tripitaka_42

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 414 ตามธรรมดา พระพทุ ธเจาทั้งหลาย ยอมไมม คี วามริษยาหรือความประทุษรายแมใ นบุคคลคนหน่งึ ; เพราะฉะนน้ั พระศาสดาตรัสคํานี้แลวจงึ พาภิกษสุ งฆไ ปประทับนั่งใตร ม เงาโคนไมตน หนึ่ง. พวกเดก็ เห็นพระมหากสั สปเถระเดินมาขางหลงั เกิดความรักข้นึมีสรรี ะเต็มเปยมดวยกาํ ลงั แหง ปต ิ วางกระเชา ไหวพ ระเถระดวยเบญ-จางคประดิษฐ ยกขนมพรอ มทงั้ กระเชา ทีเดยี วแลว กลา วกะพระเถระวา\" นมิ นตร บั เถดิ ขอรบั . \" ลาํ ดับนนั้ พระเถระกลา วกะเดก็ เหลาน้ันวา \" นัน่ พระศาสดาพาพระภิกษุสงฆไปประทับนงั่ แลว ที่โคนไม, พวกเธอจงถือไทยธรรมไปแบงสว นถวายภกิ ษุสงฆ. \" พวกเดก็ รบั คาํ วา \" ดีละ ขอรับ \" แลว กลบัไปพรอ มกบั พระเถระทีเดียว ถวายขนมแลว ยนื มองดูอยู ณ สว นขา งหน่งึแลว ไดถวายนา้ํ ในเวลาฉันเสร็จ. พวกภกิ ษุโพทะนาพวกเดก็ ผูถวายขนม ภกิ ษทุ ัง้ หลายโพนทะนาวา \" พวกเดก็ ถวายภกิ ษาเพราะเห็นแกหนา ,ไมต อนรับพระสมั มาสมั พุทธเจา หรือพระมหาเถระทั้งหลายดวยขนม เห็นพระมหากสั สปเถระแลว ถือเอาขนมพรอ มดว ยกระเชานน่ั แลมาแลว.\" พระศาสดาทรงยกพระมหากัสสปเปน นทิ ัศนะ พระศาสดา ทรงสดบั ถอยคาํ ของภิกษุเหลานน้ั แลว ตรสั วา \" ภิกษุทงั้ หลาย ภกิ ษผุ ูเชนกบั มหากสั สปผูบุตรของเรา ยอมเปน ที่รักของเหลาเทวดาและมนุษย เทวดาและมนษุ ยทั้งหลาย ยอ มทาํ บูชาดว ยปจจัย ๔ แกเธอโดยแท \" ดงั น้ี แลว ตรสั พระคาถานี้วา :-

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 415 ๗. สีลทสฺสนสมฺปนนฺ  ธมมฺ ฏ สจฺจวาทนิ  อตฺตโน กมมฺ กุพพฺ าน ตฺชโน กรุ ุเต ปย . \" ชน ยอ มทาํ ทานผสู มบรู ณดวยศลี และทัสสนะ ผูต้ังอยใู นธรรม ผูม ปี กติกลา วแตวาจาสัตย ผูกระทํา การงานของตนนน้ั ใหเปนท่รี ัก. \" แกอรรถบรรดาบทเหลาน้นั บทวา สีลทสสฺ นสมปฺ นฺน ความวา ผูถ งึพรอมดว ยจตุปาริสุทธศิ ลี และความเหน็ ชอบอนั สัมปยตุ ดวยมรรคและผล.บทวา ธมฺมฏ ความวา ผูต้ังอยใู นโลกตุ รธรรม ๙ ประการ.อธิบายวา ผมู ีโลกตุ รธรรมอนั ทําใหแจงแลว.บทวา สจฺจวาทนิ  ความวา ชอ่ื วา ผมู ีปกติกลาววาจาสตั ยด วยสจั ญาณ เพราะความที่สจั จะ ๔ อันทานทาํ ใหแ จง แลว ดว ยอาการ ๑๖.บาทพระคาถาวา อตฺตโน กมมฺ กพุ ฺพาน ความวา สิกขา ๓ชื่อวาการงานของตน, ผบู าํ เพญ็ สกิ ขา ๓ น้นั .สองบทวา ต ชโน ความวา โลกยิ มหาชน ยอมทาํ บคุ คลนั้นใหเปน ทีร่ ัก คือเปน ผูใครจ ะเห็น ใครจ ะไหว ใครจะบชู าดวยปจ จยั ๔โดยแท.ในกาลจบเทศนา เด็กเหลา นั้นแมท้งั หมด ต้ังอยแู ลว ในโสดา-ปตตผิ ล ดงั น้แี ล. เร่อื งเดก็ ๕๐๐ คน จบ.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 416 ๘. เรอ่ื งพระอนาคามิเถระ [๑๗๒] ขอความเบือ้ งตน พระศาสดา เม่อื ประทบั อยูในพระเชตวนั ทรงปรารภพระเถระผูอนาคามอี งคห น่งึ ตรสั พระธรรมเทศนาน้ีวา \" ฉนทฺ ชาโต \" เปนตน . พระเถระบรรลอุ นาคามผิ ล ความพิสดารวา วนั หน่ึง พวกสทั ธิวหิ ารกิ ถามพระเถระนนั้ วา\" ทา นขอรับ ก็การบรรลุธรรมพิเศษของทาน มีอยูหรือ ? \" พระเถระ ละอายอยูวา \" แมค ฤหสั ถชนกย็ ังบรรลพุ ระอนาคามผิ ลได, ในเวลาบรรลุพระอรหัตแลวน่ันแล เราจกั บอกกับสัทธวิ หิ ารกิ เหลานน้ั \" ดังน้แี ลว ไมก ลาวอะไร ๆ เลย ทํากาละแลว เกดิ ในเทวโลกชัน้สุทธาวาส. ลาํ ดบั นนั้ พวกสทั ธิวหิ ารกิ ของทา น รอ งไหค รา่ํ ครวญไปสสู ํานักพระศาสดา ถวายบังคมพระศาสดาแลว รอ งไหอยูทีเดยี ว น่ังแลว ณสว นขา งหนึ่ง. ลาํ ดับน้ัน พระศาสดาตรสั กะภกิ ษุเหลา นั้นวา \" ภกิ ษุท้ังหลาย พวกเธอรอ งไหทาํ ไม ? \" ภกิ ษ.ุ อุปชฌายะของขา พระองคทาํ กาละแลว พระเจาขา . พระศาสดา. ชางเถดิ ภิกษทุ ั้งหลาย, เธอท้ังหลายอยา คดิ เลย,นั่นช่อื วา เปนธรรมท่ยี ่งั ยนื . ภิกษุ. พระเจา ขา ขาแตพ ระองคผูเ จริญ แมข าพระองคก็ทราบอย,ูแตพวกขา พระองค ไดถามถึงการบรรลุธรรมพิเศษ กะพระอปุ ชฌายะ,

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 417ทา นไมบ อกอะไร ๆ เลย ทาํ กาละแลว, เหตุน้นั พวกขา พระองคจ ึงถึงความทกุ ข. ลกั ษณะของผชู ื่อวา มกี ระแสในเบ้ืองบน พระศาสดาตรัสวา \" อยา คดิ เลย ภกิ ษุทง้ั หลาย, อปุ ช ฌายะของพวกเธอ บรรลอุ นาคามิผลแลว , เธอละอายอยวู า ' แมพ วกคฤหสั ถก ็บรรลอุ นาคามิผลนน่ั .' เราตอบรรลุอรหตั แลว จงึ จกั บอกแกพ วกสทั ธิวิหารกิ น้นั ไมบ อกอะไร ๆ แกพวกเธอเลย ทาํ กาละแลว เกดิ ในชน้ั สทุ ธาวาส; วางใจเสยี เถดิ ภิกษุท้งั หลาย อปุ ช ฌายะของพวกเธอถงึ ความเปน ผมู จี ติ ไมเก่ียวเกาะในกามทัง้ หลาย มีกระแสในเบ้อื งบน \" ดังน้แี ลว จึงตรัสพระคาถานี้วา :- ๘. ฉนทฺ ชาโต อนกฺ ขาเต มนฺสา จ ผุโ สยิ า กาเม จ อปฺปฏพิ ทธฺ จติ ฺโต อทุ ฺธ โสโตติ วจุ จฺ ต.ิ \" ภิกษุ ผูมีฉนั ทะเกดิ แลว ในพระนพิ พานอัน ใคร ๆ บอกไมไ ด พึงเปน ผูอันใจถูกตองแลวก็ดี ผู มจี ิตไมเกย่ี วเกาะในกามท้ังหลายกด็ ี ทา นเรยี กวา ผมู กี ระแสในเบ้ืองบน.\" แกอ รรถ บรรดาบทเหลานัน้ บทวา ฉนฺทชาโต ความวา มีฉันทะเกิดแลว ดว ยอาํ นาจความพอใจ ในความเปน ผูใครเพื่อจะทํา คือถงึ ความอตุ สาหะแลว. บทวา อนฺกขาเต คือ ในพระนิพพาน. แทจริง พระนิพพานนนั้ ชื่อวา อนกั ขาตะ เพราะความเปน ธรรมชาติอันใคร ๆ บอกไมไดว า

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 418\" อนั ปจจัยโนนทํา หรอื บรรดาสตี า ง ๆ มสี ีเขยี วเปนตน เหน็ ปานน้.ี \" บาทพระคาถาวา มนฺสา จ ผุโฏ๑ สยิ า ความวา พึงเปนผูอันจิตท่ีสัมปยุตดวยมรรคผล ๓ เบอื้ งต่ําถูกตองแลว คือใหเ ต็มแลว. บทวา อปฺปฏิพทธฺ จิตฺโต ความวา มจี ติ ไมเ กย่ี วเกาะในกามท้ังหลาย ดวยอํานาจแหงพระอนาคามิมรรคกด็ .ี บทวา อุทฺธ โสโต ความวา ภิกษเุ หน็ ปานนี้ เกิดแลว ในภพอวิหา ถัดนัน้ ไป กไ็ ปสอู กนษิ ฐภพ ดว ยอาํ นาจปฏสิ นธิ ทานเรียกวา' ผมู กี ระแสในเบอื้ งบน ' พระอุปช ฌายของพวกเธอ ก็เปน ผูเ ชน นน้ั . ในกาลจบเทศนา ภกิ ษเุ หลานนั้ ตั้งอยูแลวในอรหตั ผล. เทศนาไดมีประโยชนแมเเกม หาชน ดงั น้ีแล. เรอื่ งพระอนาคามเิ ถระ จบ.๑. บาลเี ปน ผโ.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 419 ๙. เรื่องนายนนั ทยิ ะ [๑๗๓] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดาเม่อื ประทับอยใู นปาอสิ ิปตนะ ทรงปรารภนายนนั ทิยะตรัสพระธรรมเทศนานี้วา \" จริ ปฺปวาสึ \" เปนตน . นันทิยะเปน อนชุ าตบุตร ไดยินวา ในกรุงพาราณสี ไดม ีบุตรแหงตระกูลซึ่งถึงพรอมดวยศรทั ธาคนหนึง่ ช่อื นนั ทยิ ะ, เขาไดเ ปน ผสู มบูรณด วยศรัทธาบาํ รุงสงฆแ ทอนรุ ูปแกมารดาบดิ าเทยี ว. ครนั้ ในเวลาทีเ่ ขาเจรญิ วัยมารดาบดิ าไดมีความจํานงจะนาํ ธิดาของลงุ ช่ือวา เรวดี มาจากเรือนอันตรงกันขา ม. แตนางเปนคนไมม ศี รทั ธา ไมมีการใหปนเปนปกติ, นายนนั ทิยะจึงไมปรารถนานาง. ลาํ ดับนัน้ มารดาของเขากลาวกะนางเรวดีวา \" แม เจาจงฉาบทาสถานทน่ี ่ันของภกิ ษสุ งฆ แลวปูลาดอาสนะไวในเรือนน,ี้ จงตง้ั เชิงบาตรไว. ในเวลาภิกษุท้งั หลายมาแลว จงรบั บาตร นมิ นตใหน ัง่ เอาธมกรกกรองนาํ้ ฉันถวาย แลวลางบาตรในเวลาฉันเสรจ็ ; เมอ่ื เจา ทําไดอยางนี้ ก็จกั เปนทีพ่ งึ่ ใจแกบ ุตรของเรา.\" นางไดท ําอยางนน้ั แลว . ตอ มามารดาบดิ าเลา ถงึ ความประพฤตขิ องนางนนั้ แกบตุ ร วา \" นางเปนผอู ดทนตอโอวาท \" เม่ือเขารบั วา \" ดีละ \" จงึ กําหนดวันแลว ทําอาวาหมงคล. ลําดบั นนั้ นายนนั ทิยะกลาวกะนางวา \" ถาเธอจกั บํารุงภกิ ษสุ งฆและมารดาของฉัน, เปน เชน นี้ เธอก็จกั ไดพสั ดใุ นเรือนน,้ี จงเปนผไู มประมาทเถดิ . \" นางรบั วา \" ดลี ะ \" แลว ทาํ ทเี ปนผูมศี รัทธาบาํ รงุ อยู ๒ - ๓

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 420วนั จนคลอดบตุ ร ๒ คน. มารดาบิดาแมข องนายนันทิยะ ไดท าํ กาละแลว .ความเปนใหญท ั้งหมดในเรอื น กต็ กอยูแกนางเรวดนี ้นั คนเดยี ว. นนั ทิยะดํารงตาํ แหนง ทานบดี จาํ เดมิ แตมารดาบดิ าทาํ กาละ แมนายนนั ทยิ ะกเ็ ปน มหาทานบดีเตรียมตง้ั ทานสาํ หรับภกิ ษุสงฆ. และเร่มิ ตั้งคา อาหารแมส ําหรับคนกาํ พราและคนเดินทางเปนตน ไวท ป่ี ระตเู รือน. ในกาลตอ มา เขาฟง พระธรรม-เทศนาของพระศาสดา กาํ หนดอานสิ งสในการถวายอาวาสไดแ ลว ใหท ําศาลา ๔ มุข ประดบั ดว ยหอ ง ๔ หอง ในมหาวหิ ารในปา อิสิปตนะแลวใหล าคเตียงและตง่ั เปน ตน เม่ือจะมอบถวายอาวาสน้นั ไดถวายทานแกภิกษสุ งฆ มพี ระพุทธเจาเปน ประมุข แลว ถวายนาํ้ ทักขโิ ณทก แดพระตถาคต. ปราสาททพิ ยส ําเร็จโดยรัตนะ ๗ ประการ สมบูรณด ว ยหมูนารี มีประมาณ ๑๒ โยชนใ นทิศท้งั ปวง เบอ้ื งบนสงู ประมาณ ๑๐๐ โยชนผุดขึน้ ในเทวโลกช้ันดาวดึงส พรอมดว ยการตงั้ น้ําทักขโิ ณทก ในพระหตั ถของพระศาสดาทีเดยี ว. พระมหาโมคคลั ลานะไปเยีย่ มสวรรค ภายหลงั วนั หนง่ึ พระมหาโมคคัลลานเถระไปสทู จี่ ารกิ ในเทวโลกยนื อยแู ลว ในทไี่ มไ กลจากปราสาทนนั้ ถามเทวบุตรท้ังหลายซ่ึงมาสูส าํ นักของตนวา \" ปราสาททพิ ย เต็มดว ยหมูนางอปั สรนั่น เกดิ แลว เพอ่ื ใคร.\" ลําดบั นน้ั พวกเทวบุตรน้ันเมอ่ื จะบอกเจา ของวิมานแกพ ระเถระนน้ัจงึ กลา ววา \" ทา นผูเจริญ วิมานัน่ เกิดแลวเพื่อประโยชนแกบตุ รคฤหบดีชื่อนนั ทยิ ะ ผูสรา งวหิ ารถวายพระศาสดา ในปา อิสปิ ตนะ. \" ฝา ยหมนู างอัปสร เห็นพระเถระนั้นแลว ลงจากปราสาทกลา ววา \" ทา นผเู จริญ พวก

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 421ดฉิ ันเกดิ ในท่นี ้ี ดวยหวงั วา ' จกั เปน นางบําเรอของนายนนั ทิยะ ' แตเ มือ่ไมพบเหน็ นายนันทิยะนนั้ เปนผรู ะอาเหลอื เกิน; ดว ยวาการละมนษุ ย-สมบตั ิ แลวถอื เอาทิพยสมบัติ ก็เชนกบั การทําลายถาดดินแลว ถือเอาถาดทองคําฉะนน้ั พระผเู ปน เจาพึงบอกเขา เพอื่ ประโยชนแกการมา ณ ท่นี ี้. \"ทพิ ยสมบัตเิ กดิ รอผูทําบุญพระเถระกลับมาจากเทวโลกนนั้ แลว เขาไปเฝา พระศาสดาทูลถามวา\" พระเจา ขา ทิพยสมบตั ิยอ มเกดิ แกบุคคลผทู ําความดที ยี่ งั อยูม นษุ ยโลกนี่เอง หรือหนอแล ? \"พระศาสดา. โมคคัลลานะ ทพิ ยสมบตั ิทเี่ กดิ แลวแกนายนนั ทิยะในเทวโลก อนั เธอเห็นแลวเองมใิ ชหรอื ? ไฉนจงึ ถามเราเลา ?โมคคัลลานะ. ทิพยสมบัติเกดิ ไดอยา งนน้ั หรือ ? พระเจาขา.ลาํ ดับนั้น พระศาสดาตรัสกะพระเถระนนั้ วา โมคคัลลานะ เธอพูดอะไรนั่น ? เหมอื นอยา งวา ใคร ๆ ยนื อยูท ีป่ ระตูเรือน เห็นบุตรพน่ี อ ง ผไู ปอยูตา งถ่ินมานาน (กลับ) มาแตถ น่ิ ทจี่ ากไปอยู พงึ มาสูเรอื นโดยเรว็ บอกวา ' คนช่ือโนน มาแลว.' เมอื่ เปน เชนนนั้ พวกญาติของเขากย็ ินดีรา เรงิ แลว ออกมาโดยขมขี มนั พึงยนิ ดียง่ิ กะผูนั้นวา ' พอ มาแลว พอ มาแลว  ฉันใด; เหลา เทวดา (ตา ง) ถอื เอาเครือ่ งบรรณาการอันเปน ทพิ ย ๑๐ อยางตอนรับดว ยคิดวา ' เรากอ น เรากอน ' แลว ยอ มยนิ ดยี ่งิ กะสตรหี รอื บรุ ษุ ผูทาํ ความดีไวในโลกน้ี ซง่ึ ละโลกนี้แลว ไปสูโลกหนา ฉนั นน้ั เหมอื นกนั ดงั น้แี ลว \" ไดท รงภาษิตพระคาถาเหลานีว้ า :-๙. จริ ปปฺ วาส ปุรสิ  ทูรโต โสตถฺ ิมาคตาตี มิตฺตา สหุ ชชฺ า จ อภนิ นทฺ นฺติ อาคต

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 422 ตเถว กตปุฺญมฺป อสฺมา โลกา ปร คต ปุฺ านิ ปฏคิ ณหฺ นตฺ ิ ปย  าตวี อาคต . \" ญาติ มิตร และคนมีใจดีทัง้ หลาย เหน็ บุรุษผู ไปอยตู างถิน่ มานาน มาแลว แตทีไ่ กลโดยสวสั ดี ยอ มยนิ ดยี ิ่งวา 'มาแลว ' ฉันใด. บญุ ทั้งหลายกย็ อม ตอนรับแมบคุ คลผกู ระทําบญุ ไว ซง่ึ ไปจากโลกนี้สู โลกหนา ดจุ พวกญาตเิ ห็นญาตทิ ร่ี กั มาแลว ตอนรับ อยู ฉันน้นั แล. แกอรรถ บรรดาบทเหลานน้ั บทวา จิรปฺปวาสึ คอื จากไปแลว นาน. บาทพระคาถาวา ทูรโต โสตฺถมิ าคต ความวา ผไู ดลาภคอื มีสมบัติอนั สําเรจ็ แลวเพราะทําพาณิชยกรรม หรือเพราะทาํ หนาทีร่ าชบุรษุมาแลว แตท่ีไกล ไมมอี ุปท วะ. บาทพระคาถาวา าตี มติ ตฺ า สหุ ชฺชา จ ความวา เหลาชนทีช่ ื่อวาญาติ เพราะสามารถเกย่ี วเนอ่ื งกันดวยตระกลู และช่อื วา มิตรเพราะภาวะมีเคยเหน็ กันเปน ตน แลวชือ่ วา มีใจดี เพราะความเปน ผูมีหทัยดี. บาทพระคาถาวา อภนิ นฺทนตฺ ิ อาคต ความวา ญาตเิ ปน ตน เห็นเขาแลว ยอมยินดยี ิ่ง ดว ยอาการเพียงแตพ ูดวา 'มาดีเเลว ' หรือดวยอาการเพียงทาํ อัญชลี, อน่งึ ยอมยนิ ดียิง่ กะเขาผูม าถึงเรือนแลว ดว ยสามารถนาํ ไปเฉพาะซึง่ บรรณาการมปี ระการตาง ๆ.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 423 บทวา ตเถว เปนตน ความวา บุญท้ังหลาย ตั้งอยูใ นฐานะดจุ มารดาบิดา นําเคร่ืองบรรณาการ ๑๐ อยางนีค้ อื \" อายุ วรรณะ สขุยศ ความเปนอธบิ ดอี นั เปน ทิพย; รูป เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐัพพะ อันเปน ทิพย เพลนิ ยิ่งอยู ชอื่ วา ยอ มรับรองบุคคลแมผ ูทาํ บุญไวเเลว ซ่ึงไปจากโลกนีส้ ูโ ลกหนา ดวยเหตนุ ้ันน่ันแล. สองบทวา ปย าตวี ความวา ดจุ พวกญาติทเ่ี หลือ เหน็ ญาติที่รกั มาแลว รับรองอยใู นโลกนีฉ้ ะนน้ั . ในกาลจบเทศนา ชนเปน อันมากบรรลอุ ริยผลทัง้ หลาย มโี สดา-ปตติผลเปน ตน ดังนแี้ ล. เรื่องนายนันทิยะ จบ. ปย วรรควรรณนา จบ. วรรคที่ ๑๖ จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 424 คาถาธรรมบท โกธวรรค๑ท่ี ๑๗ วา ดวยเรอ่ื งความโกรธ [๒๗] ๑. บคุ คลพึงละความโกรธ สละความถือตวั ลวง สังโยชนทง้ั สินได ทกุ ขท ัง้ หลายยอมไมต กตองบคุ คล น้นั ผไู มขอ งในนามรูป ไมม กี เิ ลสเครอื่ งกงั วล. ๒. ผูใดแล พึงสกัดความโกรธท่ีพลงุ ขนึ้ เหมือนคนหา มรถที่กําลังแลนไปได เราเรียกผนู ้นั วา สารถี สวนคนนอกน้ีเปนเพยี งผถู ือเชอื ก. ๓. พึงชนะคนโกรธ ดว ยความไมโกรธ พึงชนะ คนไมด ี ดวยความดี พงึ ชนะคนตระหนี่ ดว ยการให พึงชนะคนพดู เหลวไหล ดว ยค าจรงิ . ๔. บุคคลควรกลา วคําสตั ย ไมควรโกรธ ถึงถูก เขาขอนอย ก็พงึ ให บคุ คลพึงไปในสาํ นักของเทวดา ท้ังหลายได ดวยฐานะ ๓ นั่น. ๕. มุนีเหลาใด เปนผูไมเบียดเบยี น สาํ รวม แลว ดว ยกายเปน นิตย มุนเี หลา นนั้ ยอมไปสูฐานะ อันไมจตุ ิ ซ่ึงเปนท่ีคนทั้งหลายไปแลวไมเศรา โศก. ๖. อาสวะทง้ั หลายของผตู ื่นอยทู กุ เม่อื มีปกติ ตามศึกษาทัง้ กลางวันกลางคืน นอ มไปแลว สูพระ- นิพพาน ยอมถงึ ควานตง้ั อยไู มได.๑. วรรคน้ีมอี รรถกถา ๘ เรื่อง.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 425 ๗. อตลุ ะ การนนิ ทาและสรรเสริญนัน่ เปนของเกา นน่ั ไมใ ชเปน เหมอื นมีในวันน้ี ชนทงั้ หลายยอ มนนิ ทาผูน งั่ นิ่งบาง ยอมนนิ ทาผูพดู มากบา ง ยอมนินทาผพู ูดพอประมาณบา ง ผูไมถ กู นินทาไมม ใี นโลก คนผูถกู นินทาโดยสว นเดียว หรือวา อันเขาสรรเสริญโดยสวนเดยี ว ไมไ ดม แี ลว จกั ไมม ี และไมม อี ยใู นบดั น้ี หากวา วิญชู นใครครวญแลวทุก ๆวัน สรรเสรญิ ผูใ ด ซ่งึ มีความประพฤตไมขาดสายมีปญ ญา ผตู งั้ มนั่ ดวยปญ ญาและศีล ใครเลา ยอ มควรเพ่อื ติเตยี นผูน น้ั ผูเปนดงั แทง ทองชมพนู ุท แมเ ทวดาท้ังหลายก็สรรเสริญเขา ถงึ พรหมกส็ รรเสรญิ แลว . ๘. พงึ รักษาความกําเรบิ ทางกาย พงึ เปนผูสาํ รวมทางกาย พงึ ละกายทุจริตแลว พงึ ประพฤติสุจรติ ทางกาย พึงรักษาความกาํ เริบทางวาจา พึงเปนผสู าํ รวมทางวาจา พงึ ละวจีทจุ รติ พงึ ประพฤตสิ จุ รติทางวาจา พึงละความกําเริบทางใจ พงึ เปนผูส าํ รวมทางใจ พงึ ละมโนทจุ รติ แลว พงึ ประพฤตสิ จุ รติ ทางใจ ธีรชนทง้ั หลายสาํ รวมทางกาย สาํ รวมทางวาจาสาํ รวมทางใจ ธีรชนเหลา นน้ั แล ชื่อวาสาํ รวมรอบคอบดีแลว . จบโกธวรรคท่ี ๑๗.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 426 ๑๗. โกธวรรควรรณนา ๑. เรื่องเจา หญงิ โรหิณี [๑๗๔] ขอ ความเบอ้ื งตน พระศาสดา เมอื่ ประทบั อยใู นนโิ ครธาราม ทรงปรารภเจา หญงิโรหิณี ตรสั พระธรรมเทศนานี้วา \" โกธ ชเห \" เปนตน. สรา งโรงฉันหายจากโรคผวิ หนงั ได ไดยินวา สมัยหนึ่ง พระอนุรทุ ธผมู ีอายุไดไปเมอื งกบลิ พัสดพุ รอ มดวยภิกษุ ๕๐๐. ครงั้ นั้น พวกพระญาตขิ องทาน ทรงสดับวา พระเถระมาจงึ ไดไ ปสสู าํ นักพระเถระ เวนเเตพระนองนางของพระเถระช่ือโรหิณี.พระเถระถามพวกพระญาติวา \" พระนางโรหิณอี ยไู หน ? \" พวกพระญาติ. อยูใ นตาํ หนกั เจาขา. พระเถระ. เหตุไร ? จงึ ไมเ สด็จมา. พวกพระญาต.ิ พระนางไมเสด็จมาเพราะทรงละอายวา ' โรคผวิหนงั เกดิ ทส่ี รีระของเขา ' เจาขา. พระเถระ กลา ววา \" ทานทง้ั หลายจงเชญิ พระนางเสดจ็ มาเถิด \"ใหไปเชิญพระนางเสดจ็ มาแลว จงึ กลา วอยางนี้ กะพระนางผทู รงฉลอง-พระองคเ สด็จมาแลว วา \" โรหณิ ี เหตไุ ร ? เธอจงึ ไมเ สดจ็ มา. \" พระนางโรหิณ.ี ทา นผเู จริญ โรคผวิ หนังเกิดข้นึ ทส่ี รรี ะของหมอมฉนั ; เหตุนนั้ หมอมฉนั จึงมิไดม าดวยความละอาย. พระเถระ. ก็เธอทรงทําบุญไมค วรหรอื ? พระนางโรหิณี. จะทาํ อะไร ? เจาขา.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 427 พระเถระ. จงใหส รางโรงฉัน. พระนางโรหิณ.ี หมอ มฉนั จะเอาอะไรทํา ? พระเถระ. ก็เครื่องประดบั ของเธอไมมหี รือ ? พระนางโรหณิ .ี มีอยู เจาขา. พระเถระ. ราคาเทา ไร ? พระนางโรหณิ .ี จกั มีราคาหมืน่ หนง่ึ . พระเถระ. ถากระน้นั จงขายเครือ่ งประดับนั้น ใหส รา งโรง-ฉนั เถิด. พระนางโรหิณ.ี ใครเลา ? จกั ท าใหหมอมฉนั เจา ขา. พระเถระ. แลดพู ระญาตซิ ึ่งยนื อยใู นที่ใกลเเลว กลาววา \" ขอจงเปนภาระของพวกทานท้ังหลาย.\" พวกพระญาต.ิ ก็พระคณุ เจาจกั ทําอะไรหรอื ? เจาขา . พระเถระ. แมอ าตมภาพกจ็ กั อยใู นที่นเ้ี หมือนกนั , ถา กระนัน้ พวกทานจงนําทพั พสมั ภาระมาเพ่อื โรงฉันน่ี. พวกพระญาตนิ ั้น ตรสั วา \" ดลี ะ เจา ขา \" จึงนาํ มาแลว . พระเถระ. เมือ่ จะจัดโรงฉัน จงึ กลาวกะพระนางโรหิณวี า \" เธอจงใหทาํ โรงฉนั เปน ๒ ช้ัน จาํ เดิมแตกาลท่ีใหพ ้ืนชน้ั บนเรยี บแลว จงกวาดพ้ืนลาง แลวใหปอู าสนะไวเ สมอ ๆ, จงใหต้ังหมอน้าํ ดม่ื ไวเสมอๆ. \"พระนางรับคําวา \" ดลี ะ เจา ขา \" แลว จําหนายเครอ่ื งประดับ ใหทําโรงฉัน ๒ ชั้น เริ่มแตก าลท่ใี หพ้ืนช้นั บนเรยี บแลว ไดท รงทาํ กจิ มกี ารกวาดพืน้ ลา งเปนตน เนือง ๆ. พวกภกิ ษุก็นัง่ เสมอ ๆ. ลาํ ดับน้ัน เมอื่ พระนางกวาดโรงฉนั อยนู ่นั แล. โรคผิวหนงั กร็ าบ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 428ไปแลว. เมอ่ื โรงฉันเสรจ็ พระนางนิมนตภ กิ ษุสงฆม พี ระพุทธเจา เปนประมุขแลว ไดถ วายขาทนยี ะและโภชนียะทปี่ ระณตี แดภิกษุสงฆม ีพระ-พุทธเจา เปน ประมุขซ่งึ นั่งเต็มโรงฉนั . พระศาสดา ทรงทําภัตกจิ เสร็จแลว ตรสั ถามวา \" นเี่ ปน ทานของใคร ? \" พระอนรุ ทุ ธ. ของโรหณิ พี ระนองนางของขาพระองค พระเจาขา . พระศาสดา. กน็ างไปไหน ? พระอนุรุทธ. อยใู นตาํ หนกั พระเจา ขา. พระศาสดา. พวกทา นจงไปเรยี กนางมา. พระนางไมป ระสงคจ ะเสด็จมา. ทนี ั้น พระศาสดารับสงั่ ใหเ รยี กพระนางแมไมป รารถนา (จะมา) จนได. กแ็ ลพระศาสดาตรัสกะพระนางผูเสดจ็ มาถวายบังคม ประทับน่งั แลว วา \" โรหณิ ี เหตไุ รเธอจงึ ไมม า ? \" พระนางโรหิณี. \" โรคผิวหนังมที ีส่ รีระของหมอ มฉัน พระเจา ขาหมอมฉันละอายดวยโรคน้นั . จึงมิไดมา. \" พระศาสดา. ก็เธอรูไ หมวา โ รคน้ันอาศยั กรรมอะไรของเธอ จงึเกดิ ขึน้ ? \" พระนางโรหิณ.ี หมอมฉันไมทราบ พระเจา ขา . พระศาสดา. โรคน้นั อาศยั ความโกรธของเธอ จงึ เกิดข้ึนแลว. พระนางโรหิณ.ี ก็หมอมฉนั ทํากรรมอะไรไว ? พระเจา ขา . บุรพกรรมของพระนางโรหิณี ลาํ ดับนั้น พระศาสดาทรงนาํ อดตี นทิ านมา (ตรัสแกพระนาง)วา:-

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 429 ในอดีตกาล พระอัครมเหสขี องพระเจา พาราณสี ผูกอาฆาตในหญิงนักฟอ นของพระราชาองคห นงึ่ ทรงดาํ ริวา \" เราจักใหทกุ ขเกดิ แกหญิงน้นั \" แลว ใหเขานาํ ลูกเตา รางใหญมา๑รบั สงั่ ใหเ รียกหญงิ นักฟอนน้ันมายงั สํานกั ของตนแลว . ใหใ สผ งเตารางบนท่นี อน ท่ีผาหม และที่ระหวางเคร่อื งใช มผี า ปทู นี่ อนเปน ตน ของหญิงนักฟอ นนน้ั โดยประการที่นางไมทนั รตู ัว. โปรยลงแมทีต่ ัวของนาง ราวกะทําความเยย หยันเลน ทันใดนั้นเอง สรรี ะของหญิงนน้ั ไดพ ุพองขึน้ เปนตมุ นอยตมุ ใหญ. นางเกาอยูไปนอนบนทน่ี อน. เมอื่ นางถูกผงเตารางกดั แมบนที่นอนนน้ั เวทนากลายงิ่ นกั เกดิ ขนึ้ แลว . พระอัครมเหสีในกาลนน้ั ไดเปน พระนางโรหิณี. พระศาสดา ครัน้ ทรงนําอดีตนิทานั้นมาแลว ตรสั วา \" โรหิณี ก็กรรมนั่นที่เธอทําแลวในกาลนั้น, กค็ วามโกรธก็ดี ความริษยาก็ดี แมมีประมาณเลก็ นอย ยอมไมควรทาํ เลย \" ดงั นแี้ ลว จึงตรสั พระคาถาน้ีวา :- ๑. โกธ ชเห วปิ ฺปชเหยฺย มาน สฺโชน ๒ สพฺพมตกิ ฺกเมยยฺ ตนฺนามรปู สมฺ ึ อสชชฺ มาน อกิ จฺ น นานปุ ตนฺติ ทุกขฺ า. \" บคุ คลพงึ ละความโกรธ, สละความถือตวั ลว งสงั โยชนทัง้ ส้นิ ได ทกุ ทง้ั หลายยอมไมต กตอ ง, บคุ คลน้ัน ผไู มขอ งในนามรูป ไมมกี ิเลสเครื่อง กังวล. \"๑. แปลวา หมามยุ ใหญ ก็มี. ๒. อรรถกถา เปน ส โยชน .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 430 แกอรรถ บรรดาบทเหลานั้น บทวา โกธ ความวา พึงละความโกรธทุกๆอาการกด็ ี มานะ ๙ อยางก็ด.ี บทวา ส โยชน ความวา พงึ ลว งสงั โยชนทง้ั ๑๐ อยาง มกี ามราคสงั โยชนเ ปนตน. บทวา อสชชฺ มาน ความวา ไมขอ งอย.ู อธบิ ายวา ก็ผใู ดยึดถอืนามรปู โดยนัยวา \" รปู ของเรา, เวทนาของเรา เปน ตน และเมือ่นามรูปนนั้ แตกไป. ยอ มเศรา โศกเดอื ดรอ น; ผูน ีช้ ่อื วา ขอ งอยใู นนามรปู ;สว นผไู มยดึ ถอื อยางน้นั ช่ือวา ยอมไมขดั ของ; ข้นึ ชอ่ื วาทุกขท งั้ หลายยอมไมต กตองบคุ คลน้นั ผูไมของอยูอยา งนัน้ ผชู ่อื วาไมมกี เิ ลสเครือ่ งกังวล เพราะไมม ีราคะเปน ตน . ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนั มากบรรลอุ ริยผลทัง้ หลาย มโี สดา-ปตตผิ ลเปนตน. แมพระนางโรหณิ ี ก็ดาํ รงอยูในโสดาปตตผิ ล. สรรี ะของพระนางไดม วี รรณะดจุ ทองคํา ในขณะน้นั เอง. พระนางจตุ ิจากอัตภาพนนั้ แลวเกิดในระหวา งเขตแดนของเทพบตุ ร ๔ องค ในภพดาวดงึ ส ไดเ ปน ผูนาเล่อื มใส ถงึ ความเปน ผมู รี ูปงามเลิศ เทพบุตรทัง้ ๔ องคเ ห็นนางแลวเปน ผเู กดิ ความสเิ นหา วิวาทกนั วา \" นางเกดิ ภายในแดนของเรา, นางเกิดภายในแดนของเรา.\" ไปสูสาํ นักของทาวสักกเทวราช กราบทูลวา\" ขา แตเทพเจา ขาพระองคท ั้งสี่เกดิ คดีขึ้น เพราะอาศัยเทพธดิ าน้,ี ขอพระองคท รงวนิ ิจฉยั คดีน้นั . \" แมท า วสกั กะ แตพ อไดทรงเห็นพระนางก็เปนผเู กดิ สเิ นหา ตรสั อยา งนัน้ วา \" จ าเดิมแตกาลทพี่ วกทา นเห็นเทพธิดา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 431น้ีแลว จิตเกดิ ข้ึนอยา งไร. ? \" ลาํ ดับนนั้ เทพบตุ รองคห น่งึ กราบทลู วา \" จิตของขาพระองคเกิดข้นึ ดุจกลองในคราวสงครามกอ น ไมอ าจสงบลงไดเ ลย. \" องคท่ี ๒ จิตของขา พระองค [เกดิ ขนึ้ ] เหมือนแมน ํ้าตกจากภเู ขายอมเปนไปเร็วพลันทเี ดียว. องคท่ี ๓. จําเดิมแตกาลทข่ี าพระองคเห็นนางน้แี ลว ตาทัง้ สองถลนออกแลว ดจุ ตาของป.ู องคที่ ๔. จติ ของขาพระองคประดุจธงทเ่ี ขายกขน้ึ บนเจดีย ไมสามารถจะดํารงนิง่ อยไู ด. ครั้งนัน้ ทา วสักกะตรสั กะเทพบตุ รท้ังส่ีนนั้ วา \" พอท้งั หลาย จิตของพวกทา นยังพอขมไดก อน สวนเราเมอ่ื ไดเห็นเทพธิดาน้ี จึงจกั เปนอยู เมอื่ เราไมไ ด จกั ตองตาย. \" พวกเทพบุตรจึงทูลวา \" ขา แตมหาราช พวกขา พระองคไมมคี วามตองการดวยความตายของพระองค \" แลวตา งสละเทพธดิ านน้ั ถวายทา วสักกะแลวหลีกไป. เทพธิดาน้นั ไดเปนท่รี ักทพี่ อพระหฤทยั ของทาวสกั กะ.เมอื่ นางกราบทูลวา \" หมอมฉนั จักไปสสู นามเลนช่อื โนน \" ทา วสกั กะก็ไมสามารถจะทรงขัดคําของนางไดเลย ดงั นแ้ี ล. เร่อื งเจา หญิงโรหณิ ี จบ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 432 ๒. เร่ืองภิกษุรูปใดรูปหนงึ่ [๑๗๕] ขอ ความเบือ้ งตน พระศาสดาเม่อื ประทับอยูท ่อี คั คาฬวเจดยี  ทรงปรารภภกิ ษรุ ูปใดรูปหนึง่ ๑ ตรัสพระธรรมเทศนานว้ี า \" โย เว อุปฺปติต โกธ \" เปน ตน. ภิกษตุ ัดตน ไมท่เี ทวดาสิงอยู ความพิสดารวา เมื่อพระศาสดาทรงอนุญาตเสนาสนะแกภิกษสุ งฆแลว๒. (และ) เมอ่ื เสนาสนะทงั้ หลาย อนั คฤหสั ถท ัง้ หลายมีเศรษฐีชาวกรงุ ราชคฤหเปน ตน กําลงั ใหสราง, ภิกษชุ าวเมอื งอาฬวีรูปหนงึ่ สรา งเสนาสนะของตนอยู เห็นตนไมทพ่ี อใจตนหนึ่งแลว เรมึ จะตัด กเ็ ทพดามลี ูกออนองคห น่งึ เกิดทต่ี นไมน ้ัน อุมบุตรดวยสะเอว ยืนออนวอนวา\" พระคณุ เจา ขอทานอยา ไดต ดั วมิ านของขาพเจาเลย, ขา พเจาไมมที ีอ่ ยูไมอ าจอมุ บุตรเทยี่ วเรร อนไปได.\" ภิกษนุ ั้นคดิ วา \" เราจกั ไมไ ดต น ไมเชนน้ี ในทอี่ ่ืน \" จงึ ไมเออื้ เฟอคําพูดของเทวดานั้น. เทวดานน้ั คดิ วา \" ภิกษุน้ี เห็นทารกน้ีแลวจกั งดเปน แท \" จงึวางบุตรไวบ นก่ิงไม. ฝา ยภิกษุนัน้ ไมอาจย้งั ขวานทตี่ นเงอ้ื ขึน้ แลวได จงึตดั แขนทารกนั้นขาดแลว เทพดาเกิดความโกรธมีกาํ ลัง ยกมือทัง้ สองขึ้นดว ยเจตนาวา \" จะฟาดภิกษรุ ูปนั้นใหตาย \" แตพ ลันคิดไดอ ยางน้ีวา\" ภิกษนุ ี้เปนผูม ีศีล ถาเราจกั ฆาภกิ ษนุ ้ีเสีย ก็จกั เปนผูไปนรก; แมเทพธิดาที่เหลือ ไดพบภิกษตุ ดั ตนไมข องตน จกั ถอื เอาเปนประมาณบา ง๑. นาจะปรารภเทพดา เพราะเปนเรอ่ื งของเทพดาไดทําและเขา เฝาเอง. ๒. กอ นอนญุ าตเสนาสนะ ผูบ วชแลวตองอยโู คนไมห รือถ้ําเขา.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 433วา ' เทพดาองคโ นนฆาภกิ ษุเสีย กอ็ ยางนเ้ี หมอื นกนั ' แลว จักฆา ภกิ ษุทั้งหลายเสยี ; ก็ภิกษุนี้มีเจาของ เราจกั ตอ งบอกกลา วเธอแกเ จา ของทีเดียว.\" ลดมอื ทย่ี กขึ้นแลว รองไหไ ปสสู ํานกั ของพระศาสดา ถวายบงั คมแลวยืน ณ ที่ควรสวนขา งหน่งึ . ลําดบั นั้น พระศาสดาตรัสกะเธอวา \" ท าไมหรอื ? เทวดา \"เขาทูลวา \" พระเจาขา สาวกของพระองคแหละ ทาํ กรรทชื่อนี้. แมขา พระองคก ใ็ ครจ ะฆาเธอ แตค ิดขอ นไี้ ด จงึ ไมฆ า แลว รบี มาทน่ี เี้ ทยี ว \"ดังนี้แลว กราบทูลเรอื่ งน้นั ทง้ั หมดโดยพิสดาร. พระศาสดาทรงสดบั เร่ืองนั้นแลว ตรสั วา \" ถกู แลว ๆ เทพดาเธอขมความโกรธที่เกิดข้นึ อยางนั้นไวอ ยู เหมอื นหามรถกาํ ลงั หมนุ ไวไ ดชอื่ วาทาํ ความดแี ลว \" ดงั นแี้ ลว จึงตรัสพระคาถาน้วี า :- ๒. โย เว อุปปฺ ติต โกธ รถ ภนฺติ ธารเย ตมห สารถิ พฺรูมิ รสมฺ คิ ฺคาโห อติ โร ชโน. \" ผใู ดแล พงึ สะกดความโกรธทพ่ี ลงุ ข้ึนเหมือน คนหามรถทกี่ าํ ลังแลนไปได, เราเรยี กผนู ั้นวา ' สารถี ' สวนคนนอกนเ้ี ปน เพียงผถู อื เชอื ก. \" แกอ รรถ บรรดาบทเหลานน้ั บทวา อปุ ฺปตติ  ไดแก ทเ่ี กิดข้ึนแลว . สองบทวา รถ ภนตฺ  ว ความวา เหมือนอยางนายสารถผี ฉู ลาดหามรถที่แลนอยูโ ดยกําลังเรว็ หยุดไวไดต ามตอ งการ ชอ่ื ฉนั ใด; บคุ คลใด พึงสะกด คืออาจขม ความโกรธท่ีเกิดขึน้ ไวไ ด ก็ฉนั น้นั . บทวา ตมห ความวา เราเรียกบุคคลนน้ั วา สารถ.ี

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 434 สองบทวา อติ โร ชโน ความวา สว นชนนอกนค้ี ือสารถีรถของอสิ รชนมีพระราชาและอปุ ราชเปนตน ยอมชื่อวาเปน เพยี งผูถือเชือกหาใชสารถีชั้นเยีย่ มไม. ในกาลจบเทศนา เทพดาดํารงอยใู นโสดาปต ติผล, เทศนาไดมีประโยชนแมแ กบรษิ ทั ท่ีประชุมกนั แลว ดงั น้ีแล. ฝายเทพดา แมเ ปนพระโสดาบนั กย็ งั ยนื รองไหอย.ู ครง้ั น้นั พระ-ศาสดาตรัสถามเธอวา \" ทาํ ไมหรือ เทพดา ? \" เมอ่ื เทพดาทลู วา\" พระเจา ขา วมิ านของขา พระองคฉ บิ หายเสยี แลว , บดั น้ีขา พระองคจ ะท าอยางไร ? \" จึงตรสั วา \" อยาเลย เทพดา ทา นอยา คดิ เราจกั ใหวมิ านแกทาน \" แลว ทรงชตี้ นไมตนหนงึ่ ซงึ่ เทพดาจุติไปเมื่อวันกอนใกลก ับพระคันธกฎุ ใี นพระเชตวนั ตรสั วา \" ตน ไมโนน ในโอกาสโนนวา ง, เธอจงเขา สถติ ณ ตนไมน นั้ เถดิ . \" เทพดาน้ันเขา สถติ ทต่ี น ไมนัน้แลว. ต้งั แตนั้น แมเ ทพดาทีท่ รงศักด์ใิ หญ ทราบวา \" วมิ านของเทพดานี้ อนั พระพทุ ธเจาประทาน \" กไ็ มอาจมาทําใหเธอหว่นั ไหวได. พระศาสดาทรงทําเรอ่ื งนั้นใหเปน เหตเุ กดิ ข้นึ แลว ทรงบญั ญัติภูตคามสิกขาบทแกภกิ ษุท้งั หลาย ดงั นแี้ ล. เรอ่ื งภิกษุรปู ใดรปู หนง่ึ จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 435 ๓. เรือ่ งอุตตราอุบาสกิ า [๑๗๖] ขอ ความเบอื้ งตน พระศาสดาเมอ่ื ประทบั อยใู นพระเวฬุวนั ทรงทําภตั กจิ ในเรอื นของนางอุตตราแลว ทรงปรารภอบุ าสกิ าช่อื อุตตรา ตรสั พระธรรมเทศนานวี้ า \" อกฺโกเธน ชิเน โกธ \" เปนตน . นายปณุ ณะยากจนตองรบั จางสมุ นเศรษฐี อนุปุพพกี ถา ในเร่ืองอุตตราอุบาสกิ าน้ัน ดงั ตอ ไปน้ี :- ไดยินวา คนขัดสนชือ่ ปณุ ณะ อาศัยสมุ นเศรษฐี รบั จา งเลี้ยงชพีอยใู นกรงุ ราชคฤห. ในเรอื น (ของเขา) มีคน ๒ คนเทานน้ั คอื ภรรยาของเขาคนหนง่ึ ธดิ าชอื่ นางอุตตราคนหนึง่ . ตอมาวันหน่ึง พวกราชบรุ ุษทําการโฆษณาในกรงุ ราชคฤหว า\" ชาวพระนครพงึ เลน นกั ษัตรกันตลอด ๗ วนั . \" สมุ นเศรษฐีไดยนิ คําโฆษณาน้นั แลว จงึ เรยี กนายปุณณะผมู าแตเ ชาตรูกลา ววา \" พอ ปริชนของฉนั ประสงคจะเลน นกั ษตั รกนั , แกจักเลน นกั ษัตร (กะเขา) หรอืหรือวาจกั ทาํ การรบั จา งเลา ? \" นายปณุ ณะ. นาย ชอ่ื วา การเลน นกั ษตั ร ยอมเปน ของพวกทานผมู ที รัพย. ก็ในเรอื นของผม แมขาวสารจะตมขา วตม เพือ่ รบั ประทานในวนั พรุงน้กี ็ไมม .ี ผมจะตองการอะไรดวยนกั ษตั รเลา ? ผมไดโคเเลว ก็จักไปไถนา. สมุ นเศรษฐ.ี ถา เชน น้นั แกจงรับโคไปเถิด. เขารับโคตวั ทรงกาํ ลงั และไถแลว พูดกะภรรยาวา \" นางผเู จริญ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 436ชาวพระนครเลน นักษัตรกัน. ฉันตองไปทาํ การรับจา ง เพราะความที่เราเปน คนจน. วันนี้เจา พงึ ตมผักสกั ๒ เทา แลวนาํ ภตั ไปใหเรากอน \"แลวจงึ ไดไ ปนา. พระสารบี ตุ รเถระไปสงเคราะหนายปณุ ณะ ในกาลนนั้ พระสารบี ุตรเถระเขา นิโรธสมาบตั ิตลอด ๗ วันแลวในวันน้นั ออกแลว ตรวจดวู า \" วันน้ี เราควรจะทาํ ความสงเคราะหแกใครหนอแล ? \" เหน็ นายปุณณะซงึ่ เขา ไปในขายคือญาณของตนแลวจงึ ตรวจดูวา \" นายปณุ ณะน้ี มีศรทั ธาหรอื หนอ ? เขาจักอาจทาํ การสงเคราะหแ กเราหรือไม ? \" ทราบความท่เี ขามีศรัทธา มคี วามสามารถจะทาํ การสงเคราะหได และเขาจะไดร บั สมบตั ใิ หญเ พราะบุญน้นั เปนปจ จัยแลว จงึ ถอื บาตรและจีวรไปยังทีไ่ ถนาของเขา ไดย นื แลดพู ุมไมท ีร่ ิมบอ.นายปณุ ณะเหน็ พระเถระแลว จงึ วางไถ ไหวพ ระเถระดวยเบญจางค-ประดษิ ฐแลว คดิ วา \" พระเถระคงจกั ตอ งการไมสฟี น \" จงึ ไดทําไมสฟี น ใหเ ปน กปั ปย ะถวาย. ลําดบั นนั้ พระเถระไดน ําเอาบาตรและผา กรองนา้ํ ออกมาใหเขา.เขาคิดวา \" พระเถระจกั มีความตองการดวยนา้ํ ด่ืม \" จึงถือเอาบาตรและผา กรองนํ้านั้นแลว ไดกรองนํา้ ด่ืมถวาย. พระเถระคดิ วา \" นายปณุ ณะน้ี อยเู รอื นหลังทายของชนเหลา อื่น,ถา เราจักไปสเู รือนของเขา, ภรรยาของนายปุณณะนจ้ี ักไมไดเห็นเรา;เราจกั ตองอยู ณ ท่ีนแี้ หละ จนกวาภรรยาของเขาจกั เดนิ ทางนาํ ภตั มาใหเขา.\" พระเถระไดยังเวลาใหล ว งไปเล็กนอ ย ณ ทีน่ ้นั เอง ทราบความที่ภรรยาของนายปุณณะนั้นข้ึนสูทางแลว จึงเดินมุงหนาไปภายในพระนคร.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 437 ภรรยานายปณุ ณะถวายภัตแกพ ระเถระ นางพบพระเถระในระหวางทางแลว คิดวา \" บางคราว เมอ่ื มีไทยธรรม, เราก็ไมพบพระผูเปนเจา, บางคราว เมือ่ เราพบพระผเู ปนเจา, ไทยธรรมกไ็ มม ,ี ก็วันนเ้ี ราไดพ บพระผเู ปน เจา แลว, ทั้งไทยธรรมก็มอี ย;ู พระผูเปนเจา จักทําความอนุเคราะหแ กเราหรือหนอแล \" นางวางภาชนะใสภ ัตลงแลว ไหวพระเถระดวยเบญจางคประดิษฐแ ลว กลา ววา \" ทานผูเจริญ ขอพระผูเปน เจา อยา คดิ วา ' ภัตนี้ เศรา หมองหรือประณตี ' จงทาํ ความสงเคราะหแกทาสของพระผูเปน เจาเถดิ . \" พระเถระนอมบาตรเขาไป เม่ือนางเอามือขางหนึง่ รองภาชนะ อีกขางหนง่ึ ถวายภัตอย,ู เมื่อถวายไปไดครง่ึ หนงึ่ จงึ เอามอื ปดบาตรดวยพูดวา\" พอแลว . \" นางกลา ววา \" พระคุณเจา สวนเพียงสว นเดยี ว ดิฉนั ไมอาจทาํ ใหเ ปน สองสวนได พระผเู ปน เจา ไมตอ งทาํ ความสงเคราะหแ กท าสของพระผเู ปน เจา ในโลกน้ี จงทาํ ความสงเคราะหในปรโลกเถิด, ดฉิ นัประสงคจะถวายมิใหเ หลือเศษเลย \" ดงั นแ้ี ลว ก็ไดใสภตั ทัง้ หมดลงในบาตรของพระเถระ แลวทาํ ความปรารถนาวา \" ดิฉันพึงเปน ผมู สี วนแหงธรรมที่พระผเู ปน เจาเหน็ แลว นนั่ แหละ.\" พระเถระกลา ววา \" จงสาํ เรจ็ อยา งน้ันเถดิ \" ยืนอยูนัน่ แหละ ทาํอนุโมทนาเเลว ไดน่ังทาํ ภตั กิจ ณ ที่สะดวกดว ยนาํ้ แหง หนึง่ . ฝา ยนางกลบั ไปหาขาวสารหงุ เปน ภตั แลว. แมน ายปณุ ณะที่ไดประมาณครงึ่ กรสี ไมอ าจทนความหิวได จึงปลอ ยโค เขาไปยังรม ไมแหง หน่ึง นั่งคอยดูทางอยู. ลาํ ดับนั้น ภรรยาของเขาถอื ภัตเดนิ ไป พอเหน็ เขาก็คิดวา \" เขา

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 438ถูกความหวิ บีบคน้ั น่ังคอยดูเราอยูแลว ; ถาวาเขาจกั คุกคามเราวา 'เจาชกั ชาเหลือเกิน ' แลว เอาดา มปฏักฟาดเรา, กรรมที่เราทําแลว จกั เปนของไรป ระโยชน, เราจกั ตอ งชงิ บอกแกเ ขากอนทีเดียว \" ดงั นแี้ ลว จงึกลาวอยา งน้ันวา \" นาย ทานจงทําจติ ใหผ อ งใสสักวนั หนงึ่ เถดิ วันน,้ีอยา ไดท าํ กรรมทีด่ ิฉันทําแลวใหไ รป ระโยชน, กด็ ฉิ ันนาํ ภัตมาใหทา นแตเชา ตรู พบพระธรรมเสนาบดีในระหวา งทาง จงึ ถวายภตั ของทา นแกพระเถระนัน้ แลวไปหงุ ภัตมาใหม, จงทําจิตใหเ ลอ่ื มใสเถดิ นาย. \" เขาถามวา \" เจาพดู อะไร ? นางผเู จรญิ \" ไดส ดับเรื่องนัน้ ซาํ้ อกี แลว จงึพูดวา \" นางผูเจริญ เจาถวายภัตของเราแกพระผเู ปนเจา ทําความดีแลวเทียว, เชาตรูวนั น้ี แมเรากไ็ ดถวายไมสฟี น และนาํ้ บวนปากแกพระผูเปน เจาแลว \" มใี จเล่อื มใสเพลดิ เพลนิ ถอยคาํ น้นั แลว เปน ผมู กี ายออนเพลีย เพราะไดภ ัตในเวลาสาย พาดศรี ษะบนตักของภรรยาน้ันแลวก็หลับไป. ทานของสามีภรรยาอ านวยผลในวันนั้น ครั้งนน้ั ทีท่ ีเ่ ขาไถไวเเตเชาตรู ไดเ ปนทองคําเนื้อสกุ ทง้ั หมด จนกระทง่ั ฝุนละลองดนิ ต้งั อยูงดงามดจุ ดอกกรรณิกา. เขาต่นื ข้นึ แลเหน็แลว จึงพูดกะภรรยาวา \" นางผูเจรญิ ทที่ ี่ฉันไถแลวน่ัน ปรากฏแกฉนั เปนทองคําท้งั หมด, เพราะฉันไดภ ัตสายเกนิ ไป ตาจะลายไปกระมังหนอ ?\" แมภ รรยาองเขากร็ ับรองวา \" ทน่ี ั้น ก็ยอ มปรากฏแมแกดฉิ ันอยางน้ันเหมือนกนั . \" เขาลกุ ขึน้ ไปในที่นัน้ จับกอ นหน่งึ ตที ง่ี อนไถแลว ทราบวา เปน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 439ทองคาํ จึงคดิ วา \" โอ ทานท่ีเราถวายแกพ ระผเู ปน เจา ธรรมเสนาบดีแสดงผลในวันนเี้ อง กเ็ ราไมอ าจที่จะซอนทรัพยป ระมาณเทา นไี้ วใชส อยได \" จึงเอาทองคําใสเตม็ ถาดขา วท่ีภรรยานํามาแลว ไดไปสูร าชตระกลูมีโอกาสอันพระราชาพระราชทานแลว จึงเขาไปถวายบงั คมพระราชา,เมื่อพระองคตรัสวา \" อะไร ? พอ \" จงึ กราบทลู วา \" ขาแตส มมติเทวราช ทท่ี ข่ี าพระองคไ ถแลวในวนั นท้ี ้ังหมด เปน ทเี่ ตม็ ไปดวยทองคาํทั้งน้นั ตั้งอยูแ ลว , พระองคค วรจะรบั สง่ั ใหขนทองคาํ มาไว. \" พระราชา. ทา นเปนใคร ? นายปณุ ณะ. ขา พระองคชอื่ ปุณณะ. พระราชา. ก็วันนี้ ทานทาํ อะไรเลา ? นายปณุ ณะ. เชาตรูว ันนี้ ขา พระองคไดถวายไมสฟี นและนํา้บวนปากแกพระธรรมเสนาบดี. สวนภรรยาของขา พระองคไ ดถวายภตั ท่ีเขานาํ มาใหข า พระองคแกพระธรรมเสนาบดนี ้ันเหมอื นกัน. พระราชา ทรงสดบั คําน้นั แลว ตรสั วา \" พอผูเจริญ ไดยนิ วาทานที่ทานถวายพระธรรมเสนาบดี แสดงวบิ ากในวันนีเ้ อง \" แลว ตรสัถามวา \" พอ เราจะทาํ อยา งไร ? \" นายปุณณะ ขอพระองคจงสง เกวยี นไปหลาย ๆ พนั ใหน ําทองคํามาเถิด. พระราชาทรงสงเกวียนทงั้ หลายไปแลว . เม่อื พวกราชบุรษุ พดู วา\" เปนของพระราชา \" ถอื เอาอย.ู ทองคาํ ท่ีเขาถอื เอาแลว ๆ ยอมเปนดินอยางเดมิ . พวกเขาไปทลู พระราชา อันพระองคต รสั ถามวา \" ก็พวกเจา พูดวา กระไร ? จงึ ถอื เอา \" จงึ ทลู วา \" พดู วา ' เปน ราชทรพั ย

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 440ของพระองค. \" พระราชา. หาใชท รพั ยข องเราไม, พวกเจา จงไป, จงพูดวา' เปนทรัพยข องนายปุณณะ ' ถอื เอาเถิด. พวกเขาท าอยา งนัน้ . ทองคาํ ทีเ่ ขาถือแลว ๆ ไดเปน ทองคาํ แท.พวกเขาจึงขนทองคาํ นัน้ ท้งั หมดมาทาํ เปนกองไวท ีท่ องพระลานหลวง.(ทองค าท้งั หมดนนั้ ) ไดกองสงู ประมาณ ๘๐ ศอก. นายปณุ ณะไดรับตาํ แหนงเศรษฐี พระราชาทรงรับสัง่ ใหชาวพระนครประชมุ กนั แลว ตรสั ถามวา\" ในพระนครน้ี ใครมีทองคาํ ถึงเพียงนี้บา ง \" ชาวพระนคร. ไมม ี พระเจาขา. พระราชา. ก็เราควรจะใหอะไรแกนายปุณณะเลา ? ชาวพระนคร. ฉัตรสาํ หรับเศรษฐี พระเจาขา . พระราชา. ตรัสวา \" นายปุณณะจงเปน เศรษฐีช่ือพหธุ นเศรษฐี \"แลว ไดพ ระราชทานฉัตรสาํ หรับเศรษฐีแกเขา พรอมดวยโภคะมากมาย. คร้ังนั้น เขากราบทลู พระราชาน้นั วา \" ขาแตส มมตเิ ทวราช ขา -พระองคท ้ังหลายอาศัยอยูในตระกลู อืน่ ตลอดเวลาถึงเพยี งนี,้ ขอพระองคไดโ ปรดประทานท่อี ยูแกข าพระองคเถดิ . \" พระราชาตรสั วา \" ถา กระนน้ั ทา นจงดู, กอไมน ้ันปรากฏอยูทางดานทักษิณ, จงนํากอไมน นั่ ออก ใหชา งทําเรอื นเถิด \" ดังนแี้ ลวกต็ รสั บอกทเ่ี รอื นของเศรษฐเี กา . เขาใหช างทําเรือนในทนี่ ้ัน โดย ๒ - ๓ วนั เทานน้ั ทําเคหปปเวสน-

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 441มงคล๑ และฉตั รมงคล๒ เปน งานเดยี วกนั ไดถ วายทานแดภิกษสุ งฆ มีพระพุทธเจา เปน ประมขุ ตลอด ๗ วัน. ครัง้ นน้ั พระศาสดาเมือ่ จะทรงทาํ อนุโมทนาแกเขา จึงตรสั อนุปุพพีกถาแลว. ในกาลจบธรรมกถา ชนทง้ั ๓ คือ ปุณณเศรษฐี ๑ ภรรยาของเขา ๑ นางอตุ ตราผูเปน ธิดา ๑ ไดเ ปน พระโสดาบันแลว. ธดิ าปณุ ณเศรษฐีไดเ ปน ภรรยาบุตรสุมนเศรษฐี ในกาลตอ มา เศรษฐใี นกรุงราชคฤห ขอธิดาของปุณณเศรษฐีใหบตุ รของตน. เขาพูดวา \" ผมใหไมได.\" เม่ือเศรษฐใี นกรงุ ราชคฤหพดู วา \" จงอยาทําอยางน้นั , ทานอาศัยฉันอยูตลอดเวลาถงึ เพยี งนี้ทีเดียวจงึ ไดสมบตั ,ิ จงใหธ ดิ าแกบุตรของฉันเถิด \" จึงกลา ววา \" บุตรของทานนน้ั เปน มจิ ฉาทฏิ ฐ,ิ สว นธิดาของผมเหินหางจากพระรัตนะท้ังสามแลวไมอ าจเปนไปได, ผมจงึ จกั ยกธดิ าใหบตุ รของทานไมไ ดเลย. \" ครั้งนนั้ กุลบุตรทั้งหลายมเี ศรษฐีและคฤหบดีเปนตน เปน อันมากวงิ วอนเขาวา \" อยา ทาํ ลายความสนทิ สนมกบั ดว ยเศรษฐีในกรุงราชคฤหน้นั , จงยกธดิ าใหบุตรของเขาเถดิ . \" เขารับคําของกุลบุตรเหลานั้นแลวไดย กธิดาใหใ นดิถีเพญ็ เดอื นอาสฬหะ. จาํ เดิมแตเ วลาไปสเู รอื นตระกูลสามีแลว นางมไิ ดเพ่ือจะเขาไปหาภิกษุหรือภิกษณุ ี หรอื เพือ่ ถวายทานหรือฟงธรรมเลย. เม่อื ลว งไปไดประมาณ๒ เดือนคร่ึง ดวยอาการอยา งน้ี, นางจงึ ถามสาวใชผ อู ยใู นสํานกั วา \" เวลานี้ภายในพรรษายังเหลอื อีกเทา ไร ? \"๑. มงคลอันบุคคลพงึ ทําในกาลเปนที่เขาไปสเู รือน. ๒. มงคลอันบคุ คลพงึ ทําแกฉัตร ในกาลเปนท่ฉี ลองฉัตร.