tripitaka_61

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ท่ี 638โกรธดิฉนั เลย ดฉิ นั ไดก อประโยชนอันใหญแ ลว เพอื่เทวดาชัน้ ไตรทศ ผมู ยี ศ เพราะวา เทพบุรที ัง้ หมดอันทานไดท าํ ใหห วั่นไหวแลว ในคราวนน้ั . [๒๔๙๒] (อิสิสงิ คดาบสกลาววา) ดูกอนนางผูเจริญขอทวยเทพชน้ั ดาวดึงส ทาววาสวะจอมไตรทศและเธอ จงมคี วามสุขเถิด ดกู อนนางเทพกัญญา เชิญเธอไปตามสบายเถดิ . [๒๔๙๓] (พระศาสดาตรัสวา ) นางอลมั พสุ าเทพ-กญั ญา ซบศีรษะลงแทบเทา แหง อสิ ิสิงคดาบส และทําประทักษณิ แลว ประคองอญั ชลหี ลีกออกไปจากที่นน้ั . นางขึน้ สูบลั ลังกทอง พรอมดวยเคร่อื งบรวิ ารเคร่อื งปดทรวง ๕๐ ผนื และเคร่ืองลาด ๑,๐๐๐ ผืนแลวกลับไปในสาํ นกั แหง เทวดาทัง้ หลาย. ทาวสกั กะจอมเทพ. ทรงปติโสมนสั ปลาบปลืม้พระทัย ไดพ ระราชทานพรกะนางเทพกัญญานัน้ ซ่ึงกาํ ลังมาอยู ราวกะวา ดวงประทีปอันรุงเรอื ง ราวกะสายฟาแลบฉะน้นั . [๒๔๘๙] (นางอลัมพุสาทูลวา ) ขาแตท า วสกั กะผูเ ปน ใหญกวาภตู ทัง้ ปวง ถาพระองคจ ะทรงประทาน-พร แกห มอมฉันไซร ขออยาใหหมอ มฉันตอ งไปเลาโลมพระฤาษีอีกเลย ขา แตทาวสักกะ หมอ มฉันขอพรขอ น้.ี จบอลัมพสุ าชาดกท่ี ๓

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาท่ี 639 อรรถกถาอลมั พสุ าชาดก พระศาสดาเม่อื เสดจ็ ประทับอยู ณ พระเชตวนั มหาวหิ าร ทรงพระ-ปรารภการประเลาประโลมของนางปรุ าณทุตยิ กิ าตรัสพระธรรมเทศนาน้ี มีคําเรม่ิ ตน วา อถาพฺรวิ ดังน.ี้ เรอื่ งในปจ จบุ นั ขา พเจา กลาวไวอ ยางพิสดารในอินทรยิ ชาดกแลวแล. กพ็ ระศาสดาตรัสถามภิกษุน้นั วา ดกู อ นภกิ ษุ ขาววา เธอเปน ผกู ระสนัอยากสกึ จรงิ หรือ ? เมอื่ ภกิ ษนุ น้ั กราบทูลรบั เปน คาํ สตั ยแลว ตรัสถามวา ใครทาํใหเ ธอกระสัน เม่ือภิกษนุ นั้ กราบทูลวา นางปุราณทุติยิกา จงึ ตรสั วา ดกู อ นภิกษุหญงิ นี้กอความฉบิ หายแกเธอ เธออาศัยหญงิ น้ี ยงั ฌานใหพนิ าศ เปนผหู ลงใหลสลบนอนอยูส น้ิ ๓ ป ตอเมอ่ื เกดิ สาํ นกึ ได จงึ เกิดปริเวทนาอยา งใหญห ลวง แลวทรงนําอดตี นิทานมาแสดงดงั ตอ ไปนี้ ในอดตี กาล เม่ือพระเจา พรหมทัต เสวยราชสมบตั ิอยูในพระนครพาราณสี พระโพธิสัตวบังเกดิ ในตระกูลพราหมณ ณ กาสกิ รัฐ เจริญวัยแลวถึงความสาํ เรจ็ ในสรรพศลิ ปศาสตรแลว บวชเปน ฤๅษี มมี ูลผลาผลในปาเปนอาหาร ยงั อัตภาพใหเปนไปในปากวา ง. คร้ังนน้ั แมเ น้อื ตัวหนงึ่ เคย้ี วกินหญาอันเจือดว ยนาํ้ เชอื้ ในสถานทปี่ สสาวะของพระดาบสนน้ั แลว ดื่มนา้ํ . และดวยเหตเุ พียงเทา นเี้ อง มันมจี ิตปฏิพัทธรักใครใ นพระดาบส จนตั้งครรภ นับแตนน้ั มาก็ไมย อมไปไหน เท่ียวอยูใกล ๆ อาศรมน่ันเอง. พระมหาสตั วก าํ หนดดูก็รูเหตุนั้นทว่ั ถงึ ตอมา แมเ นือ้ คลอดบุตรเปน มนษุ ย. พระมหาสัตวจึงเล้ยี งทารกน้นั ไวด ว ยความรกั ใครว าเปน บตุ ร ตัง้ ชือ่ ใหวา อสิ สิ องคกมุ าร. ในเวลาตอมา พระมหาสตั ว จงึ ใหอ สิ สิ ิงคกุมารผรู เู ดียงสาแลว บวช ในเวลาตนชรา

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนาที่ 640ลงไดพาดาบสกมุ ารนั้นไปสูน ารีวนั กลา วสอนวา ลกู รกั ขึ้นชอื่ วาสตรีเชนกับดอกไมเ หลานี้ มอี ยใู นปา หิมพานตนี้ สตรเี หลา น้นั ยอ มยังชนผตู กอยใู นอํานาจตน ใหถ งึ ความพินาศอยางใหญห ลวงได ไมค วรทเ่ี จาจะไปสูอาํ นาจของสตรีเหลา น้ันดงั น้แี ลว คร้ันในเวลาตอ มา ก็ทํากาลกริ ิยา เปน ผมู ีพรหมโลกเปนที่ไปในเบอ้ื งหนา. ฝายอสิ ิสิงคดาบส เมือ่ ประลองฌานกฬี ากพ็ ักอยใู นหมิ วันต-ประเทศ ไดเปนผูมตี บะกลา เปนผูม ีอนิ ทรยี อันชาํ นะแลว อยางยวดย่งิ คร้งั นัน้พิภพของทาวสกั กเทวราชหวนั่ ไหว ดวยเดชแหงศลี ของพระดาบส ทาวสักก-เทวราชทรงใครค รวญดกู ท็ ราบเหตนุ นั้ ทรงพระดํารวิ า พระดาบสนีจ้ ะพึงยังเราใหเ คลอ่ื นจากความเปน ทา วสักกะ เราจกั ตอ งสง นางอปั สรคนหนงึ่ ใหไปทาํ ลายศีลของเธอ ดังนี้แลว ทรงพจิ ารณาเทวโลกทั้งสนิ้ ในทา มกลางเหลาเทพบรจิ ารกิ าจํานวนสองโกฏคิ ร่ึงของพระองค มไิ ดท รงเห็นใครอ่ืนซ่งึ สามารถทจี่ ะทาํ ลายศีลของพระอสิ ิสิงคดาบสได นอกจากนางเทพอัปสร ช่ืออลมั พสุ าผเู ดยี ว จึงรบั ส่งั ใหนางมาเฝาแลวทรงบญั ชาใหท ําลายศีลของพระอสิ ิสงิ คดาบสนน้ั . เมื่อพระบรมศาสดาจะทรงท าเนือ้ ความน้ันใหแจง จงึ ตรัสพระคาถาท่ี ๑ความวา คร้ังน้ัน พระอินทรผ เู ปน ใหญ ผทู รงครอบงํา วตั รอสูร เปนพระบดิ าแหงเทพบุตรผูชนะ ประทับ นั่งอยู ณ สุธรรมเทวสภา รับส่งั ใหเรียกนางอลัมพุสา เทพกัญญามาเฝา . บรรดาบทเหลานั้น บทวา พรฺ หา แปลวา ผเู ปนใหญ. บทวาวตรฺ ภู ความวา ผทู รงครอบงําอสรู ช่ือ วตั ระ. บทวา ชยต ปตา ความวา

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ท่ี 641เปนพระบดิ าแหง เทพบตุ รทเ่ี หลือสามสิบสามองค ผชู นะคอื ถงึ ความชํานะดวยยงั กิจแหงบิดาใหสาํ เร็จ. บทวา ปราเภตฺวา ความวา เปนประดจุ สํารวจตรวจสอบกายใจ จึงรวู า นางอลัมพุสาน้ี เปนก าลงั ตอ ตานได. บทวา สธุ มฺมายความวา ประทับน่ังบนบณั ฑกุ มั พลศลิ าอาสน ในสุธรรมาเทวสภา รบั ส่ังใหเรียกนางอลัมพุสานั้นมาเฝา แลว ตรัสคาถานี้ ความวา ดูกอ นนางอลัมพสุ า ผูเจือปนดว ยกเิ ลส สามารถ จะเลา โลมฤาษไี ด เทวดาช้นั ดาวดงึ สพรอ มดวยพระ- อนิ ทรขอรอ งเจา เจาจงไปหาอสิ สิ งิ คดาบสเถิด. พงึ ทราบวินจิ ฉัยในคาถาน้ันดงั ตอ ไปนี้ ทาวสกั กเทวราชตรัสทักนาง-อลัมพุสาเทพกญั ญานั้นวา มิสเฺ ส และคาํ น้เี ปน ชอ่ื ของนางเทพกญั ญาน้ัน.ก็หญงิ ทุกจาํ พวกทา นเรียกวา มิสฺสา เพราะคลุกเคลาระคนดว ยกิเลสในบรุ ษุ . เมอ่ื ทา วสักกเทวราชจะทรงทักทายดวยคณุ นามอนั สาธารณนั้น จงึ ตรัสอยา งน้ี. บทวา อสิ ิปโลภิเก ความวา ดูกอ นเจา ผูส ามารถจะเลา โลมพระฤาษี.บทวา อิสิสิงฺค ความวา ไดยินวา จุกสองจุกอนั เกิดบนศรี ษะของทา นอิสิสิงคดาบสนนั้ โดยอาการอยางเน้อื เขา เพราะเหตุนนั้ เขาจงึ เรียกกันอยา งน.ี้ ดว ยประการฉะน้ี ทาวสกั กเทวราช จงึ ตรสั บัญชานางอลมั พุสาวาเจาจงไป จงเขา ไปหาทา นอิสสิ ิงคดาบส นาํ มาสอู าํ นาจของตน แลว ทําลายศลี ของเธอเสีย ดงั นแ้ี ลว ตรสั คาํ เปนคาถานีว้ า ดาบสองคน้ีมวี ัตร ประพฤติพรหมจรรย ยนิ ดียิง่ ในนิพพาน เปน ผเู จริญ อยา เพ่งิ ลว งเลยพวกเราไป กอ นเลย เจา จงหา มมรรคของเธอเสยี .

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ท่ี 642บรรดาบทเหลา นั้น บทวา ปุราย ความวา พระดาบสนี้ เปน ผูสมบรู ณด ว ยวัตร และประพฤติพรหมจรรย อนึ่ง พระดาบสนั้นแลยินดยี งิ่ แลวในมรรคคือพระนิพพาน และเจรญิ แลวดว ยคณุ วุฒิ เพราะความเปน ผูม ีอายุยนืเพราะฉะนนั้ ดาบสน้จี ะครอบงาํ พวกเราไมได คอื ไมค รอบงํา ทําใหพวกเราเคลอ่ื นจากทไ่ี ดเพียงใดเจาจงไปหา มมรรคทจ่ี ะไปสูเ ทวโลกของเธอเสยี เพียงนน้ัทเี ดียว อธบิ ายวา เธอจงทําโดยประการท่ดี าบสน้ันจะมาในทน่ี ้ไี มไ ด. นางอลมั พุสาเทพกัญญาไดฟ ง ดงั น้นั จงึ กลาวคาถา ๒ คาถา ความวา ขา แตพระเทวราช พระองคทรงทาํ อะไร ทรง มงุ หมายแตหมอ มฉันเทานน้ั รับสงั่ วา แนะเจาผูอาจจะ เลา โลมฤาษีได เจาจงไปเถิด ดังนี้ นางเทพอัปสรแม อ่นื ๆ มีอยู. นางเทพอปั สรผทู ดั เทยี มหมอ มฉนั หรือประเสรฐิ กวา หมอ มฉนั กม็ ีอยูในนนั ทนวัน อนั หาความเศราโศก มไิ ด วาระ คือ การไปจงมีแกนางเทพอปั สรเหลา นนั้ แมน างเทพอปั สรเหลา นน้ั จงไปประเลา ประโลมเถดิ . ในบรรดาบทเหลา นนั้ ดวยบทวา กิเมว ตวฺ  น้ี นางอลมั พุสาเทพอปั สรแสดงความวา พระองคทรงกระทําส่ิงน้ีช่อื อะไรกัน. ดว ยบทวามเมว ตุว สิกฺขสิ นางอลัมพุสาเทพอัปสรกลา วโดยมุงประสงคว า ในเทวโลกน้ีทั้งส้นิ ไยพระองคท รงส าเหนียกเฉพาะหมอมฉันผเู ดยี ว ไมท รงแลดผู อู ่ืนบา ง.ก็ ส อักษรในคาถานี้ ทําการเชอื่ มพยญั ชนะ. อธบิ ายวา เพราะเหตไุ รจึงตรสั อยา งน้วี า แนะเจาผูส ามารถเลา โลมพระฤๅษี เจาจงไปเถดิ ดงั น.้ี บทวาปวรา เจว ความวา นางเทพธิดาผยู ิง่ กวา หมอมฉนั ยงั มอี ยู. บทวา อโสเก

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย ชาดก เลม ๓ ภาค ๗ - หนา ท่ี 643แปลวา ผูปราศจากควานเศรา โศก. บทวา นนทฺ เน ไดแ ก ในสวนอนั เปนทเ่ี กดิ ความยินดี. บทวา ปริยาโย ไดแก วาระคือการไป.ลําดบั นน้ั ทา วสักกเทวราชไดกลา วคาถา ๓ คาถา ความวา เจา พูดจริงโดยแทแ ล นางเทพอปั สรอ่ืน ๆ ที่ ทดั เทียมกบั เจา แลย่งิ กวา เจา มีอยูในนันทนวันอนั หา ความโศกมไิ ด. ดูกอ นนางผมู อี วัยวะงามทกุ สว น ก็แตว า นาง เทพอัปสรเหลาน้นั ไปถงึ ชายเขา แลว ยอ มไมรจู กั การ บําเรออยา งท่เี จา ร.ู ดูกอ นโฉมงาม เจานน่ั แหละจงไป เพราะวาเจา เปนผปู ระเสริฐกวาหญิงทง้ั หลาย เจา จกั นําดาบสนั้น มาสูอาํ นาจได ดวยผวิ พรรณและรูปรางของเจา เอง. บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา ปุม คตา ความวา หญิงเหลา น้นัเม่อื เขาไปหาชาย กไ็ มร จู ักการบาํ เรอ คอื การเลาโลมชาย. บทวา วณฺณรูเปนความวา ดว ยวรรณะแหงสรรี ะ และดว ยรูปสมบัติ. บทวา วสมฺนาปยสิ ฺสสิความวา เจาจกั นําดาบสนั้นมาสูอ าํ นาจของตน. นางอลัมพสุ าเทพกญั ญาไดสดบั ดงั นนั้ ไดกลา วคาถา ๒ คาถา ความวา หมอ มฉันอันทา วเทวราชทรงใช จักไมไ ปหา ไดไม แตหมอ มฉนั กลวั ทจ่ี ะเบยี ดเบยี นพระดาบสน้นั เพราะทา นเปน พราหมณ มีเดชฟงุ เฟอง. ชนท้งั หลายมิใชนอ ย เบยี ดเบยี นพระฤๅษีแลว ตอ งตกนรก ถงึ สังสารวัฏเพราะความหลง เพราะเหตุ น้นั หมอมฉนั จงึ ตองขนลุกขนพอง.