หอไตรล้านนา

123 จังหวัดเชียงใหม่ ก็ตั้งอยู่ใกล้แม่น้ากวง แม้หอไตรวัดศรีมุงเมืองจะสร้างข้ึนใหม่ใน พ.ศ. ๒๕๕๗ ทว่าก็สร้างอยู่ ในพ้นื ทเี่ ดมิ ท่หี อไตรหลงั เกา่ ต้ังอยู่ ด้วยเหตุน้ี ปัจจัยหน่ึงที่ใช้ในการเลือกสร้างหอไตรกลางน้าในสมัยโบราณ คือ สถานที่ตั้ง ว่าอยู่ใกล้ แหล่งแมน่ า้ หรือไม่ สายนา้ มอี ิทธพิ ลต่อการข้นึ ลงของน้ารอบหอไตรมากน้อยเพียงไร ๒. หอไตรที่สร้างอยู่บนอาคารหลังอื่น มีปริมาณใกล้เคียงกับหอไตรกลางน้า หอไตรประเภทน้ีจะมี สัดส่วนไม่สัมพันธ์กันระหว่างอาคารด้านล่างท่ีใหญ่โตมาก กับตัวหอไตรท่ีสร้างไว้บนดาดฟ้าอาคารหลังนั้น หอไตรเหล่าน้ี มักเปน็ หอไตรเดิมทชี่ ารุดเสยี หายแล้ว เม่ือรื้อก็นาไปประกอบข้ึนใหม่บนอาคารที่ส่วนมากก่ออิฐ ถือปูนมคี วามม่ันคงแข็งแรงกว่า อาทิ หอไตรวัดสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ ที่หอไตรหลังเดิมมีอายุในต้นพุทธ ศตวรรษที่ ๒๕ ต่อมาใน พ.ศ. ๒๕๒๕ จงึ ไดน้ าขึน้ มาไวด้ ้านบนศาลาบาตร หอไตรวดั หนองโคง้ จังหวัดเชียงใหม่ หลังเดิมสร้างต้นพุทธศตวรรษท่ี ๒๕ เช่นกัน ต่อมาใน พ.ศ. ๒๕๕๓ จึงได้ร้ือและนาไปสร้างบนอาคาร ๓ ชั้น หอไตรอยู่มุมด้านหนึ่งของช้ันท่ี ๓ หอไตรวัดจาลอง จังหวัดเชียงใหม่ หลังเดิมสร้างเม่ือปลายพุทธศตวรรษท่ี ๒๕ ต่อมาใน พ.ศ. ๒๕๕๗ จึงได้ร้ือไปสร้างเหนืออาคารชั้นเดียวท่ีใช้เป็นกุฏิและท่ีรับรองพระอาคันตุกะ ซ่ึงมี ขนาดใหญ่กวา่ ตัวหอไตรมาก เปน็ ตน้ อาคารท่ีรองรับหอไตรน้ัน บางคร้ังก็สร้างขึ้นมาพร้อมกับหอไตรหลังใหม่ แต่ก็สร้างขึ้นจากแนวคิด เช่นเดยี วกัน คือ การยกหอไตรไว้เหนืออาคารหลังอื่นท่ีมีสัดส่วนไม่สัมพันธ์กัน ตัวหอไตรเหล่านี้มักเป็นอาคาร ก่ออฐิ ถอื ปูน อาทิ หอไตรวัดฟ้าฮ่าม จังหวัดเชียงใหม่ ท่ีสร้างใน พ.ศ. ๒๕๒๙ โดยอาคารด้านล่างถูกใช้เป็นหอ ฉัน หรือหอไตรวัดพระเจ้าเม็งราย จังหวัดเชียงใหม่ ท่ีสร้างใหม่ใน พ.ศ. ๒๕๒๓ โดยอาคารด้านล่างใช้เป็น ห้องสมุด เป็นตน้ หอไตรท่ีน่าสนใจในหมวดหมู่นี้ คือหอไตรท่ีสร้างไว้ด้านบนมุมใดมุมหนึ่งของศาลาบาตร อาทิ หอไตร วัดลาปางกลางตะวันออก จังหวัดลาปาง สร้าง พ.ศ. ๒๕๐๕ หอไตรวัดหัวเวียงใต้ จังหวัดน่าน สร้าง พ.ศ. ๒๕๒๕ เป็นตน้ ๓. หอไตรที่สร้างอยู่บนพ้ืนดิน พบมากที่สุด และมีรูปแบบที่หลากหลายที่สุด เมื่อนามาจัดประเภท ใหญ่ ๆ ตามโครงสร้างหลงั คา แบง่ ย่อยลงไปตามผังอาคาร วัสดกุ ่อสรา้ ง และห้องเก็บธรรมคมั ภรี ์ ได้ดังนี้ ๓.๑ หลงั คาทรงคฤห์ ผงั วัสดุ ระเบียง ตวั อยา่ ง สเี่ หลีย่ ม ไม้ ๑ ช้นั ใตถ้ ุนสูง รอบ ผนื ผา้ วัดปา่ ป๋วย วัดห้วยกาน วดั ดงฤๅษี วัดหมูเปง้ิ วดั สนั มะโก ด้านหนา้ วัดม่วงโตน วดั ลห้ี ลวง วดั กาสา กอ่ อฐิ ถอื ปูน ๑ ชนั้ ทึบ วัดศรีพนั ต้น วดั พระธาตุชา้ งคา้ วัดต้นเหยี ว จังหวดั เชยี งใหม่ วดั ดอกเอ้ือง วดั สันดอนรอม วัดพระยืน วัดสูงเมน่ (หลังเดมิ )

124 ก่ออฐิ ถอื ปนู ๑.๕ ชั้น ทบึ วดั ปา่ สเี สียด ก่ออฐิ ถือปนู ๒ ชัน้ รอบ วดั หนองแฝก วัดชัยมงคล วดั รอ้ งธาร-ท่าล่ี วัดศรโี คมคา วดั แม่คา ด้านหน้า วดั กู่แดง วัดป่าตนั วัดสูงเม่น วดั ราชสีมา วัดภูมนิ ทร์ วัดอรญั ญาวาส หนา้ และหลัง วดั ปา่ ตึง วัดป่ายาง ทบึ วดั ปา่ ซางงาม วดั บวกค้าง วัดปา่ ยาง วัดอรุณวิทยาวาส วดั หนองหอย วดั แม่แรง วดั ปา่ ซางนอ้ ย วัดฉางขา้ วนอ้ ยใต้ ก่ออฐิ ถอื ปนู ๓ ชนั้ ทบึ วดั เหลา่ ยาว ด้านบนเคร่ืองไม้ รอบ วัดวงั ผาง วดั แสนฝาง (หลงั ใหม)่ วดั ศรีดอนคา ด้านล่างเครื่องก่อ ดา้ นหนา้ วัดพระสิงห์ วดั เวียงหนองล่อง วดั สันพระเนตร วัดหนองชา้ งคืน วดั ข้าวแทน่ น้อย วัดเจดยี ์ หน้าและขา้ ง วัดสนั กลาง ทึบ วดั พระธาตุลาปางหลวง วัดธรรมชยั วัดชา้ งสี วัดทาป่าสัก โลง่ วดั ฉางข้างน้อยเหนือ (หลงั เดิม) ส่ีเหลย่ี ม กอ่ อิฐถอื ปูน ๒ ชน้ั รอบ วดั ตน้ ผึ้ง วัดสนั ต้นธง ผืนผ้ายอ่ หนา้ วัดทุ่งโป่ง วัดศรเี มืองยู้ เกจ็ หน้าและหลัง วัดชา่ งฆอ้ ง (จงั หวดั ลาพูน) วดั แม่นาเรือ ทบึ วัดภมู ินทร์ ด้านบนเครอ่ื งไม้ หน้าและหลัง วัดพระธาตุหรภิ ญุ ชยั วดั ชา้ งรอง วดั สวนดอก วดั พระสงิ ห์ ด้านล่างเครื่องก่อ ตรมี ขุ วัดฟ่อนสรอ้ ย วัดทา่ ใหม่อิ วัดเมืองกาย วดั ศรเี กิด วัดกว่ิ แลหลวง ผัง วดั ชยั มงคล วัดพระนอนข่อนม่วง วดั หม่นื สาร (หลังเดิม) จตั ุรมขุ วดั พวกแต้ม วดั ชมพูนุช วดั ปา่ สักน้อย วัดบุพพาราม ตารางลกั ษณะหลังคาทรงคฤหท์ ปี่ รากฏในหอไตรล้านนา ๓.๒ หลงั คาทรงโรง ระเบยี ง ตัวอย่าง รอบ ผงั วัสดุ วัดประตูป่า วดั ปา่ ลาน วัดหลวง (แพร่) วัดเมธงั กราวาส ส่ีเหลย่ี ม ไม้ ๑ ชนั้ ใต้ถนุ สงู วดั ปา่ แดด วดั บ้านทอ่ วดั ศรชี ุม วัดบา้ นเออ้ื ม วัดบวกครกใต้ ผืนผ้า วดั เขอ่ื นคาลือ วดั พระบาทม่ิงเมือง วดั พระนอน วดั หลวงขนุ วนิ วัดนาหวาย ทึบ วัดขุนคงหลวง วดั ก่เู สือ ไม้ ๒ ช้นั วดั บ้านหลุก

125 ก่ออฐิ ถอื ปนู ๑ ชัน้ วัดน้าดิบ วดั พระหลวง ก่ออิฐถอื ปนู ๒ ชัน้ วดั สนั ป่าสกั วดั หวั ฝาย วัดศรคี าชมพู ดา้ นบนเคร่ืองไม้ รอบ วัดศรีสุพรรณ วดั บ้านมอญ วดั เกตการาม วัดดอนไชยพระ- ด้านลา่ งเครอ่ื งก่อ บาท วัดเมืองเล็น วดั สนั กาแพง วดั ป่าเดอ่ื วัดสันโปง่ วดั สัน- ทรายหลวง วัดสันป่าเลยี ง วัดพงษ์สุนนั ท์ วัดศรบี ุญเรือง (แพร่) วัดเหมืองหม้อ วดั ป้านปิง วัดศรีบุญเรอื ง (เชยี งใหม่) วดั ทรายมูลเมอื ง วดั สนั คอื วดั นา้ โจ้ วดั ทุง่ โฮง่ เหนอื หนา้ วดั รอ้ งขุ้ม หนา้ และขา้ ง วดั ป่าพร้าวใน ทบึ วดั อุเมง็ วัดลา่ มชา้ ง วดั น้าจา โล่ง วัดหางดง ผงั หอไตรไม้ ๑ ชน้ั ใต้ รอบ วดั พระเกิด สเ่ี หลย่ี ม ถนุ สูง ด้านหน้า วัดดอยน้อย จัตุรัส ทบึ วัดหวั ข่วง วดั นาปัง (มองเหน็ ก่ออฐิ ถือปูน ๑ ช้นั ทบึ คอสอง (ถมสูง) วดั ลอ้ มแรด ชัดเจน) ด้านบนเคร่ืองไม้ ทึบ วัดกอสะเลียม ดา้ นลา่ งเครอ่ื งก่อ ผังตรมี ุข วดั ศิรชิ ัยนิมิต ผงั วัดดอนปิน จตั ุรมุข ตารางลกั ษณะหลงั คาทรงโรงท่ีปรากฏในหอไตรล้านนา ๓.๓ หอไตรล้านนาท่ีมีโครงสร้างหลังคาจ่ัว ได้แก่ วัดตาลชุม จังหวัดน่าน หอไตรวัดช่างฆ้อง จังหวัด เชยี งใหม่ วดั ไหลห่ นิ วดั ประตูป๋อง วัดทาปลาดุก วัดช้างเผือก เป็นตน้ ๓.๔ หลังคายก ในผังสี่เหลย่ี มจัตรุ ัส ก. ยกเป็นจ่ัวเล็ก ๔ ด้านในตอนกลางบนโครงสร้างหลังคาป้ันหยา ได้แก่ หอไตรวัดแม่แก้ดหลวง วัด ทา่ โป่ง วัดสันโคง้ วดั เมืองวะ วดั ทงุ่ ม่านใต้ วดั หมนื่ ล้าน วัดหลวง วดั ป่าบงหลวง วัดขันแก้ว วัดทุ่งโฮ้งใต้ วัดท่า คราวนอ้ ย วัดสบสาย วัดกาซ้อง วดั ร่องกาศใต้ วดั พระเนตร วดั ศิริมังคราราม วดั ดอกแดง เปน็ ตน้ ข. ยกเปน็ ชั้นซอ้ นขึ้นไป ได้แก่ หอไตรวัดศรบี ุญโยง วดั พระเจ้าทนั ใจ เป็นต้น ๓.๕ หอไตรล้านนาที่มีโครงสร้างหลังคาป้ันหยา ได้แก่ หอไตรวัดอุปคุต วัดพันตน วัดอุมลอง วัดเวียง วัดดวงดี วดั นาเตา เป็นตน้

126 ๓.๖ หอไตรล้านนาท่ีมีโครงสร้างหลังคาทรงโรงผสมกับทรงคฤห์ ได้แก่ หอไตรวัดมหาวัน วัดศรีมุง เมอื ง เปน็ ต้น ๓.๗ หอไตรล้านนาที่มีโครงสรา้ งหลังคาทรงปราสาทหลงั กา๋ ย ได้แก่ วัดอูท่ รายคา เปน็ ต้น ๔. หอไตรท่ีมีลักษณะต่างจากหอไตรอื่น คือ หอไตรวัดป่าแดงหลวง จังหวัดเชียงใหม่ มีลักษณะเป็น เจดียท์ รงปราสาท ต้งั อย่บู นฐานไพทเี ดียวกบั วหิ าร ถัดไปเป็นเจดีย์ประธานของวัด ส่วนที่ใช้เก็บคัมภีร์ธรรมคือ ภายในองค์มณฑปตอนกลางเจดียท์ เ่ี ปน็ ห้องสี่เหลยี่ ม มีประตูเปิดปิดได้ เม่ือจะเก็บคัมภีร์ก็จะเอาใส่ในหีบธรรม ชนั้ หนึ่งก่อน ลา่ งมณฑปเปน็ สว่ นฐานยกสงู ขึน้ มา มบี นั ไดทางข้ึน หวั บนั ไดทาเปน็ ตัวเหงา เหนือมณฑปเป็นองค์ เจดียแ์ ละปลียอดแบบพมา่ ความน่าสนใจของหอไตรหลังนี้ นอกจากจะเกิดจากรูปแบบท่ีแตกต่างออกไปแล้ว การวางหอไตรไว้ ระหว่างวิหารกบั เจดยี ป์ ระธาน สะท้อนเรอ่ื งการยดึ มน่ั ในพระธรรมเทยี บเท่ากบั พระพุทธเจ้า คือพระพุทธรูปใน วหิ ารและพระเจดีย์ เมื่อได้กราบไหวพ้ ระประธานในวิหาร จึงเสมือนได้กราบไหว้ท้ังพระธรรมและพระพุทธเจ้า ไปในคราวเดยี วกนั เปน็ คตใิ นชว่ งพทุ ธศตวรรษท่ี ๒๔ ครูบาศรีวิชยั เปน็ ผู้ออกปัจจัยในการสร้าง โดยประวัติ หอไตรวัดป่าแดงนั้น สร้างมาต้ังแต่สมัยพญาเมืองแก้ว ปรากฏเร่ืองราวในชินกาลมาลี ปกรณ์ว่า “...พระราชาโปรดให้คณะสงฆ์สีหลทาอุปสมบทกรรม เมื่อวันศุกร์ ขึ้น ๑๒ ค่า เดือน ๕ จันทร์ ประกอบด้วยบุพพผัคคุณนักษัตร ปีมะโรง จุลศักราช ๘๘๒ (พ.ศ. ๒๐๖๔) ฝ่ายพระราชากับพระราชมารดา โปรดใหจ้ ดั งานยกฉัตรมหาเจดีย์วัดทีฆาชีวิตสาราม เมื่อวันอาทิตย์ ข้ึน ๓ ค่า เดือน ๘ เวลาเท่ียง และโปรดให้ ชาระตัวไม้เคร่ืองปรุงหอพระมณเฑียรธรรมในวัดป่าแดงมหาวิหาร เมื่อวันอาทิตย์ ขึ้น ๑๐ ค่า (เดือน ๘ ปี มะโรง) และโปรดให้ลงมือตกแต่งพระปฏิมาองค์ใหญ่ทาด้วยแก่นจันทน์ เมื่อวันอังคาร แรม ๑๑ ค่า...” (ชิน กาลมาลปี กรณ,์ ๒๕๐๑, หนา้ ๑๔๒-๑๔๓) “...ณ วันขึ้น ๗ ค่า เดือน ๕ พระราชกุมารีส้ินพระชนม์ พระเจ้าพิลกปนันดาธิราชตรัสส่ังให้เอาหีบ พระศพปิดทองมาอัญเชิญพระศพราชกุมารีนั้นไปวัดสีหลาราม เม่ือวันแรม ๑๒ ค่า รุ่งข้ึนวันแรม ๑๑ ค่า ทรง ถวายมหาทานมีผ้าแพรและผ้าสีดอกจาปาเป็นต้น แก่พระสงฆ์ทั้ง ๓ คณะ และโปรดให้พระราชทานเพลิง ตอ่ จากนนั้ มา พระราชาโปรดให้สงฆ์คณะสีหลทาอุปสมบทกรรมเมื่อวันพฤหัสบดี ข้ึน ๘ ค่า เดือน ๖ ปีมะเมีย จุลศักราช ๘๘๔ (พ.ศ. ๒๐๖๖) ประกอบด้วยภรณีนักษัตร นาคที่บวชครงั้ นนั้ มจี านวน ๒๒๐ นาค และโปรดให้ ยกวิหารวัดธรรมเสนาราม เมื่อวันพฤหัสบดี ๕ ค่า เดือนแปดหลัง จันทร์เสวยปุสสนักษัตรต่อจากนั้นมา พระราชาทรงบาเพ็ญกุศล เพื่ออุทิศผลให้แก่พระราชธิดาของพระองค์ ทรงนิมนต์พระมหาเถร ๑๕ รูป มีพระ มหาเถรราชครเู ปน็ ประมุข ให้แสดงธรรมตงั้ แต่ข้นึ ๑๓ ค่าถึงวันเพ็ญเดือนแปดหลัง พระองค์ทรงบูชาธรรมโดย ถวายจีวรอย่างดีแก่พระเถระองค์ละคู่ ๆ ต่อจากน้ัน พระองค์โปรดให้ยกพระมณเฑียรธรรมวัดป่าแดง เม่ือวัน

127 พุธข้ึน ๔ ค่า เดือน ๑๒ และเม่ือวันพุธต้นเดือนอ้ายได้เกิดแผ่นดินไหว...” (ชินกาลมาลีปกรณ์, ๒๕๐๑, หน้า ๑๔๘) ๓.๒.๓.๓ ชนชาติกับลกั ษณะทางสถาปตั ยกรรม ๑. หอไตรที่เปน็ เอกลักษณข์ องชาวล้านนา มี ๒ ลกั ษณะ ๑.๑ เป็นหอไตรท่ีมีผังอาคารรูปส่ีเหลี่ยมผืนผ้า มีระเบียงรอบห้องเก็บธรรม หลังคาจั่ว มีทั้งทรงคฤห์ และทรงโรง พบทั้งท่เี ป็นหอไตรไม้ เครอ่ื งกอ่ และผสม ๑.๒ หอไตรท่ีมีผังอาคารย่อเก็จ มักเป็นหอไตรเคร่ืองก่อ มีระเบียงด้านหน้าหรือด้านหลังหรือท้ังสอง ดา้ นลอ้ ไปกบั การยอ่ เกจ็ นนั้ ส่วนหลงั คาเปน็ ทรงคฤห์ มหี อไตรวดั พระสงิ หเ์ ปน็ ตน้ แบบ ๒. ในกลุ่มวัดชาวไทใหญ่และชาวพม่าในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ พบรูปแบบสถาปัตยกรรมท่ีมี ลกั ษณะเฉพาะตน ๒ ลักษณะ ทว่าไม่ว่าจะเป็นอาคารไม้หรือก่ออิฐถือปูน มักมีผังอาคารเป็นรูปสีเหลี่ยมจัตุรัส หรือจตั รุ มขุ เสมอ ๒.๑ หอไตรที่ทาหลังคาเอนลาดซ้อนชั้นเรียงกันขึ้นไปหลายชั้น ยอดสุดเป็นส่วนคล้ายองค์ระฆังและ ปลียอดของเจดยี ์ ชาวลา้ นนาเรียกหลังคาประเภทน้ีว่า ทรงปราสาทหลังก๋าย ตัวอาคารที่เป็นก่ออิฐถือปูนก็มัก ประดับด้วยซุ้มประตู ซุ้มหน้าต่าง มีการประดับตกแต่งอย่างวิจิตรพิสดาร เช่นหอไตรวัดอู่ทรายคา จังหวัด เชียงใหม่ ๒.๒ หอไตรที่ทาหลงั คายกเป็นจ่วั ทงั้ ๔ ด้าน ในส่วนตอนกลางของหลังคาทรงปั้นหยาท่ีรับไว้ตอนล่าง เหนอื จว่ั ทงั้ ๔ มกั ทาเปน็ ยอดเจดียเ์ ช่นเดียวกนั เช่น หอไตรวัดเมอื งวะ เป็นต้น ๓. หอไตรที่มีความสัมพันธ์กับชาวไทยอง ในจังหวัดลาพูน มักสร้างเป็นหอไตรไม้ช้ันเดียว หลังคา ทรงคฤห์ ยกพนื้ สงู มีท้งั ทีต่ ้ังอยกู่ ลางนา้ และบนพืน้ ดิน ๔. หอไตรทม่ี ีความสัมพนั ธ์กบั ชาวไทล้อื ในจังหวัดแพรแ่ ละนา่ น มกั สร้างเปน็ หอไตรครึง่ ไม้คร่ึงปูน ที่มี ผังอาคารรูปส่ีเหลี่ยมจัตุรัส หลังคาทรงโรง มองเห็นส่วนคอสองของอาคารชัดเจน และไม่มีระเบียงรอบห้อง เก็บธรรมในตอนบน

128

129 หอไตรวัดนาเตา อาเภอนาน้อย จงั หวดั นา่ น ภาพหอไตรลา้ นนา

130

131 หอไตรในจงั หวดั เชยี งใหม่ ๑. วดั ดอกแดง ๒. วดั รงั ษสี ุทธาวาส ๓. วดั ศรมี งุ เมือง ๔. วัดศิรมิ งั คราราม ๕. วัดเกตการาม ๖. วัดกู่คำ� ๗. วัดเมืองกาย ๘. วดั ชยั ศรภี มู ิ ๙. วดั แสนฝาง (เดมิ )

132 ๑๐. วัดแสนฝาง (ใหม่) ๑๑. วัดอทู่ รายคำ� ๑๒. วัดทา่ ใหมอ่ ิ ๑๓. วดั ป่าแดด ๑๔. วดั ปา่ พรา้ วนอก ๑๕. วดั บา้ นท่อ ๑๖. วดั ปา่ ตนั ๑๗. วัดบุปผาราม ๑๘. วัดอปุ คุต

133 ๑๙. วัดช่างฆอ้ ง ๒๐. วัดมหาวัน ๒๑. วัดพระเจ้าเม็งราย ๒๒. วัดพวกแตม้ ๒๓. วดั ฟอ่ นสรอ้ ย ๒๔. วดั เมธัง ๒๕. วัดพระสิงห์ ๒๖. วัดทรายมูลเมอื ง ๒๗. วัดฟา้ ฮ่าม

134 ๒๘. วดั ศรีบุญเรือง ๒๙. วัดดวงดี ๓๐.วัดหมนื่ ลา้ น ๓๑. วัดปา่ พร้าวใน ๓๒. วดั ศรีสพุ รรณ ๓๓. วดั หมื่นสาร (เดมิ ) ๓๔. วัดหม่นื สาร (ใหม่) ๓๕. วดั เชียงม่ัน ๓๖. วดั ดอกเอ้ือง

135 ๓๗. วัดบา้ นปงิ ๓๘. วัดปา่ แดงหลวง ๓๙. วัดสนั ปา่ เลยี ง ๔๐. วดั ชมพนู ุช ๔๑. วัดสนั โป่ง ๔๒. วัดพระนอนขอนม่วง ๔๓. วดั ก่แู ดง ๔๔. วัดหนองแฝก ๔๕. วัดกเู่ สอื

136 ๔๖. วัดต้นเหยี ว ๔๗. วัดเวฬวุ ัน ๔๘. วดั ต้นผ้ึง ๔๙. วดั ต้นยางหลวง ๕๐. วดั ศรีค�ำ ชมพู ๕๑. วดั ป่าบงหลวง ๕๒. วัดเทพาราม ๕๓. วัดบวกครกใต้ ๕๔. วัดบวกครกเหนือ

137 ๕๕. วดั ปา่ เดื่อ ๕๖. วดั สนั กลาง ๕๗. วดั น�ำ โ้ จ้ ๕๘. วัดปา่ แคโยง ๕๙. วดั สันคอื ๖๐. วดั ป่าตึง ๖๑. วัดปา่ สักนอ้ ย ๖๒. วดั บ้านมอญ ๖๔. วดั สนั ก�ำ แพง

138 ๖๔. วดั สันโคง้ (เก่า) ๖๕. วัดทรายมูล ๖๖. วดั หนองโค้ง ๖๗. วดั กอสะเลยี ม ๖๘. วดั บวกคา้ ง ๖๙. วดั ดอนปนิ ๗๐. วัดน�ำ จ้ ำ� ๗๑. วัดแม่แก้ดหลวง ๗๒. วดั สันปา่ สกั

139 ๗๓. วดั ทา่ เกวยี น ๗๔. วดั ขา้ วแทน่ ๗๕. วัดปา่ ลาน ๗๖. วัดหวั ฝาย ๗๗. วัดเมอื งเล็น ๗๘. วดั เมืองวะ ๗๙. วดั ปา่ แดด (อ.สนั ทราย) ๘๐. วัดปา่ เหมือด ๘๑. วดั เมืองขอน

140 ๘๒. วัดสนั พระเนตร ๘๓. วัดสนั ทรายหลวง ๘๔. วดั ก่ิวแลหลวง ๘๕. วัดทา่ โปง่ ๘๖. วัดธรรมชัย ๘๗. วดั ร้องขมุ้ ๘๘. วัดหางดง ๘๙. วดั ศรเี กดิ ๙๐. วัดสนั ป่าตอง

141 ๙๑. วัดอุเมง็ ๙๒.วดั จ�ำ ลอง ๙๓.วัดศิริชยั นมิ ิตร ๙๔. วัดอมั พาราม ๙๕. วดั พันตน ๙๖. วัดแสนคันธา ๙๗. วัดหลวงขุนวนิ ๙๘. วดั ขันแก้ว ๙๙. วดั เจรญิ ราษฎร์

142 ๑๐๐. วดั ขุนคงหลวง หอไตรในจังหวัดลำ�พนู ๑.วัดดงฤาษี ๒. วัดป่าปว๋ ย ๓. วดั ห้วยกาน ๔. วดั ทุ่งโป่ง ๕. วัดป่ายาง ๖. วดั ม่วงโตน

143 ๗. วัดเหลา่ ยาว ๘. วดั ฉางขา้ วนอ้ ยใต้ ๙. วดั ฉางข้าวนอ้ ยเหนอื (เดิม) ๑๐. วดั ฉางขา้ วน้อยเหนอื (ใหม่) ๑๑. วัดป่าซางงาม ๑๒. วดั หนองหอย ๑๓. วัดน�ำ ้ดิบ ๑๔. วัดปา่ สีเสียด ๑๕. วัดหนองเกดิ

144 ๑๖. วัดปา่ เหียง ๑๗. วดั แมแ่ รง ๑๘. วดั หนองเงอื ก ๑๙. วัดสันกำ�แพง ๒๐. วัดบ้านกอ้ ง ๒๑. วัดชัยมงคล ๒๒. วดั ช่างฆ้อง ๒๓. วัดช้างรอง ๒๔. วดั ชา้ งสี

145 ๒๕. วัดธงสัจจะ ๒๖. วัดพระธาตหุ รภิ ุญชยั ๒๗. วดั มหาวัน ๒๘. วดั สวนดอก ๒๙. วดั สันดอนรอม ๓๐. วดั บา้ นแปน้ ๓๑. วดั ป่าซางน้อย ๓๒. วดั สันมะโก ๓๓. วดั บ้านหลุก

146 ๓๔. วดั ประตปู ่า ๓๕. วดั ล่ามช้าง ๓๖. วัดหมูเปง้ิ ๓๗. วดั ปา่ ยาง ๓๘. วดั มะเขือแจ้ ๓๙. วดั พระยนื ๔๐. วดั แมส่ ารบ้านตอง ๔๑. วดั ศรเี มืองยู้ ๔๒. วัดสันตน้ ธง

147 ๔๓. วัดหนองชา้ งคนื ๔๔. วดั ดอยสารภี ๔๕. วัดทาปลาดกุ ๔๖. วัดทาปาสกั ๔๗. วดั ล้หี ลวง ๔๘. วดั ตน้ ผึ้ง ๔๙. วัดรอ้ งธาร-ทา่ ล่ี ๕๐. วดั วังผาง ๕๑. วัดเวยี งหนองล่อง

148 ๕๒. วัดหนองปนั จาบ หอไตรในจังหวดั ลำ�ปาง ๑. วัดพระธาตุล�ำ ปางหลวง ๒. วัดล�ำ ปางกลางตะวนั ออก ๓. วดั ดอยน้อย ๔. วดั ไหล่หิน ๕. วัดปงสนกุ เหนือ ๖. วดั ประตปู อ๋ ง

149 ๗. วดั ศรบี ุญโยง ๘. วัดท่าครา่ วนอ้ ย ๙. วดั บ้านเอ้ือม ๑๐. วดั ท่งุ ม่านใต้-บ่อหิน ๑๑. วัดพระเจา้ ทนั ใจ ๑๒. วัดเมืองศาสน์ ๑๓. วดั มอ่ นกระทงิ ๑๔ วัดอมุ ลอง ๑๕. วัดลอ้ มแรด

150 ๑๖. วัดเวียง ๑๗. วดั เหล่าน้อย หอไตรในจงั หวัดเชยี งราย ๑. วัดครึ่งใต้ ๒. วัดส้าน ๓. วัดดอนแกว้ ๔. วัดกลางเวยี ง ๕. วัดกาสา ๖. วัดแมค่ �ำ

151 หอไตรในจงั หวดั แพร่ ๑. วดั ศรชี มุ ๒. วดั พระนอน ๓. วดั ชยั มงงคล ๔. วดั พงษส์ ุนันท์ ๕. วดั พระบาทมง่ิ เมอื ง ๖. วดั เมธงั กราวาส ๗. วัดศรบี ุญเรือง ๘. วัดหลวง ๙. วดั เหมืองหม้อ

152 ๑๐. วัดกาซอ้ ง ๑๑. วัดเหมอื งค่า ๑๒. วัดท่งุ โฮง้ ใต้ ๑๓. วดั ทุ่งโฮ้งเหนือ ๑๔. วดั พระหลวง ๑๕. วัดเขื่อนค�ำ ลือ ๑๖. วดั นิวิฐศรัทธาราม ๑๗. วดั รอ่ งกาศใต้ ๑๘. วดั สบสาย

๑๙. วดั สงู เมน่ (เดมิ ) 153 ๒๑. วดั ศรดี อนชยั ๒๐. วดั สงู เมน่ (ใหม)่ หอไตรในจงั หวดั น่าน ๑. วัดนาหวาย ๒. วดั นาเตา ๓. วัดราชสมี า ๔. วดั ทุ่งน้อย ๕. วัดนาปัง ๖. วดั เจดยี ์

154 ๗. วดั ชา้ งคำ�้ ๘. วดั ช้างเผอื ก ๙. วดั ดอนแก้ว ๑๐. วดั พระเกดิ ๑๑. วัดพระเนตร ๑๒. วดั ภมู ินทร์ ๑๓. วดั ศรพี นั ตนั ๑๔. วัดหวั ข่วง ๑๕. วัดหัวเวยี งใต้

155 ๑๖. วดั อรญั ญาวาส ๑๗. วดั ดอนไชยพระบาท (เดมิ ) ๑๘. วดั ดอนไชยพระบาท (ใหม่) ๑๙. วดั ตาลชมุ หอไตรในจังหวดั พะเยา ๑. วัดแมน่ าเรอื ๒ วัดลี ๓. วดั ศรีโคมคำ�

156 ๔. วดั ภมู นิ ทร์ ๕. วดั หลวง ๖. วดั ดอนไชยป่าแขม

บทท่ี ๔ การวิเคราะหล์ ักษณะศลิ ปกรรมหอไตรล้านนา (๒๒๑ หลัง) ในบทน้ี จะได้นำเสนอหอไตรที่ผู้วิจัยลงพ้ืนท่ีสำรวจทั้ง ๒๒๑ หลัง ว่ำมีลักษณะทำงศิลปกรรมเช่นไร บ้ำง และได้วิเครำะห์ควำมสัมพันธ์ทำงศิลปกรรมในหอไตรแต่ละหลัง ได้แก่ลักษณะหน้ำบัน และฝำผนังห้อง เก็บธรรม โดยนำเสนอในรูปแบบตำรำงกำรวิเครำะห์ ทั้งนี้กำรประดับตกแต่งเคร่ืองบนหลังคำของหอไตรโดยทั่วไปน้ัน ในพ้ืนท่ีสำมเหล่ียมขนำดใหญ่ใต้ หลังคำจ่ัวในตอนกลำงแบ่งได้เปน็ ส่วนหน้ำบนั คือ สำมเหลย่ี มทีเ่ ป็นจว่ั ยอดสุด ใตห้ นำ้ บันเรียกคอกีด ถัดลงไป เปน็ โก่งควิ้ ซ่ึงมีท้ังทเ่ี ป็นสี่เหลีย่ มผนื ผ้ำ และโค้งเว้ำแบบสำหร่ำยรวงผึ้งของภำคกลำง และสำมเหลี่ยมด้ำนข้ำง ในส่วนของหลังคำปีกนก เรียกอุดปีกนก แผงไม้แกะสลักฉลุลำยที่ตั้งอยู่ระหว่ำงแปรับกลอนหลังคำกับคอสอง รบั ปกี นกด้ำนใน ย่ืนพน้ ตวั อำคำร เรยี กแผงแล หนำ้ บนั นน้ั เปน็ สว่ นสำคัญทใ่ี ช้บอกอำยุกำรสรำ้ งหอไตรได้อยำ่ งหน่งึ เพรำะเป็นธรรมเนียมท่ีเม่ือสร้ำง หอไตรใหม่แล้ว ก็ยังคงนำหน้ำบันอันเดิมมำประดับไว้ รูปแบบหน้ำบันล้ำนนำ มี ๒ ลักษณะ ได้แก่ หน้ำบันท่ี แสดงโครงสรำ้ งมำ้ ตั่งไหม และหน้ำบันแบบผนงั หุ้มกลอง กำรตกแตง่ หอไตรมีทง้ั งำนไม้แกะสลัก งำนปูนปั้น และงำนลงรักปิดทอง ได้แก่ งำนปิดทองลำยฉลุ งำนปิดทองขูดลำย และงำนปิดทองลำยรด ๔.๑ การวเิ คราะหศ์ ิลปกรรมหอไตรลา้ นนา

ลวดลายเทวดาพนมมือ คร่ึงองค์ บนดอกบวั หน้าบนั หอไตรวดั นา้ โจ้ จงั หวดั เชียงใหม่

ตารางงานศลิ ปกรรมประด ชอื่ วัด พ.ศ.ว. หน้าบนั ใบไม้ ๑ วดั ดอกแดง คร่งึ ครง่ึ เทค ลาย ผักกาด แรก หลงั นิค ดอกพดุ ตาน ๒๕ ไมแ้ กะ ๒ วดั รงั สสี ทุ ธาวาส ๒๕ ปนู ปน้ั เครอื กนกเปลว ซีเมนต์ ๓ วดั ศรีมงุ เมือง ๒๖ ฉลลุ าย ดอกจนั ม้าต่ังไหม ๔ วัดสริ มิ ังคลาราม ๒๖ กระจก ดอกพุดตาน ผกั กาด ๕ วัดเกตการาม ๒๕ ไม้แกะ เมฆไหล (เดมิ ) ฉ ๖ วัดกู่คา ๒๖ ไมแ้ กะ ดอกบวั ทรงพุ่ม ผกั กาด ๗ วัดเมอื งกาย ๒๖ ไมแ้ กะ เทวดาครึง่ ตน ผักกาด พนมมือบน ดอกบัว ๘ วัดชัยศรภี มู ิ ๒๕ ไม้แกะ ยกั ษ์ คายเครือเถา ผกั กาด ดอกสบั ปะรด ๙ วดั แสนฝาง (เดมิ ) ๒๕ ไมแ้ กะ เมฆไหล ฉ ชอื่ วัด พ.ศ.ว. หนา้ บนั ใบไม้ คร่งึ ครึ่ง เทค ลาย ผักกาด ฉ แรก หลงั นิค ดอกสบั ปะรด ๑๐ วัดแสนฝาง (ใหม)่ ๒๕ ไม้แกะ

ดบั หอไตร จังหวดั เชียงใหม่ ลายประตู คนั ทวย หอ้ งเกบ็ ธรรม เทค ลกั ษณะ นิค เทค ลายผนัง เทค นคิ นคิ ปนู แผงนาค หล่อ ไม้ ท่อน ฉลลุ าย ราชวัตร ฉลุ ดอกพดุ ตานก้านต่อ ประจายาม ลาย ดอก 158 ไม้ เทวดายนื ปนู นาค แกะ ถือพระขรรค์ หล่อ ไม้ฉลุ แผงกา้ นขด ฉลุ เทวดายืนถอื ธนู ไม้ ลวง ลาย ดอกลอย แกะ ฉลลุ าย ราชวัตร ประจายาม หอ้ งเกบ็ ธรรม คันทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลกั ษณะ นคิ นิค นคิ ฉลุลาย ราชวตั ร ฉลุ เทวดายนื พนมมือ ไม้ฉลุ แผงดอก

๑๑ วัดอทู่ รายคา ๒๕ ไม้แกะ ยกั ษย์ นื แยกขาเท้า ผักกาด สะเอวบนโตะ๊ ๑๒ วัดทา่ ใหมอ่ ิ ๑๓ วดั ปา่ แดด ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสับปะรด ผกั กาด ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ๑๔ วัดป่าพร้าวนอก ๒๖ ปนู ปน้ั ดอกสับปะรด ผกั กาด ซเี มนต์ ผกั กาด ๑๕ วดั บา้ นท่อ ๒๕ ไม้แกะ เสมาธรรมจักร ๑๖ วดั ปา่ ตัน ๒๖ ปนู ปน้ั ชา้ งเอราวณั ๑๗ วัดบุพพาราม ๒๖ ปนู ปน้ั เทวดา สตั วห์ มิ ผักกูด ช่ือวัด พานในม้าตง่ั ไหม พ.ศ.ว. เทค ใบไม้ ๑๘ วดั อุปคุต ครึง่ ครึ่ง นคิ หนา้ บนั แรก หลงั ลาย ๑ ๑๙ วดั ชา่ งฆ้อง ถ ๒๕ ยักษ์เหาะ ๒ ผักกาด ว ๒๕ ปนู ปน้ั

ดอกทรงพุ่ม ลาย บนดอกบวั สบั ปะรดก้านขด ไม้ ก้านขดดอก ไม้ นาค หางกนก แกะ สบั ปะรด ในชอ่ ง เปลว สี่เหล่ียม ฉลุ เทวดายนื ถอื พระ แผงนาค ลาย ขรรคแ์ ละหนงั สือบน ฐานสงิ ห์ ล้อมดว้ ย เครอื ดอกพุดตาน ไม้ เทวดายนื หันข้าง ปนู แกะ พนมมอื ล้อมดว้ ย หลอ่ เครือดอกพดุ ตาน 159 ฉลุ เทวดายืนถอื ดอกบัว ลาย บนตวั สัตว์ ลอ้ มด้วย ดอกพดุ ตาน ห้องเกบ็ ธรรม คันทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลักษณะ นิค นิค นคิ ๑.ก่ออฐิ ๑.ยกั ษถ์ ือ ฉลุ เทวดายืนพนมมือ ถอื ปูน ๒.วาดสี ตะบอง ลาย ลอ้ มด้วยเครือดอก วาดสี ๒.พุทธประวตั ิ พดุ ตาน ปญั ญาสชาดก ฉลุ ยกั ษ์เหาะ (น่งั ) ล้อม ลาย ดว้ ยเครือดอก

๒๐ วดั มหาวัน ๒๕ ไมแ้ กะ ๑.ดอกสบั ปะรด ผกั กาด ๒.เทวดายนื ถอื ๒๑ วัดพระเจา้ เมง็ ราย ๒๖ กระจก พระขรรค์ ลอ้ ม ด้วยดอกพดุ ตาน (คอกีด) ดอกสับปะรด ๒๒ วดั พวกแตม้ ๒๕ ไมแ้ กะ เทวดาครงึ่ ตน กนก ๒๓ วัดฟ่อนสร้อย ๒๕ ไมแ้ กะ พนมมอื บน เปลว ดอกบวั บากรอ่ ง ดอกสบั ปะรด ผกั กาด ๒๔ วดั เมธัง ๒๖ ปนู หลอ่ เทวดาคร่ึงตน กนก พนมมือ เปลว ชอ่ื วดั พ.ศ.ว. หนา้ บัน ใบไม้ ๒๕ วัดพระสิงห์ ครึง่ คร่ึง เทค ลาย แรก หลงั นคิ ๒๔ ปนู ปน้ั ๒๖ วัดทรายมลู เมือง ๒๕ ไม้แกะ ดอกพดุ ตาน ผกั กาด ฉ ใบไม้ จรงิ ๒๗ วดั ฟา้ ฮ่าม ๒๖ กระจก เทวดาครึง่ ตน

พุดตาน ไม้ นาค หางเมฆ แกะ ไหล ลาย เทวดายืนพนมมอื ปนู หงส์ รด ล้อมด้วยดอก หลอ่ นา พดุ ตาน ไม้ ลิง ฉลุ เทวดายืนพนมมอื แกะ ลาย ในซุม้ กนกสามหวั 160 ห้องเกบ็ ธรรม คนั ทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลกั ษณะ นิค นคิ นิค ลาย เทวดายืนพนมมือ มี รด นกฟินกิ ซ์ด้านบน นา ฉลุลาย ราชวัตร ดอกพุดตาน สลบั กับเทวดา ครึ่งตน พนม มอื ไม้ เทวดายืนบนดอกบัว

๒๘ วดั ศรี พนมมือ ในกรอบ บุญเรือง วงโคง้ ปลายแหลม ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสับปะรด ผักกาด ๒๙ วดั ดวงดี ๒๔ ๓๐ วดั หม่นื ลา้ น ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ฉ ๓๑ วดั ป่าพร้าวใน ๒๕ ไม้แกะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ๓๒ วัดศรสี ุพรรณ ๒๕ ไมแ้ กะ เครือดอกไมแ้ ปด ชื่อวัด พ.ศ.ว. กลบี ม้าตง่ั ไหม หนา้ บนั ครึง่ ครึ่ง เทค ลาย ใบไม้ แรก หลงั นคิ ๓๓ วัดหม่นื สาร (เดิม) ๒๕ ไม้แกะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ๓๔ วัดหมนื่ สาร (ใหม)่ ๒๖ ไม้แกะ เทวดาครงึ่ ตน กนก พนมมือ ๓๕ วดั เชียงมน่ั ๒๔ ไม้แกะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ฉ ๓๖ วัดดอกเออื ง ๒๖ ไม้แกะ พระพุทธเจา้ ปาง ผกั กาด ๓๗ วดั บา้ นปิง ๒๕ สมาธิบนดอกบัว เครอื ดอกสบั ปะรด เครอื ใบไม้ ผกั กาด ฉ ๓๘ วดั ป่าแดงหลวง

แกะ มอื ถอื ดอกพดุ ตาน ปนู ราชวัตร ดอกส่กี ลีบ ปน้ั ฉลุลาย ดอกลอย ดอก ฉลุ เทวดายนื พนมมือ ทรงพุม่ ข้าว ลาย ลายกนกเปลว บิณฑ์ ฉลุ เทวดายนื พนมมอื ลาย ล้อมดอกพดุ ตาน ห้องเก็บธรรม คนั ทวย เทค ลายผนงั เทค ลายประตู เทค ลกั ษณะ นคิ นคิ นคิ 161 ฉลลุ าย ดอกลอย ดอก ฉลุ หมอ้ ปูรณฆฏะใน ทรงพุ่มขา้ ว ลาย ชอ่ งสี่เหลี่ยม บิณฑ์ ไม้ หม้อปรู ณฆฏะ บน แกะ ดอกพุดตาน ลา่ ง ดอกสบั ปะรด ฉลลุ าย ราชวัตร ดอกประจา ยาม

๓๙ วดั สันป่าเลียง ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ผักกาด ๔๐ วดั ชมพนู ทุ ๒๕ ไมแ้ กะ เครือเถา ผกั กาด ๔๑ วัดสันโป่ง ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด กนก ๔๒ วดั พระนอนขอน ๒๕ ไม้แกะ ธรรมจกั รในซุ้ม เปลว โคง้ ปลายแหลม ม่วง ๒๖ หัวนาค / เทวดา ใบไม้ พ.ศ.ว. คร่ึงตน พนมมือ ๔๓ วดั กูแ่ ดง ผกั กาด ชือ่ วัด ครึ่ง ครึง่ เทค หน้าบนั แรก หลัง นิค ลาย ผกั กาด ๔๔ วดั หนองแฝก ๒๖ ปนู ปน้ั ผักกาด ดอกพุดตาน ผกั กาด ๔๕ วัดกู่เสือ ซเี มนต์ กนก ๔๖ วดั ต้นเหียว ๒๕ ไม้แกะ ดอกสับปะรด ผกั กดู ๔๗ วัดเวฬวุ นั ๒๕ ไม้แกะ ดอกบวั ผักกาด ๔๘ วัดต้นผึง ๒๖ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกบวั ๔๙ วดั ตน้ ยางหลวง ๒๕ ไม้แกะ ดอกสบั ปะรด ๕๐ วัดศรคี าชมพู ๒๖ ปนู ปน้ั ดอกสับปะรด ผักกาด ซเี มนต์ ๕๑ วัดป่าบงหลวง ดอกสบั ปะรด เสอื ผกั กาด ๒๕ ไมแ้ กะ ๒ ตวั ผกั กาด ๕๒ วดั เทพาราม ผักกาด ๕๓ วดั บวกครก ต ๒๖ ไม้แกะ ดอกสับปะรด ๕๔ วัดบวกครก น ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ๒๖ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด หมา

ห้องเก็บธรรม ปนู นาค คนั ทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลกั ษณะ นิค นิค นิค ปนู นาค ไมฉ้ ลุ แผงกนกก้านขด 162 ฉลุ แผงไมล้ ายกา้ น ลาย ขด ปนู นาค ปนู นาค

๕๕ วัดปา่ เด่อื ๒๕ ไมแ้ กะ เครอื เถา ดอก ผกั กาด ๕๖ วดั สนั กลาง สับปะรด ชอื่ วัด ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกสบั ปะรด ผกั กาด ๕๗ วัดนาโจ้ หมา ๒ ตวั ๕๘ วดั ปา่ แคโยง พ.ศ.ว. หน้าบนั ๕๙ วัดสันคอื ครึ่ง ครงึ่ เทค ลาย ใบไม้ แรก หลงั นคิ ๒๕ ไมแ้ กะ เทวดาครึ่งตน นัง่ ผกั กาด ฉ พนมมอื บน ดอกบัว ๒๖ ปนู ปน้ั ดอกบวั ผักกาด ซีเมนต์ ๒๖ ไมแ้ กะ ดอกสับปะรด ผกั กาด ไ ๖๐ วัดปา่ ตึง ๒๖ กระจก ดอกบัว กนก เทวดาครึ่งตนพนม มือ (คอกีด) ๖๑ วดั ป่าสกั น้อย ๒๖ ปนู ปน้ั ๑.ธรรมจักร กนก ซีเมนต์ ๒.เทวดาครึ่งตน พนมมือ ๓.ชา้ งเอราวณั หนุมาน (โกง่ คิว) ๖๒ วดั บ้านมอญ ๒๕ ไมแ้ กะ ดอกบัว เครือดอก ผักกาด สบั ปะรด

ปนู เครือเถา (ประยุกต์) ห้องเก็บธรรม คนั ทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลักษณะ นคิ นคิ นิค ฉลลุ าย เทวดายืน ฉลุ เทวดายนื พนมมอื พนมมือ ลาย ไม้ หงส์ เครอื ดอก ปนู นาค 163 แกะ พดุ ตาน ไม้แกะ ดอกลอย ฉลุ พระพิคเฌศ ดอก ดอกจันทน์ ลาย พดุ ตาน กับหมอ้ ปู รณฆฏะใน กรอบลกู ฟัก ไม้ กนกเปลว แกะ

ชือ่ วดั พ.ศ.ว. หนา้ บนั ใบไม้ ๖๓ วัดสันกาแพง ครง่ึ คร่ึง เทค ลาย ผักกาด ล แรก หลัง นิค ดอกสับปะรด ๒๕ ไม้แกะ ๖๔ วัดสนั โคง้ (เกา่ ) ๒๕ ฉลลุ าย ดอกสับปะรด ผักกาด ฉ ๖๕ วัดทรายมลู ๒๖ (สังกะสี) ผักกาด พ ๖๖ วดั หนองโคง้ ๒๖ ไมแ้ กะ ดอกสับปะรด ผักกาด ๖๗ วดั กอสะเลี่ยม ไม้แกะ เทวดายนื พนมมอื ผักกาด ๖๘ วัดบวกค้าง ๒๕ บนฐานบวั เครอื ๒๔ ไม้แกะ ดอกสบั ปะรด ใบไม้ ช่อื วัด ไม้แกะ ดอกสับปะรด ผกั กาด ๖๙ วดั ดอนปนี พ.ศ.ว. ๑.ดอกไม้ส่กี ลบี ครึง่ ครึ่ง เทค ในกรอบม้าตงั่ ไหม แรก หลัง นคิ ๒.เทวดา ๒ องค์ ๒๕ ไมแ้ กะ ในกรอบสี่เหล่ียม มี ๔ กรอบ(คอกีด) หนา้ บนั ลาย ดอกสับปะรด

เทค ห้องเก็บธรรม คนั ทวย นิค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลกั ษณะ ลายรดนา นคิ นคิ ๑.เทวดายืน ลาย เทวดายืน สูบบุหรี่ เท้าสะเอว ยก รด ล้อมดว้ ยดอก ขา มอื ถอื พระ นา พดุ ตาน ขรรค์ และ บุหรี่ ลอ้ มด้วย ดอกพุดตาน ๒.สตั ว์หิม พานต์ ๓.มังกร 164 ไมฉ้ ลุ เครอื เถาดอก สบั ปะรด ฉลลุ าย (สี ราชวตั ร ดอก ไม้ หนุมาน เครือดอก ไม้ หนมุ าน พ่น) ประจายาม แกะ แกะ ตอก จืน ห้องเก็บธรรม คันทวย เทค ลายผนัง เทค ลายประตู เทค ลักษณะ นิค นิค นคิ