tripitaka_42

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 355 ๙. เรอื่ งพระจดยี ทองของพระกสั สปทสพล [๑๕๖] ขอความเบื้องตน พระบรมศาสดาเมอ่ื เสด็จจาริกไป ทรงปรารภพระเจดยี ท องของพระกสั สปทสพล จงึ ตรสั พระธรรมเทศนาน้วี า \" ปูชารเห \" เปน ตน. ความพิสดารวา พระตถาคตเจามีพระสงฆห มูใหญเ ปนพุทธบรวิ ารเสดจ็ ออกจากเมอื งสาวัตถีแลว เสด็จไปเมืองพาราณสโี ดยลําดบั เสด็จถงึเทวสถานแหงหนงึ่ ในท่ีใกลบ านโตไทยคาม ในระหวางทาง. พระสุคต-เจา ไดประทบั ใกลเ ทวสถานนั้น ทรงสง พระธรรมภณั ฑาคาริก (คอื พระ-อานนทผเู ปน ขนุ คลังแหง พระธรรม) ใหบ อกพราหมณซ งึ่ กาํ ลงั ทํากสิกรรมอยูใ นท่ไี มไกลมาเฝา. พราหมณน นั้ มาแลวไมถวายอภิวาทแดพระตถาคตแตไหวเทวสถานนั้นอยางเดยี ว แลว ยืนอยู. แมพระสคุ ตเจากต็ รสั วา\" ดูกอนพราหมณ ทา นสาํ คัญประเทศน้ีวา เปนทอี่ ะไร ? \" พราหมณจ ึงกราบทูลวา \" ขา แตพระโคดมผูเจรญิ ขา พเจาไหวดวยตัง้ ใจวา ทน่ี ี้เปนเจตยิ สถานตามประเพณขี องพวกขา พเจา . \" พระสคุ ตเจาจึงใหพราหมณนั้นซนื่ ชมยนิ ดีวา \" ดกู อนพราหมณ ทานไหวสถานท่ีนี้ ไดทํากรรมที่ดแี ลว .\"ภิกษุทง้ั หลายไดส ดับพระพุทธดาํ รสั นัน้ แลวจึงเกดิ สงสยั ขน้ึ วา \" พระผมู -ีพระภาคเจา ทรงใหพ ราหมณช่นื ชมยนิ ดอี ยา งน้ี ดว ยเหตุอะไรหนอ.\"ลําดบั น้ัน พระตถาคตเจา เพื่อทรงปลดเปลือ้ งความสงสัยของภกิ ษเุ หลา นั้นจึงตรสั เทศนา ฆฏิการสูตร ในมัชฌมิ นิกาย แลว ทรงนิรมิตพระเจดียท องของพระกสั สปทศพล สงู หนึง่ โยชน และพระเจดยี ทองอีกหนึง่ องคไวใ น

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 356อากาศ ทรงแสดงใหมหาชนเหน็ แลวตรัสวา \" ดูกอนพราหมณ การบชู าซงึ่ บคุ คลควรบูชาชนดิ เชนน้ี ยอมสมควรกวาแท \" ดังนีแ้ ลว จึงทรงประกาศปูชารหบคุ คล ๔ จําพวก มพี ระพุทธเจา เปนตน โดยนยั ดังทีต่ รสัไวใ นมหาปรนิ พิ พานสตู รนั้นเอง แลว ทรงแสดงโดยพเิ ศษถงึ พระเจดยี  ๓ประเภทคือ สรีรเจดยี  ๑ อุททสิ เจดีย ๑ ปรโิ ภคเจดีย ๑ (ครั้นแลว) ไดทรงภาษิตพระคาถาเหลา น้วี า .๙. ปูชารเห ปชู ยโต พทุ เฺ ธ ยทิ จ สาวเกปปจฺ สมตกิ ฺกนฺเต ตณิ ฺณโสกปรทิ ทฺ เวเต ตาทิเส ปชู ยโต นพิ พฺ เุ ต อกโุ ตภเยน สกกฺ า ปุ ฺ สงขฺ าตุ อิเมตตฺ มป เกนจิ.\" ใคร ๆ ไมอาจเพ่อื จะนบั บญุ ของบคุ คลผบู ูชาอยูซ่งึ ทา นผคู วรบูชา คอื พระพุทธเจา หรอื วา พระสาวกทัง้ หลายดว ย ผกู าวลวงปปญ จธรรมเคร่ืองเนน่ิ ชา ไดแลว ผมู คี วามเศรา โศก และความคราํ่ ครวญ อันขา มพนแลว (หรอื วา ) ของบุคคลผบู ูชาอยู ซึ่งทานผคู วรบูชาเชนนน้ั เหลา นัน้ ผนู พิ พานแลว ไมม ภี ยั เเตท ี่ไหน ๆ ดว ยการนับแมว ิธีไร ๆ กต็ าม วา บญุ นมี้ ีประมาณเทา น้ี \" ดังนี.้ แกอ รรถบุคคลผูค วรเพื่อบูชา อธบิ ายวา ผคู วรแลว เพอ่ื บชู า ชอื่ วา ปชู ารห-บคุ คลในพระคาถาน้นั . คาํ วาของบคุ คลผูบูชาอยซู ่งึ ทานผคู วรบชู า ความ

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 357วา ผูบชู าอยดู วยการนอบนอมมกี ราบไหวเปนตน และดว ยปจ จยั ๔.พระผมู ีพระภาคเจา ทรงแสดงปูชารหบุคคลดวยคาํ วา พทุ ฺเธ คอื พระพุทธะท้งั หลาย. บทวา พทุ ฺเธ ไดแ ก พระสัมมาสัมพุทธเจา. ศพั ทนบิ าตวา ยทิไดแ ก ยทวิ า อธิบายวา อถวา คือ กห็ รอื วา . คาํ วา ซง่ึ พระปจ เจกพทุ ธะทัง้ หลายก็เปนอนั ตรสั ไวแลวในพระคาถานนั้ . (หรอื วา ) พระสาวกทัง้ หลายดวย. บทวา ผกู าวลวงปปญ จธรรมไดเ เลว หมายความวาปปญจธรรมคอืตัณหา ทฏิ ฐิ มานะ ทา นกา วลว งไดเเลว. คาํ วา ผมู ีความเศราโศกความคร่ําครวญอนั ขา มพน แลว ไดแกผ มู ีความโศกและความราํ่ ไรอันลว งพนแลว. อธบิ ายวา ขามลวงไดทัง้ สองอยาง. ความเปน ผูควรแกบ ูชา พระผมู ี-พระภาคเจาตรสั ดวยบทวิเสสนะ (คณุ บท) เหลาน้ัน. คาํ วา เหลานน้ั ไดแกพระพทุ ธะเปน ตน. คาํ วาผูเชนน้ัน ไดแกผ ูประกอบดวยคุณเชนนั้น ดว ยอาํ นาจแหง คุณดงั กลาวแลว. คาํ วา นพิ พานแลว ไดแ กนิพพานดวยการดับกิเลสมรี าคะเปนตน . ภัยแตท ีไ่ หน ๆ คอื จากภพหรอื จากอารมณย อ มไมม ีแกท านผคู วรบชู าเหลานนั้ ฉะนน้ั ทา นเหลานน้ั จึงชอื่ วาไมมภี ัยแตท ไ่ี หนๆ.ซงึ่ ทา นผไู มมีภัยแตท ี่ไหน ๆ เหลา นั้น. คาํ วาอนั ใคร ๆ ไมอ าจเพื่อจะนบับญุ ได ความวา ไมอ าจเพ่ือคาํ นวณบุญได. หากมคี ําถามสอดมาวา นับอยางไร ? พงึ แกวา อนั ใคร ๆ ไมอาจเพอื่ นบั บุญวาน้ีมีประมาณเทาน้ี อธิบายวา อนั ใคร ๆ ไมอาจเพ่ือจะนบั วา บญุ นีม้ ปี ระมาณเทา น้ี บุญนี้มีประมาณเทาน้.ี อปศ ัพทพึงเชอื่ มในบทวา เกนจิ. อธิบายวา อนั บุคคลไร ๆ หรอืวา ดวยการนบั วิธไี ร ๆ ในสองคํานน้ั คาํ วาอนั บคุ คล ไดแ กอ ันบุคคลนั้นมีพระพรหมเปนตน . คําวาดว ยการนบั ไดแกดวยการนับ ๓ อยางคอื ดวย

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 358การคะเน ดว ยการชั่งและดว ยการตวง. การคะเนโดยนยั วา ของน้ีมปี ระมาณเทา น้ี ชื่อวาคะเน การชงั่ ดว ยเคร่ืองชัง่ ชอ่ื วา ชัง่ การทําใหเต็ม (ตวง)ดวยสามารถแหง ก่ึงฟายมอื ฟายมอื แลง และทะนานเปนตน ชอื่ วาตวง.อันบคุ คลไร ๆ ไมอาจเพอื่ นบั บญุ ของผูบ ชู าอยู ซ่งึ ทา นผูควรบชู ามีพระ-พุทธเจาเปน ตน ดวยการนบั ทั้ง ๓ วธิ เี หลา นี้ ดวยสามารถแหง วิบากคือผลเพราะเวน จากที่สดุ ฉะน้.ี ผลทานของผบู ชู าในสถานะทง้ั สอง เปนอยา งไรกนั ? บญุ ของผูบูชาพระพุทธเจาเปน ตน ผูยงั ทรงพระชนมอยู ใคร ๆ ไมอาจนับไดก พ็ อทําเนา. บญุ ของผูบูชาพระพุทธเจาเปน ตนผเู ชน นน้ั แมน ิพพานแลวดว ยขนั ธปรนิ พิ พาน อนั มีกิเลสปรินพิ พานเปนนมิ ิต ใคร ๆ กไ็ มอาจนบั ไดอีกเลา เพราะฉะนัน้ ควรจะแตกตางกนั บา ง. เพราะเหตุ (ท่ีจะมขี อสงสัย)นน้ั แหละ ทาวสกั กะจงึ กลาวไวใ นวิมานวตั ถวุ า \" เมอ่ื พระสมั พทุ ธเจา เปน ตน ยงั ทรงพระชนม อยกู ด็ ี นพิ พานแลว ก็ดี เม่ือจิตเสมอกนั ผลก็ยอม เทากัน ในเพราะเหตคุ ือความเล่ือมใสแหงใจ สตั ว ท้งั หลาย ยอ มไปสสู ุคติ \" ดังน.้ี ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พราหมณน นั้ ไดเปน พระโสดาบนัแลว แล. พระเจดียท องสูงตั้งโยชน ไดตั้ง (เดน ) อยูใ นอากาศนั้นแลตลอด๗ วนั . ก็สมาคมไดม ีแลวดว ยชนเปนอันมาก พวกเขาบูชาพระเจดียดว ย

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 359ประการตาง ๆ ตลอด ๗วัน. ตอ น้นั มาความแตกตางแหงลัทธิของผมู ีลทั ธิตา งกนั ไดเ กดิ มีแลว. พระเจดยี นั้นไดไปสทู ี่เดิมแหง ตนดว ยพุทธานภุ าพ, ในขณะน้ันพระเจดียศลิ าใหญ ไดม ีข้นึ แลวในทนี่ ั้นน่นั แล. ประชาสตั ว ๘๔,๐๐๐ ไดบรรลุธรรมาภสิ มัย (คือตรสั รูธ รรม) แลวในสมาคมน้ัน. เรือ่ งพระเจดยี ทองของพระกสั สปทสพล จบ. พุทธวรรควรรณนา จบ. วรรคที่ ๑๔ จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 360 คาถาธรรมบท สุขวรรค๑ที่ ๑๕ วา ดวยความสุขทแี่ ทจ ริง. [๒๕] ๑. ในมนษุ ยท ัง้ หลายผมู เี วรกัน พวกเราไมมี เวร เปน อยูสบายดหี นอ ในมนษุ ยท ั้งหลายผูม เี วรกัน พวกเราไมม เี วรอยู ในมนุษยท งั้ หลายผมู ีความเดอื ด- รอนกนั พวกเราไมม ีความเดือดรอ น เปน อยูส บายดี หนอ ในมนษุ ยท ้ังหลายผูมคี วามเดอื ดรอนกัน พวก เราไมมีความเดือดรอ นอยู ในมนุษยท งั้ หลายผูขวน ขวายกนั พวกเราไมม ีความขวนขวาย เปน อยสู บาย ดีหนอ ในมนุษยท ง้ั หลายผูมคี วามขวนขวายนอ ย พวกเราไมม ีความขวนขวายอย.ู ๒. เราผูซ่ึงไมมีกิเลสชาตเครือ่ งกังวล ยอ มเปน อยสู บายดหี นอ เราจกั เปน ผมู ปี ตเิ ปน ภกั ษา เหมอื น เหลา เทวดาช้นั อาภสั ระ. ๓. ผูชนะยอมกอ เวร ผูแพย อ มอยูเ ปน ทกุ ข ผู สงบระงับละความชนะและความแพไดแ ลว ยอ มอยู เปนสขุ . ๔. ไฟเสมอดวยราคะยอ มไมม ี โทษเสมอดว ย โทสะยอมไมมี ทกุ ขทั้งหลายเสมอดวยขันธยอมไม มี สุขอน่ื จากความสงบยอมไมม ี. ๕. ความหวิ เปนโรคอยา งยง่ิ สังขารท้ังหลาย๑. วรรคนม้ี ีอรรถกถา ๘ เรอื่ ง.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 361เปน ทกุ ขอยา งยิง่ บัณฑิตทราบเนอ้ื ความน้นั ตามความจรงิ แลว (กระทาํ ใหแ จง ซงึ่ พระนิพพาน) เพราะพระนิพพานเปน สุขอยางยิง่ . ๖. ลาภทัง้ หลายมีความไมม ีโรคเปน อยางยิ่งทรพั ยม คี วามสนั โดษเปนอยางยิง่ ญาตมิ ีความคุนเคยเปน อยางยิง่ พระนพิ พานเปนสุขอยางยง่ิ . ๗. บุคคลดืม่ รสอนั เกิดแตว เิ วก และรสพระ-นพิ พานเปน ทเ่ี ขา ไปสงบ ดม่ื รสปต อิ นั เกดิ แตธ รรมยอ มเปนผรู วมความกระวนกระวาย ไมมบี าป. ๘. การพบเหน็ เหลาอริยบคุ คลเปนการดี การอยรู วม (ดวยเหลาอริยบุคคล) ใหเกิดสุขทกุ เมอื่บคุ คลพึงเปน ผูมีความสุขเปน นิตยแทจ ริง เพราะไมพบเห็นพวกคนพาล เพราะวา คนเทยี่ วสมาคมกบั คนพาล ยอมโศกเศราตลอดกาลยืดยาวนาน ความอยูรวมกบั พวกคนพาล ใหเ กิดทกุ ขเ สมอไป เหมือนความอยรู วมดว ยศัตรู ปราชญมคี วามอยูรว มกนั เปนสขุ เหมอื นสมาคมเเหง ญาติ เพราะฉะนน้ั แล ทานทงั้ หลายจงคบหาผทู ่เี ปน ปราชญ และมีปญญา ทั้งเปนพหุสตู นาํ ธุระไปเปนปกติ มวี ตั ร เปนอรยิ บุคคลเปน สัตบรุ ษุ มปี ญญาดเี ชน นนั้ เหมือนพระจันทรซองเสพคลองแหง นกั ษตั รฤกษฉ ะนน้ั . จบสขุ วรรคที่ ๑๕

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 362 ๑๕. สุขวรรควรรณนา ๑. เรือ่ งระงับความทะเลาะแหงหมูพระญาติ [๑๕๗] ขอ ความเบอ้ื งตน พระศาสดาเมอ่ื ประทับอยใู นแควน ของชาวสักกะ ทรงปรารภหมูพระญาติ เพ่ือระงับความทะเลาะ จึงตรสั พระธรรมเทศนาน้ีวา \" สุสุขวต \" เปนตน. ความวิวาทเกิดเพราะแยงนา้ํ ดังไดย ินมาวา พวกเจาศากยะและพวกเจา โกลิยะ ใหก้นั แมนํา้ ชื่อวา โรหิณี ดวยทาํ นบอันเดยี วกัน ในระหวา งนครกบลิ พสั ดุกบั นครโกลยิ ะแลวใหทําขาวกลา . ถึงตนเดือนเชฏฐมาส๑ เมื่อขา วกลาเหีย่ ว, พวกกรรมกรแมของชาวนครทง้ั สองประชุมกนั . ในชาวนครทั้งสองน้นั ชาวนครโกลยิ ะกลาววา \" น้าํ น้ี เม่ือถกู พวกเรานาํ ไปแตข า งทั้งสองจกั ไมพอแกพ วกทา น,เมอ่ื ถกู พวกทา นนําไปแตข า งท้ังสอง. กจ็ ักไมพ อแกพวกขาพเจา ; แตข าวกลาของพวกขา พเจา จกั สาํ เร็จดว ยน้าํ คราวเดยี วเทานนั้ พวกทานจงใหนํา้ นแ้ี กพวกขา พเจาเถิด. \" ฝา ยพวกชาวศากยะนอกน้ี กลา วอยา งน้ีวา\" เมอ่ื พวกทา นทําฉางใหเต็มต้งั ไวเ เลว พวกขาพเจา จกั ไมอ าจถอื เอาทองมีสีสุก แกวสเี ขยี ว แกว สดี าํ และกหาปณะ แลวมกี ระเชา และกระสอบเปนตนในมอื เที่ยวไปทีป่ ระตูเรือนของพวกทาน, ขาวกลา แมของพวก๑. เดอื นมถิ นุ ายน เดอื น ๗.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาที่ 363ขาพเจา กจ็ กั สาํ เรจ็ ดว ยนํา้ คราวเดยี วเหมือนกนั , พวกทา นจงใหน ้ําน้แี กพวกขาพเจา เถดิ . \" โกลยิ ะ. พวกขาพเจาจกั ไมให. ศากยะ. แมพวกขาพเจา ก็จักไมใ ห. ชาวเมอื งทง้ั สอง ยงั ถอ ยคําใหเ จรญิ ข้นึ อยา งน้นั แลว ประหารซึง่ กนัและกนั อยางนี้ คอื คนหนึง่ ลุกขนึ้ แลวไดใ หประหารแกคนหนงึ่ . แมช นผูถกู ประหารนั้น ก็ไดใหป ระหารแมแ กช นอ่นื กระทบกระทงั่ ถงึ ชาติแหงราชตระกูลทัง้ หลาย กอความทะเลาะใหเจรญิ ขึ้นแลว. พวกกรรมกรชาว-โกลิยะกลาววา \" พวกเจาจงพาเดก็ ชาวเมืองกบิลพสั ดไุ ปเสยี เถดิ , ชนเหลาใด อยูร ว มกับพวกพ่สี าวนองสาวของตน ๆ เหมือนสนุ ัขบา นและสุนขัจ้งิ จอกเปนตน; ชาง มา โลและอาวุธท้ังหลายของชนเหลาน้นั จักทาํ อะไรแกพ วกขา พเจาได. \" ฝา ยพวกกรรมกรชาวศากยะกลา ววา \" บัดน้ี พวกเจาจงพาพวกเด็กขีเ้ ร้ือนไปเสียเถดิ , ชนเหลา ใด ไมมีท่พี ึ่ง ไมม ีคติ อยทู ่ีตนกระเบาดุจสตั วดริ ัจฉาน; ชา ง มา โลและอาวุธของชนเหลา นน้ั จักทําอะไรแกพวกขาพเจาได. \" ชนเหลา น้ัน ไปบอกแกพ วกอํามาตยผ ปู ระกอบในกรรมนั้น. พวกอาํ มาตยท ลู แกร าชตระกูลทงั้ หลาย. ลาํ ดับนัน้ เจาศากยะท้งั หลายคดิ วา \" พวกเราจักแสดงเรย่ี วแรงและกาํ ลงั ของเหลา ชนผูอยรู ว มกับพวกพสี่ าวนอ งสาว \" แลว ตระเตรียมการยทุ ธ ออกไปแลว. ฝา ยเจาโกลยิ ะท้ังหลายคิดวา \" พวกเราจักสาํ แดงเรีย่ วแรงและกําลงั ของเหลาชนผูอยูทตี่ นกระเบา \" ดงั น้ีแลว ตระเตรียมการยุทธ ออกไปแลว .

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 364 พระศาสดาเสด็จหามพระญาติ แมพ ระศาสดาทรงตรวจดูสัตวโ ลกในเวลาใกลร งุ ทอดพระเนตรเห็นหมูพระญาตแิ ลว ทรงดําริวา \" เมอื่ เราไมไป. พวกญาติเหลา น้จี ักฉิบหาย. การทเ่ี ราไปก็ควร \" ดังน้แี ลว จึงเสดจ็ ทางอากาศพระองคเ ดียวเทา นัน้ ประทับนั่งโดยบัลลังกในอากาศ ณ ทามกลางแมนํ้าโรหณิ .ี พระ-ญาติทัง้ หลาย เห็นพระศาสดาแลว ทิง้ อาวธุ ถวายบงั คม. ครง้ั น้ัน พระ-ศาสดาตรัสกะพระญาตเิ หลา นน้ั วา \" มหาบพติ ร น่ชี อ่ื วาทะเลาะอะไรกนั ? \" พวกพระญาต.ิ พวกขาพระองค ไมท ราบ พระเจาขา . พระศาสดา. บัดน้ี ใครจักทราบเลา ? พระญาตเิ หลา นัน้ ถามตลอดถงึ พวกทาสและกรรมกร โดยอุบายน้ีวา \" อปุ ราช จักทราบ, เสนาบดี จกั ทราบ \" เปน ตน แลว กราบทูลวา\" ทะเลาะกนั เพราะนํา้ พระเจาขา. \" พระศาสดา. น้ําตรี าคาเทา ไร ? มหาบพติ ร. พวกพระญาติ. มรี าคานอ ย พระเจา ขา. พระศาสดา. กษตั รยิ ท ้ังหลาย ราคาเทาไร. พวกพระญาต.ิ ขนึ้ ชือ่ วา กษตั ริยท ั้งหลาย หาคา มิได พระเจา ขา . พระศาสดา. ก็การทท่ี า นทง้ั หลาย ยังพวกกษัตรยิ ซึง่ หาคามไิ ดใ หฉบิ หาย เพราะอาศัยนํ้า ซ่งึ มปี ระมาณนอย ควรแลว หรือ ? พระญาตเิ หลา น้ัน ไดน ่งิ แลว . ลาํ ดบั นนั้ พระศาสดาตรัสเตือนพระญาตเิ หลา นน้ั แลว ตรัสวา \" มหาบพิตร เพราะเหตไุ ร ? พวกทา นจงึ กระทํากรรมเหน็ ปานนี,้ เมือ่ เราไมมอี ยู. ในวนั นี้ แมน าํ้ คือโลหิตจักไหลนอง, ทานท้ังหลาย ทาํ กรรมไมส มควรแลว, ทา นทงั้ หลาย เปนผู

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 365มเี วรดว ยเวร ๕ อยู, เราไมม ีเวรอยู; ทานทงั้ หลายเปน ผูม ีความเดอื ดรอนดวยกิเลสอยู, เราไมม ีความเดอื ดรอนอย;ู ทานทัง้ หลายเปนผมู คี วามขวนขวายในอนั แสวงหากามคณุ อย,ู เราไมม ีความขวนขวายอยู \" แลว ไดทรงภาษติ พระคาถาเหลา น้วี า :-๑. สุสุข วต ชีวาม เวริเนสุ อเวริโนเวริเนสุ มนสุ ฺเสสุ วิหราม อเวริโน.สสุ ขุ  วต ชวี าม อาตเุ รสุ อนาตรุ าอาตเุ รสิ มนุสเฺ สสุ วิหราม อนาตุรา.สสุ ขุ  วต ชวี าม อสุ ฺสเุ กสุ อนุสฺสกุ าอสุ สฺ เุ กสุ มนุสเฺ สสุ วิหราม อนสุ สฺ กุ า.\" ในมนุษยทงั้ หลายผมู ีเวรกัน พวกเราไมม เี วรเปนอยสู บายดหี นอ, ในมนษุ ยท ง้ั หลายผูมเี วรกันพวกเราไมมีเวรอยู, ในมนุษยท้ังหลายผูม ีความเดือดรอ นกัน พวกเราไมม ีความเดือดรอ น เปนอยูสบายดีหนอ, ในมนุษยทงั้ หลายผมู ีความเดอื ดรอนกัน พวกเราไมมคี วามเดอื ดรอ นอยู, ในมนุษยท้ังหลายผขู วนขวายกนั พวกเราไมม คี วามขวนขวายเปนอยูสบายดีหนอ, ในมนษุ ยท้ังหลายผูมีความขวนขวายกนั พวกเราไมมคี วามขวนขวายอยู. \"แกอรรถบรรดาบทเหลา น้นั บทวา สสุ ขุ  ไดแก สบายด.ี พระผมู พี ระภาค-เจา ตรสั คาํ อธิบายนไี้ วว า \" ในมนษุ ยท งั้ หลายผูมีเวรกัน ดวยเวร ๕ พวก

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 366เราไมม เี วร ในมนุษยท ้งั หลายผูมีความเดือดรอนดวยกเิ ลส (พวกเรา) ชอ่ืวาไมม ีความเดอื ดรอ นเพราะความเปน ผไู มมีกิเลส ในมนษุ ยท ้ังหลายผมู ีความขวนขวายในอนั แสวงหากามคณุ ๕ (พวกเรา) ชอื่ วาไมม คี วามขวน-ขวาย เพราะไมมีการแสวงหานัน้ จงึ เปนอยสู บายดี กวาพวกคฤหัสถผูยงั ความเปน ไปแหง ชีวิตใหบังเกิดขน้ึ ดวยสามารถแหงการตดั ท่ตี อเปนตน หรือกวา พวกบรรพชิต ผยู งั ความเปน ไปแหง ชวี ิตใหบ ังเกดิ ข้ึน ดว ยสามารถแหงเวชกรรมเปนตนแลว กลาววา ' เราเปนอยโู ดยความสบาย. 'บททเ่ี หลอื มอี รรถอันงา ยท้งั นั้น. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนั มากบรรลุอริยผลท้งั หลาย มโี สดา-ปตตผิ ลเปนตน ดังนแ้ี ล. เรอ่ื งระงับความทะเลาะแหงหมพู ระญาติ จบ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 367 ๒. เรอ่ื งมาร [๑๕๘] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดา เมอื่ ประทบั อยูในบา นพราหมณช่อื ปญ จสาลา ทรงปรารภมาร ตรสั พระธรรมเทศนานี้วา \" สุสขุ  วต \" เปนตน. เด็กหญิง ๕๐๐ เลนนักษตั ร ความพิสดารวา ในวันหนงึ่ พระศาสดาทรงเหน็ อปุ นิสัยแหงโสดา-ปตติมรรคขอเด็กหญงิ ๕๐๐ จงึ เสด็จเขาไปอาศัยบา นนั้นอย.ู แมเ ด็กหญงิเหลาน้ัน ในวนั นกั ษัตรวนั หนึง่ ไปสแู มนํา้ อาบแลว ประดบั ตกแตง แลวบา ยหนา สบู านไปแลว. แมพระศาสดาเสดจ็ เขาไปสบู านน้ัน เที่ยวไปเพอื่บิณฑบาต. มารเขาสงิ ในสรีระของชาวบา นทงั้ สนิ้ , ไดท ําอยางทพ่ี ระ-ศาสนาไมไ ดแมมาตรวาภิกษาทพั พีหน่ึง ยนื อยูที่ประตูบา น ทลู พระศาสดาซงึ่ เสดจ็ ออกมาดวยท้ังบาตรตามทล่ี างไวแลววา \" ขา เเตพ ระสมณะ ทา นไดกอนขา วบา งไหม ? \" พระศาสดา. มารผูมีบาป กท็ า นไดท าํ โดยอาการท่ีเราไมพึงไดภิกษา มาร. ขา แตพระองคผ ูเจริญ ถา กระน้ันขอพระองคเสดจ็ เขา ไปอกีเถิด. ไดย ินวา มารไดม ีความคดิ อยา งนี้วา \" หากวา พระสมณะจะเสดจ็เขาไปอีก. เราจกั เขาสงิ ในสรีระของชนท้งั ปวง แลว ปรบฝา มอื กระทําการหัวเราะเยาะเยย ขางหนา พระสมณะนี้. \" ในขณะนัน้ เด็กหญิงเหลานั้นถึงประตูบาน เหน็ พระศาสดา ถวายบังคมแลว ไดย ืนอยู ณ สวนขางหน่ึง.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 368ฝายมารทลู กะพระศาสดาวา \" ขา แตพระองคผเู จริญ พระองคเมื่อไมไ ดกอ นขา ว จะเปนผอู นั ความทกุ ขอนั เกดิ จากความหวิ บีบคั้นบางไหม ? \" ผูไมมีความกังวลเสวยปต ิแทนอาหาร พระศาสดาตรัสวา \" มารผูม ีบาป ในวนั น้ี เราแมไมไ ดอ ะไร ๆก็จักยังกาลใหน อมลว งไปดวยความสุขอนั เกดิ จากปต ิเทา น้ัน ดจุ พรหมในเทวโลกชน้ั อาภัสระ \" แลว ตรสั พระคาถานวี้ า :- ๒. สสุ ขุ  วต ชีวาม เยสนโฺ น นตฺถิ กิฺจน ปติภกฺขา ภวิสฺสาม เทวา อาภสสฺ รา ยถา. \" เรา ผซู ่ึงไมม กี เิ ลสชาตเปนเครือ่ งกังวล ยอ ม เปน อยสู บายดีหนอ, เรา จักเปนผมู ีปต ิเปน ภกั ษา เหมอื นเหลาเทวดาช้ันอาภัสระ. \" แกอรรถ บรรดาบทเหลา น้นั บทวา เยสนโฺ น ความวา บรรดากเิ ลสชาตเคร่อื งกังวล มรี าคะเปน ตน กิเลสชาตเครื่องกงั วลแมอยา งหนึ่ง โดยอรรถวา เคร่อื งพวั พนั ไมม แี กเราเหลาใด. บทวา ปต ิภกขฺ า ความวา เหลา เทวดาชั้นอาภสั ระ เปนผูมีปติเปนภักษา ยงิ่ กาลใหน อมลว งไปฉนั ใด, แมเ รากจ็ กั เปนฉันนน้ั . ในกาลจบเทศนา เด็กหญงิ ท้งั ๕๐๐ เหลา นั้น ตั้งอยูใ นโสดาปตติ-ผล ดังนแี้ ล. เรอื่ งมาร จบ.ุ

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 369๓. เรื่องปราชยั ของพระเจา โกศล [๑๕๙]ขอความเบอื้ งตนพระศาสดา เมื่อประทบั อยใู นพระเชตวัน ทรงปราชภความปราชยัของพระเจา โกศล ตรสั พระธรรมเทศนานว้ี า \" ชย เวร \" เปน ตน .อาแพห ลานไดย นิ วา พระเจาโกศลน้นั ทรงอาศัยกาสกิ คาม รบอยูก ับพระเจาอชาตศัตรู ผูเปนพระเจา หลาน อนั พระเจาอชาตศัตรนู น้ั ใหแ พเเลว ๓ ครงั้ในครงั้ ท่ี๓ ทรงดาํ ริวา \" เราไมอ าจจะยงั เด็กซ่ึงมีปากยังไมส้นิ กลน่ิ นํา้ นมใหแ พได, ประโยชนอะไร ดว ยความเปน อยขู องเรา ? \" ทาวเธอทรงตดัพระกระยาหาร เสดจ็ บรรทมบนพระแทน . ครงั้ นน้ั ความเปน ไปอนั นน้ัของทา วเธอ กระฉอนไปท่วั พระนคร. ภกิ ษุทั้งหลายกราบทูลแดพ ระ-ตถาคตวา \" ขา แตพ ระองคผเู จรญิ ไดยินวา พระราชาทรงอาศัยกาสิกคามอันพระเจาอชาตศตั รใู หทรงปราชยั แลว ๓ คร้งั , บัดนี้ ทา วเธอทรงปราชัย(กลบั ) มาแลว ทรงตดั พระกระยาหารผทมบนพระแทน ดวยทรงดาํ ริวา' เราไมอ าจจะยงั เด็กซ่งึ มปี ากยังไมส นิ้ กลน่ิ น้ํานมใหเ เพไ ด, ประโยชนอะไรดวยความเปน อยูของเรา ? 'พระศาสดา ทรงสดบั กถาของภิกษเุ หลา น้นั แลว ตรสั วา \" ภิกษุทง้ั หลาย แมผชู นะยอมกอเวร, ฝายผูแพย อมอยเู ปนทกุ ขเหมอื นกนั \"ดงั นีแ้ ลว ตรสั พระคาถานวี้ า :-๓. ชย เวร ปสวติ ทุกฺข เสติ ปราชิโตอปุ สนโฺ ต สขุ  เสติ หิตวฺ า ชยปราชย .

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 370 \" ผชู นะยอมกอเวร ผูแพยอ มอยเู ปน ทุกข, ผูส งบ ระงบั ละความชนะและความแพไ ดเเลว ยอ มอยู เปนสขุ .\" แกอรรถ บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา ชย ความวา ผูชนะผูอ่นื ยอ มกลับไดเวร. บทวา ปราชิโต ความวา ผอู ันคนอ่นื ใหเเพเเลว ยอ มอยูเปนทุกข คือยอ มอยลู าํ บาก ในอิริยาบถท้ังปวงทีเดียว ดวยคิดวา \" ในกาลไรเลา หนอ เราอาจเห็นหลังของปจจามิตร ? \" บทวา อุปสนโฺ ต ความวา พระขีณาสพ ผมู กี ิเลสมีราคะเปน ตนในภายในสงบระงบั ละความชนะและความแพไ ด ยอ มอยเู ปนสขุ คือยอมอยูสบายแท ในอริ ยิ าบถท้ังปวง. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอันมากบรรลุอริยผลทงั้ หลาย มีโสดา-ปตตผิ ลเปน ตน ดงั นีแ้ ล. เรอื่ งปราชยั ของพระเจา โภกล จบ.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 371 ๔. เรอื่ งเด็กหญงิ แหงตระกูลคนใดคนหนึ่ง [๑๖๐] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดา เมอ่ื ประทับอยใู นพระเชตวนั ทรงปรารภกุมาริกาคนใดคนหน่งึ ตรัสพระธรรมเทศนานว้ี า \" นตถฺ ิ ราคสโม อคฺคิ \" เปนตน . พระศาสดาเสดจ็ ในงานอาวาหมงคล ไดยินวา มารดาของกุมารกิ น้ันกระทําอาวาหมงคล นิมนตพระ-ศาสดาในวนั มงคล. พระศาสดา อนั หมแู หง ภกิ ษแุ วดลอ มเสดจ็ ไปในที่นั้น ประทับนงั่ แลว . หญงิ สาวแมค นนั้นแล กระทําการกรองน้ําเปนตนเพื่อหมูแหง ภิกษุ เท่ียวไป ๆ มา ๆ อย.ู ฝา ยสามขี องนางไดยืนแลดนู างอยูแลว . เมอ่ื เขาแลดูอยู ดวยอาํ นาจแหง ราคะ, กิเลสในภายในยอมฟงุ ซา น.เขาถกู ความไมรู (ไมร ูสึก) ครอบงําแลว จงึ ไมบาํ รุงพระพทุ ธเจา, ไมบํารงุ พระมหาเถระ ๘๐, แตไ ดกระทาํ จติ ไววา \" เราจกั เหยียดมือออกจับ(หญิงสาว) น้นั . \" พระศาสดาทรงเลง็ เหน็ อัชฌาสยั ของเขาแลว . ไดทรงกระทําอยา งท่เี ขาไมเ หน็ (หญงิ ) นัน้ . เขาไมเ หน็ หญงิ น้นั แลว จึงไดยืนแลดพู ระศาสดา. ในกาลท่เี ขายืนแลอยู พระศาสดาตรัสวา \" แนะกมุ ารกช็ อื่ วาไฟ เชนกับไฟคือราคะ ไมม ี, ชอ่ื วาโทษ เชน กับโทษคอื โทสะไมม ,ี ชื่อวา ทุกข เชน กับทุกขเพราะการบรหิ ารขันธ ไมมี, แมสขุ เชนกบันิพพานสุข ไมมเี หมอื นกัน \" ดังน้ีแลว ตรสั พระคาถานี้วา :- ๔. นตถฺ ิ ราคสโน อคฺคิ นตถฺ ิ โทสสโม กลิ นตถฺ ิ ขนธฺ าทสิ า ทุกฺขา นตฺถิ สนตฺ ปิ ร สขุ  .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ที่ 372 \" ไฟเสมอดว ยราคะ ยอ มไมม ี, โทษเสมอดวย โทสะ ยอมไมม,ี ทกุ ขทง้ั หลายเสมอดวยขันธ ยอม ไมม,ี สขุ อ่ืนจากความสงบ ยอมไมม.ี \" แกอ รรถ บรรดาบทเหลานั้น สองบทวา นตถฺ ิ ราคสโม ความวา ชอ่ื วาไฟอนื่ เสมอดว ยราคะ ซง่ึ สามารถเพื่อจะไมแสดงควัน เปลว หรอื ถา น ไหมในภายในเทานั้น แลว จงึ กระทํากองเถา ยอมไมม ี. บทวา กลิ ความวา แมโ ทษ เสมอดวยโทสะ ยอมไมม .ี บทวา ขนฺธสมา๑ ไดแก เสมอดวยขนั ธท งั้ หลาย. อธบิ ายวา ช่อื วาทกุ ขอยางอ่ืน เหมือนอยา งขันธท ั้งหลายที่บุคคลบรหิ ารอยเู ปน ทกุ ข ยอมไมม ี. สองบทวา สนตฺ ิปร สุข ความวา แมสุขอื่นยงิ่ กวา พระนิพพานยอมไมม .ี อธิบายวา ความจริง สุขอยา งอนื่ กเ็ ปน สุขเหมือนกนั แตพระนิพพานเปน บรมสุข. ในกาลจบเทศนา กุมาริกาและกุมารตง้ั อยูในโสดาปตติผลแลว. ในขณะนน้ั พระผมู ีพระภาคเจาไดท รงทําอาการคืออันเหน็ ซง่ึ กันและกัน แกคนทั้งสองนน้ั ดังนแ้ี ล. เรื่องเดก็ หญิงแหง ตระกลู คนใดคนหนงึ่ จบ.๑. บาลีเปน ขนฺธาทสิ า.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 373 ๕. เร่ืองอุบาสกคนใดคนหนงึ่ [๑๖๑] ขอ ความเบอ้ื งตน พระศาสดา เมอ่ื ประทบั อยูในเมอื งอาฬวี ทรงปรารภอบุ าสกคนหนึง่ ตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \" ชฆิ จฺฉา \" เปน ตน. เสด็จโปรดคนเขญ็ ใจ ความพสิ ดารวา ในวนั หน่ึง พระศาสดาประทับนง่ั ในพระคันธกุฎีในพระเชตวนั เทยี ว ทรงตรวจดโู ลกในเวลาใกลรุง ทรงเห็นมนุษยเ ข็ญใจคนหน่งึ ในเมอื งอาฬวี ทรงทราบความถงึ พรอมแหง อุปนิสัยของเขามภี ิกษุ ๕๐๐ เปนบริวาร ไดเสดจ็ ไปสูเมอื งอาฬวี. ชาวเมืองอาฬวีนมิ นตพระศาสดา. มนษุ ยเ ขญ็ ใจแมน น้ั ไดย ินวา \" พระศาสดาเสด็จมา \" ดงั นี้แลวไดตงั้ ใจไวว า \" เราจกั ฟงธรรมในสาํ นักของพระศาสดา.\" แลในวนั น้นัเอง โคของเขาตัวหน่ึงหนีไป เขาคิดวา \" เราจกั คนหาโคหรอื จะฟง ธรรม \"แลว คิดวา \" เราคนหาโคตอนใหเขา ไปสฝู งู โคแลว จึงจักฟงธรรมภายหลงั \" ดังนีแ้ ลว จงึ ออกจากเรือนแตเชา ตรู. แมชาวเมืองอาฬวนี มิ นตภกิ ษุสงฆ มีพระพุทธเจา เปนประธานใหนั่งแลวองั คาส รบั บาตร เพอื่ประโยชนแกอนุโมทนา. พระศาสดาไดทรงน่ิงเสยี ดว ยหมายพระหฤทัยวา \" เราอาศยั บุคคลใดมาแลว ตลอดหนทาง ๓๐ โยชน, บุคคลนัน้ เขาไปสปู า เพื่อแสวงหาโค; เมอ่ื เขามาแลวนั่นแหละ เราจึงจักแสดงธรรม. \"มนุษยแ มน ัน้ เห็นโคในกลางวัน ตอนเขา ฝงู โคแลวคิดวา \" แมถา ของอนื่ ไมม.ี เราจักกระทาํ กิจสักวาการถวายบังคมพระศาสดา \" แมถ กู ความหวิ บบี ค้ันกไ็ มใ ฝใจจะไปเรือน มาสูส ํานกั พระศาสดาโดยเรว็ ถวายบงั คม

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 374พระศาสดาแลว ไดยืนอยูท่ีสวนขา งหนึง่ . ในเวลาทเี่ ขายนื อยู พระศาสดาตรัสกะผขู วนขวายในทานวา \" ของอะไรทเ่ี ปน เดนของภกิ ษสุ งฆ มอี ยูหรือ ? \" ผขู วนขวายในทาน. มีอยูท กุ อยา ง พระเจา ขา . พระศาสดา. ถา กระน้ัน เธอจงเลยี้ งดผู ูน ้ี. พระศาสดายังถูกโพนทะนา เขาใหมนษุ ยนนั้ นั่งในท่ีทพ่ี ระศาสดาตรัสส่งั น่นั แหละ แลวเล้ยี งดูดว ยขาวยาคู ของควรเคีย้ ว และของควรบรโิ ภค โดยเคารพ. มนษุ ยผูนั้นบรโิ ภคภัตเสรจ็ บวนปากแลว. ไดยินวา ช่อื วา การจัดภตั ของพระ-ตถาคต ยอ มไมมใี นทอี่ ื่น ในปฎ ก ๓ เวนทีน่ ้ีเสยี . จติ ของเขามคี วามกระวนกระวายสงบแลว ไดเ ปนจิตมีอารมณเปน อนั เดียว. ครั้งน้ัน พระ-ศาสดาตรสั อนปุ ุพพกี ถาแลว ทรงประกาศสัจจะท้งั หลายแกเขา. ในท่ีสุดแหง เทศนา เขาตัง้ อยใู นโสดาปต ติผล แมพระศาสดาทรงกระทําอนโุ มทนาแลว เสดจ็ ลกุ จากอาสนะหลีกไป. มหาชนตามสง เสด็จพระศาสดาแลวกก็ ลบั . ภิกษทุ ง้ั หลายที่ไปกับพระศาสดานนั่ แหละ ยกโทษวา \" ผมู ีอายุทง้ั หลาย พวกทานจงดูกรรมของพระศาสดาเถดิ . กรรมเห็นปานนี้ ยอมไมม ใี นวนั ท้ังหลายอ่นื , แตวันน้ี พระศาสดาทรงอาศยั มนษุ ยคนหน่งึรับส่งั ใหค นจัดแจงขาวยาคูเปนตน ใหใหแ ลว. \" พระศาสดาเสด็จกลบัประทบั ยืนอยูแลวเทยี ว ตรสั ถามวา \" ภิกษุท้ังหลาย พวกเธอพูดอะไรกัน ? \" ทรงสดบั เนือ้ ความนั้นแลว ตรสั วา \" อยา งน้นั ภิกษุท้ังหลาย เรา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 375คิดวา ' เราเมือ่ มาสิน้ ทางกนั ดาร ๓๐ โยชน เห็นอปุ นิสัยของอุบาสกคนนั้นแลวจึงมา. อบุ าสกน้นั หวิ ยิ่งนกั ลุกข้ึนแตเ ชาตรแู ลวเทย่ี วไปหาโคในปาแมเมือ่ เราแสดงธรรมอยู กไ็ มอาจบรรลุได เพราะความเปน ทุกขอ ันเกดิแตความหวิ . จึงไดกระทาํ อยา งนี;้ ภิกษุท้ังหลาย ดวยวาชื่อวา โรค เชนกบั โรค คอื ความหิวไมมี \" ดงั น้ีแลว จึงตรัสพระคาถานว้ี า :- ๕. ชฆิ จฉฺ า ปรมา โรคา สงขฺ ารา ปรมา ทุกขฺ า เอต ฺตวา ยถาภตู  นิพฺพาน ปรม สุข . \" ความหิวเปน โรคอยา งยิ่ง, สงั ขารทงั้ หลาย เปน ทุกขอยางยง่ิ , บณั ฑติ ทราบเนือ้ ความนน่ั ตามความ จริงแลว (กระทาํ ใหเเจง ซึ่งพระนิพพาน) เพราะ พระนพิ พานเปน สุขอยา งย่ิง. \" แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้ัน บาทพระคาถาวา ชิฆจฉฺ า ปรมา โรคา ความวา เพราะโรคอยางอนื่ รกั ษาคราวเดยี วกห็ าย หรอื วาอันบุคคลยอ มบําบดัได ดว ยความสามารถแหง องคน นั้ ๆ (คอื เปน คร้ังคราว). สว นความหิวตองรักษากันสนิ้ กาลเปน นิตยท เี ดยี ว เหตนุ ั้น ความหิวนจ้ี งึ จดั เปนเยยี่ มกวา โรคท่ีเหลอื . ขนั ธ ๕ ชื่อวา สงั ขารทงั้ หลาย. สองบทวา เอต ตฺวา ความวาบัณฑิตทราบเน้อื ความตามเปน จริงวา \" โรคเสมอดว ยความหิว ยอ มไมม ,ีชื่อวา ทุกข เสมอดว ยการบริหารขันธ ยอ มไมม ี, \" แลว กระทาํ พระ-นิพพานใหแจง .

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 376 บาทพระคาถาวา นิพพฺ าน ปรม สุข ความวา เพราะพระนิพพานนนั้ เปนสขุ อยางยอด คืออยา งสงู สดุ กวา สุขทั้งหมด. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอันมากบรรลอุ รยิ ผลท้งั หลาย มีโสดา-ปตติผลเปน ตน ดังนี้แล. เรื่องอุบาสกคนใดคนหนึ่ง จบ.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 377 ๖. เร่อื งพระเจาปเสนทโิ กศล [๑๖๒] ขอ ความเบอื้ งตน พระศาสดา เมื่อประทับอยใู นพระเชตวนั ทรงปรารภพระเจาปเสนทิโกศล ตรัสพระธรรมเทศนาน้ีวา \" อาโรคยฺ ปรมา ลาภา \" เปนตน. พระราชาเสวยพระกระยาหารจุ ความพสิ ดารวา ในสมัยหนึง่ พระราชาเสวยพระกระยาหารตงั้ทะนานแหงขาวสาร ดว ยสปู ะและพยัญชนะอันสมควรแกพ ระกระยาหารนัน้ . วนั หนึง่ ทาวเธอเสวยพระกระยาหารเชาแลว ยงั ไมบ รรเทาความเมาเพราะภัตเลย เสด็จไปสูสาํ นักของพระศาสดา มพี ระรปู อึดอดั ทรงพลิกกลับไปมาขา งโนน ขา งน้ีอยู แมถ ูกความหลับครอบงํา เม่ือไมสามารถจะทรงผทมตรงได จงึ ประทับนัง่ ณ สว นขา งหนงึ่ . ครง้ั น้นัพระศาสดาตรสั กะทา วเธอวา \" มหาบพิตร พระองคยงั ไมท นั พกั ผอนเลยเสด็จมาแลว หรือ ? \" พระราชา. อยางน้ัน พระเจา ขา ต้งั แตเวลาบรโิ ภคแลว หมอมฉันมที ุกขมาก. อบุ ายแกก ารบรโิ ภคอาหารจุ ลําดับน้นั พระศาสดาตรสั กะทา วเธอวา \" มหาบพิตร การบริโภคมากเกินไป เปน ทกุ ขอยา งนี้ \" ดงั นแี้ ลว ตรัสสอนดวยพระคาถานีว้ า :- \" ในกาลใด บุคคลเปน ผูกนิ จุ มักงวง และมัก นอนหลับ กระสบั กระสา ย เปนดจุ สุกรใหญท ี่เขา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 378 เลีย้ งดวยอาหาร, ในกาลนัน้ เขาเปนคนมนึ ซึม ยอ ม เขาหอ งบอ ย ๆ.\"แลวตรสั วา \" มหาบพิตร การบริโภคโภชนะแตพ อประมาณ จึงควร,เพราะผบู ริโภคพอประมาณ ยอมมคี วามสุข \" เมือ่ จะทรงโอวาทใหย ิ่ง จึงตรสั พระคาถาน้วี า :- \" คนมีสตทิ ุกเม่อื รปู ระมาณในโภชนะทีไ่ ดแ ลว น้ัน มีเวทนาเบาบาง, (อาหารที่บรโิ ภคแลว) เลย้ี ง อายุอยู คอย ๆ ยอยไป๑ \" พระราชาไมอาจจะทรงเรียนพระคาถาได. แตตรสั กะเจา หลานช่ือสุทัสนะ ซึ่งยนื อยูในทใี่ กลวา \" พอ เธอจงเรียนคาถาน้.ี \" สทุ ัสนะนัน้ทรงเรยี นคาถานนั้ เเลว ทูลถามพระศาสดาวา \" ขาพระองคจ ะกระทาํอยางไร พระเจา ขา ? \" คร้งั นน้ั พระศาสดาตรสั กะเธอวา \" เมื่อพระ-ราชาเสวยอยู ทานพงึ กลาวคาถานใ้ี นกาลเสวยกอ นทีส่ ุด, พระราชาทรงกาํ หนดเน้อื ความไดเ เลว จักทรงทิ้งกอนขา วนน้ั , ในการหงุ ภตั เพอ่ื พระ-ราชา เธอพึงใหล ดขาวสารมีประมาณเทานนั้ ดว ยอนั นับเมล็ดขา วในกอนขา วน้ัน. \" สทุ สั นะนัน้ ทูลรบั วา \" ดลี ะ พระเจา ขา เมื่อพระราชาเสวยเวลาเชา กต็ าม เวลาเยน็ ก็ตาม กก็ ลาวคาถานั้นขนึ้ ในการเสวยกอนสุดทาย แลวใหล ดขาวสาร ดว ยอนั นบั เมล็ด ในกอนขาวท่ีพระราชานั้นทรงท้งิ . แมพ ระราชาทรงสดบั คาถาของสทุ ัสนะนั้นแลว รบั ส่ังใหพ ระ-ราชทานทรพั ยครั้งละพัน.๑. แปลกนั มาอยางนี้. คอื เตมิ ภุตฺตาหาโร เปนประธาน แตน าจะหมายความวา ....... มีโรคภัยไขเ จ็บนอย, เขาแกช า อายุยืน.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 379 พระราชาลดพระกระยาหารไดแลว โดยสมยั อื่นอกี พระราชาน้นั ทรงต้ังอยใู นความเปน ผูม พี ระกระยา-หารแหงขา วสารทะนานหนง่ึ เปนอยา งยง่ิ ทรงถงึ ความสุขแลว ไดม พี ระ-สรรี ะอันเบา. ภายหลังวนั หนงึ่ ทา วเธอเสด็จไปสาํ นกั พระศาสดา ถวายบงั คมพระศาสดาแลว ทลู วา \" ขา แตพ ระองคผ ูเจรญิ บดั น้ีความสุขเกดิ แกหมอมฉันแลว หมอมฉันเปนผสู ามารถ จะตดิ ตามจับเน้อื กไ็ ด มา ก็ได,เม่อื กอนหมอ มฉันมีการยุทธก ับหลาน; บัดนีห้ มอมฉันใหธ ดิ าชื่อวาวชริ -กมุ ารแี กห ลานแลว ใหบ านน้ัน ทาํ ใหเ ปน คา นาํ้ อาบของธดิ านน้ั นั่นแล.ความทะเลาะกับหลานนั้นสงบแลว, สขุ แทเ กิดแลว แกห มอมฉัน เพราะเหตุแมน ้.ี เเมเ เกว มณขี องพระเจา กุสะ ซง่ึ หายไปแลว ในเรือนของหมอ ม-ฉนั ในวันกอน; บดั นแี้ กวมณแี มน น้ั มาสเู ง้ือมมือแลว , ความสขุ แทเกิดแลว แกห มอมฉัน เพราะเหตแุ มน ี้, หมอมฉนั ปรารถนาความคนุ เคยกับเหลาสาวกของพระองค จงึ ทําแมธิดาแหง ญาตขิ องพระองคไ วในเรอื น,ความสขุ แทเ กิดแลวแกห มอ นฉัน เพราะเหตุเเมนี.้ \" พระศาสดาตรสั วา\" มหาบพิตร ชอ่ื วาความไมม โี รค เปนลาภอยา งยง่ิ , ทรพั ยแมเ ชนกับความเปน ผูสนั โดษ ดว ยวตั ถุตามทีต่ นไดแลว ไมม ี, ชอ่ื วาญาติเชน กับดว ยผคู นุ เคยกัน ไมมี, ชือ่ วา ความสุขอยา งยง่ิ เชน กบั ดว ยพระนิพพานไมม ี \" จึงตรัสพระคาถาน้วี า :- ๖. อาโรคฺยปรมา ลาภา สนฺตุฏปิ รม ธน วิสสฺ าสปรมา าติ นิพพฺ าน ปรม สขุ  .

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 380 \" ลาภท้ังหลาย มคี วามไมม ีโรค เปนอยา งย่ิง, ทรัพยมคี วามสนั โดษ เปนอยา งย่งิ , ญาตมิ ีความ คุนเคย เปนอยางยิง่ , พระนิพพาน เปน สขุ อยา งย่ิง.\" แกอรรถ บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา อาโรคยฺ ปรมา ความวา มคี วามเปน ผูไมมโี รคเปนอยา งย่ิง. จริงอยู ลาภทั้งหลาย แมมอี ยูแกค นมีโรค ไมจดัเปนลาภแท, เพราะฉะนนั้ ลาภทัง้ ปวงจึงมาถึงแกค นไมมีโรคเทา นัน้ ; เหตุน้นั พระผมู ีพระภาคเจา จึงตรัสวา \" อาโรคยฺ ปรมา ลาภา. \" บาทพระคาถาวา สนตฺ ฏุ ปรม ธน ความวา ภาวะคืออนั ยนิ ดีดวยวัตถุที่ตนไดเ เลว ซ่ึงเปน ของมีอยแู หง ตน ของคฤหัสถห รอื บรรพชตินน่ั แล ชอ่ื วา สันโดษ, สัน โดษนน้ั เปน ทรพั ยอนั ยิ่งกวา ทรพั ยท ีเ่ หลือ. บาทพระคาถาวา วสิ ฺสาสปรมา าต๑ี ความวา มารดากต็ าม บดิ าก็ตามจงยกไว. ไมม ีความคุน เคยกบั คนใด. คนน้นั ไมใ ชญาตแิ ท: แตมีความคนุ เคยกับคนใด, คนนั่นแมไมเนือ่ งกัน ก็ชื่อวา เปน ญาติอยา งยง่ิคืออยางสงู ; เหตุนั้น พระผมู พี ระภาคเจา จงึ ตรสั วา \" วิสสฺ าสปรมาาต.ี \" อน่งึ ช่ือวาความสขุ เหมอื นพระนพิ พาน ไมม ,ี เหตุนั้น พระ-ผมู พี ระภาคเจา จงึ ตรสั วา \" นิพฺพาน ปรม สุข .\" ในกาลจบเทศนา ชนเปน อันมากบรรลอุ รยิ ผลทง้ั หลาย มโี สดา-ปตติผลเปน ตน ดังนแ้ี ล. เร่ืองพระเจา ปเสนทโิ กศล จบ.๑ . บาลีเปน าติ.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนา ท่ี 381 ๗. เรื่องพระติสสเถระ [๑๖๓] ขอความเบ้อื งตน พระศาสดา เมือ่ ประทบั อยูในเมืองไพศาลี ทรงปรารภภกิ ษุรูปใดรปู หนงึ่ ตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \" ปริเวกรส \" เปน ตน. ไดทราบขาวปรินิพพานแลว บําเพญ็ สมณธรรม ความพสิ ดารวา เม่ือพระศาสดาตรัสวา \" ภกิ ษทุ ้งั หลายโดยเดือน ๔ เดือน๑จากน้ี เราจกั ปรินพิ พาน. \" ภกิ ษุ ๗๐๐ ในสํานกั ของพระศาสดาถงึ ความสะดงุ แลว . ธรรมสงั เวชเกิดข้นึ แกพระขีณาสพทงั้ หลาย. ภกิ ษุปถุ ชุ นทงั้ หลายไมส ามารถจะอดกล้ันนํ้าตาได. ภิกษุทั้งหลายเปนพวก ๆ เท่ียวปรกึ ษากันวา \" พวกเราจักทาํ อยางไรหนอ ? \" ครงั้ นนั้ ภกิ ษรุ ปู หนึง่ช่อื วา ตสิ สเถระคิดวา \" ไดยินวา พระศาสดาจกั ปรินิพพาน โดยลว งไป๔ เดือน กเ็ ราเปน ผมู รี าคะยงั ไมไ ปปราศ, เม่อื พระศาสดายังทรงพระชนมอยนู ัน่ แหละ, เราควรถือเอาพระอรหตั (ใหไ ด)\" แลวจึงอยผู เู ดยี วเทาน้ันในอิรยิ าบถ ๔. การไปสสู ํานักของภกิ ษุทงั้ หลาย หรือการสนทนาปราศรยักับผูใดผูห น่ึง ยอมไมม.ี ครัง้ นั้นภิกษทุ ง้ั หลายกลาวกะทา นวา \" คณุ ติสสะเหตุไร ? คณุ จึงทําอยา งนี.้ \" ทานไมฟงถอยคําของภิกษุเหลา นน้ั . ภิกษุเหลา น้นั กราบทลู ความเปน ไปนัน้ แดพ ระศาสดาแลว กราบทูลวา \" ขาแตพระองคผูเจรญิ พระตสิ สเถระไมม คี วามรกั ในพระองค. \" พระศาสดา๑. นา จะเปน ๓ เดือน แตวา ในท่ีน้ีเหน็ จะนบั โดยเดือน.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท่ี 382รับสงั่ ใหห าทา นมาแลว ตรัสถามวา \" ติสสะ เหตไุ ร ? เธอจงึ ทําอยางนี้. \"เมอ่ื ทานกราบทูลความประสงคของตนแลว ประทานสาธกุ ารวา \" ดีละติสสะ \" แลวตรสั วา \" ภิกษุท้ังหลาย ผูม ีความรกั ในเรา จงเปนเหมอื นติสสะเถิด; แมค นกระทาํ การบชู าอยูด ว ยของหอมและระเบียบดอกไมเปนตน ไมช่อื วาบูชาเราเลย, แตค นผปู ฏิบตั ิธรรมสมควรแกธรรมนัน่ แหละชอ่ื วาบชู าเรา. \" แลว ตรสั พระคาถานีว้ า :- ๗. ปวเิ วกรส ปตฺวา รส อปุ สมสฺส จ นิททฺ โร โหติ นิปปฺ าโป ธมฺมปติรส ปว . \" บคุ คลด่ืมรสอนั เกิดแตว เิ วกและรสพระนิพพาน เปน ทีเ่ ขาไปสงบ ดม่ื รสปตอิ นั เกดิ แตธรรม ยอมเปน ผูไมม ีความกระวนกระวาย ไมมบี าป.\" แกอรรถ บรรดาบทเหลานน้ั บทวา ปวเิ วกรส ความวา ซงึ่ รสอนั เกดิ แลวแตวิเวก, อธิบายวา ซงึ่ ความสุขอันเกดิ แตความเปน ผเู ดยี ว. บทวา ปตฺวา ความวา ดืม่ แลวดวยความสามารถแหงอนั เปนผูทํากจิมอี ันกําหนดรทู ุกขเปนตน ทําใหแจง โดยความเปน อารมณ. บาทพระคาถาวา รส อุปสมสสฺ จ ความวา ดม่ื แลว ซ่งึ รสแหงพระนพิ พาน อันเปนที่เขาไปสงบกเิ ลสดวย. สองบทวา นิททฺ โร โหติ ความวา ภิกษผุ ขู ณี าสพ ช่ือวาเปน ผูไมม ีความกระวนกระวาย และไมม บี าป เพราะความไมม ีความกระวนกระวาย คือราคะเปนตนในภายใน เพราะดื่มรสทัง้ สองอยางน้นั .