พจนานุกรม พุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม ( PDFDrive )

นิสสยกรรม 333 บังสกุ ุล ness; gentleness. เนกขัมมะ (Nekkhamma) renunciation; giving นสิ สยกรรม ดู นยิ สกรรม. up the world; escape from sensuality; นิสสรณวิมุตติ (Nissaraõavimutti) deliverance absence of greed; independence of sen- sual desire and pleasures; self-denial; self- by escaping from defilements; freedom by abnegation. deliverance; Nibbàna. นิสสัคคิยปาจิตตีย (Nissaggiyapàcittiya) an เนกขมั มวติ ก (Nekkhammavitakka) thought of offence entailing expiation with forfeiture. renunciation; thought free from selfish desire. นสิ สยั (Nissaya) that on which anything depends; foundation; help; resource; support; เนยขน (Navanãta) fresh butter; (according to protection; guidance; tutelage; dependence. some, ghee). นสิ ัย (Nissaya) 1. ดู นิสสยั 2. habit. นิสยั มุตก (Nissayamuttaka) lit. released from เนยยะ (Neyya) one who is to be led or dependence, or independent of protection; instructed; one requiring guidance; a train- a legally independent monk; a monk who able or teachable person. has completed five years of living in dependence on the preceptor. เนยใส (Sappi) ghee; clarified butter. เนวสญั ญานาสญั ญายตนะ (Nevasa¤¤ànàsa¤¤à- yatana) the Realm of neither Perception nor Non-perception; the fourth immaterial sphere. บ บรมธาต,ุ พระ (Dhàtu) the Buddha’s relics. sacred; the monument of the Buddha’s บรรพชา (Pabbajjà) 1. leaving the world; going utility; shrine by use (or by association). บรวิ าร (Parivàra) 1. retinue; suite; pomp; forth; adopting the ascetic life; ordination. 2. followers; following. 2. accessories. the lower ordination; ordination of a novice; บรเิ วณวดั (âvàsapariveõa) the compound of a admission to novicehood; Initiation. monastery; the Wat compound. บรรพชติ (Pabbajita) an ascetic; recluse; บริษัท (Parisà) surrounding people; an monk; the ordained; religious; renunciate; assembly; company: association; the four monastic. assemblies of the Buddhist devouts: the บรรลุ (Pàpuõàti; Sacchikaroti; Abhisameti) to assemblies of monks, nuns, male and attain; realize; reach; achieve; experience for female lay devotees. oneself. บวช, การ (Pabbajjà, upasampadà) giving up the บรกิ รรม (Parikamma) 1. arrangement; pre- world; adopting the ascetic life; ordination. paration; preliminary action. 2. (T,) repetition; v. to go forth; give up or renounce the pronouncing incantations; recitation (or to world; become an ascetic, a Bhikkhu or a recite) for the purpose of making sacred. novice; be ordained; join or enter the Order. บรขิ าร (Parikkhàra) requisite; (the eight) requisites of a Buddhist monk: the three บงั สกุ ลุ (Pa§sukåla) lit. soiled or loathesome as robes, the bowl, a razor, a needle, the dirt; like a dust heap; discarded; disposed of; girdle and a water-strainer; accessory; equipment. unwanted. 1. rags from a dust heap; a robe บริจาค (Pariccàga) donation; charity; made of rags taken from dust-bins; sacrifice. v. to donate; give; give up. discarded cloth; rag-robe. 2. (T,) a yellow robe บริโภคเจดยี  (Paribhogacetiya) a tree, shrine, dedicated to a deceased person. v. to take dwelling, bed, etc. used by the Buddha such robes after contemplating on the and consequently remindful of him and impermanence of compounded things; medi tate and take a funeral (or memorial) robe.

บณั เฑาะก 334 ใบสมี า บณั เฑาะก (Paõóaka) a eunuch. liminary duties. บัณเฑาะว (Paõóava) a small drum. บุพนมิ ิต (Pubbanimitta) a foregoing sign; บัลลงั ก (Pallaïka) a couch; throne; crossed- prognostic; portent. legged sitting. บพุ เปตพลี (Pubbapetabali) offerings dedicated บาตร (Patta) a bowl; alms-bowl. บาป (Pàpa) evil; wrong action; demerit; (mis.) to the deceased. บพุ เพนิวาสานุสตญิ าณ ดู ปุพเพ-. sin. adj. evil; bad; wicked; demeritorious; บุพเพสันนิวาส (Pubbesannivàsa) living (mis.) sinful. บารมี (Pàramã) (the ten) Perfections; stages of together in the past; previous association; spiritual perfection achieved by a Bodhisatta cohabitation in a previous life. on his path to Buddhahood (or by those บชู า (Påjà) worship (external and mental); who are determined to become Pacceka- honour; veneration; homage; devotional buddhas or Arahant disciples of a Buddha). attention; devotional offering. บาลี (Pàli) 1. Pàli language; the language เบญจขนั ธ (Pa¤cakkhandha) the Five Aggre- adopted by the Theravàdins as the lan- gates; the five groups of existence; the five guage in which to preserve the memorized causally conditioned elements of existence teachings of the Buddha. 2. Tipiñaka; the forming a being or entity, viz., corporeality, text of the Pali Canon; the Buddha’s feeling, perception, mental formations and teachings as contained in the Tipiñaka. consciousness. บําเพญ็ (Påreti, Bhàveti) v. to fulfil; cultivate; เบญจธรรม (Pa¤cadhamma) the five en- develop; practise. nobling virtues. บิณฑบาต (Piõóapàta) food received in the เบญจวคั คยี  (Pa¤cavaggiya) “belonging to the alms-bowl (of a Bhikkhu); alms-gathering; group of five”; the five Bhikkhus; the five almsfood. v. to go for alms; go for collect- ascetics; the five mendicants, namely, A¤¤à- ing alms; go for alms-gathering; go on an koõóa¤¤a, Vappa, Bhaddiya, Mahànàma, and almsround; receive food-offerings. Assaji. บคุ คลาธษิ ฐาน (Puggalàdhiññhàna) exposition เบญจศลี (Pa¤casãla) the Five Precepts; the in terms of persons; teaching with refer- Five Rules of Morality; the Five Training ence to persons; teaching by means of Rules. personification. เทียบ ธรรมาธิษฐาน บญุ (Pu¤¤a) merit; meritorious action; virtue; เบญจางคประดษิ ฐ (Pa¤cappatiññhitena vandana) righteousness; moral acts; good works. adj. meritorious; good. five-point prostration; the method of ven- บุญกริ ิยาวัตถุ (Pu¤¤akiriyàvatthu) (the three or eration or obeisance by prostrating oneself ten) items of meritorious action; way of or kneeling and touching the ground with making merit. five parts of the body, viz., the knees, บถุ ชุ น ดู ปถุ ชุ น. elbows and forehead. บพุ กรณ (Pubbakaraõa) preliminary works. โบสถ (Uposathagga, Uposathàgàra) the uposatha บพุ กรรม (Pubbakamma) a former deed; a hall; a chapter house; a hall or building in a deed done in a former existence. monastery in which ecclesiastical acts or บพุ การี (Pubbakàrã) one who does a favour ceremonies are performed; consecrated before; a previous benefactor. assembly hall; (mis.) church; temple. บุพกิจ (Pubbakicca) preliminary function; pre- ใบสีมา (Sãmànimittåparisilàpañña) boundary- marking slab (usually made of stone and erected over a buried boundary-marking stone to show its place). ดู ลูกนมิ ิต.

ปกรณ 335 ปปญจะ ป ปกรณ (Pakaraõa) a literary work; book; prehension; attainment; insight; knowledge. canonical text; scripture. ปฏิสนธิ (Pañisandhi) relinking; rebirth; ปฏิกูลสัญญา (Pañikålasa¤¤à) consciousness of reunion; conception. impurity; perception of loathsomeness. ปฏิสนธิขณะ (Pañisandhikkhaõa) relinking ปฏคิ าหก (Pañiggàhaka) a recipient; one who moment; the initial thought-moment of receives. life; the initial thought-process. ปฏิสนธิวิญญาณ (Pañisandhivi¤¤àõa) rebirth- ปฏฆิ ะ (Pañigha) repulsion; irritation; anger; ill- consciousness; relinking consciousness. will; grudge. ปฏิสวะ (Pañissava) promise; assent. ปฏิสังขรณ (Pañisaïkharaõa) restoration; ปฏิจจสมุ ปบาท (Pañiccasamuppàda) the reparation; repair; mending. Dependent Origination; the Law of Causa- ปฏิสนั ถาร (Pañisanthàra) friendly welcome; tion; the Chain of Causation; the Law of kind reception; hospitality; greeting. Dependent Arising; the Chain of Phenomenal ปฏิสัมภทิ า (Pañisambhidà) (the four) Discri- Cause and Effect; the Conditional Arising mination; analytic insight; Analytical and Cessation of All Phenomena; (the Knowledge; discriminating knowledge. twelve links of) conditioned co-production. ปฏิสัมภิทามรรค (Pañisambhidàmagga) “the Way of Analysis”; the Way of Discri- ปฏิญญาตกรณะ (Pañi¤¤àtakaraõa) doing minating Knowledge”; name of the twelfth according to what is admitted; proceeding division of the Khuddaka Nikàya. on the acknowledgement (by the accused ปฏิสารณียกรรม (Pañisàraõãyakamma) formal monk). act of reconciliation. ปฐมฌาน (Pañhamajjhàna) the first Jhàna; the ปฏิบตั ิ (Pañipatti) the practice. first absorption. ปฏปิ ทา (Pañipadà) path; way; method; mode ปฐมเทศนา (Pañhamadesanà) the First Sermon; the First Discourse. ดู ธัมม- of progress; means of reaching a goal; จักกัปปวัตตนสูตร. practice; line of conduct. ปฐมยาม (Pañhamayàma) the first watch (from 6:00 to 10:00 p.m.) ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ (Pañipadà¤àõa- ปฐมสาวก (Pañhamasàvaka) the first disciple: A¤¤àkoõóa¤¤a. dassanavisuddhi) purity of knowledge and ปฐวีธาตุ (Pañhavãdhàtu) lit. the earth-element; vision of progress. the element of extension; solid; the sub- ปฏปิ ส สทั ธวิ มิ ตุ ติ (Pañipassaddhivimutti) deliver- stratum of matter. ance by tranquillization. ปณธิ าน (Paõidhàna) aspiration; determination; ปฏภิ าคนมิ ติ ต (Pañibhàganimitta) conceptualized resolution. image; counterpart sign; counter image. ปทฏั ฐาน (Padaññhàna) a proximate cause. ปฏภิ าณ (Pañibhàõa) perspicuity; sagacity; ปธาน (Padhàna) effort; exertion; striving; the shrewdness; ready wit. Four Great Efforts. ปปญ จะ(Papa¤ca) diversification; diffuseness; ปฏิภาณปฏิสัมภิทา (Pañibhàõa-pañisambhidà) multiplicity; proliferation. the Discrimination of Sagacity. ปฏมิ า (Pañimà) an image; figure. ปฏิรูปเทสวาสะ (Pañiråpadesavàsa) living in a suitable region; residing in a suitable locality; dwelling in a favourable place. ปฏโิ ลม (Pañiloma) reverse; opposite; contrary; backward; in reverse order. ปฏเิ วธ (Pañivedha) penetration; realization; com-

ปมาทะ, ความประมาท 336 ปสาทะ ปมาทะ, ความประมาท (Pamàda) heedlessness; suffering (or all conditioned things). carelessness; negligence; indolence; remiss- ปริตร (Paritta) verses of protection or safe- ness. guard; protective chants; holy stanzas. ปรจติ ตวิชานน ดู เจโตปรยิ ญาณ. ปรเิ ทวะ (Parideva) lamentation. ปรทารกรรม (Paradàrakamma) adultery; un- ปรนิ พิ พาน (Parinibbàna) the final or complete lawful intercourse with others’ wives. Nibbàna; the complete extinction of all ปรนิมมิตวสวัตดี (Paranimmitavasavattã) the passions; the final release from the round of rebirth; the Great Decease of the Buddha; realm of gods who lord over the creation death (after the last life-span of an Arhant). of others; name of the sixth heavenly ปริพาชก (Paribbàjaka) a wandering religious abode of which Vasavatti is the king. mendicant; wanderer. ปรมตั ถ, ปรมตั ถธรรม (Paramattha) 1. the high- ปริยัติ (Pariyatti) the Scriptures; study of the est good; the highest ideal; the highest Scriptures; the Teachings to be studied. gain; the highest benefit; the final goal; the ปริวาร (Parivàra) “Epitome of the Vinaya”; Absolute Truth; the Ultimate Reality; “the Accessory”; name of the last book of Nibbàna. 2. (the four) Ultimates; Ultimate the Vinaya Piñaka. Realities. ปริวาส (Parivàsa) probation. ปรมัตถสจั จะ (Paramatthasacca) the absolute ปริสญั ุตา (Parisa¤¤utà) the quality of one truth; ultimate truth. who knows the assembly; knowing the ปรโลก (Paraloka) the other world; the world assembly; knowledge of groups of persons. beyond; the world to come. ปลงอาบัติ (âpattidesanà) the confession of an ปรวาที (Paravàdã) the opponent (in argument offence. v. to confess an offence. or controversy.) ปลงอายุสังขาร (âyusaïkhàra-vossajjana) to ประคต (Kàyabandhana) a girdle; waistband. relinquish the vital force; the Buddha’s ประเคน (Sakkacca§ sahatthà deti) v. to pre- announcement of his coming death. sent (something to a monk) with the hand. ปลาสะ (Palàsa) rivalry; envious rivalry; domineering. ประชมุ เพลิง (Citakàlimpana, Sarãrajjhàpana) v. ปลิโพธ (Palibodha) obstruction; hindrance; obstacle; impediment; drawback. to light the funeral pyre. ปวารณา (Pavàraõà) 1. invitation; giving ประทกั ษิณ (Padakkhiõà) respectful clockwise occasion or opportunity; allowance. 2. invitation to ask. 3. invitation to speak; the circumambulation. v. to circumambulate; act of inviting others to advise one or to make a triple circumambulation. speak of one’s offences or any unbecoming ประนมมือ ดู พนมมอื . behaviour; the ecclesiastical ceremony at ประพรม (Abbhukkirati, Si¤cati) v. to sprinkle. the end of the rains retreat, in which monks ประมาท ดู ปมาทะ. invite one another to speak of any offences ปรางค ดู พระปรางค. or unbecoming behaviour they have seen, ปราโมทย (Pàmojja) delight; joy; gladness; heard or suspected to have been committed cheerfulness. during the rains. v. to invite to ask or to ปริจจาคะ (Pariccàga) giving up; sacrifice. speak. ปริเฉท (Pariccheda) a chapter; fascicule. ปสาทะ (Pasàda) confidence; satisfaction; joy; ปรญิ ญา (Pari¤¤à) accurate or exact know- calm and clarity of mind; appreciation; faith. ledge; full understanding; comprehension. ปรญิ เญยยธรรม (Pari¤¤eyyadhamma) that which is to be known accurately; that which should be understood or comprehended, i.e.

ปหาตพั พธรรม 337 ปาจิตตีย ปหาตพั พธรรม (Pahàtabbadhamma) that which ปจ ฉมิ วาจา (Pacchimavàcà) the last word; the is to be eradicated or abandoned, i.e. the last saying. Cause of Suffering. ปจ ฉมิ โอวาท (Pacchimaovàda) the last instruc- ปหานะ (Pahàna) giving up; abandoning; tion; the last advice or exhortation. removal; eradication; overcoming. ปญ จ- ดู เบญจ-. ปหานปธาน (Pahànapadhàna) the effort to ปญจทวาร (Pa¤cadvàra) the five sense-doors: discard evils that have arisen; the effort to overcome unwholesome states. eye, ear, nose, tongue and body. ปญ ญา (Pa¤¤à) wisdom; knowledge; insight; ปกษ (Pakkha) a fortnight; one half of the lunar month; (lunar) half-month. discernment. ปญ ญาจกั ษุ (Pa¤¤àcakkhu) the Eye of Wisdom. ปจจยาการ (Paccayàkàra) “the Mode of ปญ ญาวมิ ตุ ติ (Pa¤¤àvimutti) liberation through Dependency.” ดู ปฏิจจสมุปบาท. wisdom; emancipation through insight. ปจ จเวกขณ (Paccavekkhaõa) reflection; con- ปญญาสมั ปทา (Pa¤¤àsampadà) achievement sideration; reviewing. of wisdom; the blessing of higher knowledge. ปจจนั ตประเทศ (Paccantadesa) the out-skirts ปญญาสิกขา ดู อธิปญญาสิกขา. of a country; bordering regions. ปญหา (Pa¤hà) a question; inquiry; problem. ปฏ ฐาน (Paññhàna) “the Book of Causal Rela- ปจจยั (Paccaya) 1. condition; aiding condi- tion; factor. 2. (the four) requisites, viz., tions”; name of the seventh book of the clothing, food, dwelling and medicine; Abhidhamma Piñaka. necessities. ปณ ณตั ติวัชชะ (Paõõattivajja) formulated fault; breach of the training rules; that which is ปจจัยสันนิสิตศีล (Paccayasannissitasãla) dis- blamable by the regulation. เทยี บ โลกวัชชะ. cipline as regards the four requisites; con- ปต ตานุโมทนา (Pattànumodanà) rejoicing in duct in connection with the necessities of life. others’ merit. ปจจคุ มน (Paccuggamana) rising to receive. ปตตานุโมทนามัย (Pattànumodanàmaya) ปจจุทธรณ (Paccuddharaõa) to give up the (merit) connected with, or to be gained use (of an old robe); remove; revoke. through, rejoicing in others’ merit. ปจจุปฏฐาน (Paccupaññhàna) appearance; ปตติทาน (Pattidàna) giving of merit; transference of merit; letting others share mode of appearance; phenomenon. or participate in doing good. ปจ เจกพทุ ธะ (Paccekabuddha) a private Buddha; ปตติทานมัย (Pattidànamaya) (merit) con- nected with, or to be gained through, the a Silent Buddha; a Buddha who has won giving out of one’s accumulated merit; the enlightenment by himself, but does not teach transference of merit or letting others share others; one who gains liberation for himself in doing good as a way of making merit. alone. ปพพชั ชา ดู บรรพชา. ปจฉิมพรรษา (Pacchimikà) the later period for ปพ พาชนยี กรรม (Pabbàjanãyakamma) the act keeping the rains. of banishment; exile; the punishment made ปจฉาภัต (Pacchàbhatta) afternoon; after the to a monk deserving to be expelled. mealtime of the monk. ปสสัทธิ (Passaddhi) tranquillity; quietude; ปจ ฉาสมณะ (Pacchàsamaõa) a junior monk calmness; repose; serenity; relaxation. who walks behind a senior on his rounds; ปส สาสะ (Passàsa) out-breathing; exhalation. accompanying monk; attendant. ปาจติ ตีย (Pàcittiya) 1. “Minor Offences”; one ปจ ฉิมชาติ (Pacchimajàti) the last birth. ปจ ฉมิ ยาม (Pacchimayàma) the last watch (from 2:00 to 6:00 a.m.).

ปาฏเิ ทสนียะ 338 เปยยวัชชะ of the books of the Vinaya; 2. an offence speech. entailing expiation. ปสุณวาจา (Pisuõavàcà) malicious speech; ปาฏิเทสนียะ (Pàñidesanãya) an offence to be confessed. slandering; tale-bearing. ปต ิ (Pãti) joy; rapture; delight; zest; interest. ปาฏโิ มกข, ปาตโิ มกข (Pàñmokkha, Pàtimokkha) ปคุ คลบญั ญตั ิ (Puggalapa¤¤atti) “Description of “the Fundamental Precepts”; the funda- Individuals”; “Designation of Individuals”; mental rules of the Order; the 227 discipli- name of the fourth book of the Abhi- nary rules binding on Bhikkhus; a collection dhamma Piñaka. of the fundamental precepts of the Order ปุคคลัญตุ า (Puggala¤¤utà) the quality of recited every fortnight; fortnightly recitation of one who knows individuals; knowing the the fundamental precepts; Disciplinary Code. individual; knowledge of individuals. ปคุ คลาธิษฐาน ดู บุคคลาธิษฐาน. ปาฏิโมกขสังวรศีล, ปาติโมกข~ (Pàñimokkha- ปุจฉาวสิ ชั ชนา (Pucchàvissajjanà) catechism; question and answer. sa§varasãla) discipline as prescribed by the ปุถุชน (Puthujjana) a worldling; worldly Pàñimokkha; moral discipline as regards person; ordinary man. the Fundamental Precepts; restraint with ปพุ พ- ดู บพุ พ-. regard to the monastic disciplinary code. ปุพเพกตปุญญตา (Pubbekatapu¤¤atà) the ปาฏหิ ารยิ  (Pàñihàriya) marvel; wonder; miracle. state of having done meritorious actions ปาณาติบาต (Pàõàtipàta) taking life; killing. in the past; to have done good deeds in ปาพจน (Pàvacana) the fundamental text; the the past; having prepared oneself with Scriptures; the Dhamma and the Vinaya; good background. the Doctrine and the Discipline. ปาโมชช ดู ปราโมทย ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ (Pubbenivàsànussati¤àõa) ปาราชกิ (Pàràjika) 1. “Major Offences”; the first of the two divisions of the Sutta- Reminiscence of Past or Previous Births; vibhaïga of the Vinaya. 2. a grave offence the recollection of former lives; super- involving expulsion from monkhood; normal knowledge which enables one to Defeat. 3. one who has committed the remember the various past courses of grave offence of expulsion; defeated one. one’s own existences. ปาริสทุ ธศิ ีล (Pàrisuddhisãla) the four kinds of ปุรมิ พรรษา (Purimikà) the earlier period for Higher Sãla; the fourfold moral purity; keeping the rains. morality for purification; morality consist- ปชู นียบุคคล (Påjanãyapuggala) a venerable ing in purity. person; person worthy of honour; one ปฎ ก (Piñaka) a basket; any of the three main entitled to homage. divisions of the Pàli Canon. ดู ไตรปฎ ก. ปชู นยี วตั ถุ (Påjanãyavatthu*) an object of worship. ปดทอง (Suvaõõàlepa) v. to gild; cover with ปชู นยี สถาน (Påjanãyaññhàna*) a place of wor- gold leaf; put a gold leaf on. adj. gilded; ship; place of sanctity; religious place; covered with gold leaves. shrine; holy or sacred place; sanctuary. ปตตวิ สิ ยั , เปตตวิ ิสยั (Pittivisaya, Pettivisaya) the ปูชา ดู บชู า. plane of the departed; the world of manes; ปูรณมี (Puõõamã) the full-moon day. the realm of ghost-beings. เปตวัตถุ (Petavatthu) “Stories of the ปตฆุ าต (Pitughàta) patricide. Departed”; name of the tenth division of ปน โต (Bhattahàrikà*) food carrier; tiffin carrier. the Khuddaka Nikàya. ปย วาจา (Piyavàcà) pleasant speech; kindly เปยยวชั ชะ (Peyyavajja) lit. “drinkable words”;

เปรต 339 พรหม kindly speech. examination of any of the seven higher (3 to เปรต (Peta) a departed being; ghost; ghost- 9) grades of Pali studies; eccl. graduate of Pali studies; Pali graduate; Pali scholar. being; hungry ghost; the ghost of the departed. เปสุญวาท ดู ปส ุณวาจา. เปรยี ญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*) one versed or learned in Pali studies; one who has passed the ผ ผรณาปต ิ (Pharaõàpãti) rapture; diffused rapture. discarded cloth; hold a Forest-Robe ผรสุ วาจา (Pharusavàcà) harsh speech; harsh Presentation Ceremony. ผาอาบ (Udakasàñikà) a bathing-cloth. language. ผาอาบน้าํ ฝน (Vassikasàñikà) cloth for the ผล (Phala) fruit; result; consequence; effect. rains; rains-cloth. ผัสสะ (Phassa) contact; touch; mental im- ผกู สมี า (Sãmàsammati) v. to establish the boundary of the Sangha communion area. n. pression. consecration of the Assembly Hall boundary. ผา กราบ (Abhivàdanacela*) cloth for placing the เผดยี ง (Nimanteti) v. to invite (monks), espe- cially for a collective action. forehead on when bowing down; prostrating เผยแผ (Pakàsana, Vipulakaraõa) propagation; cloth. dissemination; spreading. ผาณติ (Phàõita) treacle; molasses; sugar. แผเมตตา (Mettàya pharaõà) radiation of loving-kindness. v. to wish others (or all ผาปา (Pa§sukåla-cãvara, Assàmika-vattha) beings) to be well and happy. แผสวนกุศล ดู ปต ติทาน, อุทศิ กศุ ล. “Forest Robe”; (probably, ผา ปา ชา ) cloth โผฏฐัพพะ (Phoññhabba) tangible object. discarded in the forest or on a charnel ground; discarded cloth; (T,) a robe left for the monks to take as a discarded cloth. v. (ทอดผาปา ) to leave a robe (together with other offerings) for the monks to take as a ฝ ฝง ลกู นมิ ติ (Sãmànimittanidhàna) ceremony of ฝาบาตร (Pattapidhàna) lid or cover for an depositing boundary marking stones; burial alms-bowl; alms-bowl lid. of boundary markers. พ พนมมือ (A¤jali§ karoti) v. to lift the joined พร (Vara) boon; blessing; favour. palms as a token of reverence; put the พรต (Vata) ascetic practice; religious observance. hands together (at the chest or forehead) in salutation. พรมน้ํามนต (Parittodaka-abbhukkiraõa*; ~- พยากรณ (Vyàkaraõa) answer; explanation; si¤cana*) to sprinkle the holy water. declaration; exposition; prediction. พรรษา (Vassa) a year; rainy season; the พยาธิ (Byàdhi) disease; sickness; ailment. rains; rains-retreat; rains-residence; the พยาบาท (Byàpàda) ill-will; hatred; malevo- Buddhist Lent. พรหม (Brahma) 1. (in Hinduism) Brahma; the lence; aversion. Creator; the Universal Self. 2. (in พยายาม, ความ (Vàyàma) effort; exertion; striv- Buddhism) a divine being of the Form Sphere or of the Formless Sphere; brahma ing; endeavour.

พรหมจรรย 340 พธิ กี รรม god; happy and blameless celestial being; พระปรางค (Thåpa) (round-topped) towerlike inhabitant of the higher heavens. stupa with a pronged crownpiece; Phra Prang. พรหมจรรย (Brahmacariya) the Holy Life; sublime life; religious life; celibate life; พระผูมพี ระภาค (Bhagavà) the Blessed One; chaste life; strict chastity; Brahma-faring. the Exalted One. พรหมจารี (Brahmacàrã) one who leads a holy or chaste life; celibate; Brahma-farer. พระพทุ ธเจา (Buddha) the Buddha; Lord พรหมทัณฑ (Brahmadaõóa) lit. sublime Buddha; the Enlightened One; the punishment; punishment by suspending or Awakened One. breaking off conversation and communication; sanctioned punishment by silent treatment. พระพทุ ธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s พรหมโลก (Brahmaloka) the Brahma world; footprint. the Fine-Material and Immaterial Worlds. พรหมวิหาร (Brahmavihàra) (the four) Divine พระพทุ ธปฏมิ า (Buddhapañimà) a Buddha image. States (of mind); the four noble พระพุทธรปู (Buddharåpa) the figure of the sentiments; the Highest Conduct; the sublime states of mind. Buddha; a Buddha image. พระ- ตัด “พระ” ออกแลว ดใู นลาํ ดับของคําน้ัน ๆ. พระพุทธศาสนา (Buddhasàsana) Buddhism; พระ (Bhikkhu, Pabbajita) 1. title used when speaking of a Buddhist monk; venerable. the teaching of the Buddha. 2. a Bhikkhu; Buddhist monk; monk; (in พระสงฆ (Saïgha) 1. Saïgha; the Order; the other religions) a priest; minister; clergy- man; etc. monastic order. 2. (T.) a monk. พระครู (Garuññhàniyabhikkhu*) the title of a พระไสยาสน ดู พระนอน. monastic dignitary lower than Chao Khun; พราหมณ (Bràhmaõa) a Brahmin; man of the Phra Khru; Venerable Teacher. พระเครื่อง (Khuddakabuddhapañibimba*) a Brahmin caste; a priest. small Buddha image (often used as an พละ (Bala) power; strength; health; energy. amulet or talisman); amuletic Buddha image. พลี (Bali) religious offering. พระธรรม (Dhamma) Dhamma; Dharma; the พหุลกรรม (Bahulakamma) ดู อาจิณณกรรม. Doctrine; the Teachings; the Law; the Norm. พหสู ูต (Bahussuta) one who has great know- พระนอน (Sãhaseyyàkappakabuddhapañimà*, ledge; a very learned man; well-taught man; man of great learning. Sayànapañimà*) Reclining Buddha. พัดยศ (Cittavãjanã, òhànantaravãjanã) an พระบรมศาสดา (Satthu) the Master; the ornamental long-handled fan used as insignia of a monastic rank; fan as rank Teacher; the Great Master; the Buddha. insignia; rank fan; official fan; fan insignia. พระบูชา (Patiññhànabuddhapañimà*) a Buddha พทั ธสมี า (Baddhasãmà) boundary established by the Saïgha; consecrated area; con- image of a larger size fit to be placed secrated place of assembly; (T,) con- more or less permanently for worship; secrated assembly hall. Buddha image (to be) set (on an altar) for พับเพียบ (Aóóhapallaïkanisajjà) v. to sit flat worship; altar Buddha-image. with both legs tucked back to one side; พระประธาน (Padhànabuddhapañimà*) the sit side-ways. principal Buddha image (in the Uposatha พาล (Bàla) a fool; spiritually defective person. hall); main Buddha image. พาหุสัจจะ (Bàhusacca) much learning; great learning; profound knowledge. พธิ ี (Vidhàna) arrangement; performance; cere- mony. พิธกี ร (Vidhikara*) master of ceremonies. พธิ กี รรม (Påjàvidhi, Càrittaniyama*) rite; ritual;

พธิ หี ลวง 341 ฟุง ซา น, ความ ceremony. (B.E.). พิธีหลวง ดู ราชพธิ .ี พุทธศาสนา ดู พระพทุ ธศาสนา. พินท,ุ พนิ ทุกัป ดู กัปปพินท.ุ พุทธศาสนิกชน (Buddhamàmaka) a Buddhist; พชี นิยาม (Bãjaniyàma) physical organic order; adherent of Buddhism. biological laws. พทุ ธันดร (Buddhantara) a Buddha-interval; พทุ ธะ (Buddha) the Buddha; a Buddha; enlight- the period between the appearance of one ened one. Buddha and the next. พทุ ธกาล (Buddhakàla) the time of the Buddha พทุ ธานุสติ (Buddhànussati) recollection of the Buddha; reflection on the virtue of the (or a Buddha); the advent of the Buddha. Buddha. พุทธกจิ (Buddhakicca) the Buddha’s daily พุทธาวาส (Buddhàvàsa*) ‘residence of the Buddha’; the sanctuary or public precincts routine; duty of the Buddha. of a monastery. พทุ ธคณุ (Buddhaguõa) the quality (virtue or พทุ ธจิ ริต (Buddhicarita) the intellectual; the wise; one whose behaviour or character is character) of the Buddha. wisdom; an intelligent-natured person. พทุ ธจรยิ า (Buddhacariyà) the Buddha’s conduct; เพล (Pacchimabhattakàla*) the limited time for the second and last meal of the monk; the Buddha’s course of conduct; the Buddha’s lunchtime for Buddhist monks, (11.00 A.M. career or style of life; the Buddha’s life to 12.00 noon); forenoon meal. activities; the way of the Buddha. แพศย (Vessa) a member of the third caste; พทุ ธจกั ร (Buddhacakka) the Buddhist monastic merchant and agriculturalist; tradesfolk. order. โพชฌงค (Bojjhaïga) (the seven) Constituents พทุ ธบริษัท (Buddhaparisà) the Buddhist assem- (or Factors) of Enlightenment; enlighten- bly; the four assemblies of Buddhists; ment factors. Buddhists (collectively). โพธิ์ (ตน ไม) (Bodhirukkha) the “Bo” tree; the พทุ ธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s footprint. Bodhi Tree; pipal tree; the Ficus Religiosia. พุทธปฏมิ า ดู พระพทุ ธปฏิมา. โพธญิ าณ (Bodhi¤àõa) Enlightenment; supreme พุทธประวตั ิ (Buddhapavatti*) the life of the knowledge. Buddha; life-story of the Buddha. โพธิปก ขิยธรรม (Bodhipakkhiya-dhamma) (the พทุ ธพจน (Buddhavacana) the words (or teach- thirty-seven) qualities contributing to ing) of the Buddha; the Buddha’s sayings. enlightenment; virtues partaking of พุทธภาษิต (Buddhabhàsita) what was said by enlightenment. the Buddha; the Buddha’s sayings. โพธสิ ัตว, พระ (Bodhisatta) the Bodhisatta; พุทธมามกะ (Buddhamàmaka) one devoted to Bodhisattva; a Buddha-to-be; Enlighten- the Buddha; one who professes Buddhism; ment-being; candidate for Buddhahood; Buddhist. one who has resolved to attain enlighten- พทุ ธรปู ดู พระพุทธรปู . ment for the helping of his fellow beings. พุทธวงศ (Buddhava§sa) “the History of the Buddhas”; name of the fourteenth division of the Khuddaka Nikàya. พุทธศกั ราช (Buddhasaka*) the Buddhist Era ฟ ฟนเฟอ น (muññhassati) confused; muddled; into oblivion. deranged. ฟุงซาน, ความ (uddhacca) restlessness; dis- ฟน เฟอ น, ความ (sammosa) confusion; falling traction; flurry.

ภควา 342 มนษุ ย ภ ภควา ดู พระผูม พี ระภาค. ภาวนามยปญญา (Bhàvanàmayapa¤¤à) wis- ภพ (Bhava) becoming; existence; process of dom resulting from mental development; understanding through practice. becoming; state of existence. ภยาคติ (Bhayàgati) wrong way of behaviour ภาวนามัย (Bhàvanàmaya) (merit) gained through, or connected with, meditation; consisting in fear; prejudice caused by fear. merit accomplished by mental culture; ภวตณั หา (Bhavataõhà) craving for existence; mental culture as a way of making merit. craving for rebirth; craving for sensual pleas ภาเวตัพพธรรม (Bhàvetabbadhamma) that ures connected with the view of eternalism. which is to be developed, i.e. the Noble ภวังค (Bhavaïga) life-continuum; the Eightfold Path. subliminal consciousness; constituent of becoming; the passive state of mind. ภาษติ (Bhàsita) a saying. ภังคะ (Bhaïga) dissolution; cessation; ภกิ ขา (Bhikkhà) alms; begged food. dissolving or waning moment. ภกิ ขาจาร (Bhikkhàcàra) going about for alms; ภัณฑาคารกิ (Bhaõóàgàrika) a store-keeper or treasurer. begging for alms. ภณั ฑูกรรม (Bhaõóåkamma) close shaving; act ภิกษุ (Bhikkhu) a Bhikkhu; Bhikshu; Buddhist of shaving close. ภัต (Bhatta) food; meal; boiled rice. monk. ภัตกจิ (Bhattakicca) taking a meal. ภิกษุณี (Bhikkhunã) a Bhikkhuni; Bhikshuni; ภตั ตเุ ทศก (Bhattuddesaka) one in charge of the distribution of food; an elder who Buddhist nun. supervises the distribution of food; super- ภตู (Bhåta) 1. the elements of which the body intendent of meals; issuer of meals. ภัย (Bhaya) fear; fright; danger. is composed. ดู มหาภตู รปู 2. a living being; ภาวะ (Bhàva) fixed nature; condition; state of born creature. 3. a ghost. 4. an Arahant. being. ภมู ิ (Bhåmi) 1. ground; plane; stage; level. 2. ภาวนา (Bhàvanà) development; mental cul- plane of existence; plane of consciousness. ture; meditation. เภสัช (Bhesajja) medicine; drug. ภาวนาปธาน (Bhàvanàpadhàna) the effort to โภคะ (Bhoga) wealth; riches; possession; develop unrisen good; the effort to de- enjoyment. velop wholesome states. โภชนะ (Bhojana) food; meal. โภชนยี ะ (Bhojanãya) fit to be eaten; soft food. โภชเนมัตตัญุตา (Bhojanematta¤¤utà) mod- eration in eating. ม มงคล (Maïgala) festivity; good omen; auspice; cation; verbal formulas used as incantations in auspicious ceremony; (the thirty-eight) the magic of sound. ดู สวดมนต. blessings. adj. auspicious. มนะ, มโน (Mana) mind; thinking function; thinking faculty. มณฑป (Maõóapa) a pavilion; temporary shed; มนสิการ (Manasikàra) attention; pondering; square spired pavilion. attentiveness; advertence; mental appli- cation; reflection. มทะ (Mada) intoxication; pride; sexual excess. มนุษย (Manussa) a human being. มนต, มนตร (Manta) a charm; spell; incan- tation; sacred or magical formula or invo-

มนษุ ยธรรม 343 มทั ทวะ มนุษยธรรม (Manussadhamma) humanity; มหานิกาย (Mahànikàya*) the Mahànikàya virtue of man; the Five Precepts. Sect; “Great Sect”; Greater Sub-Order (of the Thai Monkhood); greater denomination. มนุษยโลก (Manussaloka) the human world; เทยี บ ธรรมยตุ . the human realm; the world of humans. มหาบรุ ษุ (Mahàpurisa) Great Man. มโนกรรม (Manokamma) mental action; action มหาปุริสลักษณะ (Mahàpurisalakkhaõa) (the done by mind. thirty-two) marks of the Great Man. มโนทวาร (Manodvàra) the mind-door; mind- มหาภิเนษกรมณ (Mahàbhinikkhamana) the avenue. Great Renunciation; the going forth of the มโนทุจริต (Manoduccarita) evil mental action; Bodhisatta into the homeless life. evil of mind or thoughts; misconduct by มหาภูตรูป (Mahàbhåtaråpa) (the four) primary mind; mental misconduct. elements; great essentials; material qualities of matter. มโนธาตุ (Manodhàtu) the mind-element; มหายาน (Mahàyàna) “the Great Vehicle”; the element of apprehension; the ideational faculty. school of the Great Vehicle (of salvation); the Northern School of Buddhism. มโนมยิทธิ (Manomayiddhi) the magic power มกั ขะ (Makkha) depreciation of another’s of the mind; mind-made magical power. worth; detraction. มกั นอย, ความ ดู อัปปจฉตา. มโนวญิ ญาณ (Manovi¤¤àõa) mind-consciousness; มคั คะ ดู มรรค. the mind cognition. มังสวริ ัติ (Ma§savirati*) abstinence from meat; vegetarianism. มโนวิญญาณธาตุ (Manovi¤¤àõadhàtu) mind- มัจจุ (Maccu) death. consciousness element. มจั จรุ าช (Maccuràja) the king of death; the Death. มจั ฉรยิ ะ (Macchariya) meanness; avaricious- มโนสังขาร ดู จติ ตสงั ขาร. ness; stinginess; possessiveness. มโนสจุ รติ (Manosucarita) good mental action; มัชชะ (Majja) an intoxicant. มชั ฌมิ ะ (Majjhima) middler; a monk who has been good conduct in thought. ordained between 5 and just under 10 years. มมงั การ (Mamaïkàra) lit. the making of the มัชฌิมนิกาย (Majjhimanikàya) “Collection of Middle-length Discourses”; “Further utterance ‘my’; selfish attachment; the Dialogues of the Buddha”; name of the notion of ‘my’; ‘my’-making. เทยี บ อหังการ. second of the five main divisions of the มรณะ (Maraõa) death. Sutta Piñaka. มรณภาพ (Maraõabhàva*) death (of a monk or มัชฌมิ ประเทศ ดู มธั ยมประเทศ. novice). มชั ฌมิ ยาม (Majjhimayàma) the middle watch มรณสติ (Maraõasati) mindfulness of death; (from 10:00 p.m. to 2:00 a.m.). meditation on death. มชั ฌิมาปฏปิ ทา (Majjhimà pañipadà) the Middle มรรค (Magga) the Path; the Way; the Noble Path; the Middle Way; the via media; the Path; the Noble Eightfold Path; the Path golden mean. ดู มรรค. leading to the Cessation of Suffering. มั ตตั ญ ุ ตา (Matta¤¤utà) moderation; มรรคนายก (Magganàyaka*) lay leader of a temperance; sense of proportion. congregation (or, of a Wat lay community). มทั ทวะ (Maddava) gentleness; softness. มละ (Mala) dirt; impurity; stain; refuse; dust. มหา (Mahà*) the title of a เปรยี ญ. มหาชาติ (Mahàjàtaka) the Great Birth Story; story of the Buddha when he was born as Prince Vessantara. ดู เทศนม หาชาติ. มหาเถรสมาคม (Mahàtherasamàgama*) Mahathera Council; Council of Elders; the Sangha Supreme Council.

มัธยมประเทศ 344 ยา ม มัธยมประเทศ (Majjhimadesa) the middle gratulation. country including the Ganges basin. มสุ าวาท (Musàvàda) false speech; lying. มลู กรรมฐาน (Måla-kammaññhàna) basic medi- มาฆบชู า (Màghapåjà) Worship on the Full-Moon Day of the third lunar month in commem- tation subject (comprising the five exposed oration of the Great Assembly of Disciples. parts of the body, viz., head hair, body hair, nails, teeth and skin). มาตาปต อุ ปุ ฏ ฐาน (Màtàpituupaññhàna) the support มูลบัญญัติ (Pa¤¤atti, Målapa¤¤atti) root- of mother and father; ministering to parents; regulation; main rule; principal or primary rule. looking after parents. เมตตา (Mettà) loving-kindness; friendliness; goodwill. มาติกา (Màtikà) 1. matrix; schedule; list; เมถนุ ธรรม (Methunadhamma) sexual inter- heading. 2. (T,) funeral chanting (of Abhi- course; coupling; coitus. dhamma matrices or schedules). เมรุ ดู จติ กาธาน. เมาล;ี โมลี (Moli) topknot (of hair on the crown มาตคุ าม (Màtugàma) a woman; womenfolk; of the head). women (collectively). โมกขธรรม (Mokkhadhamma) salvation; deliver- ance; freedom. มาตฆุ าต (Màtughàta) matricide. โมกษะ (Mokkha) salvation; release; deliver- มานะ (Màna) conceit; pride; inordinate feel- ance; liberation; the state of disentangle- ment; release; freedom. ing; lust for power. โมหะ (Moha) delusion; ignorance; dullness. มานตั (Mànatta) penance. โมหจรติ (Mohacarita) the unintelligent; the มายา (Màyà) illusion; deceit; trick; the display ignorant; one whose habit is infatuation; a man of foolish habits; the stupid- or dull- of an illusion. natured; one of deluded temperament. มาร (Màra) the Evil One; Death; the Tempter. โมหาคติ (Mohàgati) wrong way of behaviour มจิ ฉาทฏิ ฐิ (Micchàdiññhi) wrong view; false view. consisting in delusion; prejudice caused มติ รปฏริ ูปก (Mittapañiråpaka) a false friend; by delusion or stupidity. one pretending to be a friend. มิทธะ (Middha) torpor; drowsiness; languor. มขุ บาฐ; มขุ ปาฐะ (Mukhapàñha) word of mouth; verbal recital; oral tradition. มทุ ติ า (Mudità) sympathetic joy; altruistic joy. มุทิตาจิต, การแสดง (Muditàkamma*) con- ย ยกชอ ฟา , พธิ ี (Kaõõikàropana*) (T.) the cere- ance of phenomena of opposite character mony of mounting the gable-finial. in pairs, as streaming forth of fire and water at the same time. ยถาภูตญาณทัศนะ (Yathàbhåta¤àõadassana) ยศ (Yasa) glory; fame; repute; success; honour; high position. absolute knowledge; the knowledge and ยกั ษ (Yakkha) 1. a demon. 2. an attendant of vision according to reality; knowing and Kuvera or Vessavaõa. 3. a messenger of Yama. seeing things as they are. 4. a fallen angel; deity. 5. Sakka. 6. any of the ยม (Yama) the Lord of the Underworld; ruler Four Great Kings. 7. the individual soul. of the kingdom of the dead; death. ยญั (Ya¤¤a) 1. (in Hinduism) sacrifice; offerings. ยมก (Yamaka) “The Book of Pairs”; name of 2. (in Buddhism) alms-giving; charity. the sixth book of the Abhidhamma Piñaka. ยา ม (Thavikà) a small bag in which the monk ยมกปาฏหิ ารยิ  (Yamakapàñihàriya) the Twin carries things; a monk’s bag; satchel. Wonder; the Twin Miracle; the miracle of the double appearances, consisting in the appear-

ยามา 345 ลักษณะ ยามา (Yàmà) the realm of the Yàma gods; tance of about 10 miles, or 16 kIlometres. name of the third heavenly abode, of โยนิ (Yoni) 1. origin; way of birth; place of which Suyàma is the king. birth; realm of existence; source; (the four) เยภุยยสิกา (Yebhuyyasikà) decision according Modes of Births. 2. thoroughness; know- to the majority. ledge; insight. โยนิโสมนสิการ (Yonisomanasikàra) proper โยคะ (Yoga) 1. effort; endeavour; application; attention; systematic attention; having undertaking. 2. bond; tie; attachment. thorough method in one’s thought; proper consideration; wise consideration; thor- โยคาวจร (Yogàvacara) one who practises ough attention; critical reflection; genetical spiritual exercise; meditator. reflection; analytical reflection. โยม (Posã) appellation used by a monk for โยคี (Yogã) one who devotes himself to his parents or his patron or supporter. spiritual things; an earnest student; one devoted to mental training; meditator. โยชน (Yojana) a measure of length; a dis- ร รส (Rasa) 1. taste; sapid object; flavour. 2. ter (of monks); Chao Khun. function. ริษยา ดู อิสสา. รปู (Råpa) 1. matter; form; material; body; ระเบยี ง [โบสถว หิ าร] (Mañha, Samanta-paghaõa) shape; corporeality. 2. object of the eye; cloister. visible object. รตั นตรยั (Ratanattaya) the Triple Gem; the รูปฌาน (Råpajhàna) Jhànas (Absorptions) of the Fine-Material Sphere. Triple Jewel; the Three Jewels. รูปราคะ (Råparàga) desire for life in the world รตั ตญั ู (Ratta¤¤å) an elder of long standing. of form; craving for form; attachment to ราคะ (Ràga) lust; passion; excitement; greed; realms of form; greed for fine-material existence. attachment. รปู โลก (Råpaloka) the world of form; the ราคจรติ (Ràgacarita) the lustful; one whose Form Sphere. รปู ารมณ (Råpàrammaõa) visible object. habit is passion; one of passionate behav- รูปาวจรภมู ิ (Råpàvacarabhåmi) the Plane of iour; the lustful-natured; one of lustful Form; the Form Plane; Fine-Material Sphere. temperament. เรย่ี ไร, การ (Samantayàcanà*) request for dona- ราชพลี (Ràjabali) offering to the king or the tion; collection of voluntary contributions. government, as by paying taxes. เรือนแกว (ratanaghara*) back plate ราชพิธี (Ràjavidhi*, Ràjapåjàvidhi*) a royal ceremony. ราชาคณะ, พระ (Ràjàgaõayati, Cåëasaïgharàjà*) (a dignitary belonging to) the Royal Chap- ฤทธิ์ ดู อิทธิ. ฤ ฤษี (Isi) an ascetic; sage; seer. ล ลอยกระทง (Puñaplàvana*) ‘leaf-vessel float- ลักษณะ (Lakkhaõa) a characteristic; sign; ing’; the Loy Krathong Festival. mark; distinguishing mark; prognosticative

ลัทธิ 346 วันปวารณา mark; quality. hended in the world; that which is blam- ลัทธิ (Laddhi) a theory; view; doctrine. able by the world. เทียบ ปณ ณัตตวิ ชั ชะ. ลาภ (Làbha) gain; acquisition. โลกาธิปไตย (Lokàdhipateyya) dependence on ลาสิกขา (Sikkha§ paccakkhàti) to give up the public opinion; following the influence of the world; supremacy of the world; dom- Training; leave monkhood. ดู สกึ . inant influence by (the censure of) the world. ลกู นิมิต (Sãmà-nimitta, Nimitta) a boundary โลกยิ ะ (Lokiya) adj. mundane; worldly; belong- ing to the world. marker, boundary-marking stone. โลกตุ ตระ (Lokuttara) adj. supramundane; tran- ลขู ปั ปมาณิกา (Låkhappamàõikà) those who scendental; beyond these worlds. โลกตุ ตรธรรม (Lokuttaradhamma) (the nine) measure or judge by shabbiness; those supramundane states: the Four Paths, the whose faith depends on shabbiness or Four Fruits and Nibbàna. miserable life. โลกตุ ตรภมู ิ (Lokuttarabhåmi) the Supramundane โลก (Loka) the world; a world; plane of existence. Plane (of consciousness). โลกธรรม (Lokadhamma) (the eight) worldly โลภะ (Lobha) greed; covetousness; acqui- conditions; things of the world; worldly sitiveness. vicissitudes. โลหติ ุปบาท (Lohituppàda) wounding of a โลกธาตุ (Lokadhàtu) a unit of the Universe; Buddha; causing a Buddha to suffer a world; sphere; another term for Cakkavàla. contusion or to bleed. โลกบาล ดู จาตุมหาราช. โลกวัชชะ (Lokavajja) worldly fault; breach of the ordinary moral law; action repre- ว วจีกรรม (Vacãkamma) verbal action; deed by วดั (Vihàra, âràma) Wat; a monastery; temple- word; action performed by speech. monastery; (mis.) temple. วจที วาร (Vacãdvàra) speech as a door of วัดราง (Su¤¤avihàra*) deserted monastery; action; speech-door. uninhabited monastery. วจีทุจริต (Vacãduccarita) misbehaviour in วดั ราษฎร (Gàmikavihàra*) private monastery; words; misconduct by speech; verbal mis- community monastery. conduct. วัดหลวง (Ràjavaravihàra*, Ràjàvàsa*) royal วจีวิญญัติ (Vacãvi¤¤atti) verbal intimation; monastery. verbal expression. วตั ถกุ าม (Vatthukàma) objective sensuality; วจสี งั ขาร (Vacãsaïkhàra) verbal formation, i.e. lovely sense-objects; sensual pleasures. Vitakka and Vicàra; verbal volition. วัตถุมงคล (Maïgalavatthu*) amulet; talisman; วจสี จุ รติ (Vacãsucarita) good action in speech; fetish; lucky piece; charm; good-luck charm. good conduct in word. วตั ร (Vatta) duty; service; function; monastic วรรค (Vagga) a group; party; chapter of a book. daily routine or service; custom; observance. วรรณะ (Vaõõa) 1. colour of the skin; appear- วันโกน (Kesoropaõadivasa*) Shaving Day; the ance; complexion; beauty. 2. caste. 3. eve of a Buddhist holy day. fame; repute วจั จกุฎี (Vaccakuñã) ดู ถาน. วนั เขา พรรษา (Vassåpanàyikàdivasa) the first วัฏฏะ (Vañña) the round of rebirth; the round day of the rains-retreat; beginning of the of existences; the cycle of rebirth. rains-residence; Rains-Entry Day. วัณณะ ดู วรรณะ. วนั ปวารณา (Pavàraõàdivasa) the last day of the rains-residence, on which the Pavàraõà

วันพระ 347 วิภวตณั หา ceremony is performed; Pavàraõà Day. วติ ก (Vitakka) initial application; thought วนั พระ (Uposathadivasa) the Buddhist holy conception; thought. day; Buddhist Sabbath; day of merit-making; วติ กจรติ (Vitakkacarita) the discursive; the observance day. ruminating-natured; one of speculative วนั เพ็ญ (Puõõamãdivasa) the full-moon day. temperament. วันออกพรรษา (Pavàraõàdivasa) the last day of the rains-residence; end of the rains- วถิ จี ติ (Vãthicitta) thought process; process of retreat; Retreat-Ending Day. cognition; a single unit of cognition; differ- วันอโุ บสถ (Uposathadivasa) 1. ดู วนั พระ 2. ent serial processes of cognition; con- observance day; the day on which the scious mind. Fundamental Rules of the Buddhist monks are recited. วินยั (Vinaya) 1. discipline; the monastic วยั (Vaya) 1. (the three) ages; periods of life. regulations; the code of monastic dis- 2. decay; loss. cipline; the rules of discipline of the Order. วัสสูปนายกิ า ดู วันเขาพรรษา. 2. training; guidance. 3. organization; system. วาจา (Vàcà) speech; word; saying. วาทะ (Vàda) theory; saying; doctrine; creed. วนิ ยั ธร (Vinayadhara) one versed in the Dis- วายามะ (Vàyàma) effort; endeavour; exertion; cipline; an expert in the disciplinary code. striving. ดู คณะวินยั ธร. วาโยธาตุ (Vàyodhàtu) lit. the air-element; motion; the element of motion; vibration. วินัยปฎก (Vinayapiñaka) the Basket of วกิ ขมั ภนวมิ ตุ ติ (Vikkhambhanavimutti) deliver- Discipline; the Discipline Basket; the Book ance by suppression. of Discipline. วิกัป (Vikappa) to share ownership (of an extra bowl or robe) with another monk. วินบิ าต (Vinipàta) bad falling; place of suffer- วกิ าล (Vikàla) improper time; wrong time; ing; perdition; birth of demons. unseemly hours; afternoon and night. วิจยั (Vicaya) investigation; (T,) research. วบิ ตั ิ (Vipatti) failure; falling away; misfortune; วิจาร (Vicàra) sustained application; dis- downfall; disadvantage; abortion; invalidity. cursive thinking; deliberation. วจิ ิกิจฉา (Vicikicchà) doubt; perplexity; scep- วิบาก (Vipàka) consequence; effect; result; sis; scepticism; indecision; uncertainty. resultant; fruit. วิชชา (Vijjà) knowledge; transcendental wisdom; the Threefold Knowledge วิปฏิสาร (Vippañisàra) remorse; repentance. วญิ ญตั ิ (Vi¤¤atti) 1. intimation; expression. 2. วิปริณาม (Vipariõàma) change; trans- begging; (unlawful) request (for food and other requisites); hinting. formation; alteration. วญิ ญาณ (Vi¤¤àõa) consciousness; act of con- วิปลาส (Vipallàsa) derangement; perversion; sciousness; (T., mis.) soul; spirit. วิญญาณัญจายตนะ (Vi¤¤àõa¤càyatana) the perversity. Realm of Infinity of Consciousness; the วิปสสนา (Vipassanà) insight; intuitive vision; Realm of Boundless Consciousness. วิญูชน (Vi¤¤å) a wise man. introspection; comtemplation; intuition; insight development. วปิ สสนากรรมฐาน ดู วิปสสนาภาวนา. วปิ สสนาธุระ (Vipassanàdhura) the burden of comtemplation; obligation of insight development; task of meditation practice. วิปสสนาภาวนา (Vipassanà-bhàvanà) insight development. วปิ ากจติ (Vipàkacitta) resultant conscious- ness; kamma resultant. วิภวตณั หา (Vibhavataõhà) craving for self- annihilation; craving for (or attachment to)

วภิ ังค 348 ไวยาวจั กร sensual pleasures connected with the view วิสงุ คามสีมา (Visu§gàmasãmà) a land grant of nihilism; craving for non-existence. (set apart for the Sangha of a monastery); วภิ ังค (Vibhaïga) “the Book of Divisions”; consecrated boundaries; consecrated area; “the Book of Treatises”; name of the concession; a tract of land (now, usually a second book of the Abhidhamma Piñaka. small rectangular plot of ground) officially วิมังสา (Vãma§sà) investigation; reasoning; granted to the Sangha for establishing the reflection; examination; testing. boundaries of the jurisdiction of a community วมิ าน (Vimàna) a celestial mansion; fairy- of monks (now, for consecrating as the site palace. of the Uposatha hall of a monastery). วมิ านวตั ถุ (Vimànavatthu) “Stories of Celestial Mansions”; “Stories of the Mansions”; name วิสุทธิ (Visuddhi) purity; purification; stage of of the ninth division of the Khuddaka Nikàya. purity. วิมุตติ (Vimutti) deliverance; emancipation; release; salvation; liberation; freedom. วิหาร (Vihàra) 1. a dwelling-place (for วิมตุ ตสิ ุข (Vimuttisukha) Bliss of Emancipation; monks); retreat; monastery; abode. 2. a bliss of freedom. state of mind; mode of life. 3. (T,) a temple; วโิ มกข (Vimokkha) ดู วมิ ุตต.ิ repository of Buddha images; Buddha- วริ ตั ิ (Virati) abstinence; (the three) abstinences. image hall; shrine-hall. วิราคะ (Viràga) detachment; dispassionate- ness; absence of lust; destruction of วิหารคด (Mañha; Samantapaghaõa) cloister. passions. วิหิงสาวติ ก (Vihi§sàvitakka) cruel thought; วิริยะ (Viriya; Vãriya) effort; energy; vigour; endeavour; exertion; perseverance. thought of cruelty; thought of violence. วริ ยิ ารมั ภะ (Viriyàrambha) application of exer- เวจกฎุ ี ดู ถาน. tion; stirred-up energy; energetic effort. เวทนา (Vedanà) feeling; sensation. ววิ ฏั ฏ (Vivañña) freedom from rebirth; absence เวทนานปุ สสนา (Vedanànupassanà) the con- of the cycle of existence; Nibbàna. วิวาทาธิกรณ (Vivàdàdhikaraõa) legal ques- templation of feelings; the contemplation of tions concerning disputes; contention (con- sensations; mindfulness as regards feelings. cerning the Doctrine and the Discipline) เวไนย (Veneyya) one who is accessible to วเิ วก (Viveka) seclusion; solitude; detachment. instruction; one who is ready to receive วสิ ังขาร ดู อสงั ขตธรรม. the Teaching (of the Buddha); a tractable วิสัชนา (Visajjanà) answer; explanation; person; trainable person; teachable person. exposition; elucidation. เวยยาวัจจะ (Veyyàvacca) service; helpful วิสัย (Visaya) 1. range; reach; scope; sphere; activity; attention; duty. realm; power; capacity. 2. sense-object. เวยยาวจั จมยั (Veyyàvaccamaya) (merit) to be วสิ าขบชู า (Visàkhapåjà) Worship on the Full- gained through, or connected with, Moon Day of the sixth lunar month in rendering one’s services. commemoration of the Buddha’s Birth, เวร (Vera) enmity; hostile action; hatred; Enlightenment and Passing; the Buddhist revenge. New Year; the Festival of the May Full เวสสะ ดู แพศย. Moon; widely known as Wesak or Vesak, but เวสารัชชะ (Vesàrajja) intrepidity; perfect self- preferably,Vesakh or Wesakh. confidence. เวยี นเทยี น ดู ประทกั ษิณ. ไวยาวจั กร (Veyyàvaccakara) a servant; attend- ant; monks’ agent; one who renders a service; lay bursar (of a monastery).

ศรทั ธา 349 สติวินยั ศ ศรทั ธา ดู สัทธา. ศาสนาจารย (Sàsanàcariya) a religious ศรทั ธาไทย (Saddhàdeyya) a gift of faith; a teacher; moral instructor; missionary. เทยี บ อนศุ าสนาจารย. gift offered through faith. ศาลพระภูมิ (Bhummadevaññhàna*) (guardian-) ศาสนิก (Sàsanika) an adherent; follower. spirit house. ศษิ ยวดั (âràmika, Kappiyakàraka, Bhikkhusissa) ศาลา (Sàlà) hall; pavilion; wayside shelter; monastery boy; monastery pupil; temple study and merit-making hall; public boy; a monk’s pupil. building; preaching hall; multipurpose hall. ศลี (Sãla; Sikkhàpada) 1. morality; moral con- ศาลาการเปรยี ญ ดู การเปรยี ญ. duct. 2. a precept; rule of morality; training rule. ศาสดา (Satthu) a teacher; master; (the Six) ศลี ธรรม (Sãla; Sucarita; âcàra) morality; morals. Teachers; (T,) the founder of a religion. ศีลาจารวตั ร (Sãlàcàravatta*) moral conduct, ศาสดา, พระบรม (Satthu) the Master; the manners and duties; moral habits, mien Great Master; the Teacher. and deportment; the way of behaving and ศาสดาพยากรณ (Anàgatavattu*) a prophet. observing one’s duties. ศาสนสมบัติ (Sàsanasampatti*) ecclesiastical ศูทร (Sudda) a person of the lowest caste; property; temporalities. the workers; those who contribute the ศาสนา1 (Sàsana) teaching; message; doc- necessary physical labour; a Sudra; ser- trine; the Dispensation. vant; menial; workpeople. ศาสนา2 (Samaya, Diññhi, Pàsaõóa) a religion. โศก (Soka) grief; sorrow. ส สกทาคามิผล (Sakadàgàmiphala) the Fruit of Zodiac; Songkran Festival; water-throwing Once-Returning. festival; the traditional Thai New Year. สงเคราะห (Saïgaha) 1. to treat kindly; give สกทาคามมิ รรค (Sakadàgàmimagga) the Path help; favour; aid. 2. to compile; collect; of Once-Returning. comprise; include; group. สงฆ (Saïgha) community; assemblage; a สกทาคามี, พระ (Sakadàgàmã) the Once- chapter of (not less than four) Buddhist Returner; one who has attained the second monks; the Sangha; the Order; the Buddhist stage of the Path and will be reborn on clergy; the Buddhist church; Holy Brotherhood. the earth only once before attaining the สงสาร (Sa§sàra, Sa§sàracakka) lit. faring on; final emancipation. the Round of Rebirth; the Round of Exist- ence; the Wheel of Rebirth; the Wheel of สกลมหาสังฆปริณายก (Sakalamahàsaïgha- Life; the Life Process; Rebirth process; the Process of Birth and Death. pariõàyaka) top leader of the entire Great สติ (Sati) mindfulness; attentiveness; Sangha; head of the national Sangha; the detached watching; awareness. secondary title attached to the title of สตปิ ฏ ฐาน (Satipaññhàna) (the four) Founda- สมเด็จพระสังฆราช (Saïgharàja), i.e. the tions of Mindfulness; setting up of mind- Supreme Patriarch, or chief of the Buddhist fulness. Order of Thailand. สตวิ นิ ัย (Sativinaya) verdict of innocence; สกวาที (Sakavàdã) the affirmative; proposer. สงกรานต (Mahàsaïkanti) (T.) the festival celebrated on the day of the passage of the Sun to Aries, the first sign of the

สเตกิจฉา 350 สยมั ภ,ู สยมภู procedure for the acquittal of an Arahant สมเดจ็ (Upasaïgharàja*) Somdech; any of the who has fully-developed mindfulness. highest dignitaries in the hierarchy of the สเตกิจฉา (Satekicchà) adj. curable; amendable; Thai Sangha, second only to the Supreme remediable. n. monastic offences which can Patriarch. be corrected through some kinds of punishment, i.e. all offences except the four สมถะ (Samatha) calm; tranquillity; quietude grave ones called Pàràjika. เทยี บ อเตกจิ ฉา. of heart. สถปู (Thåpa) a relic mound; reliquary mound; tope; cairn; monument erected over the สมถกมั มัฏฐาน, ~กรรมฐาน ดู สมถภาวนา. ashes of a holy person; stupa. สมถภาวนา (Samathabhàvanà) concentration สทารสันโดษ (Sadàrasantosa) contentment with one’s own wife. development; the method and practice of สนทนาธรรม ดู ธรรมสากจั ฉา. concentrating the mind; tranquillity de- สบง (Antaravàsaka) inner garment; the under- velopment. garment of a Buddhist monk, nun or novice; สมบตั ิ (Sampatti) success; attainment; achieve- the under robe. ment; accomplishment; advantage; สพรหมจารี (Sabrahmacàrã) a fellow monk; fulfilment; happiness; bliss; fortune; wealth; fellow in the holy life; co-celibate. prosperity; perfection; soundness; validity. สภาวะ (Sabhàva) nature; condition; state; reality. สมภาร ดู เจา อาวาส. สภาวธรรม (Sabhàvadhamma) principle of สมโภช ดู ฉลอง. nature; natural condition; natural pheno- สมมติ, สมมตุ ิ (Sammati; Sammuti) convention; menon. agreement; consent; authorization; appoint- สมชีวติ า (Samajãvità) balanced livelihood; ment; election. regular life; living economically; living within one’s means. สมมติสงฆ, สมมุติสงฆ (Sammatisaïgha; สมณะ (Samaõa) a recluse; a Buddhist monk. สมณธรรม (Samaõadhamma) duties of a monk; Sammutisaïgha) sangha by convention; con- monastic observances. ventional sangha; community of ordained สมณพราหมณ (Samaõa-bràhmaõa) recluses monks. and brahmins; ascetics and priests; the recluses and mendicants of non-Vedic or สมมติสัจจะ, สมมุติสัจจะ (Sammatisacca; non-Brahmanical systems (such as Buddhism and Jainism) and the brahmins of the Sammutisacca) conventional truth. priestly caste of the Vedic religion. สมาทาน (Samàdàna) undertaking; observance; สมณศกั ดิ์ (Samaõasatti*) eccl. honorific rank; title. acceptance. v. to undertake; take upon สมณสญั ญา (Samaõasa¤¤à) awareness of oneself. one’s monkhood; consciousness of proper สมาธิ (Samàdhi) concentration; one- behaviour of a monk; a monk’s sense of duty. pointedness of mind; mental discipline. สมณสารูป (Samaõasàruppa) a monk’s proper สมานัตตตา (Samànattatà) impartiality; behaviour; the mien and deportment appro- sociability; state of equality; even and equal priate to a monk. treatment; equality and participation. สมณเุ ทศ (Samaõuddesa) a novice. สมาบตั ิ (Samàpatti) attainment; meditative attainments. สมุจเฉทวิมุตติ (Samucchedavimutti) deliver- ance by extirpation. สมฏุ ฐาน (Samuññhàna) origination; cause. สมทุ ัย (Samudaya) the Cause of Suffering; the Origin of Suffering. สยมั ภ,ู สยมภู (Sayambhå) the Self-Existent; an epithet of the Buddha.

สรงนาํ้ 351 สังฆเภท สรงน้าํ (Nhàyati) v. (of a monk or novice) to สังขตธรรม (Saïkhatadhamma) things con- bathe. ditioned by causes; things produced by combination of causes; conditioned or com- สรณะ (Saraõa) refuge; help; protection; pounded things. guide; remembrance. สงั ขาร (Saïkhàra) 1. compounded things; สรณคมน, สรณาคมน (Saraõagamana, ~õà component things; conditioned things; the world of phenomena; all things which have gamana) taking refuge (in the Triple Gem); been made up by pre-existing causes, (as in going for refuge. Sabbe Saïkhàrà aniccà). 2. volitional สรภญั ญะ (Sarabha¤¤a) intoning; a particular activities; formation; kamma formations; mode of recitation (allowable to monks). mental formations; mental predispositions; สรรเสรญิ , ความ (Pasa§sà) praise; commen- volitional impulses; impulses and emotions; dation. volition; all the mental factors except feeling สรีระ (Sarãra) the (physical) body. and perception having volition as the สลากภัต (Salàkabhatta) food to be distributed canstant factor, (as in the Five Aggregates by tickets; ticket-food. and in the Law of Causation). 3. essential สวดปาฏโิ มกข, การ (Pàñimokkhuddesa) recita- conditions; the sum of the conditions or tion of the Fundamental Precepts of the essential properties for a given process or Buddhist monks. v. to recite or chant the result; constructing or formative factors, (as Fundamental Precepts. ดู ปาฏิโมกข. in âyusaïkhàra, Kàyasaïkhàra). 4. conducive factors; instigation (as in Sasaïkhàrika, สวดพระอภิธรรม (Abhidhammabhaõana*) Asaïkhàrika). funeral chanting (of Abhidhamma excerpts); สงั คณี ดู ธมั มสงั คณ.ี requiem chanting. สงั คหวตั ถุ (Saïgahavatthu) objects of sym- สวดมนต, การ [ทั่ว ๆ ไป] (âyàcanà) prayer. v. to pray; chant; say a prayer. pathy; objects of favour; principles of สวดมนต, การ [ในพทุ ธศาสนา] (Sajjhàya, Uddesa, kindly treatment; principles of service and social integration. Padabhàõa, ~gàyana, ~bhaõana, Parittakaraõa) สงั คายนา, สงั คตี ิ (Saïgãti) rehearsal; a Council; general convocation of the Sangha in order recitation; chanting (especially of protective to settle questions of doctrine and to fix the verses); rehearsal. v. to recite (the Buddha’s text of the Scriptures. teachings); chant; chant the holy stanzas. สงั ฆกรรม (Saïghakamma) an act or cere- สวรรค (Sagga) a place of happiness; heaven; mony performed by a chapter of Buddhist heavenly abode. monks assembled in solemn conclave; a สหธรรมิก (Sahadhammika) co-religionists; formal act. fellow Dhamma-farer. สังฆคุณ (Saïghaguõa) (the nine) virtues of สฬายตนะ (Saëàyatana) the six senses; sense- the Sangha. bases; sense-organs; sense-spheres. สงั ฆทาน (Saïghadàna) offering to the Order; gift to the Sangha; offering dedicated to สอุปาทิเสสนิพพาน (Saupàdisesa-nibbàna) the Sangha; gift dedicated to the Community as a whole. Nibbàna realized with the body remaining; สงั ฆนายก (Saïghanàyaka*) Eccl. Prime Minister. Nibbàna with the substratum of life สังฆเภท (Saïghabheda) schism; causing remaining. สักกายทิฏฐิ (Sakkàyadiññhi) self-illusion; the delusion of self; belief in a personal self; theory of soul; egoistic view. สกั การะ (Sakkàra) honour; worship; hospitality. สัคคะ ดู สวรรค.

สังฆมณฑล 352 สปั ปายะ dissension among the Order; the creation control; abstinence. of a schism in the Sangha. สัญญา (Sa¤¤à) perception; idea; ideation. สงั ฆมณฑล (Saïghamaõóala) the Order; the สญั ญาบัตร (Sa¤¤àpañña*) commission; royal Monastic Order; the Sangha; the monkhood. สงั ฆมนตรี Eccl. Minister. ดู คณะสังฆมนตร.ี certificate of appointment. เทียบ ตราตัง้ . สังฆราช, สมเด็จพระ (Saïgharàja) (His สญั โญชน ดู สังโยชน. Holiness) the Supreme Patriarch. สตั ตาวาส (Sattàvàsa) (the nine) spheres in- สังฆสภา (Saïghasabhà) Eccl. Assembly. สังฆาฏิ (Saïghàñi) the outer robe of a Bud- habited by beings; abodes of beings. dhist monk. สตั ตาหกรณยี ะ (Sattàhakaraõãya) business to สงั ฆาทิเสส (Saïghàdisesa) an offence entail- ing initial and subsequent meetings of the be attended to within seven days; grounds Sangha; Formal Meeting. or occasions on which monks are permitted สังฆาธิการ (Saïghàdhikàra*) an ecclesiastical to leave the rains-residence for the limited official; eccl. administrative officer. time of seven days. สังฆานุสติ (Saïghànussati) recollection of the สตั บุรษุ (Sappurisa) a good, worthy man; Order; reflection on the virtue of the righteous man; gentleman. Sangha. สตั ว (Satta) a being; living being; creature; สังฆาวาส (Saïghàvàsa*) the monastic person. precincts; living quarters of the monks. สทั ทารมณ (Saddàrammaõa) audible object; สงั ยุตตนิกาย (Sa§yuttanikàya) Collection of sound. Connected Discourses; Book of the สทั ธรรม (Saddhamma) the true Dhamma; Kindred Sayings; name of the third main true doctrine; doctrine of the good; good division of the Sutta Piñaka. law; good principle. สงั โยชน (Sa§yojana) (the ten) Fetters (that สทั ธรรมปฏิรปู ก (Saddhammapañiråpaka) false bind man to the round of rebirth). doctrine; pseudo-Dhamma. สังวร (Sa§vara) restraint. สทั ธา (Saddhà) faith; confidence. สังวรปธาน (Sa§varapadhàna) the effort to สทั ธาจรติ (Saddhàcarita) the devout; the prevent the arising of unrisen evils; the faithful-natured; one of faithful temperament. effort to avoid unwholesome states. สทั ธาสัมปทา (Saddhàsampadà) achievement สังวาส (Sa§vàsa) communion. of faith. สังเวคะ (Sa§vega) sense of urgency. สัทธวิ หิ ารกิ (Saddhivihàrika) a co-resident; สังเวชนยี สถาน (Sa§vejanãyaññhàna) a place pupil. apt to rouse the sense of urgency; (the สันดาน ดู สนั ตานะ. Four) Holy Places of Buddhism. สันโดษ (Santuññhi, Santosa) contentment; สังสารวฏั ดู สงสาร. satisfaction with whatever is one’s own. สงั เสทชะ (Sa§sedaja) moisture-born creatures. สันตติ (Santati) continuity (especially of con- สจั จะ (Sacca) truth; truthfulness. sciousness); a series of moments. สจั จธรรม (Sacca) the truth; Truth. สันตานะ (Santàna) 1. continuity of subli- สจั ฉิกาตพั พธรรม (Sacchikàtabbadhamma) that minal consciousness; the ever moving, which is to be realized, i.e. the Cessation of flowing panorama of successive mental Suffering or Nibbàna. states. 2. intrinsic or inherent qualities of สญั ญมะ (Sa¤¤ama, Sa§yama) restraint; self- character; inborn trait; innate character. สันติ (Santi) peace; tranquillity; calmness. สนั ตฏุ ฐี ดู สันโดษ. สปั ปายะ (Sappàya) 1. adj. beneficial; whole-

สัปป 353 สายสญิ จน some; suitable; favourable. 2. favourable สมั มาวายามะ (Sammàvàyàma) Right Effort; condition. Right Endeavour; Right Exertion. สปั ป (Sappi) ดู เนยใส. สปั ปรุ ิส ดู สัตบรุ ษุ . สมั มาสงั กปั ปะ (Sammàsaïkappa) Right Thought; สปั ปรุ ิสธรรม (Sappurisadhamma) virtue of the Right Mental Attitude; Right Motives; Right righteous; (the seven) qualities of a good man. Aspiration. สัพพัญุตญาณ (Sabba¤¤uta¤àõa) omnis- cience. สัมมาสติ (Sammàsati) Right Mindfulness; สัพพัญู (Sabba¤¤å) the Omniscient One; an Right Attentiveness. epithet of the Buddha. สมั ปชัญญะ (Sampaja¤¤a) clear comprehen- สัมมาสมาธิ (Sammàsamàdhi) Right Concen- sion; discrimination; circumspection; clear tration. consciousness; awareness. สมั ปทา (Sampadà) achievement; fulfilment; สมั มาสัมพุทธะ (Sammàsambuddha) the Fully accomplishment; attainment; success; (or Perfectly) Enlightened One. happiness. สมั ปรายะ (Samparàya) a future life; the สัมมาอาชวี ะ (Sammààjãva) Right Livelihood; beyond; the hereafter; spirituality. Right Living; Right Means of Livelihood; สมั ปรายภพ (Samparàya) a future existence; Right Pursuits. next life; future life. สมั ปรายกิ ัตถะ (Samparàyikattha) gain for the สมั มุขาวินัย (Sammukhàvinaya) verdict in the hereafter; future benefit; spiritual welfare; presence of (a Sangha, the persons and sources of happiness in the future life. the matter concerned, and the Doctrine สัมผัปปลาปะ (Samphappalàpa) frivolous talk; and Discipline). idle talk; vain talk. สัมผัส ดู ผสั สะ. สัสสตทิฏฐิ (Sassatadiññhi) eternalism; the สัมพทุ ธะ (Sambuddha) one who has been doctrine of the continuance of the soul well enlightened or has thoroughly under- after death; the doctrine that soul and the stood; a Buddha; the Buddha. world are eternal. สมั ภเวสี (Sambhavesã) lit. seeking birth or existence. 1. a living being at the first สากจั ฉา (Sàkacchà) conversation; discussion. stage of life or during the birth-process; a สาชพี (Sàjãva) the code of discipline; all the being yet to be born. 2. a being subject to rebirth; worldling. 3. (T,) a spirit seeking (or disciplinary rules abiding on the life of the awaiting) rebirth. เทียบ ภตู . monk. สมั มปั ปธาน (Sammappadhàna) (the Four) สาเฐยยะ, สาไถย (Sàñheyya) hypocrisy; craft; Great Efforts; Supreme Efforts; Right treachery. สาเถยยะ กใ็ ช. Efforts. สาธยาย ดู สวดมนต (ในพทุ ธศาสนา). สัมมากัมมันตะ (Sammàkammanta) Right สามเณร (Sàmaõera) a novice; one who is Action; Right Conduct; Right Behaviour. ordained by taking the Three Refuges and สมั มาทิฏฐิ (Sammàdiññhi) Right View; Right observes the Ten Precepts. Understanding. สามเณรี (Sàmaõerã) a female novice; female สมั มาวาจา (Sammàvàcà) Right Speech. apprentice of a nun. สามคั คี (Sàmaggã) concord; unity; harmony; unanimity; union. สามญั ลกั ษณะ (Sàma¤¤alakkhaõa) the Common Characteristics (of component things), viz., impermanence, state of conflict and not- self. สามจี ิกรรม (Sàmãcikamma) proper act of re- spect; opportune gestures of respect. สายสญิ จน (Parittasutta*) sacred thread; sacred

สารมั ภะ 354 สรุ าเมรยมชั ชปมาทัฏฐาน cord. rituals. สารมั ภะ (Sàrambha) contention; vying; pre- สีลานุสติ (Silànussati) recollection of morality; sumption. reflection on the advantages of morality or สาราณยี ธรรม (Sàràõãyadhamma) states of con- on one’s own morals. สีหไสยา (Sãhaseyyà) lying like a lion; lying on ciliation; virtues for fraternal living. the right side. สารีรกิ ธาตุ ดู ธาต.ุ สึก (Uppabbajati, Vibbhamati) v. to leave the สาวก (Sàvaka) a disciple; hearer; follower. Order; leave monkhood; disrobe. ดู ลาสิกขา. สุกขวปิ ส สก (Sukkhavipassaka) a dry-visioned สํานักสงฆ (Saïghanivàsa*, Saïghaniketa*) Arahant; bare-insight worker. สขุ (Sukha) 1. happiness; ease; joy; comfort; monastic residence; monks’ lodging. pleasure. 2. physical or bodily happiness สํารวม (Sa§vara) 1. to be composed; self- or ease. สคุ ต (Sugata) the Happy One; the Well-Farer; controlled; restrained; decorous; sedate. 2. the Buddha. commingled; mixed (food). สุคติ (Sugati) (the two or twenty-seven) สกิ ขมานา (Sikkhamànà) a female novice Happy States; blissful states of existence; undergoing a probationary course of two good bourn. years (before receiving the higher ordination). สุจริต (Sucarita) right conduct; good conduct; สกิ ขา (Sikkhà) learning; study; training; dis- uprightness. cipline. สุตะ (Suta) that which is heard or learnt; สกิ ขาบท (Sikkhàpada) a disciplinary rule; rule hearing; learning. of morality; precept; training rule. สุตตนิบาต (Suttanipàta) “Collected Dis- สมี า (Sãmà) a boundary; limit; precinct; courses”; “Woven Cadences of Early consecrated area (established by sanc- Buddhists”; name of the fifth division of tioned boundaries). the Khuddaka Nikàya. สลี (Sãla) morality; moral practice; moral สตุ ตนั ตปฎ ก (Suttantapiñaka) “The Basket of conduct; code of morality; Buddhist ethics; Discourses”; The Basket of Sermons”; the a precept; rule of morality. second main division of the Pali Canon สลี มยั (Sãlamaya) (merit) to be gained through, containing discourses. or connected with, morality. สุตมยปญญา (Sutamayapa¤¤à) understanding สลี วสิ ทุ ธิ (Sãlavisuddhi) purity of morality; puri- acquired by learning; wisdom resulting fication of morality. from study. สีลสัมปทา (Sãlasampadà) achievement of vir- สุททะ ดู ศูทร. tue; fulfilment of moral conduct. สุทธาวาส (Suddhàvàsa) (the Five) Pure สลี สามญั ญตา (Sãlasàma¤¤atà) equality in moral Abodes (in the Form Sphere) where the conduct; unity in moral or disciplinary prac Non-Returners are reborn. tices. สุภาษติ (Subhàsita) pleasant speech; well- สีลสิกขา ดู อธศิ ีลสิกขา. spoken words; a proverb. สีลัพพตปรามาส (Sãlabbataparàmàsa) adher- ence to mere rules and rituals; clinging to สุราเมรยมัชชปมาทัฏฐาน (Suràmerayamajja- rules and vows; overestimation regarding the efficacy of rules and observances. pamàdaññhàna) (taking) intoxicants tending สีลัพพตปุ าทาน (Sãlabbatupàdàna) clinging to to cloud the mind; intoxicants causing mere rules and rituals; adherence to rites carelessness. and ceremonies; attachment to the belief in the efficacy of religious ceremonies and

สุริยคติ 355 อกริ ยิ ทิฏฐิ สรุ ิยคติ (Suriyagati*) the system of a solar first stage of holiness. calendar. โสดาปต ตผิ ล (Sotàpattiphala) the Fruition of สูตร (Sutta; Suttanta) a discourse; dialogue; Stream-Entry; Fruit of Stream-Entrance. aphorism. โสดาปตติมรรค (Sotàpattimagga) the Path of สูตร, พระ (Sutta; Suttapiñaka) the discourses; Stream-Entrance; Path of Stream-Attainment. the original sermons and dialogues of the โสตทวาร (Sotadvàra) the ear-door; ear- Buddha. ดู สุตตันตปฎ ก. avenue. เสขะ, พระ (Sekha; Sekkha) the learner, i.e. โสตวญิ ญาณ (Sotavi¤¤àõa) ear-consciousness. one who is in the course of perfection; โสมนสั (Somanassa) a pleasurable mental one who has reached one of the stages of holiness, except the last, and has yet to feeling; mental pleasure; glad-mindedness; undergo a higher training. joy; delight. โสรัจจะ (Soracca) gentleness; meekness; เสขยิ วตั ร (Sekhiyadhamma; Sekhiyavatta) (the suavity; gentility; refinement; mannerli- seventy-five) rules for training; rules of good ness; graciousness. breeding; the code of etiquette. โสวจสั สตา (Sovacassatà) “state of being easy to speak with”; amenability to correction; เสนาสนะ (Senàsana) sleeping and sitting; bed obedience; admonishability. and seat; dwelling; lodging. โสฬส (Soëasa) sixteen. ไสยา (Seyyà) bed; bedding; sleep; rest; lying โสกะ ดู โศก. down; reclining. โสดาบัน (Sotàpanna) a Stream-Enterer; Stream-Winner; one who has attained the ห หงสบาท (Ha§sapàda) crimson. base; the heart; the physical base of หนังสือสุทธิ (Suddhipañña*) identity card; iden- mental life. หลดุ พน , ความ ดู วิมตุ ติ. tification papers. หสิตุปปาทจิต (Hasituppàdacitta) smile- หนา ตกั (Pallaïkappamàõa) ”lap-front measure”; producing consciousness. หัตถบาส (Hatthapàsa) the distance within a the method of measuring the size of a hand’s reach. cross-legged sitting Buddha image. หิริ (Hiri) moral shame. หนาบนั (Gahasikhara) gable; pediment. หนี ยาน (Hãnayàna) the Lesser Vehicle; the หอฉัน (Bhattagga) refectory. Smaller Vehicle; the Southern School of Buddhism; Theravàda. หอไตร (Tipiñakàlaya*; Potthakàgàra*; Ganthàlaya*) เหตุ (Hetu) a cause; causal condition; root- cause. monastery library; Scripture Library; library ไหว (Vandana, Namassana) v. to salute with of sacred writings. joined palms. หอระฆัง (Gaõóighara) belfry; bell tower. หอสวดมนต (Sajjhàyanasàlà*) chanting hall; hall for daily meeting and chanting. หทยั วัตถุ (Hadayavatthu) heart-base; mind- อ อกตญั ู (Akata¤¤å) ungrateful. อกาลมรณะ (Akàlamaraõa) untimely death. อกรณยี กจิ (Akaraõãyakicca) deed which should อกริ ิยทฏิ ฐิ (Akiriyadiññhi) lit. the theory of non- not be done; improper action; unbefitting action; the theory that there is no after- action. effect of action; view of the inefficacy of

อกศุ ล 356 อนาคามิมรรค action. อกิริยวาท ก็วา. happiness; indifferent feeling. adj. neither อกุศล (Akusala) adj. unwholesome; demeri- painful nor pleasurable. อโทสะ (Adosa) non-hatred; non-anger; amity; torious; immoral; kammically unwholesome; hatelessness. unskilful. n. demerit; bad action. อธรรม (Adhamma) misconduct; unrighteous- อกศุ ลกรรม (Akusalakamma) an evil action; ness; injustice; false doctrine. adj. unjust; unwholesome action. unrighteous. อกศุ ลกรรมบถ (Akusalakammapatha) (the ten- อธกิ มาส (Adhikamàsa) intercalary month; (a fold) way of bad action; unwholesome year with) an extra eighth lunar month. course of action. อธกิ รณ (Adhikaraõa) a case; question; affair; อกศุ ลจิต (Akusalacitta) demeritorious thought; lawsuit; dispute; disciplinary case of immoral consciousness. dispute; legal process; legal question. อกศุ ลมลู (Akusalamåla) (the three) roots of อธิกรณสมถะ (Adhikaraõasamatha) settling of evil; the roots of bad actions; kammically a case, a question, a dispute or a lawsuit; unwholesome roots; demeritorious roots. transaction; settlement of legal processes. อกุศลวิตก (Akusalavitakka) unwholesome อธิกวาร (Adhikavàra) intercalary lunar day; (a thought. year with) an extra day (15th of the อคติ (Agati) wrong way of behaviour; seventh waning moon). prejudice; bias. อธิกสุรทิน (Adhikasuradina*) (T.) intercalary อโคจร (Agocara) wrong pasture; wrong resort; solar day; (a year with) an extra day (29 non-resorts for alms; improper haunts; evil February). haunts. อธิจิตตสิกขา (Adhicittasikkhà) training in องค (Aïga) factor; constituent. higher mentality; mental discipline. อธิปไตย (Adhipateyya) 1. supremacy. 2. (T,) องคการปกครอง (Saïghapàlanàdhikàra*) sovereignty. อธปิ ญญาสิกขา (Adhipa¤¤àsikkhà) training in Board of Eccl. Administration. higher wisdom. อธิโมกข (Adhimokkha) determination; resolu- องคการเผยแผ (Dhammapakàsanàdhikàra*) tion; conviction. อธศิ ลี สกิ ขา (Adhisãlasikkhà) training in higher Board of Propagation. morality. องคการศกึ ษา (Sàsanasikkhàdhikàra*) Board of อธษิ ฐาน (Adhiññhàna) resolve; decision; reso- lution; determination. v. to determine (a Education. robe or a bowl) for regular personal use. อนภิชฌา (Anabhijjhà) non-covetousness; non- องคก ารสาธารณปู การ (Sàdhàraõakàràdhikàra*) avarice. อนตั ตตา (Anattatà) soullessness; egolessness. Board of Public Works. อนัตตา (Anattà) adj. no-soul; soulless; not- อจินไตย (Acinteyya) the (four) unthinkables. self. n. non-self; non-ego. อดิเรกจีวร (Atirekacãvara) extra robe. อนาคามผิ ล (Anàgàmiphala) the Fruit of Never- อดเิ รกลาภ (Atirekalàbha) extra acquisitions. Returning; the Result of the Non-Returner. อตถิ พิ ลี (Atithibali) offering to guests; reception. อนาคามมิ รรค (Anàgàmimagga) the Path of อตมิ านะ (Atimàna) pride; arrogance; con- Never-Returning; the Path of the Non- tempt; disdain; scorn. อเตกิจฉา (Atekicchà) adj. incurable; unamendable; irremediable. n. the four major offences, called Pàràjika, which entail expulsion from the Order. เทยี บ สเตกจิ ฉา. อทนิ นาทาน (Adinnàdàna) taking what is not given; stealing. อทุกขมสุข (Adukkhamasukha) neither pain nor

อนาคามี, พระ 357 อปโลกนกรรม Returner. in forward order. อนาคาม,ี พระ (Anàgàmã) a Never-Returner; อนุวาทาธิกรณ (Anuvàdàdhikaraõa) legal Non-Returner; one who has attained the questions concerning accusations. third stage of holiness. อนุศาสน (Anusàsana) advice; instruction. อนาคาริก (Anàgàrika) lit. a homeless one; one อนศุ าสนาจารย (Anusàsanàcariya) a chaplain; who enters the homeless life without formally entering the Sangha. minister; religious or moral instructor. อนจิ (Anicca) adj. impermanent; transient. อนสุ ติ (Anussati) constant mindfulness; (the อนิจจตา (Aniccatà) impermanence; tran- siency. ten) Reflections; recollection. อนฏิ ฐารมณ (Aniññhàrammaõa) unpleasant or อนสุ ยั (Anusaya) latent dispositions; underlying unagreeable object. อนยิ ต (Aniyata) Indefinite Rules; undeter- tendencies; (the seven) Evil Inclinations or mined offence. Biases. อนจุ ร (Anucara) follower; attendant; com- อนุสาวนา (Anusàvanà) announcement; panion; accompanier; retainer; retinue; proclamation. entourage. อนุสาวนาจารย (Anusàvanàcariya) ordination- อนุฎีกา (Anuñãkà) a sub-subcommentary. proclaiming teacher; (Second) Ordination- อนุบัญญตั ิ (Anupa¤¤atti) auxiliary regulation; Teacher. supplementary rule; additional rule. อนุสาสนีปาฏิหาริย (Anusàsanãpàñihàriya) the อนุปสัมบนั (Anupasampanna) one who has miracle of teaching; the wonder worked not yet received the full ordination; by the instruction (of the Dhamma). novices and the laity; unordained one. อเนสนา (Anesanà) wrong way of earning อนปุ าทินนก (Anupàdinnaka) adj. not grasped one’s living; improper search; improper by craving or false view; kammically livelihood. ungrasped. อบาย (Apàya) state of loss and woe; unhappy existence; sorrowful ways. อนุปาทิเสสนิพพาน (Anupàdisesa-nibbàna) อบายภมู ิ (Apàyabhåmi) (the four) planes of loss and woe; (the four) states of misery; Nibbàna without any remainder of (the four) lower worlds; unhappy existence. physical existence; Nibbàna without the อบายมุข (Apàyamukha) cause of ruin; ways Five Aggregates remaining. of squandering wealth; ruinous ways of อนุปุพพิกถา (Anupubbikathà) a gradual life; vicious ways of conduct. instruction; graduated sermon; regulated อปจายนะ (Apacàyana) reverence; humility. exposition of the ever more valued and อปจายนมยั (Apacàyanamaya) (merit) to be sublime subjects. gained through being humble or respectful. อนพุ ยญั ชนะ (Anubya¤jana) subsidiary charac- อปทาน (Apadàna) “Lives of Arahants”; name teristics. of the thirteenth division of the Khuddaka อนโุ มทนา (Anumodanà) 1. thanks-giving; Nikàya. chanting the holy stanzas of blessings. 2. rejoice; approval; appreciation; con- อปราปริยเวทนียกรรม (Aparàpariyavedanãya- gratulation. อนุรักขนาปธาน (Anurakkhanàpadhàna) the kamma) indefinitely effective kamma. effort to maintain or augment arisen good. อปโลกน (Apalokana) v. to look towards for อนโุ ลม (Anuloma) conforming; in proper order; approval; consult; obtain an approval by consultation. อปโลกนกรรม (Apalokanakamma) the act of obtaining consent or permission by con-

อพยาบาท 358 อเวจี sultation. อรหนั ตฆาต (Arahantaghàta) the murder of an อพยาบาท (Abyàpàda) non-hatred; absence of Arahant. ill-will; loving-kindness. อรัญวาสี (Ara¤¤avàsã) one who dwells in the อภิชฌา (Abhijjhà) covetousness. forest; forest-dwelling monk; the forest order. อภิญญา (Abhi¤¤à) (five or six kinds of) อรยิ ทรพั ย (Ariyadhana) the sublime treasure; Higher Knowledge; Superknowledges; Super- noble treasure; noble wealth. normal Powers; higher psychic powers. อภธิ รรม (Abhidhamma) the Higher Doctrine; อริยบคุ คล (Ariyapuggala) a noble individual; Further Dhamma; the analytic doctrine of noble one; holy person. the Buddhist Canon. อภธิ รรมปฎก (Abhidhammapiñaka) the Abhi- อรยิ ผล (Ariyaphala) the (four) Noble Fruits; dhamma Piñaka; the Basket of the Higher Fruits of the Holy Life. Doctrine. อภเิ นษกรมณ ดู มหาภิเนษกรมณ. อริยมรรค (Ariyamagga) 1. the (four) Noble อภสิ มยั (Abhisamaya) attainment; realization; Paths; Sublime Paths of the Holy Life. 2. penetration. the Noble (Eightfold) Path. อภิสมาจาร (Abhisamàcàra) higher training in proper conduct; higher practice of the อรยิ สจั จ (Ariyasacca) the Noble Truth; (Cattàri training; rules about decent conduct; Ariyasaccàni) the Four Noble Truths; the specialized or minor precepts. Four Holy Truths. อภิสมั โพธิ (Abhisambodhi) the supreme en- lightenment. อรปู ฌาน (Aråpajhàna) the (four) Absorptions อมตะ (Amata) the deathless state; ambrosia; of the Formless Sphere. Nibbàna; immortal. อมูฬหวินยั (Amåëhavinaya) verdict of past อรูปภพ ดู อรูปโลก. insanity. อรูปราคะ (Aråparàga) desire for life in the อโมหะ (Amoha) non-delusion; wisdom; knowledge; undeludedness. formless worlds; greed for the formless; อโยนิโสมนสิการ (Ayonisomanasikàra) dis- greed for immaterial existence; attachment orderly or distracted attention; unsystematic to formless realms. attention; improper or unwise consider- อรปู โลก (Aråpaloka) the formless world; the ation; lack of analytic reflection. world of the formless; the Formless อรรคสาวก ดู อัครสาวก. Realms; the Immaterial Sphere. อรรถ ดู อัตถะ. อรูปาวจร (Aåpàvacara) adj. belonging to the อรรถกถา (Aññhakathà) a commentary. Formless Plane. อรหตั ตผล (Arahattaphala) the Fruit of the อรปู าวจรภมู ิ (Aråpàvacarabhåmi) the Formless Worthy One; the final stage of holiness; Plane; Formless Sphere; Immaterial Sphere. final freedom. อลชั ชี (Alajjã) shameless monk; immoral monk. อรหตั ตมรรค (Arahattamagga) the Path of the อโลภะ (Alobha) non-greed; greedlessness; Worthy One; the Path of Arahatship. liberality; generosity. อรหนั ต, พระ (Arahanta) an Arahant; Arahat; อวมงคล (Avamaïgala) bad luck; ill omen; adj. worthy one; the Holy One; perfected one; unlucky; unauspicious; (T,) funeral. one who has attained Nibbàna. อวหาร (Avahàra) action of stealing. อวชิ ชา (Avijjà) ignorance; nescience; lack of knowledge; delusion. อวโิ รธนะ (Avirodhana) non-obstruction; non- opposition; non-violation; non-deviation from the Dhamma. อวิหงิ สา ดู อหิงสา. อเวจี (Avãci) the Avãci Hell; the lowest hell.

อสงไขย 359 อัตถัญุตา อสงไขย (Asaïkheyya) incalculable. (T,) shoulder piece; chest cloth; the sleeve- อสทิสทาน (Asadisadàna) Unparalleled Gift; less one-shouldered singlet of a monk. อจั ฉรยิ ะ (Acchariya) adj. wonderful; marvel- incomparable alms-giving. lous; astonishing; exceptional; extra- อสังขตธรรม (Asaïkhatadhamma) that which ordinary; (T,) genius. อัญชลี ดู พนมมอื . is not conditioned by any cause; the อัณฑชะ (Aõóaja) egg-born creatures; the Unconditioned; Nibbàna. oviparous. อสภุ ะ (Asubha) 1. ugly; loathsome. n. loath- อัตตกลิ มถานุโยค (Attakilamathànuyoga) Self- someness; impurity. 2. a corpse. Mortification; the constant attachment to อสรุ กาย (Asurakàya) the plane of Asura Self-Mortification. demons; demons. อัตตวาทปุ าทาน (Attavàdupàdàna) attachment อเสขะ (Asekha) one who does not require to the self- (or soul-) theory; the belief in any further training; an Arahant; the adept. a persistent self or soul; clinging to the อหังการ (Aha§kàra) lit. the making of the Ego-belief. utterance “I”; egoity; egotism; ego- อัตตสัมมาปณิธิ (Attasammàpaõidhi) setting consciousness; the concept of ‘I’; ‘I’- oneself in the right course; aspiring and making; (T,) arrogance; haughtiness. เทยี บ directing oneself in the right way; perfect มมังการ. self-adjustment; thorough pursuit or devel- อหิงสา, อวิหิงสา (Ahi§sà, Avihi§sà) non- opment of one’s personality. violence; non-harming; inoffensiveness; อัตตญั ตุ า (Atta¤¤utà) the quality of one non-injury. who knows oneself; knowing oneself. อเหตกุ ทิฏฐิ (Ahetukadiññhi) lit. the theory of อตั ตา (Attà) 1. self; soul; ego; personal entity. causelessness; the theory that there is no 2. mind; the whole personality. cause of a phenomenon; doctrine of non- อัตตาธิปไตย (Attàdhipateyya) self-depend- causality. อเหตกุ วาท ก็วา . ence; self-reliance; supremacy of self; อโหสิกรรม (Ahosikamma) defunct kamma; an dominant influence by oneself (or by self- act or thought which has no longer any regard). potential force. อตั ถะ (Attha) 1. meaning; the spirit; the correct อกั โกธะ (Akkodha) non-anger; freedom from sense; essence. 2. benefit; advantage; gain; hatred. welfare; the good. 3. goal; purpose. อคั รสาวก (Aggasàvaka) the most distinguished อัตถจริยา (Atthacariyà) benefaction; useful disciples; (the two) Chief Disciples, i.e. Sàri- conduct or behaviour; doing a favour; life putta and Mahàmoggallàna of service; doing good. องั คาร (Aïgàra) 1. charcoal; ashes. 2. ash; อัตถปฏิสัมภิทา (Atthapañisambhidà) know- the ashes, especially of the Buddha. ledge of the meaning (of words); the องั คาส (Parivisana) v. to serve with food; wait Discrimination of the Meaning; analytic upon at a meal. insight of consequence. องั คุตตรนกิ าย (Aïguttaranikàya) the collection อัตถัญุตา (Attha¤¤utà) the quality of one of discourses arranged in accordance with who knows what is useful or who knows number; Adding-One Collection; Collection the correct meaning of something; know- of Numerical Sayings; the Book of the ledge of the meaning; knowing the pur- Gradual Sayings; name of the fourth main pose; knowing the consequence. division of the Sutta Piñaka. อังสะ (A§sa) 1. a part; side. 2. shoulder. 3.

อัตภาพ 360 อายตนะ อตั ภาพ (Attabhàva) personality; individuality. absorption concentration. อันตคาหกิ ทฏิ ฐิ (Antagàhikadiññhi) (the ten) อัปปมัญญา (Appama¤¤à) the Unbounded views taking extreme sides; the view of States; the Illimitables. the extremist; extremist view. อัปปมาทะ (Appamàda) non-negligence; อนั ตรวาสก (Antaravàsaka) ดู สบง. อนั ตา (Antà) extremes (the two extremes). heedfulness; zeal; diligence; earnestness; อนั ตมิ วตั ถุ (Antimavatthu) an extreme offence; carefulness. ultimate or worst transgression; Defeat; อัปปจ ฉตา (Appicchatà) paucity of wishes; Pàràjika offence. frugality; desiring little; simplicity. อันเตวาสกิ (Antevàsika) lit. one who lives in; อพั โพหาริก (Abbohàrika) insignificant; negli- a monk who lives under his teacher; a gible; ineffective. pupil; apprentice. อพั ยากฤต (Abyàkata; Avyàkata) adj. indeter- อปั ปนาสมาธิ (Appanàsamàdhi) fixed concen- minate; neutral; unexplained. tration; established concentration; full con- อัสสาทะ (Assàda) enjoyment; attraction; centration; attainment-concentration; satisfaction; gratification; advantage. อสั สาสะ (Assàsa) in-breathing; inhalation. อา–โอ อากาส [ธาตุ] (âkàsa) space. mentals of the Sublime Life; fundamental อากาสานัญจายตนะ (âkàsàna¤càyatana) the or major precepts. อาทีนพ, อาทีนวะ (âdãnava) disadvantage; Sphere of Unbounded Space; the Realm of peril; defect; danger. Infinity of Space. อาเทสนาปาฏหิ ารยิ  (âdesanàpàñihàriya) mar- อากิญจัญญายตนะ (âki¤ca¤¤àyatana) the vellous ability of mind-reading or guessing Sphere (or Realm) of Nothingness. other people’s character; marvel of thought- อาคนั ตุกะ (âgantuka) a guest; new-comer; reading. stranger. อานาปานสติ (ânàpànasati) mindfulness on อาฆาต (âghàta) malice; hatred; revengefulness. breathing; mindfulness regarding breathing. อาจาระ (âcàra) conduct; behaviour. อานสิ งส (ânisa§sa) profit; merit; good result; อาจารย (âcariya) a teacher; regular instructor. advantage. อาจณิ ณกรรม (âciõõakamma) habitual kamma; อาบตั ิ (âpatti) an ecclesiastical offence; offence. habitual act. อาปตตาธกิ รณ (âpattàdhikaraõa) legal ques- อาชชวะ honesty; integrity. tions concerning offences; legal processes อาชวี ก (âjãvaka) a kind of non-Buddhist concerning committed offences, the ascetics, mostly naked. awarding of them and the atonement for อาชวี ปารสิ ทุ ธศิ ลี (âjãvapàrisuddhisãla) discipline them. as regards purity of livelihood; Purity of อาโปธาตุ (âpodhàtu) lit. the liquid element; Conduct connected with Livelihood. water; cohesion; the element of cohesion. อาตมัน (Attà; Sanskrit: âtman) the self; soul. อามสิ (âmisa) food; flesh; materiality; material อาทกิ ัมมกิ ะ (âdikammika) 1. name of the first things. adj. material; physical; carnal. main division of the Vinaya Piñaka. 2. the อามสิ ทาน (âmisadàna) donation of requisites beginner; the first transgressor; the first (i.e. food, lodging, etc.); material gifts. doer. อายตนะ (âyatana) the Twelve Spheres; the อาทพิ รหมจรรย (âdibrahmacariya) rudiments of the training in the Holy Life; funda-

อายุ 361 อทุ ศิ กุศล, การ Twelve Bases; bases. ภายใน: sense- purpose; the four Roads to Power; basis for organs; the (six) senses; sense-bases; success. sense-fields. ภายนอก: sense-objects and อทิ ธิปาฏหิ าริย (Iddhipàñihàriya) a wonder of mind-object. psychic power; marvel; miracle. อายุ (âyu) 1. age; life-span. 2. longevity; long อิทธวิ ิธิ (Iddhividhi) psychic powers; different life. psychic powers; various magical powers. อายสุ ังขาร (âyusaïkhàra) constituents of life; อนิ ทรยี  (Indriya) 1. the sense-faculties; the vital principle. ดู ปลงอายุสังขาร. sense-forces. 2. spiritual faculties; faculties. อารมณ (ârammaõa) sense-objects; an object อินทรียสังวรศลี (Indriyasa§varasãla) discipline of consciousness. as regards sense-restraint; Sense-Restraint; อารักขสมั ปทา (ârakkhasampadà) the achieve- purity of conduct consisting in the re- ment of protection; to be endowed with straint of the senses. wariness or watchfulness. อิรยิ าบถ (Iriyàpatha) deportment; posture. อารามกิ (âràmika) monastery-attendant. อสิ สา (Issà) envy; jealousy. อาสนสงฆ (Saïghàsana*) monks’ seat; dais or อกุ เขปนยี กรรม (Ukkhepanãyakamma) the formal raised platform for monks. act of suspension; ostracism. อาสวะ (âsàva) mental intoxication or อคุ คหนมิ ิตต (Uggahanimitta) mental image; defilement; worldly influxes; accumulation; learning sign; sign to be grasped. outflows; corruption; canker; taint; pollution. อุจเฉททิฏฐิ (Ucchedadiññhi) annihilationism; อาสวกั ขยญาณ (âsavakkhaya¤àõa) the know- the doctrine of the annihilation (of the ledge of the cessation of mental intoxi- soul); belief in the annihilation of the soul. cation; knowledge of the destruction of อฏุ ฐานสมั ปทา (Uññhànasampadà) the achieve- cankers; knowledge that the outflows are ment of persistent effort. extinct. อุตราสงค (Uttaràsaïga) the upper robe. อาสนั นกรรม (âsannakamma) death-proximate อตุ รมิ นสุ ธรรม (Uttarimanussadhamma) super- kamma; a kamma done immediately human state; extraordinary attainment. before death; proximate kamma. อุตุนิยาม (Utuniyàma) physical inorganic อาสาฬหบชู า (âsàëhapåjà) worship on the order; physical laws. full-moon day of the âsàëha month (the อทุ เทสกิ เจดีย (Uddesikacetiya) shrine by dedi eighth lunar month) in commemoration of cation; memorial object of worship refer- the First Sermon and the foundation of ring to the Buddha, i.e. a Buddha image. the Buddhist order. อุทธัจจะ (Uddhacca) restlessness; unrest; อาหาร (âhàra) food; nutriment. distraction; flurry. อจิ ฉา (Icchà) 1. desire. 2. (T,) ดู อิสสา. อทุ ธจั จกกุ กจุ จะ (Uddhaccakukkucca) restless- อติ วิ ตุ ตกะ (Itivuttaka) “Thus said” Discourses; ness and worry; flurry and worry; restless- name of the fourth division of the ness and anxiety. Khuddaka Nikàya. อทุ าน (Udàna) an utterance; a paean; “Paeans อิทธิ (Iddhi) success; supernormal power; of Joy”; the Solemn Utterances of the psychic power; magical power. Buddha; name of the third division of the อทิ ธบิ าท (Iddhipàda) the Four Paths of Accom- Khuddaka Nikàya. plishment; Means of Accomplishment; the means of accomplishing one’s own end or อุทิศกุศล, การ (Pattidàna, Dakkhiõàdisana) dedication or transference of merit; radiation of merit.

อุบาย 362 โอวาทปาฏิโมกข อบุ าย (Upàya) means; method; resource; ex- nation; taking up the Bhikkhuship; Full pedient. Admission to the Sangha; Ordination Cere- mony. v. to be ordained; enter the monk- อบุ าสก (Upàsaka) lit. one who comes or sits hood; join the Order. near; a lay devotee; a devout or faithful อุปสมั บนั (Upasampanna) the ordained; a layman; lay Buddhist. Bhikkhu or Bhikkhunã. อปุ ช ฌาย (Upajjhàya) a spiritual teacher; pre- อบุ าสิกา (Upàsikà) a female devotee; a ceptor. female lay follower. อปุ ต ถมั ภกกรรม (Upatthambhakakamma) suppor- tive kamma. อเุ บกขา (Upekkhà) 1. equanimity; even- อุปาทาน (Upàdàna) attachment; clinging; mindedness; neutrality; poise. 2. indiffer- grasping. ence; neutral feeling; neither pleasurable อุปาทานขันธ (Upàdànakkhandha) aggregate nor painful feeling. (as object) of clinging. อปุ าทายรปู (Upàdàyaråpa) the Derivatives; อโุ บสถ (Uposatha) 1. observance; the obser- derivative or secondary material properties vance of the Eight Precepts. 2. biweekly dependent on the Four Great Essentials; recitation of the Vinaya rules by a chapter material qualities derived from the Four of Buddhist monks; the days for special Great Essentials; derivative matter. meetings of the order, and for recitation of อปุ าทินนกะ (Upàdinnaka) lit. grasped by crav- the Pàñimokkha. 3. the Uposatha hall; con- ing and false view; kammically acquired; secrated assembly hall. kammically grasped. อปุ ายาส (Upàyàsa) despair. อุโบสถศลี (Uposathasãla) the Eight Precepts observed by lay devotees on Uposatha days. อพุ เพคาปต ;ิ อพุ เพงคาปต ิ (Ubbegàpãti; Ubbeïgà- อปุ กเิ ลส (Upakkilesa) impurity; defilement. pãti) uplifting joy; thrilling emotion. อุปฆาตกกรรม (Upaghàtakakamma) destruc- เอกคั คตา (Ekaggatà) one-pointedness (of mind); tive kamma. mental one-pointedness; concentration. อปุ จาร (Upacàra) neighbourhood; surround- เอตทคั คะ (Etadagga) foremost; first or best ing area. of that class or type. อุปจารสมาธิ (Upacàrasamàdhi) proximate โอกกันติกาปติ (Okkantikàpãti) oscillating concentration; approaching concentration; interest; showering joy. neighbourhood-concentration; access- โอชา (Ojà) nutritive essence; nutriment. concentration. โอตตัปปะ (Ottappa) moral fear; moral dread. อุปฐาก, อุปฏฐาก (Upaññhàka) attendant; lay โอปปาตกิ ะ (Opapàtika) creatures having spon- supporter. อุปนาหะ (Upanàha) ill-will; grudge; enmity. taneous births. โอวาท (Ovàda) admonition; exhortation; advice. อุปปช ชเวทนยี กรรม (Upapajjavedanãyakamma) โอวาทปาฏิโมกข (Ovàdapàñimokkha) the Prin- subsequently effective kamma; kamma ripen- cipal Teaching; the Fundamental Teach- ing in the next life. ing; exhortatory Pàñimokkha. อุปปาทะ (Uppàda) arising; genesis. อุปปฬกกรรม (Upapãëakakamma) obstructive kamma; counteractive kamma. อุปมา (Upamà) simile; parable. อุปสมบท (Upasampadà) full (or higher) ordi-

ภาค 3 พจนานกุ รมพุทธศาสตร องั กฤษ–ไทย ◉ Part III English–Thai Buddhist Dictionary



A abandoning; abandonment ปหานะ, จาคะ (การ agreeable อฏิ ฐะ (นา ปรารถนา). สละ; การละ). agreement สมมติ (การตกลงรวมกัน, ~มอบ abiding วหิ าร (ธรรม). หมาย, ~แตงตง้ั ). abode ภพ; เสนาสนะ, อาลยะ, วหิ าร. aim อัตถะ, อรรถ. absolute sense ปรมัตถ. allowable adj. กปั ปย ะ. absolute truth ปรมัตถสัจจะ. alms; almsfood ภกิ ษา, ทาน, ทานวตั ถ,ุ บณิ ฑบาต. absorption ฌาน, อปั ปนา. alms-bowl บาตร. abstention เวรมณ.ี v. to abstain. alms-gathering บิณฑบาต, การไปบิณฑบาต. abstinence วิรตั .ิ alms resort โคจร (ทเ่ี ที่ยวบณิ ฑบาต, ท่หี าอาหาร). access concentration อปุ จารสมาธ.ิ almsround การไปบิณฑบาต. accessory ปรวิ าร, บริวาร (สิง่ ของ). alteration วปิ รณิ าม. accompanied by สหรคต, สหคต. analysis วภิ ังค, วินพิ โภค. accomplishment, basis of อทิ ธบิ าท. analytic insight ปฏสิ มั ภิทา. achievement สมั ปทา. anger โกธะ. acquisition ลาภ. annihilationism อจุ เฉทวาท, อจุ เฉททิฐ.ิ acquisitiveness โลภ. anxiety อทุ ธัจจกุกกจุ จะ. act กรรม. apperception ชวนะ. act, formal สังฆกรรม. Arahat; Arahant พระอรหันต. action กรรม, กมั มันตะ. Arahatship อรหัตต, อรหตั ตผล. adaptability กัมมญั ญตา. ardour ตปะ, ตบะ, อาตปะ, ความเพียรเผากิเลส. adept อเสขะ. arising อุปปาทะ, อบุ ตั ิ. adherence to habits and practices สลี พั พต- ariyan อริยะ. arrogance อตมิ านะ. ปรามาส. ascetic ฤษี, ดาบส, นักพรต, นกั บวช. adherent ศาสนกิ . ascetic practices ตบะ; ธุดงค. adjustment ทมะ. aspect อาการ admonition โอวาท. assembly สภา, บรษิ ัท (= ปรสิ า — ทปี่ ระชุมหรอื adultery กาเมสมุ จิ ฉาจาร. advantage อานิสงส. ชุมชน หมูช น ไมใช บริษทั ในภาษาไทย). adverting อาวชั ชนะ. associated with สัมปยุต. advice โอวาท. association สมั ปโยคะ, เสวนา. aeon กปั , กัลป. assuming อุปาทาน. affliction พยาธ.ิ attachment อปุ าทาน. age วยั . attainment อภสิ มยั (การบรรล)ุ , สมาบตั .ิ ageing; aging ชรา. attainment concentration อัปปนาสมาธ.ิ aggregate ขนั ธ. attendance อุปฏฐาน (การบํารุง, ~เฝา, ~ agility ลหตุ า. agitation อทุ ธจั จะ. พยาบาล). attendant อปุ ฏฐาก, อุปฐาก. หมายเหตุ: ในภาค 3 น้ี เลอื กเกบ็ มาเฉพาะศพั ทท ใี่ ชก นั ในขน้ั ซงึ่ พอจะยตุ เิ ปน แบบไดแ ลว บา ง ศพั ทท คี่ วรสงั เกต สาํ หรบั ผทู ใ่ี ฝศ กึ ษาคน ควา บา ง แมว า จะเกนิ ความตอ งการของผอู า นทว่ั ไป กถ็ อื ไดว า นา รู (คาํ ทมี่ คี วาม หมายซงึ่ แสดงไวแ ลว ในภาค 1 อาจจะไมน าํ มาแสดงไวใ นภาค 3 นอี้ กี ผศู กึ ษาพงึ คน เพมิ่ เตมิ ในภาค 1

attendant 366 attendant ดว ย)

attention 367 Cessation of Suffering attention มนสกิ าร. avarice มัจฉรยิ ะ. attentiveness ความมสี ต.ิ aversion ปฏฆิ ะ; อรติ. audible object สทั ทารมณ, สัททะ (เสยี ง). avoidance วริ ัต;ิ สังวร. austere practices ธดุ งค. Awakened One, the พระพุทธเจา . austerities ตบะ, พรต. Awakening อภสิ มั โพธ,ิ การตรสั รู. authority อาณา, อิสริยะ. awareness สมั ปชัญญะ. B bad บาป ดู evil. bodily avenue กายทวาร. bad company ปาปสหายตา (ความมีเพือ่ นชวั่ ) bodily formation; bodily functions กายสงั ขาร. balanced life; balanced livelihood สมชวี ติ า. bodily good conduct กายสจุ ริต. banishment ปพ พาชนยี กรรม. bodily happiness กายกิ สขุ . basis of mindfulness สติปฏฐาน. bodily misconduct กายทจุ ริต. basis for success อทิ ธบิ าท. bodily pain กายิกทุกข. becoming ภพ, ภวะ. body กาย. being สัตว. bond โยคะ. belief in a soul or self สกั กายทฏิ ฐ.ิ boon พร. benefaction ทาน, อัตถจรยิ า. border district ปจ จันตชนบท. benefactor ทายก. boundary สมี า. benefit อานิสงส, อัตถะ, อรรถ. bourn คต.ิ benevolence อัตถจรยิ า. bowl ดู alms-bowl. besotting drink มัชชะ. Brahma-farer พรหมจาร.ี birth ชาติ. Brahma-faring พรหมจรรย. birth story ชาดก. Brahmin, brahman พราหมณ blameless action อนวชั ชกรรม (การกระทาํ อัน breathing in อัสสาสะ (การหายใจเขา ) (= in- ปราศจากโทษ ไมมีขอเสียหาย แตเปนคุณ breathing.) ประโยชน) breathing out ปสสาสะ (การหายใจออก) (= out- Blessed One, the ภควา (พระผูม พี ระภาค) blessing พร, มงคล, อนุโมทนา, อานิสงส. breathing). bliss สขุ . Buddha, the พระพทุ ธเจา . Bodhisatta; Bodhisattva พระโพธิสตั ว. Buddhism พระพทุ ธศาสนา. bodily adj. กายิกะ (ทางกาย) Buddhist พุทธศาสนิก. bodily action กายกรรม. buoyancy ลหตุ า (ความเบา). burden ธรุ ะ, ภาระ. calm สมถะ. C Calmed One, the พระมุนี. canker อาสวะ. category ขนั ธ. canon ปฎ ก, คมั ภีร. causal occasion ฐาน. carelessness ปมาทะ, ความประมาท. cause เหต.ุ carnalities อามิส. Cause of Suffering ทกุ ขสมทุ ัย, สมุทัย. caste วรรณะ. cemetery สุสาน. cessation นโิ รธ. Cessation of Suffering ทุกขนโิ รธ, นิโรธ.

change 368 curds change วิปริณาม. conquest ชัย, วชิ ัย. change-of-lineage โคตรภู. conquest by piety ธรรมวชิ ัย. chanting การสวดมนต. v. to chant. conscience หริ ิ chapter of monks คณะ (ในวินัย). conscientious adj. ลัชช,ี มหี ิริโอตตัปปะ. character จริต. consciousness วิญญาณ. characteristic ลกั ษณะ. consequence วบิ าก. charity ทาน, จาคะ. consideration มนสกิ าร. clairaudience ทพิ ยโสต. constituent องค, โวการ. clairvoyance ทิพยจักษุ. contact ผัสสะ. clan โคตร, กลุ , สายตระกูล. contemplation อนปุ ส สนา, อนสุ ติ. clansman กลุ บุตร. contemplation of the body กายานุปสสนา classification สังคหะ (จัดประเภท) contemplation of the feelings เวทนานปุ ส สนา. clear comprehension สมั ปชญั ญะ. contemplation of the mind จติ ตานปุ สสนา clinging อปุ าทาน. contemplation of the mind-objects ธมั มาน-ุ coefficients ดู mental coefficients. cognizance จิต, จติ ต. ปส สนา. cognizable object ธรรมารมณ. contempt มักขะ; อตมิ านะ. cohesion, the element of อาโปธาตุ. content; contentment สันโดษ, สันตฏุ ฐี. Collection นิกาย (แหงคมั ภีร) . continuity สันตต,ิ สันตานะ. comfort ผาสุก. control of the senses อนิ ทรียสงั วร. commentary อรรถกถา. controlling faculty อนิ ทรีย. common characteristics สามญั ลักษณะ. conventional truth สมมติสัจจะ. community สงั ฆะ, สงฆ. conversion อาวตั ต, อาวตั ตนา, การกลบั ใจเปลยี่ น companion สหาย. compassion กรุณา, อนุกัมปา. adj. com- ศาสนา. co-religionist สหธรรมกิ . passionate. corporeality รปู , รปู ธรรม. compounded things สังขาร, สังขตธรรม. corruption สังกิเลส, อปุ กเิ ลส, อาสวะ. comprehension สัมปชัญญะ, ปริญญา. Council สังคายนา, สงั คีติ. conceit มานะ. counterpart ปฏิภาค. concentration สมาธิ. couplet ทุกะ (หมวดสอง). concentration development สมาธิภาวนา, สมถ- course of action กรรมบถ. courteous speech; courtesy ปยวาจา, เปยย- ภาวนา. concept บญั ญัต.ิ วัชชะ. conception ปฏสิ นธิ. covetousness อภิชฌา. concord สามคั คี craving ตัณหา condition ปจจัย. craving for annihilation วิภวตัณหา. conditioned genesis ปฏจิ จสมุปบาท. craving for existence ภวตณั หา. conditioned things สังขาร, สังขตธรรม. craving for non-existence วภิ วตณั หา. conduct อาจาร, จริยา, จรณะ, สมาจาร. craving for sensual pleasures กามตณั หา. confession (อาปต ต)ิ เทศนา (การแสดงอาบัติ). v. cremation ฌาปนกิจ. crematorium ฌาปนสถาน. to confess. cruelty วหิ ิงสา. confidence สทั ธา, ศรทั ธา, ปสาทะ. culture ดู mind culture. conformity อนุโลม. curds ทธิ.

danger 369 dyad D danger อันตราย, อาทีนพ. discernment วจิ กั ขณา. death มรณะ, มัจจ,ุ จุต.ิ disciple สาวก. deathless adj อมตะ. discipline วนิ ยั . debauchery อติ ถธี ตุ ตตา (ความเปนนักเลงหญงิ ). discontent อรติ, อนภิรติ (ความไมยินดี, เบ่ือ decad ทสกะ (หมวดสบิ ). decay ชรา, ชรตา. หนา ย) decease จุติ. discovery พทุ ธ,ิ โพธ.ิ deceit มายา. discrimination ปฏสิ ัมภิทา. decision of the majority เยภุยยสกิ า. discursive thinking วิจาร. decline ปราภวะ (ความเสอื่ ม). discussion สากัจฉา. deed กรรม. disease โรค, พยาธิ (ความเจบ็ ไข). defeat, offence involving อาบัตปิ าราชิก. disparaging ปลาสะ. defilement กิเลส. dispassion นิพพิทา. definition ววัตถาน. dispensation ศาสนธรรม, พระศาสนา. deliverance วมิ ตุ ติ, วโิ มกข. dispute วิวาท. delusion โมหะ. disquisition ธรรมบรรยาย. demeritorious action บาปกรรม. dissension ความรา วราน, ความแตกแยก, (in the demon อสูร, ยกั ษ. demonstration นทิ เทส. Order) สงั ฆราช.ี denigration มักขะ. distraction อุทธจั จะ, วิกเขปะ (ความฟุงซาน). dependence นิสสัย (ในวินยั ). diversification ปปญ จะ. dependent origination ปฏิจจสมุปบาท. divine ทิพย, พรหม. deportment อริ ิยาบถ. divine abiding พรหมวิหาร. ดู sublime states. derivative matter อุปาทายรูป. divine ear ทพิ ยโสต. derived materiality อุปาทายรูป. divine eye ทิพยจักษุ description บญั ญตั ิ. divine life พรหมจรรย. ดู holy life. designation อธวิ จนะ, อธพิ จน. doctrine ธรรม, พระธรรม, ปาพจน. desire ฉันทะ, กาม, ตัณหา, อิจฉา (ความอยาก). domain วสิ ยั , ภพ. despair อปุ ายาส (ความผิดหวงั , ความคบั แคนใจ). domineering ปลาสะ. destination คติ donation ทาน, การบริจาค. destruction พยสนะ, หายนะ, วนิ าส, ปหานะ, ขยะ. donor ทายก. destruction of life ปาณาติบาต. door ทวาร detachment วิราคะ. doubt วจิ กิ ิจฉา, กงั ขา. detraction มกั ขะ. downfall ปราภวะ (ความเส่อื ม), อบาย. development ภาวนา. drowsiness มทิ ธะ. devotee, lay อบุ าสก, อบุ าสกิ า. drunkenness สรุ าธตุ ตตา (ความเปน นกั เลงสุรา). Dhamma; Dharma, the พระธรรม, ธรรม. dulness; dullness โมหะ. diligence อัปปมาทะ, อฏุ ฐานะ (ความหมนั่ ขยัน). duties of the King; duties of the ruler ราชธรรม. direct knowledge อภญิ ญา. duty กิจ, วัตร. disappearance จุต,ิ อนั ตรธาน. dwelling วิหาร (ทอ่ี ยู). dwelling in a favourable place ปฏิรูปเทสวาส. dyad ทกุ ะ (หมวดสอง).

ear 370 Fine-Material Sphere E ear โสตะ. looking equanimity. earnestness อปั ปมาทะ, อาตาปะ (ความเพยี ร). equipment บรขิ าร earth ปฐวี, ปฐวีธาตุ. ดู extension. eradication สมคุ ฆาตะ, ปหานะ. ease สขุ . escape นสิ สรณะ. effort วิริยะ, วายามะ, ความเพยี รพยายาม. essential of existence อุปธ.ิ ego อัตตา, อาตมัน. eternalism; eternity-view สสั สตวาทะ, สสั สตทฏิ elasticity มุทตุ า. elder เถระ. ฐ.ิ element ธาต,ุ มหาภตู , องค. eunuch บณั เฑาะก (จาํ พวกหนึง่ ). elements of enlightenment โพชฌงค. even-mindedness อุเบกขา. embodiment view สกั กายทิฏฐิ. evil บาป. embryo กลละ, คพั ภะ. Evil One, the มาร. emergence วฏุ ฐานะ (การออก). Exalted One, the ภควา (พระผูมพี ระภาค). emptiness สุญญตา. exertion ปธาน, วายามะ, ปรักกมะ, ความเพียร, end อันตะ. endeavour ปธาน, วิรยิ ะ, วายามะ. ปค คหะ, ปคคาหะ. endurance ขันต,ิ อธวิ าสนะ. exhaustion ขยะ, ขยั (ความสิ้นไป, ความหมดไป). energy วิริยะ. exhortation โอวาท. enjoyment บริโภค (เสวย; ใชกบั สมบัติ ความสขุ existence ภพ. experience เวทยติ . เปน ตน); อัสสาทะ. exposition นิทเทส, วรรณนา. Enlightened One, the พระพทุ ธเจา. extension, the element of ปฐวธี าต.ุ enlightenment โพธิ, อภสิ มั โพธิ (การตรสั รู) extinction นโิ รธ. enlightenment factor โพชฌงค Extinction of Impurities กเิ ลสปรนิ พิ พาน (= สอปุ าทิ- enlightenment state โพธปิ ก ขยิ ธรรม. ennead นวกะ (หมวดเกา). เสสนพิ พาน) enthusiasm ปต.ิ Extinction of Suffering ทุกขนโิ รธ, นิโรธ. envy อิสสา, ความรษิ ยา. Extinction of the Five-Khandha-Process ขันธ- eon กัป, กัลป. equality สมานตั ตตา. ปรนิ พิ พาน (= อนปุ าทเิ สสนพิ พาน). equanimity อุเบกขา (ตัตรมัชฌัตตตา). ดู on- extreme อนั ตะ (ที่สุด, ความเขา ใจ หรือ ประพฤติ เอียงสุด). expiation, offence of อาบตั ิปาจิตตยี . eye จกั ขุ. factor องค. F faculty อินทรีย. fading away of craving ตัณหกั ขยะ. fame ยศ, กิตติศพั ท, สิโลกะ. fading of lust วริ าคะ. favourable adj. สัปปายะ. failure วบิ ัติ. fear ภยะ. faith ศรัทธา. ดู confidence. fear of blame โอตตัปปะ. falseness; falsity มจิ ฉัตตะ. feeling เวทนา. false speech มสุ าวาท. femininity อติ ถีภาวะ, อติ ถนิ ทรีย. false views มจิ ฉาทฏิ ฐิ. fetter สงั โยชน, สัญโญชน. final knowledge อัญญา. Fine-Material Sphere รปู ภพ, รูปโลก.

firmness 371 guile firmness ธิติ. former action บุพกรณ. Five Precepts, the เบญจศีล. former habitation บุพเพนวิ าส. fixation อุปาทาน. formless อรปู flavour รส. forward order อนโุ ลม. flood โอฆะ. foundation of mindfulness สตปิ ฏ ฐาน. fluid element อาโปธาตุ ดู cohesion. fragrant adj. สคุ นธ. flurry and worry อทุ ธัจจกกุ กจุ จะ. Fragrant Cell, the พระคนั ธกฎุ .ี follower สาวก, ศาสนิก. fraud สาเฐยยะ, สาไถย. fool พาล, คนพาล. freedom วมิ ตุ ต.ิ foolish man โมฆบุรษุ . friend มิตร. forbearance ตตี กิ ขา, ขนั ต.ิ friendliness เมตตา. forest-dweller อรญั วาสี frivolous talk สัมผัปปลาปะ. forfeiture, offence of expiation involving อาบตั ิ fruit; fruition ผล, วบิ าก. Fully Enlightened One, the พระสมั มาสมั พทุ ธเจา . นสิ สัคคยิ ปาจิตตยี . full moon; full-moon day บุณมี, บูรณมี, วันเพ็ญ. form รปู . function กิจ, รส. formal act สงั ฆกรรม. functional consciouness กริ ิยาจติ . formal meeting of the Order, offence entailing a fundamental precepts ปาฏิโมกข. fundamentals of mindfulness สตปิ ฏฐาน. อาบัตสิ ังฆาทิเสส formations สังขาร. gain ลาภ. G gambling การพนัน. generosity จาคะ, ทาน. gratification อัสสาทะ. gentleness มทั ทวะ. gratitude กตญั ุตา, กตญั ูกตเวทติ า. gesture กายวญิ ญัติ. grave offence อาบตั ถิ ลุ ลัจจัย. ghee สัปป. great entity มหาภตู . ghost เปรต. Great Man มหาบุรุษ. gift ทาน, ทานวัตถ.ุ Great Renunciation, the มหาภเิ นษกรมณ. giving ทาน. Great Vehicle มหายาน. giving up จาคะ, ปรจิ จาคะ. greed โลภะ. goal อัตถะ, ปรโิ ยสาน. greediness มหจิ ฉตา (ความมกั มากอยากใหญ) . god เทวะ, เทพ, เทวดา. grief โทมนัส, โสกะ. going forth (from home) ปพ พัชชา. group-meal คณโภชน. good n. อัตถะ. adj. กัลยาณะ, บญุ . Groups of Existence, the Five ขนั ธ 5. good company กัลยาณมติ ตตา. growth อปุ จยะ. gossip สัมผปั ปลาปะ. grudging อปุ นาหะ. grasping อปุ าทาน. guidance นสิ สัย (ในวนิ ัย). grateful adj. กตญั ู. guide สรณะ, เนตติ. gratefulness กตญั ุตา, กตญั กู ตเวทติ า. guiding out วนิ ัย. guile กุหนา.

halo 372 indeterminate halo ปภา. happiness สุข. H harmlessness อหิงสา. harmony สามัคค.ี hermit enlightened one ปจ เจกพุทธ. harsh speech ผรุสวาจา. hexad ฉกั กะ (หมวดหก). hate โทสะ. higher knowledge ดู superknowledge. hatred โทสะ, เวร. higher mentality อธจิ ติ ต. health อาโรคยะ, กลั ลตา. higher morality อธิศลี . hearer สาวก. ดู disciple. higher thought อธิจิตต. heart หทัย. higher wisdom อธิปญญา. heating element เตโชธาต.ุ hindrance นวิ รณ. heaven สัคคะ, สวรรค. holy life พรหมจรรย. heavenly abiding ทิพยวหิ าร. holy men สมณพราหมณ. heavenly being เทพ, เทวดา, ชาวสวรรค. holy one พระอรยิ ะ, พระอรหันต. heavenly ear ทิพยโสต. homage นมะ, นมักการะ, ปชู า. heavenly eye ทิพยจักษุ. homeless one อนาคาริก. heedfulness อัปปมาท. homeless life อนาคาริยะ, ชีวิตอนาคาริก. heedlessness ปมาทะ, ความประมาท. honesty อาชชวะ. hell นิรยะ นรก. honour สักการะ, ปูชา. help สังคหะ. hostile action เวร. heptad สตั ตกะ (หมวดเจ็ด). householder คฤหบด,ี คฤหสั ถ. here and now ทิฏฐธรรม, ทฏิ ฐธัมม. house-life; household life ฆราวาส, ชีวิตคฤหสั ถ; hereafter ปรโลก, สมั ปรายะ. heresy ตติ ถายตนะ. การครองเรือน. heritage ทายชั ชะ (ความเปน ทายาท, มรดก). human being มนษุ ย. ideation สัญญา. ดู perception. humility นิวาตะ; อปจายนะ (ความออนนอมถอม idleness โกสชั ชะ. ignoble adj. อนรยิ ะ, อนารยะ. ตน). adj. humble. ignorance อวชิ ชา. hut กุฎี (กระทอ ม). illimitables อัปปมญั ญา. hypocrisy สาเฐยยะ, สาไถย. illumination โอภาส. illusion ปโมหะ, มายา. I ill-will พยาบาท. image ปฏิมา. ดู mental image. impartiality สมานตั ตตา. I-making อหงั การ. impediment ปลโิ พธ, กิญจนะ. immaterial adj. อรูป. impermanence อนจิ จตา. Immaterial Sphere อรปู ภพ, อรปู โลก. impermanent adj. อนิจจะ, อนิจจงั . immoral adj. บาป, อกุศล. imperturbability อาเนญชา, อเนญชา. immortal adj. อมตะ. impulsion ชวนะ. impurity กเิ ลส, มละ, มลทนิ . in- and out-breathing อานาปานะ, อัสสาสะ ปส สาสะ. incantation มนต, มนตร. incense stick ธูป. inclination อชั ฌาสัย, อธมิ ตุ ิ. independent adj. อนสิ สิต. indeterminate adj. อัพยากฤต.

indifferent feeling 373 living within one’s means indifferent feeling อเุ บกขาเวทนา, อทุกขมสุข. insight into the hearts of others ปรจติ ตวชิ านน, individual บุคคล. เจโตปริยญาณ. individuality อตั ตภาวะ, อตั ภาพ. indolence โกสชั ชะ. insistence อภนิ เิ วส. industry อนลสตา, อุฏฐานะ (ความหมน่ั ขยนั ). instigated adj. สสงั ขารกิ . inertia ปฐวธี าต.ุ instruction อนสุ าสน,ี สาสนะ. infinite adj. อนันต. integrity อาชชวะ. infinity of consciousness วิญญาณัญจายตนะ. intention สงั กัปปะ, อธปิ ปายะ, เจตนา. infinity of space อากาสานัญจายตนะ. intimation วญิ ญตั ิ. inheritance ทายชั ชะ. ดู heritage. intoxicant มชั ชะ, นา้ํ เมา, สรุ าเมรยั . inner sense-sphere อชั ฌัตตกิ ายตนะ (อายตนะ intoxicant, mental อาสวะ. intrepidity เวสารชั ชะ. ภายใน). investigation วจิ ยั , สนั ตีรณะ, วิโลกนะ. initial application วิตก. investigation of the Dhamma ธมั มวิจยะ, ธรรม- inquiry วมิ ังสา, ปรปิ จุ ฉา. insight ญาณ, วิปสสนา. วจิ ยั insight development วปิ ส สนาภาวนา. invitation การนมิ นต, อาราธนา, ปวารณา. issuer of meals ภัตตเุ ทศก. jealousy อสิ สา, ความริษยา. J jewel รตั นะ (ใน “รัตนตรยั ”) joy โสมนัส, (เจตสิก) สุข, ปต ิ, มทุ ติ า. ดู sym- pathetic joy. Kamma; Karma กรรม. K karmically acquired adj. อปุ าทนิ นะ, กรรมชะ. killing ปาณาติบาต. kinsman ญาต.ิ kindly speech ปยวาจา. knowable things เญยยธมั ม, ไญยธรรม. knowing and seeing ญาณทสั สนะ. knowledge ญาณ, วชิ ชา. laity, the พวกคฤหสั ถ, พวกชาวบาน. L lamentation ปริเทวะ. latent bias อนสุ ยั . Lesser Vehicle หนี ยาน. latent tendency อนสุ ัย. lethargy ถีนะ Law, the พระธรรม. lethargy and drowsiness ถนี มทิ ธะ. lay devotee อุบาสก อบุ าสกิ า letter อักขระ, พยัญชนะ. lay disciple อบุ าสก, คฤหัสถสาวก. liberality ทาน, จาคะ. lay follower อบุ าสก, พุทธศาสนิกฝา ยคฤหสั ถ. liberation วโิ มกข, วมิ ตุ ต.ิ laying down การบญั ญตั (ิ สกิ ขาบท). v. to lay down. life-faculty ชีวติ นิ ทรีย. layman คฤหัสถ. life-principle ชวี ะ, ชีวิตนิ ทรีย. laziness โกสชั ชะ, อาลสั ยะ. life-span อายุ, ชวี กาล, ชนมกาล, อายุกัป. learner เสขะ. lightness ลหตุ า. learning สตุ ะ, สกิ ขา. liquor สรุ า. legal question อธิกรณ. livelihood อาชีวะ. living in befitting places ปฏิรูปเทสวาส. living within one’s means สมชวี ิตา.

loathsome 374 misery loathsome adj. ปฏกิ ลู . n. loathsomeness. lunar adj. ทางจันทรคติ. lodgings เสนาสนะ. lunar calendar ปฏทิ นิ จนั ทรคติ. longings อจิ ฉา (ความอยาก). lust ราคะ. love เปมะ, เปรม. lusting wish ฉันทราคะ. loving-kindness เมตตา. lying; lying speech ดู false speech. M magical power อทิ ธปิ าฏิหารยิ . mental action มโนกรรม. Mahayana มหายาน (นิกายพระพุทธศาสนาฝาย mental activities เจตสิก. mental adjuncts เจตสกิ . เหนือ). mental avenue มโนทวาร. maintaining; maintenance อนุรกั ขนา. mental body นามกาย. malice อาฆาต. mental coefficients เจตสกิ . malicious speech ปสณุ าวาจา, เปสญุ วาท. mental concomitants เจตสิก. malleability มุทุตา. mental factors เจตสกิ . management วิธาน, สังวิธาน (การจดั การ). mental formations; mental functions มโน- manifestation ปจจุปฏ ฐาน. manner ปริยาย, อาการ. สงั ขาร, จิตตสงั ขาร. marvel ปาฏิหาริย. mental formations สงั ขาร (ในขนั ธ 5). masculinity ปรุ ิสภาวะ, ปุริสนิ ทรีย. mental good conduct มโนสุจรติ . mass สมหู ะ, ฆนะ mental happiness เจตสิกสุข. Master, the พระศาสดา, พระบรมศาสดา. mental image นิมติ , นิมติ ต. mastery วสี. mentality นาม, นามธรรม, เจตสิก. material gifts อามิสทาน. mental misconduct มโนทจุ ริต. material happiness สามสิ สขุ . mental object ธรรมารมณ. material qualities รปู ธรรม, รปู . mental pain เจตสิกทุกข. material things อามิส mental qualities เจตสิก. material worship อามสิ บูชา. mercy ทยา, อนุทัย (ความปรานีเอ็นดู). matricide มาตุฆาต. merit บญุ matrix มาตกิ า. meritorious action บุญกรรม. matted-hair ascetic ชฎิล. message พระธรรม, คําสอน. matter รปู . Middle Path, the มัชฌมิ าปฏิปทา. maturity ปรปิ ากะ. Middle Way, the มัชฌิมาปฏิปทา. meal ภัต, โภชนะ. mind จติ , มโน, นาม. mealtime ภตั ตกาล. mind culture ภาวนา. meaning อรรถ. mindfulness สต.ิ meanness มัจฉริยะ. mindfulness on breathing อานาปานสติ. means อุปายะ, อุบาย, วิธ,ี ปโยคะ. mind object ดู mental object. medicine เภสัช. miracle ปาฏหิ ารยิ . meditation ฌาน, ภาวนา. misapprehension of virtue and duty สลี ัพพต- meditator ฌายี, ผูบําเพญ็ ฌาน, นกั ฌาน, ผูเจรญิ ปรามาส. ภาวนา. misconduct ทุจริต, มิจฉาจาร. meekness โสวจัสสตา. miserliness มจั ฉริยะ. mental adj. เจตสกิ ะ (ทางใจ). misery ทกุ ข. adj. miserable มที ุกข, เปน ทุกข.

mode 375 object mode อาการ. moral achievement สีลสมบัติ, สีลสมั ปทา. moderation มตั ตัญุตา (~ in eating = โภชเน-มัต moral dread โอตตัปปะ. moral failure สลี วบิ ัต.ิ ตญั ตุ า) moral habit ศลี . moment ขณะ. morality ศลี . momentary concentration ขณิกสมาธิ. moral shame หิร.ิ momentary joy ขณิกาปต.ิ mortal มจั จะ (ผตู องตาย = สตั ว). monastery วดั , อาราม, วิหาร. motion ญตั ติ, ญตั ิ; วาโยธาตุ. monastic life พรหมจรรย, ชวี ิตสมณะ. mundane adj. โลกยิ ะ, โลกยี . monk ภิกขุ, ภิกษุ, สมณะ. my-making มมงั การ. monument ถปู ะ, สถูป, เจตยิ ะ, เจดีย. N naked ascetic อเจลก. noble treasure อริยทรพั ย. name นาม. Noble Truths, the Four อรยิ สจั จ 4, จตรุ าริยสจั จ. name and form นามรปู . noble wealth อรยิ ทรพั ย. natural virtue ปกตศิ ลี . non-covetousness อนภชิ ฌา. negligence ปมาทะ, ความประมาท. non-cruelty อวิหงิ สา. neighbourhood concentration อปุ จารสมาธ.ิ non-delusion อโมหะ. neither-pain-nor-pleasure อทกุ ขมสขุ , อุเบกขา- non-greed อโลภะ. non-hate; non-hatred อโทสะ, อพยาบาท. เวทนา. non-ill-will อพยาบาท. Neither Perception Nor Non-Perception, Sphere non-injury อหิงสา. non-obstruction อวโิ รธนะ. of เนวสัญญานาสญั ญายตนะ. non-opposition อวโิ รธนะ. neutrality, specific ตตั รมชั ฌัตตตา. Non-Returner อนาคาม.ี newly ordained monk นวกภิกษ.ุ Non-Returning, fruition of อนาคามิผล. next life; next world ปุนชาต,ิ ปุนภพ, ชาตหิ นา , Non-Returning, path of อนาคามิมรรค. non-self; non-soul อนัตตา. ปรโลก. non-violence อหงิ สา, อวิหิงสา. Nibbàna; Nirvàõa นพิ พาน. norm ธรรม. Nibbàna without any remainder of existence nose ฆานะ. Nothingness, Sphere of อากญิ จัญญายตนะ. อนุปาทิเสสนิพพาน. not-self adj. อนตั ตา. Nibbàna with remainder of existence สอปุ าท-ิ novice สามเณร. novitiate สามเณร, นวะ. เสสนพิ พาน. nun ภกิ ษณุ ี. niggardliness มัจฉรยิ ะ. nutrient; nutriment อาหาร. nihilism นตั ถกิ วาท, นัตถิกทิฏฐิ. nutritive essence โอชา. noble adj. อรยิ ะ, อารยะ. noble disciple อริยสาวก. noble discipline อรยิ วนิ ยั (แบบแผนของอารยชน) Noble Eightfold Path, the อรยิ อฏั ฐงั คกิ มคั ค, อารยอัษฎางคกิ มรรค. noble one อรยิ บุคคล. obedience โสวจัสสตา. O object อารมณ.

objective-field 376 preparation objective-field วิสัย. Once-Returning, path of สกทาคามมิ รรค. objectivity ตถตา. one-pointedness of mind เอกัคคตา, จิตตสั เส- oblation พลี, พลีกรรม. obligations ปาติโมกข, กจิ , ธุระ, พันธะ. กคั คตา. observance อโุ บสถ, วัตร, การรักษา (ศีลเปนตน ). onlooking-equanimity อเุ บกขา. obsession ปรยิ ุฏฐานะ, ปปญจะ. opposite adj. ปฏปิ กข. obstinacy ถัมภะ. Order, the พระสงฆ, คณะสงฆ. obstruction นวิ รณ. ดู hindrance. ordinary man ดู worldling. octad อัฏฐกะ (หมวดแปด). ordination อุปสมั ปทา, การอุปสมบท. v. to be odorous object คันธารมณ. odour คนั ธะ. ordained. offence อาบัต.ิ origin สมทุ ยั . offering พลี, ทักขณิ า, ทักษิณา, บชู า. Origin of Suffering ทกุ ขสมทุ ัย, สมุทยั . old age ชรา. origination สมฏุ ฐาน. olfactory organ ฆานะ. other world ปรโลก. omen นิมิต; good omen มงคล. outer sense-sphere พาหิรายตนะ (อายตนะภาย omnipotent adj. สพั พาภภิ ู. omniscience สพั พญั ตุ า. นอก). Omniscient, the พระสัพพัญ.ู outcast วสละ (คนถอย, ~ตา่ํ ทราม) Once-Returner สกทาคาม.ี outcaste จณั ฑาล. Once-Returning, fruition of สกทาคามิผล. overcoming ปหานะ. ownership, the bliss of อัตถิสขุ (สุขเกิดจากความ มที รพั ย) . pain ทุกข. P painful feeling ทกุ ขเวทนา. Pali Canon พระไตรปฎก. person บคุ คล. Parinirvana ปรินพิ พาน. perspicuity ปฏภิ าณ. parricide มาตุฆาตหรอื ปต ฆุ าต. perversion วปิ ลลาส. partiality ฉนั ทาคต.ิ physical adj. กายิกะ (ทางกาย). ดู bodily. passing away มรณะ, กาลกริ ยิ า. physical basis of mind หทยั วตั ถุ. Path, the มรรค. plane ภมู .ิ patience ขันติ, ขมะ. pleasant feeling สขุ เวทนา. patricide ปต ุฆาต. pleasing adj. ปาสาทิกะ (นาเลื่อมใส). peace สนั ติ, อปุ สมะ. pleasure สุข. penetration ปฏเิ วธ, นพิ เพธ. posture อริ ยิ าบถ. pentad ปญ จกะ (หมวดหา). power พละ. perception สญั ญา. practice การปฏิบัต,ิ ปฏิปทา. perdition วินบิ าต. praise วณั ณะ (คําสรรเสรญิ ), ปสงั สา. Perfect One, the พระตถาคต. preaching เทศนา. v. to preach. perfection บารม.ี precept สิกขาบท, (ขอ) ศลี . perfectness สัมปต ต,ิ สมบตั .ิ preceptor อุปช ฌาย. peril อาทีนพ, ภยั . predominance อธปิ ไตย. perplexity วิจิกจิ ฉา. prejudice อคต.ิ preliminary duties บุพกจิ . preparation บริกรรม (การตระเตรยี ม).

presumption 377 relief presumption สารัมภะ. profitable adj. กุศล. previous benefactor บพุ การี. profound adj. คมั ภรี , ลึกซึ้ง. previous life ปุรมิ ชาติ, บพุ ชาต,ิ ชาตกิ อ น. prompted adj. สสังขาริก. pride มานะ, มทะ. propagation การเผยแผ. priest นักบวช, พราหมณ. property สมบตั ิ. primary element มหาภูต. prose; prose-exposition วยากรณะ, ไวยากรณ privilege อานิสงส. probation ปรวิ าส. (คํารอยแกว). probationer สิกขมานา. prosperity สัมปทา. proclamation อนสุ าวนา. protection อารกั ขา. proficiency ปาคญุ ญตา; โกศล. provenance นทิ าน (เหต,ุ ทีม่ า). proficiency as to progress อายโกศล. psychic power อภญิ ญา. proficiency as to regress อปายโกศล. pupil สัทธิวหิ าริก หรอื อันเตวาสกิ , ศษิ ย. proficiency as to the means of success อุปาย- Pure Abodes สุทธาวาส. purification วสิ ทุ ธ.ิ โกศล. purity ปาริสุทธ,ิ วิสทุ ธ.ิ proficiency in knowing gain อายโกศล. purport อธิปบาย (นัยประสงค) . proficiency in knowing loss อปายโกศล. pursuit อนโุ ยค. proficiency of method อปุ ายโกศล. quadruped สัตวจตุบท. Q quality คณุ , ลกั ษณะ, องค. quarrel กลหะ, วิวาท. quest เอสนา, คเวสนา, ปริเยสนา. quarter ทศิ (ทสิ า). question ปญหา. quiet n. สมถะ. adj. วิวติ ต (สงดั ). R radiation เตโชธาตุ; การแผ (เมตตา บญุ กศุ ล ฯลฯ). reconciliation ปฏิสาราณยี กรรม. rag-robe บังสกุ ุลจวี ร. reconnection ปฏสิ นธิ. rains-residence; rains-retreat จาํ พรรษา, วัสสา- rectitude อุชกุ ตา. refectory ภตั ตัคคะ (โรงฉัน, หอฉนั ). วาสะ. refraining สังยมะ, สัญญมะ, เวรมณ.ี rapture ปต .ิ refuge สรณะ. reaching ปต ติ (การบรรล)ุ . Refuge, the Threefold ไตรสรณะ. reality ตถตา, ยถาภูตธรรม. refuse-rag-robe บงั สุกลุ จวี ร. realization สจั ฉิกริ ิยา, สัจฉิกรณะ, อธิคม (การทาํ registration ตทารมณ, ตทาลัมพนะ. rehearsal สังคตี ิ, สงั คายนา. ใหแ จง, การบรรลุ). reincarnation อวตาร (ตามคติพราหมณ, ฮนิ ดู). reappearance อุปบัต.ิ relative; relation ญาต.ิ reason การณะ, โยนิ, วิมงั สา. relaxation ปส สัทธิ. rebirth ปุนภพ, ชาติใหม, การเกดิ ใหม. release วโิ มกข, วิมตุ ต.ิ recipient ปฏคิ าหก, ลาภี. relics (of the Buddha) พระธาตุ, พระสารีรกิ ธาต.ุ recitation การสาธยาย, การสวด. v. to recite. relief ภาพสลกั นนู , รปู นนู . recluse สมณะ. recollection อนสุ ติ.

relinking 378 sapid object relinking ปฏิสนธิ. Right Conduct ดู Right Action remembrance of previous births ปพุ เพนิวาสา- Right Effort สัมมาวายามะ. right endeavour สัมมัปปธาน. นสุ สติญาณ. Right Deliverance สมั มาวิมตุ ติ. remorse วปิ ฏสิ าร, กุกกจุ จะ. Right Intent ดู Right Thought renouncing ปรจิ จาคะ. Right Knowledge สัมมาญาณะ. renown กิตติ, กติ ติศพั ท. Right Livelihood สมั มาอาชวี ะ. renunciation เนกขัมมะ. v. to renounce. Right Means of Livelihood ดู Right Livelihood. repairs นวกรรม, ปฏสิ ังขรณ. Right Meditation ดู Right Concentration. reprover โจทก. Right Mindfulness สัมมาสติ. reproving โจทนา. v. to reprove. Right Motives ดู Right Thought. repugnance ปฏฆิ ะ. Right Speech สมั มาวาจา. repulsion ปฏิฆะ. right striving สัมมัปปธาน. repulsive adj. ปฏกิ ูล. Right Thought สมั มาสังกัปปะ. requisite บรขิ าร, ปจ จัย. Right Understanding สัมมาทฏิ ฐ.ิ resentment ปฏฆิ ะ. Right View ดู Right Understanding. resistance ปฏฆิ ะ. righteous adj. ธรรมกิ , เปนธรรม. resolution อธโิ มกข, อธมิ ตุ ิ; (วนิ ัย) กรรมวาจา. righteous man สปั บุรุษ, สัตบุรษุ . resolve อธษิ ฐาน, อธิมตุ .ิ righteousness ธรรม. resort โคจร. rightness สมั มัตตะ. respect คารวะ. rigidity, mental ถัมภะ. respectable person ครฐุ านยี บุคคล. ripening วบิ าก. restlessness อทุ ธัจจะ, วชิ ัมภติ า. risk เวร restoration โอสารณา; ปฏสิ ังขรณ. rites and rituals สลี ัพพตะ. restraint สงั วร, สังยมะ. rivalry ปลาสะ, สารัมภะ. restraint of the senses อินทรยี สังวร. road to power อิทธิบาท. ดู basis for success. result ผล, วบิ าก. robe จีวร. retrocognition ปุพเพนิวาสานุสตญิ าณ (เทียบ) root มูล. reverence อปจายนะ, คารวะ. root-cause เหตุ. Reverend คําเรียกนําหนาชื่อพระสงฆ แสดง round วฏั ฏะ round of rebirth; roundabout of births สงั สาร- คารวะ นยิ มใชกบั พระสงฆผ า ยมหายานหรอื นัก บวชในศาสนาอ่นื . ดู Venerable. วฏั ฏ, วัฏฏสงสาร, สงสาร. reverse order ปฏิโลม. rug สันถัต. review; reviewing ปจจเวกขณ. rules and rituals สีลัพพตะ, ศีลและพรต. riches โภคะ. rule of training สิกขาบท. right adj. สมั มา. rumination วิจาร. Right Action สัมมากมั มนั ตะ. Right Concentration สมั มาสมาธ.ิ sacrifice ยญั (พราหมณ) ; จาคะ, ปรจิ จาคะ. S safe adj. เขมะ, เกษม. saffron robe กาสาวพัสตร. salvation วิมตุ ติ. sage มุนี. sandals อุปาหนา. Sangha, the สงฆ, พระสงฆ, คณะสงฆ. sapid object รสารมณ.

satisfaction 379 soulless satisfaction ปสาทะ, อัสสาทะ. sensual misconduct กาเมสมุ จิ ฉาจาร. Saviour พระมหาไถ, พระผไู ถบ าป (คริสต = พระ Sensual Plane กามภูม.ิ sensual pleasure กาม, กามสขุ , กามคณุ . เยซ;ู เคยมผี นู ํามาใชเ ลยี นศพั ทแทน นาถะ บาง Sensual Sphere กามภพ. แตบัดนีไ้ มใ ชกันแลว ). sensuous craving กามตณั หา. savour รส. sensuous sphere กามภพ, กามโลก. scepticism วจิ ิกจิ ฉา. sentient being สัตว. schedule มาตกิ า. separate treatment วิภงั ค. schism สงั ฆเภท. sequence อนุสนธ.ิ School นิกาย (แหงศาสนา). serene adj. สันตะ (ผสู งบระงบั ). science วิชชา. series สันตต.ิ scripture คัมภรี , คนั ถะ, ปกรณ. service เวยยาวจั จะ. search; searching เอสนา, ปริเยสนา (การแสวง setting in motion (หรือ setting rolling) the หา). search of truth ธัมมวิจยะ. Wheel of the Doctrine ธัมมจักกัปปวตั ตนะ. seat อาสนะ. setting-up of mindfulness สติปฏ ฐาน. seclusion วเิ วก. Seven-Times-at-Most Stream-Enterer โสดาบัน sect นิกาย. section วาระ, วรรค. ผสู ตั ตักขัตตุปรมะ. seeing ทัสสนะ. sexual intercourse เมถนุ ธรรม. seer อิสิ, ฤๅษ.ี sexual misconduct กาเมสมุ จิ ฉาจาร. self อัตตา, ตน, ตัวตน. shame หริ ิ, ลัชชา. self-control ทมะ, สัญญมะ. shameless adj. อลชั ช.ี self-direction, right disposition in อตั ตสมั มาปณธิ .ิ shelter ตาณะ (ท่พี ํานัก, ทต่ี า นทาน, ทก่ี นั ภยั ). self-illusion สักกายทิฏฐ.ิ shoe ปาทุกา. selfishness มจั ฉริยะ. sign นมิ ิต. self-knowledge อตั ตัญุตา. Signs of Being, the Three ไตรลักษณ. self-mortification; self-torment อตั ตกิลมถานโุ ย simile อุปมา. ค. simplicity อปั ปจ ฉตา, ความมักนอย. self-possession สัมปชญั ญะ. single-seed เอกพชี ี. sensation เวทนา. ดู feeling. skilful action กุศลกรรม. sense-base อายตนะ. skill โกสัลละ, โกศล, ทกั ขะ, ทักษะ. sense-field อายตนะ. skilled; skilful adj. กุศล. sense-impression ผสั สะ. slander ปส ุณวาจา, ปสณุ าวาจา, เปสุญวาท. sense of shame หิร.ิ sloth ถีนะ, ลนี ตา. sense of urgency สงั เวคะ, ความสังเวช. smirching มักขะ. sense-object อายตนะ(ภายนอก). sociability สมานัตตตา. sense-organ อายตนะ(ภายใน), อนิ ทรยี . softness มุทุตา; มทั ทวะ. sense-pleasure กาม. solid element ปฐวีธาต.ุ sense-sphere อายตนะ. solitude วเิ วก. sensual craving กามตณั หา. sorrow โสกะ, โศก. sensual desire กาม, กามฉันทะ. sound สัททะ (เสียง). sensual indulgence กามสขุ ัลลกิ านุโยค. source นทิ าน (เหต,ุ ท่ีมา). sensual lust กามราคะ. soul อตั ตา, อาตมัน, ชวี ะ. soulless adj. อนตั ตา.

soullessness 380 transcendental soullessness อนัตตตา. stress ความเครียด, สารทั ธภาวะ. space อากาส (ชองวาง), อวกาศ. striving ปธาน, วิริยะ. specific conditionality อิทัปปจ จยตา. stumbling block อนั ตราย, อันตรายกิ ธรรม. specification วภิ าค. sublime states พรหมวิหาร. speech วาจา, วจ,ี ภาสิต, วจีวิญญัต.ิ substitution of opposites ตทงั คะ. spite อปุ นาหะ. substratum of rebirth อปุ ธ.ิ spontaneously born creature โอปปาตกิ ะ. subtle adj. สุขมุ . stain มละ, มลทิน. success อทิ ธิ, สมั ปต ติ. standing (in the Order) (จํานวน) พรรษา (ใน suffering ทุกข. suitable adj. สปั ปายะ, กัปปยะ, อนุรปู . ภกิ ขุภาวะ หรือในเพศบรรพชิต). sunshade ฉัตร (รม). steadiness ฐติ .ิ superknowledge อภญิ ญา. stealing อทินนาทาน. supermundane; supramundane adj. โลกุตตระ. Stilled One, the พระมุน.ี supernormal power อิทธิปาฏหิ ารยิ . stillness โมไนย. support นิสสยั (ที่อาศัย); อปุ ถมั ภ. stinginess มัจฉริยะ. suppression วิกขัมภนะ. storing up อุปจยะ. supreme abidings พรหมวหิ าร. straightness อชุ กุ ตา, อาชชวะ. superme dwellings พรหมวหิ าร. Stream-Enterer; Stream-Entrant; Stream- suspension อกุ เขปนยี กรรม. sustained application วจิ าร. Winner; Stream-Attainer โสดาบนั . sympathetic joy มุทิตา. Stream-Entry, fruition of โสดาปต ตผิ ล. Stream-Entry, path of โสดาปตตมิ รรค. strength พละ. tactile object โผฏฐัพพะ. T taint อาสวะ. taking what is not given อทินนาทาน. thanking อนโุ มทนา. tale-bearing ปสุณวาจา, ปส ุณาวาจา, เปสญุ วาท. Theravada เถรวาท (นิกายพระพุทธศาสนาดงั้ เดมิ talk กถา. taming ทมะ. ฝายใต ปจจบุ นั คูก ับ มหายาน). tangible object โผฏฐัพพารมณ, โผฏฐพั พะ. things ธัมมา, ธรรม. task กจิ . thirst ตณั หา, ปปาสา. taste รส. thought จติ , จิตตบุ าท, สังกัปป, วิตกั กะ. teacher อาจารย. thought-conception วติ ก. teaching เทศนา, ธรรม. tie คนั ถะ. Teaching; Teachings, the พระธรรม. tolerance ขันต.ิ telepathy เจโตปรยิ ญาณ (เทยี บ). tongue ชิวหา. temperament จรติ . torpor มทิ ธะ temperature อตุ ุ. touch โผฏฐพั พะ. Tempter, the มาร. town-monk พระคามวาสี. term บท. training สกิ ขา, ทมะ, ภาวนา. test วีมงั สนะ. Training, the Threefold ไตรสิกขา. tetrad จตุกกะ (หมวดสี)่ . training rule สิกขาบท. tranquillity ปส สัทธิ, สมถะ. Tranquillity Development สมถภาวนา. transcendental โลกตุ ตระ.

transformation 381 voting-ticket transformation วิปรณิ าม. Triple Gem, the พระรัตนตรัย. transgression วีตกิ กมะ (การละเมดิ ). triplet ตกิ ะ (หมวดสาม). transience; transiency อนิจจตา. true doctrine สัทธรรม. transient adj. อนิจจ, อนิจจงั . true man สัปบรุ ษุ , สตั บุรษุ . treasure รัตนะ, นธิ ,ิ ธนะ. truth สัจจะ. triad ตกิ ะ (หมวดสาม). twin miracle; twin wonder ยมกปาฏิหารยิ . ultimate sense; ultimate reality ปรมัตถ. U ultramundane ดู supermundane. uncertainty วจิ ิกจิ ฉา. unknowing อัญญาณ. uncompounded; unconditioned adj. อสงั ขตะ. unprofitable adj. อกศุ ล. unconscious mind ภวงั คจิต. unprompted adj. อสังขารกิ . unconscious state ภวังค. unrighteous greed วสิ มโลภ (= อภิชฌา) undeclared อพั ยากตะ, อพั ยากฤต. unskilful adj. อกุศล. underlying tendency อนุสยั . unskilful action อกศุ ลกรรม. understanding ปญ ญา. unsurpassed adj. อนตุ ตระ. undertaking สมาทาน. v. to undertake. unwholesome adj. อกุศล. undetermined offence อนิยต. unwholesome action อกศุ ลกรรม. unification เอกคั คตา. unworldly adj. นิรามสิ . uninstigated adj. อสังขารกิ . urgency, sense of สังเวคะ, สงั เวช. unity สามัคคี, เอกตั ตะ, เอกีภาพ usage โวหาร. utterance อทุ าน, วจนะ. V vain talk สัมผัปปลาปะ. Visàkha Påjà). vanity มทะ. vibration, the element of วาโยธาตุ. vegetable-growth ภูตคาม. vices of conduct กรรมกิเลส. Venerable คําเรียกนําหนาชื่อพระสงฆแสดง view ทิฏฐิ. village-dweller คามวาส.ี คารวะ นิยมใชกับพระเถระหรือพระสงฆทรง virtue ศีล, คุณธรรม. adj. virtuous. สมณศกั ด์ิ (ยอวา Ven.) virtue and duty สลี พั พตะ, ศลี และพรต. veneration คารวะ, นมะ, ปชู า. visible for oneself adj. สันทฏิ ฐิกะ. verbal action วจกี รรม. visible object; visual object รปู ารมณ. verbal formation; verbal functions วจสี งั ขาร. vision ทสั สนะ. verbal good conduct วจสี จุ รติ . vital formation อายสุ งั ขาร. verbal misconduct วจีทจุ รติ . vitality ชวี ติ นิ ทรีย. verdict of innocence สติวนิ ยั . void; voidness สุญญตา. verdict of past insanity อมูฬหวินัย. volition เจตนา. verdict in the presence of สมั มขุ าวนิ ยั . volitional activities สังขาร. verification สจั ฉกิ ิริยา, สัจฉกิ รณะ. voting-ticket สลาก (สําหรบั ลงคะแนนเสียง). verse คาถา. Vesak วิสาขบูชา (นิยมใชในลังกาและอนิ เดยี =

wakefulness 382 zest W wakefulness ชาครยิ านุโยค. wieldiness กัมมัญญตา. walking to and fro จงกรม. will ฉนั ทะ, เจตนา. wander v. จารกิ . wind วาโย. ดู vibration. wandering การจาริก; สงสาร (เวียนวา ยตายเกิด) wisdom ปญญา. wandering ascetic; wanderer ปริพาชก. wise man บัณฑติ . warrior นกั รบ, ขตั ตยิ ะ, ชนวรรณะกษัตรยิ . wish ฉนั ทะ, อจิ ฉา (ความปรารถนา). watch ยาม. withdrawal อุพภาร, อุทธาร (การร้ือ, การถอน, watchfulness อารกั ขา; ชาคริยะ. water อาโป. ดู cohesion. การเดาะ). way มรรค, ปฏิปทา. woe ทุกข, อบาย. weal หิตสขุ . wonder ปาฏิหาริย. wealth โภคะ, ธนะ. worldling ปุถุชน. welfare หติ สขุ , ประโยชนสุข. worldly adj. โลกยิ ะ, โลกยี , สามิส. Well-farer, the พระสุคต. worldly conditions โลกธรรม. well-spoken words วาจาสภุ าษิต. worldly vicissitudes โลกธรรม. Wesak ดู Vesak. worthy one พระอรหันต. wheel of becoming; wheel of life ภวจักร. worry กกุ กุจจะ. Wheel of the Law; Wheel of the Doctrine wrath โกธะ. wrong conduct ทุจรติ . ธรรมจักร. wrong course อคต.ิ wheel of rebirths สังสารจกั ร. wrongdoing ทกุ กฏ. wheel-turning monarch พระเจา จกั รพรรดิ. wrongness มจิ ฉตั ตะ. wholesome adj. กุศล. wrong speech, offence of อาบัติทพุ ภาสติ . wholesome action กศุ ลกรรม. wrong time วิกาล. wicked adj. บาป, ช่วั . yearning อาสา (ความหวงั , ~ใฝห า). Y years’ standing ดู standing. yellow robe กาสาวพสั ตร. yoke โยคะ, ธรุ ะ, ภาระ. zeal ฉนั ทะ, อัปปมาทะ. Z zest ปต ิ.