tripitaka_42

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 301เชน ไร ? ยังไมทนั เห็นพระองคเลยก็จกั หนีไป. เบ้อื งหนาแตน ี้ไป พึงทราบคําเหน็ ปานนี้ โดยทาํ นองดังทก่ี ลา วแลว นัน่ แล. พระผมู พี ระภาคเจาตรสั แมเ เกส ามเณรีนน้ั วา \" เราทราบอานภุ าพของเธอ \" ดังน้ีแลว กไ็ มทรงอนุญาตการทาํ ปาฏิหาริย.\" ลําดบั น้ัน สามเณรชอื่ จุนทะผเู ปน ขณี าสพ บรรลปุ ฏิสมั ภทิ ารปู หน่ึงมอี ายุ ๗ ขวบแตเ กิดมา เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงั คมแลวกราบทูลวา \" ขา พระองคจ ักทาํ ปาฏหิ ารยิ  พระเจา ขา . \" ถกู พระศาสดาตรสั ถามวา\" เธอจกั ทําอยา งไร ? \" จึงกราบทูลวา \" พระเจาขา ขาพระองคจักจบัตน หวาใหญที่เปนธงแหง ชมพูทวีปทลี่ าํ ตนแลวเขยา นาํ ผลหวา ใหญมาใหบรษิ ัทน้ีเคยี้ วกนิ . และขาพระองคจ ักนาํ ดอกแคฝอยมาแลว ถวายบังคมพระองค. พระศาสดาตรัสวา \" เราทราบอานภุ าพของเธอ \" ดังนี้แลวก็ทรงหา มการทาํ ปาฏหิ ารยิ  แมของสามเณรนนั้ . ลําดับนัน้ พระเถรีชอ่ื อบุ ลวรรณา ถวายบังคมพระศาสดาแลวกราบทลู วา \" หมอมฉนั จักทาํ ปาฏหิ ารยิ  พระเจาขา \" ถกู พระศาสดาตรัสถามวา \" เธอจักทําอยางไร ? \" จงึ กราบทลู วา \" พระเจาขา หมอมฉนัจกั แสดงบรษิ ทั มปี ระมาณ ๓๒ โยชนโดยรอบ เปนพระเจาจักรพรรดิ อันบรษิ ทั มีประมาณ ๓๖ โยชนโดยกลมแวดลอมแลวมาถวายบงั คมพระองค. \"พระศาสดาตรสั วา \" เราทราบอานุภาพของเธอ \" แลวกท็ รงหา มการทําปาฏิหารยิ  แมข องพระเถรีน้ัน. ลําดบั นนั้ พระมหาโมคคัลลานเถระ ถวายบงั คมพระผูมพี ระภาค-เจาแลว กราบทลู วา \" ขา พระองคจักทาํ ปาฏหิ าริย พระเจาขา \" ถูกพระศาสดาตรสั ถามวา \" เธอจกั ทาํ อะไร ? \" จึงกราบทลู วา \" ขา พระองค

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 302จกั วางเขาหลวงชอ่ื สเิ นรุไวใ นระหวา งฟน แลว เคยี้ วกนิ ภเู ขานนั้ ดุจพชืเมลด็ ผกั กาด พระเจา ขา. \" พระศาสดา. เธอจกั ทาํ อะไร ? อยางอน่ื . มหาโมคคัลลานะ. ขาพระองคจักมวนแผน ดนิ ใหญน ี้ดจุ เสือ่ ลาํ แพนแลว ใสเขา ไว( หนบี ไว) ในระหวางนว้ิ มอื . พระศาสดา เธอจักทําอะไร. อยา งอื่น. มหาโมคคลั ลานะ. ขาพระองคจ ักหมนุ แผนดินใหญ ใหเปน เหมือนแปน หมุนภาชนะดินของชางหมอ แลวใหม หาชนเคยี้ วกินโอชะแผนดิน. พระศาสดา. เธอจกั ทําอะไร ? อยางอืน่ . มหาโมคคัลลานะ. ขา พระองคจกั ทาํ แผน ดนิ ไวใ นมอื เบ้อื งซา ยแลววางสตั วเหลา นัน้ ไวในทวีปอ่นื ดวยมือเบ้ืองขวา. พระศาสดา. เธอจักทําอะไร ? อยา งอื่น. มหาโมคคลั ลานะ. ขา พระองคจ ักทาํ เขาสเิ นรใุ หเปนดามรม ยกแผน ดินใหญข้ึนวางไวข า งบนของภเู ขาสเิ นรนุ ้ัน เอามอื ขา งหนึง่ ถือไวคลา ยภกิ ษมุ ีรมในมอื จงกรมไปในอากาศ. พระศาสดาตรัสวา \" เราทราบอานภุ าพของเธอ \" ดงั น้แี ลว ก็ไมทรงอนญุ าตการทําปาฏิหาริย แมข องพระเถระนน้ั . พระเถระน้นั คดิ วา\" ชะรอยพระศาสดาจะทรงทราบผสู ามารถทําปาฏหิ ารยิ ย ง่ิ กวา เรา \" จึงไดยนื อยู ณ ที่สวนขา งหนงึ่ . ลาํ ดบั น้ัน พระศาสดาตรัสกะพระเถระนั้นวา \" โมคคลั ลานะ พวงดอกไมน ีเ้ ขามิไดผ กู ไวเพือ่ ประโยชนแ กเธอ, ดว ยวา เราเปน ผมู ธี ุระท่ีหาผูเสมอมิได. ผูอ่ืนทช่ี ื่อวา สามารถนาํ ธรุ ะของเราไปไดไมม ี; การท่ีผสู ามารถ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 303นําธรุ ะของเราไปไดไมพึงมใี นบดั น้ไี มเปนของอัศจรรย, แมในกาลทเ่ี ราเกดิ ในกาํ เนิดสัตวเ ดียรัจฉานทีเ่ ปนอเหตกุ กําเนดิ ผูอืน่ ที่สามารถนําธุระของเราไป กม็ ไิ ดม ีแลวเหมอื นกัน \" อนั พระเถระทลู ถามวา \" ในกาลไรเลา ?พระเจา ขา \" จึงทรงนําอดตี นิทานมาตรสั กณั หอุสภชาดก๑น้ีใหพ สิ ดารวา :- \" ธรุ ะหนกั มอี ยใู นกาลใด ๆ, ทางไปในทีล่ มุ ลกึ มีอยูในกาลใด ในกาลนนั้ แหละ พวกเจาของยอม เทยี มโคช่ือกณั หะ; โคชือ่ กณั หะน้ันแหละ ยอ มนาํ ธรุ ะนัน้ ไป. \" เม่ือจะทรงแสดงเร่ืองนัน้ น่ันแหละใหพเิ ศษยิง่ ขึน้ ไปอีก จึงตรสันนั ทวิสาลชาดก๒นใี้ หพิสดารวา :- \" บคุ คลพึงกลา วคําเปน ทีพ่ อใจเทา น้ัน, ไมพ งึ กลา วคําไมเ ปน ทพ่ี อใจในกาลไหน ๆ; (เพราะ) เม่ือ พราหมณกลาวคําเปน ทพี่ อใจอย,ู โคนนั ทวสิ าลเข็น ภาระอนั หนักไปได; ยงั พราหมณน้ันใหไ ดทรพั ย, และพราหมณน น้ั ไดเ ปนผูมีใจเบิกบาน เพราะการได ทรพั ยนัน้ .\" ก็แล พระศาสดาครนั้ ตรสั แลว จึงเสดจ็ ขนึ้ สูจงกรมแกวนน้ั . ขางหนา ไดมบี รษิ ทั ประมาณ ๑๒ โยชน. ขา งหลัง ขา งซาย และขางขวากเ็ หมอื นอยา งนั้น, สว นโดยตรง มปี ระมาณ ๒๔ โยชน พระผูมพี ระ-ภาคเจา ไดทรงทาํ ยมกปาฏิหารยิ  ในทามกลางบรษิ ทั . ยมกปาฏหิ าริยน ้นับัณฑิตพึงทราบตามพระบาลอี ยางน้กี อ น.๑. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. อรรถกถา. ๑/๒๘๙. ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. อรรถกถา. ๑/๒๙๓.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 304 ลักษณะของยมกปาฏิหาริย \"๑ ญาณในยมกปาฏิหาริยของพระตถาคตเปน ไฉน ? ในญาณนี้พระตถาคตทรงทํายมกปาฏิหาริย ไมทั่วไปดว ยพวกสาวก; ทอไฟพลุงออกแตพระกายเบือ้ งบน, สายนา้ํ ไหลออกแตพระกายเบือ้ งลาง; ทอ ไฟพลงุ ออกแตพระกายเบอ้ื งลาง, สายน้าํ ไหลออกแตพระกายเบอื้ งบน; ทอไฟพลุงออกแตพระกายเบื้องหนา, สายนาํ้ ไหลออกแตพ ระกายเบือ้ งหลัง;ทอ ไฟพลุง ออกแตพระกายเบื้องหลงั , สายน้ําไหลออกแตพระกายเบ้อื งหนา ; ทอ ไฟพลุง ออกเเตพระเนตรเบอ้ื งขวา, สายนํ้าไหลออกแตพ ระเนตรเบอ้ื งซา ย; ทอ ไฟพลงุ ออกแตพระเนตรเบ้ืองซาย, สายนาํ้ ไหลออกแตพระเนตรเบ้อื งขวา; ทอ ไฟพลงุ ออกแตชอ งพระกรรณเบ้อื งขวา, สายนา้ํไหลออกแตช องพระกรรณเบ้ืองซาย; ทอไฟพลุงออกแตช อ งพระกรรณเบ้ืองซาย; สายนาํ้ ไหลออกแตช องพระกรรณเบือ้ งขวา, ทอ ไฟพลงุ ออกแตชอ งพระนาสกิ เบอื้ งขวา; สายนํ้าไหลออกแตชอ งพระนาสิกเบ้อื งซา ย;ทอไฟพลุงออกแตชอ งพระนาสกิ เบ้อื งซาย, สายนํ้าไหลออกแตช อ งพระ-นาสกิ เบอ้ื งขวา; ทอ ไฟพลงุ ออกแตจะงอยพระอังสาเบื้องขวา, สายนํ้าไหลออกแตจะงอยพระอังสาเบอ้ื งซาย; ทอ ไฟพลุงออกแตจ ะงอยพระอังสาเบอ้ื งซา ย, สายน้าํ ไหลออกแตจะงอยพระอังสาเบอื้ งขวา; ทอ ไฟพลงุ ออกแตพระหัตถเ บื้องขวา, สายนํา้ ไหลออกแตพ ระหตั ถเ บื้องซา ย; ทอไฟพลงุออกแตพ ระหตั ถเบอ้ื งซา ย, สายนํา้ ไหลออกแตพ ระหตั ถเบือ้ งขวา; ทอ ไฟพลุงออกแตพ ระปรัศวเ บอ้ื งขวา; สายน้ําไหลออกแตพ ระปรศั วเ บ้อื งซา ย;๑. ขุ. ปฏ.ิ ๓๐/๑๘๓.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 305ทอไฟพลุงออกแตพระปรศั วเ บือ้ งซา ย, สายน้าํ ไหลออกแตพ ระปรศั วเบอ้ื งขวา; ทอไฟพลงุ ออกแตพ ระบาทเบอื้ งขวา, สายนํ้าไหลออกเเตพระบาทเบ้อื งซาย; ทอไฟพลุงออกแตพ ระบาทเบอ้ื งซาย, สายนํ้าไหลออกแตพระบาทเบ้อื งขวา; ทอ ไฟพลุงออกแตพ ระองคลุ ,ี สายน้าํ ไหลออกแตชองพระองคลุ ี; ทอไฟพลงุ ออกแตช อ งพระองคุลี, สายนํา้ ไหลออกจากพระองคลุ ี; ทอ ไฟพลงุ ออกแคขุมพระโลมาขมุ หนึ่ง ๆ. สายนา้ํ ไหลออกแตพ ระโลมาเสน หน่งึ ๆ, ทอ ไฟพลงุ ออกแตพ ระโลมาเสนหนง่ึ ๆ,สายนา้ํ ไหลออกแตข มุ พระโลมาขุมหนง่ึ ๆ. รัศมที ง้ั หลาย ยอมเปนไปดวยสามารถแหงสี ๖ อยา ง คือ เขียว เหลือง แดง ขาว หงสบาท ปภัสสร;พระผูม ีพระภาคเจา ทรงจงกรม. พระพุทธนิรมิตยอ มยืนหรอื นง่ั หรอื สําเร็จการนอน; (พระผูมพี ระภาคเจา ประทับยืน พระพุทธนริ มติ ยอ มจงกรม นั่งหรือสาํ เร็จการนอน, พระผูมพี ระภาคเจา ประทบั นงั่ พระพทุ ธนิรมิตยอมจงกรม ยืนหรอื สาํ เร็จการนอน; พระผูมีพระภาคเจาทรงสาํ เร็จสีหไสยาพระพุทธนิรมิตยอมจงกรม ยนื หรือนง่ั ; พระพทุ ธนิรนติ จงกรม. พระผูม-ีพระภาคเจา ยอมทรงยืน ประทับนงั่ หรือสาํ เร็จสีหไสยา; พระพุทธ-นริ มิตทรงยืน. พระผูมีพระภาคเจา ยอ มทรงจงกรม ประทับนัง่ หรือทรงสําเร็จสหี ไสยา;). พระพุทธนิรมิตประทับนง่ั , พระผูม ีพระภาคเจายอมทรงจงกรม ประทบั ยืน หรือสาํ เร็จสหี ไสยา พระพุทธนริ มิตสาํ เร็จสหี ไสยา.พระผมู พี ระภาคยอ มทรงจงกรม ประทบั ยืน หรือประทับนั่ง. นเี้ ปนญาณในยมกปาฏหิ ารยิ ของพระตถาคต. \"

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 306 ก็พระศาสดาเสดจ็ จงกรมบนทีจ่ งกรมนนั้ ไดทรงทาํ ปาฏิหาริยน ี้แลว . เพื่อจะแสดงเนื้อความน้นั \" ทอไฟยอ มพลุงออกแตพ ระกายเบือ้ งบนดวยอํานาจเตโชกสณิ สมาบตั ิของพระศาสดานั้น. สายนาํ้ ไหลออกแตพ ระ-กายเบอ้ื งลา ง ดว ยอาํ นาจอาโปกสิณสมาบตั ิ; ทอไฟพลุงออกแตที่ ๆ สายนา้ํ ไหลออกแลว อีก, และสายน้ําก็ไหลออกแตท่ี ๆ ทอไฟพลุง ออกพระสารีบุตรเถระจงึ กลาววา \" เหฏิมกายโต อปุ รมิ กายโต. \" นยั ในบทท้ังปวงก็เชน นี.้ กใ็ นยมกปาฏิหาริยน ้ี ทอ ไฟมไิ ดเ จอื ปนกบั สายนํ้าเลย,อนึ่ง สายน้ํากม็ ไิ ดเจือดว ยทอไฟ, ก็นัยวา ทอ ไฟและสายน้ําทงั้ สองนี้ พลุงขึน้ ไปตลอดถงึ พรหมโลก แลว กล็ ุกลามไปที่ขอบปากจกั รวาล. กเ็ พราะเหตุที่พระสารบี ตุ รเถระกลา วไวว า \" ฉนนฺ วณฺณาน \" พระรัศมพี รรณะ๖ ประการของพระศาสดานั้น พลุงขึน้ ไปจากหอ งแหงจกั รวาลหนึง่ ดุจทองคําละลายควาง ซ่ึงกําลงั ไหลออกจากเบา และดจุ สายนํา้ แหงทองคําทไ่ี หลออกจากทะนานยนต จดพรหมโลกแลวสะทอนกลับมาจดขอบปากจกั รวาลตามเดมิ . หองแหงจักรวาลหนงึ่ ไดเปนดุจเรือนตนโพธทิ ่ตี รงึไวดว ยซี่กลอนอนั คด มแี สงสวางเปน อันเดียวกนั . ในวนั นัน้ พระศาสดาเสด็จจงกรมทรงทํา (ยมก) ปาฏิหาริยแสดงธรรมกถาแกม หาชนในระหวา ง ๆ, และเม่ือทรงแสดงไมทรงทาํ ใหมหาชนใหห นักใจ ประทานใหเ บาใจยิง่ . ในขณะนน้ั มหาชนยงั สาธกุ ารใหเ ปนไปแลว . ในเวลาทสี่ าธกุ ารของมหาชนน้นั เปนไป พระศาสดาทรงตรวจดูจิตของบริษทั ซ่ึงใหญถ งึ เพียงน้ัน ไดท รงทราบวาระจิตของคนหนง่ึ ๆ ดว ย๑. นริ สฺสาส ใหม คี วามโลง ใจออกแลว.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 307อํานาจอาการ ๑๖ อยา ง. จติ ของพระพุทธเจา ทัง้ หลายเปน ไปเร็วอยางน้ี,บคุ คลใด ๆ เล่ือมใสในธรรมใด และในปาฏหิ าริยใด. พระศาสดาทรงแสดงธรรม และไดท รงทาํ ปาฏิหารยิ ดวยอํานาจอัธยาศัยแหง บุคคลนน้ั ๆ.เม่อื พระองคท รงแสดงธรรม และทรงทําปาฏหิ าริยดวยอาการอยางน้ีธรรมาภิสมัยไดม แี กมหาชนแลว . กพ็ ระศาสดาทรงกาํ หนดจติ ของพระองคไมท รงเหน็ คนอ่ืนผูสามารถจะถามปญ หาในสมาคมนนั้ จงึ ทรงนิรมิตพระ-พทุ ธนริ มติ . พระศาสดาทรงเฉลยปญ หาทพี่ ระพทุ ธนริ มติ น้นั ถามแลว .พระพุทธนิรมติ นัน้ ก็เฉลยปญหาท่ีพระศาสดาตรสั ถามแลว. ในเวลาท่ีพระผมู ีพระภาคเจาทรงจงกรม พระพทุ ธนริ มติ สาํ เร็จอริ ิยาบถมกี ารยืนเปน ตนอยางใดอยางหนึ่ง. ในเวลาทพี่ ระพทุ ธนิรมติ จงกรม พระผมู -ีพระภาคเจา ทรงสาํ เรจ็ พระอิรยิ าบถ มีการประทบั ยนื เปน ตน อยางใดอยา งหน่งึ . เพือ่ จะแสดงเนอ้ื ความน้ัน พระธรรมสงั คาหกาจารยจ ึงกลา วคาํเปนตนวา \" พระพุทธนริ มติ ยอ มจงกรมบาง \" เปน ตน . ธรรมาภิสมยั ไดม ีแกสตั ว ๒๐ โกฏิในสมาคมนั้น เพราะเห็นปาฏหิ ารยิ ข องพระศาสดา ผูทรงทําอยูอยางนนั้ และเพราะไดฟง ธรรมกถา. พระศาสดาเสด็จจําพรรษาชนั้ ดาวดึงส พระศาสดากําลงั ทรงทําปาฏหิ าริยอ ยนู ่ันแล ทรงรําพงึ วา \" พระ-พุทธเจา ในอดตี ทง้ั หลาย ทาํ ปาฏิหาริยนีแ้ ลว จําพรรษาท่ไี หนหนอแล ? \"ทรงเหน็ วา \" จําพรรษาในภพดาวดงึ ส แลว ทรงแสดงอภิธรรมปฎ กแกพระพุทธมารดา \" ดงั นี้แลว ทรงยกพระบาทขวาเหยียบเหนือยอดภูเขายคุ นั ธร ทรงยกพระบาทอีกขา งหน่ึงเหยยี บเหนอื ยอดเขาสเิ นรุ วาระที่ยางพระบาท ๓ กาว ไดมแี ลวในท่ี ๖๘ แสนโยชนอยา งนี.้ ชอ งพระบาท

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 308๒ ชอ ง ไดถ า งออกเชน เดียวกันกบั การยา งพระบาทตามปกติ. ใคร ๆไมพึงกําหนดวา \" พระศาสดาทรงเหยยี ดพระบาทเหยียบแลว. เพราะในเวลาท่ีพระองคท รงยกพระบาทน่นั แหละ ภเู ขาเหลา นนั้ ก็มาสทู ใี่ กลพ ระ-บาทรบั ไวแลว , ในเวลาทพี่ ระศาสดาทรงเหยียบแลว ภูเขาเหลานน้ั กต็ ง้ัประดิษฐานในท่ีเดมิ . ทาวสกั กะทอดพระเนตรเหน็ พระศาสดาแลว ทรงดํารวิ า \" พระศาสดาจกั ทรงเขา จําพรรษาน้ี ในทามกลางบณั ฑุกัมพลสลิ า.อปุ การะจักมแี กเหลาเทพดามากหนอ. แตเม่อื พระศาสดาทรงจาํ พรรษาท่ีนั่น เทพดาอน่ื ๆ จักไมอาจหยดุ มือได; ก็แลบณั ฑกุ มั พลสลิ านี้ ยาว๖๐ โยชน กวา ง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน แมเ มอ่ื พระศาสดาประทับนง่ั แลว ก็คงคลา ยกับวา งเปลา .\" พระศาสดาทรงทราบอธั ยาศัยของทาวเธอทรงโยนสงั ฆาฏิของพระองคไปใหคลุมพน้ื ศลิ าแลว. ทาวสกั กะทรงดําริวา\" พระศาสดาทรงโยนจวี รมาใหค ลมุ ไวกอ น. กพ็ ระองคจกั ประทบั น่ังในท่ีนิดหนอยดวยพระองคเอง. \" พระศาสดาทรงทราบอัธยาศยั ของทาวเธอจงึ ประทบั นงั่ ทําบัณฑกุ มั พลสิลาไวภ ายในขนดจวี รนนั่ เอง ประหน่งึ ภกิ ษุผูท รงผา มหาบงั สกุ ลุ ทําตั่งเตยี้ ไวภ ายในขนดจีวรฉะนน้ั . ขณะนนั้ เอง แมมหาชนแลดูพระศาสดาอยู กม็ ิไดเห็น. กาลน้นั ไดเปน ประหนง่ึ เวลาพระจันทรต ก. และไดเปนเหมือนเวลาพระอาทติ ยต ก. มหาชนคราํ่ ครวญกลาวคาถานวี้ า :- \" พระศาสดาเสดจ็ ไปสเู ขาจิตรกฏู หรือสเู ขา ไกรลาส หรอื สเู ขายคุ ันธร, เราทั้งหลายจงึ ไมเ หน็ พระสัมมาสัมพุทธเจา ผูโลกเชษฐ ผูประเสริฐ กวานระ. \"

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 309 อีกพวกหน่ึงกาํ ลังครํา่ ครวญวา \"ชื่อวา พระศาสดา ทรงยนิ ดีแลวในวิเวก, พระองคจักเสด็จไปสแู ควนอ่ืน หรอื ชนบทอ่ืนเสียแลว เพราะทรงละอายวา 'เราทําปาฏหิ าริยเห็นปานนี้ แกบริษทั เห็นปานนี้,' บัดน้ีเราท้งั หลายคงไมไดเหน็ พระองค\" ดงั น้ี กลาวคาถานว้ี า :- \"พระองคผ ูเปนปราชญ ทรงยินดีแลวในวิเวก จกั ไมเ สดจ็ กลบั มาโลกนี้อกี . เราท้งั หลายจะไมเ ห็น พระสมั มาสมั พุทธเจา ผูโลกเชษฐ ผูประเสริฐ กวานระ\" ดังน.้ี ชนเหลานัน้ ถามพระมหาโมคคลั ลานะวา \" พระศาสดาเสด็จไปท่ีไหน ? ขอรับ\" ทา นแมท ราบอยูเ อง กย็ ังกลา ววา \" จงถามพระอนรุ ุทธเถดิ \" ดว ยมงุ หมายวา \"คณุ แมข องสาวกอนื่ ๆ จงปรากฏ\" ดังนี้.ชนเหลานั้นถามพระเถระอยางนัน้ วา \" พระศาสดาเสด็จไปท่ไี หน\"ขอรับ. \" อนรุ ุทธ. เสด็จไปจําพรรษาทบี่ ัณฑุกมั พลสลิ า ในภพดาวดงึ สแลว ทรงแสดงอภิธรรมปฎ กแกพ ระมารดา. มหาชน. จกั เสดจ็ มาเมื่อไร ? ขอรับ. อนุรทุ ธ. ทรงแสดงอภิธรรมปฎ กตลอด ๓ เดอื นแลว จักเสดจ็ มาในวันมหาปวารณา. ชนเหลานั้นพดู กนั วา \" พวกเราไมไดเ ห็นพระศาสดา จกั ไมไ ป\"ดังนี้แลว ทาํ ท่ีพกั อยแู ลว ในทีน่ น้ั นัน่ เอง. ไดยนิ วา ชนเหลา นนั้ ไดม ีอากาศนน่ั เอง เปนเครอ่ื งมงุ เคร่ืองบัง ช่อื วา เหง่อื ท่ไี หลออกจากตัวของบรษิ ทั ใหญถ ึงเพยี งนั้น มไิ ดป รากฏแลว . แผน ดินไดแ หวกชองใหแ ลว .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 310พน้ื แผน ดนิ ในท่ีทุกแหง ไดเปน ท่สี ะอาดทเี ดียว. พระศาสดาไดต รสั สง่ัพระมหาโมคคัลลานะไวกอนทีเดียววา \" โมคัลลานะ เธอพงึ แสดงธรรมแกบริษัทนนั่ , จุลอนาถบิณฑกิ ะจักใหอาหาร. \" เพราะเหตนุ ้ัน จลุ อนาถ-บณิ ฑกิ ะแล ไดใ หแลวซ่งึ ขา วตม ขา วสวย ของเคี้ยว ของหอมระเบียบและเครือ่ งประดบั แกบริษัทนัน้ ทุกเวลาท้งั เชาและเยน็ ตลอดไตรมาสนนั้ . พระมหาโมคคลั ลานะแสดงธรรมแลว วสิ ชั นาปญ หาที่เหลาชนผูมาแลว ๆ เพอ่ื ดูปาฏหิ ารยิ ถามแลว . พระสัมพทุ ธเจา ไพโรจนลวงเหลาเทวดา เทวดาในหมืน่ จักรวาล แวดลอ มแมพ ระศาสดา ผทู รงจาํ พรรษาที่บณั ฑุกัมพลสลิ า เพือ่ ทรงแสดงอภธิ รรมแกพระมารดา เหตุนัน้พระธรรมสงั คาหกาจารยจึงกลา ววา :- \" ในกาลใด พระพุทธเจา ผเู ปน ยอดบรุ ษุ ประทบั อยเู หนอื บัณฑกุ ัมพลสลิ า ณ ควงไมปารฉิ ัตตกะ ในภพ ดาวดงึ ส, ในกาลน้นั เทพดาทง้ั หลายในหมืน่ โลกธาตุ ประชมุ พรอ มกันแลว เขาเฝา พระสัมมาสัมพุทธเจา ผู ประทับอยูบนยอดเขา, เทพดาองคไหน ๆ ก็หา ไพโรจนกวาพระสัมพุทธเจา โดยวรรณะไม, พระ- สมั พทุ ธเจา เทา นน้ั ยอ มไพโรจนล วงปวงเทพดา ทงั้ หมด. \" ก็เม่อื พระศาสดานนั้ ประทบั นง่ั ครอบงําเทพดาทุกหมเู หลา ดวยรศั มพี ระสรีระของพระองคอ ยางนี้ พระพุทธมารดาเสดจ็ มาจากวมิ าน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 311ช้นั ดุสิต ประทบั น่ัง ณ พระปรัศวเบอื้ งขวา. แมอ ินทกเทพบุตร กม็ าน่งัณ พระปรศั วเบือ้ งขวาเหมือนกนั . องั กุรเทพบตุ รมาน่ัง ณ พระปรัศวเบอื้ ง-ซา ย. อังกรุ เทพบุตรนั้น เม่ือเทพดาทัง้ หลายผูมีศักด์ใิ หญประชุมกนั รน ออกไปแลว ไดโ อกาสในที่มีประมาณ ๑๒ โยชน. อินทกเทพบตุ รนั่งในท่ีนัน่ เอง. พระศาสดาทอดพระเนตรดเู ทพบุตรท้ังสองน้นั แลว มพี ระประ-สงคจ ะยังบรษิ ทั ใหท ราบความท่ที านอนั บุคคลถวายแลวแกทักขไิ นยบคุ คลในศาสนาของพระองค เปน กศุ ลมผี ลมาก จงึ ตรสั อยา งน้นั วา \" อังกุระเธอทาํ แถวเตาไฟยาว ๑๒ โยชนใหทานเปน อนั มาก ในกาลประมาณหม่นื ปซ่งึ เปน ระยะกาลนาน. บัดนเี้ ธอมาสสู มาคมของเรา ไดโอกาสในทไ่ี กลต้งั ๑๒ โยชน ซ่งึ ไกลกวาเทพบตุ รท้งั หมด; อะไรหนอแล เปน เหตุในขอ น้ี ? \" แทจรงิ พระธรรมสังคาหกาจารยทั้งหลาย กไ็ ดกลา วไวดังนวี้ า :- \" พระสมั พุทธเจา ทอดพระเนตรองั กุรเทพบุตร และอินทกเทพบุตรแลว เมือ่ จะทรงยกยอ งทักขิ- ไณยบคุ คล ไดตรัสพระพุทธพจนนีว้ า ' อังกรุ ะ เธอ ใหท านเปนอันมาก ในระหวา งกาลนาน, เธอเมื่อ มาสูสํานกั ของเรา นงั่ เสียไกลลิบ. \" พระศาสดาตรสั ไดย ินถึงมนษุ ยโลก พระสุรเสยี งนัน้ (ดัง) ถึงพ้ืนปฐพ.ี บรษิ ทั ท้ังหมดน้นั ไดย นิพระสุรเสียงนนั้ . เม่อื พระศาสดาตรสั อยางนน้ั แลว อังกุรเทพบุตร อันพระศาสดาผูมีพระองคอ ันอบรมแลวตรัสเตือนแลว ไดกราบทลู คาํ น้วี า :-

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 312 \" ขา พระองคจ ะตองการอะไร ดว ยทานอันวาง เปลา จากทกั ขิไณยบคุ คล ยกั ษ๑ ช่อื อนิ ทกะนน้ี ้นั ถวาย ทานแลว นิดหนอ ย ยงั รุงเรืองยง่ิ กวาขาพระองคดุจ พระจนั ทรใ นหมดู าว.\" บรรดาบทเหลาน้ัน บทวา ทชฺชา แกเปน ทตวฺ า (แปลวาใหแลว). เม่อื อังกุรเทพบุตรกราบทลู อยา งนนั้ แลว พระศาสดาตรสั กะอนิ ทก-เทพบุตรวา \" อนิ ทกะ เธอนัง่ ขางขวาของเรา. ไฉนจงึ ไมต องรน ออกไปนง่ั เลา ? \" อนิ ทกเทพบุตรกราบทลู วา \" พระเจาขา ขาพระองคไ ดทกั ขิไณยสมบตั แิ ลว ดจุ ชาวนาหวา นพชื นดิ หนอยในนาดี \" ดังน้แี ลวเมื่อจะประกาศทกั ขิไณยบุคคล จงึ กราบทูลวา :- \" พืชแมมาก อันบคุ คลหวา นแลวในนาดอน ผลยอ มไมไ พบลู ย ทัง้ ไมยังชาวนาใหยนิ ดี ฉันใด, ทานมากมาย อันบคุ คลตง้ั ไวในหมูชนผูท ุศีล ผล ยอ มไมไพบูลย ทง้ั ไมยังทายกใหยนิ ดี ฉันน้นั เหมือนกัน; พืชแมเ ลก็ นอ ย อนั บุคคลหวา นแลวในนา ดี เม่ือฝนหล่ังสายน้าํ ถูกตอง (ตามกาล) ผลก็ยอม ยงั ชาวนาใหยนิ ดไี ด ฉันใด, เมอ่ื สักการะแมเ ล็กนอย อันทายกทําแลวในเหลา ทา นผูม ีศลี ผูมีคณุ คงท่ี ผลก็ยอมยังทายกใหยินดไี ด ฉนั นน้ั เหมือนกนั .\"๑. เทพบตุ รอนั บคุ คลพึงบชู า.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 313 ทานทใ่ี หในทกั ขิไณยบคุ คลมผี ลมาก ถามวา \" บุรพกรรมของอินทกเทพบตุ รน้ัน เปนอยางไร ? \" แกวา \" ไดย นิ วา อนิ ทกเทพบตุ รนน้ั ไดใหถวายภกิ ษาทัพพีหนึ่งท่ีเขานํามาแลวเพอื่ ตน แกพ ระอนริ ุทธเถระผเู ขาไปบณิ ฑบาตภายในบาน.บญุ ของเธอนั้น มผี ลมากกวา ทานที่อังกุรเทพบุตร ทาํ แถวเตาไฟยาวต้ัง๑๒ โยชน ใหแลวต้ังหมืน่ ป, เพราะเหตนุ น้ั อินทกเทพบตุ รจึงกราบทูลอยา งนน้ั . \" เมื่ออนิ ทกเทพบตุ รกราบทูลอยา งน้นั แลว พระศาสดาตรสั วา\" อังกุระ การเลือกเสยี กอ นแลว ใหทานจึงควร, ทานนน้ั ยอมมีผลมากดวยอาการอยา งนี้ ดุจพชื ที่เขาหวา นดใี นนาดฉี ะนั้น; แตเ ธอหาไดทําอยางนั้นไม, เหตนุ นั้ ทานของเธอจึงไมม ีผลมาก \" เมอื่ จะทรงประกาศเน้อืความนี้ใหแจมแจง จึงตรัสวา :- \" ทานอันบคุ คลใหแ ลว ในเขตใด มผี ลมาก, บคุ คลพงึ เลอื กใหทานในเขตนนั้ ; การเลือกให อนั พระสคุ ตทรงสรรเสริญแลว , ทานทบี่ คุ คลใหแ ลวใน ทักขิไณยบุคคลท้ังหลาย ท่ีมอี ยูในโลกคือหมูสตั ว ท่ยี งั เปน อยนู ี้ มีผลมาก เหมือนพชื ทบ่ี ุคคลหวา นแลว ในนาดีฉะนั้น. \"เมือ่ จะทรงแสดงธรรมใหยง่ิ ข้ึนไป ไดตรัสพระคาถาเหลาน้ันวา :- \" นาท้งั หลายมีหญาเปน เคร่ืองประทุษรา ย หมู สัตวน้มี ีราคะเปน เครอื่ งประทษุ รา ย, เพราะเหตุนนั้ แล ทานท่ีบคุ คลใหแ ลว ในทา นทม่ี รี าคะไปปราศแลว ทั้งหลาย จงึ มีผลมาก. นาทงั้ หลายมหี ญาเปน เคร่อื ง

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 314 ประทษุ ราย หมูส ัตวน ้มี โี ทสะเปนเครือ่ งประทษุ รา ย เพราะเหตนุ ้นั แล ทานที่บุคคลใหแลวในทานผมู โี ท สะไปปราศแลวท้งั หลาย จึงมผี ลมาก. นาทง้ั หลาย มีหญา เปนเครือ่ งประทุษรา ย หมูสัตวน ม้ี ีโมหะเปน เคร่อื งประทุษรา ย. เพราะเหตุนัน้ แล ทานที่บุคคล ใหแลว ในทา นผูมีโมหะไปปราศแลวทงั้ หลาย จงึ มี ผลมาก. นาทง้ั หลายมีหญาเปน เครือ่ งประทษุ ราย หมูสตั วน ้ีมคี วามอยากเปนเครอ่ื งประทษุ รา ย เพราะ เหตนุ ้นั แล ทานทบ่ี ุคคลใหแลว ในทานผูมีความ อยากไปปราศแลวท้ังหลาย จึงมีผลมาก. \" ในกาลจบเทศนา อังกุรเทพบุตรและอนิ ทกเทพบุตร ดํารงอยแู ลวในโสดาปตตผิ ล. (ธรรมเทศนาไดม ีประโยชนแมแ กมหาชนแลว). พระศาสดาเสด็จไปโปรดพระมารดาชั้นดาวดงึ ส ลาํ ดับน้ัน พระศาสดาประทับนั่งในทามกลางเทวบรษิ ัท ทรงปรารภพระมารดาเรม่ิ ตัง้ อภธิ รรมปฎกวา \" กสุ ลา ธมมฺ า อกุสลา ธมฺมา,อพยฺ ากตา ธมมฺ า \" ดังน้ีเปน ตน . ทรงแสดงอภธิ รรมปฎกโดยนัยน้ีเรือ่ ยไปตลอด ๓ เดือน. กแ็ ลทรงแสดงธรรมอยู ในเวลาภกิ ษาจารทรงนิรมิตพระพทุ ธนริ มติ ดว ยทรงอธิษฐานวา \" พทุ ธนิรมิตน้จี งแสดงธรรมชือ่ เทา น้ี จนกวา เราจะมา \" แลว เสด็จไปปาหมิ พานต ทรงเคีย้ วไมส ฟี นชือ่ นาคลตา บวนพระโอษฐท่ีสระอโนดาต นาํ บณิ ฑบาตมาแตอุตตรกรุ ุทวปี ไดประทบั นง่ั ทาํ ภตั กจิ ในโรงกวางใหญแลว . พระสารบี ตุ ร-

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 315เถระไปทําวัตรแตพ ระศาสดาในท่ีนั้น. พระศาสดาทรงทําภตั กิจแลว ตรัสแกพ ระเถระวา \" สารีบุตร วันนเี้ ราภาษิตธรรมชื่อเทา น.้ี เธอจงบอกแก(ภกิ ษุ ๕๐๐) นิสิตของตน. \" ไดท ราบวา กุลบตุ ร ๕๐๐ เลือ่ มใสยมก-ปาฏิหารยิ  บวชแลวในสาํ นกั ของพระเถระ. พระศาสดาตรสั แลวอยางนั้นทรงหมายเอาภกิ ษเุ หลา นน้ั . ก็แลครั้นตรสั แลว เสด็จไปสูเทวโลก ทรงแสดงธรรมเอง ตอ จากท่พี ระพุทธนริ มิตแสดง. แมพระเถระก็ไปแสดงธรรมแกภ กิ ษเุ หลาน้นั . ภกิ ษเุ หลา นนั้ เมอ่ื พระศาสดาเสด็จอยูในเทวโลกน้นั แล ไดเ ปนผูช าํ นาญในปกรณ ๗ แลว. ไดยนิ วา ในกาลแหงพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา กสั สป ภกิ ษุเหลา นนั้ เปนคางคาวหนู หอยอยทู ีเ่ ง้อื มแหงหนึ่ง เมือ่ พระเถระ ๒ รปูจงกรมแลว ทอ งอภธิ รรมอยู ไดฟ ง ถอื เอานิมติ ในเสียงแลว. คางคาวเหลา น้ันไมรวู า \" เหลานัน้ ชื่อวาขนั ธ. เหลานี้ ชื่อวาธาตุ \" ดว ยเหตุสกั วา ถอื เอานิมิตในเสียงเทานัน้ จุติจากอตั ภาพนน้ั แลวเกดิ ในเทวโลกเสวยทิพยสมบตั ิส้นิ พทุ ธนั ดรหนง่ึ จุตจิ ากเทวโลกน้ันแลว เกดิ ในเรือนตระกลู ในกรุงสาวัตถี เกิดความเล่ือมใสในยมกปาฏิหาริย บวชในสํานกัของพระเถระแลว ไดเ ปน ผชู ํานาญในปกรณ ๗ กอนกวาภกิ ษทุ ั้งปวง. แมพระศาสดากท็ รงแสดงอภธิ รรมโดยทํานองน้ันแล ตลอด ๓ เดอื นน้ัน. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสิ มยั ไดมีแกเ ทวดา ๘ หม่นื โกฏ.ิ แมพระมหามายาก็ตั้งอยแู ลว ในโสดาปต ตผิ ล. พระโมคคัลลานเถระขนึ้ ไปทูลถามขา วเสดจ็ ลง บรษิ ัทมปี ริมณฑล ๓๖ โยชน แมน น้ั แล คิดวา \" แตบดั นี้ไปในวนั ที่ ๗ จกั เปน วันมหาปวารณา \" แลว เขาไปหาพระมหาโมคคลั ลาน-

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 316เถระ กลา ววา \" ทานเจาขา ควรจะทราบวนั เสด็จลงของพระศาสดา.เพราะขาพเจา ทงั้ หลาย ไมเห็นพระศาสดาแลว จักไมไ ป.\" ทา นพระ-มหาโมคคลั ลานะ ฟง ถอ ยคํานนั้ แลว รบั วา \" ดีละ.\" แลวดาํ ลงในแผนดนิตรงนน้ั เอง อธษิ ฐานวา \" บรษิ ทั จงเหน็ เรา ผูไปถึงเชงิ เขาสิเนรแุ ลวขึ้นไปอยู \" มรี ปู ปรากฏดจุ ดา ยกัมพลเหลืองทีร่ อ ยไวใ นแกวมณีเทยี ว ข้ึนไปแลวโดยทามกลางเขาสเิ นรุ. แมพวกมนษุ ยกแ็ ลเหน็ ทานวา \" ขนึ้ ไปแลว ๑ โยชน ขึ้นไปแลว ๒ โยชน \" เปนตน . แมพ ระเถระขึน้ ไปถวายบังคมพระบาทยคุ ลของพระศาสดา ดจุ เทนิ ไวดวยเศียรเกลา กราบทูลอยา งนั้นวา \" พระเจาขา บริษทั ประสงคจ ะเฝาพระองคก อ นแลว ไป.พระองคจักเสดจ็ ลงเมือ่ ไร ? \" พระศาสดา. โมคคลั ลานะ ก็สารบี ตุ ร พ่ีของเธอ อยทู ีไ่ หน. โมคคัลลานะ พระเจาขา ทานจาํ พรรษาอยู ในสงั กสั สนคร. พระศาสดา. โมคคลั ลานะ ในวนั ที่ ๗ แตวันน้ี (ไป) เราจักลงทปี่ ระตเู มอื งสังกสั สะ ในวนั มหาปวารณา ผูใครจ ะพบเราก็จงไปทีน่ น่ั เถิด;ก็แลสงั กสั สนครจากกรุงสาวัตถี มปี ระมาณ ๓๐ โยชน ในทางเทานน้ักิจที่จะตอ งเตรยี มเสบยี ง ยอ มไมมแี กใคร ๆ. เธอพึงบอกแกค นเหลานั้นวา ' ทา นทั้งหลาย จงเปนผูรกั ษาอุโบสถไป ดุจไปสูวหิ ารใกลเ พอื่ฟง ธรรมเถดิ .' พระพุทธองคท รงเปด โลก พระเถระทลู วา \" ดีละ พระเจา ขา \" แลวไดบ อกตามรับสง่ั .พระศาสดาเสดจ็ จําพรรษาปวารณาแลว ตรสั บอกแกทา วสกั กะวา \" มหา-บพติ ร อาตมภาพจักไปสูถน่ิ ของมนษุ ย. \" ทาวสักกะทรงนิรมิตบนั ได

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 317๓ ชนิด คอื บันไดทองคํา บนั ไดแกวมณี บันไดเงนิ . เชิงบันไดเหลานั้นตัง้ อยูแลวท่ีประตสู ังกสั สนคร. หัวบันไดเหลา น้นั ตัง้ อยแู ลว ทีย่ อดเขาสเิ นรุ. ในบันไดเหลา นั้น บนั ไดทอง ไดมใี นขา งเบอ้ื งขวา เพอ่ื พวกเทวดา. บันไดเงนิ ไดมใี นขา งเบอื้ งซาย เพือ่ มหาพรหมทัง้ หลาย.บนั ไดเเกวมณีไดม ีในทามกลาง เพอ่ื พระตถาคต. พระศาสดาประทบั ยืนอยูบนยอดเขาสิเนร.ุ ทรงทาํ ยมกปาฏิหาริยในกาลท่เี สด็จลงจากเทวโลก ทรงแลดขู า งบนแลว. สถานท่ีอนั พระองคทรงแลดแู ลวท้งั หลาย ไดม ีเนนิเปนอันเดียวกนั จนถึงพรหมโลก; ทรงแลดขู างลา ง, สถานที่อนั พระองคทรงแลดแู ลว ไดมีเนนิ เปนอันเดยี วกนั จนถงึ อเวจี; ทรงแลดทู ศิ ใหญและทิศเฉียงทัง้ หลาย. จักรวาลหลายแสน ไดมเี นินเปนอนั เดยี วกัน; เทวดาเหน็ พวกมนษุ ย. แมพวกมนุษยก เ็ หน็ พวกเทวดา. พวกเทวดาเเละมนษุ ยทั้งหมด ตางเหน็ กันแลวเฉพาะหนาทเี ดียว. พระผมู พี ระภาคเจาทรงเปลงพระฉัพพรรณรงั สีไปแลว . มนุษยในบริษัทซึง่ มีปริมณฑล ๓๖ โยชนแ มคนหน่งึ เม่ือแลดสู ริ ิของพระพทุ ธเจา ในวนั น้นั แลว ชือ่ วา ไมป รารถนาความเปน พระพทุ ธเจา มิไดมเี ลย. พวกเทวดาลงทางบันไดทอง. พวกมหาพรหมลงทางบันไดเงนิ ; พระสัมมาสมั พุทธเจา เสด็จลงทางบนั ไดแกวมณ.ี เทพบุตรนกั ฟอ นชอ่ื ปญ จสิขะ ถอื พิณสเี หลอื งดจุ ผลมะตูมยืนอยูณ ขางเบ้ืองขวา ทาํ บชู าดว ยการฟอนแดพ ระศาสดาลงมา มาตลสิ งั คาหก-เทพบุตรยืน ณ ขางเบ้อื งซา ย ถือของหอมระเบียบและดอกไมอ นั เปน ทิพยนมสั การอยู ทาํ บูชาแลว ลงมา. ทา วมหาพรหมกัน้ ฉัตร. ทาวสยุ ามถอื พดัวาลวิชน.ี พระศาสดาเสด็จลงพรอ มดวยบรวิ ารนี้ หยดุ ประทับอยูท ี่ประตูสังกสั สนคร. เเมพระสารีบุตรเถระ มาถวายบังคมพระศาสดาแลว เพราะ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 318พระศาสดาเสดจ็ ลงดวยพทุ ธสิรเิ ห็นปานนัน้ อนั ทา นไมเ คยเหน็ แลว ในกาลกอนแตน.ี้ เพราะฉะนนั้ จึงประกาศความยนิ ดขี องตน ดว ยคาถาทงั้ หลายเปน ตนวา :- \" พระศาสดา ผมู ีถอ ยคาํ อันไพเราะ ทรงเปน อาจารยแหง คณะ๑ เสดจ็ มาจากดุสิตอยา งนี้ เรายัง ไมเ หน็ หรือไมไ ดย นิ ตอ ใคร ในกาลกอนแตน ้ี \"แลว ทูลวา \" พระเจา ขา วนั น้เี ทวดาและมนุษยแมท ัง้ หมดยอ มกระหยม่ิปรารถนาตอ พระองค. \" ลําดบั นน้ั พระศาสดาตรสั กะทานวา \" สารบี ุตร ชอื่ วาพระพทุ ธเจาผปู ระกอบพรอ มดว ยคุณเหน็ ปานนี้ ยอ มเปนท่รี ักของเทวดาและมนษุ ยท้งั หลายโดยแท.\" เม่อื จะทรงแสดงธรรม จึงตรัสพระคาถาน้ีวา :- ๒. เย ฌานปปฺ สตุ า ธรี า เนกขฺ มมฺ ปู สเม รตา เทวาป เตส ปหยนฺติ สมฺพุทฺธาน สตมี ต . \" พระสัมพุทธเจาเหลาใด เปน ปราชญ ขวน ขวายในฌาน ยินดีแลว ในธรรมท่ีเขา ไปสงบดว ย สามารถแหงการออก, แมเทวดาและมนษุ ยท ้ังหลาย กย็ อ มกระหย่ิมตอพระสมั พทุ ธเจา เหลานน้ั ผมู ีสติ. \" แกอ รรถ บรรดาบทเหลาน้ัน สองบทวา เย ฌานปฺปสตุ า ความวา ประกอบแลว ขวนขวายแลวในฌาน ๒ อยา งเหลานี้ คอื ลักขณูปนิชฌาน อารัม-๑. คณิมาคโต ตดั บทเปน คณี อาคโต. อรรถกถาวา .....คณาจรยิ าตตฺ า คณี.....

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 319มณูปนชิ ฌาน ดวยการนึกการเขา การอธิษฐานการออกและการพจิ ารณา.บรรพชา อนั ผศู ึกษาไมพงึ ถือวา \" เนกขมั มะ \" ในคําวา เนขมมฺ ูปสเมรตา น.ี้ ก็คาํ \" เนกขมั มะ \" นั่น พระองคตรสั หมายเอาความยนิ ดีในนพิ พาน อันเปนทีเ่ ขาไปสงบกเิ ลส. บทวา เทวาป ความวา เทวดาและมนุษยท ง้ั หลายยอมกระหย่ิม คือปรารถนาตอ พระสัมพทุ ธเจาเหลา นน้ั .บทวา สตีมตฺ  ความวา เทวดาและมนุษยท ง้ั หลาย ปรารถนาความเปนพระพุทธเจาวา \" นาชมจรงิ หนอ แมเราพึงเปน พระพุทธเจา \" ดงั นี้ช่ือวา ยอ มกระหย่ิมตอพระสัมพทุ ธเจาเหลานน้ั ผูมีพระคณุ เห็นปานน้ี ผูประกอบพรอมแลวดวยสต.ิ ในกาลจบเทศนา ธรรมาภิสมัยไดมแี กส ัตวประมาณ ๓๐ โกฏิ.ภกิ ษุ ๕๐๐ สทั ธวิ ิหาริกของพระเถระ ต้งั อยแู ลวในพระอรหตั . สังกสั สนครเปนท่ีเสด็จลงจากดาวดึงส ไดย นิ วา การทํายมกปาฏิหาริยแ ลว จาํ พรรษาในเทวโลก แลวเสดจ็ลงทป่ี ระตูสังกัสสนคร อนั พระพุทธเจา ทุก ๆ พระองคไมท รงละแลวแล.กส็ ถานทพี่ ระบาทเบือ้ งขวาประดษิ ฐาน ณ ทเี่ สดจ็ ลงนั้น มีนามวา อจล-เจตยิ สถาน. พระศาสดาประทับยืน ณ ท่นี ้นั ตรสั ถามปญหาในวสิ ยั ของปถุ ชุ นเปนตน. พวกปถุ ุชนแกปญ หาไดใ นวิสยั ของตนเทา นั้น ไมสามารถจะแกปญหาในวิสยั ของพระโสดาบันได. พระอรยิ บุคคลทั้งหลายมพี ระ-โสดาบนั เปนตนก็เหมอื นกนั ไมส ามารถจะแกป ญหาในวสิ ัยของพระอรยิ -บคุ คลทงั้ หลาย มพี ระสกทาคามเี ปนตน . พระมหาสาวกทเ่ี หลอื ไมส ามารถจะแกป ญ หาในวสิ ยั ของพระมหาโมคคลั ลานะ. พระมหาโมคคลั ลานะไม

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 320สามารถจะแกปญหาในวิสัยของพระสารีบตุ รเถระได. แมพ ระสารีบุตรเถระก็ไมสามารถจะแกปญหาในวิสยั ของพระพุทธเจาไดเ หมือนกัน. พระศาสดาทรงแลดทู ศิ ทั้งปวง ตัง้ ตนแตป าจีนทศิ . สถานทีท่ ้ังปวง ไดม ีเนินเปน อนัเดยี วกันทเี ดียว เทวดาและมนุษยใน ๘ ทิศ และเทวดาเบือ้ งบนจดพรหมโลก และยักษน าคและสุบรรณผูอ ยู ณ ภาคพื้นเบ้อื งต่าํ ประคองอัญชลกี ราบทูลวา \" พระเจาขา ชื่อวา ผูวสิ ัชนาปญหานี้มไิ ดมีในสมาคมน,้ีขอพระองคโ ปรดใครครวญในสมาคมนีท้ เี ดียว.\" พระสารบี ุตรเถระมปี ญญามาก พระศาสดาทรงดํารวิ า \" สารีบตุ รยอ มลําบาก. ดว ยวาเธอไดฟ งปญหาทีเ่ ราถามแลวในพทุ ธวิสัยนวี้ า :- \" ดูกอนทา นผนู ิรทกุ ข เธอมปี ญ ญารกั ษาตน อันเราถามถงึ ความเปนไปของทา น ผมู ีธรรมอนั นบั พรอ มแลวทั้งหลาย และพระเสขะท้ังหลาย ซึ่งมี อยูม ากในโลกนี้ จงบอกความเปน ไปน้ันแกเรา \"ดงั นี,้ เปน ผหู มดความสงสยั ในปญหาวา ' พระศาสดายอมตรสั ถามถงึ ปฏปิ ทาเปนท่ีมา (มรรคปฏปิ ทา) ของพระเสขะและอเสขะกะเรา ' ดังนีก้ ็จริง,ถงึ อยา งนน้ั กย็ งั หวังอธั ยาศยั ของเราอยวู า ' เราเมอ่ื กลา วปฏิปทานีด้ ว ยมุขไหน ๆ ในธรรมท้ังหลายมขี นั ธเ ปนตน จึงจกั อาจถือเอาอัธยาศัยของพระศาสดาได; สารีบุตรนน้ั เม่อื เราไมใ หนัย จักไมอ าจแกไ ด, เราจักใหน ัยแกเ ธอ \" เมื่อจะทรงแสดงนยั ตรสั วา \" สารีบตุ ร เธอจง

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 321พิจารณาเหน็ ความเปน จรงิ น.ี้ \" ไดยินวา พระองคไดทรงดาํ รอิ ยางนีว้ า\" สารบี ุตรเมื่อถือเอาอธั ยาศัยของเราแก จกั แกด ว ยสามารถแหง ขนั ธ \"ปญ หาน้นั ปรากฏแกพระเถระต้ังรอ ยนัย พนั นัย พรอมกับการประทานนยั .ทานต้งั อยใู นนยั ทพ่ี ระศาสดาประทาน แกป ญหานั้นไดเ เลว . ไดย ินวาคนอนื่ ยกพระสมั มาสัมพุทธเจา เสยี ชอ่ื วา สามารถเพอ่ื จะทันปญ ญาของพระสารีบตุ รเถระหามิได. นัยวา เหตุน้ันแล พระเถระจึงยืนตรงพระพกั ตรพระศาสดา บนั ลอื สหี นาทวา \" พระเจา ขา เมอื่ ฝนตกแมต ลอดกัลปท ั้งสนิ้ขา พระองคกส็ ามารถเพอื่ จะนับ แลวยกขึน้ ซงึ่ คะแนนวา ' หยาดน้ําทงั้ หลายตกในมหาสมุทรเทานีห้ ยาด, ตกบนแผน ดนิ เทานห้ี ยาด, บนภเู ขาเทา นี้หยาด.\" แมพ ระศาสดากต็ รัสกะทานวา \" สารีบตุ ร เราก็ทราบความท่ีเธอสามารถจะนบั ได.\" ชอื่ วาขอ อปุ มาเปรยี บดว ยปญ ญาของทา นน้นั ยอมไมม .ี เหตนุ นั้ แล ทานจงึ กราบทูลวา :- \" ทรายในแมน ้ําคงคา พึงสนิ้ ไป นาํ้ ในหวงนํ้า ใหญ พงึ สิ้นไป ดินในแผนดิน พึงสิ้นไป การแก ปญ หาดว ยความรูของขา พระองค ยอมไมส ้นิ ไปดวย คะแนน. \" มคี าํ อธิบายไวดงั น้วี า \" ขาแตพ ระองคผเู จริญ ผสู มบรู ณดว ยความรูเปนทพี่ ง่ึ ของโลก ก็ถาวา เมือ่ ขาพระองคแ กป ญหาขอหน่ึงแลว บุคคลพงึ ใสท รายเมล็ดหนง่ึ หรือหยาดน้ําหยาดหนึ่ง หรือดนิ รว นกอ นหนึ่ง เมื่อขาพระองคแกป ญหารอ ย หรอื พัน หรอื แสนขอ พึงใสค ะแนนท้งั หลายมีทรายเปนตน ทีละหนงึ่ ๆ ณ สวนขางหน่ึง ในแมนํ้าคงคา, คะแนนทัง้ หลาย

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 322มที รายเปน ตนในแมน้าํ คงคาเปนตน พึงถงึ ความส้นิ ไปเร็วกวา : การแกปญหาของขา พระองค ยอ มไมส น้ิ ไป. \" ภกิ ษแุ มม ีปญ ญามากอยางนี้ ก็ยังไมเ หน็ เงือ่ นตนหรือเงือ่ นปลายแหง ปญหาทีพ่ ระศาสดาถามแลวในพทุ ธวิสัย ตอ ตง้ั อยใู นนัยท่ีพระศาสดาประทานแลว จงึ แกป ญหาได ภิกษุทงั้ หลายฟง ดงั นัน้ แลว สนทนากนัวา \" แมชนท้งั หมด อนั พระศาสดาตรัสถามปญหาใด ไมอาจแกไ ด,พระสารบี ุตรเถระผเู ปน ธรรมเสนาบดผี ูเดยี วเทา นัน้ แกปญ หาน้ันได. \"พระศาสดาทรงสดบั ถอ ยคํานน้ั แลว ตรสั วา \" สารีบุตรแกปญหาท่ีมหาชนไมสามารถจะแกได ในบัดน้ีเทาน้นั หามิได ; แมในภพกอน เธอกแ็ กไดแลวเหมือนกนั \" ดงั น้ีแลวทรงนาํ อดีตนทิ านมา ตรัสชาดก๑นโี้ ดยพิสดารวา :- \" คนที่มาประชุมกันแลว แมต ง้ั พนั เปนกําหนด คนเหลา นน้ั หาปญ ญามิได พึงครํ่าครวญต้ัง ๑๐๐ ป, บุรษุ ใดผรู ชู ัดซ่งึ อรรถแหง ภาษิตได บรุ ษุ ผนู ้นั ซึ่งเปน ผูมปี ญ ญาคนเดยี วเทา น้นั ประเสริฐกวา \" ดังนีแ้ ล. เร่อื งยมกปาฏหิ ารยิ  จบ.๑. ข.ุ ชา. เอก. ๒๗/๓๒.