tripitaka_61

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาที่ 92ไปเสีย. สวนพระนางเทวีกม็ ีพระเสาวนยี ตรสั วา ทานท้งั หลายจงชว ยกันจบั เนื้อทา นทงั้ หลายจงชวยกนั จับเน้ือดังนี้ อยจู นต่ืนพระบรรทม. พวกนางสนมไดย ินเสยี งพระนาง พากนั ขบขันวา ประหนา ตางหอ งบรรทมก็ปด หมดแลว แมคนก็ไมม โี อกาสจะเขา ไปได พระแมเ จา ยงั รับส่งั ใหจ บั เน้ือในเวลานี้ได ขณะน้นั พระเทวที รงรพู ระองควา นเี้ ปน ความฝน จึงทรงพระดํารวิ า ถา เราจกั กราบทูลพระ-ราชาวา เราฝน เหน็ ดังนี้ พระองคกจ็ ักไมทรงสนพระทยั แตเ มือ่ เรากราบทลู วาแพพระครรภ พระองคก็จกั ชวยแสวงหามาใหด ว ยความสนพระทยั เราจกั ไดฟงธรรมของพญามฤคตวั มสี ีเหมือนทอง พระนางจึงทรงบรรทม ทํามายาวาประชวร. พระราชาเสด็จมาตรัสถามวา ดูกอนพระนางผมู พี ักตรอ นั เจริญเธอไมสบาย เปนอะไรไปหรือ ? พระเทวกี ราบทูลวา ขา แตพ ระองคผ ทู รงพระคุณอนั ประเสรฐิ โรคอยา งอนื่ ไมม ดี อกเพคะ แตก ระหมอมฉันเกิดแพท อ ง. พระราชาตรสั ถามวา เธออยากไดอะไร ? พระนางจงึ กราบทูลวา ขอเดชะ กระหมอมฉันปรารถนาจกั ฟงธรรมของพญาเนื้อมสี ีเหมือนทองพะยะคะพระราชาตรสั วา ดกู อนพระนางผมู ีพกั ตรอนั เจรญิ สง่ิ ใดไมม ี เจา กเ็ กิดแพทอ งตอ งประสงคส่งิ นนั้ หรือ ข้ึนชอ่ื วา เนอื้ สีทองไมมดี อก. พระนางกราบทลู วาถา ไมไ ดห มอมฉนั จกั นอนตายในที่น้แี หละ แลวผนิ เบ้ืองพระปฤษฏางคใ หพระ-ราชา ทรงบรรทมเฉยเสีย พระราชาทรงปลอบโยนวา ถา หากมอี ยเู จาก็จักไดแลวประทับนง่ั ทามกลางบรษิ ทั ตรัสถามพวกอํามาตยและพวกพราหมณ ตามนัยที่กลาวแลว ในโมรชาดกนั่นเอง ทรงสดบั วา เนือ้ ที่มีสีเหมือนทองมีอยจู ึงมีพระบรมราชโองการใหพ วกนายพรานประชุมกนั ตรสั ถามวา เน้อื สเี หมือนทองเหน็ ปานน้ี ใครเคยเหน็ เคยไดย ินมาบา ง ? เมือ่ บตุ รนายเนสาทกราบทลูโดยทาํ นองที่ตนไดย นิ มาจากสาํ นกั บดิ าแลวจงึ ตรสั วา ดูกอ นสหาย เม่ือเจานาํเนือ้ นนั้ มาได เราจักทําสกั การะใหญแกเจา ไปเถดิ จงไปนาํ เนื้อนน้ั มา พระ-

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาที่ 93ราชทานเสบียงแลว ทรงสง เขาไป. ฝายบุตรนายเนสาทก็กราบทูลวา ขอเดชะพระองคผูทรงพระคณุ อันประเสริฐ ถาหากขาพระพทุ ธเจาไมสามารถจะนําเนื้อทองนนั้ มาถวายได ขา พระพุทธเจาจักนําหนังของมนั มาถวาย เมอื่ ไมอ าจนําหนังมาถวายได ก็จกั นําแมขนของมันมาถวาย ขอพระองคอ ยา ทรงวติ กเลยแลวไปเรอื นมอบเสบยี งแกลกู และเมยี แลวไปทห่ี มิ วันตประเทศนนั้ พบพญาเนื้อน้ันแลว ดํารวิ า เราจะดกั บวง ณ ทไ่ี หนหนอจึงจักสามารถจับเนือ้ น้ไี ดเมอ่ื พิจารณาไปจงึ เห็นชองทางทท่ี า นาํ้ เขาจงึ ฟน เชือกหนงั ทําเปน บวงใหม ่นั คงแลวปกหลักดกั บว งไวใ นสถานท่ีพระมหาสัตวเจาลงด่มื นํ้า. ในวันรงุ ขนึ้ พระมหาสตั วพ รอ มดว ยเนอื้ บริวารแปดหมื่น เท่ยี วไปแสวงหาอาหาร คิดวา เราจักดื่มนํา้ ทีท่ าเดิมนั่นแหละ จึงไปทีท่ า นัน้ พอกาวลงไปเทา น้นั กต็ ดิ บวง พระมหาสัตวดํารวิ า ถา หากเราจักรองวา ตดิ บว งเสยี ในบดั นี้ทีเดยี ว หมูญ าตขิ องเราจกั ไมดมื่ นํา้ จกั พากนั ตกใจกลัวแตกหนไี ป จงึแอบหลัก เบ่ียงไวข า งตวั ทําทเี หมือนดมื่ น้าํ อยู คร้ันเวลาทเ่ี นอื้ ทั้งแปดหมนื่ดืม่ นํา้ ขึน้ ไปแลว คิดวา เราจักตัดบวงใหข าด จงึ กระชากมา ๓ ครงั้ ในวาระแรกหนงั ขาดไป วาระท่สี องเนื้อหลดุ วาระทสี่ ามเอน็ ขาด บวงบาดลึกจดแนบกระดกู . เม่อื พระมหาสตั วไ มสามารถจะตดั ใหข าดได จึงรอ งขนึ้ วาเราติดบว ง. หมูเ นื้อทงั้ หลายตกใจกลวั พากนั แยกหลบหนีไปเปน ๓ ฝูงจิตตมฤคไมเ หน็ พระมหาสตั ว ในระหวางฝงู เนอื้ ทงั้ ๓ แลว จึงคดิ วา เมื่อภยัน้ีเกดิ คงจกั เกิดแกพ ่ีชายของเรา จึงมายังสํานกั ของพญาเนอื้ นัน้ เหน็ พระ-มหาสัตวต ิดบว งอยู. ลําดับน้ัน พระมหาสัตวเหน็ จิตตมฤค จงึ พดู วา พอนอ งชาย เธออยามายืนอยทู ี่นี่ สถานทีน่ ้นี ารังเกยี จ เม่อื จะสง กลบั ไป จึงกลา วคาถาท่ี ๑ ความวา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ที่ 94 ดูกอนนอ งจิตตกะ ฝูงเน้อื เหลาน้ี กลัวความตาย จึงพากนั หนกี ลับไป ถงึ เธอก็จงไปเสยี เถดิ อยา หวง พ่ีเลย เนอ้ื ทั้งหลาย จกั มชี ีวิตอยูร วมกบั เธอ. บรรดาบทเหลา น้นั บทวา เอเต พญาเนื้อกลาวหมายถึงฝูงเนื้อที่หนีลวงคลองจกั ษขุ องตนไปไกล. บทวา ปฏยิ นฺติ แปลวา กลบั ไป อธิบายวาแตกหนีไป. พระโพธสิ ตั วเ รียกเนื้อนอ งชายวา \" จติ ตกะ \". บทวา ตยา สหความวา (พระโพธสิ ตั ว) กลา ววา จิตตกะ เธอจงเปนราชาแหงเนื้อเหลา น้นัดํารงอยใู นตําแหนง แทนพ่ี เนอ้ื เหลาน้ี จักอยูรวมกับเจาตอไป. ตอจากน้นั เปนคาถาท่เี นอ้ื ท้งั สองสนทนาโตตอบกนั รวม ๓ คาถาเปนลาํ ดบั กนั ดังตอไปน้ี พโี่ รหนะ ฉนั ไมไป ถึงใครจักมาคราเอาหัวใจ ของฉนั ไป ฉนั ก็จักไมทง้ิ พไ่ี ป ฉนั จกั ยอมสละชวี ิตอยู ในทน่ี .้ี ก็มารดาบิดาท้ังสองเรานัน้ ทา นตาบอดเมือ่ ไมม ี ผนู าํ จกั ตอ งตายแน เธอจงไปเถดิ อยาหว งใยพ่ีเลย เน้ือทง้ั หลายจกั มีชวี ิตอยูร ว มกับเธอ. พี่โรหนะ ฉนั ไมย อมไป ถงึ ใครจกั มาครา เอา ดวงใจของฉนั ไป ฉนั จกั ไมท ้งิ พผ่ี ูถกู มัดไป ฉันจกั ยอมสละชีวติ ไวใ นทีน่ ้ี. บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา โรหน ความวา จติ ตมฤคเรยี กพระ-มหาสัตวโ ดยชือ่ วา \" โรหนะ.\" บทวา อวกสฺสติ ความวา ใคร ๆ จะมาฉุดคอื คราเอาดวงใจไป หรือดวงใจถกู ความโศกฉุดครา ไป. บทวา เต หิ นนู

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาที่ 95ความวา มารดาบดิ าของเราเหลา นัน้ เม่อื เราทัง้ สองตอ งตายรวมกันอยใู นที่นี้จะขาดผูช ว ยเหลือนาํ ทาง เมื่อไมม ใี ครปฏิบัติ ก็จกั ซบู ผอมตายไป เพราะฉะนนั้นอ งจิตตกะเจา จงไปเสียเถิด เนื้อทัง้ หลายเหลานั้น จกั ไดม ชี ีวติ อยูร ว มกบั เจา .บทวา อธิ เหสสฺ ามิ ความวา ฉันจักทง้ิ ชีวติ ไวใ นสถานทนี่ ้ีทเี ดียว. ครนั้ จิตตมฤคกลา วดงั น้แี ลว ก็เดนิ ไปยนื พิงแนบขางเบ้อื งขวาของพระ-โพธิสตั ว ปลอบโยนใหดํารงกาย สบายใจ ฝา ยนางสุตตนามฤคี หนีไปไมเหน็พช่ี ายทง้ั สองในระหวางฝูงเนอื้ คดิ วา ภัยน้ีจกั เกดิ แกพ ี่ชายทงั้ สองของเรา จึงหวนกลบั มายงั สํานกั ของเนอ้ื ทัง้ สองนนั้ พระมหาสัตวเ หน็ นางสตุ ตนามฤคีก าลงัเดินทางจึงกลาวคาถาท่ี ๕ ความวา เจา เปนผูขลาด จงหนีไปเสยี เถดิ พตี่ ดิ อยใู น หลักเหลก็ เธอจงไปเสยี เถดิ อยา หวงใยพ่เี ลย เนื้อ ท้ังหลายจักมีชวี ติ อยกู บั เธอ. บรรดาบทเหลา นั้น บทวา ภีรุ ความวา ขน้ึ ชือ่ วามาตคุ ามยอ มกลัวแมด ว ยเหตุเพียงเล็กนอ ย ดว ยเหตุนัน้ พระโพธิสัตวจึงกลา วกะนอ งสาวอยางน.้ีบทวา กูเฏ ไดแก บวงทเี่ ขาปกปด ไว. บทวา อายเส ความวา กบ็ วงนั้นเขาวางซี่เหลก็ ไวภายในน้าํ แลว ผูกหลักไมแกน ดกั แชไวใ นนํ้านน้ั เพราะเหตนุ ัน้พระมหาสตั วจงึ กลา วอยางน้.ี บทวา ตยา สห ความวา เนือ้ ทงั้ แปดหม่ืนเหลาน้ัน จักมชี ีวติ อยูรวมกับเจา . เบ้อื งหนาแตนน้ั มีคาถา ๓ คาถา ซึง่ เนื้อสองพี่นอ งโตต อบกันโดยนยั กอ นน่ันแหละ ดงั นี้. พ่โี รหนะ ฉนั จะไมไป ถึงใครจะมาครา เอา หัวใจของฉนั ไป ฉันกจ็ กั ไมล ะทง้ิ พ่ี ฉันจักยอมทิง้ ชวี ติ ไวในท่นี ้.ี

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาท่ี 96 ก็มารดาบิดาทง้ั สองของเราน้นั ทา นตาบอด ขาดผปู รนนบิ ัตนิ ําทาง จกั ตอ งตายแน เธอจงไปเถดิ อยา หว งใยพี่เลย เน้ือทั้งหลายจกั มชี วี ิตอยูกับเธอ. พีโ่ รหนะ ฉันจะไมไป ถงึ ใครจะมาคราเอาหัวใจ ของฉันไป ฉนั จะไมล ะท้ิงพีผ่ ถู ูกมัด ฉันจกั ยอมทง้ิ ชวี ิตไวใ นท่ีนแ้ี หละ. บรรดาบทเหลานัน้ แมใ นบทวา เต หิ นนู นี้ พระโพธิสัตวกลา วไวห มายถึง มารดาบิดาเทาน้นั . แมน างสตุ ตนามฤคีนนั้ ครน้ั ปฏเิ สธอยางนนั้ แลว ไปยืนพงิ ขางเบื้องซายของพระมหาสตั วผ พู ชี่ ายปลอบใจอยู ฝายนายพรานเห็นเน้อื เหลา น้นั หนไี ปและไดย ินเสียงรอ งแหง เน้ือทีต่ ิดบว ง คดิ วาพญาเนื้อคงจักตดิ บวง แลว นงุ ผาหยักร้ังมนั่ คง ถือหอกสาํ หรับฆา เนอื้ ว่งิ มาโดยเร็ว พระมหาสัตวเ หน็ นายพรานกาํ ลงั วิ่งมาจึงกลาวคาถาท่ี ๙ ความวา วนั นี้นายพรานคนใด จกั ฆาเราดวยลกู ศรหรือ หอก นายพรานคนน้นี นั้ มรี ปู รา งรายกาจ ถืออาวุธ เดนิ มาแลว . บรรดาบทเหลานั้น บทวา ลทุ ทฺ รโู ป แปลวา เหย้ี มโหดทารุณ.บทวา สตฺตยิ ามป ความวา นายพรานคนใดจักประหตั ประหารฆา เราดว ยลกู ศรก็ดี ดว ยหอกก็ดี นายพรานน้นั มีรูปรา งเห้ียมโหดทารุณ ถอื อาวธุ มาเพราะเหตนุ น้ั เจา ท้ังสองจงพากันหนไี ป กอ นทเี่ ขายังมาไมถ ึง. จติ ตมฤคแมเหน็ พรานนั้นแลว กม็ ิไดห นไี ป สว นนางสตุ ตนามฤคีไมอาจดํารงอยโู ดยภาวะของตนได มคี วามกลวั ตอ มรณภยั หนไี ปหนอ ยหน่งึแลว กลับคดิ วา เราจกั ทิง้ พชี่ ายท้ังสองคนหนีไปไหน จงึ ยอมสละชวี ติ ของตนกลา้ํ กลนื ความกลวั ตาย ยอนกลบั มาใหม ยืนอยเู คยี งขา งซายพ่ชี ายของตน.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ที่ 97 เมื่อจะประกาศความนัน้ พระศาสดาจงึ ตรสั พระคาถาท่ี ๑๐ ความวา นางสตุ ตนามฤคนี ้นั ถกู ภัยบีบคัน้ คุกคามหนี ไปครูหนงึ่ แลวยอ นกลบั มาเผชิญหนา มฤตยู ถึงจะมี ขวญั ออ นกไ็ ดก ระทํากรรมท่ที ําไดแสนยาก. บรรดาบทเหลานน้ั บทวา มรณายปู นวิ ตตฺ ถ แปลวา ยอนกลบั มาเพอื่ เผชญิ หนา ความตาย. ฝา ยนายพรานเหน็ สัตวท ัง้ ๓ ยืนเผชญิ หนา กันอยกู ็เกิดเมตตาจิต มีความสําคัญประหนงึ่ วา เปน พี่นองเกดิ รว มทอ งเดยี วกนั จึงคิดวา พญาเนอ้ืติดบวงเรากอ น แตเนอ้ื ทั้งสองน้ี คดิ อยูด ว ยหิรโิ อตตปั ปะ สัตวทั้งสองนเ้ี ปนอะไรกนั กับพญาเนือ้ นี้หนอ ครนั้ คิดดังน้แี ลว เมอ่ื จะถามเหตนุ นั้ จงึ กลาวคาถาความวา เน้อื ทงั้ สองนี้เปน อะไรกับทา นหนอ พนไปแลว ยังยอ นกลบั มาหาเครือ่ งผูกอกี ไมป รารถนาจะละทงิ้ ทา นไป แมเ พราะเหตุแหง ชีวติ . บรรดาบทเหลานน้ั บทวา กนิ ฺนุ เตเม ตดั บทเปน กึ นุ เต อเิ มแปลวา เนอ้ื ทั้งสองนีเ้ ปน อะไรกบั ทานหนอ. บทวา อปุ าสเร แปลวา ยงัเขาไปใกล. ลาํ ดับนัน้ พระโพธิสัตวจ ึงบอกแกน ายพรานวา ดกู อนนายพราน เนอ้ื ท้ังสองน้ี เปนนอ งชาย นอ งสาวของขาพเจา รวมทองมารดาเดียวกนั ไม ปรารถนาละขา พเจาไป แมเพราะเหตแุ หง ชีวิต. นายพรานไดฟงคําของพระโพธิสัตวแลว เปนผมู จี ิตออ นลงไปเปนอนั มาก. จิตตมฤคราชรูวา นายพรานมีจติ ออนแลว จงึ กลา ววา ดูกอนนายพราน

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ท่ี 98ผูสหาย ทา นอยา สาํ คัญพญาเนือ้ น้วี า เปนเพียงเน้อื สามญั เทาน้นั แทจ รงิพญาเนอ้ื นี้ เปน ราชาแหง เนอ้ื แปดหมืน่ ถงึ พรอ มดวยศีลและมรรยาท มจี ิตออ นโยนในสรรพสตั ว มีปญ ญามาก เลีย้ งดูมารดาบดิ าผูช ราตาบอด ถา หากทา นฆาเนื้อผูต้ังอยใู นธรรมเหน็ ปานนี้ใหต ายลง ชอื่ วา ฆาพวกเราใหตายถงึ ๕ชวี ิต คือ มารดาบิดาของเรา ตวั เรา และนอ งสาวของเราทีเดียว แตเ มอื่ ทา นใหชีวติ แกพีช่ ายของเรา เปนอนั ไดชอ่ื วา ใหช วี ติ แกพ วกเราแมท ง้ั ๕ แลวกลา วคาถาความวา ขา แตน ายพราน มารดาบิดาของเราเหลา นน้ั ตาบอด หาผูปรนนบิ ัตนิ าํ ทางไมได คงจักตองตาย แนแท โปรดใหชีวิตแกพ วกเราทง้ั ๕ เถิด โปรดปลอย พชี่ ายเสยี เถิด. นายพรานไดฟงธรรมกถาของจิตตมฤคแลว มีจติ เล่ือมใสแลวกลาววาทานอยา กลัวเลย แลวกลาวคาถาเปน ลาํ ดบั ไปวา ขาพเจาจะปลอ ยเนื้อผเู ล้ยี งมารดาบิดาแนนอน มารดาบิดาไดเ ห็นพญาเนอ้ื หลุดจากบว งแลว จงยินดี เถดิ . บรรดาบทเหลา นัน้ บทวา โว เปนเพยี งนิบาต. บทวา ทสิ วฺ าความวา เห็นพญาเนือ้ หลดุ แลวจากบวง. กแ็ ลนายพรานคร้ันกลาวอยางนแ้ี ลว จงึ คิดวา ยศที่พระราชาพระ-ราชทานแลว จกั ชวยอะไรเราได ถา หากเราจกั ฆา พญาเนอ้ื น้เี สีย แผน ดนิ น้ีจักแยกออกใหชอ งแกเ รา หรือสายอสนีบาตจักฟาดลงบนกระหมอ มของเราเราจกั ปลอ ยพญาเนื้อนั้น. เขาจงึ เขา ไปหาพระมหาสัตวเ จา แลว กลาววาขา พเจา จกั โยกหลกั บว งใหลมลง แลว ตัดเชือกหนังออกดงั นี้แลว ประคอง