tripitaka_49

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 1 พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เลม ที่ ๒ ภาคท่ี ๑ขอนอบนอ มแดพระผมู พี ระภาคอรหนั ตสัมมาสมั พทุ ธเจา พระองคน น้ั ๑. เขตตปู มาเปตวตั ถุ วา ดวยพระอรหนั ตเปรยี บเหมือนนา พระผมู ีพระภาคเจาไดตรัสพระคาถาเหลา นค้ี วามวา [๘๖] พระอรหันตท ้ังหลายเปรยี บดวยนา ทายก ทง้ั หลายเปรยี บดวยชาวนา ไทยธรรมเปรยี บดวย พชื ผลทานยอ มเกดิ แตก ารบรจิ าคไทยธรรมของ ทายกแกป ฏคิ คาหก พืชนาและการหวา นพชื นน้ั ยอ มใหเ กิดผลแกเ ปรตทัง้ หลายและทายก เปรต ทง้ั หลายยอ มบริโภคผลนัน้ ทายกยอ มเจริญดว ย บญุ ทายกทํากุศลในโลกน้ีแลว อทุ ิศใหเ ปรต ทั้งหลาย ครน้ั ทํากรรมดแี ลวยอ มไปสวรรค. จบ เขตตปู มาวัตถุท่ี ๑

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 2 ปรมัตถทปี นีอรรถกถาขทุ ทกนกิ าย เปตวตั ถุ กถาเรม่ิ ตน ปกรณ ขาพเจา ขอนมัสการ ซึง่ พระโลกนาถเจาผปู ระกอบดว ยพระมหากรุณาคณุ ผบู รรลุฝง แหงสาครคือไญยธรรม ผมู เี ทศนานยั อนั ละเอยี ดลึกซง้ึ และวิจิตร. ขาพเจา ขอนมัสการ ซึ่งพระธรรมเจา อันสูงสุดน้ัน ทีพ่ ระสมั มาสมั พทุ ธเจา ทรงบูชาแลวซ่งึ เปนเครอื่ งนําสัตวเพียบพรอมดว ยวิชา และจรณะใหออกจากโลก. ขา พเจา ขอนมสั การ ซงึ่ พระอริยสงฆ ผูเพียบพรอมดว ยคุณมีศีลเปนตน ผดู ํารงอยใู นมรรคและผล ผเู ปนบุญเขต อนั ยอดเย่ียม. ดวยเดชแหงบุญ อนั เกดิ จากการนมัสการพระรตั นตรัย ดังกลาวมาแลวนี้ ขอขาพเจา จงเปน ผูมีอันตรายอนั หวงบุญน้นั กาํ จดั แลว ในที่ทุกสถาน ก็เทศนาใด ของพระพุทธเจาทงั้ หลายประกาศถึงกรรมที่เปรตท้ังหลาย กระทําไวใ น

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 3 ชาติกอน อันเปนเหตุนาํ มาซ่งึ ความเปน เปรต โดยความตางกันแหงผลกรรมของเปรตเหลา นั้น อันนาํ ความสังเวชใหเกดิ โดยพเิ ศษ ทํากรรมและ ผลของกรรมใหป ระจักษ เทศนานน้ั มเี รื่องท่ี ทราบกันดีแลว โดยชื่อวา เปตวตั ถุ ท่ที า นผูแสวง หาคุณอนั ยง่ิ ใหญ ไดสงั คายนาไวแ ลว ในขทุ ทก- นกิ าย. ขา พเจา จะยดึ เอานยั แหง อรรถกถาเกา ของเปตวตั ถนุ ั้นมาชแี้ จงถงึ เหตุในเรื่องนน้ั ๆ ใหแจม แจงโดยพิเศษ จักกระทาํ อรรถสังวรรณนา อนั งดงามบรสิ ุทธด์ิ วยดี ไมปะปน มอี รรถและ วินจิ ฉัยอนั ละเอียด ไมคา นกบั ลทั ธขิ องพระมหา- เถระผอู ยูในมหาวหิ ารตามกําลัง ขอสาธชุ น ทง้ั หลายจงตัง้ ใจสดับ อรรถสงั วรรณนาน้นั ของ ขาพเจา ผกู ลาวอยูโดยเคารพ เทอญ. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา เปตวตถฺ ุ ไดแก กรรมอนั เปนเหตใุ หสตั วน้นั ๆ มีบุตรแหง เศรษฐเี ปน ตน เกิดเปน เปรต. กพ็ ระปริยตั ิธรรมอันเปน ไปโดยประกาศถึงกรรมนั้น มีอาทิวา พระอรหนั ตทัง้ หลายเปรียบดว ยนา ทานประสงคเอา เปตวัตถใุ นท่ีน้.ี ถามวา เปตวัตถุน้นี ้นั ใครกลาว กลาวท่ไี หน กลาวเมอื่ ไรและเพราะเหตไุ รจึงกลา ว ? ขา พเจาจะเฉลย : จรงิ อยเู ปตวัตถนุ ้ีเกดิ ดวยเหตุ ๒ อยาง คือ ดวยเหตทุ ่เี กดิ ขน้ึ แหงเร่ือง ๑ ดวยอํานาจ

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 4คําถามและคาํ ตอบ ๑. ในสองอยา งน้ัน ที่เกดิ ดวยอัตถุปปตตเิ หตุพระผมู ีพระภาคเจา ตรัส นอกน้ัน พระนารทเถระเปน ตน เปนผูถาม พวกเปรตนน้ั ๆ เปน ผูแก. ก็เพราะเหตทุ ีเ่ มอ่ื พระนารทเถระเปน ตน กราบทูลถึงคําถามและคําตอบนน้ั ๆ พระศาสดาจึงกระทําเร่อื งน้ัน ๆ ใหเ ปนอตั ถุปปต ติเหตแุ ลว แสดงธรรมแกบ ริษทัพรอมหนา กนั . ฉะนั้น เปตวัตถนุ น้ั ทั้งหมด จงึ เปน อนั ชอื่ วา พระ-ศาสดาตรัสท้งั นน้ั . จริงอยู เมอื่ พระศาสดาทรงประกาศพระธรรม-จักรอันบวร ประทบั อยูในทน่ี ัน้ ๆ มกี รุงราชคฤหเปน ตน เปตวัตถุน้นั ๆ จึงขึ้นสเู ทศนา โดยกระทาํ กรรมและผลของกรรม แหงสัตวท้ังหลายใหป ระจักษ ดว ยการถามและแกไ ขอตั ถุปปต ติเหตนุ ้ัน ๆโดยมาก ดังนนั้ ในทีน่ ้ีเทศนานี้ จงึ เปน การตอบโดยทั่วไป แหงบททง้ั หลายวา เกน ภาสติ  ดงั นเ้ี ปน ตน เปนอันดับแรก. แตเมื่อวาโดยไมทว่ั ไป เทศนาน้ี จกั มาในอรรถวรรณนาแหง เรื่องน้ัน ๆ น่ันแล. กเ็ ปตวตั ถนุ นี้ ัน้ นบั เน่อื งในสุตตันตปฎก ในบรรดาปฎก ๓ คือวนิ ัยปฎก สตุ ตนั ตปฎก และอภธิ มั มปฎ ก นับเนื่องในขทุ ทกนกิ ายในบรรดานิกาย ๕ คือ ทฆี นิกาย มัชฌิมนิกาย สงั ยตุ ตนิกายองั คตุ ตรนิกาย และขุททกนิกาย สงเคราะหเขา ในคาถา ในบรรดาศาสนามอี งค ๙ คือ สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทานอติ วิ ุตตก ชาดก อัพภูตธรรม และเวทัลละ. สงเคราะหเ ขา ในธรรมขันธเ ล็กนอ ย ในบรรดาธรรมขนั ธ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธทพี่ ระอานนทผ ูธรรมภณั ฑาคาริก ไดปฏิญญาณไวอ ยางน้วี า

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 5 ขา พเจา เรียนเอาพระธรรมขันธจากพุทธ-- สํานกั ๘๒,๐๐๐ พระธรรมขนั ธ จากสาํ นกั ภกิ ษุ ๒,๐๐๐ พระธรรมขันธท่ีเปน ไปในหทยั ของ ขาพเจา จงึ มีจํานวน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนั ธ ดังน้.ี วา โดย ภาณวาร มเี พียง ๔ ภาณวาร วาโดยวรรค สงเคราะหเปน ๔ วรรคคอื อรุ ควรรค อพุ พริวรรค จูฬวรรค และมหาวรรค.ใน ๔ วรรคนน้ั วรรคแรกมี ๑๒ เรอ่ื ง วรรคท่ี ๒ มี ๑๓ เร่อื งวรรคท่ี ๓ มี ๑๐ เรือ่ ง วรรคที่ ๔ มี ๑๖ เร่อื ง รวมความวา เม่ือวา โดยเรือ่ ง ประดบั ดวยเรื่อง ๕๑ เร่ือง. ในบรรดาวรรคของเรอื่ งน้ันอุรควรรคเปนวรรคตน. ในบรรดาเร่ือง มเี ร่ืองเขตตปู มเปรตเปน เรอ่ื งตน คาถาของเรอื่ งตนนัน้ มคี าํ วา เขตตฺ ูปมา อรหนฺโตเปน ตน เปน คาถาแรก.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 6 อรุ ควรรคที่ ๑ อรรถกถาเขตตปู มาเปตวัตถทุ ่ี ๑ ก็ พระผูมีพระภาคเจา เม่ือทรงประทับอยูทพ่ี ระเวฬุวนักลนั ทกนวิ าปวหิ าร ใกลกรงุ ราชคฤห จงึ ทรงปรารภเปรตบตุ รเศรษฐีคนหน่ึง จงึ ตรสั เรอื่ งนน้ั ดงั ตอ ไปนี้ :- ไดย นิ วา ในกรงุ ราชคฤห ไดม ีเศรษฐีคนหน่งึ เปน คนมง่ั คงั่ มที รพั ยมาก มโี ภคะมาก มเี ครอ่ื งปกรณแหง ทรพั ยทีน่ าปล้ืมใจอยา งมากมาย ส่ังสมทรพั ยไ วเ ปนจาํ นวนหลายโกฏิ. ไดม ีบุตรคนเดยี ว นารัก นา ชอบใจ. เมือ่ บตุ รนัน้ รูเดยี งสา บิดามารดาจงึ พากนั คิดอยางน้ีวา เมื่อบตุ รของเราจา ยทรพั ยใหสนิ้ เปลืองไปวนั ละ ๑,๐๐๐ ทุกวัน แมถึงรอ ยป ทรัพยทสี่ ั่งสมไวน้ี ก็ไมห มดส้นิ ไป.จะประโยชนอ ะไร ดว ยการทีจ่ ะใหบ ตุ รนีล้ ําบากในการศึกษาศลิ ปะขอใหบตุ รนี้จงมคี วามไมลําบากกายและจิต บรโิ ภคโภคสมบตั ิตามสบายเถดิ ดงั นแ้ี ลว จึงไมใ หบ ตุ รศึกษาศลิ ปะ. ก็เม่อื บุตรเจริญวยั แลว มารดาบิดาไดนาํ หญิงสาวแรกรุน ผสู มบรู ณด วยสกลุรูปรา งความเปนสาว ละความงาม ผเู อบิ อ่ิมดว ยกามคณุ บายหนาออกจากธรรมสญั ญา. เขาอภิรมยอยกู บั หญิงสาวน้นั ไมใ หเกิดแมความคดิ ถงึ ธรรม ไมมีความเออื้ เฟอ ในสมณพราหมณและคนที่ควรเคารพ หอมลอ มดวยพวกนักเลง กาํ หนัด ยินดี ตดิ อยใู นกามคุณ ๕

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 7เปนผมู ดื มนธไปดว ยโมหะ ใหเ วลาผา นไป เมื่อมารดาบิดา ถงึแกกรรมลง ใหส ิ่งทีป่ รารถนาแก นักรํา นักรอง เปนตน ผลาญทรพั ยใหว อดวายไป ไมน านเทา ไรนัก กส็ น้ิ เนอื้ ประดาตัว (เทย่ี ว)ขอยมื (เงนิ ) เลย้ี งชีวิต ยมื หนีไ้ มไดอีก ถูกพวกเจา หน้ี ทวงถามก็ตองใหท นี่ าท่สี วนและเรือนเปนตน ของตนแกพ วกเจาหน้ีเหลา น้นัถอื กระเบือ้ ง เที่ยวขอทานกิน พักอยูท ่ีศาลาคนอนาถา ในพระนครนั้นน่ันแล. ครน้ั อยูมาวนั หนึง่ พวกโจร มาประชุมกัน กลา วกะเขาอยางน้ีวา นายผูเจริญ ทานจะมปี ระโยชนอะไรดวยการเปน อยูลาํ บากอยา งน้ี ทา นยังเปน หนมุ มีเรีย่ วแรงกําลังกส็ มบูรณ เหตไุ ฉนทา นจงึ อยูเหมือนมมี อื เทาพกิ ล มาเถดิ มารวมกับพวกเรา (เทย่ี ว)ปลน ทรพั ยพวกชาวบา นแลว เปน อยูสบายดี. ชายคนน้ัน พดู วาเราไมรูวธิ ีทาํ โจรกรรม. พวกโจรตอบวา พวกเราจะสอนใหเ ธอขอใหเ ธอจงเช่อื คาํ ของพวกเราอยา งเดยี ว. ชายนนั้ รบั คาํ แลวไดไ ปกบั พวกโจรเหลานนั้ . ลําดบั น้ัน พวกโจรเหลา น้นั ใชใหเ ขาถือฆอนใหญ ตัดชองยอ งข้นึ เรือน ใหเขายืนตรงท่ปี ากชองแลว สอนวาถาคนอนื่ มาในที่น้ี เจา จงเอาไมฆอ นนี้ทบุ ผนู นั้ ทเี ดียวใหต ายเลย.เขาเปนคนบอดเขลา ไมร ูส ิ่งท่เี ปน ประโยชนแ ละมิใชป ระโยชนไดย นื อยูแตใ นที่นนั้ มองดทู างมาของคนเหลาอน่ื อยา งเดยี ว. ฝา ยพวกโจร เขา ไปยงั เรอื นแลว ถือเอาสิ่งของท่ีควรถือเอาไปดวยพอพวกคนในเรือนรตู ัวเทา นนั้ ก็พากนั หนีไปคนละทิศ คนละทาง.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 8พวกคนในเรอื น ลกุ ขึ้น ตางกพ็ ากันว่งิ ขับโดยเรว็ พรอมกบัขางโนนขางนี้ เห็นชายคนน้นั ยืนอยูต รงชองประตู เฮย คนรายแลว พากันจบั ไว เอาไมฆ อนเปนตน ทุบมือและเทาแลว กราบทลูแสดงแดพ ระราชาวา ขอเดชะ คนน้เี ปน โจร ขา พระองคจ ับไดท ี่ปากชอง. พระราชาทรงมีพระบัญชาใหผูรกั ษาพระนครลงโทษดว ยพระดาํ รัสวา จงตัดศีรษะของผูน ี้. ผูรกั ษาพระนคร รับสนองพระบรมราชโองการแลว จงึ ใหจับชายคนน้ันแลว ใหมดั ไพลหลังอยางมน่ั คง ใหตระเวนเขา ผูถกู คลอ งคอดวยพวงมาลัยสีแดงหาง ๆมศี รี ษะเปอ นดว ยผงอิฐ ตามทางทีเ่ ขาแสดงดวยกลอง ตีประจานโทษ จากทางรถบรรจบทางรถ จากทางส่ีแพรง บรรจบทางสี่แพรงแลว ใหเ ฆีย่ นดวยหวาย พลางนําไปยังสถานทีป่ ระหารชวี ติ .ประชาชนพากนั แตกตน่ื วา ในพระนครน้ี เขาจับโจรปลนสะดมภคนนี้ได. กส็ มัยน้ันในพระนครนน้ั มีหญงิ งามเมือง คนหนึ่ง ชื่อวาสุลสา ยืนอยูท่ีปราสาทมองไปตามชองหนา ตาง เห็นชายคนนน้ัถกู นําไปอยา งนน้ั เธอเคยถูกชายผนู ัน้ บําเรอมาในกาลกอน จึงเกิดความสงสารชายคนนัน้ ขึ้นวา ชายคนนี้ เคยเสวยสมบัติเปนอนั มาก ในพระนครนี้เอง บดั น้ถี งึ ความพนิ าศวอดวายถงึ เพยี งนี้จงึ สง ขนมตม ๔ ลูก และนํา้ ด่ืมไปให. และไดแ จง ใหผูรกั ษาพระนครทราบวา ขอเจา นาย จงรอจนถงึ ชายผนู ก้ี นิ ขนมตมเหลา น้ีแลวด่ืมนาํ้ กอ น.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 9 คร้นั ในระหวางนนั้ ทา นพระมหาโมคคลั ลานะ ตรวจดูดว ยทพิ ยจักษุ เห็นชายคนนั้นจะถงึ ความวอดวาย ดวยแรงกรุณาเตือนใจคดิ วา ชายคนน้ี ไมเ คยทําบญุ ทําแตบาป เพราะฉะน้ัน ชายผูน ้ีจักเกดิ ในนรก ครนั้ พอเราไป เขาถวายขนมตมและน้าํ ดม่ื แลวจกั เกดิ ในภมุ มเทพ ไฉนหนอ เราจะพงึ เปนทีพ่ ึ่งของชายผูน ้ี ดงั น้ีแลวไดไปปรากฏขา งหนา ของชายผูน ั้น ในขณะทเี่ ขานํานํา้ ดื่มและขนมตมเขา ไปให. เขา ครั้นเหน็ พระเถระก็มีจติ เลอ่ื มใส คดิ วาเราผจู ะถกู คนเหลา นี้ฆา ในบดั นเ้ี อง จะมีประโยชนอ ะไร ดว ยขนมตมทเี่ ราจะกินเขาไป กผ็ ลทานี้ จกั เปน เสบียงสาํ หรบั คนไปสปู รโลกจงึ ใหเขาถวายขนมตมและนา้ํ ด่มื แดพ ระเถระ. เพ่ือจะเจริญความเลอื่ มใสของชายผูน ัน้ เมอ่ื ชายผูนั้น กําลังดูอยูนั่นแหละ พระเถระจงึ นง่ั ในที่เชน นั้น ฉนั ขนมตม และดื่มนํ้าแลว ลุกจากอาสนะหลกี ไป.ฝา ยชายผูน ้นั จกเพชฌฆาตนาํ ไปสทู ีป่ ระหาร แลวใหถ ึงการตดัศีรษะ ดวยบญุ ทเี่ ขาทําไวใ นพระมหาโมคคัลลานเถระ ผเู ปนบุญเขต อยางยอดเยยี่ ม แมจ ะเปน ผคู วรจะเกดิ ในเทวโลก ช้ันเยี่ยมแตเ พราะเหตทุ ่เี ธอมจี ติ เศราหมองในเวลาใกลจะตาย เพราะความเสนหาที่มุงถึงนางสุลสาวา เราไดไ ทยธรรมนี้ เพราะอาศัยนางสลุ สา ฉะนน้ั เมือ่ จะเกิดเปนหมูเทพช้นั ตาํ่ จึงเกดิ เปน รกุ ขเทวดาที่ตน ไทรใหญ มีรมเงาอนั สนทิ อันเกดิ แทบภูเขา. อาจารยบางพวกกลาววา \"ไดย นิ วา ถาในปฐมวัย เขาจักไดขวนขวายในการดํารงวงศกุลไซร เขาจักเปนผเู ลศิ กวา เศรษฐี

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 10ทั้งหลาย ในพระนครนนั้ นน่ั เอง ถาขวนขวายในมชั ฌมิ วัย เขาจกัเปน เศรษฐีวัยกลางคน ถา ขวนขวายในปจฉมิ วยั เขาก็จกั เปนเศรษฐใี นวัยสุดทา ย. แตถาในปฐมวยั เขาจักไดบ วชไซร เขากจ็ กัไดเ ปนพระอรหนั ต. ถาบวชในมชั ฌิมวัย เขาก็จกั ไดเปน พระ-สกทาคามี หรือพระอนาคามี. ถา บวชในปจฉิมวัย เขาก็จกั ไดเปนพระโสดาบนั . แตเพราะเขาคลุกคลดี ว ยบาปมติ ร เขาจึงเปนนกั เลงหญิง นกั เลงสุรา ยินดีแตในทุจริต เปน คนไมเอือ้ เฟอเสื่อมจากสมบัตทิ ้งั ปวง ถงึ ความยอยยบั อยา งใหญห ลวง โดยลําดบั .\" คร้ันสมยั ตอมา เทพบุตรนั้นเห็นนางสุลสาไปสวน เกิดกามราคะ เนรมิตใหมืดแลวนํานางไปยังภพของตน สําเรจ็ การอยูรวมกับนางสนิ้ ๗ วัน และไดแ นะนําตนแกน าง. มารดาของนางเม่อื ไมเห็นนาง รองไหพลางว่ิงพลา นไปขางโนนขางน้.ี มหาชนเห็นเขา จึงกลาววา พระผเู ปนเจา มหาโมคคลั ลานะ เปนผูมฤี ทธ์มิ ากมีอานภุ าพมาก จะพึงรูค ตขิ องนาง ทา นพึงเขา ไปหาทานแลวไตถ ามเถิด. นางรบั คาํ แลวเขา ไปหาทาน ถามความนน้ั . พระเถระกลาววา ในวันที่ ๗ แตว นั นี้ เม่อื พระผมู พี ระภาคเจาทรงแสดงธรรมในพระเวฬุวันมหาวิหาร เธอจักเห็น ณ ทส่ี ุดบริษทั . ลาํ ดบั น้ันนางสลุ สาไดก ลาวกะเทวบุตรนน้ั วา ขอท่ีเราอยใู นภพของทานไมส มควร วนั น้ี เปน วนั ท่ี ๗ มารดาของฉนั เม่ือไมเ หน็ ฉนั ก็จักกงึ ความร่าํ ไรโศกเศรา ดลี ะเทวดา ทา นจงพาฉนั ไปทนี่ ัน้ นัน่ เถดิ .เทพบตุ รพานางไปพกั ไวท า ยบรษิ ทั ในเมอ่ื พระผูมีพระภาคเจา

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 11กาํ ลงั ทรงแสดงธรรมอยใู นพระเวฬวุ นั ไดย ินไมป รากฏตัว. ลาํ ดบั นัน้ มหาชนเหน็ นางสุลสา แลวกลา วอยางนีว้ า แมสุลสาเธอไปไหนมาตลอดวนั เทาน้ี มารดาของเธอ เมอ่ื ไมเ หน็ เธอ กไ็ ดถึงความราํ่ ไรโศกเศรา เหมอื นคนบา . นางจงึ แจง เร่ืองนนั้ แกมหาชนและเมอ่ื มหาชนถามวา อยา งไรบุรุษนั้นการทําความขวนขวายแตบาปเชน น้ัน ไมไ ดท ํากุศลไวเ ลย ยงั เกดิ เปน เทพได นางสลุ สากลา ววา เขาไดถวายขนมตม และนาํ้ ดม่ื ที่เราให แกทานพระมหา-โมคคลั ลานะ ดว ยบญุ นัน้ จงึ ไดเ กิดเปน เทพบุตร มหาชนไดก ระทาํดังนั้น จงึ ไดเ กดิ อศั จรรยจ ติ ไมเ คยมี จึงไดคิดวา เขาไดกระทาํบุญกรรมแมน อย ในพระอรหันตท ั้งหลาย ผชู ือ่ วา เปนบุญเขตอนั ยอดเย่ียมของชาวโลก จึงนําสตั วมาเกิดเปน เทพบุตร ดงั นีแ้ ลวจึงไดเสวยปต แิ ละโสมนัสอนั โอฬาร ภกิ ษุทั้งหลาย กราบทลูเนื้อความน้ัน แดพระผมู พี ระภาคเจา . ลําดับน้นั เพราะอัตถปุ ปตเิ หตุน้ีพระผมู ีพระภาคเจา จงึ ไดทรงภาษติ คาถาเหลานวี้ า :- พระอรหันตท้ังหลาย เปรยี บดวยนา ทายกทายิกาท้ังพลาย เปรยี บดวยชาวนา ไทย ธรรมเปรยี บดว ยพืช ผลทาน ยอ มเกิด แตก าร บริจาคไทยธรรม ของทายกทายิกาผูใหแก ปฏิคาหกผรู ับนนั้ พืชนาและการหวานพืชน้ี ยอมใหเกดิ ผลแกพ วกเปรต และทายกทายกิ า ผใู ห เปรตท้งั หลาย ยอมพากันบรโิ ภคผลนั้น

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 12 ทายกทายิกายอมเจรญิ ดวยบุญ ทายกทายกิ า ทํากุศลในโลกนแ้ี ลว อุทศิ ใหเ ปรตท้ังหลาย คร้ันทาํ กรรมดแี ลว ยอมไปสวรรค. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา เขตตฺ ปู มา ไดแ ก ชอื่ วา นาเพราะเปน ทต่ี า นทานคอื รกั ษา พืชทซ่ี ัดคอื ท่หี วาน โดยทาํ ภาวะใหทาํ ผลมาก ไดแ ก สถานทเี่ ปน ทง่ี อก แหงพชื มขี า วสาลเี ปนตน.พระอรหันตท ง้ั หลาย ช่ือวา เขตตูปมา เพราะมีนาเปนอปุ มา อธบิ ายวา เปน เสมือนคันนา. บทวา อรหนโฺ ต ไดแ ก ทานผสู น้ิ อาสวะท้ังหลาย. จรงิ อยู ทานผูสน้ิ อาสวะทง้ั หลายเหลา นัน้ ทา นเรียกวาพระอรหนั ต เพราะกาํ จัดซ่ีกาํ แหง กเิ ลสเปน ตน และซก่ี ําแหงสังขารจกั ร เพราะเปน ผูไกลจากกเิ ลสเปน ตนนั้นนั่นแล เพราะเปนผูควรแกไ ทยธรรมมีปจจัยเปน ตน และเพราะไมม ที ลี่ บั ในการทําบาป. จริงอยู ในขอ น้ัน สนั ดานของพระขีณาสพ เวนจากโทษมโี ลภเปน ตน ประกอบดว ยปจจัยอน่ื มกี าลเปน ตน ในเมอ่ื เขาหวานพืชคือไทยธรรมที่ตบแตงไวดีแลว ยอ มมีผลมากแกท ายก เปรียบเหมอื นนาเวน จากโทษมีหญา เปนตน ประกอบดว ยปจจัยอื่น มีฤดูและนาํ้เปน ตน ในเม่อื หวานพืชที่เขาจดั แจงไวด ี ยอ มมผี ลมากแกชาวนาฉะนน้ั . ดวยเหตุนน้ั พระผมู ีพระภาคเจา จงึ ตรสั วา เขตตฺ ูปมาอรหนโฺ ต ดังนี้เปนตน. นีเ้ ปน นเิ ทศอยางอกุ ฤษฏ เพราะไมป ฏเิ สธวาแมพระอรยิ บุคคลมีพระเสขะเปน ตนวา เปน เขตของทายกน้นั .

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 13 บทวา ทายกา ไดแก ผูให คอื ผบู รจิ าค ปจจัยมจี วี ร เปนตน.อธิบายวา ผสู ละคือตดั กเิ ลสมโี ลภะเปน ตน ในสนั ดานของตนโดยการบริจาคปจ จยั มจี ีวรเปน ตน นนั้ อีกอยางหนึ่ง ผูช าํ ระและผูรักษา สนั ดานของตน จากกิเลสมคี วามโลภเปน ตน นน้ั . บทวาสสฺ กูปมา ไดแก เสมอื นชาวนา. ชาวนา ไถนาขา วสาลีเปน ตนเมือ่ ไมประมาท ดวยกจิ มกี ารหวาน การไขนาํ้ เขา การเปดนาํ้ ออกการปกดาํ และการรักษา เปนตน ตามควรแกเ วลา ยอมไดรบั ผลแหงขา วกลา อันโอฬารและไพบลู ย ฉันใด แมทายกก็ฉันนน้ั เม่อืไมประมาทดว ยการบริจาคไทยธรรม และการปรนนิบตั ิในพระ-อรหนั ตท ั้งหลาย ยอมไดร บั ผลแหง ทานอันโอฬารและไพบลู ย.ดวยเหตุนนั้ ทานจงึ กลา ววา ทายกและทายิกา เปรยี บดวยชาวนาดงั นี้เปน ตน . บทวา พชี ูปม เทยฺยธมมฺ  ทานกลาวดว ยลงิ ควปิ ปลาส,อธิบายวา ไทยธรรมเปน เหมอื นพชื . จรงิ อยู คําวา เทยฺยธมมฺ  น้ีเปน ช่ือของวตั ถุทจี่ ะพงึ ให ๑๐ อยาง มีขาวและนํ้าเปน ตน . บทวาเอตฺโต นพิ ฺพตตฺ เต ผล ความวา ผลแหงทาน ยอมบงั เกิด และเกิดข้ึนจากการบริจาคไทยธรรมของทายกแกป ฏิคาหกน้นั ละยอมเปนไปดว ยอาํ นาจการสบื เนอื่ งตลอดกาลนาน. ก็ในที่นี้ เพราะเหตุวตั ถุมขี า วและนํา้ เปนตน ที่จดั แตง ดว ยเจตนาเครอื่ งบรจิ าค ไมใ ชภาวะแหงวตั ถนุ อกนี้ เพราะฉะนนั้ ทา นจงึ จัดไทยธรรมดว ยศัพทว า พีชูปม เทยยฺ ธมมฺ  ดังน้ี. เพราะเหตุนนั้

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 14พึงเห็นเจตนาเครอื่ งบรจิ าค ซึ่งมีไทยธรรมวตั ถุเปนอารมณนน่ั แหละวาเปนพืช โดยอา งถึงไทยธรรม. จริงอยู เจตนาเครื่องบริจาคนัน้ใหส ําเรจ็ ผลตางดว ยปฏสิ นธเิ ปน ตน และตางดวยอารมณอ นั เปนนิสสยั ปจ จัย แหงปฏสิ นธเิ ปนตน นน้ั ไมใ ชไ ทยธรรมแล. บทวา เอต พชี  กสี เขตฺต ไดแก พชื ตามทห่ี วานแลวและนาตามที่กลา วแลว . อธิบายวา กสิ กลาวคือประโยคในการหวา นพชื น้ัน ในนานั้น. การหวา นทัง้ ๓ อยางนนั้ จําปรารถนาเพราะฉะนนั้ ทา นจงกลาววา เปตาน ทายกสฺส จ เปน ตน . ถาทายกใหทานอทุ ศิ ใหเปรตทั้งหลาย. แกพวกเปรต และทายก. ถาไมใหทานอทุ ิศใหพ วกเปรต, อธิบายวา พืชน้ัน การหวานน้ัน และนานนั้ยอมมเี พอ่ื ความอปุ การะแกทายกเทานั้น. บัดน้ี เพือ่ จะแสดงถงึอุปการะนัน้ ทานจึงกลาววา พวกเปรต ยอมบริโภคผลน้นั ผใู หยอ มเจรญิ ดว ยบญุ ดังน้ี. บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา ต เปตา ปริภุชฺ นตฺ ิ ความวาเมอื่ ทายก ถวายทานอุทิศพวกเปรต เม่ือนา การหวา น และพืชตามท่ีกลาวแลวสมบรู ณ และมกี ารอนุโมทนา พวกเปรตยอ มบริโภคผลทานทสี่ าํ เรจ็ แกเปรต บทวา ทาตา ปเฺ น วฑฒฺ ติ ความวาแตผ ูใ ห ยอมเจรญิ ดวยผลแหง บุญมีโภคสมบัตเิ ปนตน ในเทวดาและมนษุ ย อนั มบี ุญที่สาํ เรจ็ จากทานของตนเปน นิมติ . จริงอยู แมผ ลแหงบุญ ทานกเ็ รยี กวา บญุ ในประโยคมีอาทิวา ดูกอน ภกิ ษุ

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 15ทงั้ หลาย บุญนี้ ยอ มเจรญิ อยางน้ี เพราะเหตแุ หงการสมาทานกศุ ลธรรม. บทวา อเิ ธว กุสล กตวฺ า ความวา สั่งสมบญุ อนั สําเรจ็ดวยทาน ดว ยอํานาจการอุทศิ แกพ วกเปรต ช่ือวา กุศล เพราะอรรถวา ไมม โี ทษและมสี ุขเปนผล ในอัตตภาพนเี้ อง. บทวาเปเต จ ปฏปิ ชู ยิ ความวา ตอ นรับดวยทานอทุ ิศเปรต ใหเปรตเหลา นั้น พน จากทุกขทเ่ี สวยอย.ู จรงิ อยู ทานท่ใี หอ ทุ ศิ เปรต เปนอนั ชอ่ื วา บชู า เปรต เหลา นน้ั . เพราะเหตุนน้ั ทา นจงึ กลาววากก็ ารบูชา ทพี่ วกญาติ ทาํ แลว แกพ วกเรา และวา การบชู า อนัยงิ่ ใหญ ท่ีพวกญาติทําแลว แกพ วกเปรต. ดวย จ ศัพท ในบทวาเปเต จ นี้ จัดเขาในอานสิ งฆแหง ทาน ที่เปน ปจ จบุ ัน มอี าทิอยางนี้วา ผูใหยอมเปนทร่ี กั เปนทช่ี อบใจ เปน ที่ถึงใจ เปน ทไี่ ววางใจเปน ผยู กยอ ง เปน ผทู ค่ี วรเคารพ และเปน ผอู ันวิญูชนควรสรรเสรญิควรระบถุ งึ . บทวา สคฺคจฺ กมตฏิ าน กมมฺ  กตฺวาน ภททฺ กความวา กระทาํ กลั ยาณกรรม คอื กคุ ลกรรม ยอ มกาวถึง คือเขาถึงดวยอํานาจการเขาถึงเทวโลก อันเปน สถานทเ่ี กดิ ของพวกตนไดท ําบุญไว อันไดน ามวา สวรรค เพราะมีอารมณดี ดว ยฐานะ๑๐ ประการ มี อายุทพิ ย เปนตน . ก็ในบทเหลา นี้ ทานกลา ววา ทํากศุ ลแลว กลา วซํ้าวา อันกระทาํ กรรมดี พึงเหน็ วา เพอื่ จะแสดงวา แมการบริจาคธรรมเปน ทาน โดยการใหส วนบญุ เหมอื นการบริจาคไทยธรรม จักเปน

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 16กุศลกรรมอนั สาํ เร็จดวยทานเหมอื นกัน. ก็ในที่น้ี อาจารยบางพวกกลาววา พระอรหนั ต ทา นประสงคเ อาวา เปรต. คาํ น้นั เปน เพียงมติของเกจิอาจารยเหลาน้นั เพราะทมี่ าวา พระขณี าสพนนั้ เปนเปรตไมมีเลย เพราะพระขณี าสพเหลานั้น ไมป ระกอบภาวะมพี ืชเปน ตน เหมอื นทายก และเพราะผูเ กดิ ในกาํ เนิดเปรตมภี าวะมพี ชื เปนตน ประกอบไว. ในเวลาจบเทศนา สตั ว ๘๔,๐๐๐ ตงั้ ตน แตเทพบุตรและนางสุลสา ไดต รัสรธู รรมแลว แล. จบ อรรถกถาเขตตปู มาเปตวตั ถทุ ่ี ๑

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 17 ๒. สกู รเปตวัตถุ วา ดวยกายงามปากเหมน็ ทา นพระนารทะถามเปรตตนหนึง่ วา [๘๗] กายของทา นลวนมสี ีเหมือนทองคํา รัศมี กายของทาน สวางไสวไปทั่วทุกทิศ แตห นา ของทา นเหมือนหนาสกุ ร เมอื่ กอนทานไดท ํา กรรมอะไรไว เปรตนนั้ ตอบวา ขา แตพ ระนารทะ เม่ือกอนขาพเจา ได สาํ รวมกาย แตไ มไ ดสํารวมวาจา เพราะเหตุนั้น รัศมกี ายของขาพเจาจึงเปน เชนกันทท่ี านเห็นอยู น้นั เพราะเหตุนน้ั ขา พเจา ขอกลาวกะทา น สรีระ ของขา พเจาทานเหน็ เองแลว ขอทานอยา ทาํ บาป ดว ยปาก อยา ใหห นา สกุ รเกิดมแี กทา น. จบ สูกรเปตวตั ถุ อรรถกถาสกู รเปตวตั ถุ ๒ เมื่อพระศาสดา ทรงอาศยั กรุงราชคฤห ประทับอยใู นพระเวฬวุ นั กลันทกนิวาปวหิ าร ทรงปรารภเปรตผูมหี นาเหมอื นสุกรตนหนึ่ง จึงตรัสคาํ เริ่มตนวา กาโย เต สพพฺ โส วณโฺ ณ ดงั นี.้

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เปตวตั ถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 18 ไดยนิ วา ในอดีตกาล ในศาสนาของพระผูมพี ระภาคเจาทรงพระนามวา กสั สปะ ไดม ีภกิ ษุรูปหน่ึงเปน ผูสาํ รวมทางกายแตไ มสาํ รวมทางวาจา ดา ปริภาษภกิ ษุท้งั หลาย มรณภาพแลวไปบงั เกิดในนรก ไหมใ นนรกนน้ั สิน้ พทุ ธันดรหนึ่ง จตุ ิจากนรกน้ันแลว ในพทุ ธปุ บาทกาลน้ี บังเกดิ เปนเปรต ถกู ความหวิ กระหายครอบงาํ ดว ยเศษวบิ ากของกรรมน้นั นัน่ แล ณ เชงิ เขาคิชฌกูฏใกลก รงุ ราชคฤห. รา งของเปรตน้ันไดม สี ีเหมือนทองคํา. แตหนาของเปรตนนั้ เหมือนหนาสุกร. ลําดับน้ัน ทานพระนารทะ อยูที่เขาคชิ ฌกูฏ ชาํ ระรา งกายแตเชาตรู ถือบาตรและจวี ร กาํ ลงัเทย่ี งบิณฑบาต ยังกรุงราชคฤห พบเปรตนัน้ ในระหวางทางเม่ือจะถามถงึ กรรมท่ีเปรตนน้ั ทาํ จึงกลา วคาถาวา กายของทา นลว นมสี ดี ุจทองคํา รัศมีกาย ของทานสวางไสวไปทกุ ทศิ แตหนาของทาน เหมือนหนาสุกร เม่อื กอ นทา นไดท ํากรรมอะไร ไว. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา กาโย เต สพพฺ โส วณฺโณ ความวากายคือรางของทา น ลวนมีสดี จุ ทองคํา คอื คลายทองคําที่สกุ ปล่งั .บทวา สพพฺ า โอภาสเต ทิสา ความวา รัศมกี ายของเขาวา งไสวโชตชิ วง ไปโดยรอบท่วั ทุกทิศ. อีกอยางหนึ่ง ในคาํ วา บทวาโอภาสเต น้ี มเี หตุเปนเครอื่ งหย่งั ลงในภายในเปน อรรถ พงึ เห็นความวา กายของทา นลวนมสี ดี จุ ทองคาํ สวา งไสว โชตชิ วงไปทวั่

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย เปตวัตถุ เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 19ทกุ ทศิ . บทวา มุข เต สกู รสุเสว ไดแก ก็หนา ของทา นเหมือนสกุ ร,อธบิ ายวา หนาของทานเสมือนหนาสกุ ร. ดว ยบทวา กึ กมมฺ มกรี ปเุ รความวา ทานพระนารทะถามวา เม่อื กอ น คือ ในอดตี ชาตทิ านไดท าํ กรรมเชนไรไว. เปรตนนั้ ถกู พระเถระถามถงึ กรรมท่ีคนทําอยางน้ี เม่อืจะตอบดวยคาถา จึงกลา ววา :- ขาแตทา นนารทะ เมอ่ื กอนขาพเจาได สาํ รวมทางกาย แตไมสํารวมทางวาจา เพราะ เหตนุ ัน้ รัศมีกายของขา พเจา จึงเปนเชน กบั ที่ ทา นเห็นอยูน้นั . บรรดาบทเหลาน้นั บทวา กาเยน สฺโต อาสึ ความวาขา พเจา สํารวม ดว ยการสาํ รวมทางกาย คอื ไดเปนผสู ํารวมดวยดีดวยการสาํ รวมทางกายทวาร. บทวา วาจายาสมสณณฺ โต ความวาแตขา พเจาไมไดสํารวมทางวาจา คือ ไดเ ปน ประกอบดวยการไมสาํ รวมทางวาจา. บทวา เตน ไดแ ก เพราะการสํารวมและการไมส ํารวมทง้ั สองอยางน้ัน. บทวา เม แปลวา ของขาพเจา .บทวา เอตาทโิ ส วณฺโณ ไดแ ก รศั มกี ายของขาพเจา จึงเปนเชน นี้คือ เปน เชนกับทที่ านเห็นประจกั ษอ ยนู น่ั แหละทา นนารทะ. มวี าจาประกอบความวา ขาพเจา มกี าย มีทรวดทรงเหมือนมนุษย มสี ีดจุทองคาํ แตม ีหนาเหมือนหนาสกุ ร. ก็ วณณฺ ศัพท ในคาถานี้พึงเหน็ วา ใชในอรรถวา ผิวพรรณ ละทรวดทรง.