгынан баска тух жазыгы жок. Жылаулар аганын осылар! — дсп кабагын туйдй Бул арала Абайдыц ызалы долылыхден кушырлан- ган ойына. кайраулы кара балга, хек балтасы келд:- Ек эд1л «кнелей, таги да 6ip секс алынып, бунын зыгырын кайната Tycri, тагы да катты унгс басты. —Кынратки- май, тузу сейлсс. Дол осы Балкыбск жыйыпыныц vcriii- дс, аки адал малин, туп-тугел алдарына салындар! Сала- сыцдар жопе! Осы отырган Кунанбай баласы, у:п белые, мынау торт арыс жыйыныпда маскара болмаймын десен. каз!р xipiciiucp! Булардыц акысы ездерйис дс бар. Кол асгарына карата» взгслсрдс дс бар. Талжылмай отырып, осыны орыидайсындар. Болмаса. дал осы орыннан тура берс. iexe xipiceu! Бср каэ!р жауабыцды! — дед}. Дбайлин ciuiri co3i Токсжзнга epixcii ой салатындяй боп, токыратып тастзды. «Орыннан тура берс, icxe xipi- сем* дегеи! — «улыккя. оязга барии айтамын> деген!. Бул Токежаниын журсп'н су cTKiaai. Ол уидсмсн калган сд!. Ыехак та, oai ун хатпай, Абайга тгхтсп карай алмай м и р . Жатактан алынып, Акымбст ауылына баргап жсы аттын дауы, батана Длрхсмба&лы кврген жердс-ак Ыс- кактын квнлшен кстпей отырган. Ол. туыс !ш!нде Тэхе- жанмеп унсм! ыцгайлас жургенмен, Абзнды сийласа да, 2 4 ‘ 371





жогымлы кумай, кайтш калам? Меищ овз!м осы-ак. бо- лыстарым! —дсп. Дэркембай свзш аяктады. Тзксжаннын яшндс, Дэрксмбан созж т тусында. нсшс рсг толкып кслгсн ыза мен томырык ашу бар cai. Bip- iseiuc рет копала Tycin. Дорхембанга кабак туйс карали. Акырып. урыспак болтан адамдаП. онтайлапып та xepiii ед|. Bipax алташкы какты1иста Абайдан тайлыtun кап- ты. Кайнаган ашуып сыртка шыгара алмадм. Л.'рхсмбай дауынан со», жыйын б>раз ynci3 отырып ед|. Ал уакытта Шубар ептшкке еалды. Ол. бул евз улыккл жетсс дс. бнлер алдына барса да, осы отырган Кунанбайлык уш болыс балясина аброй апермей. жамя* наг KtvmpeTiiiiH тез актарды. Ocipece, Абайды тыйып ток* тагу колдан кслместей. Шубардын emi.iiri exai улксн соз- Д| жайлап 6hipy, эорсЬ тарклгту жомiиен байхалды. Ол Дэркембай, Д лщ 1байга квптен берп сырлас. муцдас Kk-liuc жабыса сейлеп, жилы жуэбен жан тартты. Свз1н« ку-1кi аралас, жилилык xiprisAi. — CyfiTin, cxi xapi. жанларинды ангярсям. 6yrin ссс берер турin жок. бздерщ мсн!и болыеммкып хдэагы* сын. Смртлен даулассан, coaliui вз!м куатын карашим cxcciH. Бупнде 6ipax. караши лесом до. жуандап турсин, — дсп. кулн! алды. — Bip жашкла жуАр1х жокшык Абай агам отыр. Оныц аржатынла, былай тартса оязы. былай тартса тебе би1. Сонымен, сен exeyiii кырык унл'жщ Ишн* де, сен жоды болгыш, акжолтам шалдар болдын ба!> доп отырмын. Тубнеде кулайга караган макул! — дсп. Токе* жан мои Мскахка хвз тастады —Вулардын ахысык вз1* wia де жемеймс. взгеге де жепэбеГнк, туыскаидар! Соз ая- |ы сол болсыи. Текхаз1р осы арала Абай агам xccirin акт* сын да. тыныы, тмнмшыгын тапкызайык бул сездш! — дед!. Мынау евз, мына бк-ihcTi пеню кырга тенкерш жопе туралап алып шыккан Шубар, Абанга жуйр^к xepiiui. lullней: «Тэкежаи, Ысчактан мынау сонагурым зорек схем. Мынанык алды бар-ау! Тех кайда барар схем!» — деген болжалын шешс алмай. онланып калган. Даид>бай ©31 дауга араласпаса да, Шубардын жана* гм оез1 Таксжанды xeiuipin. буларлы ырзалап Абайлы токтатып жопе Куианбай баласынын абройын арашалап жаткан елшЬт сез exciiiH абден ангарды. Гид! токтамас- тан басын изсп, злдснеш купгагандай боп отыр едк Bipa3 ынырана тус!л: 373

- E-el Саз жуйес1н тапса, мал nechi табады дагы. Олай болеа сокырдын тмсгсш citi x»3i, терсце кулдык, шырагым. Детей!» болейн!— дедк • ДГггсып. .'1Йтсьж1 Шубар барды afhru. кес!кг! Лбай агам айтсын! Турдык, болдых соиимен! — дел Ыскак за тез кине кетт:. Ею Intel, oxi базис уЯгэрглн со». Токежан да енД1 жалтары», дауласуды куи кврген жKоeкd,rinО да, т ез.зарган бойинда ундемей отырып, Абяйдыц гос . Ак.ыры. бар жыйын АОзйдык аз аузына мрака» cai. Ол созд: кысха кзнырып, тура xociKri антты. Лбай Снл1г1 бойьиш.й жатах, билтыреы мен быйклгы erini ушш, 6ip жер criiirc <*xi клргдан. жыйыруа кара ала; ын болди. Бмйылгм жет! жылкы уш1», басыпл коса», оонына ripKcyiMi'K он «ток* алаты» бндды. «Тих» бул елд;ц косЬспгрзнде, не жаксы ат. не кулынды оно. нс бу- заулы сыйир Йолады. Г.пинщ жыйырма харасыи да, ауелле жыйырма кара деп С1р атаса. кеш» Лбай аныктап жынырма «бссп» дсп, «как» асп ксстк Лбай Kecime ек: шал куангапнан у» ката алмай, тек питершен сана сы- йынгонлай. *Я езт, аумин! Айткаиын ак болсын!» — дссш OTbipFa». Yui бслыска бул кос!к врескел горкленгенмен. аз ар ямалсыз, гыйтыгы курып. yiici3 ка.ады. Бip берген сон \\и.бил'кчхе даулису, xe.iiciM,v хайгл бузу база Оган Лбай CH.ii кайгып ырых бород'! дсп, Т.жожап да. Шубар да ум!т кила глмайды. Л>5ай булардык косит ауырляп огыр- гаиьгн актарса да. елетсн жох. Таты да ётмГхысынз шыргй бермой, туй1л!п огирып, eon.ru Соси айтты. - - Бул билж айтылды. Ол 6ip агхн. Ал ic болуы, мы- нз exi влермси игалдмн холина мал m ol гзгы 6ip козон. Bxnixfi lirncpliuiea ауырлап, еырггарыннан шала думб1* Лез конго xiri отырсындар. «Куи iarepi хорерми!» деп отыреандарык болар. — KecirtM кес1к бола м'и болоа, сол жахяеы отиз хара.лол уш кум Ишняе. мынау cxi шалды» оддына, «гогк-гокгай». «хары-мктай», торг аягьшан бас чаи мал болып, айнимзн туоеп: бэлемн. Yuieym дс бо­ льшем». Ахммбет ауылы — CipiniiOii, Cyrip, Манбисар — <5:р:шкм1, ал ел мялдарын - оздершнев жалтарып коте- тгн кин мм муд!К cvec. Ка tip атшабарлнрыцди шн!к ко- • мше ;каи-жаК|Ха шапгырындар. Дал уш кун iiumae ма­ лы» тугслдсп туры::, m in гурии бер!ндер! Сони 6cpin турряв жс?лор1к.аэ, Icriii басы хасында мои e3iic болам. 374

Огам шехгЕ мынау екеу« осы арадзн табжылмайды. Соз 6ircc, Mini осыэссн Giiejii. Ykiuh ба oeric? — дел, тары да бяйляуын берж туйЕп токтядк. Yictuk, укгьпО — дегеи оаддерд!, болысгар пури­ на» Абай капала юсыл отирып, ыктыя{кч.13 тарткп ал- гаклай болды. Содаи сон папиросыи тартыл, т а лда рым cpvin пп, журЕи xerri. Осыда I уш кун етксн сок.. Абайдык айткаиымдей он «юн», пален «хах» дсп ватснетн!. бсстн-е барабяр мал бастары icric тугелдемлЕ. Дарномбай мен Дэндйайдык а-тлина аиын отыз к; ра тусп. Exi шал куаныштарыи Койындары шйгыза а.тмаЯ, кайта-хайга тямсакы::, та- машалай бсредЕ. — Жатак, сорлы едплай куаняр схеи. — Мал телсу-i омсс. Мынау халыкмал да емес! Tinri ерл!н куны болмалы ма? - Жатак жатак болтали коды есеге буйтт желп xapi i не ед1? Жегем дел онлап па cji? — АЯналайин, АбгЛ-гй! — Тех алдыкнан багмн ашылсын!— деседЕ. Мая тутелденЕп болганын АбаЛ кслш хордЕ. Булардьг сил! жвиелтксл! туреан жерде тага 6ip кулис туды. Оиы ссздЕргеи сак. кырагы Дошибай. Кинкеле жыпы- лых коздерЕя жи: кагал, сыксыя худе турып, Дэкд'ба!) сойлсд . — Абайжап! ЭпсруЕи агеердЕн. Кыруяр мяллы п.-лыхл салдык. «Жапиоын Gip хызы смсс. Схх кмзынии калии малы дессы обал смсс. Bipax xexefiixje 6ip кудЕпм. уа- Иымым тага тур. Сонау бауырга карай, exi шал, мына хыруар малмен бара жаткэнымыздя. Тобыктынык бз. Найиан-КсрсйдЕн бс урысы, снсуЕкЕэд] cxi же;;** кыджыйтып, тага дзртып охоте мс дсп турман: — деген. ДэндЕбандан iepi rayexeni мол, эл« де кохрег. элр Дэркембзй: Е. койшы. су журекгспс берней! КЕм андып тур дсйсш? Ел imj смсс пс! ЖургшшЕлер болар, ЕлссЗп кстс* мЕз! дел e.ii. Абаи осы малдын жатякка туяел ж«лу1ье бул кукдер- дс 031 лс Егатгй асыгап. улксн жубаныш criri караЯтып. — Жок, Доркембай, осы Дапдсксц дурыс айтады. 1-л красы наших. Сырт пен бауыр аралыты еле». Мен Доп дЕбандиц xayniH дурыс корсм. К,ой. олав болса, каста- 075

рында ткм курса 6ip есргск жас JKirfr бодсып! — дмт, osi- к:и манында жургел Баймагамбетт! шакырып алды. — Баниагамбет! C«Hi мен жол журтгсен туриын. Казу, муллу exi кэрЬтек б'рге. осылардын малым лЯ- £аш п, Байкошкдрдагы б1зд:н ауыдга бар. Содан кейш астыда лпыклы мыктая сайда» ал да, осы мнлдарын айдасып смирил, Ералыга. жатакка »з дазщмен амапдап апармп, ту.'ел табыс епи длит. Эйп;р1мге с-тем айг, мы- лау exi аксакалды кутни скйлап женелтсш. Жане сан- дыкта ж.тихл.и алтегагар бар, сагам соны <5cpciit. Ад чарт- гвр! Пл журтына сэлом айт! — дедк Kapi достарын оси­ лен атгакдырды. Дал осы кезде. сонадай б!р шетгс Тахожан йогде б;р кенесто. болитын. Оный ttaaip кэсында огаргаи адамлмры, бауыр e.'iiix- мл-.iM, агамы exi уры — Сержбай мен Тур- сык. Бул скеуйпн жлстары курбылас. дгнслср! де хескея терехтсй, тутас балгын 6ip 0;нчдес. W?aepi api жас. api пыиымсыа жатлас, анык сойканды урылар болашн. Сэн­ дай болуыиа. б:р жарыллн оси Тэкожаннмн оэ! дс себеа едй Ею урыни да здыстан тыжиядап, oai сактайтын. Блуьфдаи кысТйу борin. сап жаккя орныкгыргап да w»i. Екл! осы exeyiH onauia алып, Токежзп ясака гана малин OKCrin бара жагкан Дорхгибайларди мусх.пган. Г.к! урысмк синейте биктап ялып: — Eki кг, мынау сум зкагама icer-iM ксчпп барлды. Сол ксг!к'д! сен екеуж жоктап ллермесен, жау хуганда жзлгиз 'кззык урсын, exi сумелех! — дсгсн. Турсып «)з1н сзлмактзи, г;л;н шайнап оойлгн riii жане ■гоЯпк созл‘. кылжоклкс. — Узй! Тох-к-к-е — жанзй, кодьмх-дды рана босат- шы... Ок-х-ешбд... жатакты ма? — лея, кг<з:р-ах б-ip керд'| басгарысы КСлдЕ Сержбай бул жатаидеи осы хсапда даули болнак. Мойнындп лГлебы да бар. Сендыктан асыкхысм келмедй Ол арам ойлайтын, такие c.ni. Эз!р с.мес. кыстнн 6ip бсс борзой жалывсып ден та­ кие ессн сезд|рд1. Токежан осины култады. Eni сойкак yoiiiwi: угыеын тяраскан-ды... Взлкыбех сыязынла болыс. бн бодмаса да. Аблйдык кыс.у зраласкан ici жатак ici болды. Eu.ai «ч MiHicri жод. Ел мен ел арасыкын. даулары, гаргыс арбасулары. бац- тллас. бэсексле}» кандай екен:н кермех. Bip жзгы улик. б';р жаги пп*6г бп алдындз сап куйлер кадзй жур-in, кз-

лай 6ir:n-7b!:ian жатканын б'тлмекке Абай 6ipa3 мун аял- лап каллы. Осы орайдз. хадденен агайыннык ciuiri б:р улкен жу- иьгсы бастлллы. Бул — сыяэдагы аса 6ip даулы жумыс. Ол. калин Керей мен Найман арасындаты. быйылпя огнен кыстзн бер! улы ay6ip, улкен тзртыс боп кслгси «Сплина кыз дауы». Кожагслд! Керейдт жст;п отыртн кызы Салика Tyni Сабаинын «ecipi едк Б'ылтыргы жыл сонык атас- тыркан Kyftcyi, тек туей олгекде, eiui кызды жееip дсп, Сыбзн кайнакпгп караткан. Ол кайнага жасы алпыекл кслгси, кос катыиы бар адам. Калынмал тугел бср!л!п койган. Отауыи Tirin, жасауын жасап отырган кызды. Карт xyAc>i yujiHiui катил cirin алмакка такайды. С л д а ожег, op KOKipcx кыз: еллкц барлык Кожагслд!, Шакак- тай ишндсп улкендер1нс хатпен, саломмен арыз стед!. «Суйсг!нд! корлама, басыкда ыркына конд1м, ол;м. Жас басымнаи бакымды байлама. Эксмисн дс жасы улкен шалта коп катыннын 6ipi кып берме!» дейд!. Кыздын зари халыкка жегед!. Керсйд!н ер азаматы, жпе-жедекп «кыз корлыкка rycnecin» деп, коп кыэынады. Kapi акын, кобыз бон домбырага косып: «Салика кыздын дугам Mi- не анткан арызы» деп, аса 6ip мунды жырмен армян агытады. Аз кун iuiiiue, сол Салика uiepi KepeiUin xapi- жлсы тугел айтатын ан боп тарайды. Кой шетшде кузст- ш!. ат услндс жылкышы. ойын сауыкта, той-тонкрда кыз-ксл!и, Ж1гтг-желен, балара п:ей!н айтатын болады. Мунды кыз Керейдш iiuiiueri Шакантайдан еэпг.н тек тусын, куштарын табады. Суйтш, Корей «кызды жклаг- паймыз» деп, бурыикы кудалыкты снд« амалсыз буэбакка бехшед!. Б!рак осы хабар, кыздын кайнына жепс1меи. ноше сакка кубылады. «Жуандык. елсмеушшк, эруак array, Сыбан-Наймаиды кор ет!гт, жермен жекссн сту!» — деген. неше rypni намысты шабактаган. зэрл!, кехш:л т!лге ауы- сады. Ляпа уззкка бармайды. Б!pop-эк жат елш! ауыса- ды да, ,улкен жаулык жон керсетед!. Солан бер; кар кет!я. кок шыгысымен Сыбаи мен Ко­ рей б:'ршен 6ipi хезек барымта алысады. Неше рог калии кол боп аттанысып, енд! шабысарман боп огыр. Соккыта жыгылган. вЛ1мш! жарзлы болран, калжа жеп жагкан ек> жактын азаматы бул кундс, слуге тарта бар деседк Каз!рде осы сыяз болып жаткан ку.-ш!н эз;нде Кожа гол- 377

а.\\ мен Швкактай 1ш:нде t v h u m ж о к. Тук! Сыбан. аргы Паймлн болса. окып да жылкыоаид куиде кийку аралас- хаа. Гулет!п иайза кагып. и:аба торып. Корей барымгг- шылары да тыным тапкызып турпш жок. Балкыбск сыязы дктхирилганда Кяркаозлы. Семей- д:ч ех; оязы «мер! кслт. бас косканда улксп, тыгыа. уланХайыр, палея! !с. осы Салика кыз дауы болгав. Па­ лево баткаи жургтын саны я м . Цдз!р сыяз бйсына келген Найман-Сыбан xicinepi, Корей Эдамдари бунда да .тур- дараз. Ек! жагы озд!ч»з ояздарьгца Балхнбек басипда да арыз тогьгтады. Жалран кушик бср!п. жан-имапын. ант- амгнмн айтысыл жаткая. Торг ярые жийиныкда Най­ ман-Корей яраздыгы капы болу co6c6!iicii, арадагы То- быу.тыга абройдыи оралу и окай болРан. АбяВ Асылбеккс зжретш зоб*? бал;miк торкипидо, ар- гы астарындз 1>.'ындяй кед к.чтларлар жат-ср едк Ек1 арысгык б'ршс б';р! кнймай шзранып, кыркысар даре- >х>сгн Тобыхты ез онер.мен алмазам Оиы Майбасар, Тэ- кежандар: «.Аргын гга бсияаядиктан evil! epxiii. дзудя- мййсыз сыбй-.вмьша алдик* д<.\\е, <бн ©схембай. кажи Кунанбай атына. ябро.йыиэ жыкмлгпнман ел келсс! eai сыйлалы!» лесе оиын 6*pi бос мактаи. Ыргызбгй ппйГи даIдилы yp-Kenncairi боладын. Ек5 ж амни арбасып. кабан теркехэл бодыстиры: «бул fiHaiKTi к!м айтади?» дегенге келгенде. iieni т!лср!я бме ялмай журген-лЕ Ояздарр* «оздерт айтын, ii*:ain бер» де<«н до грыз банан. Б;рак, улыктар бузан бас тартхап. Ал, тебе бите, Асылбеккс бфуге, Корей карсы. Букы «Сыбвнннн яу8су'|!» деп, «кайлы моймн. дугакан аулычкнын 6Jpi — Актайлактин tyj*ey;» дел, Корей «ripe* тёй» бнлер аллынан кашип оггЦ>. Ояздармея акыллас- канда Аеылбек оз! де, «агайыкнин жал ас ..на кг лам лея, момындыхлек бас -артели. Бул Инмонде Асылбекке, Кб'н- тудай туысы. Дутбзйдяй тглеудес жзкыкдары удкен к!на тагып. сын айткап. «Бнл;п'п айтил, йлсм дел Оджа ала тыв xici едщ. Алдынз eji кеп тургак мол дэулст. Бехерте таргыншактык, еггн1 — десетвп. Дал осы кезде. Сыбак мен Ксрсй ортасына Абайдын OAi.’i.iiri, турашылдыгы нсо:онде айгылпш лакан, ютлемет ооздер кеп тарады. Exi клрее. Абаft ктегеп ок! жумые, .бугаи »йгах eccirri, ripcK балды.Bip сечде жург. «Купан- бай балалары тобе бнлЫд! ьумц|Ч- б<-р дея каишп жз- бысса да Абай караклапты. Агайнн riaise азбапты. Журт- 378

ха адалдыгьшои пайла келт1рс!н доп. алые ага балясина т Л- бнлжг! оз дтаулмсстоанргыынfяiiнpeтpар>ты.унп ллкл 6ер1пг1» десед!. Ех:иш1 лакан, шпнде тарады «Жа- тлхка в31 жохиш бонты. €Ы Си де бол, кес:к зйтипты. Огыа дара малды, езмнк болыс болып отыргзн жуан и'.1нындарыаан бакыртып отырып. тагы тартып эперГп?!. KiciТсл'нде. алдына арызбен, даумен бпрган оси тносунгмо|*д!1слкеегкотлагбеантыекиеусды1якдт6ыip.i Жaaаimкыuнжгаакбыуирыкабйодлые.а,К6«:Пuтiа- IInin сал.магын сонын уст!не катты кып, ауыр кип сала- дм. Бук:л казак халкинын камы легенд! квл айтатын JKir'r осы. Кямкорлык eriп, камирык жеп айтады* десед!. Осымен катар. Найман-Сыбакга, Ксрсй-Уахтин бо лыс, бллор’но беком жетш жатка» оез тэты бар. «Абай- лы Семсйд1к бар улыгы 6i.ie:ii. Елгс шыкканы сьгйлас, •гг'лш .млады* дойд!. «Gyftrin, бул купле Куианбай Ку- накбай оз!ее. Kemcri 6ip купле Куианбай догеи айдынды ат бзлггнмен, ка:<!р од ток Tipi оруах. Бодыс болып жур- гон орен-жарандары базсэ. ония »o6i до ол алдьш тус- IC0H. коптел бойы оскск, оэык адамдар емос. Тэхежан, Ыскак дегендор; бурыигы ата абройын буг.н карт:п жоп жу пел, тоны су.му гугырлар. Е и д т Kici.i к. бар Тобыкты ш жде б!реуде болса. осы Лбайда. Болыс бамган езгелс- piiioH. жай бетгмен бейб;т жургои Лбай — адам да, аза- маг та!» досад;. Ссылай бастзлг.мл создер. Корой мен Нанн .ми т1хкеи унлерде. докгелск жыйычдарла б!рер кун кайга-кайта есемсп, х*>.т сойленд!. Сол создсрд:к б1р упыгьж усгап. Жумакан Лосоаскийгс де xipir. шыккдн. Тойсары Кар- хара.мынын оязыка да акыл са-тып. англ барган. ОЯыкда \"олене жок. т<м< АсылбектЫ тобе бидлпи та- машалап, Жирсише, Оразбайларлмч Корей-Найман бн- лер!мо11 Ti3caecin, хлгыехаиын тындап жургеи Абай. 6ip куи тусто. Окздан шгкырту глды. Барся. тобе 5и Асилбек то сонда. Каркарзлымык Оязк да Лэсопсхкйд]'н касында смен. Осы 6ip <«олты кыека кездес.уде у.мыктлр мен Лсылбек ЛбаЛгз Керей-НаАман.чыи тямепн. талабык айгты «Ара аг.мЛыи <*.мд:к ара 6iii бол, мынау у.мхеи полей; тэхтатуга себодиИ бол!» дед!. Абай. бул глох, улыхтардын ез!»ген иыккан сое емсс, Керой мои Найманны.ч кеб:нок шыккан евз екекш бячмекш£ с.т Асылбек: «Осыкы orinin отup ган бул орын омсс. Б о окагы Жумзхзн, 6ip жагы Тойсары

хехту! наган кслд]. Сен: осьгган хон-.ipin бер. агайын жэрасын емдеугс шахырамыэ. Кандан бнл:х айтса да тохырайныз деп ксгп, дедк Осы хабарды ecriren сон ЛбаГ: кепке еозбай, ©л'шн Ксрей-Иаймаи арасыпа Oimix гйтура кенген-л. эз;р.-:пн С1лд!рд!. Ояздзр билпсп* ЛбаЛ айтатын батгзнына дурыс карг,с- ты. Буны бкл!кке белНлеумсн катар, Каркаралынын Од- зы Синицын, кыз атынан тусхсн exi армзды KOpcerri. Лбай арашиз жазылган арызды улик уй:нде спырып окылы. BipaK. Оязга да, Ас»глбеххе де кыз арызы тура- сындагы ез хонлш ацгарткан жок. Сол куш ЛбаЛ. exi жактан уш-уштси, алты гана xici шакырып аллы. Bipaa экпме де аужаЛ туГпст:. Абаймсн бул жолы ксздссксн Найман xicurepi Жумахан, Барак тере. Тэк;'рберд1 болатын. Корсйден Гойсары мен Вс- геш, ТышканбаЛ. Осы аз адамдардыц соз!не Дбэй Ж»- ренше мен Оразбайды ерте келдц Корей-НаЛмаи адам- дарына ЛбаЛдын бул жолгы c*»i бip жайлак еплу. — Жо, cxi туыскан, соз!м ем бэлып, сл тыпышткгы табылатын болса одаи аянар, ipxep купим де, ннепм до баз мае. Bi.ii.MiM жетлей калса, бзбынды таппасам, каты Ni­ naн келмегеи батса, оны xcuiipi.M ercpcin. Bipax ангарып, ryfiin байхасам, бул соз жсс!р дауынзн басталганм<1, улан-кайыр ic бон, кат-кабатт.тп xcriim. Пкт сл арасынла ко.-ттен журген барымта, урыс-кагыс бар. Шабуыл-шан- дуылга жетхен улкен туй:идер бар. Бул пукле талай ер- aiR кунына такау акы, мул!к соз! бар. Осыньш барже бн- л'к айтатын адам коп отырып, коп терпен, калин созге канысыз xipy керех. Бугаи 6ip шсж1н уахытм да, шама- :иаркы да жотетш емсе. Dip к!таптан охыган накылым бар сд:: «Жалгыз акыл жахсы. б!рак ексу батса бскем батар» деген! деп, Лбай б'раз токталын калды. Кслттр- ген мысалы. орыс халкынык макали сл;. Тохтаганы — даулы елдердт знысын андамак бататын. Суык кабак Жумакан сыр бермейдц Тойсары да Лбай созш:н артын тосып отыр. — С!здсрдсн © глт алайын дсп отырмын. Жана t идай коп icxe. хоп созге 6ip адамниц ыуршасы жетпейтш бат- ran сон, комскхе xici алайын дсп см. Осы дауды техое- picyrt ез касыма коменнп бн спя мыиау Жи ренте мои Оразбайды алгалм отырмын. Соган жа'уабыкды б’лсем лейmiн, тумекяндар! — дсп, сеэГн Oirip^ii. Корей-Найман бул отырысга Абай п'леген жэуапта-

рын тез айтыл. кслте кайырысты. Жумзкаи да. Тойсары да касындагы Kiciaepine сез салмай-зк: — Дсгснт болсын! — Ал! Комспке к!мл'| аламын десен ез еркш! — десН. Тек. алгашкы созгс токырасып, тарасар жердс гана Сыбаннын терес: — алып денсл1 улхен Кызыл курен жуз- д1. бурыл тарткан кабз слкзлы бар Барак торе. Абайга улкен огты кез:н кырындай тастзп отырып. сонгы б:р ri- лек айггы. — Абай широк! Нк! агайынын с е ти алдыка сез тас- тады, Сез рана смсс, ceniii басы на да сьгн тастады. То- быктыим ара агайынын дса1. Бул!нпенд! tLicmcc, б!рл1- г:мд: ттлер дел 6ip тлкласа, эдйклз. акты гы бар дел. дал ceniii кара басы иды тагы тшед!. Тупп'н тублис теразу KOMeriue скеуд! аларсыи. иемесе тагы элденешсуд! алар- сын. BipaK. «тугсл с е зд т T y 6 i 6ip. туп атасы Мзйкы би* денг! гой бангыда. Ty6 ii*A0 кыл мойыыныи келсгс тусер. кесер ceain 6i3 оз ауэыннаи, озщнен гана кутемЫ - - дед!. Жумакан уидсмсй, куптагаиын б!лд:рт, сол бас изсп сд1. Тойсары баскарак айггы: Барак мырза оз муддосш айггы гой. Келдснсндер кеб:’ы жок. Бергенi« бсргсн. Шыжыммен уш. шыргамен кон деп негылам! Туйш-торсл!кт!, тек сонау тобедсн то- сар гана жайым бар! — дедь Кырбай слдердт кыркылжын бнлер: эз!р ун коса ал- ыайтынын сол ссзгиргензген, бул арада жарыла кетах жаткан шалрайлык жок ЛбаЙ уйдемей гана. ек: жагына салкык жузбек б!р per бас H3Gai де, бул кеэдесудх осыиен зяктатты. Ара би. эуелде аз созд;. кед сабырлы болмак жон. Сыр ушыгын сез шыгарлды. Жарым сездсн жай туйсм деп жорамалга, туспалга коп тусетзн оезкуарлар. полекорлвр ек: сляс де аз смсс. Абай соны ойлаган сайын, дал ез!н:ц бил!г:не шсйш тсргеу создiк барлыгын андал журпэбек. ©згелер- fli коп сойдет!::, ез! аз сейлеуд! шит стхсн. Сол оймен, жанагы аз жарыкшагы бар ех! сезд!н ексу:не де: *б:- piiwixin алдым. 6ipinniKin койдыч» легенд! б1лд1ргеи жок. Оразбай мен Жиреншсш ciui icxc косашн боя она- шалангаида. Жиренше езхнш байкагыш. шалымлаз ойы- мен. жанагы создер туралы б!р болжау айтып калды. — Аужэйды озip туюге алые кой. Б:рак Корей сез!н мырзалыкпен бергенде. Барак багып бе£ет!н тэр1здБ ау! —дегек сд1.

Абай бул жаЯды вз! де осмлай тотплылагакмсн. Жн- рсжиедерге до 1ш1н ашхаи жох. Оныц орайина cxeyine дс, д м осы жордо. тсз!иен icxe xlpicyain жен:н айггы. Б ipоуIn Керсйго. б'реуж Пайманга каз!рдек тергеуге хо- сатын болды. АбаЯ бул exevbie де жяца eai ойлаган тз- с:дд! аЯгпл. — Сурамак пои б:лмск бар. Ор барьогтз, шабуылда алынган мулгк, соккыга жыгылган ж!г!т коп. Талон кар- ccHi тергсп. талайли 61лin келулерш керех. Bipax. болгзн бар да, булдыр бар. Шыета от!р!к косыл, аламыштап айгатын. араздых v in a i бар. ОсыкдаЯдык б:р:ндс ©зле- pin: смынау жаксы, мынау жаман, мынау шын. мынау жалгам» дегенд! жарыхха салып айптяндар. 1шхе туй:н- дор. Ocipeco шырай Copin. узде берме. Онын арти мокни- на алган харыз есотл. Севдерге харыз болган — магаи дама ымх!нсдоертттоаср1тпадаый.таОрнсаонзЫeo:nrжuок6ipупхшонлахиамжаблагра. сыЕкпс,гуд!уне- иеге сатылып журмепдер. Ексу!кд! дос б1лей:н жале шип- г1лсЯ1и. накатим бплындар. Bipax эд1л-актых жатымо бастап утнатин начатым оолыкдар! догом. Кыз дауынын сыртындагы хек пэлси;н барлыгык Ко­ жагелди Шакакгай лишен татых б:лул! жоие бар бLire- н!н Абайга тугел хабарлап туруды Оразбайга тзпсырды. Тук! Сыбан iniiii ангара карап. аударз токсоруд! Жирсн- UXTC бердл Олар он оуч-лi осы Балчыбех с ы т и на келген Kepefl-Найман адамдарым тугел адахтап шыхпах. Дау- герд!, куэн! де осы жыйыннам тауып. квп тсксеруд! осын- дп яяктяуга болятыиыи айтысты. Бфак утеу1н!н тагы 6ip акыл хосып бзйласканы: «Пк! жах «з бермой шал- хайксып, тек 6ipin-6ipi жалалап, шынга ойыслайтып бат- са. онда Оразбай мол Жирежпе Корой мои Сыбанкых кой жерлер!мс вздор! оуыт ж\\,р:п, барич хайтыспах батям. Осымси Салиха кыз дауынын б!р жумага сотилган куид1з-тунг! T oproyi басталып кетН. Тсргоу уш жерде жу- pin жатгы. Охта-техтс ганз. кобненс туи жарымыпла. xyni бойгы 65лгендер), та:гкач-тертсндср1 турзлы Абай Жнреншслсрмсн киска уакытка бас косил айрылысады. Абайдык вз: колика алии тсргсгс-iii хыз ауылылын сез нос! карт Калдыбай мен кьгздкн awnixpi — шал Са- батар. Булар араоында батгзн впадетi худалых. «акт !лу. хздыкмал жвншдег! оуыс-куй!стерд! Абай acuxnaft оты- рыл, аныхтал б-тгел. Калыкчзлдык орайина жасал огыр- 3S2

гаг» жлбдык-жаслуды Калдкбайга тугел санаrun, хатка T.ycipin аллы. Абайдыа psipri ангаруынша, Салиханык k. 'лынмалы бул екрдеп са мол калыцмалдын 6 ipi окон. Кыэдын алташхк атастырглн хуйоу! БэйГОбок 1и1:н.:с ес- i:i :иацырахта отырган жалгыз бела 60.1ады. Онын же- cipi ушi11 калык коп 6ерикд1. Кейж, агастыргам xyftcyi ел in. кыз шалга клрайтын болгон сон, батг бузил чзсын деп, Сзбатардын тьчсгше еыскангсн Кдлдыбай: «Кдшл» ix-aiHc бармай, кемдхке xeierlK болды» дспп. Слбатар- дык зашей тагы да жзрыя кыэдынкадык малый алыпты. ЛбаЛ дал осы жайгз айрыкша хадальйг, кеЯ;нг1 кедде не алп-шун тугел бкзд!. Рос. ал»аи малга орай, коо улдыи ортагындаш жглгыз Ш неоне жасы жетга отырра.ч ерке кызды, axeci ырзаляп жепедгем леи, басынз хе-гергси сс- II» канат ах уйдск баска жаблчеаъ; да мол камдалты. К.ыз жасауы жыйырма бсстен окей. Бас жакшсы Кокан l. срус*иЬ|сн алтан жуз квйлык ж1бек клемнеи басталса, ссдзк ары, ;ш!к жыйырма бес, сырмак. сандык жыйыр- ыа бесген. Пн аягы хойлех-кеншех, даствркан-тостагаира uieiHii сондюлык. Бн:.х суйек тосех-rori. шатий дуркилами кемкерулер де сил доцгелек 6 ip cauweii жыйырма бестси жлеадкгпм. Bipax, бул мул!< кзз!р Керей колыкда. Малы боде» злил койылган. Кызы жоис айвыйды. Сыбзн-Найма иды oeipece зшынлиратки — бул х и на берглгтк мялдыц мол- дыги. Ноле басы осындай коп мул!к дау’ы болгакдыхтпн, хеЯш садан тугая барымта шабуылдЫн айдеп пуган жилхькы да аз болыспайды. Кай ж ата болел да, сеем 1лтпсс;н де:ч-и егеспея, enjp чкла тн!схен. Корулы ж>лт. жирыкды хортдп|.г.!ПЫ. «cp 6?.itjp> гтаигап няйзагер уры, блрымгашылар тыггым таппайды. Карл ерйыл мыхтыеи, д; ерраапзайбиомлижлп:гип.тДсрз.уздшынде6iбpултуйнОлилегоесыхуклуилгладниаккп:ри:нскалека-- с’,шла болгандыхтям, Абай ал -мп.-х.ы Гсргеушдс Керей- Сыбякды кезексон алдына алгычыл отырды, Б ярлык аныстярыи тутед аидал б!р шыкга. Соньт артыим, caii даудын тап ортатые/ш тургпк кмздьж басында не бар? Hxitnul кезекте Лбэйлын 6i.weri сснын жайхг Салиха хыз арьныч ез колымея эталш. Каркэралы- ньса Оязына к»рг:эгеннеи бср;. осы Бллкыбск басьжда бо- латын. Кил. Дбай. Ербол мен Кахбайды аттандыркп, о»' жаткан Осилн уГкнс wUi Салиха кы\\ди жахындэрымен Oipre алплоды.

Бясывда хмлват беркЗ бзр. кулагыпда улхен :.у-мic сыргллары ырталган. ша»ьй шапан кк:-.-л. у зш бойлы к из келдЗ. Кдрасур бойжетхсн, АбаАдын уст!не бегал сип. салмакпен xijui Oxeoi КалдыбаЙ да сре ксп-ri. Эу- ел.-к' Салиха кызды хоруго анталал кглтон кпр;-жас уй iinin кернед|. КереидЗн еэ;»е« дс кыз айваласымла жур- ген камау коршау коп e*e:i. Кедгендерге жагалай кы- мыз iuixi3in. Оспан сыйляп болтан хелде, Абай сналды* мен Тобыхтыларды таратты. Содаи, оз.»р:н:и дс отерп- сын артык херЗп. кс*п Kcpefiii Калдыбай бастаг, стрт:п кстгЗ. Абай мен Склика опап:а калган c.ii. Ga.чихании жу- з:п Абай OH.ii аныхтап аигярды. МсксЗз, акаусыз. таг.-. - аа харасур жумндс. Салимина улкен туцгыИых к; ;м коздер! взгеше сосен. Ойлы оти бар, >гур.эы хоя. Узын, ж»м к:рп:хтор‘, :-.<winln омеш да улхен кграшышн копир кв- .■.rnKC.iCKiipin, acipece, терендепп корсеткендей. Кырлы, KOTcpiHKi мурныкык аз донк1лI бар. Жука epituepiiiiu o'<i шетшдо езл гава холенке.жн1л, томен соэилган 6ip к:р- Ч бар. Бул ренжлчш, нсмссе к-#:: мук мукдап калган жас ж,у:с.;ц iaixi шср:н таныта-’г Bipax, Салкнаныц ук c.i ■жуз! мущиыл сыякткнса coftnetемде яплан. 1 ое.х ricrepi коп атылып. ахсым xepttiVi откуплы екеп. Бул ажар кыадын nfmiHiH ашмх шиншыл квростед7. Жарки:: жу<д5, кулк:, кызум, кызыгы мал жлндяй тавытлдк Ор ссАлсген кезшдо, Сллнк.чнып жул! хулермси торЗ«.аенсд:. Сауыкпгыл конлЗ такауда турит сыяктм. Осы iewe xipicKcmn-i блстап, озЗ аз сойдем, эзгслсцчы коп iwiLJ.iyra беТгмдслгег. Абай, бул жердо ле, сол зле- тЗн бузган жох. Салнхага С:раз, унсЗз еалмдотёп карал отырып, оз!я:к*бЗлкек жайллрын айттге. - Салиха u:upax! Жуз хорл’хсиЗмЗз жана болтанке», мен ci3Jii xasip бала куияиздт.н (5opi 6i.n.n кеде жаткам жакын агяйындаймын. ЖэйЗкд> м*п есЗткопжш к.й’ дегеядо, Салиха эуел: курок тартып, хызера кусп дс. уч­ ли хулд Дрызынлы «ш ли к. Соидаты сами евз бс? &уелЗ осыныма жауап бор! — дед. Салиха бул евзге, аз кабак шнтоп, тез шымираган- дан боп халды. — Абай мырза! — доп, улксн |унрыйьгк хвлЗиё иамис- кер ашу б!л!н,л. улики снз:м опз. дегогмнен айнытзч

гы да KypCR'iTKCH как ойкады Абайга нныра карал халды. - Т«1 ы 61р соэ>м «барннймыи, ттк-Р.м!в» легенде, тек х«рмегев>ц гсх шал Сабагар ма, жок uci Сыбанды куп кчрмсйс!н Ое? — Сыбанныц тон Ж1гтг1 б а к а , ik дор си? Ауыздарыка ауе.т: ш алки алмай. аяаматым алея, тец тусымды атаса, бутик бастар мен бе czivi? Онда м ен т ауылым, елЫ е р т м с хояр к-a ewi?! — TeniMAi атасын деген ceainai сэлск кип, кайын журтьща нйттии ба? — ЛГггкызып см, тычдар кулак болтак ж ок. «Кулаге к е л : - жес1р'1м. Сабатар - кудай ко ска н эменгерй Езде ж ок су.чдыкты бастамасын?» .icnri. Т а ю 6ip с е -Ain жв!йн гйт, шгдрах. Кайып ж у р ш н ccsii «уздлпсн азбас *yai, аиаиин дсл.атгырыл. азлырь-п егшрган Керейд:« OKiwni атасы, анау Шакянтай ж>лт;* Детей евз тус:п о ш р . Сен Ш окаигай жЗггпн Сибянигш кудер узге.1 сои таптыч бя? Ж ок. бурый кони косъпм.оц? К ия бул сурауга да ipKi.nvn жок. Тек уял га т пат., лез кьдорып. ньн илгяндаЯ. К ул ап л и яты усак шзшахте.ри квп улксн сыргасы д!р-т какты. — ИмяндаЯ сырым Сшлсын, Лбай мирза. Сыбан: «Шплдан баска с ;н ч:-у.д : атамяймыи» д-сгекде. .м.тс П а ­ кт,вгяй xcir'ri тугтл -<т. скош: кгг!ц» хуйрыгыкан устъсам д а, бул штрден кт-гН и, карамды батыры л. басымды алып кашып жогалайын десём. Нахантяй жшт! сокян сон табылды. Бурым аздыргап. буран сумк соз Салган Корей улы туг;л, rip; бонде б о л т а емес,— дедк Coni и 6iripc б ф д : дс. х и з ш а т а ю ы орамалды коз;нс* бясып. у н т ж ас i w r i. Абайга к.ь^>ып;:п тастаган улксн кара котдер), к аки е куйжтен, ауир жастан канталсш туч-:пт:. Саз б!тксцдеЯ. Кнд! Абэйдыц суряйтыпы жох скеи'п лк- тяртак Сялнка тураризнга ж акын ел:. М ент созлг 6hri! - дсп Лбай, кыз ж,у:ше w i ка­ ра П СГГЪф. Салиха турмэды. Ж анагы хез жясынин яргыкан, с-нд) 6i\\: ы зали нам ьс хелгендей. Сезд1н киски билип. бури.ч- гы ;.-гяйын тя.тчысынял жс-нЬ б;7кеи!не тан калды. Абяй- дык зллы бутан, жанашыр злам алдындай, ксп смякты. Сс-иын бэр: «.осилил ксп. Салнкянык с о т ы б р свз:н зйт- КНзды. ТуЙ1л)шйреп жазьиттан кабагында мук д а, «ииу да бар.

— Mali бузгап'Корей де жок. Бурык бузык ой монете до жок Одп Жзлгы:» ой. удай ашы ой, ксй?п панда бол- ды. Ол: «Сябатардыц, xeyin калган шалдык, уш кзгкпы- ны.ч б!р! боп барманмын* деген ойым Ол ойымяап. хай- гымнан кыйиалгаиым сонша. бугшдс мок Tipi журмш дел жургеы жок. Осы аз кун iинндс, ел:ккен Т>р1л1кт1ц дал еркеу!нде гурман. Шал сыЙоаган eriiiAi курт жес:н дсу- л м'.и. Шынымды сурадын рой, аглйын. Мынщу Бглкыбек licit Бакднасгык туюгыйык кэрасуЛарына кукле карай- у.ыи. МешПм. i-»pivi сеидсрдЫ тутокнен табылар! — доп KDpQflitUH. Сайатарга кеткекше, осы exi судын б:р тун- гыйкгы буйырсыя! Б арым осм-ак! — >зд>. Лба Л, басыи шалкыйга Korepin, улкен толкыкмен, оз- rv'pin каллы. Кыз т у р ш жгуруге айнзлглкда, ол оз ойы- 1 'сн катыл калряндай. Тех у-ис!з гзиа бзе нзедт. К,зз:р Лбййдык хез алдында жанагыдак сьмбатгы, сукгак бой- л и , асыл жастыд терен сугз батып бара ж аткан n p e r i айздлай елссгеп тур.' Yitcis туаеыйых, тереи кара су кат- ты шалп егкен TOpwii. Оокыц губите кыз деиес: xorln барады. К аб а ш л а т е г айтып гуй!лген. KilUKcuc долла­ ры ел!мд! уыстап, каргксгай жухылыпты. Суых мешреу- л!х luiiiuxc жан depin. жай тадкдндай. Кон'лле мсткх dip агын, хыял мои ойдан бас хуралы. Ыр^тхты се л е йуысады. УэзёнД! эден жолына оз оз:жгн куйылгандай болиды, ... Ет1«д; шал сийпапм хурт жсс>н дсп. Жартястяи км» ку.ппти тсред сугз.. Кыздын АбйЯ ySiiioii тез кеткешк Кобол, Кэхбзй, [На­ геле? кабил K*4»wiiri. Ербэд уйге Kipe боре, оиггиа отир- гзн Абайта эз ойыи айга xejui. — Абай. улыктын xciicccii.v жауагжа хрпзгчмглей. т а ж оиелгш би. не кылэдяыц? — дед:. Тыл курса, rycroiaipin жекелтсаиз болмзе па ед1, Абай ага! доп IIIwc до куктады. Ж «с, желт! Бара бореini — д«тт, Абай хагаз бон карыядаш злып, Cip.icMeiri жазып л:атыр. Жолдястяры- меп оэйлоэс!с1 келмаг. «Кыздьс узах .устап, г»п сейлс- с1пт!» до;е. ар 1ЮрООД«1 с-:-.-:ом алып отырган Са.б.чн, окы да dip ci.ior cryi иумкш. «Ул-.ткха арыз кып айтар сш- дор.-д Абай Кулагина хуйыл jfci6e?irrri» долдон де зяйик- байгыилар болады. Б 1рак, бул ойын да Абай ез iuiia.ae тутти. Осыдак кеЙГн тагь: ,уш кучдой Сал;яса я;иуь::1ык. Ке-

pcii-Найыан ыламынын ти ш м сы з тергсу) erri. Бул уш куп :ш1няе, б1рталнй « зд е р д щ баеын х-зйырып болтан Жмренше моя ОраабаЯ хастарына бсс-бссгеп Kici сргп. жлк.ын отирган Ксрей мен Сыбянды cxi жахтан аралап хайтты. Тл.»ай айсглсты жыйып, сузет кедion. Huai би.кк icyMi жетхек сд; Бар дг.у. бир iut/паи, «иы- тирмгнньщ кол туйтш, жан-жактан агылип хеп. каз!р Абай хатына тугел тягендей. Улыкта;) уй:н:.н жаныяа Дбай Керсй-Наймлннкн осу л-ко катысы бар к>р1-жа- сыкын барльыын жыйгызди. «Салиха кыз дауы». «КереД-Няймян ралес! буг1н те- П1!лсд1, OyiTii kw h аЯтмладу» дегеа хабарды Суки Бал- кыСск бойыаа пинкилап жур!н тараткаа атпибзр, стар- ишпдар болатын. Бклж айтзр жерге сыкз басындагы улыхгар да келмеял!. Каэ!р жзлтыр туйчол!. ах китель- дер:н Kirilin, сарзла хылыш асыяган урядних, стражник- тср'н, глм алгары н кастарына ep-rlii, *.«pi*:Kri, тонну шубар теп бситыеып келд!. Dyi'iiiri жыГ-умный зйдыпы бар. Tyci слух Горки». Д ат (хы жынин алдында, Жще-ншс моя ОразбаЙ, Абяйды онаша шьггарып ап, ОЗПвшс б:р саз саЛды. Буны баста гаи Жирсншс. Абай, ск: Ti3fiH, 6ip шылбыр ссн:п холмила. Сына* латкн са гам ел де жстт1, сон дс жетгж. Калан айтер сы­ рыиди ал1 керск дссс, мына Оразбай океуакзге де сез- ziipMoA, iniiae ftyrin ксп отирсин. Уа. жешцд! &Йт, жарых- тытым! Кшл*1 жыгып. к5мд! усгея etnexcin? Абай бул екеу;и барлагаааай, козin сел хысыедырап, пулin хойдц. вздер;н айгшы, к!мге бур дегел! отыреых? КомсГп- яг такая турган 6ip кулкзЛ1Н бар гой. Айггшы екеущ, пеге уйгаыдьт? — лес. Жиревшего кадалды Ж иреете дс буныи ж,уз; :ек квз;>| ал малье. Барышна салхын, Gepix унмеи, хлзГрг! отырыстын сумдык 6ip сы­ рым ашты елАбай, «алтын гарсс пер!ште жолдал та иди». Ата л;аты, жередгх!. Соны ушиган сл янау Скбак. Б а­ сы Барах болыл. Байгобок, Салли, мына ОраябАЙ екеу!- м:з аркылы бнл!к алдында, сарая омом жолдап ссыр. Корей кызыи Сабатарга буйьрып береш. Тобымнан тян- дап, Тук: Сыбанпых хыл куйрыхты адалынан дол кмрык пт тандап берем::;! дс-п зкатйр. М:к1 алдынды злгаиым, зйгкзным осы! — дед!.

Абайта Жнр1‘Ч')1си':1 аузы ноапс тапп огырпяидай, жхретигп керши; Kerri. «Тохтаг, yiiimi eiuip!» дсгсилей холыа катти cl.rxin. \\Hci н lyflwin харап cwi. Аршиня шу­ дт,и~лжба'рлтxuбpгрmгенм:»0и3иr.cбpоicкi,ик9Лб»нмлелжуазл!дпы.гдБиуьнгзиынш, .тащг йlaоii'nт- Жнрсншент хезйки какзс налган жох, Басыидл семем а.шп, кей!н умгггене баста,ты. Аб;»й гид! Оразбзй мен Жиреншого карал, сылкылдал нудin отыр. Сзл уакытта сол HyjndciM тиамаегдн: Е-с. OpaaSaft! Сен де огынь: айгасын rx%ft! «А лия канул, Kepeibi х ш м i бертсв изкул* дебош гой?— дев, cxeyiK raFu арбады - 0 з ойл ары из ш н ы р Сок!ген Оразбай мен Жкрбмкхе, Лбайдыц булардак т)о;лкай адры 6и1к екен’.н сезс огырса до дегендершен талган ж<гк. — Солай деймш. Жнрелшеи! моя де куптаймын. Буд- гак,-еултлк мехе херех? Алмяй ж яткзк г>:;:м. жемей жаг- кои Он жох огында. Сенгмея бзсталып, сежмев динар- дсппод! Мекеге reuiis огыргам жох. Балкыбеккн сиязкка келхт атч-рмыа. clpo! — дед! Абан — Сез СОЛ-зк кой,— дел or.Ti жай га:«а шыишыл жузбзн, сабырлы уямен сойлегецдсй болдм. Жнренизтлср бурыягыдан да дохслепо тусп. — Сел. байлауы cm! - Дегсшн ег Сыбакпыи! — дсеп. Абай осы арада тана катгы кубылык. шугыл аш ры п калды — Оггапсын, я« тобат! — дел бокхэп ж;берд1. Etcey-nisi ясасы эзЗяс-я аз улкен болел да. Абан келде калжнп, кейда а т у арзл ас. буларды 09ге берепн. Еке- yiiiiii сиелер1к niiptue сыбап злыи, жылдам слйлел, :%ай- иаган гпиумен каптал хетт1. — 03iM дсп. cenopivt дел, канат тупая, хатгрыил ол- раким ссабif iH? Анналып, жур1п-жур!п sen. антзр акы- Остл у д : «арак жейгх!» Бадди мя екет1цн1н!? Бугаи бу- ряр бодегм, ексуаи' фгпеЯ-эх, Токежанды -андаезм болиас да eai? Сскаср: «КереЙ-Найкан эделет та план, аро-ст то пса. влмесе ома калсын» десен, мен одарды ел lit лсйм1н. Yin Жузд>н бдласынын алдында, калыд казах кауимыиа мем1 а;<ел>л. кулцыяын у:и;п курбав erxc.ii огырекк ба? O.iripiii кол отырммн дссокип! Жвгкоя жор- .черн ОСы 1Х»й! Бар .аулах! — да турыи. ж уре борд!. Бу.1 кезде: <уд;>ктар, улыктар келд!. ceai купп халды